63

Sosyal Medya ve Arap Bahar

Arab Spring and the Social Media

Mehmet Emin Babacan1, rfan Ha lak2 ve smail Hira3

Özet Kitle ileti im araçlar kanalyla daha çok monolog biçimde gerçekle en ileti im sürecinin, bu araçlarn gücünü ellerinde bulunduranlar tarafndan gerçekle tirildi i iddia edilmekteydi. Oysa ileti im biçiminin söz konusu klasik anlamndan köklü biçimde koparak, ileti im sürecinin yapsal bir dönü üme u ramas sonucu, interaktif, çok boyutlu ve kar lkl bir ileti im süreci ba lam oldu. Buna paralel günümüzde toplumsal hayatta ya anan bir çok geli me artk direkt yada dolayl biçimde söz konusu yeni medya biçiminden etkilenerek veya esinlenerek ekillenmektedir.Çal mamzda yeni medya veya sosyal

medya olarak adlandrlan bu yeni ileti im mecrasnn özellikleri, yeni medyann klasik veya eski medya araçlar olarak adlandrlan medya araçlarndan fark ve ya ad mz zamann ruhuna uygun bir mecra olmas üzerinde durulmaktadr. Bu ba lamda yeni medyann sundu u imkanlar ile yeni toplumsal hareketlerin bu yeni mecray kullanma pratikleri ve özellikle Arap Devrimleri olarak isimlendirilen Arap co rafyasndaki son dönem ya ananlarn anla lmasnda yeni medyann hangi ölçüde önemli oldu u çerçevesinde bir tart ma yürütülmektedir. Anahtar Kelimeler: Yeni Medya/Sosyal Medya, Sosyal Payla m A lar, Enformasyon Toplumu, Arap Devrimleri.

1 nönü Üniversitesi, leti im Fakültesi, Ö retim Görevlisi 2 Yrd. Doç. Dr., Sakarya Üniversitesi, ktisadi ve dari Bilimler Fakültesi, Kamu Yönetimi Bölümü. 3 Yrd. Doç. Dr., Sakarya Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Sosyoloji Bölümü.

64

Abstract

It has been claimed that the communication process,

run through mass media in a monologue form, has been

operated by whom ownes thes e means. But, with a deep

shift of communication forms from this classical

meaning, the new process of communication has begun

in an interactive, multidimensional and reciprocal

form. In parallel, today�’s various processes and

developments in the every-day lives have been shaped,

being affected by the aforementioned media form. In

this study, the core characteristics of this new

communication path named as �“New Media / Social

Media�”; the distinction points between classical form of

mass media and the debate concerning parallelity of the

new form with course of time have been analyzed. In

this context, particularly attributing to the latest

developments in the Arab geography called as Arab

Revolutions; the opportunities created by the new form,

practices of the social movements, and the role and

meaning of this new form of mass media to all those

have been examined.

Keywords: New Media/Social Media, Social

Networks, Information Society, Arab Revolutions.

65

Giri

Ya ad mz zamann ruhuna uygun toplum tanmlamalar, adlandrmalar modern bilinçle ekillenmi zihinlerimizin en önemli i levlerinden biridir ve bu anlamlandrma süreci bugün de sürgit devam etmektedir. lk dönem geli melerin sanayi toplumu, sonrasnda ya ananlarn Daniel Bell ve Tourain�’nin Bilgi/Enformasyon Toplumu (1994), Lyotard�’n Postmodern Durum (2000) kavramsalla trmas, Neil Postman�’n Teknopoli (2004), Debord�’n Gösteri Toplumu (1996), Baudrillard�’n Tüketim Toplumu (1997) veya Castells�’in A Toplumu (2005) eklinde adlandrmas, ya ad mz zamann topografyasn çkarma

çabalarna denk dü er. Bütün bu toplum tanmlamalar arasndaki ayrc farkn ve temel belirleyicilerinin hangi saikler oldu u ya da söz konusu toplum biçimlerinin birbirlerinin devam/tamamlaycs olup olmad , söz gelimi ileti im araçlarndaki geli melerin nasl etki etti i gibi temel sorular sosyal bilimcilerin ba at tart ma konularndandr.

Yukarda ifade edildi i biçimde söz konusu adlandrma ve anlamdrma çabalar süredursun, bütün evrenin büyük bir hzla ya ad de i im ve dönü ümler anlam haritalarmz alt üst edecek biçimde gerçekli ini kabule zorlamaktadr. Ya anan bu geli meler içerisinde belki de en önemlisi ve hatta bu ça n adlandrlmasna bir ekilde neden olan geli me, ileti im araçlarndaki geli me ve bu geli menin yol açt yenilenmelerdir. �“Zamana ve mekâna esneklik kazandran bu araçlar ile birlikte, mekân insan bedeninin do al kstlamalarndan kurtarlm , bilgisayar terminalleri ile video monitörlerinin birbirine ba lanmas sayesinde, uzak-yakn arasndaki ayrm ortadan kalkm tr�” (Aydo an, 2010: 4).

Özellikle bilgisayar ve bilgisayar dolaymyla internet, ileti im serüvenini ontolojik bir dönü üme u ratmakla kalmayp, toplumsal yapnn bütün unsurlarna dokunarak yatay ve dikey bütün geçi lerin yönünü de i tirmektedir. Bu yönüyle insanlk tarihinde varl nn çok yeni olmasna kar n internet, hiçbir alan ve konuyla snrlandrlamayan, bütün dünyann snrlarn a arak yepyeni bir ortamn olu masn sa lam tr. Kendine özgü kültürel bir dünya yaratan söz konusu bu yeni ortam, beraberinde yeni toplumsal ve bireysel ili ki biçimlerinin, yeni kimliklerin ortaya çkmasnn ve yeni bir kültürel ortamn olu masnn itici gücü olmu tur. Bu yönüyle internet, �“bireylerin ve sahip olduklar

66

bilgisayarlarn etkile imi sayesinde, büyük miktardaki verinin sanal düzeyde ama dünya ölçe inde Yaynlarlmn sa lam tr�” (Aydo an, 2010: 4).

nternet süreciyle ba layan küresel ölçekte enformasyon ak nn son

noktalarndan biri olan toplumsal payla m a lar, zaman ve mekan kavramlarn bir kere daha yapbozumuna u ratarak bireysel ve toplumsal hayatn yeniden yorumlanmasn sa lam lardr. Bu nedenle küresel bir a döngüsü içerisinde gerçekle en bu yeni sürecin tanmlanmas ve anla lmasna denk dü en en anlaml toplum tanmlamas �‘a toplumu�’dur. Manuel Castells�’in deyi i ile, �“bireyler artk küresel ve yerel olarak örülmü , birbiriyle ba (nt)l a toplumu içinde ya amaktadr�” (Binark ve d., 2009: 25).

Toplumsal payla m a lar ile daha hzl ve daha az maliyetle birbirleriyle ileti im kurabilen birey ya da topluluklar, ihtiyaç durumunda söz konusu a lar son derece etkin kullanabilmektedirler. Bu anlamda 2011 ylnn ilk çeyre inde Arap co rafyasnda ba layan ve halen devam eden halk hareketlerinin bulu ma ve örgütlenme arac olarak toplumsal payla m a larn kullanmalar, konuyu derinlemesine i lemeyi gerekli klmaktadr. Konunun bütün boyutlaryla ele alnmas çal mamzn snrlarn a acak olmasndan çal mamzda ele tirel bir yakla m geli tirerek sosyal medya ve Arap devrimleri ba lamnda üzerinde durdu umuz baz önemli hususlar u ekilde belirtebiliriz: Bölgede ya anan halk hareketlerinin toplumsal dinamiklerine dikkat çekmeden, sosyal medyann baz olumlu özelliklerine vurgu yaparak ya ananlarn sosyal medya devrimi oldu unu ifade etmenin yanl l n belirtmek gerekmektedir. Bu anlamda ülkemiz ve dünya genelinde sosyal medya ve araçlarnn henüz çok yeni bir geçmi e ve farkl kullanm pratiklerine sahip oldu unu göz önünde bulundurdu umuzda, sosyal medyann kullanm pratiklerinin �‘sosyal devrim�’lere yol açt gibi önemli hipotezleri ortaya koymann do ru bir yakla m tarz olmad n ayn ekilde ifade etmemiz gerekmektedir. Sosyal medyann bireysel ve toplumsal ba lamda etkisinin, öneminin, varl nn �‘ne�’li ine dair henüz yeterli oranda akademik ve amprik çal malar mevcut de ilken, Arap co rafyasnda veya dünyann ba ka bir yerinde ya anan toplumsal hareketliliklerin �‘sosyal medya devrimi�’ eklinde belirtilmesinin yanl l üzerinde

67

durmak gerekmektedir. Buna benzer erken kullanlan ifadelerin ço u kez ya anan gerçekli in üzerini örtebilece ini, buna mukabil gerçekli in kendisini de il, gölgesini önemseyebilece ini vurgulamak gerekmektedir.

Çal mamz kapsamnda toplumsal payla m a larna ve bu a larn kullanm pratiklerine ili kin bütün yönlerin ele alnmas mümkün olamayaca ndan, daha çok toplumsal payla m a larnn Arap co rafyasnda ya anan bu süreçte etkin olarak kullanlmasnn ne anlama geldi ini irdelemeye çal maktayz. Buna ilaveten bölgede ya anan halk hareketlerinin temel dinamiklerini anlamann sosyolojik bir okumayla mümkün olabilece ini savlamaktayz. leti imin Yapsal Dönü ümü

nsan, tarihi serüveni içerisinde ya ad dönem ve zamann ruhuna

uygun ileti im biçimlerini ve araçlarn bir biçimde üretmi tir. Söz konusu bu üretim süreci bir döngü içerisinde birbirine eklenerek, birbirini geli tirerek ve ço u kez dönü türerek yoluna devam etmektedir. �“Yeni eyler yeni sözcüklere ihtiyaç duymaktadr. Fakat yeni eyler ayn zamanda derin anlamlara sahip olan eski kelimeleri de de i ikli e u ratmaktadr. Telgraf ve bask makinesi haber (information) sözcü üyle kastetti imiz manay de i tirmi tir. Televizyon, siyasi tart ma, haberler, kamuoyu terimleriyle ifade etti imiz manalar de i ikli e u ratm tr. Bilgisayar haber sözcü ünün manasn bir kez daha de i tirmi tir�” (Postman, 2004: 17).

�“TV�’nin baskn oldu u sistem, kolayca kitle ileti im diye nitelenebilir�” (Blumer ve Katz, 1974, akt. Castells, 2005). Kitle ileti im kavramn açklayan ve ona hangi anlamlarn yüklendi ini aktaran Castells u ifadelere yer vermektedir: �“Birkaç merkezi veriden, milyonlarca izleyiciye ayn anda, ayn mesaj gönderilmektedir. Böylece mesajlarn içeri i ve biçimi, asgari mü tere e göre belirlenmektedir. Televizyonun do um yerinde, ABD�’de yaygn olan özel TV kanallarnda ise izleyicilerin asgari mü tere i pazarlama uzmanlarnca de erlendirilir. En azndan 1980�’lere kadar devlete ba l televizyon yaynlarnn hâkim oldu u, Dünyann geri kalan ksmnda ise izlenme orannn rolü giderek artsa da ölçüt, yayndan sorumlu olan bürokratlarn zihinlerindeki asgari mü terektir. Her iki durumda da izleyiciler büyük ölçüde homojen ya da

68

homojenle tirmeye müsait olarak dü ünülür�” (Brotein ve Rice, 1980, akt. Castells, 2005: 444).

Buna mukabil bilgisayar ve internet teknolojilerinin interaktif ileti im biçimine olanak sa lad döneme kadar, ileti im süreci düz-çizgisel ve tek tarafl bir süreç olarak gerçekle mekteydi. Kitle ileti im araçlar kanalyla daha çok monolog biçimde gerçekle en ileti im süreci, söz konusu araçlarn gücünü ellerinde bulunduranlar tarafndan gerçekle tirildi i iddia edilmekteydi. Enformasyon ak nn kontrolünü sa layan, güç veya iktidar merkezlerinin yaratmak istedikleri siyasal, toplumsal ve kültürel dönü üm süreçlerinde rol oynayan bu araçlar ellerinde bulunduranlard. Oysa ileti im biçiminin söz konusu klasik anlamndan köklü biçimde koparak, ileti im sürecinin yapsal bir dönü üme u ramas sonucu, interaktif, çok boyutlu ve kar lkl bir ileti im süreci ba lam oldu. Eski medya olarak da tanmlanan kitle ileti im araçlarnn küçük bir aznlk tarafndan kontrol edildi ini belirten bir çok sosyal bilimci gibi Timisi de bu durumu u ifadelerle belirtmektedir: �“Eski teknolojiler birkaç aznl n ço unlukla ileti im kurmasna izin vermekteyken, ço unlu un istek ve be enileri aznlk tarafndan belirlenmektedir. Yeni ileti im teknolojileri ise ço unlu un kendi istedi i enformasyona ula masna izin vermektedir�” (Timisi, 2003: 82).

Eski ileti im araçlarnn aksine kullanclarn etkile im içinde olmasna olanak veren çevrimiçi araçlar olarak da ifade edilen sosyal medya araçlarna, �“forumlar, bloglar, wikiler, payla m siteleri, sosyal a siteleri, mikro-blog siteleri ve çevrimiçi sanal dünyalar�” örnek olarak gösterilebilir (Nash, 2009: 7).

Düz-çizgisel ileti im süreci, zamann varolu ko ullarna uygun biçimler kazanarak etkile imin artt ve ileti im sürecinde ba at unsur olarak varl n derinle tirecek bir dil olu turmaktadr. �“Elbette görsel-i itsel kültür önce film ve radyo, arkasndan televizyonla yazl ileti imin birçok ki inin kalbindeki ve ruhundaki etkisini a arak tarihsel bir intikam ald. Çe itli ileti im biçimleri interaktif bir a içinde bütünle iyor. Ya da bir ba ka deyi le, tarihte ilk kez insan ileti imin yazl, sözlü, görsel-i itsel biçimlerini ayn sistem içinde bütünle tiren bir hipertext ve meta- dil olu uyor�” (Castells, 2005: 440).

69

Buna paralel olarak ileti imin ve medya araçlarnn de i en varolu sal dönü ümünün kültürün ve gündelik hayatn ak n nasl de i tirdi ine dikkat çeken Castells, �“Giderek evrensel, saysal bir dili konu an yeni bir ileti im sistemi, hem kültürümüzün sözcükleri, sesleri ve imgelerinin üretimini ve da tmn küresel olarak entegre hale getiriyor, hem de onlar bireylerin kimliklerinin ve halet-i ruhiyelerinin be enilerine uygun klyor�” demektedir. Devamnda Castells, �“Ya anan sürecin hayat nasl ekillendirdi ini betimlerken interaktif bilgisayar a larnn, yeni ileti im

biçimleri ve kanallar yaratarak, hayat ekillendirerek, ayn zamanda hayat tarafndan ekillendirilip katlanarak büyüdü ünü belirtmektedir�” (Castells, 2005: 2-3).

Daha önce uzunca bir süre yaz ve resimden olu an ileti im süreci, daha sonra ses ve görüntünün eklenmesiyle zaman ve uzam yapsal dönü üme u ratm tr. Bilgisayar ve internetin geli mesiyle söz konusu ileti im süreci bir kez daha yapsal bir dönü üme u rayarak, yaznn, resmin, sesin ve görüntünün ayn anda kar lkl ak sa lanarak interaktif bir ileti im süreci ba lam tr. Bu süreci ba latan ve anlamamz olanakl klan salt ileti im araçlarndaki ve süreçlerindeki geli meler de il, küreselle me sürecini vareden siyasi, ekonomik ve kültürel bütün unsurlarn bir bütün olarak görülmesiyle mümkündür. Ayn biçimde küreselle me olgusunun ileti im araçlar ve süreçleriyle nasl bir ili ki içerisinde oldu una dikkat etmek gerekmektedir. Küreselle me, �“Tek tek ki ilerin tasar ve eylem kapasitelerinin menzili d na uzanan güçlerden söz etmektedir�” (Bauman, 2006: 70).

Ulus snrlarnn ötesinde bir örgütlenme tasavvuru geli tiren küreselle meyi, kendisini vareden ve geli tiren unsurlardan en önemlisi hiç ku kusuz ileti im araçlar ve a lar olmu tur. Küreselle me sürecinin snrlar kaldrarak, ortak ve homojen bir dil, kültür ve toplum yaratma fikri, bireysel ve toplumsal dönü ümün itici gücü olmu , böylece ileti im araçlar yoluyla yeni bir toplum biçimine do ru yol alnm tr. �“Küreselle me ile ortaya köklü yapsal de i mede sanayi toplumu, yerini yapsal farklar gösteren bilgi toplumuna brakmaktadr�” (Ku ay, 2010: 66). Çal mamz açsndan ileti imin yapsal bir dönü üme u ramas, sosyal hayatn interaktif bilgisayar a laryla ekillendirilmesi, a lar yoluyla aktarlan bilginin ve di er enformasyon biçimlerinin toplumsal hayata

70

hangi yönleriyle dokundu u sorusu önem kazanmaktadr. Ayrca alt çizilmesi gereken bir kaç hususu çal mamzn amacna uygun biçimde belirtmek gerekmektedir. Günümüzde toplumsal hareketlerin sosyal medya yaynlar kullanm pratiklerine dönük ne gibi uygulamalarn yaplabildi ine bakmak gerekmektedir. Ayrca sosyal medyann kullanm amac ve pratikleri evrenin her yerinde ayn ekilde ortaya çkmakta mdr, de ilse kullanm pratiklerinin sosyolojik arkaplan hangi ölçüde de erlidir? Konunun farkl perspektiflerle anla lma çabas söz konusu sorular sormamz gerektirmektedir.

leti imin yukarda betimlenen yapsal dönü ümünü ve bu ba lamda

birey ve toplumla nasl bir etkile im içerisinde oldu unu konu alan ve bu etkile imi sorunsalla tran baz çal malar mevcuttur. Bu anlamda sosyal veya yeni medya olarak adlandrlan ileti im araçlarnn geçmi medya araçlaryla kyasland nda, sosyal medya ile bireylerin daha özgür ve interaktif oldu u argüman bir yanlgya dönü ebilir. Bireyler daha özgür ve snrsz biçimde, engelsiz bir ileti im mecrasnda bulunduklarn dü ünürken, aksine bireysel ve toplumsal sk m lklarn aç a çkt bir ortam oldu u gerçe ine dikkat çekmek gerekmektedir.

�“Bilgiye ula mada geleneksel medyadan al kn oldu umuz snrlamalar ortadan

kaldran yeni ileti im teknolojileri, kullancnn enformasyon kanallar ve içeri i

üzerindeki kontrolünü ve üretkenli ini artrr. Postmodern toplumda tüketici

ayn zamanda mesajn üreticisi haline gelmi tir. Öte yandan geleneksel

medyann sunmad bu aktif katlm hakknn bir �‘ifade özgürlü ü alan�’m, yoksa demokratik temsil ihtiyacna hizmet eder görünen ve dönem dönem biriken

basky azaltan toplumsal bir sübap m oldu u tart ma konusudur�” (Ba er,

2010: 43).

Bilgisayar ve internet dolayml yeni ileti im biçimi, günümüzün ba at medya arac olurken, milyonlarca kullanc her saniye bu a larda enformasyon payla mnda bulunurken, saygn ileti im bilimci Neil Postman ele tirel bir yakla mla dikkatimizi ba ka bir yöne çekmektedir: �“Bilgisayar teknolojisi insan y nlarna ne derece avantaj sa lamaktadr?

çilere, manavlara, ö retmenlere, araba tamircilerine... hayatlarna bilgisayarn yeni yeni girdi i di er insanlara neler kazandrmaktadr? Bu insanlarn özel hayatlarna ait meseleler, gücü elinde bulunduran kurulu lar tarafndan kolayca ula labilir olmu lardr. nsanlar daha kolay izlenir ve kontrol edilebilir oldular, daha fazla incelemelere maruz

71

kaldlar, haklarnda alnan kararlar kar snda daha fazla hayrete dü er oldular, genelde saylarla ifade edilen nesneler haline geldiler. nsanlar reklam amaçl maillerin istilasna u rad, reklam irketlerinin ve politik olu umlarn kolay hedefleri olmaya ba ladlar. Okullar çocuklara daha de erli eyler varken, bilgisayar kullanmay ö retmeye ba ladlar. Bir tek cümleyle söylemek gerekirse, kaybedenler ihtiyaç duyduklar hiç bir eyi elde edemedi. Bu yüzden onlar kaybedenler diye adlandryoruz�” (Postman, 2004: 20).

Bugün ya ad mz ça a ismini veren ileti im olgusu ve ileti im araçlar, teknolojik anlamda bütün geli mi li ine ve insan hayatn kolayla trmaya ve iyile tirmeye dönük söylemiyle ya ad mz hayatn gerçekli i bir çeli kiyi ortaya çkarmaktadr. Postman�’n ele tirisini hakl çkarr biçimde, ileti im teknolojilerinin geli mesi ve dünyann bu vesileyle küçülerek bir köy haline gelmesi, dünyada hâlâ ya anan sava lara, açlk ve ktlk çeken bölgelerdeki insanlarn ya am biçimlerine, sa lksz ve e itimsiz artlarda bir hayat ya amak zorunda kalan insanlarn problemlerine hangi ölçüde yarar sa lam tr.

Yapsal bir dönü üme u rayan ileti imin saysz bilgi ak ve payla m hali, elbette insan hayat için yararl bir takm yönleri içinde barndrrken, beraberinde bir çok eyi de de ersizle tirerek, varl n anlamszla trabilmi tir. Bu anlamda gerek ileti im teknolojilerindeki geli meler, gerekse ba ka alanlarda meydana gelen geli meler de erlendirilirken, söz konusu geli melerin içerdi i kimi yararlar de il, toplumsal düzeyde ve topyekün insanlk düzeyinde hangi yararlar sa lad na dikkat etmek gerekmektedir.

Bu konudaki ele tirisine devameden Postman (77) �“Bilgi bir atk haline geldi, artk insanl n en temel sorularn cevaplamaktan acizdi ve günlük sorunlarn çözümü hususunda güçbela yararl olmaktayd. Ba ka ekilde ifade edecek olursak, teknopolinin geli ti i ortamda bilgi ve insan arasndaki ba koparld; bilgi geli igüzel bir ekilde, ba ka hiçbir bilgiye yöneltmeden, muazzam oranlarda, yüksek hzlarda ve teoriyle, manayla ya da amaçla ba n koparm bir biçimde ortaya çkmaktadr�” eklinde betimlemektedir.

Yukarda belirtti imiz biçimde ileti im araçlarnn, özellikle sosyal medya olarak adlandrd mz yeni medya araçlarnn bireysel ve toplumsal

72

katklar önemlidir. Bununla birlikte bu yeni mecrann, geleneksel medya araçlarnda oldu u gibi kimi zaman asimetrik bir ileti im eylemine sahne oldu unu, reklamlarn ve sermayenin sarmalnda bulundu unu, iktidarlarn kimi zaman kudretleri kadar kullanabildikleri, kimi zaman da tamamen yok sayabildikleri ortamlar oldu unu hatrda tutmak gerekmektedir. Sosyal Medya ve Toplumsal Payla m Sosyal Medya

Modernle me süreci ve sonrasndaki toplum tanmlamalarna denk dü ecek biçimde ileti im sürecindeki geli melerin de benzer adlandrmalarna ahit olmaktayz. Söz gelimi radyo, televizyon ve gazete gibi araçlarn �‘eski medya�’ veya �‘kitle ileti im araçlar�’ olarak adlandrlmalarna kar lk, bugün etkinli ini her geçen gür artran internet, mobil telefon gibi araçlarn �‘yeni medya�’/ �‘sosyal medya�’ veya kabaca �‘ikinci medya ça �’(Poster, 1995) olarak adlandrlmas, ya anan sürecin yapsal dönü ümüne i aret etmektedir. Ayn ekilde yeni medya arac olarak toplumsal payla m a larnn varl nn ve kullanlrl nn her geçen gün artmas ve büyük oranda gerçek hayatn bu kapsamda sanal ortama ta nmas benzer biçimde ya anan dönü üme i arettir. Söz konusu yeni medya döneminde eskiye kyasla bilginin özgürce dola m ve payla m daha kolay sa lanabilirken, kullanclar aktif biçimde sahip olduklar her eyi payla abilmektedirler. Tek tarafl enforme edilmeden, kendileri bizzat özne olarak gerek haberin kayna , gerekse haberin yorumcusu olabilmektedirler. Yeni medyann olumlu görünen bu unsurlar a a da örne ini görece imiz ekilde kimi yazarlar tarafndan çok fazla olumlanmakta ve eski medya kar snda, yeni medya devrimi olarak sunulabilmektedir.

�“Bu özgürlük ortam, bireylerin sadece gündelik haber, bilgi veya ileti im

amacyla de il, siyasi, ideolojik, iktisadi, kültürel hemen her alanda katlmn sa lamaktadr. Bu yeni medya düzeninin artk ses getiren ve hzl yaylanan bir

yapya sahip oldu u açk bir gerçekliktir. Bu yeni a ve habercilik; düzenin

belirledi i tüm kurallar delmeye ve örülmü duvarlar ykmaya hazrlanan

dinamik bir yapya sahiptir. Haberlerini yaynlarken kendinden ba ka bir

editörün olmad ve haberine oto-sansür uygulanmayaca bir alandr.

73

Yazlarnn geri dönmedi i, yazd n yazdan dolay i ine son verilmedi i bir

platformdur. Yeni medya a kesinlikle a a dan (tabandan) geli en bir

harekettir. Egemen medya anlay na, gelenekçi düzene ba kaldran �‘devrimci�’ bir

olgudur.Tabandaki küçük klavye darbeleri, tavandaki büyük isimleri tedirgin

etmeye yetmektedir�” (Engin, 2011: 35).

Eski medya araçlaryla kar la trld nda olumlu özellikler olarak duran bu geli meler, bireylerin snrsz ve kuralsz bu ortamda hangi zeminde ve nasl duracaklar problemini getirmektedir. Artan enformasyon ak yla olu an bilgi kirlili i arasnda bocalayan birey, hangi bilginin do ru ve güvenilir oldu u konusunda kafa kar kl ya amaktadr. Dolaysyla bilginin ve haberin do ru kayna olarak bireyin kendini görmesiyle birlikte üretti i ve payla t içerikler, söz konusu bilgi kirlili ini artrmaya devam etmektedir. Bu ba lamda sosyal medya kullancsnn özgürce yaz, resim, video payla tkça özgürle ece ini, kendisi yorum yaptkça özgüveninin artaca n dü ünürken, bu durumun gerçek hayattaki iz dü ümünü de göz önünde bulundurmas gerekti ine dikkaç çekmek gerekmektedir. Ayn ekilde bireylerin duygu ve dü üncelerini bu yeni ortamda sansürsüz biçimde ortaya koymalar, onlarn psikolojik ve sosyo-psikolojik durumlar üzerinde ne tür ki ilik sonuçlarna yol açt yla ilgilenmeleri gerekmektedir (Ayrntl bilgi için bkz., Twenge, 2010). Sosyal medya günümüzde bir çok etkinli e ev sahipli i yaparak, ya anan toplumsal olaylarn bir ço unda etkin rol üstlenmektedir. Sosyal medyann özgür ve ksmen yersiz yurtsuz olma özelli i bireylerin kendilerini gerçekle tirebilmeleri ve bu ortam etkin kullanmak istemeleriyle sonuçlanmaktadr. �“Yeni geli en medya türevleri bilginin yaylmasnda, payla lmasnda önemli bir yer sahibidir. Sosyal medya ismi verilen bu yeni alan, insanlar bir araya getirdi i gibi, ayn amaç do rultusunda örgütlenmi topluluklar da bir araya getirdi. Sosyal hareketleri birbirine ba layan ve eylemselliklerine hz kazandran bir ortam olu turdu. Bu hareketlerin; kendi üretimlerini, eylemlerini ve haberlerini yaynlayacaklar bir yayn mecras olu turdu�” (Engin, 2011: 37). Gerek ülkemizde örnekleri artarak görülen, gerekse dünyann çe itli bölgelerinde görülen toplumsal hareketlerin eylem ve ileti im ortam olmas sosyal medyann önemini ve etkinli ini anlamamz gerekli

74

klmaktadr. Buna ilaveten ya ad mz toplumda sosyal medya araçlarnn kullanc saysnn her geçen gün artmas, konuyu ara trlmas gereken önemli bir olgu klmaktadr. Burada çal mamzn bütünlü ü açsndan bir kez daha vurgulanmas gereken husus; sosyal medyann birey ve toplum hayatna olan katma de erinin yan sra, toplumsal hayattan neleri eksiltti ini sorunsalla trmak sosyal bilimcilerin ödevleri arasndadr. Söz gelimi �“kullanclarn büyük ço unlu unu gençlerin olu turdu u adlar sosyal a olsa da bu tarz siteler zaman içerisinde yo un ve bilinçsiz bir kullanm ile bireyleri gerçek sosyal ya amdan uzakla trabilir�” (Barbier, 2001: 350, akt. Aydo an, 2010: 27). Bireylerin ço u kez gerçek hayattan ve ili kilerden koparak sanal ortamda bir kimlik geli tirme ve sosyalle me çabas, onlar sosyalle mekten uzakla trabildi i gibi kin, öfke ve nefret gibi duygularla kullanm prati i geli tirilebilmelerine de olanak tanmaktadr.

�“Kullanm amaç ve pratikleri yer yer de i en sosyal/yeni medyann, toplumsal

yapy demokratikle tiren, kamusal alanda ileti imsel eylem prati ini

zenginle tiren ve geli tiren amaçlarla ve ekillerde kullanlmas yerine, gitgide

artan bir oran ve yaygnlkta cinsiyetçi, homofobik, rkç, zenofobik içeriklerin

dola m ve yaygnla trlmas için kullanlmas üzerinde durulmas gerekmektedir�” (Binark ve d., 2009: 17).

Sosyal medyann sorunsalla trlmas gereken ba ka bir yönü ise, tüketim sürecini besleyerek ya ad mz ça n ruhuna ve tanmlamasna uygun biçimde tüketim döngüsünü geli tirmesidir. Tüketimi sofistike biçimde dönü türen sosyal medya, öznesi olan bireyin kendisini payla arak tüketmesini sa lamaktadr. �“Smythe�’in (1981) bilinç endüstrisine has yorumuyla yeni ileti im teknolojilerinin görevi �‘ayn zamanda nihai ürünleri üretmek için ekillendirilmi izleyicilerin üretilmesidir.�’ Ba ka bir deyi le tüketiciler, bir taraftan üretir, bir taraftan da üretileni tüketmek üzere bizzat ileti im teknolojileri aracl yla ekillendirilirler�” (Ba er, 2010: 44).

Toplumsal Payla m A lar

Toplumsal payla m a larnn (Facebook, Twitter, Myspace, Linkedln vb.) bilgisayar ve internet dolayml olmas, onlarn gerçekte birer topluluk olup olmadklar, sanal ortamda bir araya gelen bu insanlarn gerçek hayatlarndan hangi ölçüde izler ta dklar gibi sorular konuya ili kin

75

ara trmaclarn sklkla sorduklar sorulardandr. Bu anlamda baz ara trmaclar, sanal topluluklarn �‘sözde topluluklar�’ oldu unu (Harasim, 1993) ya da gerçek topluluklarn bir metaforu olarak kabul edilmeleri gerkti ini ileri sürmektedirler (McLaughlin, Osborne ve Smith 1995, akt. Blanchard ve Horan, 2000: 7). Ba ka bir tanmlama ile toplumsal payla m a lar, �“dar anlamyla dünya genelindeki bilgisayar a larn ve kurumsal bilgisayar sistemlerini birbirine ba layan elektronik ileti im a olarak tanmlanan internetin geli mesiyle bireyleri farkl bireylerle sanal uzamda bulu turan web tabanl hizmetlerdir. Geni anlamda ise, bireylerin snrlar belli olan bir sistem içerisinde açk veya yar açk profil olu turmalarna izin veren, farkl ki ilerle ba lant payla mnda bulunan ki ilerin listesini, bu ki ilerin ba lantl oldu u di er ki ilerin listesini gösteren web tabanl hizmetler olarak tanmlanmaktadr�” (Boyd ve Ellision 2007, akt. Binark ve d., 2009: 29).

Bireylerin özgürce kendilerini tanmlamalarna ve ifade edebilmelerine olanak tanyan sosyal payla m a lar kullanclar tarafndan bir çok amaçla kullanlmaktadr. Kullanm amaçlar ki iden ki iye de i im gösterebilirken, toplumsal düzeyde de farkl amaçlarla kullanlabilmektedir. Bireylerin daha çok bastrlm toplumsal yönlerini yansttklar kimlik olu turma (olu turulan profiller kimlikler hakknda bilgi vermektedir) ileti im kurma, eski arkada lar bulma ve e lenme gibi ba lklar saylabilir. Bu anlamda toplumsal payla m a lar pratiklerinin yaygn kanaatin aksine bireyleri sosyalle tirmedi i, ancak gerçek hayatta var olan sosyal ili kilerin devam ettirilerek, güçlendirdi ini belirtmemiz gerekmektedir. Ba ka bir ifadeyle toplumsal payla m a larnda kurulan ileti imin veya tan kl n daha çok gerçek hayatta yüzyüze ileti im kurabilen insanlar arasnda gerçekle ti i görülmektedir. �“Toplumsal payla m a larnn ço unda kullanclar yeni insanlarla kar la ma ve ileti ime geçme amacnn ötesinde mevcut arkada lar veya tandklar ile de ileti imi sürdürme amacn gütmektedirler�” (Boyd ve Ellision, 2007 akt. Binark ve d., 2009: 29).

Bireylerin bir ba ka önemli kullanm prati i olarak sosyo-psikolojik ruh hallerini sosyal payla m a larnda hangi düzeyde ve ne biçimde ortaya koyduklar konusu son derece önemlidir. Bilgisayar ve internet kullanm al kanl nn vazgeçilmez bir olgu haline geldi i günümüzde, bireylerin

76

sosyalle me, al veri , ticaret, e itim vb. konularn tamamnda internet ve internet dolayml di er araçlar tercih etmeleri kaçnlmaz bir durum olmaktadr. Bireylerin maddi, manevi dü ünsel, eylemsel bütün ihtiyaçlarn bu sanal ortamda kar lama iste i, beraberinde bir kimlik olu umuna zemin hazrlamaktadr. Ço u kez sanal bir nitelik ta yan ve gerçek hayatta kar lk bulamayan bu kimlikler, gerçek hayatta bireyin ula amad , olmak isteyip de olamad durumlar yanstmaktadr. �“...toplumsal payla m a lar kullanclara gerçek ya amda olmak istedikleri ancak olamadklar konumlarn tesis edebilme olana n da sa lamaktadr. Yani kullanclar toplumsal payla m a larnda sanal bir ya am kurabilmektedirler. Bu kapsamda kullanclarn toplumsal payla m a larnda yeralan profil özelliklerinin ço u istedikleri ama ula amadklar ya am biçimlerini karakterize edebilir. O ki i ile arkada lk kurmak isteyen kimseler, bu durumda ki inin gerçe i yanstmayan özellikleri do rultusunda ili kiye geçerler ve kendilerinden izledikleri karakterin sahip oldu u özelliklere gerçekten de sahip oldu una, kurulan ili kinin yol açaca ya da ima edilen sonuçlara gerçekten yol açaca na ve genelde her eyin göründü ü gibi oldu una inanmalar istenir�” (Goffman, 2009: 30, akt. Binark ve d., 2009: 30).

Son dönemlere kadar daha çok yukarda belirtilen iki pratik etrafnda ekillenen toplumsal payla m a lar, bugün artk dünyann farkl

bölgelerinde farkl kullanm pratiklerine ev sahipli i yapmaktadr. Söz gelimi dünya genelinde 700 milyonu a kn kullancs (bkz. Wikipedi ve Socialbakers) olan Facebook�’a bir çok nedenden dolay eri im gerçekle tirilmektedir: �“Gözetleme, fikir, foto raf, video, müzik payla m; oyun oynama, al veri , etkinlik düzenleme vs. gibi pek çok neden internet kullanclarn Facebook�’a çekmektedir�” (Binark ve d., 2009: 44).

Son dönemlerde gerek ülkemizde, gerekse dünyann birçok yerinde siyasetçilerin ve baz devlet adamlarnn sosyal payla m a larn etkin kullanmalar, a larn ba ka bir ba lamda gündeme gelmelerine neden olmaktadr. Bu anlamda �“Facebook ortamnn siyasal ileti im kampanyalarnda kullanlma olgusu, ABD Ba kan Barack Obama�’nn Facebook ortamnda ba arl bir destek hayran kitlesi kampanyas yürütmesi ile gündeme gelmi tir�” (Binark ve d., 2009: 73).

77

Yine son dönemde Arap co rafyasnda ya anan halk hareketlerinde sosyal medyann kullanm, etki alan, bireysel ve toplumsal hayattaki yeri/önemi üzerine skça ya anan tart malarn ardndan sosyal medya bir kere daha gündeme gelmeye ba lam tr. Çal mamz kapsamnda üzerinde duraca mz sosyal medya ve Arap co rafyasnda ya ananlarn bir biriyle ili kisinin ne düzeyde oldu u konusuyla tart mann bir yönüne biz de eklemlenmekteyiz. Buna paralel olarak ülkemizde de gerek, toplumsal hareketlerin, gerekse siyasi kimli i olan birey, parti veya örgütlerin sosyal payla m a larn kullanma pratikleri siyasal ileti im yöntemleri açsndan ele alnmay gerekli klmaktadr. Sosyal Medya ve Arap Bahar

Herhangi bir geli menin do ru analiz edilerek, yine do ru sonuçlara ula labilmesi, ya anan geli menin ba lamnn ve topyekün arka plannn do ru okunmasyla mümkündür. Yani �“anlamn sosyal yapya ba mll �” (Turner, 2002: 65)�’n göz önünde tutarak bir okuma yapmak gerekmektedir.

Buradan hareketle yeni medya araçlarnn, özellikle toplumsal payla m a larnn ortaya çk serüveni ve dünyann farkl bölgelerinde farkl kullanm pratiklerine sahip olmas, sosyolojik ko ullarn farkll na i aret etmektedir. Bu nedenle herhangi bir toplumsal geli meyi kendi sosyolojik ba lamndan ksmen veya tamamen kopartarak anlamaya çal mak do ru sonuçlara ula may zorla tracaktr.

2011 ylnn ilk aylarnda ba ta Ortado u ve Kuzey Afrika�’da ba layan halk hareketlerinin örgütlenme ve ileti im arac olarak sosyal medya araçlarndan yararlanlmasnn ardndan, ya anan halk hareketlerine �‘sosyal medya devrimi�’ gibi tanmlamalarn yaplmasyla, sosyal medyann önemi ve etkisi tart mas artarak devam etmektedir. nsanlar ba ta Facebook ve Twitter olmak üzere di er toplumsal payla m a lar yoluyla örgütlenerek toplantlar ve geni katlml gösteriler organize etmi lerdir. Ba ta sosyalle me, e lenme, sosyal sermayeyi geli tirme gibi amaçlarla kullanlan toplumsal payla m a larnn bu süreçte ya anan halk hareketlerinde ba at ileti im arac olmas, bölgede ya ananlarn anla lma çabalarnn ancak bir yönünü te kil edebilir. Bu anlamda ileti im araçlarnn özellikle internetin toplumsal düzeyde ileti im ak n ve sosyal sermayeyi artran yönüne dikkat çeken John Field (2006: 146)

78

�“ leti im araçlarnn toplumsal sermaye bakmndan en önemli yan, ba lantlar sürekli ve güncel tutmasnda yatmakta oldu unu�” belirtir. Yine internet�’in ortaya çkmas ile birlikte, internet üzerinden gerçekle tirilen ileti imin toplumsal sermaye üzerine etkileri konusunda çe itli görü ler ortaya atlm tr. John Field Sosyal Sermaye isimli kitabnda, �“Robert D. Putnam�’n, özellikle ki ilerin internete ula abilmelerindeki farkllklarn, internet kullanabilirli in getirdi i farkllklarn toplumsal sermaye üzerinde olumsuz etkisinin olabilece ini�” (Field, 2006: 146-147) belirtmi tir.

Sonuç olarak yeni/sosyal medya veya �‘ikinci medya ça �’ olarak adlandrlan bu yeni medya mecrasnn Ortado u, Kuzey Afrika veya dünyann herhangi bir yerinde önemli bir ileti im arac olarak i levsel olabilir. Fakat burada dikkat edilmesi gereken nokta ve sorulmas gereken soru, sosyal medya olmasayd ya anan devrim veya halk hareketleri ya anmayacak myd? Veyahut ya anan uzunca bir toplumsal sk m l n ve yoksunlu un ardndan biriken öfkenin d avurumu bir ekilde ortaya çkmayacak myd? Ya ananlar sosyal medya devrimi

veya Facebook/Twitter devrimi olarak nitelemek Will Heaven ifadesiyle Bat�’nn teknolojik gücünü ve rolünü önemseyerek (Heaven, 2011) Ortado u tarihi ve Dünya tarihi açsndan son derece önemli olan geli melerin görmezden gelinmesine neden olmaktadr.

Burada Arap co rafyasndaki halk hareketleriyle, sosyal medya ili kisini bir sebep-sonuç ili kisinden ziyade, sosyal medyay ya ananlar ba lamnda bir araç ve ortam olmas bakmndan ele almaktayz. Ba ka bir ifadeyle, sosyal medyann sundu u özgür ortamdan dolay söz konusu halk hareketleri ortaya çkmad, bu süreçte sosyal medya toplumsal ya anm l n d a vurumu ve geni kitlelere ula trlmas anlamnda bir araç i levi gördü. �“Sosyal medya, devrimci gruplarn katlm, örgütlenme ve e itim masraflarn azaltmasna imkan sa layan bir araçtr�” (Papic ve Noonan, 2011: 166).

Dolaysyla bir kez daha belirtmek gerekir ki, bölgede ya anan süreç, söz konusu ülkelerdeki uzun süre devam edegelen toplumsal bunalmn ve kaynamann bir tezahürü olarak de erlendirilmelidir. Toplumsal rahatszl n ve memnuniyetsizli in d avurumu gerçekle meye ba ladktan sonra, sosyal medyann örgütlenme konusundaki önemi ke fedildi. �“Radyo, gazete ve el ilân imkânnn olmad yerde a zdan

79

a za, �“fslt gazetesi�” devreye girdi. Dolaysyla, Arap ülkelerini saran toplumsal hareketlili i �“Facebook devrimi�” olarak nitelemek sosyal medyann buradaki rol ve i levini abartmak olur. Tunus'ta isyan ba latan, ruhsatsz sebze satt için polisle tart p kendini yakan 26 ya ndaki Muhammed Buazizi idi. Kitlelerin Buazizi'nin ölümünü protesto etmek için sokaklara dökülmesiyle internet ve sosyal medya platformlar gündeme geldi�” (Halc, 2011, www.bianet.org).

Tunus�’ta kendini yakan gencin isyanyla ba layan süreçle birlikte, ba ta Tunus ve Msr olmak üzere birçok Arap ülkesinde sosyal medyann kullanm aktif bir biçimde gündeme gelmi tir. syanlarn ortaya çkmasyla birlikte söz konusu ülkelerde Facebook ve Twitter ksa sürede milyonlarca yeni kullancya ula arak, süreçte etkin bir mecra olarak kullanlm tr. Bu anlamda bölgede ya ananlarn öncesi ve sonras için en güncel sosyal medya kullanm istatistikleri için verilere bakmak gerekmektedir. Söz gelimi Msr�’da son alt ay içerisinde Faceebook kullanc says 5.5 milyondan 8.5 milyon civarna ula m bulunmaktadr. Ayn ekilde Libya�’da olaylarn yo un ya and 2011�’in ilk aylarnda 600 000 yeni kullancs olan Twitter�’n, son bir kaç ay içerisinde bu rakam 100 000�’in altna dü ebilmi tir (bkz. www.socialbakers.com).

Bölgede ya anan sürecin tahlilinde ba ka bir unsur olarak gösteri veya protestolara katlan eylemcilerin sosyo-psikolojik ruh hallerinin önemli olmasdr. Bireyler gündelik hayat rutinlerini ve rahatlarn bozacak bir eylem içerisinde bulunabiliyorlarsa, onlar rahatsz eden, hatta hayatlarna kast eden bir eylerin varl ndan duyduklar öfke ve kzgnlklarndandr. Bu nedenle bölgeden her gün ölüm haberlerini duydu umuz insanlarn, sokaklarda ölüm pahasna var olabilecekleri bir ruh haline sahip olduklar gerçe i göz ard edilmemelidir. �“Her protesto hareketinin temelinde, bireyleri evlerinin rahatl ndan ayrp sokaktaki kaosa katlmaya ve hükümete kar direnmeye te vik etmek yatar. Sosyal medya, örgütleyicilerin benzer fikirli insanlar az bir masrafla harekete dahil etmesini sa lar; fakat insanlarn harekete geçmesinde tamamen etkili de ildir�” (Papic ve Noonan, 2011: 167).

Buradan hareketle Arap co rafyasnda ya anan halk hareketlerinin nedeni olarak sosyal medyann sundu u özgürlükçü ortam veya olanaklara i aret etmek, bölgede ya ananlar anlamada te et geçmek

80

demektir. Hiç ku kusuz Arap co rafyasnda ya ananlarn anla lmas ciddi bir sosyolojik okuma yapmay gerekli klmakta ve hatta dünya tarih yazmnn ezberlerini bozacak düzeyde ya anan bu dönü ümler insanlk tarihi açsndan yeniden ele alnmaldr. Ba ka bir ifadeyle ya ananlar salt kimi toplumsal hareketlerin sosyal medya üzerinden örgütlenerek bir araya gelme çabalar de il, toplumsal hayatn derinliklerinde birikmi li in d avurumu olarak anlamak gerekmektedir.

Zira bölgede ya ananlarn arkaplann betimlerken kimi gerçeklere de inmek gerekmektedir. Arap co rafyasndaki ülkelerin bir ço unda uzun yllar de i meyen ve de i ime kapal iktidar yaplar bulunmaktayd. Bunlarn bazsnn krallk, bazsnn cumhuriyet adn ta yor olmalar yönetim anlay bakmndan farketmemektedir. Hepsinin ortak anlay otoriter, baskc ve toplumu d layan modellerdir. Bununla birlikte ekonomik olarak sürekli bir kötüye gidi durumu ve ciddi oranlarda i sizlik sorunu söz konusudur. Bu iki olgu, Arap co rafyasnda bugün ya ananlarn en temel nedenleridir. Bu tabloyu a rla tran d sal ko ul ise bu yönetimlerin Bat tarafndan sürekli desteklenmeleridir. Yani ba ta ABD olmak üzere, Batl ülkeler Ortado u'da de i im istemiyor. Her ne kadar farkl zamanlarda demokrasiyi destekler çk lar yapsalar da, samimi olmadklar için bir ey de i miyor. Ancak son yllarda Ortado u köklü bir de i im ya yor.

Yenilenme dalgas ya ayan Ortado u co rafyas, Arap ülkelerinin kendi iç dinamikleri üzerinde durmaya çal ma çabasdr (Turan, 2011, www.yenisafak.com.tr).

Arap co rafyasnda ya ananlarn tarihsel hafza bakmndan geriye do ru bir iz sürümünde, yukarda sralanan nedenlerin ya anan halk isyanlarnn ba lca nedenleri oldu u açkça ortaya çkmaktadr. Bu ba lamda bölgede ya ananlarn nedeninin uzun yllar devam eden hakszlk, adaletsizlik ve yoksulluk temelinde anla lmas gerekti i gerçe idir. Sosyal medyann Arap Bahar olarak adlandrd mz süreçteki katks veya etkisi, insanlarn örgütlenerek hzl bir biçimde haber ak n sa ladklar bir araç olmasdr.

�“Ku kusuz, isyan sokakta ba lad; nedenleri de gda fiyatlarndaki hzl art ,

gelir da lm adaletsizli inin giderek derinle mesi, genç i sizli in yükselmesi,

ifade ve haber alma özgürlü ünün iddetle bastrlmas, polis devleti, ayyuka

çkan yolsuzluklar gibi sosyo-ekonomik dinamiklerdir�” (Uçkan, 2011: 54).

81

Bölgede ya ananlarn daha çok adalet ve özgürlük temelinde bir hak aray çabasna denk dü tü ünü skalayarak, ya ananlar sosyal medya devrimi olarak sunan yakla mlar söz konusu talepler ve aray larla, Arap toplumunu bir arada dü ünmenin zorlu una inanm anlay lar olarak kar mza çkmaktadr. Bu ba lamda diyebiliriz ki, evrenin bir çok yerinde veya bir çok medya aracnda Arap co rafyasnda ya ananlar anlamlandrma çabalarnda Bat�’nn, Do u�’ya ili kin oryantalist algsnn izlerini görmek mümkündür. �“Bat medyas bir devrim için bilindik bir araç olan sokak protestolarnn diktatörleri ala a etti inden çok, burada Bat teknolojisinin rolü üzerinde durdu. Arap sokak protestolarnn gerçe i -hatta bir ara develer üstünde saldrlar da olmu tu- Batl izleyicilere göre paketlendi. Birle ik Krallktaki 30 milyon Facebook kullancsnn ve geçen yl The Social Network�’ü izleyen onlarca milyon insann bunu mutlulukla kar lad konusunda hiç üphe yok�” (Heaven, 2011). Arap co rafyasna ili kin kodlanm zihinlerimizin, bölgede ya ananlar anlama, yorumlama ve aktarma çabalarnn bariz örneklerini haber kanallarndan ve ajanslardan akan enformasyonda görülebilmektedir. Ya ananlarn sosyal medya devrimi oldu u veya Bat�’l ülkelerin destekledi i toplumsal hareketler oldu u gibi yorumlar bir çok platformda yer bulabilmektedir. Ya anan sürecin medya yaynlarna nasl yansd n betimleyen smail Hakk Polat (2011: 30) u satrlara yer vermektedir: �“Önce Wikileaks�’in açklad belgeler, sonra da Tunus, Msr ve Libya�’daki halk hareketleri, geleneksel medyamz iyice sersemletti. Yeni yl öncesi Tunus�’ta ba layan olaylar önce 25 Ocak�’ta Msr ve sonra 17 ubat�’ta Libya�’ya sçraynca, geli meleri bölgeye muhabir göndermek yerine küresel ve yerel ajanslardan izlemeyi tercih eden gazete ve televizyonlarmz, bu haber kaynaklarndan gelen çeli kili haberler kar snda ciddi bir bocalama geçirdi. Bölgeye ili kin uzman eksikli i nedeniyle kendi geleneksel yöntemleri çerçevesinde �“do rulanm haberi yakalama çabas�” sonuç vermeyince, uzunca bir süre geli meleri görmemeyi ve çok ksa haber ve altyazlarla geçmeyi ye lediler. Mübarek ve Kaddafi yönetimleri, dünyada bu zamana kadar hiçbir liderin cesaret edemeyece i bir hamle ile internet�’in alterini indirince habercilik açsndan BBC, CNN gibi ana akm küresel medya organlarnn bile haber yaynlamakta zorland karanlk bir döneme girildi�”.

82

Arap co rafyasnda ya ananlarn sosyolojik bagajndan kopartlarak yaplan yorum ve de erlendirmeler, geli mi veya geli mekte olan toplumlarn sosyal alglarnn aslnda çok da geli medi ini ortaya koymaktadr. Yani modernle menin düz-çizgisel ve ilerlemeci yakla myla, toplumlarn ayn geli im dönemlerinden geçerek olgunla acaklar tezini hakl çkarr biçimde kalpla m ifadeleri duymak ola an bir durum olarak kar mza çkmaktadr. Ayn ekilde ya anan sürece ili kin kimi ele tirel sorular sormak veya hakim anlama biçimi kar snda farkl bir alg geli tirmeye çabalamak gerekmektedir. �“Kanallara çkan birtakm analistler, sosyal a larn artk demokrasiden uzakla an

yönetimleri hizaya getirecek kadar güçlendi ini heyecanla anlatyorlard. Programlarda atlan ba lklar ise öyleydi: �“�‘Sosyal Medya Devrimleri�’,

�‘Facebook ve Twitter diktatörleri deviriyor�’ vs. vs., internet�’in do asndan

bihaber sunucularn biri bile çkp �‘internet küresel bir a yaps ama bu halk

hareketleri neden sadece Arap co rafyasnda geli iyor? Örne in, neden Çin,

Kuzey Kore ya da Afrika�’da bir diktatörlü ü ykacak güçte de il bu sosyal

medya?�’ sorularndan birini dahi sormad�” (Polat, 2011: 31).

Bu ba lamda Ortado u�’daki geli melerin sa lkl yorumlanabilmesi, bu do rultuda sosyal medyann ya anan isyan hareketlerinde hangi ölçüde etkin oldu u veya ne ekilde kullanld gibi sorulara cevaplar, bütün olgular yerli yerine konularak anla labilir. Güç Dengeleri, Arap Bahar ve Yeni Medya Araçlar

Tarihin her döneminde iktidar veya iktidar odaklar varolu amaçlarna uygun biçimde insan ve toplumu kontrol altnda tutma istekleri hep var olmu tur. Bunun araçlar kimi zaman ekonomik sermaye, kimi zaman sosyal sermaye, kimi zaman da dönemin ileti im araçlar olagelmi tir. Günümüzde de siyasal sistemlerin demokrasi ve özgürlükler temeli üzerine in a olunmas gerekti i kabulü, iktidar erkinin tahakküm arac olma özelli ini azaltan bir i leve sahiptir. Bununla birlikte iktidar elinde bulunduranlarn toplumu bir biçimde kontrol etme, hatta kontrol altnda tutma istekleri ve araçlar hep var olmu tur. Günümüzde geçmi te oldu u gibi son derece açk ve bariz biçimde toplum mühendisli ine ahit olmasak da, daha sofistike yöntem ve araçlarla kontrol mekanizmas

i letilmektedir.

83

Ya ad mz zaman diliminin ba at ileti im, haberle me, ticaret, e itim vb. arac olan internet, ayn ekilde siyasal iktidarlarn ve ekonomik güç merkezlerinin de kontrol arac olabilmektedir. �“Zira internet hizmeti masrafl altyaplara dayal oldu u için büyük yatrmlar gerektiriyor. Bu yatrmlarn sahipleri de genellikle eski medyann da sahibi olan küresel irketler. Gün geçtikçe satn almalar ve büyümeler yoluyla bu manzara

daha da netle iyor. A.B.D.�’deki en büyük servis sa layc firmalarn hangi holdinglerin parças oldu unu görmek yeterli�” (Löker, 2011: 41). Oysa internet veya sosyal medya kullanclarnn, bu yeni medya çe idine dair en önemli argümanlarndan biri, bunlarn kolay eri ilebilir ve ucuz olmasdr. Ayn ekilde modern ileti im ara trmalarnn babas olan Harols nnis, defalarca

önemli teknolojik icatlarn ortaya çkard �‘bilgi monopolleri�’nden bahsetmi tir:

�“Belirli bir teknolojinin i leyi biçimi üzerinde kontrol sahibi olanlar, bundan

yoksun olanlar kar snda gücü ellerinde toplarlar ve kaçnlmaz bir biçimde bu

güçten yoksun olanlara kar bir düzen olu tururlar�” (Postman, 2004: 18).

Günümüzde siyasal iktidarlarn ve devletlerin devlet politikas olarak en çok önemsedikleri konulardan biri hiç ku kusuz güvenlik konusudur. Gerek ülke içinde, gerekse uluslararas düzeyde tehdit olu turabilecek bütün geli melerden haberdar olma ve buna kar savunma araçlar geli tirme becerisi bugün ülkelerin bir birleriyle yar tklar bir konudur. Bu ba lamda güvenlik konusunun merkezinde yer alan kavramlardan biri hiç hu kusuz internet ve internet merkezli di er sosyal medya araçlardr. Bunun en açk örne ini 2011 ylnda Arap co rafyasnda ya anan halk hareketlerinde görmek mümkündür. Msr�’da Hüsnü Mübarek yönetimi olaylarn ya and dönemde kendi iktidarlarn korumak ve güvenli i sa lamak amacyla bütün internet ve mobil ileti im kanallarn kapatabilmi tir.

�“ nternet�’in gücünün farkna varan tüm iktidarlar, internet�’i kontrolleri altnda

tutmak için yasalar bu yönde düzenlerken; di er yandan bilgi güvenli inin

sa lanmas için teknik yöntemler üretmektedir. 2011 ylyla birlikte Tunus ve

Msr�’da ba layp di er Arap ülkelerinde devam eden ayaklanma ve isyan dalgas kar snda, mobil ileti im de dahil olmak üzere internet üzerinden gerçekle tirilen

tüm ileti imlerin denetlenmesi buna örnektir. Msr�’da Hüsnü Mübarek�’in

giderken tüm baskc rejimlere gösterdi i bir ey de, internet�’in fi inin

çekilmesinin mümkün oldu udur. Msr�’daki internet trafi ini izleyen ABD

84

merkezli a yönetim irketi Renesys yöneticisi Jim Cowie: �“beklenmedik bir

ekilde internet�’in en alt katmanna kadar inerek tüm trafi i durdurdular,

engellemenin boyutu ve online nüfus açsndan daha önce görülmemi bir

olayd�” (Kaymak, 2011: 29).

nternet ve internet dolayml toplumsal payla m a larnn ba ta Msr ve

di er Arap ülkelerindeki halk hareketlerinde hangi ölçüde etkide bulunabildiklerini üpheci ve ele tirel bir yakla mla ele alan spanyol gazeteci Isaac Rosa u ifadelere yer vermektedir: �“Siber devrim artk zamanmzn önemli bir konu ba l , ama Msr'da olanlarn bununla açklanmas konusunda benim ciddi üphelerim var. Mübarek hükümetinin internet ba lantsn kesme karar bana, bazlarnn iddia etti i gibi, internetin ne kadar önemli oldu unun bir kant gibi gelmedi -yollar da kapatt, kimse otomobil devriminden bahsetmedi- bana daha çok bu ileti im biçimlerinin güvenilmezli ini gösterdi; operatörleri kontrol eden tarafndan ne zaman istenirse kesilebileceklerini�” (Rosa, 2011, www. bianet.org).

Yukarda son dönem Arap co rafyasnda ya ananlarn sosyal medya devrimi olarak sunulmasnn yanl bir yakla m tarz oldu u ifade edildi. Ayn ekilde sosyal medya, iktidar/güç dengeleri ve bölgedeki halk hareketleri ba lamnda bir de erlendirme yapld nda; iktidarlarn bütün ileti im araçlarn yasakladklarnda dahi protestolarn ve örgütlenmelerin devam etti i görülmektedir. Bu nedenle bir kez daha tekrar ederek diyebiliriz ki, ya anan halk hareketlerini güç ve iktidar ba lamnda de erlendirdi imizde de ya ananlarn salt sosyal medyann marifeti olmad n tepit edebiliriz. �“Sosyal medyaya ba mllk, tpk Msr�’daki gibi, ülkeyi internetten veya yurtiçi mesaj servislerinden koparmak isteyen bir rejim tarafndan kötüye kullanlabilir�” (Papic ve Noonan, 2011: 168). Günümüzde iktidarlar demokratik zeminde bir idare sistemi içerisinde faaliyet göstermektedirler. ktidarlar kendilerini geçmi e kyasla daha effaf ve hesap verebilir bir biçimde konumlandrrken, belki de daha

önce hiç sahip olmadklar kadar sofistike araçlara sahip olmu lardr. �“Günümüz dünyasnda iktidar çok daha görünmez patikalara sahiptir. Mimari yapnn yerini elektronik mimari alm tr. Hemen her kö e ba na konulan kameralardan edinilen görüntü kaytlar, cep telefonlarnn Yaynlard sinyaller, bilgisayar IP numaralar, e-posta takip sistemleri,

85

ilerisi, uzaya frlatlan uydular aracl yla tüm dünya gözetim altnda tutulmaktadr�” (Binark ve d., 2009: 146-147).

Günümüzde tarihin belkide her döneminden çok daha fazla güvenlik paranoyas ya ayan devletlerin sosyal medyay ve içeriklerini izlemedi i dü ünülemez. Hemen her gün haberlere konu olacak biçimde yaygn olan bireylerin sosyal medya profillerinden istihbarat topland gerçe iyle bir ço umuz kar la maktayz. nternetin veya internet merkezli sosyal medyann kullanm daha az maliyetli ve daha hzl olmas bakmndan bir çok insan kendisine çekerken, yürütülen ili kilerin güvenlik zaafyla kar kar ya kalmasna da neden olabilmektedir. �“Bir yandan ileti im maliyeti dü erken, di er yandan faaliyet güvenli i zarar görebilir. Facebook mesajlar herkese açk olabilir; özel mesajlar bile arama emri olan veya internet sosyal medya irketlerine bask uygulayan otoriteler tarafndan izlenebilir. Esasnda, sosyal medya çok rahatlkla bir istihbarat toplama aracna dönü ebilir�” (Papic ve Noonan, 2011: 168). Nihai olarak insann ya ad her dönemin kendi yapsal özellikleri içerisinde iktidarlarn muktedir olma adna birey ve toplum hayatn kontrol etme eylemi bir biçimde varola gelmi tir. Ya anan bu trajik durumu ironik ifadelerle betimleyen Postman (2004: 19) �“eskiden oldu u gibi yine kazananlar ve kaybedenlerin mevcut oldu unu ifade etmektedir. Hayret verici ve ayn zamanda üzücü olan ise kaybedenlerin kazananlar gerçekten alk lam olmas ve bazlarnn hala alk lyor olmasdr�” demektedir.

Bilgi ve teknoloji temelinde geli en bu ça n nasl adlandrld , hangi parametrelerle anla labilece i, güç ve tahakkümün nasl ve hangi araçlarla kurgulanabildi i yukarda özetlenmeye çal ld. Nihai tahlilde bugün ya ad mz durumu, ba ka bir ifadeyle postmodernli in durumunu, enformasyon toplumu veya a toplumunu farkl ekillerde adlandrabiliriz. Fakat nihai tahlilde bugün ya ad mz aydnlanma ve endüstri devrimi ile birlikte ba layan akl ve rasyonalite merkezli insan ve dünya tasavvurunun bir biçimde devam ve tamamlaycs durumundadr. Her ne kadar postmodern dönemin veya içinde ya ad mz ça n, modernitenin bir devam olup olmad tart mas hala güncelli ini korusa da, insan aklnn ve eylemlerinin geçmi ten beslenen bir ardalana sahip oldu u görülmektedir. Söz gelimi bugün

86

internet ve sosyal medya aracl yla bireysel özgürlü ün tadn çkard n dü ünen bir zihin; modern bilinçle ekillenmi , bireysel akln ve duygularn hayat control eden en önemli unsurlar oldu u dü üncesine sahip bir zihindir.

Bugünün dünyasn in a eden, ba ka bir ifadeyle ya ad süreci üreten ve ayn zamanda tüketen zihin yapsnn antropolojik kökenini betimleme çabas, ya ad mz an�’n insanlk tarihinin bir izdü ümü oldu unu vurgulamaktr. Zamanlar ve dönemler arasnda keskin ayrmlarn olmad n, geçmi in tamamyla karanlklarla dolu ve gelece in de bütünüyle umut dolu olmad n dü ünebilmektir. �“Modern dönemde insanlk tarihinin ilerlemeci bir tarih anlay üzerine oturtulmasyla neyin yitiriliyor oldu u hemen göze çarpmad. Hem temel, hem de pratik sorulara cevap veren ncil�’in hikayesinin dü ü üne ilerleme hikayesinin yükseli i e lik etti. lerleme fikrine iman edenlerin inançlarnn temelinde öyle bir varsaym vard: Bir insan, insani giri imin amacn, Hristiyan

inanç sistemini destekleyen teolojik yap olmadan da kestirilebilirdi. lerlemenin temel enstrümanlar bilim ve teknolojiydi ve bilimle

teknolojinin do a hakknda güvenilir bilgiler toplamas sonucu cehalete, hurafelere ve aclara bir son verilecektir. Sonunda, teknokrasiler �‘ilerlemeyi�’ hayal krkl na u ratmadlar. Francis Bacon�’n hayal etti i gibi, bu iki durumun meydana getirdi i bilgi ak sayesinde hfzshha, eczaclk, ta ma, üretim ve ileti im sahalarnda görkemli geli meler oldu. Teknokrasinin yakt bilgiydi -do asnn yaps ve de insan ruhunun yaps hakkndaki bilgi-. Lambadan çkarak, bilginin insanl n yeni tanrs oldu unu ilan eden cin, bir yalancyd. Lambadan çkan cin, zararlar a ikar olan bilgi ktl problemini çözüme kavu turdu. Fakat bilgi furyasnn zararlar hakknda bir uyarda bulunmad. Uzun vadede ortaya çkan bilgi kaosu, kar m desteye benzer bir bir kültüre sebep oldu. Garip olan ise, çok az insan bunu fark etti ve fark etseler bile endi elerinin kayna n bulamadlar. Kendinize unu sormalsnz: Ortado u�’daki, Güney Afrika�’daki ya da Kuzey rlanda�’daki problem nedir? Oralarda ki anla mazlklar hummal klan bilgi eksikli i mi? Milyonlarn açlk snrnda ya amas, yiyecek yeti tirme hakkndaki bilgi eksikli inden mi kaynaklanyor? Suç orannn hzla yükselmesinin ve ehirlerimizin maddeten bozulmasnn sebebi bilgi eksikli i mi? Yüksek

bo anma oranlarnn ve akl hastanelerinin dolup ta masnn sorumlusu bilgi eksikli i mi?�” (Postman, 2004: 68-69).

87

Sonuç olarak diyebiliriz ki, tarihte oldu u gibi, günümüzde de güç ve iktidar denklemi kendisini yenileyerek ve üreterek varl n ve nüfuzunu bir biçimde devam ettirmektedir. Varl n ve süreklili ini devam ettirme arac olarak kulland en önemli araçlardan biri olarak teknoloji ve bu ba lamda ileti im araçlar sürekli yenilenirken, geçmi olumsuzlanarak tarihin karanlklarna gönderilmektedir. Söz gelimi daha önce kitle ileti im araçlarn kullanan güç ve iktidar odaklar, medya araçlarndaki dönü ümle birlikte yeni medya araçlarn aktif biçimde kullanma yoluna gitmektedirler. Sonuç

Sosyal Medya�’nn interaktif bir ileti im arac olmas, bireylerin sosyalle me ve sosyal sermayelerine katksnn bulunmas, bireylerin daha özgür ve demokratik bir ortamda dü üncelerini rahatlkla ifade edebilmeleri gibi olumlu özelliklere sahip olmas ya ad mz zamann ba at medya arac olarak kabul görülmesine neden olmaktadr. Yapsal bir dönü üme u rayan ileti im süreci ve araçlar geçmi döneme ait izleri ta rken, ya ad mz ça n ruhuna ve insan tekinin ihtiyaçlarna uygun ortamlar üretmektedirler. Ba ka bir ifadeyle, �“yenilenme teknolojik olmaktan çok sosyal bir anlam ifade eder. Asl yeni olan birey ve onun de i en ihtiyaçlardr�” (Ba er, 2010: 46).

Nihai tahlilde sosyal medya aracl yla sunulan ve snrsz özgür bir ortam olarak addedilen bu mecrann, zannedildi inin aksine tam olarak iktidar ve güç dengelerinden ba msz bir ortam olmad n, bir ekilde snrlar belirlenmi ve tüketici olarak insana bu snrlar içerisinde davranabilme imkan sa layan ortamlar oldu u göz ard edilmemelidir. Özellikle sosyal payla m a larnn sermaye güdümlü reklamlarn ve siyasal amaçl propagandalarn hedefinde oldu u dikkate alnmaldr. �“ nternet ya da ileti im teknolojileri yoluyla ortaya çkan yeni ileti im biçimleri, ticari medyann hedeflerini geni leten bir büyüme göstermi tir. Ba ka deyi le, internet, reklamclar ve ticarile menin geni alanlara Yaynlarlmasnda çok önemli bir mecra durumuna gelmi tir. Günümüzde, reklamclar ve medya irketleri ticari zaferlerini kurumsalla trmada interneti ticari televizyonlara benzetmeye çal maktadrlar�” (Aydo an, 2010: 12).

88

Bireyin özgürce, demokratik hak ve yetkisini kullanarak duygu, dü ünce ve kimi zaman özelini payla t sosyal medyann bilgi ak nn mahremiyeti kolaylkla ihlal edilebildi i gerçe i önemsenmelidir. Bu anlamda gündelik hayatta ortaya koydu umuz rutin davran larmzn veya aile ili kilerimizin bir anda sosyal medya aracl yla kamusalla trlmas olana her an mevcuttur.

Sosyal medya ve Arap co rafyasnda meydana gelen devrimler ba lamnda Bat�’ nn do uya ili kin oryantalist algsna dikkat çekmek gerekmektedir. Sosyal medya araçlarnn ya anan devrimlerde bir mecra olarak i lev görmesi, süreci sosyal medya devrimi olarak sunmay gerektirmemektedir. Bat merkezli teknolojik geli melerin önemsenerek yüceltilmesi, buna kar lk Arap co rafyasnda ya anan halk hareketlerini yüzeysel bir okumaya tabi tutatak, sosyolojik arka plannn göz ard edilmesi, süreci anlamamz olanaksz klmaktadr.

Bölgede ya anan devrim süreci, de i en dünya artlar içerisinde yine de i im gösteren insan tekinin de i im istek ve arzusuna denk dü mektedir. Ya ad co rafyann ve topyekün dünyann sahip olduklarndan kendisinin de dikkate alnarak payla trlmasn isteyen insann belki bilinçli, belki bilinçd tepkisinin bir tezahürüdür.

Bu ba lamda yukarda belirtildi i biçimde bölgede ya ayan insanlarn sosyal medyann varl yla birlikte örgütlenmedi i, söz konusu araçlar yasakland nda dahi her gün binlerce insann bir araya gelebildi i gerçe i do ru okunmaldr. Ayn ekilde istatistiklerin gösterdi i bir ba ka gerçek ise, Arap co rafyasnda olaylar ba ladktan daha sonra sosyal medyann etkin bir araç olarak kullanlmas gündeme gelmi tir. Bu nedenle sosyal medya bu süreçte sadece bir araç olarak kullanlm ve iktidarlara kar halkn yürüttü ü mücadelede stratejininin sadece bir aya olarak i lev görmü tür. Kaynakça AYDO AN, Filiz (2010), �‘ kinci Medya Ça �’nda Gözetim ile Kamusal Alan Paradoksunda nternet�’, kinci Medya Ça nda nternet, der. F. Aydo an, A. Akyüz, stanbul, Alfa Yaynlar. BLANCHARD, Anita and Tom Horan (2000), Virtual Communities and

Social Capital, Ideal Group Publishing.

89

BA ER, Ay egül (2010), �‘Yeni leti im Teknolojilerinin Evriminde Televizyonun Yeri�’, kinci Medya Ça nda nternet, der. F. Aydo an, A. Akyüz, stanbul: Alfa Yaynlar. B NARK, Mutlu (2005), nternet, Toplum, Kültür, der. Mutlu Binark ve Bar Klçbay, Ankara, Epos Yaynlar. B NARK, Mutlu (2007), Yeni Medya Çal malar, der. Mutlu Binark, Ankara, Dipnot Yaynlar. B NARK, Mutlu, Mine G. Bek (2007), Ele tirel Medya Okuryazarl ; Kuramsal Yakla mlar ve Uygulamalar, stanbul, Kalkedon Yaynlar. B NARK, Mutlu, Günseli B. Sütçü (2008), Kültür Endüstrisi Ürünü Olarak

Dijital Oyun, stanbul, Kalkedon Yaynlar. B NARK, Mutlu, ve di erleri (2009), Toplumsal Payla m A Facebook:

�“Görülüyorum Öyleyse Varm�”, stanbul, Kalkedon Yaynlar. B NARK, Mutlu ve I k B. Fidaner (2011), Cesur Yeni Medya, e-kitap, der. Mutlu Binark, I k B. Fidaner, Ankara, Alternatif Bili im Derne i Yaynlar. CASTELLS, Manuel (2005), Enformasyon Ça : Ekonomi, Toplum ve Kültür-

A Toplumunun Yükseli i (Cilt 1) Çev: Ebru Klç, stanbul, stanbul Bilgi Üniversitesi Yaynlar. CASTELLS, Manuel (2008), Kimli in Gücü, Enformasyon Ça : Ekonomi,

Toplum ve Kültür, (Cilt 2). Çev: Ebru Klç, stanbul, stanbul Bilgi Üniversitesi Yaynlar. BAUMAN, Zygmunt (2006), Küreselle me, 2. Basm, Çev. Abdullah Ylmaz, stanbul, Ayrnt Yaynlar. BAUDRILLARD, Jean (1997), Tüketim Toplumu, 4. Basm, Çev., Ferda Keskin, Hazal Deliceçayl, stanbul, Ayrnt Yaynlar. BOYD, Daniel and Ellision N. B. (2007), Social Network Sites: Definition, History, and Scholarship, Journal of Computer-Mediated Communication, 13,1. DEBORD, Gay (1996), Gösteri Toplumu, 1. Basm, Çev., Ay en Ekmekçi, Ok an Ta kent, stanbul, Ayrnt Yaynlar. ENG N, Bar (2011), �‘Yeni Medya ve Sosyal Hareketler�’, Cesur Yeni

Medya, e-kitap, der. Mutlu Binark, I k B. Fidaner, Ankara, Alternatif Bili im Derne i Yaynlar. FIELD, John (2006), Sosyal Sermaye, Çev. Bahar Bilgen ve Bayram en, stanbul, stanbul Bilgi Üniversitesi Yaynlar.

GERAY, Haluk (2003), leti im ve Teknoloji: Ulusal Medya Düzeninde Yeni

Medya Politikalar, stanbul, Ütopya Yaynlar.

90

HEAVEN, Will (2011), �‘Msr ve Facebook: Statüsünü Güncelleme Zamandr�’, Nato Review. LYOTARD, Jean François (2000), Postmodern Durum, Çev. Ahmet Çi dem, Ankara, Vadi Yaynlar. KAYMAK, Ay e (2011), �‘Wikileaks Okumak Suç mu? Assange Terörist mi?�’, Cesur Yeni Medya, e-kitap, der. Mutlu Binark, I k B. Fidaner, Ankara, Alternatif Bili im Derne i Yaynlar. KU AY, Yeliz (2010), �‘Sosyal Medyann Gücü ve Uygulama Örnekleri�’, kinci Medya Ça nda nternet, der. Filiz Aydo an, Ay en Akyüz, stanbul,

Alfa Yaynlar LÖKER, Koray (2011), �‘Internet�’i Geri Alalm�’, Cesur Yeni Medya, e-kitap, der. Mutlu Binark, I k B. Fidaner, Ankara, Alternatif Bili im Derne i Yaynlar. MATTELART, Armant (2005), leti imin Dünyasalla mas, Çev. Halime Yücel, stanbul, leti im Yaynlar. NALÇAO LU, Halil (2005), �‘ nternette Röntgencilik: Ça da Ahlakn Öznesi Üzerine�’, nternet, Toplum, Kültür, der. Mutlu Binark ve Bar Klçbay, stanbul, Epos Yaynlar. NASH, K.M. (2009), Social Media in the workplace: New Technology, old

Problems, Employment Law. S.7-8 PAP C, Marko ve Noonan, S. (2011), �“Sosyal Medya: Bir Protesto Arac�”, Çev., Ece Dündar, Türk Kütüphanecili i 25, 1, Çeviri Yazlar, s. 165-172. POLAT, smail Hakk (2011), �‘Sosyal Medya Devrimleri?�’, Cesur Yeni

Medya, e-kitap, der. Mutlu Binark, I k B. Fidaner, Ankara, Alternatif Bili im Derne i Yaynlar. POSTER, Mark (1995), The Second Media Age, 1. Bask, Amerika, Polity Press . POSTMAN, Neil (2004), Teknopoli, çev. Mustafa E. Ylmaz, stanbul, Gelenek Yaynlar. RHE NGOLD, H. (1998), The Virtual Community, the electronic version book, Addson-Wesley Publshng Company RESTLER, S. G. and Woolis D. D. (2007), �“Actors and Factors: Virtual Communities for Social Innovation�”, The Electronic Journal of Knowledge

Management, Volume 5 Issue 1, pp 89 - 96 ROB NS, Kevin (1999), maj-Görmenin Kültür ve Politikas, Çev. Nurçay Türko lu, stanbul, Ayrnt Yaynlar. TAYLOR, D. G., Lewin J. E. and Strutton, D. (2011), Friends, Fans, and Followers: Do Ads Work on Social Networks?, Journal Of Advertising

Research, March 2011, pp. 258-275

91

T M S , Nilüfer (2003), Yeni leti im Teknolojileri ve Demokrasi, Ankara, Dost Kitabevi. TOURAINE, Alain (2004), Modernli in Ele tirisi, 5. Basm, çev. Hülya Tufan, stanbul, Yap Kredi Yaynlar. TÖRENL , Nurcan (2005), Yeni Medya, Yeni leti im Ortam, Ankara, Bilim ve SanaT Yaynlar. TURNER, Bryan S. (2002), Oryantalizm Postmodernizm ve Din, Çev. brahim Kaoaklkaya, stanbul, Anka Yaynlar.

TWENGE, Jean M. ve Campbell, W. Keith (2010), Asrn Vebas: Narsizm

lleti, stanbul, Kaknüs Yaynlar. UÇKAN, Özgür (2011), �‘Bilgi Edinme Hakk, Yeni Medya Düzeni ve Wikileaks�’, Cesur Yeni Medya, e-kitap, der. Mutlu Binark, I k B. Fidaner, Ankara, Alternatif Bili im Derne i Yaynlar. VASALOU, Asimina et al. (2008), Avatars in Social Media: Balancing Accuracy, Playfulness and Embodied Messages, International Journal of

Human-Computer Studies, 66, pp. 801�–811 nternet Kaynaklar

http://tr.wikipedia.org/wiki/Facebook, 25.07.2011. http://yenisafak.com.tr/Roportaj/?t=26.07.2011&i=300682, 20.07.2011. http://bianet.org/biamag/ifade-ozgurlugu/127684-arap-devriminde-sosyal-medyanin-rolü, 08.08.2011. http://bianet.org/biamag/bianet/127597-devrimler-hala-sokaklarda-yapiliyor, 07.08.2011.

92