Süleyman Demirel Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi

Suleyman Demirel University Faculty of Arts and Sciences

Sosyal Bilimler Dergisi J ournal of Social Sciences

Isparta Bölgesinin Tarihi Coğrafyası ve Myriokephalon Savaşı Sempozyumu

(19-20 Haziran 2014) Özel Sayısı ·

Historical Geography of Isparta Region and Myriokephalon War Symposium

Gune 19-20, 2014) . Special Issue

Ekim/October 2014

Jrputa Ulpnin Tuilıı Cop.fyası ve My.ı:iokcpbalon SaV2Ş1 Scmpo~ (19-20 Hazüan 2014) Bildiıi HiJtoJial Gcogaphy of Isparta RegiOD md Myriokcphalorı Wu Symposiwn Qunc 19-20, 2014) Kiabı

Üçüncü Haçlı Seferine Katılan Alınan Haçlı Ordusunun Pisidia Bölgesindeki Sefer Güzergfilu Üzerine Bir

Değerlendirıne

Ümit KOZCAZ•

ÖZET Genel itibari ile on birinci yüzyılda başlayıp oo. üçüncü yüzyılın ortalanrul kadac sürdüğü

kabul edilen ve "HP[lı Srftrkri' adı verilen kitle hareketi, Küçük AS)'2'nın özcD.ildc siyasi ve iktisadi kaderinde önemli değişikliklere neden olmuştur. Tarihi seyir içerisine balı:ıldığmda, düzeo.lenen Haçlı seferlerinden ilk dördünün kısmen Küçük Asya üzerinden gcrçckleşti.tilmeye Ç2hşıldJAt göriilmcktcdir. Söz konnsn Haçlı sefcdcrindcn olan Üçüncü H2çlı Scfcri'o.io, lspam bötgesinin t2.a1ll coğ:a.fy2sı açı.sıııdan değerlendirilmesi oldukça büyük bır önem aa cımektedic.

Üçüncü Haçlı Sefcri'ne katılan Haçlıla.r, W2 ve deniz yollan ile ııilıai hedefleri ol2n Kudüs'e ul2şmayı hcdeBcmiş. kara yolucu tercih eden Fricdı:ich Barbaıossa Haçlı ordusu ile birlikte Küçük Asyı topıllla.ıından geçmeye çalışmıştır. Fried.ı:ich Ba.rbacosu'o.ın komutll ettiği Alawı H2çlı ordusu ile olan scriiveııi 11 Mayıs 1189'da başla.ı:nış, 10 Hazit'2.o 1190'da Silifke Çayı' oda boğulauk vefat etmesi ile son bulmuştur.

MW:zgirt Zaferi (1071)'ndeo sonra Anadolu Tü.ck Ta.ı:ihi'nio. en önemli mücadelelerinden biıi olamk kabul edilen Myriokcphalon Savafl (1176)'odan ya.klaştk on dört yıl kad:ır soıı.ı:a söz konusu mücadelcnio yaşandJğı coğraü sahadan geçen Alman Haçlı ordusunun sefer güzerg3hı.nın tespiti oldukça mühimdir. Biz de çalışmamızda özellikle Haçlı kııynaklaa ve batılı seyyah.la.no. kaleme aldığı seyah.3tnimclerden faydalaııa.rak Fried.rich Barbarossa'nııı komuta ettiği AJman Haçlı ordusunun özellikle Isparta b.avalisiadek:i güze.rgil:unı. tespit etmeye çalıştık. Böylece Isparta havalisinde vuku bulduğwı:ı inandığımız Myı:iokephalon Sava~'o.ın cereym ettiği coğrafi sahanın tespitine ilişkin özellikle Haçlı kaynaklan temel aha.arak yeni bir aııJ.ayış ortaya koyulmaya çalışılmıştır.

A.tıtıhtar Kelimeler: Myriokephalrm Savap, Üp711&il Haıh Stftri, Fritdrirh Barbaroııa, Piıidia, S tjer Gi1z.11f,ôlıı

A R eview of tbe Route of tbe Gen:rı:uı Crus:ıde P:u:t:idp:ıting in tbe Tlıird Crusade İn Pisidia

ABSTR.ACT it is gcı:ıeally agxeed that thc mass movements called "Cnısıdes'', from the 11 th

Ceotury to the middlc of the 13th Ceotw:y, led to sigo.ificaot clıa.nges in the politicaf ınd ecoo.omıc destiny of Asia Mino.L Considcıing thc histoıicsl aspect, it is ko.own th2t the first Cour Crusades wcre partly conducted thcough Asia Miooc. Evaluatuıg the TI:ıiıd Cmsade in te.ans of the historical gcog:cıphy of thc Isparta regioo has grcat impoı:tance.

• T.C Slikyman Dımirr/ Onivmitui, So5al Bifimlu Enstitllıii, Ortaflll Tarihi Bifiı11 Dair, Ylilıı.sık l..iıanr Ôjpnciıi {tıntitkoz.ra:@Dantkx.QJm)

214 ÜllIİI KOZCAZ

In the 1lıird Cnısade the Crusadcı:s aiıncd to of reach thc1C ultiımte de.stiııation by la.nd or ses. Fı:iedrich Baı:barossa, who prefe.ı:red the bnd route, tı:ied ıo pass through Asi2 Minoı: with his Cı:usadecs. Tbe expedition of Friedı:ich Baıbaı:ossa with the Germaıı Cmsade, commıındcd by him., beg:an on May 11th, 1189 a.od endcd with his death by drowniı:ıg in thc Silifke River on J une 1 Oth, 1190.

Thc routc of the Gcı:man Cı:usadcı: ıuıny -and thc gcogrııphical aı:ea of their movemcnts are quite impo.r:tıı.nt becausc they can shed ligbt on the Battle of My.ı:iokcphıılon appıoıcimately fourtccn ycars lateı: (1176), which is ı:eg.ı.rded as onc of the most import.ant historical evcnts after the victo.ı:y of Mıuızikert (1071). This papeı: endcavouıs to ideııtify the .route of the Geıman Crusaders, coınmao.ded by Friedrich Batb:u:ossa, especially a.ı:ound Isparta by usi.og ttavel books w:ı:itte.o by westemer travellers. Thus, a aew app.roach has been put forwaı:d based especiıılly on Crusadcı: souıces regaı:rling thc geographical location of the Battle of My.ı:iokephalon, which is belicved to havc occu.a:ed uound Ispartt.

Key Words.- Battfl ofMj7iokepbalon, Thini Cmsatk, Prildrich Barbaroııa, Pisidia, Thı &11/l of Expıdi/İiJn

Giri§ Eski devirlerde Pisiclia1 olarak adlandınlan bölge suw:lar:t içe.ı:isinde bulunan Isparta b.avalisi, tarih boyunca birçok medeniyece ev sahipliği yapmı.ştı.c. Bu yüzden bölgede özellikle de RoaıaW.ar ve sonrasında da Bizans İmparatorluğu zamanında kurulmuş olan birçok tarihi kent bıılnnmakt:adtt. Bwılarda.n en önemJileı:i ise Apolloo..ia/Sozopolis (Uluborlu) ve Pisiclia Antioch (Yalvaç)'dır. Myriokephaloo Savaşt•o.ın yaşandığl on ikinci yüzyıla gelindiğinde ise Isparta havalisinin, Tü.tkiye Selçuklu1a.tı. ile Bizans İmparatorluğu arasında sürekli d değiştiren bir y~ konumunda bulunduğunu görürüz. Özellikle de on ikinci yüzyılın ikinci ya.cısında bölgedeki siyasi hareketlilik bir hayli a.rt:m.ışt:ıı::. Bu dönemde öncelikle Eylül 1176'da Bizans İmpa..ratotluğu ile Türkiye Selçuklu Devleti arasında Myriokep!Woo Savaşt meydana gelm.iş, ardından da Mayıs 1190'da Almao Haçlı ordusu Ispa.ı:ta havalisindcn geçmiştir.

Y~da sözü edilen Myriokephalon Savaşı'na katılan Bizans ordusu ile Üçüncü Haçlı Seferi'ne katılan Alman Haçlı ordusunun özellikle Pisiclia bölgesindeki sefer giiıe.rgihinın tesplti oldukça önemlidi.t. Çünkü h~ ilci ordunun da lasmen ortak yolları lrullandı.ğı.oı düşünmemize neden olan bazı taı:ihl kayıtlıı.r bulunmaktadır. Bunlardan en önemlisi ise Üçüncü Haçlı Sefetl'nde Alınan ordusu içinde sefere bizz!lt katılan Ansbı:rt'in kayıtlarıdır. Ansbert, Hiıtoria de Expeditionı Fnderiri bnpmrori.P adlı eserinde Haçlı ordusunun Myriokephalon Savaşı'nın cereyan ettiği sahanın yakıoıod.an geçtiğini kaydetmiştir. Söz konusu coğrafi sahanın tespiti dolaylı olarak da olsa Myriokephalon Savaşı'nın cereyan ettiği sahanın tespitine imkin sağlayabilecektir.

Oçilncü Haçlı Seferinden Önce Isparta Havalisi Üçüncü Haçlı Seferinden önce Ispam havalisi derken, Is~ wdesiyle tasvıı:ını yapmaya çalışt:ığunız coğrafi sah21ar, günümüz Isparta. kent merkezinden çok ilçeleriyle

1İlk~ kbsik döneminde (İ.Ô. 479-334) ve daha somaki dönemlerinde, aşalı yulwı bugilııkü Bucdu.ı: ve lsp:ı.ıtıı illetiyle, Antalya ilinin kuzeybatı parçasuu kapsııyan .Amdolu böJ.gcsinc Helcnlercc verilen addır. Bkz. Bilge Umu, Tiirltfpiidd Tarihıtl.Atlhr, İnkıl2p Kitııbevi. İstınbul, 1993, s.666. 2A.nsbctt. Hiiloria ık E.:ıcpllliıitmı Fmkrit:i Impmıorü, TIN Crıuadt of Frtdtrfd: &rriltJf'Ossa: Tht H.i.story of lhe Bxpttlition of ıhı EmjHror Frrdtritlc and&lakt!TlXt!, çcv. G. A. Loud, Crusadc Tem in Twıslatioo .Ashga.te Publishi.ng Company, Suırey, 2010.

Üpinrii Ha;k Stfiri11e Katrlan Alman Haçlı Ord11.trın11n Pisiılia Bö/gtsinrk/ei Stftr Gi1Z!fl.ôhı Üzµine... 215

birlikte söz konusu kentin özellikle kuzey ve kuzey doğu kesimlerinde bulunan coğrafi sahalatdı.r. Söz konusu ye.der önemli geçiş güzergihlan üzerinde bulunduğu için zamru:uru.o önde gelen yerleşimlerinden sayılmaktaydı. Söz gelimi bugün Isparta kent merkezicio kurulu bulunduğu alan gelişimini ancak Türkiye Selçuklu Devleti hakimiyeti altındayken yaşamaya başlamışken3, Isparta'nıo ku2ey ve kuzey doğu kesimle.cinde yer alıi.n Apollonia/Sozopolis (Uluborlu) ve Pisidia Anrioch (Yalvaç) gibi yerleşimlerinin gelişim evreleri Romalılar dönemine kadar izlenebilmektedir. Ayrıca. Isparta havalisiode Apollonia/Sozopolis (Uluborlu) ve Pisidia Aotioch (Yalvaç) dışında öbemli birkaç tarihi kent daha bulunmaktadır. Bunlar; Adada/Karabavlu (Sütçüler Yakını), Agr.ae/.Agr.os (Atabey), Bedre (Gökçe), I<onane (Gönen), Neapolis (Şarkikaraağaç), Prostao.na (Eğirdir yakını) ve Parlais (Barla)'dır4. İsimleri zikredilen bu yerleşimler aynı zamanda tarihi Pisidia bölgesinin sınu:l.an içcı:isinde yer alınaktadırS.

Isparta ve bavalisinde Üçüncü Haçlı Seferi ordulan gelmeden yaklaşik on dört yıl kadar önce, öncelikle yörenin ve sonrasında ise bölgenin kaderinde büyük değişiklikler olmuştur. Bu büyük değişikliklere neden olan olaylardan en önemlisi de Myı:iokepbalon Savaşı'dır. 1176 yılı Eylül6 ayında gerçekleşen bu SaınJıeticesinde bilindiği üzere Türkiye Selçuklu Devleti sultanı Il. Kılıç Arslan, Bizans İmparatoru Manuel Komnenos'a karşı büyük bir zafer kazanmış ve söz konusu imparator karşısındaki üstünlüğünü iyiden iyiye hissettirmeye başlamıştJ.r'. Myı:iokephalon Savaşı'ndao sadece altı yıl kadar sonra ise Sozopolis', Tilı:k.ler tarafından 1182 yılında fethedilmiş ve buraya Sultan II. Kılıç Arslan oğlu I. Gıyaseddin Keyhüsrev'i melik olarak tayin etm.iştir9. Sozopolis fethi ile bi.ı:likte Tüı:kler tarafından Borgulu adı ile isimlendirilmeye başlarunıştırıo. Biz de 1182 yılı sonrası Sozopolis'den, batılı kaytı.aklarca 11 ismi Sozopolis olarak geçse de Türk dönemi ismi ile yani Borgulu olarak söz edeceğiz. Börgulu, Bizans İmparatorluğu ve sonrasında Tüı:kiye Selçukluları döneminde güney-batı Anadolu'nun en önemli kalcle.cioden birisi konumundaydı. Çünkü Menderes boylaondan doğuya doğru uzana.o. önemli bir yol hattı üzerinde bulunuyordu. Aynca konum olarak da rukkate değer bir yerde buluoduğu.Qdan, savunma .imi.cin.lan ve doğal şartlatı dolayısıyla oldukça güçlü müstahkem bir mevkide idi. Bu özelliklerinden ötürii de geç Bizans döneminde bölgenin önde gelen kaleleri arasında da ismi zi.kredilmekteydi12.

'Feridun Emcccn, "Isparta", DİA, XIX, s.194. 4 Ncmıin Ş2.m211 Doğan. "Selçuklu ve Ehaıidoğullaa Dönem.inde Ispact:a: Küll\llcl Ocwxı", Manas Onivcısitcsi Sosyal Bilimler Dergisi. S. 22, 2009, s. 71. . s W.ılliam M. Rıunsay, Anadolıı'mm Tarihi Cojprjjaır, çcv. Mihri Pektış, Milli Eği.tim Basınım, Is12ııbul, 1960, s. 433. 6 Niketııs Khoııiates, Hi.rtoria (Ioannts ~-e Mam~I Ktıı1111t11oı Dtvirkri), çev. Fikret Işıltıı.ıı, Tü.tk Tarih Kurumu Basunevi,Anlwa, 1995, s.124. 1 Ali Sevim, Anatk/Jl'nım Ftlhi St/plkblar Dör.nni., Tütk Tarih I<ucumu Basımevi, A.nkaa. 2000, s. 150. a Apollorua/Ulubotlıı'nun hı:istiyanlık döneminde aldığı isimdir. Bkz. Bilge Umar, a.1..t., s. 745. 'Tuncer Baykara, L G!JtJJtddin IVyhiiım1 (1164-1211) G~..Şehiı, Türk Tarih Ku.ı:umu Basımcvi, ~ 1997, s.9. ıo Tuncec Baylwn, a.g.e.,s.10. ıı Edoua.rd De Muralt. Emıi Dı Chronagraphit By!?_antine 1057-1451, St. Petcısbourg,1871, s.239; Aıısbcrt, a.1..e., s.101; Nikebs Khoniatcs, a.1..e., s.8-9. 11 Tuncer Baylwıı, a.g.t., s.9.

216 Ü1nitKOZCA2

Borgulu'nwı Türkler eline geçişinden yaklaşık üç yıl kadar sonra Bizans İmparatorluğu tahtına 1185 yılında II. Isaalcios Angelos geçti13. Onun zamanında Bizans'ın Küçük Asya'daki topraklarında kanşıkbk bir hayli arttı. Öyle ki 1188-1189 yıllatında Philadelphia (Alaşehir) da Bizans valisi olan Theodore Mangaphas. Borgulu meliki 1. Gıyaseddin Keyhüsı:ev'in de desteğini alarak isyana kallaştı.14. Ancak bu isyan hareketi sonucunda mağlup olunca 1. Gıyaseddin Keybüsrev'in hl.12JJIU!la gelerek ona sığındı ve yard.unı.nı talep etti15• 1. Gıyaseddin Keyhüsrev ise kendisinden yardım isteyen 1fangaphas'a asker desteği verip Bizans İmparatoru ile arasında bir düşmanlık oluşturmak istemediğinden ona yalnızca yarı. bağımsız gibi davranan Türk:tnenler arasından asker toplaması için izin verdi. Asi Bizans valisi Mangaphas, topladıği Türkmenler ile bicllkte Honaz ve Ladik bölgelerinde yağma hareketlerine girip Borgulu'ya geri döndü16. Bu sırada Bizans İmparatoru, II. Isaakios Aogelos, Borgulu'ya bir elçi heyeti göndererek Mangaphas'ın iadesini talep etti ve asi valisinin canını bağışlayacağına dair söz verdit7. I .. Gıyaseddin Keyhüsrev, Bizans İmparatorluğu ile aralarında var o]/ın barışın korunması maksadıyla Mangaphas'ı Bizanslı elçilik heyetine teslim etti. Ancak, Tüı:k:'ün kendisine sığınanı himaye etmek geleneğine uymayan I. Gıyaseddin Keyhüsrev'in bu hareketi, öteki kardeşlerini kızd.ınnış, aleyhinde çeşitli söylentilerin Çikmasına da neden olmuştut18,

Görüldüğü üzere, henüz Üçüncü Haçlı Seferi'nin düzenlemesine dair katar verilineden çok az bir zaman önce Isparta ve havalisinde, Bizans İmparatorluğu ile Tüı:kiye Selçuklu Devleti arasında bir takım çarpışmalar yaşaıım.ışsa da, bu çarpışma ların boyutları çok büyük olmamış, genellikle yağma ve talan hareketleri şeklinde gö.rülmüşlerdir. Babası, Sultan II. Kılıç Aı:slan tarafından Borgulu melikliğine görevlendirilen L Gıyaseddin Keyhüsrev ise bulunduğu yeri siyaseten oldukça iyi bir şekilde yönetmeye çalışmış, 1188-1189 yıllru:ırıda Bizans İmpartorluğu'na karşı isyan bayrağını çeken Mangapbas'a Türkmen kuvvetlerden askeri anlamda yararlanabilmesi iznini vererek bölgedeki Bizans siyasi iç !§le.cinden faydalanma yoluna giımeyi de denemiştir.

1

Isparta Havalisindeki Haçlı Faaliyetleri Bitinci ve İkinci Haçlı Seferi dönemlerinde daha fa.tk1ı yol güzergihlarınıl9 tercih eden

-- Haçlı ordula.ı:ı Üçüncü Haçlı Seferi döneminde de birbirinden farklı yol sistemleri ile

il M. V. Lcvçenko, Kımdıı;ımıiott Y,kılışma Kadar Biz.111ı.r Tarihi, çev. Maide Selen, Ôzoc Yayınlıuı, İsı:anbul, 1999, s. 218. 1~ Speı:os V ıyoais, Tht Dufilrı of Medieval HellwiJ111 itı Aıia Minor 011d Pro~ of ulamiz.otion Jro1n the Ekvtntb ıhrough Jhe Fiflunıh Cmhlf:J, University of Califoı:ılla Pcess, Los Angtles, 1971, s.127-128. 15 Claude Cahen, Omıonhlorrlan Ô11u Aııadolrı, Tarih Vakfı Yurt Yayınlatt, İstanbul, 2012, s.58. 16 Tuncer Bayk:u:a, o.g.ı., s.10-ll. 17 Claude Caheıı, a.g.ı., s.58. ıs Tuncer Baykam, o.g.e., s.11. ı9 Haçlılar, Birinci Haçlı Scferi'nde Batı Avıupa'clan yola çıkıp Avustruya, Macariswı ve Balkan toprakla.om kat ederek İstaobol'a ulaşmışlardı. İsta.obol'dao sonra Kocaeli Körfezi'oi geçip İznik üzerinden Osaıa.o.eli. Bilecik, Eskişehir, Bolvadin, Yalvaç. .Akşehir ve Koaya'ya ulaşımı sağlayan yolu takip ettiler. Konya'clan soııı:ı. Ereğli ve Niğde'ye kadar birlikte ilerleyen Haçlı kuvvetleri bumda iki ana kola ay.aldı. Bunlardan ilki Kayseri, Göksun, Maraş yolUOD talcip ederken, ikincisi Nığde'deo Tarsus, Adana ve Antakya'ya ulaşan yol güzcrgıihııın yöneldi. Soıınısında biliı:ıcliği üzere Kudüs'e ulaşıp bu.rayı ele geçicılile.r. Ayruıtllı. bilgi için Bkz. Işın Demiı:keot, Ha;fı Seferim, Diinya Yayıncılık, İstanbul, 1997, ss.21-100; İkinci Haçlı Seferi'ndc ise İznik'e kadar Birinci Haçlı Sefcri'nde izlenen yol talcip cdilaı.iş ardıoclan Lapaclion,

Üçıinai Haçlı Seferi11e Krıtı/a;ı Alman Haçlı Ordııı11111111 Pisidio Bölguindeki SeferGı1zerg8hı Üz.erine... 217

nihai hedefi.eti olan Kudüs'e ulaşmak uğruna yollara düşmüşlerdi. Üçüncü Haçlı Seferi ordularından olan Fı:ansız ve İngiliz ağttlıklı Haçlı orduları deniz yolu ile20 Kudüs•e ulaşmayı tercih ederlerken, Fried.tich Barbarossa'ru.a önderlik ettiği Alınan Haçlı ordusu kara yolu ile Kutsal Topı:aklata ulaşmayı tercih etmişti. 11 Mayıs 11s921 tarihinde yola çıkan Alman Haçlı ordusu Macaristan içinden geçerek Bizans topraklarına girdi. Buradan itibaren birkaç tats12 olay yaşandı. Haçlılar ile Bizans ordusu arasındaki tatsızlıklar her iki tarafı da savaş durumuna getirdiyse de Edirne'de imzalanan antlaşma uyannca ge.ı:gin.likler yatıştı22. Böylece Alman Haçlıları'nın sefer macerası 1190 ytlı Mart ayına ulaşıldığında Çanakkale Boğazı•ncıan geçiş ile bitlikte Anadoıu•ya ulaşmış bulunuyordu23.

Anadolu yarımadasına geçen Haçlı ordusu buradan itibaren yüzyıllarca yJl evvel Büyük İskender'in de izlemiş olduğu yolu24 takip ederek, Biga Çayı,_ Gelenbe, Philadelphia (Alaşehir) ve Hierapolis (Pamukkale) üzerinden 27 Nisan 119()2S'da Laodikeia'ya ulaştı~6· .. La?,clikeia,~ so~ doğu y~oün~exleyişin~ · de~am eden Haçlılar, Anava Golu27'nun kuzeyınden Dınar'a dogı.u gıden yolu takip ettiler ve 29 Nisan 1190,da Menderes Nehri,nin kaynaklarına ulaşıp burada kamp kurdular28. 30 Nisan 1190 tarihinde henüz gün doğarken Türlder ilk saldırılarını burada g~Çekleştirdiler. Saldın gerçekleştiği sırada Haçlılar, kamp kurdukları Sultan Dağları'nın kuzey yamacındaki eteklerden sefere devam etmek için toparlanıyorlardı.

Nihayetinde burada meydana gelen mücadelede üç yüz kadar Türk, Haçlılar tatafı.ndan katledildi29. Söz konusu mücadelenin meydana gelişi hak.kında Türkmen kuvvetlerinin davul ve boru sesleri ile birlikte Haçlılar üzerine hüaım ettikleri hususunda bazı kayıtlar mevaittur. Aynca Haçlılar saldırının hemeo ardından bu durumu Türk elçilerine şikayet etmişlerdir. Ancak elçiler Haçhlara ceV'abeo, ''Türkmenlerin kanun ve nizam tarumayao, kömşu beldelere saldıı:maya alışık bir kavim old11klarını, hürriyetleri içiase gerekirse sultanla bile savaşmaktan da geti kalmayacaklarını" söyleyerek, olaya müdahale etmek istemeclikletioi bildirmişlerdir30.

Haçlıla.rın, Borgulu önlerine gelmelerinden önce Türkmen kuvvetleri ile karşılaştığı. ve onlarla askeri bir mücadeleye giriştikleri tarihi kaynaklara kayıt olarak düşülmüştür. Ancak söz konusu mücadelenin vuku bulduğu coğrafi saha ile ilgili her

Esseron, Edremit, Bergama, Efes ve Laodikeia üzerinden Antalya'ya ulaşılıp delliz yoluyla Kudüs'e ulaşma fikri hayata geçirilmeye çalışı.lmıştır. Ay.aotılı bilgi için Bkz. Ebm Altan, Jkiııei Haçlı Seferi (1147-1148), Türk T aı:ih Kurumu Basunevi, Ankara, 2003. 20 Ayı:ıntılı bilgi için Bkz. lŞU) Demirkeot, 0-g.t., ss.153-156. · 21 Işın Demiı:.kent, o.g.e .. s.150. 22 Aıısbert, a.g.t., s.90. 23 Alınan Haçhlan'wn Bal.lwılac'dan ilerleyiş~ Edime'de yaşanılanlar ve Çanakkale Boğazı'odao geçişleri ile ilgili nynotılı bilgi için Bkz. K. Zimmert, "Der deutsch-byzaııtinische Konflikt vom Juli 1189 bis Februar 1190", Byzaı:ıtinische Zeitschrift, XII, Le.ipzig, 1903, ss.42-77. 24 Büyük İskeoder'in ordusu ile birlikte Çanakkale Boğazı.'ndao geçişi ve Anadolu'da ki faaliyetleri hakkında ayı:ınulı bilgi için Bkz. Siegfried Laııffer, Biiyiik İsktııtkr, hya Yayı.o evi, İzmir, 2004, ss.59-69. 25W.M. Ramsay, a.g.e.., s.139. 26 Ansbert, a.g.e., s.101; Muro.lt, a.g.t., s.239. ır Denizli ile Dinar arasında, t:arilısel anayolun güney yamacında bulunan Acıgöl'ün Heredot'da anılan adıdır. Bk.7- Bilge Umar, o.g.ı., s.67. 28 Muro.lt, a.g.e., s.238. 2!> Ansbert, a.g.t., s.101. 30 Twıcer Baykam, a.g.ı., s.14.

218 OmiJKOZCAZ

hangi bir kayda nsdanmamıştır. Buna rağmen bu çaquşmalann ycrin.i günümüzde Dinardan UluborJu•ya u1aşmıı sağlayan ve Sultan DağW:ı•o.ı.n güneyinde yer alan modem kaı:ayolu civulannda a.ı:amak doğru dcğildır. Çünkü Fricdrich Barbarossa ve ordusunun sefer öyküsünü bizlere aktaran Ansbcrt, yukıu:ıda da bahsettiğim.iz gıbi eserinde 30 Nisan 1190 tarihinde meydana gclco savaşın Mendcı:es Nehri•oin kaynaklan yakınlannda kurmuş oldu.klan kamp alarunda geı:çcklcş.ciğini belirtmiştir. Bu yüzden anlat:ımlaa en uygun yerin tarafımızca Dinar yakınlannda bulunan Eldere3' olduğu tespit edilmiştir.

HaçWar, Eldere•den aynlclıktan sonra bugüıtlcü dağlaı:ı.o güneyinden geçe.tek Ulubotlu•ya ulaşan modem katayolunun güzergihıru değil, henüz Roma İmparatorluk devirle.cinde ka.yalaı:ı.o kırdınlm.ası yolu ile açıldığı tespit edilen yol güzcrgihını lrollaomışla.rclıı:l2. Bu sırada Sozopolis•e doğru uzanan zorlu yol güze.ı:gihı.nda

Tiirlancnlcı:, Haçlı kuvvetlerini gizlendikleri tepelerin arlwından .izlemişlerdirll. İşte, Uluboclu'ya doğru uzanan ve Türkmenlerin gizlenerek Haçlıları .izledikleri bu yol Sultan Dağlaa'nın kollanndan olan Elma Dağı ve Kwlkuyu Dağlacı'nın arasından geçiyordu. Günümüzde bu yola ulaşauk için Eldere'dcn sonra İncesu yönünde güneye doğru ilerleyip, ilk yol aynmından doğuya doğru dönüp Çapalı Köyü'ne ulaşan yolu takip etmek gerekir. Çapalı Köyü•oden sonra ise dağ yamacı.oa doğru ile.eleyen yol izlenirse ilk olarak Aygündüz Yaylası ve sonmsında da bir çakıl ocağı ile karşılaşılıt. Nihayetinde dağlar üzerinden gelen bu yo~ Keçibo.tlu'dan Uluborlu'ya doğru ulaşımı sağlayan modem karayolu ile bitleşmektedir34.

Türkmen kuvvetleri Eldcre yalnnlannda gcı:çeklcştirdikleri hüaun hareketinin ardından 2 M.ayıs'ta tekrar salduıya geçtiler. Haçlılar ile Tü.ı:Jnnenlcı: aı:asıoda meydana gelen bu mücadele ve öncesinde Eldere yakınlannda yaşa.nan mücadele esnasında Haçlı kuvvetleri at:llsında bulunan bazı asiller büyük çaba sarf etmişlerdir. Söz gelimi Swııbia ve Mcrania dükleri ile Kyburg kontunun yalıuzca bir gün içerisinde yetmiş kadar Tüı:k:men kuvvetini mağlup ettiği bilinmektedir. Aynca Ôettingco kontu Frederick ile Berg savunucusunun da sabır ve kahramanlıkları ile diğerle.cinden farklı bir gö.r'ünüm arz ettiği söylenmektecl.iı:!5• 2 Mayıs'ta gerçekleşen 1Tukmen sald.ı.ı:ısında da Haçlılar büyük çapt.a bit: zarar gö.anemiş, ilk mücadele de olduğu gibi üç yüz kadar Türkmeni katletmişlcrdirl6. Haçlılar ile Tütk.ler arasında yaşanan mücadelelerde ilginç bir an da yaşanmıştır. Haçlı kuvvetleri acısında yer alan Bobemyalı kitleden altı kişi zırhlanoın üzerine Tfukmenleı:i tuzağa düşürmek için hizmetkir kıyafetleri giymiş ve bu şekilde saman toplayacakmış gibi ana ordudan aynlmışlarclıı:. Bu durumu fark eden altı TiiWDcn hemen bu.nlann üzerine saldırdıysa da, Bolıcmyalılaan planı işlemiş ve hemen otaokta katleclilmişlecdirl7. Borgulu havali.sinde gcrçckleşcn bu olaylar anlatılıı:kcn Boıgulu meliki L Gıyaseddin Keyhüsrev'io adı kaynak eserlerde

' 1 Eldcce. Mcodcıcs Nchı:i'oln kaynağı olan sulık bir gölün yıını.ada bulunımktı.ıdı.c. l2 Tbomas Orcw-Bea.r, "Dinar Yöıesinde Bir Roma Kıılcsı", T.C Kültür ve Twi2m Bakaıılığı Eski Eserler ve Müzeler GcncJ Miidürliiğü. N . .Ataştı.an:ı So.ouçlaı:ı Topbııııııı. An.kam. 26-30 Mayıs 1986, s.99. D Aı:ısbcıt, d.l.•t.. S. 101. l4 Eldcre'dco sonm Çapalı Köyü iizcriodco Aygü.odiiz Yaylası'ıı.a ulaşan yol giizcıg:ihı 23/04/2014 lllribindc ıar:afunızca yapıla.o coğrafi gezide görülmüştür l5 Aosbcrt, a.g.ı., s.101 . "Wilhclın von Gicscbıccht. GesdıidJtt tkr titJ((Jdıtn 'Kai.stf'!(!İL. Lcıpzig, 1895, .. 263. S1 .Ansbctt, ot.·'·· s.101-102.

O;iintii Ha;b S efmne Kımla11 Alm(1fı Ha;b Ortlımın11n Piıidia Böft.ırindeki S ejtr Giiz.ergôhr Üz.eri11e... 219

anılmamaktadır. Bu durum I. Gıyaseddin Keyhüsrev'in babası Sultan II. Kı.lıç Atslan'ın siyasetine uyarak, Haçlıla.ra pek fazla ka.tışmadığ1 şeklinde yorumlanabilir. Bununla bitlikte I. Gıyaseddin Keyhüsrev'in Üçüncü Haçlı Seferi sırasında Borgulu'yu tamamen terk ettiğine dair bir takım iddialar da mevcuttur38. Ancak bu söz konusu iddialaı:ı tam anlamıyla doğru addedemeyiz. Çüo.kü I. Gıyaseddin Keyhüsrev hocası Mecdüddin İshak'a yazdığı bir mektupta "Bir süre Franklarla savaştığını" hatta "Alam.anlara karşı yöneldiğini" belirtmektedir39. Mektupta bahsi geçen "Alamanlar" hiç şüphesiz ki Üçüncü Haçlı Seferine katılan. Alman Haçlı kuvvetleridir. Bu yüzden Borgulu meliki I. Gıyaseddin Keyhüsı:ev'in adı diğer kaynak eserlerde Haçlılara karşı savaşanlar arasında geçmese de, bizzat kendi ifadesinden yola çıkaı:ak onun ·da Haçlılara karşı savaşanlar arasında olduğunu rahatlıkla söyleyeb.iliı:iz. Sultan II. Kılıç Arslan'ın, Alınan Haçlı ordulaı:J.na karşı açık bir savaşa girmeyi tercih etmediği bilinmektedir. ~cak Haçlı ordıılarının kendi topraklarından geçişlerine seyirci kalmak gibi bir niyeti olmadığı da bellidir. Bu yüzden de Birinci Haçlı Seferi'nde atası Sultan I. Kılıç Arslan'ın yaptığı gibi genellikle gerilla tarzı bir mücadeleye gitmeyi daha mantıklı bulmuştur. Haçlı

ordularının peşine de I. Gıyaseddin Keyhüsrev dışında diğe.r oğullarından Kutbeddin Melikşah40 ve Muhyiddin Mesud4"u gönde.ı:miştir. Sultan II. Kılıç Atslan'ı.o oğullarını Haçlı ordusu üzerine göndermesinin amacı, Haçlılardan geride kalanları ve yiyecek aramak için uzaklaşanları yakalamak ve artçı bitlikleri rahatsız etmektir42. Bu da oldukça etkili bir taktik olmuştur. Özellikle Borgulu ve Borgulu'dan soo.ra'ki coğrafi sahada açlık, susuzluk ve Türk okç11lannın yoğun saldırıları neticesinde Haçlılar ağır kayıplar vemıek koşuluyla yollatına devam edebilmişlerdir43. Türkler sözü edilen saldıı:ılar esnasında Allachibar44 diye bağlrarak, Haçlılan manevi anlamda da sarstD.1şlardıı.4S.

Haçlılar, yukarıda. da göriildüğü üze.re Eldere - Borgulu arasında Türkmenler ile mücadelelere girdikten iki gün sonra, yani 3 Mayıs 119()46'da, Myı:iokephalon Savaşı'nın vuku bulduğu coğrafi sahaya gelmişlerdir. Bu nokta oldukça mühimdir. Çünkü Myı:iokephalon Savaşı'ı:ıın nerede gerçekleştiğine dair günü.müze dek biı:çok iddia öne sütül.müşse de henüz savaşın nerede cereyao. ettiğine dair genel kabul gören bir coğl:afi saha buhınmamaktadır. Myı:iokephalon Savaşı'nın gerçekleştiği ye.re dair, iki kaynak

38 Klaus Belke, Tabula Iınptrii Byz_antfoi Phrylfm ıınd Piıidim, VIl, Austrian Academy of Sciences Press 1990, s.387. 39 İbo-j Bibi, El-E11a11nrii'l-Alafxye ji'l-Uınrıri'l-Ala!yye, I, . çev. Mürsel Ôztii.rk, T.C. Kültür Bakaolığt Yayınlan/1833, A.o.ka.ra, 1996, s.112. 40 Sultao II. Kılıç Arslaıı'ıo oğullaı:ından bi.ıisicliı:. Kutbeddin Mclikşab, 1186 yılında Sultan Il. Kılıç Arslan ülkeyi oğulla.a Wl.sı.oda paylaştudığında Aksar.ı.y ve Sivas yöı:elcri.oe melik olıı.cak görevlendirilmiştir. Bkz. İbn Bib1, Selç11kııfime, Mükrimio Halil Yınanç, Haz. Refet Yıoaoç-Ômeı: Ôzlwı, Kitabevi, İstanbul, 2010, s.20. 41 Sultıı.o IL Kılıç .Arslan'ıo oğull.aı:ı.odan b.irisidic. Muhyiddiıı Mesud, 1186 yılıruia Sulta.o II. Kılıç Arslan ülkeyi oğullan aı:asuıda payJaştırdı.ğı.cıda Engüıiye (Ankara), yöresinde melik olarak görevlendirilmiştir. Bkz. İbo Bib1, a.g.ı., s.20. ~2 İbnü'l Esir, El-Kamil Fi't-Tarih, çev. Ahmet Ağırakça&Abdülkeı:im Özaydın, XII, Balı.ar Ya~ao, Istanbul, 1987' s. 47-49. 43 Işın Demirkent, a.g.e., s.151. 44 Allah-ü Ekbe.r (Allah Büyüktür) 45 Radulfus Cadomensis, °&&11eil da Historimı des Croi.sadeı. Hi.storit11s Ocdde11ta11x, ill, Paris, 1866, s.636. 46 Ansbert, a.g.e., s.102.

220 Omiı KOZCAZ

eser bulwı.maktadır. Bunlardan biri Niketas Khoniates'in Histo.cia's147 diğeri ise Bizans İmparatoru Maouel Komnenos?un İngiliz Kralı il. Heıuy'e gönderdiği mektupoıra. Ancak coğrafi isimlendlıme konusunda oldukça net ifadeler olmaclığuıdan dolayı her iki kaynak eserde, savaşın tam olarak nerede cereyan ettiğine dair bilgiyi vermekten oldukça u.ıaknr. Bu noktada bizim belirtmek istediğimiz bir nokta vardır. Haçlı vakaoüvisi Aosbert'in eserinde kaydettiği söz konusu noktalar birçok acaştınnacı tarafından henüz değerlendirilmeye tabi tutıılmamıştı.r. Oysaki Myı:iokephalon Savaşı'ndan yalnızca on dört yıl kadar sonra savaşın cereyan ettiği coğrafi sahanın yakınlarından geçiş yaptığı bilinen Haçlı ordusunda yer alan Aasbert'in bizzat kaleme aldığı Histo.tia de Exped.itione Frederici Imperetoı:is49 adlı eserin satı.rlaı:ıncla oldukça değerli bilgiler bulunmaktadır.

Hem Myı:iokephalon Savaşı'wo gerçekleştiği hem de Üçüncü Haçlı Sefeı:i'ne katılan Alma.o Haçlı ordusunun güzergihında bulunan söz konusu dar geçidin nerede olabileceğine dair bir yorum yapab~ adına BorguJu'dan sonra dönemin Türkiye Selçuklu Devleti_başkenti olan Konya istikameti.ne doğru giden yol sistemlerinin tespiti oldukça önemlidir. Boı:gulu'nun özellikle Menderes vadisindeki kentlere ulaşımı sağlayan yol üze.cinde olduğunu daha önce de belirtmiştikSO. Zaten, Boı:gulu yani eslUçağlardaki adıyla Apollooia51 kurulduğu günden beri önemli yollaon uğrak yerlerinden biri konumunda olmuştur. Bizans İmpa.ı:atotluğu zamanında da Küçük Asya'daki topmklarda bulun.an yollar genel itibariyle Roma döneminin miı:ası olma niteliğini taşınıışlardır. Aacak Roma döneminde Diokletianus'un (284-305) Nicomed.ia'yı (İznik) Roma İmparatotluğu'nun doğu topı:aklannın başkenti yapması ve Konstaotinos'un (324-337) Konstantinopolis'i (İstanbul) lrumı.as1 gibi doğuyu öne çıkara.o gelişmeler sonucu Anadolu'nun kuzey bölümü güney bölümüne göre önem kazanmış~z. Söz konusu gelişmeler neticesinde Apollonia ile biclik:tc Tt:alles (Aydın), Laod.ikeia, Kolossae ve Apameia (Dinar) gibi önemli yerleşimler eski. önemlerini kaybeder~ küçülıneye yüz tutınuşlardır53. On birinci yüzyıldaki Tüı:k ak.ı.oJ.a.ı:ı ve nihayetinde 1071-1081 arasındaki hızlı Tüı:k ilerleyişi ile bitlikte Tüı:k hakimiyetindeki bölgeler Eskişehir'e kadaı: ulaşınca, Batı Anadolu' da ki İznik-Kütahya-Afyoo.katahisaı:-

47 Niketııs Khoniııtes'"ın. Histoı:ia'sı Tfukçe'ye çcvrilmi~ı:i.ı:. Bkz. Nikew .Khoıı.iatcs, H.isıorüı (loo1111u ot

- Mamıtl Komr.ınoı Dtvirltri), çev. Fikret Işılcı.n, TTK. 1995, Anlwa. Myriokephalon SavaşJ'nııı anlatıldığı ycı:lcı: için; a.g.c., ss. 123-134. 41 Bizans İmpatııtoru M:ınocl Komnenos'un, İngiliz Kıalı lI. Hcıuy'e gönderdiği mcktubwı Latince olan vccsiyonu için Bkz. William Stubbs, Cbmıica Malf.tlri &gıri De Hoımknt, C.II, Loogmans, Gecen and Co., Londoo, 1869, ss.102-104. Aynca söz konusu ınektııbwı a.mlf tııra.finclan yayınWıao nüshası için Bkz. Wılliam Stubbs - Guıa RlfİI Hmriıi Seatmli tJ Gwa .Rtfİ1 Biaırdi Btnttiidi Ahbtttis, Thı Chromrlt of ıht Rn.gm of Htnry U. And RitharrJ I. AD. 1169-1192, C.I,Longmans, Grcen, Rcadcr, :uıd Dycr, Loodon, 1867, ss.128-130. 49 A.osbcrt'io Hi.storia dı Bxjmiiıionı Fruleriri lnpmıoris adlı escdnin İngilizce çevirisi için Bkz. G. A. Loud, Tht Cnısodi of Frrtkrirk Borb011J11a: Thı H.islory of ıht Bxptdition of thı Empmr Fmittirk aııd Rllald T txts, çev. G. A. Loud, Cıusadc Tcxts in Translation, Ashgate Publ.ishing Compaııy, Suuey, 2010. • so Aynca Bkz. Tuncer Baykan. a..g.t., s.9. sı Pisidia'daki Apolloci2. Bizao.s çağındaki ismi ile Sozopolis, günümüzdeki Ulobodu. Bk:ı. Bilge Umıı.r, o.g.t., s.89. Sl M. Mumt Baskıa, Bizans DirıUl!İndt Ar.adouı İJ:.tisadi vt SOf!alY11jJı (900-1261), Phoeoix Yayınevi, .A.nlwa, 2009, s.20. SJ Martin P. Chadesworth, Tradt-nıutes and Commlfrt of thı Rılman Bmpirr, Cambridgc Uııivusity Ptess, Cambridgc, 1924, s.82.

Üp7nn7 Ha;ls Stftriır~ Kah/an Alınan Ha;lı OnJı1.11111JUZ Pi.ıidio Bilguitııkki Stftr G~11,41ıı Ü!(!fint... 221

Konya54 yolu ile Efes'ten başlayıp Menderes vadisindeki Philadelphia-Hierapolis­Laodikcia üzerinden Anaua-Apameia55'ya ıılaşan yol hattı önceki döneme göre BizansWar için altematif bir yol güzergihı haline gelmiştir. Aynca Pınarbaşı Gölü çevresinden Pupa Boğazı.'na doğru olan bir yol bağlanas1 da, Sozopolis'e doğru olan tica.ci faaliyetlerin gerçekleşticildiği yol idi56• Bu yolun devamı Pupa Çayı vadisini izleyerek Sozopolis önündeki geniş ovaya ulaşıyordu. Sozopolis'ten sorua doğu yönünde izlenen yol daha sade bir görünümdedir. Bu sadelik Eğirdir Gölü'oün kuzey kesimleri ile birlikte son bulur. Buradan itıbaren Konya'ya ulaşabilmek adına Sultan Dağl.an'nı.o dar vadiler arasından aşılması gerekmektedir. İşte Alınan Haçlı ordulaı:ının Borgulu önlerinden geçtikten bir gün sonra yani 3 Mayıs'ta, -vardıklan dar geçit muhtemelen butalardadtt. Haçltlar, buraya ulaştı.klannda Myriokephalon Savaşı maktülleı:inin kcmilclerine ait kalıntıların hala etrafta olduğuna şahit olmuşlarcJ..u:S7. Muralt, bu bölgeyi. eserinde ve.ci.tken ulaşılan yerin Cingula.iı:e Kalesi58 civa.cı olduğunu beli.rt.mişti.t59. Cingulaire Kalesi'nin ismi diğer tarihi kaynaklarda G.inklatj.on Kaiesi'° biçiminde de gö.ı:ülmektedir. Ancak, ismi geçen kalenin ber ilci şeklinin de yeri henüz tespit edilememiştir.

Haçlılaı:uı yol güzergfilıı üzerinde bulunan ve 1176 yılında Manud Komnenos'un ordusu ile bitlikte ağır bir mağlubiyet aldığı dar geçitte61 yaklaşık otuz bin kadar Tüı:k aynı şekilde pusuya yatmıştı62. Bunu haber alan F.ciedrich Barbarossa ordusuna düz bir arazi üzerinde kamp kurdw:du63. Söz konusu kamp yeri muht~elen Bo.rgulu'dan gelip Yalvaç istikametinde ulaşımı sağlayan ova üzerinde bir yerdedir. 3 Mayıs gecesi F.ciedricb Barbarossa burada ordusunu ikiye ayı..cmışb.r. Bunu yapmasındaki amaç ise Türkleri pusu kurda.klan geçitten w:aklaştumakt:ı.r. Nihayetinde Haçlı ordusunun bir kısmı çadıı:lao.nda kalırken diğerleri karargilıtan kaçru.mış gıbi yaparak oradan ayı:tlmışlardır. Bunu gören Tiirlcleı:io bir kısmı pusuya yattıklat1 geçidi terk ederek çad.ı.tlarında kalan HaçWar üzerine saldın düzenledi. Ancak bu sttada kararg3.htan aynlan Haçlı kuvvetleri geri dönerek Tüı:kleri ilci ateş atasında bıraktı. Sonuçta, Haçlıla.cın hazırladığı plan işlemiş ve Türklere karşı üstünlük kumıuşlardıı:64. Yınede Haçlılar, Ansbert'in eserinde belirttiği üzere "Kutsal Ruh'un da uyarısıyla"

54 M. Munı.t Baslaı.:ı, o.g.ı., s.22 55 Ioaruıis Dimitroukııs, ''Byzaatinc Roads io Asia Minot'', Encycloped.i:ı of tbc Hcllenic World, Asia Mioo.c, 2008, s.2 / ~ 56 KWıs Bcllce, a.g.t.,s.150. S'1 Steveo Rlınciınruı,HoılıSt.ftr'.lri Tarihi, IT, Türle Tarih.Kuı:umu B2S11Dcvi,Aak:at:l, 2008, e.13. ie Söz konusu kalenitı cı.ın olarak ne.rede olduğu bilinmemektir. Ancak tıııafuıuzca Ciı:ıgulıılıc Kalesi'oin P.isidia bölgesi.<ıde bir yer olduğu düşünülmektedir. j9 Muralı, 01,.1., s.239. '° Nikcw I<honisıes, a.ı,e., s.227; W. M. Rams:ıy, o.g.e., s.140. 61 Haçlılaan gitmekten çekin.eliği ve Türklerin pusu kurmuş olduğu dar geçidin :ıclı Bizans devi.derinde KleisoUl'll Tzybriızi olaııı.k geçmektedir. Bkz. \V.M. IUms.ıy, Slıldiu hı tbe Hütory and Art of tht Eaıt?m Proıinar of ıhı Roman Empin, Abcıdccn Univcı:sity Sındics, No:20, Abetdecn., 1906, s.235; Ayrıo Mıı.nucJ Komncoo~ İngilıuc I<r2lı Il. Henefe yazdığı mektupta MyriokcplWon Savaşı'ouı vuku buldu,.öu d:ı.r geçide Türklerin de Cybrilcyman.i aclı.o.ı verdiklerini bclfruııiştir. Bkz. Wı1liam Srubbs, Magi!tri Rıı.gtri ... , s..103. 62 Wilhclm von Giescbtedıt. o.g.e., s.264. 63 Nıkew Cboniates, O City of B.Jz.a111İımı, Aıınolı of Nikttas Choniofu, İngilizce çev. ffiwy J. Magoırltts, Dyzantiııe Tc.xts in Translatioo, Michlgan, 1984, s.227. 64 Niketas Cb.oniates, a.g.e., s.227.

222 O,.;ı KOZCAZ

Tfuklc.rin pusu kurduğu geçide giımenı.iş ve başla bir rotaya doğru yönelmiştit6S. IfaçWaı:ı.n yollaan.L dcğişti:rd.ikleı::i. bu yer Eğridir Gölü'oüo lmzeyinde yer alan ve günümüzde Yalvaç yönünde ulaşımı sağlayan yol olınal.tdır. Haçlılar burada Borgulu'dan itibaren takip etmiş olduklaa doğu yönündeki hareketlerine son verip kuzey yönündeki Kionabo.rion66'a doğru yönelmişlerdir. Bu şekilde H..açlılar, yalnızca dağ keçi.le.cinin ulaşabileceği, oWukça yüksek ve eogebeli bir da~ yamacından, daha kesrimıe ve ve.ti.ı:nli bir araziden geçimıe sözü veren bir Türk esirin .rehbeı:liğinde yollaı:ına devam etmişle.rcfu:67. Haçlılann takip ettiklet:İ bu yol muhtemelen günümüzde Aşağıkaşıka.ra'dan itibaren daralruı ve Yukaı:ıkaşıkara'run doğusunda bulunan dağlar üzerinden geçmekteydi. HaçWar bu yola yönddilde.riode F:cicdcich Barba.tossa ellerinde bulunan bir Tück. esir ile konuşmuştru68. Bu konuşmada ona, eğer ordusunu sağ salim bir şekilde hedefledikleri yere ulaştırmayı başa.ı:ırsa can.ıru bağışlayacağı.na dair bir söz ve.mı.iştir. Eğer esir buou yapmaz ise derhal boynunu vw:duı:acağuıı belirt:ıniştiı:. Bunun üzerine de esir Tüı:k, Haçlılara yardım etmeyi kabul ederek Haçltlıua bulundukla.tt konum itibariyle seçebilecekleri iki rota olduğunu söyleaıişti.r. Bunb.rdan birisinin çorak bir arlliye uzandığını67 ve bu yüzdeo kaçını)mız bir şekilde helak olabileceklcı:ioi; Eğer kendisini dinlerlerse de dağ boyunca uzanan ve su kaynaklanna ulaşma açısından da zor olmasında rağmen Konya'ya ulaşımın en iyi bu yoldan sağlanabileceğini söyledi. Aynca bu seyahatleri esnasında boynuna demirden bir zincir vw:ulmasıru da kabul ettı"11l. Haçlılar söz konusu dağ yamaarun ortasında tek sıra halinde yfuürleı:ken Tiirlder bit kez daha pusu kurmaya çalıştılar. fhç.l.tla.an özetlerine oklarla saldırıp, taşlar yuvarladıLu. Bu saldırıla.r sonucunda Swabia Dükü bir taş darbesi ile yar2lanırkeo7ı, on kadar şövalye de sakatlandı. Bwıla.rdan Wemcr ismindeki bir şövalye ise daha sonra öldö72. Haçlılar bu yafa.rulanlan sıneye çekmediler. CesUica bit şekilde yaya olarak dağa hrmanmaya başlaclılar. HaçWar düşmanlaoru acımasızca tehdit eden hareketlerde bulundular. Sonuçta altmıştan fazla düfman aske.rioi öldürdüler. Aynca HaçWru:dan bazı.lan bu mücadele sonucunda deve, kuzu ve öküz gibi bazı ha.yvanJaa ele geçirdiler. Aynı gün Haçlı ordusu veı:imli bir ovaya ulaştı. Burada,

- 61 Amb::rt, c1-&t., s. 102 u W.M.Ramsay, Thı Cilüı ""ti Bir,hopricı of Photfa, 1, !'.347. 67 Aıubcrt., "l'·' $. t 02. " &şka bir bynıkı:ı H.açh ordusumm clliıde b3şlan~ bir değil ilci Tütk csi.c olduğu bunla.rdaıı birisinin boynunun vucdutulduğwıu, diğer esirin ise hayatının bağıf!arunası pruyla tuçlı ordmllll2 rehberlik ettiği be.lirtiliniştı.r. Ayaca bu Tiitk esirin haince d:ıv!'l1Jl2.r.1k kcodilcriııi y:ıkbşılt ilç mil yüksckl.iğiodcki dağlua -:loAru yönclttığine dcğiıulmiştir. Bkz. Gcoıgios Wııiız, Chro11İfc7 Rltfa OlınitJUİJ (A//luılıı Maximi u/l:ıittuu), MGH, SRG, Ha.ıınovcr, 1880, s.149. "Bu yolun Yalvaç (Pisidi:a Anaoch)':ı doğru U221W1 men yol olduğu dııfiıııülmelrtedır . .,. Aııton Cluoust, Q11tlltır ~r Gud:ü.-hu tlu ~ ICti.str Frittlndl 1., MGH, SRG, Nova Scrics V, Bedi.o, 192!, s.156-157. . " Bu y:ınla.o.ma olayı hakk.ırub kaynald:ırda f.ı.ddı ifadelere rudanaı1Jtı.r. İlk iddi:ı Swabi.a dükünün bir dipni kaybettiği şckliodedi.c. Bkz. Aııton Chıoust, o.t,.ı., 158; İkinci ıd~ ısc sen konusu kişinin bir değil iki . dişiııı bybcttiğı.odeıı bahseder. Bk:z.. Gcorgios W2itz, o.ı...1., ı. 150; Oçuocü iddia da ise dk iddianı.o uhibi olan unlf'in biı: eklemesinden ibarettir. Bıı eklenen metinde Fıiedııcb Bubaıossa'nııı Swıbia dükünün oAluna babaıının onurla bir yara aldığı, bu yaranı.o da b:ıb3sıııın inaoo uğrun:ı mücadele cdeıkco olUJtuğuou söylcmişti.c. Bkz. Aoton Chtoust, 4g.t., s.159. n Ansbert, fJ./.·'-· s.102-103.

Üfihırii H<1flı S eferiıı~ Katt!tııı Alnı<1n Ha;lı Orıiuı11m111 PiJidi<1 Bo"/guiıule!ei Sefer Giizpgi1hı Üzeri11e... 223

Friedrich Barbarossa'nın bilgisi olmaksızın. birçok Türk, eşleri ve küçük çocukla.tı. ile birlikte katledilcli73.

Yukarıda da bahsedildiği üzere Haçlılar, Myriokephalon Savaş1'nın gerçekleştiğ1 dru: geçide ginneyip Sultan Dağları üzerinden Ph.cygia bölgesine geçiş yapmışlardı.t. Bu geçişle birlikte Haçlılann Pisidia bölgesindeki güzergahına değindiğimiz bölümün nihayetine gelmiş olduk.

Sonuç Fri.edrich Barbarossa'nın başında olduğu Alınan Haçlı ordusu, 2 Mayıs 1190 tarihinden itibaren Pisiclia bölgesine giriş yapa.tak açlık, susuzluk ve yoğun Tfu:kmen saldınları neticesinde oldukça zorlu şartlar altında yollanna devam etmişlerdi Neticede de 3 Mayıs 1190'da Myriokephalon Savaşı'nın yaşandığı. dar geçidin yakmlarına ulaştılar. Söz konusu geçitte tarihi kaynakla.ra göte Türkler otuz bin kişiden oluşan bir kuvvetle pusu kw:.oıuşlardı. Bu rakamın doğruluğunu kabul etmemiz dunımunda, Tütlderin Haçlılar üzerine nihai bir salduı yapmayı planlaclığıoı düşünebiliriz. Böylelikle Tü!.kıerin, Bizans İmparatorluğu' na karşı almış oldukları Myriokephalon Zafeci'nin bit benzerini Haçlılar karşısında yaşamak istedikleri aşilciı:dı.t. Ancak Haçlılar bu tuzağa düşmeyerek, Bizans otdu·sunu aksine yanları.uda hafif silahlar olduğundan ağı.t:lıklatı ile bitlikte yönlerini Kinnaborion istikametinde değişti.terek yolla.ı:ına devam etmişlerdir. Somasında ise Friedrich Batbarossa, kabaca Akşehir, Ilgın ve Konya arasındaki yol sistemini 1.ııil.aruruş ve nihayetinde Silifke Çayı'nda boğularak hayat101 kaybetmiştir (10-Haziran 1190).

Çalışmamızda Üçüncü Haçlı Seferi'ne katılan Alman Haçlı ordusunun Pisidia bölgesindeki güzergihını tespit etmeye çalıştık. Bunu yaparken de özellikle Haçlı vakanüvisi Ansbert'in eseciııden istifade ettik. Söz konusu esere göre de Pisiclia bölgesindeki sefer güzerg-ahında ö.nte.likle illubotlu önlerinden geçiş yapıldığını bir gün sonra da Myriokephalon Savaşı'mn gerçekleştiği coğrafi sahaya ulaşıldığını gördük. Böylelikle My.ciokephalon Savaşı'run gerçekleştiği yer olarak Eğirdir Gölü'nün ku:ıey­doğusundaki Kumdanlı yakınlanndaki dar geçitlerden birisin.in olma ihtimalini Ansbert'in eserini tahlil ederek ortaya koymuş olduk.

-EKLER- _/ 1. Friedrich Batbarossa•nın temsili b.ir resmi 2. Haçlı vakanüvisi A.nsbert'in eserine göre Alınan Haçlı o.tdusunı.ın izlediği

güzergaha dair harita 3. 23 Nisan 2014 tarihinde yaptığımız bölge gez.is.inden bir kesit (Elde.re-Çapalı

atası) 4. 23 Nisan 2014 taı:ihinde yaptığımız bölge gezisinden bir kesit (Çapalı-İleydağı

arasında Aygündüz Yaylası) 5. 23 Nisan 2014 taı:ihinde yaptı.ğınıız bölge gezisinden bir kesit (Keçıbo.tlu-

Ulubotlu arasında ulaşımı sağlayan modem karayolu) 6. 23 Nisan 2014 tarihinde yaptı.ğınıız bölge gezisinden bir kesit (Uluborlu

I<alesi'nden ovanın batı istikametindeki görüntüsü)

73 Ansbeı:t, <1.g.t., S-103.

224 OmiıKOZCAZ

7. Googlc :&rth progı:amı ile Pisidia bölgesi yol güzergah.lan ve Haçlılann izlediği yol sistemi

EK-1

...

1. Fricdı:ich Barbarossa'nın temsili bir resmi - Işın Dcmirke.ot, Haçlı Seferleri, Dünya Yayıncılık. İstanbul, 2004, s.151.

Üfiinm Harlı SeJeri11e Kafi/an A/111011 Haılı Ortlıwmun PisiJia Bölgui111kki Sefer Gli~ttgahı Üz.tri11e... 225

.. .. ~· ,

--z-

., ------· ... -·.--- ____ , __ .. ..

'• 1

~ < .ı:: ....

EK-2

ıı..

·O ı.r.ı

~ ... .< -s !'.? 8 " Ji

2. Haçlı vakanüvisi Ansbert'in eserine göre Alınan Haçlı ordusWlun izlediği güzergilıa dair harita - Ansbert, Historia de Expeditione Frederici Impeı:etori.s, The Crusade of Frede.rick Barbaı:ossa: The Histoı:y of the Expedition of the Empeı:or Frederick and Related Texts, çev. G. A. Loud, C.rusade Texts in Tran.slation Ashgate Publishing Company, Sur.rey, 2010.

226 Ontit KOZCAZ

EK-3

EK-4

Üffintil H'!'lı Stfrriııt K4tı'4n Alınan HA[lı Onhuıın1111 Puulio Bigwntklı:i Stfrr Giir!tz.ahı Ü!:(!1111t ••• 227

EK-5

5. 23 Nisan 2014 tarihinde yaptığımız bölge gezisinden bir kesit (Keçiborlu-Uluboclu arasında ulaşımı sağlayan modem karayolu)

E K-6

6. 23 Nisan 2014 taı:ılıinde yaptığımız bölge gezisinden bir kesit (Ulubodu Kalcsi'nden ovanın batı istikametindeki görüntüsü)

228 Ünıiı KOZCAZ

EK-7

Genel itibariyle Uluborlu-Konya arasını Yalvaç üzerinden bağlayan yol sistemi.

Kumdanlı'dan sonra Şarkikaraağaç üzerinden Konya'ya ulaşan yol sistemi.

Yukarıkaşıkara-Karamık-Çay-Akşebir üzerinden Konya'ya ulaşan Haçhlann kullandığı yol sistemi.

Üçiİlıai Ha;lı Seferine 1.Vıtı/011 Alt11a11 Harir OrdJw11111n Pisitlio Bölgesi11tleki SeferGti'{!rgPhı Üz!fine... 229

KAYNAKÇA ALTAN, Ebru, İkinci Haçlı Seferi (1147-1148), Türk Tarih Kurumu Basunevi,

Aokru:a, 2003. ANSBERT, Histoı:ia de Expedirione Fredeı:ici Impe.ı:etoris, The Crusade of Frederick

Barbarossa: The Histoı:y of the Expedition of the Empero.c Frederick and Related Texts, çev. G. A. Louci, Crusade Texts in Translatioo Ashgate Publishiog Company, Surrey, 2010.

BASKICI, M Murat, Bizans Döneminde Anadolu İktisadi ve Sosyal Yapı (900-1261), Phoerılı: Yayıoevi, ~ 2009.

BAYKARA, Tuncer, I. Gtyaseddin Keyhüsrev (1164-1211) Gazi-Şehit, Türk Tarih Kurutnu Basın:ı.evi, Atı.kara, 1997.

BELKE, Klaus, Tabula Impeı:ii Byzantini, Ph.cygien und Pisidien, 7, Austrian Academ.y of Sciences Press 1990.

CADOMENSIS, Radulfus, Recueil des Historiens des Ctoisadeş. Historiens Occide.otau:x, 3, Patis, 1866.

CAHEN, Claude, Osmanlılardan Önce Anadolu, Tarih Vakfı Yuı:t Yayınla.o, İstanbul. 2012.

CHARLESWORTH, Martin P., Trade-routes and Commerce of the Roman Empiı:e, Cambridge University Press, Cambridge, 1924.

Choruates, Niketas, O City of Byzantiunı, Annals of Niketas Choniates, İn~ce çev. Har.ı:y J. Magoulias, Byzantine Texts in Translation, Michigan, 1984.

CHROUST, Anto.o, Quellen zor Geschischte des Kreuzzuges Kaiser Friedrich L, MGH, SRG, Nova Series V, Berlin, 1928.

DEMİR.KENT, Işın, Haçlı Seferleri, Dünya Yay:to.alık, İstanbul, 2007. DİMİTROUKAS, Ioannis, "Byzantioe Roads in Asia Minor", Encyclopedia of the

Helleoic World, Asia Minor, 2008. DOGAN, Ne.emin Şama.o, "Selçuklu ve Hamidoğulla:n Döneminde Isparta: Kültürel

Ortam", Manas Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, S. 22, 2009, s. 71. DREW-BEAR, Thomas, "Dinar Yöresinde Bir Roma I<alesi", T.C. Kültür ve Turizm

Bakanlığı. Eski Eserler ve Müzeler Genel Müdii;J.üğü, N. Araştırma Sonuçları ToplanllSı, Ankara, 26-30 Mayıs 1986, ss.99-101.

EMECEN, Feridun, ''Isparta", DİA,XIX, ss.194-200. ___/ İbn Bibi, Selçukname, Miikrim;n Halil Yioanç, Haz. Refet Yınanç-Ômer Özkan,

Kitabevi, İstanbul. 2010. ___ _, El-Evamirü'i-Alaiyye .fı'l-Umuri'l-Alaiyye, I, çev. Mürsel Öztürk, T.C.

Kültür Bakanlığı. Yayınları/1833, An.kata, 1996. İbnü'l-Esir, El-Kamil Fi't-Tarih, çev. Ahmet Ağı:rakça&Abdülkeı:im Özaydın, XIT,

Bahar Yayıolaı:ı, İstanbul. 1987. GIESEBRECHT, Wılhelm von, Geschichte der deutschen Kaise.tzeit, Leipz.ig, 1895. Khoruates, Niketas, Historia (Ioaruıes ve Manuel Komnenos Devlı:leı:ı), çev. Fikret

Işıltan, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1995. LAUFFER, Siegftied, Büyük İskender, İlya Yayınevi, İzmir, 2004. LEVÇENKO, M.V., Kuruluşundan Yıkılışına Kadar Bizans Tarihi, çev. Maide Selen,

Özne Yayınlan, İstanbul, 1999. MERÇİL, Erdoğan, İlk Müslüman-Türk Devletleri Tarihi, Türk Taı:ilı Kurumu

Basımevi, Ankara, 2011.

230 OmitKOZCAZ

MURALT, Edouard De, Essai De Chrooograpbie Byzantine 1057-1453, St Petcrsbourg.1871.

RAMSAY, Wılliam M, Anadolu'nun Tarihi Coğrafyası. çev. Mihri Pcktaş, Milli Eğitim Basınıevi, İstanbul, 1961.

__ _,. Srodics io the History and Art of thc Eastem Provjnces of the Roman Empire, Abcrdeen Uııiversity Studics, No:20, Aberdeen, 1906.

__ _.The Cities and Bishoprics of Phrygfa., I, Oxford Clarendon P.ress, 1895. RUNCIMAN, Steven, Haçlı Seferleri Tatihl, C. II, Tü.tk Tacib Kw.ıınıu Basımevi,

Ankara, 2008. SEVİM, Ali, Aoadolu'nun Fethi Selçuklular Dönemi, Tfuk Taı:ib Kurumu Basımevi,

Ankara, 2000. STUBBS, Wılliam, Cb.ronica Magi.stri Rogeı:i De Houcdeoe, C.II, Loogınans, Green

and Co., London, 1869. __ ___, Gc;sta Regis Heruici Secundi et Gcsta Regis Ricardi Bcncdicti Abbatis, The

Cb.ronicle of the Reigns of Henry ll. Aod Richard L A.D. 1169-1192, C.I, Longmans, Green, Reader, and Dyer, London, 1867.

TIJRAN, Osman, Selçuklular Tarihi ve Tüı:k-İslam Medeniyeti, Turan Neşriyat Yurdu, İstanbul, 1969.

UMAR, Bilge, Tüı:kiye'deki Tarihsel Adlar, İnkılap Kitabevi Yayın, İstanbul, 1993. VRYONIS, Spe.ros, The Decline of Medievru Hcllenism io Asia Mioor a.od Process of

Islamiıatioo from the Eleventh tb.rough the Fifteenth Century, University of Califoı::nia Prcss, Los Angelcs, 1971.

WAITZ, Geoıgios, Chronica Regia Colonicnsis (Annales Maximi Colonienses), MGH, SRG, Hannovet; 1880.

ZIMMERT, K., "De.r deutsch-byzantinische Kon.fli.kt vom Juli 1189 bis Febro.ar 1190", Byzantinische Zeitschrift, XII, Lcipzig, 1903.

,