SOSYAL PSİKOLOJİ unite06

8/3/2019 SOSYAL PSKOLOJ unite06

1/18

Biz insanlar bir yanda kendi dflnce ve davranfllarn, baflkalarnnkiylekyaslayarak deerlendirirken, te yanda faydas maliyetinden fazla olan

iliflkiler kurmak ve srdrmek eilimindeyiz. Yakn iliflkilerimizde nemli olan

ise gerek dostluk ve arkadafllktr, yani ayn fleylerden hofllanmak ya da hofllan-mamak! uyum hayatn z Kurtlarla yaflayacaksan, Kurt gibi ulumalsn

(Rus atasz).

Amalarmz

Bu niteyi alfltktan sonra;

nsann sosyal bir varlk olarak sahip olduu temel zelliklere rneklerverebilecek,

Kiflileraras ekicilii etkileyen faktrleri sayabilecek,Tutkulu aflk ile arkadafla sevginin zelliklerini ayrt edebilecek,

Yetiflkin ve bebek balanmasnn farklarn sayabileceksiniz.

83

Kiflileraras ekicilikve Yakn liflkiler 6


2/18

84 Sosyal Psikoloj i

Anahtar Kavramlar

liflki Balanma

Biliflsel Uyumsuzluk Kuram

Yalnzlk Toplumsal Destek

BR TOPLANTININ DfiNDRDKLER

Valiliin istei zerine, sokak ocuklar sorununun zm iin alnabilecek n-

lemlerin tartfllaca bir toplantya katlyorsunuz. Toplantya, ildeki deiflikkurumlar temsil eden yaklaflk 10 kifli olarak katlyorsunuz. Bir vali yardmcs-nn baflkanlndaki toplantda; katlmclarn soruna iliflkin deerlendirmelerini

ve zm nerilerini dinlerken, doal olarak konuflanlarn bilgi dzeylerine, kifli-lik zelliklerine iliflkin deerlendirmeler yapyorsunuz. Fazla bilgilik taslayan,

mecburmufl gibi her konuflann szn kesen fliflman, gzlkl adamn bu tutu-mu hoflunuza gitmiyor. Toplantya hakim olma gibi bir tavr olduunu seziyorsu-

nuz. Zaman ilerledike iyiden iyiye kzmaya bafllyorsunuz bu fliflman adama. Sa-dece ona deil, onun bu saygszlna seyirci kalan yneticiye de kzyorsunuz.

fiiflman adam her azn atnda tam karflnzda oturan bayanla gz gze geli-yor, onun da sizinle ayn duygular yafladn hissediyorsunuz. Yaknlk duyu-

yorsunuz bu bayana. Sevecen, iyi kalpli, arkadafl canls gibi gzkyor. Onunlaay arasnda tanflp konuflmay, toplantya iliflkin dflncelerini paylaflmay gei-

riyorsunuz aklnzdan. Bu arada teki konuflmaclar iin de deerlendirmeler ya-

pyor, onlarla ilgili ufak-tefek notlar dflyorsunuz aklnza....

indekiler

NSANA LfiKN GRfiLER

KfiLERARASI EKCLN TEMEL LKELER

AfiK YETfiKNLERN ROMANTK BALANMASI


3/18

GRfiSosyal psikologlar yllardan beri, kimden niin hofllandmza karar veren temel

sreleri daha iyi anlayabilmek iin arafltrmalar yapyor ve insanlar arasnda yafla-nan karfllkl ekimin gizemlerini zmeye alflyorlar.Bu nitede, kiflileraras ekicilikve yakn iliflkiler zerine yaplan arafltrma

sonularn paylaflacaz. Konuya, insandaki toplumsal iliflki kurma eilimini ince-leyerek bafllayacaz. Devamnda, toplumsal iliflkilerimizin yetersiz olmas duru-munda yafladmz ac verici yaflant olan yalnzlk konusunu irdeleyeceiz. Ardn-dan, kiflileraras ekiciliin genel ilkeleri; psikolojik ekicilik, tutum benzerlii veyaknlk faktrlerinin nemi zerinde duracaz. Bu niteyi, kiflileraras ekiciliinzel bir biimi olan romantik aflkn bir analizi ile bitireceiz.

NSANA LfiKN GRfiLERnsanlar, zamanlarnn ounu dier insanlarla birlikte geiren sosyal varlklardr.

Kltrel antropologlar insan iin kltrel bir hayvandr diyorlar. Bir grup yetiflkinve gencin, bir hafta boyunca; sabahn erken saatlerinden gece ge vakte kadar ne-ler yaptklarn, yalnz m yoksa baflkalaryla beraber mi olduklarn saptamak ama-cyla yaplan bir alflmada, uyank kaldklar zamanlarn yaklaflk drtte nbaflka insanlarla geirdikleri saptanmfltr. Bu arafltrmann verilerine gre; insanlargenelde ev ifllerini yaparken, mzik dinlediklerinde ya da evde alfltklarnda yal-nz kalmaktadrlar (Sears, Peplau, Taylor; 2000). Acaba neden baflka insanlarla bir-likte olmaya bu kadar meraklyz? Yine bir baflka arafltrmann sonularna gre busorunun yant; baflka insanlara yakn olma istei, insana zg bir eilim olan, bafl-ka insanlarn arkadaflln aramaktr.

Yakn liflki1950lerde insanlarn, dierleriyle birlikte olma isteini arttran faktrleri anlamakiin nemli deneysel alflmalar yapld. Bu deneylere, insanlar korkularn azalt-mak iin baflka insanlarla yakn iliflki kurmaktadr diye baflland. Bu hipotezegre, yetiflkinler korktuklar zamanlarda; arkadafllk iin duyacaklar istekte bykbir artfl olmaldr. Bu dflnceyi test etmek iin bayanlardan iki grup oluflturuldu.Laboratuar giysileri ierisindeki bir grevli, her grupla ayr olarak grflt. Kendi-sini nroloji ve psikiyatri blmnden bir doktor olarak tantt ve yaplacak dene-yin elektrik floklarnn etkileriyle ilgili olduunu syledi. Ancak bir gruba bu flok-larn olduka actc, hatta dayanlmaz olacan; buna karfllk kalc hibir hasaryapmayaca bilgisini verdi. kinci gruba ise verilecek elektrik floklarn hissetme-yeceklerini, dolaysyla korkulacak hibir fleyin olmadn sylendi. Dolaysyla birgrup ac verici ve korkutucu bir deney beklerken, dier grup daha lml ve korku-lacak bir fleyin olmad bir deney bekledi.

Bayan deneklere neler hissettikleri sorulduunda, korkutulan grubun daha okkorktuu ortaya kt. Bu tespitten sonra; doktor her iki gruba da, deneyin gerek-tirdii dzenlemenin yaplabilmesi iin 10 dakikalk bir gecikmenin olacan; iste-yenlerin rahat koltuklarla ve okuyabilecekleri dergilerin bulunduu bekleme oda-larnda dinlenebileceklerini syledi; ve aklma geldi, iinizden bazlar deney ya-plrken yalnz olmak, bazlarnz tekilerle birlikte beklemek isteyebilirsiniz.dedi. Sonra her denee, yalnz olmak m, tekilerle birlikte beklemek mi, yoksakendisi iin bunun fark edip etmeyecei soruldu. Verilen yantlarda, korkutulangruptakilerin yzde 63 dierleriyle beklemeyi tercih ederken, az korkutulan

grupta bu oran yzde 33e dflmfltr.

85nite 6 - Kifli leraras ekici l ik ve Y akn l iflki ler

Kiflileraras ekicilik: Birkiflinin baflka bir kifliyeyaklaflma isteidir.


4/18

Bir baflka alflmada, evliliklerinin nasl yryecei konusunda kararsz ve mut-suz olan kadnlar, evliliklerinden mutlu ve emin olan kadnlarla kyasland. Tah-min edildii zere, kararsz kadnlar, evlilikleri hakknda, baflkalaryla konuflmakiin yaknlk kurmaya daha istekliydiler.

Korkan insanlarn arkadafl edinmek istediklerini, yalnz kalmak istemediklerinikabul edersek, o zaman flu olas iki hipotez akla gelir: Bunlarn baflkalaryla birlik-te olmaktan bekledikleri nedir? Olas iki zerine arafltrma yapld; birincisi dikkatdatma hipotezi. Bu hipoteze gre; korkan insanlar, problemlerinden uzaklafl-mak iin baflkalaryla yaknlaflr. Bu durumda, kiminle yaknlk kurduklar peknemli deildir; hemen herkesle olabilir. kincisi ise, sosyal karfllafltrma kuramn-ca ileri srlen hipotezdir. Bu kuramn iddias, insanlarn kendi duygu ve tepkile-rini, ayn durumda olan baflkalaryla karfllafltrmak istemeleridir.

Bu iki hipotezi test etmek iin yaplan alflmalar, sosyal karfllafltrmakuramndorulayan sonular vermifltir. nk Schachtern dedii gibi(1959.

Aktaran: Sears, Peplau, Taylor; 2000), mutsuzluk herhangi bir arkadafll deil,mutsuz bir arkadafll sever.

zetlersek, insanlar tehlikeli bir durumla karfllafltklarnda, kendilerine yafla-dklarn yorumlayacak, doru dflnebilmelerine yardmc olabilecek kiflilerle bir-likte olmak isterler. Elbette tercih edilen sosyal yaknlaflmann derecesi konusun-da bireysel farkllklar vardr; bazlarmz, dierlerimizden daha insan canlsdr.Dahas, yaknlaflma arzumuz, duruma gre de farkllk gsterir. En arkadafl canlsinsann bile yalnz kalmak istedii anlar olabilecei gibi, hemen herkesle birlikteolmak isteyecei anlar da olabilir.

Nasrettin Hocann nl fkrasn bilirsiniz: Hoca bir gn meyve toplamak iin kt aa-

tan dfler. evreden yetiflenler doktora gtrmek isterler hocay, ama o doktor-moktor

istemez Siz bana aatan dflen birini bulun der. Bu fkrann yukarda aklanan konuy-

la iliflkisini kurunuz.

ocuklukta BalanmaYaknlk kurma eiliminden ok daha nemlisi, baz zel kiflilerle srekli iliflkilerkurmak iin duyulan insani arzudur. Bize nem veren insanlar yaknmzda olsunisteriz. Bu istein ilk belirtileri bebeklik dneminde grlr. Bebein bir ya da da-ha fazla yetiflkine balanmas, onun ilk aflk olarak nitelenir.

Kk ocuklar, en sk sevgi etkilefliminde bulunduklar kiflilere balanrlar. Bubalanma, ocuun dzenli iliflki ierisine girdii her hangi bir kimseyle olabilir;ancak genellikle balanlan kifli anne-babadr. Balanmadan kastmz, kk ocu-

un baz zel kiflilere olumlu tepkide bulunmas, onlar yanndayken kendini dahaiyi hissetmesi ve korktuunda da onlar aramasdr.

Balanmann ocuklar iin iki temel ifllevi vardr. Birincisi, ocuklar bir insanabalanmfl olmaktan; kendilerinin gvende olduu hissini karrlar. Korktuklarn-da ya da alflk olmadklar bir durumla karfllafltklarnda, rahatlk ve gven iin n-ce bu kifliye ynelirler. rnein, yabanc birisi yaklafltnda, kendilerini anneleri-nin kucandayken, annelerinden uzakta olduklarndan daha rahat hissederler.

Balanmann ikinci bir ifllevi de, evre hakknda bilgi salamaktr. ocuklar,yeni bir duruma nasl karfllk vereceklerini bilemediklerinde; yol gstermesi iinbalandklar kiflileri ararlar. Bir arafltrmada, 12-18 aylk bebekler, anneleriylebirlikte bir oyun odasna konmufl ve ieriye srasyla uzaktan kumandayla ok iri

ve korkutucu oyuncaklar sokulmufltur. ocuklar bu garip nesneleri her grdk-


Sosyal KarfllafltrmaKuram: Bizim, dflnce vedavranfllarmz,baflkalarnnkiylekyaslayarakdeerlendirdiimizi ilerisren kuramdr.

SIRA S ZDE


5/18

lerinde, annelerine bakmfllardr. Anne korku gsterdiinde, ocuk annesinedoru korkuyla koflmufl, memnuniyetini gsterip glmsediinde ise, oyuncaaynelmifltir.

Mary Ainsworth ve arkadafllar(1978), kk ocuklar ve anne-babalar arasn-da bafllca balanma tr tanmlamfllardr (Aktaran: Sears, Peplau, Taylor;2000).

Gvenli balanma: Ebeveyn genelde ocukla birlikteyken ve ocuun ihti-yalarn karfllamada hevesliyse ortaya kar.

Kanan balanma: Ebeveyn genelde ocuun ihtyalarn karfllamada he-vesli-iten deilse, hatta reddediciyse ortaya kar. Bebekler bafllangta bu ilgi ek-sikliini protesto ederler, ama sonuta bu balanmalarn yitirirler.

Kaygl/kararsz balanma: Bakmdan sorumlu olan kifli kaygl, ocuun ih-tiyalarna karfllk veremediinde ortaya kar. Bakc bazen vardr ve karfllk ve-riyor olabilir, ama dier zamanlarda yoktur ya da ilgisiz olabilir.

ocuun balanma tipini flu soruya verecei yant olarak dflnebiliriz. hti-yalarm karfllama konusunda anne-babama gvenebilir miyim? Gvenli bala-nan ocuk, cevabn evet olduunu renmifltir; kanan ocuk iin yant hayrdr; kararsz ocuk iin ise, belki.

ocuun balanmas, hem doufltan gelen biyolojik etkenler, hem de ren-meyle aklanabilir. Biyolojik grfl, balanmann ocuk iin hayatta kalma de-eri zerinde durur. nsan yavrusu; baklmas, korunmas, beslenmesi ve scaktutulmas gereken aresiz yaratklardr. Bu gerek nedeniyle; ocuk ve ebevey-nin birbirine olan belli davranfllar genetik olarak programland iin balan-ma olmaktadr.

renme ile ilgili grflte ise balanmann renildii savunulur. ocuk, ebe-veyne kendisini besledii ve rahat ettirdii iin balanrken; ebeveyn de ocukkendisini dllendirdii iin ocua balanr. rnein, ocuk alad zaman ebe-veyn gelir; nk alama genelde, ocuun bir ihtiyac nedeniyledir. Ebeveyn, o-cuun ihtiyacn (her ne ise) giderdiinde ocuk alamay keser. ocuk artk kar-n a ve kendisi rahatsz olmad iin, kendisini iyi hisseder, ebeveyn de ocukalamay kesmifl olduu iin tatmin olur.

Hem biyolojik hem de renme yaklaflmlarnn doru taraflar fazladr. ocuk-la ebeveyn arasnda kurulan bu karfllkl balanma, bebeklik alarnda ortaya -kar ve tm hayat boyunca srer.

Bakcs ya da anne-babasyla arasndaki gvenli balanma, ocuun hangi ihtiyalarn

karfllamaktadr?

Sosyal liflkilerin YararlarBydke, sosyal iliflkilerimiz daha karmaflklaflp farkllaflrlar. Baflkalaryla; e-lenmek, yardm almak, cinsel yaknlk kurmak, kendimizi gl hissetmek ya dakabul grmek maksadyla iliflkiler kurarz. Uzmanlar, insanlarn iliflkilerinden eldeettikleri bafllca yararlarn neler olabilecei zerinde alflmfllardr. Robert Weiss,aflada aklanan alt kavram iin, sosyal iliflkilerin bireylere salad dllerdirdiyor. (Aktaran: Sears, Peplau, Taylor 2000).

Balanma: En yakn iliflkilerimizin bize salad gvenlik, rahatlk hissidir.ocukken anne-babalarmza sk skya balyzdr. Yetiflkin olduumuz zamanbu yaknlaflmay romantik partnerimiz, eflimiz ya da yakn arkadafllarmza karfl

duyarz.


SIRA S ZDE


6/18

Sosyal Btnleflme: Ortak ilgi ve tutumlara sahip olma duygusudur. Genellik-le dostlarmz, ifl ve ekip arkadafllarmz, ayn dini duygular paylafltmz insanlar,komflularmz vs. tarafndan salanr.

Deerin Teslimi: Baflkalar, sahip olduumuz yetenekleri takdir edip bizi de-erli bir insan olarak grd zaman salanr.

Destek Duygusu: htiya duyduumuzda bize yardm edecek insanlarn oldu-unu bilmektir. Acil durumlar ortaya ktnda yardm iin ailemize koflarz.

Yol gsterme: Danflmanlar, retmenler, doktorlar, dostlar ve yardm iin git-tiimiz dier insanlar tarafndan salanr.

Bakm frsat: Biz baflka birinin sorumluluunu stlendiimizde sz konusu-dur. Birisinin bakmn stlenmek, ihtiya duyulan ve nem verilen bir insan oldu-umuz hissini yaratr.

Sosyal iliflkilerin insana kazandrdklar konusunda, daha baflka snflandrmalarda yaplmfltr. Sosyal iliflkilerin yararlar konusundaki arafltrmalarn ortaya koydu-

u en dikkate deer bulgu, insanlarn ruhsal ve fiziksel salyla ilgili olanlardr.Sosyal destek terimini, bir kiflinin dierine yardm etmesini ve destek alanla ve-

ren arasndaki deiflimi iflaret etmek iin kullanrlar. Arafltrmaclar, sosyal desteinbirok nemli trn belirlemifllerdir. rnein arasal destek; parasal yardm yada dier malzeme ve hizmet eflitleri anlamna gelirken; bilgi destei; neri, reh-berlik ya da yararl bilgi salama anlamna gelmektedir.

YalnzlkBu eksiklik niceliksel olabilir: Hi arkadaflmz olmayabilir ya da istediimizdendaha az arkadaflmz olabilir. Eksiklik niteliksel de olabilir. liflkilerimizin, istedii-mizden daha yzeysel olduu, bizi tatmin etmedii duygusuna kaplabiliriz.Yalnzolmakla, tek baflna olmak ayn fley deildir.

Yalnz olmak, bir insann iinde cereyan eder ve dflardan baklnca anlafll-maz. Tam tersine tek baflna olmak, dier insanlardan nesnel anlamda ayr olmadurumudur.

Yalnz olmakla tek baflna olmak arasnda kanlmaz bir balant olduu sy-lenemez. Tek baflmza mutlu ya da topluluk iinde yalnz olabiliriz. Fakat, insan-lar tek bafllarna kaldklarnda, baflkalaryla birlikte olduklarndan daha fazla yal-nzlk duygusu yaflarlar.

Yalnzlk YaflantsABDde yaplan arafltrmalara gre, kabaca her drt Amerikaldan biri, geen ikihafta ierisinde kendisini ok yalnz ya da baflka insanlardan uzak hissetmektedir

(Perlman ve Peplau, 1998. Aktaran: Sears, Peplau, Taylor; 2000). Dile getirilen yal-nzlk; geici, ama rahatszlk verici zntlerden, ciddi ve kalc youn periflanlkhallerine kadar deifliklik gsterebilmektedir.

Bazen yalnzlk, bizi arkadafllarmz ve yakn iliflkilerimizden alp gtren, biryaflam deiflikliinden kaynaklanr. Youn olarak yalnzla neden olan durumla-rn arasnda; yeni bir flehre taflnma, okumak iin gurbete gitme, yeni bir ifle baflla-ma, sevdiklerimizden ve arkadafllarmzdan ayrlma ve nemli bir iliflkiyi noktala-mak saylabilir. Yalnzlk, toplumsal iliflkilerimizi srdrmenin zora girdii; hasta-neye mahkum olma, ciddi bir kaza sonucunda fiziksel yetilerin kayb nedeniyle,de ortaya kabilir. Baz durumlarda daha zor olsa da ou insan, durumsal yalnz-lklarndan kurtulup, yeniden doyurucu bir sosyal yaflama bafllayabilmektedir.



7/18

Bazen de kendimizi, hayatmzdaki deiflikliklerle ok az ya da hi ilgisi olma-yan bir yalnzla yllarca mahkum ederiz. Bu kronik yalnzlktr. Kronik yalnzlarkendilerini, hayatn belli bir dneminde deil; genelde yalnz olarak nitelerler. Aryalnzlk duygusu genlerde; bunalm, alkol ve ila kullanm, okulda dflk notlaralma, fiziksel hastalk; yaflllarda ise bakmevine dflme ya da lm korkusu gibieflitli nedenlerle balantldr.

Robet Weiss (1973. Aktaran: Sears, Peplau, Taylor; 2000), yalnzl iki grubaayrr: Duygusal yalnzlk, ocuklar iin anne-baba, yetiflkinler iinse bir efl ya dayakn arkadafl gibi bir balanlabilecek bir figr ya da imge yokluundan kaynak-lanr. Sosyal yalnzlkise, ifl ya da dier arkadafllardan oluflan bir gruba dahil olmaduygusunun eksikliinde ortaya kar.

Yalnzlk duygusu hangi nedenlerden kaynaklanabilmektedir?

Kimler Yalnz Kalma Riski Altndadr?Toplumun hibir blm, yalnzla karfl baflk deildir; ama yine de baz insan-lar, dierlerinden daha byk risk altndadrlar. Belli ocukluk yaflantlar bireyleriyalnzla itebilir. rnein, boflanmfl insanlarn ocuklar, normal ailelerin ocuk-larndan daha fazla yalnzlk riski altndadrlar. Yetiflkinler zerinde yaplan alfl-malar, sayg eksiklii ve yalnzlk arasnda ak bir ba bulunduunu gstermifltir.Kendine gveni olmayan bir kimse, sosyal iliflkiler kurma ve risk alma konusundaisteksiz davranaca iin; giderek baflkalarnn gznde deersiz olduu duygusu-na kaplabilir. Bu da zayf sosyal iliflkiler ve yalnzlk iin zemin hazrlar. Doal ola-rak, evli insanlarn kendilerini yalnz hissetme olasl dierlerinden azdr. Yine buolaslk, evli olanlar iin, evli olmadan birlikte yaflayanlara kyasla daha fazladr.Yalnzlk, varlkl insanlardan ziyade yoksullar arasnda, daha yaygndr. nsanlar,kendilerine vakit ayrabildiklerinde ve paralar olduunda iyi iliflkiler kurmalar vebu iliflkilerini srdrmeleri daha kolay olmaktadr.

Yalnzlk yaflla da iliflkilidir. Kalpyarglarmza gre insanolunun en yalnz d-nemi yaflllk dnemidir. Ancak arafltrmalar, yalnzln en fazla genler ve genyetiflkinler, en az da yafll insanlar arasnda olduunu gstermektedir. Yaplan kap-saml bir arafltrmada, 18 yafl ve alt kiflilerin yzde 79u bazen ya da sk sk kendi-lerini yalnz hissettiklerini sylerken, bu oran, 45-54 yafl aralnda yzde 53; 55 vestndeki yafllarda ise sadece yzde 37dir (Parlee, 1979. Aktaran: Sears, Peplau,Taylor; 2000). Arafltrmaclar bu bulgular nasl yorumlayacaklarn bilememekte-dirler. Ksmen de olsa bir nesil farkndan sz edebiliriz, gen insanlar, yalnzlkla-rndan, yetiflkinlere kyasla daha fazla sz etmeye ve yalnzlklarn dorulamaya

merakl olabilirler. Ayrca her biri iin yalnzla sebep olabilecek olan evden ay-rlma, tek baflna yaflama, niversiteye gitme, ilk tam zamanl iflinde alflma gibieflitli sosyal deiflimle yzleflmek gibi zorunluluklar da dflnlebilir. te yandainsanlar yafllandka, belki de sosyal hayatlar daha duraan bir hal almaktadr yada genlerle kyaslandnda, savunmalar daha gldr.

Yalnzlk korkusu, bir zayflk iflareti olmaktan ok paylaflma ve sosyal iliflki-ler iin duyulan insani ihtiyalarmz yanstr. Yalnzln tek tedavi ynteminin,psikolojik ihtiyalarmz karfllayan iliflkiler kurmak olmasnn nedeni byleceaklanabilir.


SIRA S ZDE


8/18

KfiLER ARASI EKCLN TEMEL LKELERNeden belli kiflilerden hofllanrz? Kimi arkadaflmz olarak seeceimizi belirleyen

nedir? Belki de en genel cevap, biz, birliktelii doyum salayan ve ihtiyalarmzkarfllamada yardmc olan insanlardan hofllanrz. Bu doyumun nemli bir trolan sosyal onaydr. Bir alflma, bizi olumlu olarak deerlendiren insanlardan hofl-lanmaya meyilli olduumuzu gstermifltir. ekicilik genelde karfllkldr. Bizdenhofllanan insanlardan hofllanrz ve bu etkinin gc, iliflki uzun sreli olduundagiderek artar. Bir dier genel ilke de sosyal deifl-tokufl kuramyla aklanyor.Bu kurama gre, karfllkl etkileflimin bize salayaca doyumun, maliyetindenfazla olacana inandmz insanlardan hofllanrz.

Hofllanmay etkileyen 4 temel unsur; yaknlk, tanflklk, benzerlik ve dier bi-reylerin kiflisel zellikleridir.

YaknlkMuhtemelen iki insann arkadafl olup olmadnn en iyi, gstergesi, birbirlerine nekadar yakn oturduklardr. Birisi Brezilyada, teki inde yaflayan iki kifli iin; her-halde arkadafltrlar diyemeyiz. Birisi Muflta, dieri stanbul da yaflayan ya da aynkentin iki ucunda yaflayanlara da pek arkadafl diyemeyiz. Ama evleri arasnda birsokak varsa ya da kap komflusu iseler; arkadafl olma ihtimalleri yksektir. Mekan-sal yaknlk, kiflileraras ekicilikte ok etkili bir faktrdr.

Yaknln EtkileriFiziksel anlamda yakn insanlarla arkadafl olmak, uzak insanlarla arkadafl olmak-tan daha kolaydr. Doal olarak, hibir zaman karfllaflmadmz birisiyle arkadaflolamayz. Arkadafllarmz, tandmz insanlardan seeriz. Yaknmzdaki insanla-

rn hali hazrdaki varl, sosyal deifl-tokufl kuramnca vurgulanan; etkileflimin ge-tiri ve gtr dengesini de etkiler. Bir komfluyla sohbet etmek, ona, bir fleyler sor-mak ya da ya da onun sorularn yantlamak fazla bir aba gerektirmez. Komflumu-zun arkadafll bizi ok fazla mutlu etmese de ucuza geldii iin, bizim iin yinede karl bir ifltir. Buna karfllk uzak iliflkiler zaman, plan ve para gerektirir. yi ar-kadafllar birbirlerinden ayrldklarnda, dzenli olarak haberleflmeye sz verirler.Ama bu, zaman iinde sadece doum gn mesajlar ya da arada bir alan tele-fonlarla snrl kalr.

Yaknlk etkisinin dier bir aklamas da,biliflsel uyumsuzlukkuramndanhareketle yaplmaktadr. Buna gre insanlar, tutumlarndaki hofllanma ve hoflnut-suzluklarn dzenli olarak dengede tutabilmek iin urafl verirler. rnein hofllan-madmz birisiyle yan yana alflmak ya da yaflamak zdrap vericidir, bu yzdenmecburen birlikte olduumuz kiflilerden hofllanmamz iin zihinsel bir bask hisse-deriz. Diyelim ki odanza yeni gelen birisinden daha ilk grflte hofllanmadnz.Duyduunuz rahatszl azaltmak iin iki seeneiniz vardr: Ya ondan mmknmertebe uzak olmak iin baflka bir odaya taflnmaya alflrsnz ya da onda kimi iyizellikler grmeye alflabilirsiniz. Sorun, hangisini deifltirmek kolaysa ona gelipdayanr. Her zaman iliflkileri bitirmek mmkn olmayabilir. En azndan belli bir s-re odanzn deifltirilemeyeceini rendiinizde, arkadaflnzn hofllanmadnzyanlarn grmezlikten gelir, hofllanabileceiniz yanlarn grmeye alflrsnz. An-cak belirtmek gerekir ki, bazen Nuh der peygamber demezsiniz. rnein md-rnzn kaba sekreterinin hofl olduuna ya da yaramaz ocuunuzun bir melekolduuna, kimse sizi inandramaz.


Sosyal Deifl-Tokufl Kuram:Bizim, getirisi gtrsndenfazla olan iliflkiler arama vebu tr iliflkileri srdrmepeflinde olduumuzu ilerisren kuramdr.

Biliflsel Uyumsuzluk:Bir kimsenin tutumlarylatutarsz davranfltabulunmadan kaynaklananrahatszlk duygusudur.


9/18

Yaknlk, en fazla, benzer tutum ve amalar olan insanlar arasnda ortaya kar.

Bafllangta insanlar arasnda kt tutum ve atflmalar ortaya kmflsa, artan ya-

knlk ve temas, karfllkl olarak duyulan olumsuz hisleri daha da arttrr.

Ne fiamn flekeri, ne Arabn yz; Evlilikte keramet vardr deyifllerinde yaknln han-

gi zellikleri vurgulanmaktadr.

TanflklkYaknnda yafladmz ya da alfltmz insanlar, tandklarmzdr ve bu tanflk-

lk, kiflileraras ekicilii glendirebilir. Gerekten insanlarn sk sk karfllaflmas,

birbirleri iin duyduklar hofllanmay artrabilir.

Bir alflmada, niversite rencilerine, surat resimleri gsterilmifltir. Baz resim-

ler 25 kereye kadar gsterilirken, bazlar ise sadece 1-2 kere gsterilmifltir. Daha

sonra, denekler, ne kadar sk bir surat grmflseler, ondan o kadar ondan hofllan-

dklarn sylemifl; ayrca o suratn sahibinden de hofllanabileceklerini dflnmfl-

lerdir. Buna tanflklk etkisi denir.

Acaba tanflklk hofllanmay niin etkiliyor? Bir kere ayn kifliyi (ister resmi ol-

sun ister kendisi) ska grmek, onun bilinirliini artryor; bu da bir kimseden

hofllanmada yardmc bir durumdur. kincisi bir kimse tandk olduka, onun ka-

bul edilirlii de artrmaktadr. Komflumuzla ne kadar sk karfllaflrsak, onun huyu-

nu suyunu o kadar iyi reniriz ve onunla birlikteyken nasl davranabileceimiz

konusunda kendimizi rahat hissederiz.

BenzerlikTutum, davranfl, ilgi alanlar, deer yarglar, z gemifl ve kiflilik konusunda bize

benzer insanlara daha bir yaknlk duyarz. Bu benzerlik etkisi, arkadafllk, flrt ve

evlenme iin de geerlidir.

Theodore Newcomb (1961. Aktaran: Goldstein, 1980). Michigan niversitesi

yaknlarnda genifl bir ev kiralamfl ve erkek niversite rencilerine, kendi arafltr-

masnda yer almalar kaydyla bedava barnma teklif etmifltir. rencilere davranfl

ve deer yarglaryla ilgili bir anket doldurtmufl ve baz odalara, benzer tutum ve

davranfllara sahip kiflileri, baz odalara da farkl mizalara sahip kiflilerin dflmesi-

ni salamfltr. Dnemin sonunda benzer mizalara sahip olan rencilerin birbir-

leriyle anlaflp arkadafl olduklar; ama farkl karakterdekilerin, birbirlerinden hofl-

lanmayarak, arkadafl olduklar grlmfltr.

Benzerliin nemi, tutum ve davranfllarn tesine geer. Etnik kken, din, po-

litika, sosyal snf, eitim ve yafl benzerliklerinin tm ekicilii etkiler. rnein,

bir feministin, cinsiyet rolleri bakmndan geleneki birisiyle evlenmesi biraz garip

kaar.

Tabi ki, benzer insanlar birbirleriyle eflleflmeye meyillidirler demek, her flekilde

birbirlerinin zdefli demek deildir. Farkl rk, din ve sosyal gruplardan olan insan-

larla etkileflime girme, ortak deer yarglar ve ilgi alanlarn keflfetme olana bul-

duklarnda; dostluk ve sevgi, gemiflteki farkllklar nemsiz klar.

Arafltrmalar, Amerikada ki rklar aras evliliklerin giderek arttn gstermektedir. Siz-

ce bu durum nasl aklanabilir?


SIRA S ZDE

nsanlar arasndakiekiciliin dier bir etkenibenzerliktir.

SIRA S ZDE


10/18

Benzerliin Etkisini Aklamaknsanlar aras iliflkilerde benzerlik niye bu kadar nemlidir? Her fleyden nce ben-zerlik genelde dllendiricidir. Bize benzeyen insanlar, bizim fikirlerimize katlma-ya ve grfllerimizin doruluu konusundaki gvenimizi glendirmeye meyilli-dirler. Tam tersine dflncelerimizle ters dflen, inanlarmz elefltiren, zevk ve de-er yarglarmz zorlayan insanlarla birlikte olmak hite hofl deildir. Benzer deeryarglar ve ilgi alanlar, ister nkleer santralleri protesto ederken, ister birlikte iba-det etmeye giderken olsun, baflka biriyle paylaflma konusunda uygun bir zeminsalar. Tam tersine, deer yarglar ve ilgi alanlarndaki farkllk ise, hofllanmamave kanmaya yol aar.

Benzerlik-hofllanma balantsyla ilgili ikinci bir aklama, biliflsel uyumsuzlukkuramndan gelmektedir: Biz biliflsel tutarll, grfllerimizi benimseyenlerdenhofllanarak ve bizimle ayn fikirde olmayanlardan hofllanmayarak, azami seviyeyekarrz. Benzerlik etkisiyle ilgili nc bir aklama, insanlarn miza ve sosyal

arzulanabilirlik konularnda kendilerine benzer arkadafllar bilerek edindiklerinisyler. Hepimiz, gzel, zengin ve nl bir kifliyle birlikte olmak isteyebiliriz; amaoumuz kendimizi andran bireylere kaplr gideriz. Bu, karar vermeyle ilgili bek-lenti-deer kuramyla da tutarllk gsterir.

Gerek yaflamda, sosyal olarak en ok arzulanan insanlar, ayn zamanda enok talep edilenlerdir; dolaysyla reddedilme riski bir hayli fazladr. Bu nedenle;insanlar, sosyal alglanabilirlik bakmndan afla yukar kendilerine benzeyenlerisemeye meyillidirler. Gzel kadnlar yakflkl erkeklerle karken; normal gr-nml erkekler, normal grnmle kadnlarla karlar.

Benzerlik konusundaki gerekler, birok deyim ve atasznde ifadesini bulmufltur. flte

benim aklma gelenler: Tencere yuvarlanmfl kapan bulmufl, davul dengi dengine,at atn yanna balarsan ya huyundan, ya tynden. Sizin aklnza gelen var m?

Benzerlik lkesinin SnrlarHer ne kadar benzerlik hofllanmaya yol asa da, bu genel yapnn da istisnalar

vardr. Bazen benzerlik korkutucudur. Diyelim ki bize benzer birisi kalp krizi ge-irir ya da kimi flansszlklar yaflarsa; ayn fleylerin bize de olacan dflnr ve ki-fliyle grflmekten kanabiliriz. Aslnda miza benzerlii hofllanmay arttrmakta-dr. Ancak miza olarak bize benzer, ama duygusal adan rahatsz bir insandankama eilimi, miza olarak uyuflmayan ama salkl birisinden daha yksektir.

Farkl ilgi alanlar ve yetenekleri olan bir arkadafl sahibi olmann bir avantaj da,farkl bilgileri bir araya getirmenin salayaca zenginliktir. rnein, grupa gidi-

lecek bir kamp iin; gruba, adr ve tehizattan anlayan, yemek hazrlamasn bi-len ve evreyi tanyan insanlar almann yarar tartfllmaz.

Szn z, arafltrmalar benzerlik, tandklk ve yaknln kifliler aras ekici-likte etkili olduunu gstermifltir. Evli iftlerle ilgili olarak tam 21 yl sren bir a-lflma yaplmfl. Arafltrma szel akclk, ikna etme gc, davranfl esneklii gibizihinsel yetiler ile; yafl, eitim seviyesi gibi konularda benzer efller arasnda ger-eklefltirilmifltir. Zaman getike, efller kimi zihinsel yetiler bakmndan daha dabenzeflmifller. Bu demektir ki, benzerlik, iki insan bir araya getirebilir. Fakat, ilifl-kileri devam edip ortak baz dflnce ve deneyimler yafladka; aralarndaki ben-zerlikler artmaktadr.


Birisinden hem hofllanp,hem de temel konulardauyuflamama, psikolojikolarak rahatszlk yaratr.

SIRA S ZDE


11/18

Kiflisel zelliklerBizim bir insandan baflkalarna kyasla daha ok hofllanmamz salayan nedir ? Bu

sorunun tek bir cevab olamaz. Bazlarmz krmz sa ve illeri olumlu anlamdadayanlmaz bulurken; baflkalar oldum olas nefret ederler. Kimimiz arkadaflmz-

daki merhamete imrenirken, kimileri zekaya deer verir. Bu konuda kltrel fark-

llklar da var. Kimi toplumlarda kadnn zayf makbulken, bazlarnda tombul

olanlar daha ekici bulunur.

nsana zg hangi zelliklerin iyi, hangilerinin kt olduunu ortaya koyan

alflmalar gstermifltir ki insana zg istendik zellikler konusunda fikir birlii

vardr. Bu olumlu zelliklerin baflnda itenlik, drstlk, vefa, doru szllk,

emanete hyanet etmeme anlamnda gven ile ilgili nitelikler yer almfltr. En

olumsuz olanlarn baflnda ise katlk ve ikiyzllk yer almfltr. Olduka

nem verilen iki zellik daha var: kiflisel scaklk ve yetenektir. Scakln hisset-

tiimiz kiflilerle muhabbetimiz vardr. Yetenekli kabul ettiimiz kiflilere de saygduyarz.

Bulunduunuz ifl yerindeki arkadafllarnzdan; hofllandklar ve nefret ettikleri insan zel-

liklerini yazmalarn isteyerek; verilen cevaplar en ok tekrar edenden bafllayarak srala-

yn ve bakn nasl bir sonu kacak.

ScaklkFalanca bize souk ve mesafeli geliyorken, Filancay scak ve arkadafl canls klan

nedir? Bu soruya tam bir cevabmz olduu sylenemez ama; nemli olan pozitif

bir bakfl asyla hareket etmek deil midir? nsanlar, birtakm fleylerden hofllan-

dklar, onlar vdkleri ve onayladklar zaman scak gibi grrler; tersine souk

bulup hofllanmadklar zaman ise onlar ktler, ve genel olarak elefltirel yaklaflr-

lar. Arafltrmalar pozitif tutum ve davranfllarn daha bir scaklk getirdii sonucuna

gstermifltir. Pozitif fleyler sylemeye ek olarak, insanlara glmseme, dikkatle iz-

leme-dinleme ve duygular szel olmayan davranfllarla aa vurma gibi tutumlar

da scakl iletebilirler.

fieyh Sadi fiirazinin nsan fleytan gzyle baktnda, melei fleytan; melek gzyle bakt-

nda, fleytan melek grr szn, scaklk kavramyla nasl iliflkilendirebilirsiniz?

YeterlilikGenel olarak yetenekli, zeki ve yeterli insanlardan hofllanrz. Hangi yeterliliin

nemli olduu, karfldaki insanla kurmufl olduumuz iliflkinin doasna gre dei-flir. Hofl-sohbet arkadafllardan, iyi araba tamir eden ustalardan, iyi konuflabilen bil-

gili profesrlerden hofllanrz. Becerikli insanlardan kapabileceimiz fleyler, genel-

likle beceriksiz olanlardan ok daha fazladr.

Beceriklilik hofllanlmaya yol aar ilkesinin ilgin bir istisnas, insanda huzur-

suzluk yaratacak kadar kusursuz olmaktr. Aflr mkemmellik, insanda huzur-

suzluk yapar. Tpk her fleyin ll-biili, yerli yerinde olduu bir evin insan hu-

zursuz etmesi gibi. Bir dflnrmzn syledii gibi dostlarmz -siz buna stle-

rimiz de diyebilirsiniz- bizim biraz aptal olmamz isterler. Her fleyi anlayan-gren

insanlar rahatszlk yaratabilir.


SIRA S ZDE

SIRA S ZDE


12/18

Sosyal Psikoloj i

Fiziksel ekicilikZarfa deil mazrufa bak zdeyiflinin doruluunu kabul etmemize karfln, dfl g-rnfle bakarak insanlar hakknda karar vermekten kendimizi pek de alkoyama-yz.. Biz fiziksel olarak ekici insanlardan daha ok hofllanrz. Bunun bir sebebi fi-ziksel bakmdan ekici insanlarn baflka iyi hallerinin de olacana iliflkin kalpyar-gdr. Daha iyi grnml insanlar, genelde, daha az ekici insanlara kyasla, top-lumsal olarak daha yetenekli, daha arkadafl canls olarak grlr. Gerekte, eki-ci insanlarn, daha az ekici insanlara kyasla sosyal ortamlarda daha rahat olduuve daha zarif sosyal yeteneklerinin olduuna dair kantlar vardr.

Arafltrma bulgularna gre; retmenler, gzel ocuklar, her fleyiyle ayn akade-mik karneye sahip ekici olmayan ocuklardan daha zeki olarak deerlendirmekte-dir. Baflka bir alflmada: rencilerin, siyasi adaylar zerlerinde yaptklar deerlen-dirmelerde, adaylarn fiziksel ekiciliinden etkilendikleri grlmektedir. Mahkemesalonunda bile, ekici davallarn daha insafl cezalar aldklar grlmfltr.

Fiziksel ekicilik konusunda basmakalp inanlarn genel hedeflerinden biri de,fiziksel zrl insanlardr. Bir alflmada, niversite rencileri kadn kategorisi-ni yumuflak, sevimli, evli, zeki gibi terimlerle efllefltirirken, zrl kadn irkin,cansz ktrm ve yalnz birisi gibi terimlerle efllefltirmifltir. Benzer flekilde, fliflmaninsanlar da fazla kilolarndan sorumlu tutulduklar iin, olumsuz deerlendirilmifl-lerdir. (Aktaran; Taylor, Replav, Sears 2000).

Strobe (1971. Aktaran: Freedman, sears ved Carlsmith, 1993), evlilikteki fizikselekiciliin ise, flrt dnemindeki kmalardaki fiziksel ekicilikten daha az nem-li olduunu ortaya koymufltur.

AfiK

ok uzun yllardan beri sanat dnyasnn baflat temalarndan olan aflk, artk bilim-sel arafltrmalar iin de popler bir konudur.

Romantik Aflk DeneyimiBir arafltrmada (Averill ve Boothroyd, 1977; Aktaran: Sears, Peplau, Taylor; 2000)niversite rencilerine, pazartesi bafllayan bir tren yolculuunda tanflp, ilk g-rflte birbirlerine aflk olan ve cuma gn hayatlarn birlefltiren iki gencin yksanlatlr. Devamnda kendilerinin yaflad en youn aflkn bu hikayeye ne kadaryakn olduu sorulur; sadece %40 gl bir benzerlik kurar; dier %40 ykde-ki gibi bir fley yaflamadklarn syler. Dierleri ise sadece ufak benzerlikler oldu-unu belirtirler.

Aflk DflncesiAflk insanlarn tipik davranfllarn anlamak iin yaplan bir arafltrmada (Rubin,1970 ve 1973. Aktaran: Sears, Peplau, Taylor; 2000), arafltrmac aflk, bir baflka in-sana olan tutum olarak kavramlafltrr; yani aflk, aflk olunan insana iliflkin farkl birdflnceler demetidir. Arafltrmada, insanlarn aflk dflncesinde yansmasn bulan ana tema yakalamfltr. Birincisi balanma olarak isimlendirilen, karfldakine du-yulan ihtiya. Bu temann rnek ifadesi Benim iin......sz yaflamak zor olurdu.kinci tema baflka bir insan sevmeyi ierir. Tipik ifadesi ..... iin her fleyi yapa-rm. nc tema ise, gven ve kendini ortaya koymadr.

94


13/18

Aflk DavranfllarBirinin bizi sevip sevmediini deerlendirirken sadece szlere deil, hareketlere

de bakarz. Eer birisi sizi sevdiini sylyor, ama doum gnnz unutuyor,baflka insanlarla dflar kyor, grnflnz elefltiriyor, beenmiyorsa; onun i-tenliinden flphe ederiz. (Swenson, 1972; Aktaran: Sears, Peplau, Taylor; 2000),deiflik yafltan insanlara; romantik bir sevgili ya da eflin; aflk en iyi ifade eden dav-ranfllarnn neler olabileceini sordu. Yedi kategoride toplad yantlar flunlardr:

Seni seviyorum demek veya dier szel sevgi ifadeleri. Sarlmak ve pmek gibi sevginin fiziksel ifadeleri. Szel olarak kendini ortaya koyma. Sevgilinin yanndayken mutluluk, rahatlama gibi duygularn szsz iletiflimi. Hediye verme, ya da sevgiliye yardm iin bir fleyler yapma gibi aflkn ma-

teryal iflaretleri. Sevgiliye gsterilen toleransta isteklilik ve iliflkiyi srdrmek iin fedakarlk

Uzmanlar, iliflkilerin evlilie doru nasl ilerlediini gsteren spesifik gzlemlerde yapmfllardr. liflkinin erken safhalarnda iftler; btn gn beraber geirerekve karfllkl hofl hitaplarda bulunmufllardr. Sonraki evrede, birbirlerini erkek vekz arkadafl olarak benimserler; evresindekiler de onlar bir ift olarak arr. Za-manla birbirlerine seni seviyorum derler ve sadece birbirleriyle karlar. Sonrakibasamakta genellikle birlikte yaflamay, evlenmeyi ya da birlikte tatil yapmay d-flnmektir. liflkilerdeki en byk ilerleme birlikte yaflamaya bafllamak veya niflan-lanmaktr. Sreleri kifliden kifliye deiflse de, iftlerin ou bu evrelerden geerler.

679 niversite rencisi zerinde yaplan bir arafltrmada, halen yafladklar yada en son yafladklar aflk deneyimleriyle ilgili duygular sorulmufltur.

En ok tekrarlanan yant, %79 ile, gl bir kendini iyi hissetme halidir. %37si

konsantrasyon zorluu yafladn belirtmifltir. Arafltrmalardaki bir dier bulgu, ka-dnlarn gl duygularn ifade etmeye daha yatkn olduklardr.

Aflk ve SevgiDuygular aflkta byk rol oynar. nsanlar, btn tutkularn ve hayallerini sevdiikifliye adar. rnein insanlarn aflka iliflkin deneyimlerini deerlendirmek iin ge-lifltirilen bir lekte aflk betimlemek iin flyle ifadeler kullanlmfltr: Bazen d-flncelerimi denetim altna alamyorum, dflncelerim ona saplanmfl durumda,Onun cazibesine karfl koyamyorum... Aflkn younluu ve tanm evrenseldir.Fakat, aflkn ifade biimini belirleyen toplumsal ve kltrel faktrlerdir.

Aflk ateflleyen psikolojik olgularn eflitli kaynaklar vardr: Cinsel arzular, redde-dilme korkusu, birisini tanmann heyecan, ve evreden olas mdahalelerin yarat-t gerginlik, vb. Bunlarn tm aflktaki gl duygularn etkenleri olabilmektedir.

Aflkn dier bir faktr de bir insana ok hzl bir flekilde kaplmaktr. Dfln-celer yeni aflk zerine younlaflr, sevgiliye saplanp kalnr. Sevgiliyi yceltme ei-limi iine girilir, pek ok adan kusursuz olarak grlr. Bu tr aflk, youn birduygu olmasna ramen, krlgan ve ounlukla ksa mrldr.

Sevgi aflka kyaslandnda, ayaklar yere basan bir ilgidir. Gven, zen, sevdi-inin farkllklarna ve kusurlarna hoflgr vardr. Sevginin duygusal younluudaha lml; itenlik ve flefkat, aflr duygulardan daha baskndr. Sevgi, iki insanarasnda ve zamanla ikisini de mutlu eden bir ban oluflmasn salar.

nsanlar, aflk ve sevgiden hangisinin daha doru ve iyi olduu konusunda okfarkl inanlara sahiptir. Ancak, arafltrmalar gstermektedir ki, sevgi uzun sreli

iliflkiler iin gerekli olan uzlaflmay daha etkin bir biimde salar.


Aflk, tutkunun, cinselduygularn, ac ve hazzn,hrs ve gvenin, baflkalarnda dflnme ve kskanlnayn anda var olduu birduygusal ruh halidir. Sevgiise, bir insana sk skyabal olma duygusu olaraktanmlanr.


14/18

Romantik bir iliflki bafllangta ok youn duygularla yaflanrken, bu duygularzamanla daha lml bir hal alr. nk zamanla, sevgilideki yenilik ve srprizleruup gidecek; kusursuz olarak grlrken, insani kusurlaryla yzleflilecektir. ift-ler birlikte yaflamann yollarn gelifltirecek; karfllkl bamllk pekiflecek, salklduygular artacaktr.

Geleneksel Trk toplum yaflamnda, aflk ifadesinde kullanlan aralara rnek verebilir

misiniz?

YETfiKNLERN ROMANTK BALANMASISosyal psikologlar, yetiflkinlerin romantik aflklarnn,balanma kuramyla akla-nabileceini belirtmektedirler. Bu nitenin bafllarnda; bebekle bakcs arasndakarfllkl balanma yaflandn sylemifltik. Balanma, bebek iin ok nemli olangvenlik duygusu verir. (Hazan ve Shaver, 1987; Aktaran: Sears, Peplau, Taylor;

2000), yetiflkin sevgi iliflkilerinin birka ynden bebeklerdeki balanmaya benze-diine inanmaktadr.

Yetiflkin sevenlerin ball da bebeklerde olduu gibi karfllkldr: Ayrlfltasknt, yaknl srdrmek iin aba ve birlikte zaman geirme. Yine bebek ba-lanmas gibi, yetiflkin romantik balanmasnn da biyolojik bir kkn olduunainanmaktadrlar.

Yetiflkin romantik balanmas, ocuklukta balanmann daha nce detaylakladmz flekline benzemektedir: gvenli, ekinen ve endifleli-kararszbalanma.

Tabi ki bebek ve yetiflkin balanmas arasnda farkllklar da vardr. rneinyetiflkin balanmalar karfllkldr. Yetiflkin eflinden bakm alrken ayn zamandaona bakm verir. Sonra; yetiflkin balanmalar yafltlar arasnda olur. Bir baflka fark,yetiflkin balanmalar ounlukla cinsel ekicilii ierir.

Bu konuda vurgulanmas gereken ilgin bir nokta da ocuun anne-babasylakurduu balanmann nitelii, yetiflkinlikte kuraca balanmann da niteliininbelirleyicisi olmasdr.

Bebek ve yetiflkin balanmasn kyaslaynz.


SIRA S ZDE

SIRA S ZDE


15/18

zetnsann sosyal bir varlk olarak sahip olduu temel

zelliklere rnekler verebilmek.nsanolu, yaflamnn ounu baflkalaryla birlikte

geiren toplumsal bir hayvandr. Deneysel alfl-

malar, insanlarn belli bir duruma ya da ortama ilifl-

kin korkular arttnda, arkadafl arama, birlikte ol-

ma eilimlerinin artn gstermektedir. Bebek-

lerin, kendilerine bakmakla sorumlu kiflilerle arasn-

daki balanma iliflkisinin tr vardr: gvenli,

kanan ve endifleli/eliflkili balanma. Yetiflkin-

lerin sosyal iliflkilerinin onlara kazandrdklarn,

Weiss balanma, toplumsal btnleflme ve rehber-

lik olarak snflandrmfltr.

Yalnzlk, toplumsal iliflkilerimizin nitelik ve nicelik

olarak yetersiz olduuna iliflkin duygularmzn biz-

de uyandrd rahatszlktr. Yalnzlk geici bir

durum olmakla, kronik olmaya kadar deiflebilmek-

tedir. nsanlardaki duygusal yalnzlk balanma ile;

sosyal yalnzlk ise sosyal btnleflmedeki skn-

tlardan kaynaklanmaktadr.

Kiflileraras ekicilii etkileyen faktrleri sayabilmek.

Kifllerars ekicilik, yaknlk, tanflklk benzerlik ve

kiflisel zelliklerden olumlu etkilenmektedir. Biz

tutumlar, deerleri, gemifl yaflantlar ve kiflilikleribakmndan bize benzeyen insanlar daha ok sev-

me eilimindeyiz. ekicilii artran kiflisel zellikler

scaklk, yeterlik ve fiziksel ekiciliktir.

Tutkulu aflk ile arkadafla sevginin zelliklerini

ayrt edebilmek.Pek ok insan evlilik iin aflk nemli bir nkoflul

olduunu dflnr. Bu alanda alflan uzmanlar,tut-

kulu aflkla (aflkn bafllang evresinde yaflad heye-

can ve duygu youn deneyim) arkadafl aflkn (derin

sevgi, gven ve uzun sreli olma duygusu taflma)

birbirinden ayrmaktadrlar.

Yetiflkin ve bebek balanmasnn farklarn sayabilmek.

Arafltrmalar, bebeklikteki balanma kuramn yetifl-

kinlerin romantik iliflkilerine de uygulamaktadrlar.

Yetiflkinler, sahip olduklar gvenli, kanan ve en-

difleli balanma trlerine gre snflandrlabilmek-

tedir. Balanma biimi romantik iliflkinin niteliini

etkilemektedir.

nite 6 - Kifli leraras ekici l ik ve Ya kn l iflki ler 97

1

A M A

2A M A

3

A M A

4A M A


16/18

Kendimizi Snayalm1. Afladakilerden hangisi insanlarn baflkalaryla birlikteolma isteini artran bir faktrdr?

a. Cesaret

b. Zenginlik

c. Sorunlarndan kama

d. Yardm etme istei

e. Fakirlik

2. Afladakilerden hangisi kaygl/karasz balanmayaneden olabilecek bir bakc zelliidir?

a. ocuun ihtiyalarn karfllamada iten olmama

b. ocuun ihtiyalarn karfllamay reddetme

c. ocuun varlndan mutlu olmama

d. ocuun ihtiyalarn karfllamada bazen ilgisizkalma

e. fllerini ocuktan nemli grme

3. Afladakilerden hangisi ocuktaki balanmann birzellii deildir?

a. Balanma ocua zg olup tek ynldr

b. Balanma ocukla bakc arasnda ift ynldr

c. Balanma evre hakknda ocua bilgi verir

d. Balanmann genetik kkleri vardr

e. Balanma renmeyle ilgilidir

4. Afladakilerden hangisi sosyal iliflkilerin insana sa-lad yararlardan biri deildir?

a. Deerin teslimi

b. Sosyal ayrflma

c. Yol gsterme

d. Destek duygusu

e. Bakm frsat

5. Afladakilerden hangisi yalnzlk olarak nitelenemez?a. Hi arkadafln olmamas

b. Yeteri kadar arkadafln olmamas

c. Arkadafl iliflkilerinden doyum alamama

d. liflkilerin yzeysel olduunu dflnme

e. Yalnz kalma istei

6. Afladakilerden hangisi iki kifli arasndaki ekiciliiolumsuz olarak etkileyen faktrlerden biridir?

a. Benziyor olmak

b. Tanflk olmak

c. lgi alanlarnn farkll

d. Ayn etnik kkenden olmak

e. Deer yarglarnn benzerlii

7. Afladakilerden hangisi ekicilii etkiyen yeterlikzellii ile ilgilidir?

a. yi yemek pifliriyor olmak

b. yi giyinmek

c. Yakflkl olmak

d. Gler yzl olmak

e. Yardmsever olmak

8. Fiziksel ekicilie sahip kiflilerle ilgili afladaki ifade-lerden hangisi yanlfltr?

a. Grup ierisinde daha rahattrlar

b. Aranan kiflilerdirler

c. Konuflkandrlar

d. Tembeldirler

e. Arkadafl canlsdrlar

9. Aflk duygusu iin afladaki ifadelerden hangisidorudur?

a. Her toplumun kendine gre aflk tanm vardr

b. Aflkta kadnlar erkeklerden daha vericidir

c. Aflkta erkekle kadnlardan daha vericidir

d. Aflk insana ac verir

e. Aflkn dile getirilifli kltrden kltre deiflir

10.Afladakilerden hangisi yetiflkindeki balanmann,bebek balanmasndan farkl olan zelliidir?

a. Karfllkldr

b. Ballk srdrlmek istenir

c. Ayrlk znt veriri

d. Biyolojik kkenleri vardre. Cinsel ekicilik ierir

Sosyal Psikoloj i98


17/18

Yaflamn inden

Bugn Amerikada, 60 milyonun zerinde ailenin nternet

balants vardr.

Sleek, 1998). Giderek artan sayda insan, sadece ifllerinde

deil, arkadafl ve akrabalaryla iletiflimlerinde de nterneti

kullanyor. et-odalarnn poplerlii giderek artyor; bil-

gisayara dayal gruplar, lkenin drt bir yannda ayn

konulara ilgi duyan ya da ayn hastalklardan muzdarip

insanlar bir araya getiriyor. Acaba nternet modern sosyal

yaflam nasl etkilemektedir?

Kimi insanlar nternetin, ortak ilgilere dayal sosyal ilifl-

kiler kurmada; corafi snrllklar ortadan kaldran yeni

frsatlar saladna inanyor. Buna karfllk elefltirmenler,

nternetin, birbirini hi tanmayan insanlar arsnda yapayarkadafllklar kurduunu sylyorlar. Onlara gre bil-

gisayar oyunu ve nternetin ekicilii, arkadafl ve tandk-

larla olan yz yze etkileflim zamann silip sprmektedir.

nternet kullanmnn sosyal yaflam nasl etkilediini or-

taya koymak iin Carnegie Mellon niversitesinde bir grup

arafltrmac, nternet kullanmnn sosyal katlm ve ruh

saln etkilediini saptamfllardr. Youn nternet kul-

lanm aile ile olan iletiflimi azaltmakta; evredeki arkadafl-

larla olan birliktelii azaltmakta, yalnzl artrmakta ve

daha ok depresyona neden olmaktadr.

nternet kullanm sosyal iliflkileri nasl zayflatmaktadr ?

Bu sorunun olas bir yant, nternet sosyal temasn yerini

almaktadr; tpk elenmenin bir biimi olan TVnin, sos-

yal ekilmeye neden olmas gibi. Arafltrmaclar bu iddiay

kabul etmiyorlar; nk diyorlar, insanlar nterneti mek-

tuplaflmak, ilgi ve et gruplarna katlmak iin kullanyor-

lar. Buna karfllk arafltrmaclar da; nternetin insanlar,

gl yz yze iletiflimin yerine basit toplumsal balan-

tlar koymaya ynelttiini sylemektedirler. Onlar nter-

net zerinde kurulan pek ok arkadaflln zayf olduunu

sylyorlar.

Bu konuda yaplan arafltrma bulgular, kuflkusuz, nternet

tutkunlar arasndaki tartflmalar alevlendirecektir. nter-netin yaflammza getirdii saysz kolaylklar kadar skn-

tlara da neden olduu bir gerek. Kesin yarglara varmak

iin bulgular ortaya dkle dursun; nternet kul-

lanclarnn, bu teknolojinin bireysel yaflammz zerin-

deki etkilerini ciddiye almalar gerekmektedir. (Taylor,

Peplau ve Sears, 2000, s.259).

Kendimizi Snayalm Yant Anahtar1. d Yantnz yanlfl ise, nsann zellikleri konusunu

tekrar okuyunuz.

2. d Yantnz yanlfl ise, ocuklukta Balanma

konusunu tekrar okuyunuz.

3. a Yantnz yanlfl ise, ocuklukta Balanma


4. b Yantnz yanlfl ise, Sosyal liflkilerin Yararlar

konusunu tekrar okuyunuz

5. d Yantnz yanlfl ise, Yalnzlk konusunu tekrar

okuyunuz.

6. c Yantnz yanlfl ise, ekicilik konusunu tekrar

okuyunuz.

7. a Yantnz yanlfl ise, ekicilii Etkileyen Faktrler

konusunu tekrar okuyunuz.8. d Yantnz yanlfl ise, ekilcilii Etkileyen Faktrler


9. e Yantnz yanlfl ise, Aflk konusunu tekrar

okuyunuz.

10. e Yantnz yanlfl ise, Yetiflkinlerin Romantik

Balanmas. konusunu tekrar okuyunuz.

nite 6 - Kifli leraras ekici l ik ve Ya kn l iflki ler 99


18/18

Yararlanlan ve BaflvurulabilecekKaynaklar

Ayvaflk B. Er, M. N.; Erkufl, A. Kfllak, T. S. (2000).

Psikoloji Terimleri Szl. Trk Psikologlar

Dernei Yaynlar No 22, Ankara.

Bilgin, N. (editr), (1991). Sosyal Psikolojiye Girifl. 2.

Basm, Ege niversitesi Edebiyat Fakltesi Yaynlar

No 48., zmir.

Ccelolu, D. (1991). nsan ve Davranfl -Psikolojinin

Temel Kavramlar-. Remzi Kitabevi, stanbul.

Franzoi, S. L. (2000). Social Psychology. Second edition,

McGrawHill, New York.

Freedman J.L.; Carlsmith, J. M.; & Sears, D. O. (1993).

Sosyal Psikoloji, eviren: Ali Dnmez, 2. Nbask,

mge Kitabevi Yaynlar, Ankara.Goldstein, F. H., (1980). Social Psychology.Academi

Press Inc, Orlando, FL.

Micher, H. Andrew; Jhon D. Delamater; Shalom H.

Schwarts, (1986). Social Psychology. Harcourt Brace

Publishers, Sandiago, CA.

Morris, C. G. (2002). Psikolojiyi Anlamak. Third edition,

eviri editrleri: H. Belgin Ayvaflk ve Melike Sayl,

Trk Psikologlar Dernei Yayn, Ankara.

Taylor, S.E., Peplau, L. A. & Sears, D. O. (2000). Social

Psychology. Prentice Hall, New Jersey.

Sosyal Psikoloj i100

Documents

SOSYAL PSİKOLOJİ unite06