A . Ü . D i ş H e k . F a k . D e r g .

31(3) 157-167 2004

SÜT MOLAR DİŞLERİN KÖK-KANAL MORFOLOJİSİ

Root Canal Morphology of Primary Molar Teeth

Şaziye SARI* Şaziye ARAS**

ABSTRACT

The aim of this study was to determine the number of roots and the morphology of root canals of deciduous molar teeth according to Vertucci’s classification. For this reason 600 maxillary and mandibular deciduous molar teeth (150 in each group) in which root resorption did not exceed 1/3 level, were taken into the consideration of the study. Numbers of the roots was determined by inspection. All mandibular molar teeth had two roots. Thirty four percent of maxillary deciduous first molars and % 67.3 of maxillary second molars had three roots. Fusion of distobuccal and palatinal roots were obsen’ed in maxillary deciduous molar teeth with two roots. Root canal morphology was deter­mined by dye penetration and clearing technique according to Vertucci classification. It was obsen’ed that in all groups, deciduous molar teeth had morphological variation in root canal system.

Key words: Root canal, morphology, primaryteeth

ÖZETSüt molar dişlerin kök sayısı ve kök kanal

morfolojilerini VertuccVnin sınıflandırmasına göre değerlendirmek amacıyla yapılan bu çalışmada, her bir grupta 150 diş olacak şekilde 600 adet maksiller ve mandibiiler 1. ve II. süt molar diş kullanılmıştır. Dişlerin seçiminde kök rezorpsiyon düzeylerinin l/3'ü geçmemiş olmasına dikkat edilmiştir. Köklerin sayılarının değerlendirilmesi gözle muayene edilerek yapılmış ve tiim mandibiiler molar dişlerin iki köklü olduğu belirlenmiştir. Maksiller süt I. Molar dişlerin %34’ü, II. molar

dişlerin %67.3'ii üç köklü geriye kalan dişler ise iki köklü olarak kaydedilmiştir. İki köklü maksiller molar dişlerde palatinal ve disto-bukkal köklerin bitişik oldukları belirlenmiştir. Süt molar dişlerin kök kanal morfolojileri boya perıetrasyonu ve şeffaflaştırma teknikleri kullanılarak ve Vertucci sınıflandırma sistemine göre değerlendirilmiştir. Bütün gruplardaki dişlerin kök kanallarında değişik oranlarda morfolojik sapmaların olduğu gözlenmiştir.

Anahtar kelimeler: Kök kanalı, morfoloji, süt dişleri.

GİRİŞKanal tedavisinin temel amacı, kök kanal­

larının mekanik ve kimyasal olarak temizlen­mesi ve pulpa boşluğunun tamamen doldurul­masıdır. Genel olarak endodontik tedavi son­rasında meydana gelen başarısızlıkların, bu temel kuralların dışına çıkılması halinde geliştiği kabul edilmektedir (1). Ingle (2), kanal tedavisine başlamadan önce kök- kanal mor­folojisi ile ilgili detaylı bilgi elde edilmemesine bağlı olarak kanalların eksik doldurulabileceğini ve bunun da tedaviyi başarısızlıkla sonuçlandıracağını bildirmiştir. Gomes ve ark. (3), ana kök kanalı içerisindeki kollateral ya da lateral kanallar, bağlayıcı ara geçitler ve apikal dallanmalar gibi anatomik değişikliklerin kanal tedavisinin başarısını önemli derecede etkile­diğini ve mevcut bir artı kanalın gözden kaçırılması halinde tedavi prognozunun olum­

* Ankara Ü n iv e r s i t e s i . D iş H e k im l iğ i Fakültes i P edod onti A n a b i l im D a l ı , D o ç . Dr.** Ankara Ü n iv e r s i t e s i . D iş H e k im l iğ i Fak ültes i . P ed o d o n t i A n a b i l im D a l ı , Prof. Dr.

158 ŞAZİYE SARI-ŞAZI YE ARAS

suz yönde etkileneceğini ileri sürmüştür. Stabholz ve Walton (4) da, kök-kanal tedavisinin başarısızlıkla sonuçlanmasında tedavi öncesi klinik-radyolojik verilerin yete­rince toplanmaması, elde edilen verilerin eksik yorumlanması ya da pulpa anatomisi hakkında yeterli bilgi sahibi olunmamasının etkili olduğunu belirtmişlerdir.

Fizyolojik kök rezorpsiyonu başlamamış süt dişlerinde her kökün bir kanal içerdiği ancak rezorpsiyonun başlamasıyla kanallar içerisinde dentin depolanmasına bağlı olarak kanallarda sayı, büyüklük ve şekil değişikliklerinin ortaya çıkabileceği belirtildiğinden, kanalların anatomileri hakkında bilgi sahibi olmak ilave bir önem taşımaktadır (5,6).Stit dişi kanallarının morfolojik nitelikleri ile ilgili olarak günümüze değin yapılan çalışmalarda apikal dallanmalar ve fibriler bağlantılar şeklinde ifade edilen mor­folojik sapmalara sık rastlandığı konusunda bil­giler bulunmaktadır (6-8). Bu tür morfolojik sapmaların kök kanallarının temizlenmesini ve dolayısıyla da kanalların doldurulmasının zorlaştıracağı açıkça kabul edilmektedir (5, 9- 12). Bu nedenle araştırıcılar özellikle süt dişlerinde kanal tedavisine başlamadan önce, kök-kanal sisteminin anatomisinin bilinerek, bu sistemde ortaya çıkabilecek değişikliklerle ilgili fikir sahibi olunmasının gerekli olduğunu savunmaktadırlar (6,7). Bu konuda klinikte başvurulacak en alışılmış ve yaygın yöntem radyografik tetkiklerdir. Oysa alman radyo­grafilerde kök anatomisi ile ilgili olarak sadece mesio-distal açıdan bilgi edinmek mümkünken bukko-lingual yönde ve üç boyutlu bir veri alma şansı bulunmamaktadır. Buna karşın kanallar­daki değişikliklerin büyük bir bölümünün bukko-lingual planda ortaya çıktığıda bilinen bir gerçektir (4,6,7). Sürekli dişlerde kök-kanal morfolojisindeki değişiklikleri kaydetmek amacıyla sıklıkla Vertucci’ nin (1) sınıflandırma sistemi kullanılmakta ve bu sisteme göre elde edilen kanal morfolojisi bilgileri klinisyenlere kanal tedavisi sırasında büyük kolaylık sağlamaktadır (13-19).

Bu nedenle çalışmamızda, süt molar dişlerin kök sayı ve kanal morfolojilerinin Vertucci (1) tarafından yapılan sınıflandırmaya

göre belirli bir sistem dahilinde ve üç boyutlu olarak değerlendirilmesi amaçlanmıştır.

GEREÇ VE YÖNTEM

Ortodontik teşhis cetveli ile mine-sement sınırı ve kök rezorpsiyonunun en derin noktası arasındaki mesafe ölçülerek elde edilen kök uzunluğunun, Kramer ve Ireland’ın (20) tablo­suna göre rezorpsiyon düzeyinin 1/3 kök boyunu geçmemiş olduğu saptanan, ilave olarak büyüteçle yapılan incelemede fürkasyon böl­gesinde rezorpsiyon bulguları ve doku defektleri bulunmayan 600 adet maksiller ve mandibüler I. ve II. süt molar diş (her grupta 150 diş olacak şekilde) kullanıldı.

Dişlerin kök sayısı gözle incelenerek, kanal morfolojileri ise Vertucci‘nin (21) şeffaflaştırma yöntemi modifiye edilerek belir­lendi. Şeffaflaştırma işlemi için % 10’luk nitrik asit içerisinde dekalsifiye edilen dişler 12 saat süreyle akar su altında yıkandı. Bunu takiben kurutulan dişlerin kök kanallarına çini mürekke­bi enjekte edildi. Tekrar kurutulan dişler, sırayla % 80, %90 ve % 100' lük etil alkol serisinde 10' ar dakikalık süreyle bekletilen dişler dehidrate edildi. Metil salisilat solüsyonuna atılarak şeffaflaşmaları sağlanan dişlerin kanal morfolo­jileri Stereomikroskop (Y-Euromex-USA) altında incelenerek Vertucci (1)Sınıflandırmasına göre değerlendirildi (Şekil 1). Bu sınıflardan hiçbirisine uymayan morfolojik yapılar ise "atipik" olarak kaydedildi.

BULGULAR

Maksiller ve mandibüler süt molar dişlerin kök sayılarına ilişkin bulgular Tablo 1’ de, kanal morfolojisi ile ilgili veriler Tablo 2-9'da, konu ile ilgili örneklere ait görüntüler ise Resim 1-6' da gösterilmiştir.

TARTIŞMA

Sürekli dişlerde olduğu gibi süt dişlerinde de kök-kanal sayıları ve morfolojilerinin detaylı olarak bilinmesinin gerekliliği klasik olarak kabul edilmesine karşın, günümüze değin süt dişi kanal morfolojisini araştıran çalışmalar değerlendirildiğinde, genel olarak az sayıda dişi kapsayan ve herhangi bir sistematiğe dayalı olmayan sonuçların verildiği izlenmektedir. Buna karşın sürekli dişlerin kanal morfoloji-

SÜT MOLAR DİŞLERDE KANAL MORFOLOJİSİ 159

A. APf

\!TİP

EKSTE TEK KANA

H1 TİF

L

3 2 TİP 3

B. APE

fTİP

iKSTE İKİ KANAL

n4 TİP

n r5 TİP 6 TİP 7

C. APEKSTE ÜÇ KANAL

TİP 8

D. ATİ PİK

Şekil 1: Vertucci'nin (1) kök kanal morfolojisi ile ilgili sınıflandırması.

160 ŞAZİYE SARI-ŞAZİYE ARAS

Resim 1: Mandibüler süt II. molar dişin distal kök kanalı (Vertucci Tip 1 kanal)

Resim 2: Üç köklü maksiller II. molar dişin palatinal kök kanalı (Vertucci Tip 2 kanal)

Resim 3: Maksiller süt II. molar dişin mesial kök kanalı Resim 4: Mandibüler süt II. molar dişin m esial kök(Vertucci Tip 3 kanal). . kanalı (Vertucci Tip 4 kanal)

SUT MOLAR DİŞLERDE KANAL MORFOLOJİSİ 161

Resim 5: Mandilbüler süt I. molar dişin distal kök kanalı (Vertucci Tip 8 kanal).

Resim 6: İki köklü maksiller süt I. molar dişin distobukkal+palatinal kök kanalı (Atipik).

Tablo 1: Maksiller ve mandibüler süt molar dişlerin kök sayısı

n KÖK SAYISI

SÜT MOLAR DİŞLER 600 İki Köklü Üç köklü

Mandibüler süt I. molar 150 150 (% 1001) -

Mandibüler süt II. molar 150 150 (%100) -

Maksiller süt I. molar 150 99 (%66) 51 (%34)

Maksiller süt II. molar 150 49 (%32.6) 101 (%67.3)

Tablo 2: Mandibüler süt I. molar dişin mesial kök kanalı morfolojisi

VERTUCCİ SINIFLANDIRMASI

Tip 1 Tip 2 Tip 3 Tip 4 Tip 5 Tip 6 Tip 7 Tip 8 Atipik

Diş sayısı n=150

15 1 - 110 1 14 - 3 6

% 10 0.6 - 73 0.6 9.3 - 2 4

162 ŞAZİYE SARI ŞAZİYE ARAS

Tablo 3: Mandibiiler süt I. Molar dişin distal kök kanalı morfolojisi

VERTUCCI SINIFLANDIRMASI

Tip 1 Tip 2 Tip 3 Tip 4 Tip 5 Tip 6 Tip 7 Tip 8 Atipik

Diş sayısı n=150

105 9 6 14 3 7 4 1 1

% 70 6 4 9.3 2 4.6 2.6 0.6 0.6

Tablo 4: Mandibüler süt 11. Molar dişin mesial kök kanalı morfolojisi.

VERTUCCI SINIFLANDIRMASI

Tip 1 Tip 2 Tip 3 Tip 4 Tip 5 Tip 6 Tip 7 Tip 8 Atipik

Diş sayısı ıı=150

10 2 4 73 4 11 2 3 42

% 6.6 1.3 2.6 48.6 2.6 7.3 1.3 2 28

Tablo 5: Mandibüler süt II. Molar dişlerin distal kök kanalı morfolojisi.

VERTUCCI SINIFLANDIRMASI

Tip 1 Tip 2 Tip 3 Tip 4 Tip 5 Tip 6 Tip 7 Tip 8 Atipik

Diş sayısı n=150

92 2 5 27 9 2 - 1 12

% 61.3 1.3 3.3 18 6 1.3 - 0.6 8

Tablo 6: İki köklü maksiller süt I. Molar dişlerin kök kanalı morfolojisi

VERTUCCI SINIFLANDIRMASI

Tip 1 Tip 2 Tip 3 Tip 4 Tip 5 Tip 6 Tip 7 Tip 8 Atipik

Mesial kök n=99

86 2 - 3 3 2 1 - 2

% 86 8 2.0 - 3.0 3.0 2.02 1.01 - 2.02

Distal + Palatinal kök n=99

- - - 55 - 6 1 6 31

% - - - 55.5 - 6.06 1.01 6.06 31.31

163SÜT MOLAR DİŞLERDE KANAL MORFOLOJİSİ

Tablo 7: Üç köklii maksiller süt I. Molar dişlerin kök kanalı morfolojisi.

V E R T U C C I S I N I F L A N D I R M A S I

T ip 1 T ip 2 T ip 3 Tip 4 T ip 5 T ip 6 T ip 7 T ip 8 A tip ik

M es ia l kök n = 5 1

41 1 - 3 6 - - - -

% 8 0 .3 1.9 - 5 .8 11.7 - - - -

Dis ta l kök n = 5 1

5 0 - - - 1 - - -

% 9 8 - - - - 1.9 - - -

Palatinal kök n = 5 1

51 - - - - - - - -

% 100 - - - - - - - -

Tablo 8: İki köklü maksiller süt 11. Molar dişlerin kök kanal morfolojisi

VERTUCCI SINIFLANDIRMASI

Tip 1 Tip 2 Tip 3 Tip 4 Tip 5 Tip 6 Tip 7 Tip 8 Atipik

Mesial kök n=49

42 3 1 2 - - - - 1

% 85.7 6.1 2.04 4.08 - - - - 2.04

Distal + Palatinal kök n=49

1 - - 40 - - - 3 5

% 2.04 - - 81.6 - - - 6.1 10.2

Tablo 9: Üç köklü maksiller süt 11. Molar dişlerin kök kanalı morfolojisi

VERTUCCI SINIFLANDIRMASI

Tip 1 Tip 2 Tip 3 Tip 4 Tip 5 Tip 6 Tip 7 Tip 8 Atipik

Mesial kök n= 101

82 6 1 3 3 3 - - 3

% 81.1 5.9 0.9 2.9 2.9 2.9 2.9

Distal kök n= 101

96 1 2 - - - 1 - 1

% 95.04 0.9 1.9 - - - 0.9 - 0.9

Palatinal kök n=101

98 - - - 2 1 - - -

% 97.02 - - - 1.9 0.9 - - -

164 ŞAZİYE SARI-ŞAZİ YE ARAS

lerinde ortaya çıkan sapmaların belirli bir sis­tematik dahilinde değerlendirildiği ve bu konu­da genellikle Vertucci'nin (1) yapmış olduğu sınıflandırma sisteminin baz alındığı gözlen­mektedir (13-19). Bu nedenle çalışmamızda süt molar dişlerin kök sayı ve anatomilerinin ve kanal morfolojilerinin belirli bir sisteme dayandırılabilmesi ve bu konuda ortak bir dil oluşturulabilmesi için Vertucci’ye (1) göre sınıflandırılması amaçlanmıştır. Kökleri hiç rezorbe olmamış sağlam süt molar diş bulmanın imkansız olması ve süt dişlerinin kanal morfolo­jisindeki değişikliklerin fizyolojik kök rezorp- siyonunun başlamasıyla birlikte artan sekonder dentin yapımından kaynaklandığıbelirtildiğinden (5,6), araştırmamızda fizyolojik kök rezorpsiyonu ile etkilenme olasılığı en düşük olan kök rezorpsiyon düzeyi 1/3‘ü geçmemiş süt molar dişler kullanılmıştır.

Kök sayılarının belirlenmesinde gözle muayene, kanal morfolojisinindeğerlendirilmesinde ise şeffaflaştırma yöntemi kullanılmıştır. Süt ve sürekli dişlerin kanal anatomilerini belirlemeye yönelik olarak yapılan çalışmalarda; akrilik rezin enjeksiyonu (22), polyester rezin enjeksiyonu (23), epoksi rezinle model elde edilmesi ve silikon elastomer enjeksiyonu (24), radyografik görüntüler (25), enine ve boyuna kesitler alınması (26) ve şeffaflaştırma (8,13-19) gibi yöntemlerin kul­lanıldığı gözlenmektedir. Ancak kanal içerisine nispeten katı maddelerin enjekte edildiği çalışmalarda bu maddelerin ince kanallara yeterince ulaşamadığı gösterilmiştir (3,24). Kesitlerin alındığı uygulamalarda bazı önemli ayrıntılar kaybolabilmekte (3), radyografiler ise süperpozisyonlar nedeniyle eksik bilgilenmeye yol açabilmektedir (25). Bu nedenle çalışmamızda, kanal morfolojisini üç boyutlu olarak inceleme olanağı sağlayan ve bu konuda en güvenilir yöntem olarak ileri sürülen şeffaflaştırma yöntemi tercih edilmiştir (27,28).

Çalışmamızın süt molar dişlerin kök mor­folojisi ile ilgili bölümünde mandibüler molar dişlerin tümünün iki köklü olduğu saptanmıştır. Bu bulgu, daha önce yapılmış çalışmalarda elde edilen verilerle uygunluk göstermektedir (6- 8,21,27,29).

Maksiller I. süt molar dişlerin %66’ sının iki köklü, % 34' ünün ise üç köklü olduğu, mak­siller II. süt molar dişlerin ise % 32.6’ sının iki köklü, %67.3’ ünün üç köklü olduğu belirlen­miştir. İki köklü olan tüm maksiller dişlerde palatinal ve disto-bukkal kökün birleşmiş olduğu saptanmıştır. Maksiller süt molar dişlerin kök anatomileri ile ilgili literatür bilgi­leri incelendiğinde; bazı araştırıcıların tüm mak­siller dişleri üç köklü olarak saptadıkları (24,25), bazı araştırıcıların ise maksiller I. süt molar dişlerin yaklaşık olarak 1/3 ‘ ünde palati­nal ve disto-bukkal kökü birleşik buldukları, ikinci süt molar dişlerde ise bu görüntüye daha az oranda rastladıklarını ifade ettikleri görülmüştür (22,30). Barker ve ark. (31) ise, maksiller I. süt molar dişlerin % 75' inin, II. süt molar dişlerin ise % 58’ inin palatinal ve disto- bukkal kökleri yapışık olduğu için iki köklü olduklarını bildirmişlerdir. Tanboğa ve Menteş (8) de çalışmalarında, maksiller süt I. molar dişlerin % 70’ inin, ikinci molar dişlerin ise % 50' sinin iki köklü olduğunu ve bu dişlerde disto-bukkal ve palatinal köklerin bitişik olduğunu belirtmişlerdir. Değişik toplumlarda yapılmış çalışmalarda elde edilen oranların bir­birinden farklı olması, maksiller süt molar dişlerin kök sayılarının toplumsal farklılıklar gösterdiğini ifade etmektedir. Ancak iki köklü olan maksiller molar dişlerde disto-bukkal ve palatinal kökün birleşik olduğu konusunda tüm çalışmaların uyum içerisinde olduğu da gözlen­mektedir.

Araştırmamızın süt molar dişlerin kanal morfolojisinin incelendiği bölümünde elde edilen bulguları, daha önce bu konu ile ilgili yapılan çalışmalarda benzer bir sınıflandırma sistemi kullanılmadığından karşılaştırma olanağı bulunamamıştır. Ancak literatür incelemelerinde süt dişi kanal morfolojilerinin genellikle Vertucci Tip 1 (tek kanal) ve Tip 4 (iki kanal) sınıflamasına karşılık gelecek şekilde tanımlandığı izlenmektedir (1). Bu nedenle çalışmamızda Tip 1 ve 4 dışındaki kanal tipleri klasik morfolojiden sapma olarak değerlendir­meye alınmıştır. Buna göre kanal anatomisinde­ki morfolojik sapmaların maksiller süt molar dişlerin disto-dukkal ve palatinal köklerinin birleştiği köklerde sık rastlandığı izlenmektedir ( maksiller I. molar dişte %44.4, II. molar dişte

SUT MOLAR DİŞLERDE KANAL MORFOLOJİSİ 165

%16.3). Nitekim Barker ve ark. (31) ile Tanboğa ve Menteş (8), maksiller molar dişlerin disto-bukkal ve palatinal köklerinin birleşmiş olduğu yapışık kökler içerisindeki iki kanal arasında geniş bağlantılarla komlike bir yapı gösterdiğini biidirmektedirler.

Çalışmamızda kök kanal sistemindeki mor­folojik sapma ise en fazla mandibiiler süt II. molar dişlerin mesial kökünde ( %45.1) gözlen­miştir. Nitekim Zurcher (30) ve Hibbard ve Ireland (22), süt molar dişlerde görülen kanal varyasyonlarının mesial köklerde distal ve liıı- gual köklere oranla daha sık rastlandığını, ancak aksesuar kanallar, lateral kanallar ve apikal dal­lanmalar şeklinde tanımladıkları morfolojik sap­maları bizim elde ettiğimiz değerlere göre daha düşük oranlarda gözlediklerini (% 10-20) bildir- mişlerdir.Camp (6) ise, hem maksiller hem de mandibüler molar dişlerin kök kanal morfoloji­lerindeki değişikliklerin büyük bir çoğunluğunun masial köklerde ortaya çıktığını belirtmiştir. Araştırmamızda mandibüler süt molar dişlerin distal köklerinde de yüksek kanal varyasyonlarına rastlanmıştır (I. molarda % 20.4, II. molarda % 20.5). Zurcher (30), Hibbard ve Ireland (22) da mandibüler molar dişlerin % 25’ inin distal köklerinde birden fazla kanal olduğunu göstermişlerdir. Yine Tanboğa ve Menteş (8) mandibüler molar dişlerin distal köklerinde iki kanal gözlenme sıklığının I. molar dişler için %70, II. molar dişler içinse % 50 olduğunu bildirmişlerdir. Bu çalışmalarda kanal morfolojisi ile ilgili açıklamalar kanal sayısı olarak verildiği için Vertucci ‘ ye (1) göre yaptığımız sınıflandırmaya ilişkin verilerimizi karşılaştırma olanağı bulunamamıştır. Ancak çalışmamızda kanal morfolojisindeki sapmalar­la ilgili genel bir değerlendirme yapıldığında morfolojik değişikliklerin çoğunlukla apikal dallanmalar şeklinde görüldüğü sonucu çıkarılmıştır.

Simpson (24) ve Canip (6) da gözlemler­imizle paralel olarak süt dişleindeki kanal mor­folojisi değişikliklerinin genellikle apikal bölgede lokalize olduğunu ve apikalde aksesuar kanallara sık rastlandığını bildirmişlerdir.

Araştırmamızda çok sayıda dişte Vertucci (1) sınıflamasına göre gruplandırmadığımız

için atipik olarak değerlendirdiğimiz morfolojik sapmalara rastlanmıştır. Bu tür kanal varyasy­onları en sık mandibüler süt II. molar dişin mesial kökü ( %28) ve iki köklü maksiller süt I. molar dişin disto-bukkal+palatinal kökü (%31.3) gibi çift kanallı tek köklerde gözlen­miştir. Simpson (24) ve Camp (6) apikalde sekonder dentin birikimine bağlı olarak kanal­ların zamanla ikiye ya da daha fazla yan kanala bölünebileceğini ve kanal duvarları arasında çok sayıda yan dallanmaların ve bağlayıcı kolların gelişebileceğini ileri sürmektedir. Loevy (5), Mathewson ve ark. (11), King ve ark. (32) fiz­yolojik kök rezorpsiyonunun başlaması ile bir­likte artan sekonder dentin ve ebumoid doku birikimine bağlı olarak kanalların morfolo­jisinin değiştiğini savunmaktadırlar. Ancak Sarı ve ark. (33), yaptıkları histopatolojik çalışmada değişik rezorpsiyon aşamalarındaki süt dişlerinin kuron ve kök pulpalarında sekonder dentin birikimine bağlı olarak kanai morfolojisi­ni değiştirecek bir bulguya rastlamadıklarını belirtmektedirler. Dolayısı ile bu çalışmada kanal morfolojilerinde gözlemlediğimiz değişikliklerin sanıldığının aksine dişlerin kök formasyonlarının tamamlanması sırasında gelişimsel bir yapısal özellik olarak dişlerin doğasında bulunduğu düşünülmüştür. Ayrıca, apikal bölgelerde rastladığımız morfolojik değişikliklerin genellikle esas pulpa kanallarının muntazam aksesuar kanallar şeklinde ikiye veya üçe ayrılması tarzında olduğunun gözlenmesi de fizyolojik kök rezorpsiyonu ile birlikte artış gös­terdiği belirtilen sert dokuya bağlı morfolojik sapma ihtimalini zayıflatmaktadır. Ancak bu olasılığın atipik apikal dallanmalar olarak tanımladığımız gruplardaki kanal morfolojileri ile bir ilişkisinin olabileceği de düşünülmüştür.

Konu ile ilgili literatürlerden ve bu çalışmadan elde ettiğimiz veriler total olarak değerlendirildiğinde; süt dişi kanal morfolo­jisinin de sürekli dişlere benzer şekilde belirgin bir yapısal özellik gösterdiği ve Vertucci Sınıflamasının süt dişleri için de kullanılabileceği; süt molar dişlerin kök kanal sisteminde gözlenen morfolojik varyasyonların hiç te küçümsenemeyecek kadar çok olduğu ve bu değişikliklerin kanal tedavisi sırasında gözönünde bulundurulmasının tedavi prog- nozunu etkleyebileceği sonucuna varılmıştır.

166 ŞAZİYE SARI-ŞAZİYE ARAS

KAYNAKLAR

1- Vertucci FJ. Root canal morphology of mandibuler premolars. JADA 1978; 97:44-50.

2- Ingle JI. Endodontics. In: Vertucci FJ. Root canal anatomy of the human permanent teeth .Oral Surg Oral Med Oral Pathol 1984; 58:589-99.

3- Gomes BPFA. Rodrigues HH, Tancredo N. The use of modelling technique to investigate the root canal morphology of mandibular incisors. Int Endod J 1996; 29:29-36.

4- Stabholz A., Walton R. E. Evaluating Successand Failure. In: Walton R E.Torabinejad M.Principles and Practice of Endodontics. 2nd ed., Philadelphia: W B Saunders Co, 1996; p.75.

5- Loevy H T. Dental Management of the Child Patient. Chicago; Quintessence Publishing Co, 1981; p.159-68.

6- Camp J. H., Barrett E.J., Pulver F. Pediatric Endodontics: Endodontic Treatment for the Primary and Young Permanenet Dentition. In: Cohen S., Burns R. Pathways of the Pulp. St. Louis: Mosby Co, 8 th ed., 2002, p. 798-823.

7- Allen K R. Endodontic treatment of primary teeth. Aust Dent J 1979;24:347-51.

8- Tanboğa İ, Menteş A. Süt dişi kanal yapısının şeffaflaştırma yöntemi ile incelenmesi, Pedodonti/Klinik Dergisi, Baskıda, 1992.

9- Spedding RH. Root canal treatments for prima­ry teeth. Dent Clin North Amer 1973; 17: 105-24.

10- Dannenberg J L. Pedodontic-Endodontic. Dent Clin North Amer 1974 ; 18 : 367-77.

11- Mathewson R J, Primosch R E. Fundamentals of Pediatric Dentistry. Chicago: Quintessence Publishing Co, 3 rd. Ed„ 1995, p.257-83.

12- Mathewson RJ, Primosch RE. Fundamentals of Pediatric Dentistry. Chicago : Quintessence Publishing Co. Chapter 18, 1995; p .110.

13- Kartal N. Türk toplumunda mandibüler santral ve lateral kesicilerin kök kanal morfolojileri. A Ü Diş Hek Fak Derg 1992; 19: 29-34.

14- Sonat B, Gökay S. Alt küçük azı dişlerinde kanal sisteminin şeffaflaştırma yöntemi ile ince­lenmesi. A Ü Diş Hek Fa Derg 1992; 19: 221-6.

15- Kartal N. Özçelik B, Cimilli H: Root canal mor­phology of maxillary premolars. J Endod 1998;24:417-9.

16- al Shalabi RM, Orner OE, Glennon J, Jennings M, Claffey NM. Root canal anatomy of maxil­lary first and second permanent molars. Int Endod J 2000; 33:405-14.

17- Gulabivala K , Aung TH. Alavi A, Ng Yl. Root and canal morphology of Burmese mandibular molars. Int Endod J 2001; 34:359-70.

18- Ng Yl. Aung TH. Alavi A, Gulabivala K. Root and canal morphology of Burmese maxillarymo- lars. Int Endod J 2001 ; 34: 620-30.

19- Gulabivala K, Opasanon A, Ng Yl, Alavi A. Root and canal morphology of the mandibular molars. Int Endod J 2002; 35:56-62.

20- Kramer WS, Ireland RL. Measurements of the primary teeth. J Dent Child 1959; 26:252-61.

21- Vertucci, F. J. Root canal morphology of mandibuler premolars. JADA 1978; 97: 47-50.

22- Hibbard ED, Ireland RL. Morphology of the root canals of the primary molar teeth. In: McDonald RE, Avery DE. Dentistry for the child and ado­lescent. St Louis: Mosby Co; 7th ed., 1999, p.427.

23- Rosenstiel E. Transparent model teeth with pulp.In: Simpson WJ. An examination of root canal anatomy of primary teeth. J Can Dent Assoc 1973; 9: 637-40.

24- Simpson WJ. An examination of root canal anatomy of primary teeth. J Can Dent Assoc 1973; 9: 637-40.

25- Hession RW. Endodontic morphology-A radi­ographic analysis. Oral Surg Oral Med Oral Pathol 1977; 44: 610-20.

26- Salama FS, Anderson RW. Barenie JT, Mcknight-Hanes C, Myers DR. Anatomy of pri­mary incisor and molar root canals. Pediatr Dent 1992; 14: 117-8.

27- Robertson D, Brewer E, Leeb IJ, McKee M. A clearing technique for the study of root canal system. J Endod 1980; 6: 421-4.

2 8 - Saunders W, Saunders EM. The effect of smear layer upon the coronal leakage of gutta-percha root filling and a glass ionomer sealer. Int Endod J 1992;25:245-9.

29- Scott JH. Symons NB. Introduction of dental anatomy. In: Morabito A, Defabianis P. A SEM investigation on pulpal-periodontal connections in primary teeth. J Dent Child 1992; 59: 53-7.

SÜT MOLAR DİŞLERDE KANAL MORFOLOJİSİ 167

30- Zurcher E. The anatomy of root canals of the teeth of the deciduous dentition and of the first permanent molars. In: In: Cohen S., Burns R. Pathways of the Pulp. St. Louis: Mosby Co, 8 th ed., 2002, p. 801.

31- Barker BCW, Lockett BC. Endodontic experi­ments with resorbable paste. Aust Dent J 1971; 16: 364-72.

32- King NM, Brook AH, Page J. Endodontic ther­apy for primary teeth 1. Diagnosis and treat­ment. Dent Update 1984; 11:154-60.

33- San §, Aras §, Giinhan O. The effect of physio­logical root resorption on the histological struc­ture of primary tooth pulp. J Clin Pediatr Dent 1999; 23:221-5.

Yazışma Adresi:Doç. Dr. Şaziye SARIAnkara ÜniversitesiDiş Hekimliği FakültesiPedodonti Anabilim Dalı06500-Beşevler / ANKARATel: 0 312 212 62 50-332Faks: 0 312 212 39 54e-posta: ssari@dentistry.ankara .edıı .tr