Ñ.Áàðíåòò: Ìîíãîë øèã èíôëÿöè íü õýëáýëçäýã îðîí õîâîð

Îëîí óëñûí âàëþòûí ñàíãèéí Àçè, Íîìõîí äàëàéí ãàçðûí õýëòñèéí çàõèðàë,

Ìîíãîëûã õàðèóöñàí Âàøèíãòîí äàõü àæëûí õýñãèéí àõëàã÷ Ñòèâåí Áàð-

íåòòèéã “ßðèëöàõ òàíõèì”-äàà óðèëàà.

-Îëîí óëñûí âàëþòûí ñàí /ÎÓÂÑ/ Ìîíãîë Óëñàä “Ñòýéíä Áàé” õºòºëáºðèéã

á¿ðýí õýðýãæ¿¿ëæ äóóñëàà. Ýíý õºòºëáºð ¿ð ä¿íòýé áîëæ ÷àäàâ óó?

-Ìîíãîë Óëñàä ìàíàé ñàí ºìíº íü îëîí õºòºëáºð õýðýãæ¿¿ëæ áàéñàí. Ãýõäýý àëü íü

÷ á¿ðýí äóóñãàâàð áîëæ áàéãààã¿é. Õàðèí “Ñòýéíä Áàé” õºòºëáºðèéã àìæèëòòàé

õýðýãæ¿¿ëæ äóóñëàà. Õºòºëáºð çîðèëãîî áèåë¿¿ëñýí. ¯ð ä¿íòýé áîëñîí ãýæ ä¿ãíýæ

áàéíà.

-Àìæèëòòàé ãýäãèéã àðàé äýëãýðýíã¿é òàéëáàðëàõã¿é þó. Òóõàéëáàë, ÿìàð ¿ð

ä¿íä õ¿ðñýí ãýæ?

-Áèä äýëõèéí óëñ îðíóóäàä ñàíõ¿¿ãèéí äýìæëýã ¿ç¿¿ëýõ õºòºëáºð õýðýãæ¿¿ëýõäýý

òîäîðõîé øàëãóóðóóä òàâüäàã. Ìîíãîë Óëñûí Çàñãèéí ãàçàð òýð øàëãóóðûã á¿ðýí

õàíãàæ àæèëëàñàí ó÷ðààñ àìæèëòòàé õýìýýí ä¿ãíýæ áàéãàà þì. Òîäîðõîé ¿å øàòòàé

çýýëèéí ñàíõ¿¿æèëò îëãîõäîî ýõíèé ñàíõ¿¿æèëòèéí ¿åä òàâüñàí íºõöºë øààðäëàãûã

õýð õàíãàñíààñ øàëòãààëæ äàðààãèéí ñàíõ¿¿æèëòèéã îëãîäîã. Øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëòèéã

Çàñãèéí ãàçàð áîëîí Ìîíãîëáàíê á¿ðýí õàíãàæ àæèëëàñàí ó÷ðààñ ñàíõ¿¿æèëò

îëãîõîä àñóóäàë áàéãààã¿é. Õºòºëáºðèéí õ¿ðýýíä îëãîõ ñàíõ¿¿æèëòýä øàò øàòíû

¿íýëãýý õèéãýýä äàðààãèéí øàòíû ñàíõ¿¿æèëòèéã îëãîäîã. Õàìãèéí ñ¿¿ë÷èéí ¿íýëãýý

õèéñíèé äàðàà Ìîíãîëûí Çàñãèéí ãàçàð äàðààãèéí ñàíõ¿¿æèëòèéã àâàõààñ

òàòãàëçñàí. Ýíý íü íýã òàëààñ Çàñãèéí ãàçàð òóóøòàé çºâ áîäëîãî áàðüæ áàéãààãèéí

èëðýë. ͺ㺺 òàëààñ Ìîíãîë Óëñûí ýäèéí çàñàã ìàø áîãèíî õóãàöààíä ýðñ ñàéæèð÷

áàéãààãèéí áàòàëãàà. Öààøèä ÷ óëàì ñàéæðàõ áîëîëöîî áèé.

-Ýäèéí çàñàã ñàéæèð÷, ýðãýëò ãàðàõàä “Ñòýéíä Áàé” õºòºëáºð ÷óõàë íºëºº

¿ç¿¿ëñýí ãýñýí ¿ã ¿¿?

-Ýíý õºòºëáºðèéí õ¿ðýýíä áèä äºðâºí ãîë ÷èãëýëèéã àíõààðàëäàà àâñàí þì.

Íýãä¿ãýýðò, Ìîíãîë Óëñûí òºñâèéã òýíöâýðæ¿¿ëæ, ýð¿¿ëæ¿¿ëýõ. Ýíý õ¿ðýýíä òºñâèéí

àëäàãäëûã áóóðóóëàõ ÷èãëýëýýð õýä õýäýí àðãà õýìæýý àâñàí. ̺í Òºñâèéí

òîãòâîðòîé áàéäëûí òóõàé õóóëèéã äýìæèæ áàòëóóëñàí. Õî¸ðäóãààðò, ìºíãºíèé

áîëîí, âàëþòûí õàíøèéí áîäëîãûã çºâ òîäîðõîéëîõîä àíõààðñàí. Ýíý õ¿ðýýíä

èíôëÿöèéã òîãòîîí áàðèõ, óëìààð áóóðóóëàõ àëõìóóäûã õèéëýý. Ãóðàâäóãààðò, áàíê-

íû ñàëáàðûã ýð¿¿ëæ¿¿ëýõ, áýõæ¿¿ëýõýä àíõààðàë õàíäóóëñàí. Òîì, æèæèã, äóíä ãýæ

ÿëãàõã¿éãýýð çýýë àâàõûã õ¿ññýí õýí á¿õýíä èæèë áîëîìæ íýýæ ºãºõ íü ÷óõàë.

ĺðºâä¿ãýýðò, ýäèéí çàñãèéí ýðñäýëòýé ¿åä íèéãìèéí ýìçýã á¿ëãèéíõýíä îëãîõ

õàëàìæààñ òàíàõã¿é áàéõàä àíõààð÷ áàéãàà þì. Õºòºëáºðèéã õýðýãæ¿¿ëýõ ¿åä

Çàñãèéí ãàçðààñ õýðýãæ¿¿ëýõ õàëàìæèéí õºòºëáºð¿¿ä, ìºíãºíèé õýìæýý íýìýãäñýí.

Öààøèä õàâòãàéðóóëæ áóñ, çîðèëòîò á¿ëýãò õàëàìæ õ¿ðòýýõ òàë äýýð àíõààðàõ

õýðýãòýé.

-Õàâòãàéðóóëñàí õàëàìæàà çîãñîîõã¿é áîë òóñëàìæèéí õºòºëáºðèéí

ñàíõ¿¿æèëòýý çîãñîîíî ãýæ áàéñàí. ßàãààä çîãñîîãîîã¿é þì áý?

-Çàñãèéí ãàçàð çàðäëàà ýðýìáýëñýí. Øààðäëàãàã¿é ãýæ ¿çñýí çàðèì õàëàìæàà

çîãñîîñîí. Çàðèìûã íü áóóðóóëñàí. Õàðèí ýìçýã á¿ëãèéíõýíä ºãäºã õàëàìæàà

çîãñîîãîîã¿é. Õî¸ð æèë áóþó 18 ñàðûí ºìíº Ìîíãîëûí ýäèéí çàñàã ìàø õ¿íä

áàéäàëä áàéñàí. Òºñºâ õ¿íä áàéäàëä îðæ, çàðäëàà ñàíõ¿¿æ¿¿ëæ ÷àäàõã¿é áàéñíûã

òà á¿õýí ñàíàæ áàéãàà áàéõ. ̺í Ìîíãîëáàíêíû ãàäààä âàëþòûí íººö øàâõàãäàæ

äóóññàí áàéëàà. Äýýð íü äýëõèé íèéòèéã õàìàðñàí ñàíõ¿¿ãèéí õÿìðàë í¿¿ðëýñýí.

Ìîíãîë Óëñûí òºñºâò ÷óõàë ¿¿ðýã ã¿éöýòãýäýã çýñèéí ¿íý äýëõèéí çàõ çýýë äýýð

îãöîì óíàñàí ãýýä îëîí õ¿íäðýë ãàðñàí. Õàðèí ºíººäºð òýð áàéäàë ýðñ ººð áîëñîí

áàéíà. Ìîíãîë Óëñûí ýäèéí çàñàã ýíý îíä íàéì îð÷èì õóâèéí ºñºëòòýé ãàðàõ

ìàãàäëàëòàé õàðàãäàæ áàéíà. Òºâ áàíêíû ãàäààä âàëþòûí íººö ò¿¿õýíä áàéãààã¿é

äýýä õýìæýýíä õ¿ðñýí. Òºñâèéí àëäàãäàë íýëýýä áóóð÷ýý. Ýäèéí çàñãèéí èéì

íààøòàé ¿ð ä¿íä õ¿ðñíèéã Çàñãèéí ãàçàð áîëîí Ìîíãîëáàíêíû çºâ áîäëîãûí à÷ òóñ

ãýæ îéëãîõ õýðýãòýé. Ýäèéí çàñàã òîãòâîðæèæ íºõöºë áàéäàë ñàéæèðñàí íü ìàø

áîãèíî õóãàöààíä áîëñíîîðîî îíöëîãòîé.

-Çàñãèéí ãàçàð ýíý òààòàé áàéäëûã öààøèä òîãòâîðòîé ¿ðãýëæë¿¿ëæ ÷àäàõ

áîëîâ óó. Òà á¿õýí õýðõýí õàðæ áàéíà?

-Ìîíãîë Óëñûí ýäèéí çàñãèéí èðýýä¿é ìàø ãýðýëòýé õàðàãäàæ áàéãàà. Îéðûí 10

æèëä ýäèéí çàñàã áàéíãà ºñºõ áîëíî. Ýíý íü óóë óóðõàéí îðëîãîîñ õàìààðàõ íü

òîäîðõîé. Íýã õ¿íä íîãäîõ äîòîîäûí íèéò á¿òýýãäýõ¿¿í /ÄÍÁ/-èé àì.äîëëàðààð

èëýðõèéëýãäýõ õýìæýý îäîîãèéíõîîñ äºðºâ äàõèí íýìýãäýõ áîëîâ óó ãýæ õàðæ

áàéíà. Ýíý òîì áîëîìæòîé çýðýãöýýä ìàø òîì ñîðèëò áàñ ¿¿ñ÷ áàéãààã àíõààðàõ

õýðýãòýé. Äýëõèéí àëü ÷ óëñûí õóâüä õýäèé èõ õýìæýýíèé áàÿëàãòàé áàéëàà ÷ ýíý íü

õºãæèëä õ¿ðãýõ 100 õóâèéí áàòàëãàà áîëæ ÷àäàõã¿é. Ýðäýñ áàÿëãèéí íººöººñ

õàìààðàõ ýíý èõ îðëîãûã èðãýí á¿ðèéíõýý àìüæèðãààã äýýøë¿¿ëýõ ìàêðî ò¿âøíèé

çºâ áîäëîãîîð àøèãëàõ þì áîë àìæèëòàä õ¿ðíý. Èéì áîäëîãî õýðýãæ¿¿ëæ ÷àäàõ óó,

¿ã¿é þ¿ ãýäýã íü ººðºº òîì ñîðèëò þì.

-Ìîíãîëûí òºð òýð ñîðèëòûã äàâæ ÷àäàõ áîëîâ óó?

-Ìàø áîãèíî õóãàöààíä õ¿íä áàéäëààñ ãàð÷, îíîâ÷òîé áîäëîãî õýðýãæ¿¿ëæ ÷àäñàí

þì ÷èíü Çàñãèéí ãàçàð öààøèä ýíý ýð÷ýý àëäàõã¿é àìæèëòòàé àæèëëàæ ÷àäíà ãýäýãò

áèä á¿õýí èòãýëòýé áàéãàà. Õàìãèéí ãîë íü îëîí ç¿éë ð¿¿ ¿ñðýõã¿é òýð îíîâ÷òîé

áàéñàí áîäëîãîî òóóøòàé áàðèàä ÿâàõ õýðýãòýé. Äýëõèéí çàõ çýýëä ÿìàð òààòàé

õàíäëàãà àæèãëàãäàíà òýð áîëãîíûã ººðò àøèãòàéãààð øèéäýæ áàéõ ¸ñòîé. Ìîíãîë

Óëñûí õóâüä áàÿëãàà çîõèñòîé, ¿ð ä¿íòýé àøèãëàõ òàëààð îíîâ÷òîé àëõìóóäûã õèéæ

÷àäàæ áàéãàà ãýæ õàðæ áàéíà. Æèøýý íü, Îþóòîëãîé ãýõ ìýò òîìîîõîí òºñë¿¿äèéí

ãýðýýã õèéãýýä, àæèë íü óðàãøèëæ áàéíà. Óóë óóðõàéí ¿íäýñíèé êîìïàíè íü îëîí

óëñûí òîì áèðæ äýýð õóâüöààãàà àìæèëòòàé ãàðãàæ áàéíà. ̺í äîòîîäûí

ñàíõ¿¿æèëò áàñ õýðýãòýé ãýäýã íü îéëãîìæòîé. ßëàíãóÿà, áàíêíû ñàëáàðààñ áàãàã¿é

õýìæýýíèé õºðºí㺠îðóóëàëòûã áèé áîëãîõ áîëîìæòîé. ̺í òîäîðõîé õóãàöààíû

äàðàà õºðºíãèéí áèðæèéí ¿éë àæèëëàãàà èë¿¿ ñàéæðàõ áàéõ. ßâààíäàà Ìîíãîëä

õºðºíãèéí çàõ çýýë õºã溺ä èðýõýýð ¿íäýñíèé õºðºí㺠îðóóëàëòûí õýìæýý óëàì

íýìýãäýõ íü ãàðöààã¿é þì.

-Çàñãèéí ãàçàð òóóøòàé çºâ áîäëîãî õýðýãæ¿¿ëæ áàéíà ãýëýý. Ãýâ÷

õàâòãàéðóóëñàí õàëàìæ ¿ðãýëæèëæ áàéãàà íü òàíàé áîäëîãîòîé çºð÷èë人ä

áàéãàà þì áèø ¿¿?

-Áèäíèé õóâüä Çàñãèéí ãàçðûí àëõàì á¿ðèéã íýã á¿ð÷ëýí àâ÷ ¿çýýã¿é. Åðºíõèé人

çàð÷ìûí õóâüä ÿìàð çîðèëò àãóóëæ áàéíà ãýäýã òàëààñ íü õàðñàí. Çàñãèéí ãàçðààñ

ÓÈÕ-ä ºðãºí áàðèàä áàéãàà 2011 îíû òºñâèéí òºñºëä òóñãàñàí íºõöë¿¿ä íü áèäíèé

óðüä ÿðüæ òîõèðñíîîñ åðºíõèé人 ãàæèõã¿é, øààðäëàãà õàíãàæ áàéãààä áèä áàÿðòàé

áàéãàà. Èðýõ îíä òºñâèéí àëäàãäàë ÄÍÁ-èé 2.5 õóâüòàé òýíöýõ áóþó áîëîìæèéí

õýìæýýíä áàéõààð áàéãàà ø¿¿ äýý. Çàñãèéí ãàçàð èðãýääýý õàëàìæ îëãîõäîî àëü

õýñãèéã ýìçýã ãýæ ¿çýæ áàéãàà þì. ̺í íèéãìèéí àëü õýñýãò ÿìàð ÿëãààòàé õàëàìæ

ºãºõºº ººðñ人 øèéäýõ ¸ñòîé. ßìàð ÷ áàéñàí áèäíèé áîäëîãîòîé îäîîãîîð

çºð÷èëäñºí ç¿éë áàéõã¿é. Ìàíàé áîäëîãî áîë ýìçýã á¿ëãèéíõíèé õàëàìæèéã îð òàñ

çîãñîîõã¿é áàéõ ãýñýí çîðèëãî. Õàðèí Ìîíãîë Óëñ èðãýí á¿ðòýý ìºí㺠ºãºõèéã áèä

ýñýðã¿¿öýõã¿é. Òèéì ýðõ ÷ áàéõã¿é.

-Èíôëÿöè ºñºõ ìàãàäëàë ºíäºð áàéãàà. Òà á¿õýí ÷ áàéíãà ñàíóóëæ áàéñàí.

Öààøèä ºñºõã¿é ãýõ áàòàëãàà áèé þ¿?

-Òóõàéí ¿åä Ìîíãîëûí ýäèéí çàñàã õàñàõ ¿ç¿¿ëýëòòýé áàéñàí áîë îäîî íýìýõ

áîëæ ººð÷ëºãäñºí áàéíà. ¯¿íèéã äýëõèéí ýäèéí çàñàãòàé áàñ õàðüöóóëæ ä¿ãíýõ

¸ñòîé. Áîãèíî õóãàöààíä ñýðãýæ ÷àäñàí ãýäãèéã äýýð îíöîëñîí. Èíôëÿöèéí òóõàéä

æèë õàãàñûí ºìíº áàðàã 25 õóâü õ¿ð÷ áàéñàí áîë ºíººäºð 10 îð÷èì õóâüä îðæ èðñýí

áàéíà. Èéíõ¿¿ 15 îð÷èì õóâèàð áóóðñàí ãýäýã ÷èíü õ¿í àìûí õóäàëäàí àâàõ ÷àäâàð

òýð õýìæýýãýýð íýìýãäñýí ãýñýí ¿ã ø¿¿ äýý. Çàñãèéí ãàçàð, òºâ áàíêíààñ èíôëÿöèéí

ýñðýã ÿâóóëæ áóé áîäëîãî îíîâ÷òîé áîëæýý ãýñýí ¿ã.

-Ãýõäýý îäîî ÷ èíôÿëöè ºñºõ ýðñäýë ºíäºð áàéãàà ø¿¿ äýý. ¯¿íèéã òà

õ¿ëýýí çºâøººðºõã¿é ãýæ ¿¿?

-Èíôëÿöè ºñºõ ýðñäýë õýçýý ÷ òóëãàð÷ áîëçîøã¿éã ¿ã¿éñãýõã¿é. ßàãààä ãýâýë

Ìîíãîëä èíôëÿöè áàéíãà õýëáýëçýæ áàéäàã. Õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿íý òîãòâîðã¿é

áàéíà. Ýíý íü öàã óóðûí ººð÷ëºëò, áàéãàëèéí õ¿÷èí ç¿éë áîëîõ ãàí, çóä çýðãýýñ

ãîë÷ëîí õàìààðààä áàéãàà þì.

-Áàéãàëèéí õ¿÷èí ç¿éë ãýõýýñ èë¿¿ õàâòãàéðñàí õàëàìæ èíôëÿöèéã

õººðºãäºæ áàéíà ãýæ îëîí õ¿í ÿðüäàã. Òà þó ãýæ áîäîæ áàéíà?

-Õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿íèéí ºñºëòºä áàéãàëèéí õ¿÷èí ç¿éë áîëîí

õàâòãàéðóóëñàí õàëàìæèéí àëü íü èë¿¿ íºëººëñºí áý ãýäãèéã áèä ñóäàëæ ¿çñýí.

Áèäíèé õóâüä ýíý ìàø ÷óõàë àñóóëò. Õàðèóëòûã íü îëîõ ãýæ ìàø îëîí öàã ñóóñàí.

ªðãºí õ¿ðýýòýé ñóäàëãàà õèéñýí. Ñóäàëãààíûõàà òàéëàíã óäàõã¿é õýâëýæ, îëîí

íèéòýä òàíèëöóóëíà. Åð íü áîäëîãûí ò¿âøèíä õàðãàëçàæ ¿çýõ ¸ñòîé àñóóäàë áèé.

Áèä ñóäàëãààíäàà áààõàí ñòàòèñòèê òîî àøèãëàñàí. Òýãýõýýð ýðýëòèéí òàëûí áóþó

õàëàìæààñ øàëòãààëñàí õ¿÷èí ç¿éë íü òºäèéëºí õàðàãäàæ ºãºõã¿é, çºâõºí

íèéë¿¿ëýëò òàëûí øàëòãààíóóä ë õàðàãäààä áàéãàà þì. Ãýõäýý õ¿íñíèé

á¿òýýãäýõ¿¿í çºâõºí áàéãàëü, öàã óóðûí õ¿÷èí ç¿éëýýñ áîëæ ºññºí ãýäýãòýé áè

õóâüäàà ñàíàë íèéëýõã¿é áàéãàà. Õàëàìæèéí ìºí㺠èíôëÿöèä íºëººëñºí ãýäýã íü

òîäîðõîé ø¿¿ äýý. ßàãààä ãýâýë õ¿íñíèé áóñ áàðààíû èíôëÿöè ÷ 7.7 õóâèéí

ºñºëòòýé áàéãàà. Òýãýõýýð èéì ä¿ãíýëò õèéõýýñ ººð àðãàã¿é áîëæ áàéãàà þì.

-Áàéäàë èéì áàéõàä òºâ áàíê óäàõã¿é áîäëîãûí õ¿¿ãýý áóóðóóëíà ãýæ ÿðèàä

áàéíà. Ýíý çºâ ¿¿?

-Ìîíãîë Óëñûí ìºíãºíèé áîäëîãî ìàø ºâºðìºö ë 人. Òºâ áàíê áîäëîãûí õ¿¿äýý

ººð÷ëºëò îðóóëàõàä 6-12 ñàðûí äàðàà èíôëÿöèéí ò¿âøèíä ººð÷ëºëò îðäîã. Èéì

æèøèã òîãò÷èõñîí. Òèéìýýñ òºâ áàíê áîäëîãûí õ¿¿äýý ººð÷ëºëò îðóóëàõ øèéäâýð

ãàðãàõäàà 6-12 ñàðûí äàðààõ íºõöºë áàéäëûã óðüä÷èëàí õàðàõ øààðäëàãàòàé ãýñýí

¿ã. Òýð íºõöºëèéã õàðæ ÷àäàæ áàéãàà áîë ººð÷ëºëò îðóóëæ áîëíî. Ìîíãîë Óëñûí

õóâüä èéì õóãàöààíû äàðàà èíôëÿöè ÿìàð áàéõ âý ãýäãèéã òîîöîîëîõ àìàðã¿é. Ìàø

õ¿íä. ßàãààä ãýâýë èíôëÿöèéí ò¿âøèí áàéíãûí ñàâëàãààòàé áàéäàã. Æèøýý íü, 2008

îíû çóí èíôëÿöè 30 õóâèàñ äàâààä ÿâ÷èõñàí áàéñàí. Õàðèí 2009 îíû çóí ãýõýä

õàñàõ ä¿íòýé áîë÷èõñîí. Òýãýýä ýíý îíä äàõèàä õî¸ð îðîíòîé òîîíä õ¿ð÷èõñýí

áàéíà. Òèéìýýñ èðýýä¿éä èíôëÿöè ÿìàð áàéõ âý ãýäãèéã óðüä÷èëàí õàðíà ãýäýã òîì

óðëàã. Òààìàãëàëûã ç¿ãýýð íýã òîîí äýýð ¿íäýñëýýä ãàðãààä èðýõ áîëîìæã¿é. Òºâ

áàíêèíä àæèëëàæ áóé õ¿ì¿¿ñýýñ ìàø èõ ìýäðýìæ øààðäàíà.

-Ìàíàéõòàé òºñòýé ýäèéí çàñàãòàé áóñàä îðíû èíôëÿöè èíãýæ ñàâëàäàã óó?

-Óóë óóðõàéí áàÿëàã, òýð äóíäàà çýñèéí îðëîãîîñ ýäèéí çàñàã íü øàëòãààëäàã

×èëè, Øèíý Ãåâèíåé, Çàìáè, Ïåðó çýðýã óëñòàé õàðüöóóëæ ¿çýõýä Ìîíãîëûí

èíôëÿöè õàìãèéí èõ õýëáýëçýëòýé áàéãàà þì.

-Ìàíàé óëñûí èðýõ îíû òºñºâ õ¿íäðýëã¿é áàéæ ÷àäàõ áîëîâ óó?

-Èðýõ îíû òºñâèéí çàðëàãà, àëäàãäëûí ò¿âøèíã áèä çîõèñòîé ò¿âøèí ãýæ ¿çýæ

áàéãàà. Çîõèñòîé ãýæ ¿çýæ áàéãàà ýíý ò¿âøèíä óëñ òºðèéí íàìóóäûí àìëàëòààð ºã÷

áàéãàà ìºíãºí¿¿ä áàãòàæ áàéãàà þì. ªºðººð õýëáýë, ýíý àìëàëòóóäûã áèåë¿¿ëýõýä

òºñâèéí àëäàãëàë, èíôëÿöèéí ò¿âøèí çîõèñòîé õýìæýýíäýý áàéæ ÷àäàõ þì.

ªíãºðñºí çóðãàäóãààð ñàðä ÓÈÕ-ààð áàòàëñàí Òºñâèéí òîãòâîðòîé áàéäëûí òóõàé

õóóëü òºñâèéã ãàíö õî¸ðõîí æèëäýý òºäèéã¿é îëîí æèëèéí òóðø òîãòâîðòîé áàéëãàæ

÷àäíà. ßàãààä ãýâýë çýñ, àëò ãýõ ìýò öººí õýäýí àøèãò ìàëòìàëûí ¿íý äýëõèéí çàõ

çýýë äýýð õýðõýí õýëáýëçýõýýñ Ìîíãîëûí ýäèéí çàñàã õàìààðàõã¿é ãýñýí ¿ã. Òóõàéí

ò¿¿õèé ýäèéí ¿íý îãöîì óíàëàà ÷ Òîãòâîðæóóëàëòûí ñàíãààñàà õºðºí㺠ãàðãààä

òºñ⺺ òýíöâýðæ¿¿ëýýä ÿâàõ áîëîìæòîé. ̺í òºñâèéí çàðëàãûã íýìýãä¿¿ëýõ

õÿçãààðûã òîãòîîæ ºãñºí áàéãàà. Ýíý áîë Ìîíãîë Óëñûí òºñâèéã ýð¿¿ëæ¿¿ëýõ øèíý

àëõàì áîëîîä çîãñîõã¿é óóë óóðõàéí áàÿëãèéã óëñ îðíûõîî õºãæèë öýöýãëýëòýä

îíîâ÷òîé çàðöóóëàõ íºõöºëèéã á¿ðä¿¿ëýõ ýõëýë þì.

-Ǻâõºí Òîãòâîðòîé áàéäëûí òóõàé õóóëü èéì òîì àìæèëòàä õºòºëíº ãýõýýð

íýã ë èòãýë òºðºõã¿é áàéíà. Òà á¿õýí äýìæèæ áàòëóóëñàí áîëîõîîð àðàé õ¿÷

íýìýãä¿¿ëæ ÿðèàä áàéãàà þì áèø áèç äýý?

-Ýíý õóóëèéã õýðýãæ¿¿ëýõäýý çýñèéí ¿íèéã óðò õóãàöààíä òîîöîõ þì. Åð íü 2013,

2014 îíû ¿åä óóë óóðõàéãààñ îðæ èðýõ Ìîíãîë Óëñûí îðëîãî îãöîì íýìýãäýõ

õàíäëàãàòàé áàéãàà. ßã òýð ¿åä ýíý õóóëèéã õýðýãæ¿¿ëýýä ýõýë÷èõñýí áàéõ íü ÷óõàë

þì. Õàìãèéí õýðýãòýé ¿åäýý õýðýãòýé õóóëü íü ¿éë÷èëæ áàéâàë ìîíãîë÷óóäàä èë¿¿

àøèãòàé. Öàã ¿åý îëñîí õóóëü ãýäãýýð íü ë èíãýæ ÿðèàä áàéãàà þì.

-Ìîíãîëûí ýäèéí çàñàãò ýåðýã ¿ç¿¿ëýëò õàíãàëòòàé ãàð÷ áàéãàà ÷ óëñ òºðèéí

íàìóóä áîë÷èìã¿é àìëàëòààðàà áàëëààä õàÿ÷èõ âèé ãýñýí áîëãîîìæëîë áàñ èõ

áàéíà?

-Àëü ÷ óëñàä óëñ òºðèéí àìëàëò ºãºõ íü áàéäàã ë ¿çýãäýë. Õàìãèéí ãîë íü òýðõ¿¿

àìëàëòûã áèåë¿¿ëýõýä òóõàéí óëñûí ýäèéí çàñãèéí ÷àäàâõè íü äèéëýõ ¿¿ ãýäãèéã ë

òîîöîõ õýðýãòýé þì. Õýäèéãýýð ìºí㺠íü õ¿ðýëöýæ áàéëàà ÷ ýäèéí çàñãàà ñºõð¿¿ëýõ

õýìæýýíèé àìëàëòûã ºã÷ áîëîõã¿é. Àëèâàà àìëàëòûí ãîë çîðèëãî íü èðãýäèéíõýý

àìüæèðãààã äýýøë¿¿ëýõ, óëìààð ýäèéí çàñãàà óðò óäààí õóãàöààíä ºðãºæ òîðäîõ

ÿâäàë. Áîãèíî õóãàöààíû, àðãàöààñàí áàéäëààð ºã÷ áàéãàà àìëàëò áîë õîðòîé.

-Òèéì áàéõ ¸ñòîé ãýëýý. Òýãâýë Ìîíãîëûíõ òèéì áàéæ ÷àäàæ áàéíà óó?

-ßìàð ÷ àìëàëò ýäèéí çàñàãòàà óðò õóãàöààíû ýåðýã íºëºº ¿ç¿¿ëýõ çîðèëãî

àãóóëñàí áàéõ ¸ñòîé. Ìîíãîëûí óëñ òºðèéí íàìóóäûí àìëàëòûí õóâüä óðò

õóãàöààíû ºñºëòºä ÷èãëýñýí çîðèëãî àãóóëæ ÷àäààã¿é ãýæ õýëæ áîëíî.

-Òýãýýä ÿàãààä Çàñãèéí ãàçàðò îíö ä¿í òàâèàä áàéãàà þì áý?

-Ýäèéí çàñãèéí óõààí ººðºº èõ õýö¿¿ ø¿¿ äýý. Øóóä ë òýð çºâ, ýíý áóðóó ãýýä

õýë÷èõýæ áîëäîãã¿é. ªíãºðñºí õóãàöààíä þó áîëîâ, èðýýä¿éä ÿàõ âý ãýýä óðò óäààí

õóãàöààíû ¿éë ÿâöûã õàðüöóóëæ áàéæ ä¿ãíýëò õèéäýã. Òóõàéëáàë, áèä Ìîíãîë Óëñûí

Çàñãèéí ãàçàð òóõàéí ¿åä èéì àðãà õýìæýý àâààã¿é áîë ÿìàð áàéäàëòàé áàéõ áàéñàí

áîë ãýäýã òàëààñ íü õàðæ áàéãàà þì. Õ¿íä áàéäëààñ áîãèíî õóãàöààíä ãàð÷

÷àäñàíààð íü ë Çàñãèéí ãàçðûã ¿íýëñýí. Çàñãèéí ãàçàð õî¸ð ãîë øèéäâýðèéã ìàø

õ¿íä ¿åä ãàðãàæ ÷àäñàí. Íýãä¿ãýýðò, òºâ áàíê áîäëîãûí õ¿¿ãýý äºðâºí õóâèàð

íýìýãä¿¿ëñýí. Òýð äàðóéäàà ãàäààä âàëþòûí çàõ çýýë òîãòâîðæñîí. Èíôëÿöèéã

áóóðóóëàõàä ñàéí íºëººëñºí. Õî¸ðäóãààðò, òºñâèéí çàðäëàà ýðãýí õàðæ à÷

õîëáîãäëîîð íü ýðýìáýëñýí. ªºðººð õýëáýë òºñ⺺ òàíàõ õýðýãòýé áîëñîí ãýñýí ¿ã.

Èíãýæ ýðãýæ õàðààã¿é áîë òºñâèéí àëäàãäëàà ñàíõ¿¿æ¿¿ëýõ ýõ ¿¿ñâýð ÷ áàéãààã¿é

ø¿¿ äýý.

-Äýëõèéí óëñ îðíóóäûí ýäèéí çàñàãò “Âàëþòûí äàéí” ãýñýí øèíý îéëãîëò

áèé áîëëîî. Ýíý íü Ìîíãîëûí ãàäààä âàëþòûí áîäëîãîä íºëººëºõ áîëîâ óó?

-Ýíý óäààä äýëõèéí ýäèéí çàñãèéí òàëààð ÿðèìààðã¿é áàéíà. Ǻâõºí Ìîíãîëûí

òàëààð ë ÿðèÿ.

-Òýãâýë Ìîíãîëáàíêíû âàëþòûí õàíøèéí áîäëîãî îíîâ÷òîé áàéæ ÷àäàæ

áàéíà óó?

-Ìîíãîëáàíê âàëþòûí õàíøèéí óÿí õàòàí áîäëîãî õýðýãæ¿¿ëäýã áîëñîí. Áèäíèé

õàðæ áàéãààãààð ýíý áîäëîãî ¿ð ä¿íãýý ºã÷ áàéãàà. Öààøèä ýíý ìåõàíèçìàà

áàðèìòëààä ÿâàõ þì áîë ¿ð ä¿í õàíãàëòòàé ãàðàõ áàéõ.

-Ñàéí ãýäýã íü þóãààð èëýð÷ áàéíà âý?

-Âàëþòûí õàíøèéí óÿí õàòàí áîäëîãîòîé áîëñîí íü ¿ð ä¿íãýý ºã÷ áàéíà. Âàëþòûí

õàíøèéã õàìãààëæ, íººöºº íýìýãä¿¿ëæ ÷àäñàí áîäëîãûã ýíä õýëæ áàéíà ë äàà.

Àìîðòèçàòîðòîé ìàøèí áàðòààòàé çàì äýýð áàãà äîíñîëäîã øèã óÿí õàòàí áîäëîãîòîé

áàéõàä ýäèéí çàñàãò ÿìàð íýãýí øîê îðæ èðýõýä ò¿¿íèé íºëººëºë áàãà áàéõ þì.

Òîâ÷õîíäîî âàëþòûí õàíøààð äàìæñàí ýäèéí çàñãèéí ñºðºã íºëººëºë áàðàãòàé áîë

ãàðàõã¿é ãýñýí ¿ã.

-Ìîíãîëáàíêíû âàëþòûí íººö ò¿¿õýíä áàéãààã¿é äýýä õýìæýýíä õ¿ðñýí.

Õàðèí íººöºº íýìýãä¿¿ëæ áàéãàà àðãà íü õýð çºâ áàéíà âý?

-Ãàäààä âàëþòûí íººö íü ãàäààä ýäèéí çàñãèéí íºëººíººñ äîòîîä ýäèéí çàñãèéã

õàìãààëàõ ¿íäñýí ¿¿ðýãòýé ø¿¿ äýý. Çàõ çýýëýýñ ãàäààä âàëþò õóäàëäàæ àâ÷ áàéíà

ãýäýã íü ýðãýýä çàõ çýýëä òýð õýìæýýãýýð òºãðºã íèéë¿¿ëæ áàéíà ë ãýñýí ¿ã. ̺í çàõ

çýýëä íèéë¿¿ëñýí ìºíãºíä èë¿¿äýë ¿¿ñýõýä àðèëæààíû áàíêóóäààñ òºãðºãºº ýðã¿¿ëæ

òàòàõ ìåõàíèçì íü íýëýýä ñàéæèðñàí. Æèøýý íü, òºâ áàíêíû ¿íýò öààñíû àðèëæàà

áàéíà. Ýíýõ¿¿ ¿íýò öààñíû àðèëæààòàé õîëáîîòîé ìàø ÷óõàë ººð÷ëºëòèéã ºíãºðñºí

òàâäóãààð ñàðä õèéñýí. ¯¿íèéã õ¿ì¿¿ñ òºäèéëºí àíçààðàëã¿é ºíãºðººõ øèã áîëñîí.

Òý𠺺ð÷ëºëòèéã òºâ áàíê õýðýãæ¿¿ëñíýýð óÿí õàòàí áàéõ áîëîìæ á¿ðäñýí ãýæ áîëíî.

-¯íýò öààñíû àðèëæààíû õ¿¿, õýìæýýã õýëæ áàéíà óó?

-Òèéì. Òºâ áàíê ¿íýò öààñíû äîëîî õîíîãèéí àðèëæàà õèéõäýý õ¿¿ãýý óðüä÷èëààä

òîãòîî÷èõäîã áàéñàí. Ýíý õýìæýýãýýðýý àðèëæààãàà çàðëàäàã. ̺í 12 äîëîî õîíîãòîé

¿íýò öààñíû õ¿¿ íýã äîëîî õîíîãòîéãîîñ áàãà áàéëàà ø¿¿ äýý. Õàðèí îäîî íýã äîëîî

õîíîãòîé àðèëæààíû õ¿¿, õýìæýýã õóâüñäàã áàéõààð áîëãîæ ººð÷èëñºí. Ýíý

ººð÷ëºëòèéí äàãóó àðèëæààíû áàíêóóä ¿íýò öààñ õóäàëäàí àâàõäàà ººðñ人 õ¿¿ãèéí

ñàíàëàà èð¿¿ëæ áàéãàà. ̺í òºâ áàíêíû áîäëîãûí õ¿¿ãýýñ íýìýõ, õàñàõ õî¸ð õóâüä

õýëáýëçýõ áîëîìæòîé áîëæ áàéãàà þì. Òºâ áàíê ¿íýò öààñíû õýìæýýãýý íýã ë òîîí

äýýð õàòóó òîãòîîõîî áîëüæ, 400-500 ñàÿ ãýäýã ÷ þì óó õýëáýëçýëòýé çàðëàäàã áîëîîä

áàéãàà. Ýíý íü àðèëæààíû áàíêóóäààñ èð¿¿ëñýí ñàíàëûã òºâ áàíê ñóäàëæ ¿çýýä çî-

ðèëòîò õ¿¿ãèéí õýìæýýíäýý òóëãóóðëààä àðèëæèõ ¿íýò öààñíû õýìæýýãýý

òîäîðõîéëäîã óÿí õàòàí íºõöºë þì.

-Ãýõäýý ¿¿íýýñ ¿¿äýýä àðèëæààíû áàíêóóä õýðýãëýã÷èä çýýë îëãîõîî áîëèîä

çºâõºí ¿íýò öààñ ýðãýëä¿¿ëýýä ñóóõ ñîíèðõîëòîé áîë÷èõñîí þì áèø áèç äýý?

-Òºâ áàíêíààñ çàðëàñàí õýìæýýíýýñ èë¿¿ ¿íýò öààñ õóäàëäàõ, àâàõ ñàíàë

àðèëæààíû áàíêóóäààñ èð¿¿ëäýã. Ýíý íü àðèëæààíû áàíêóóäàä èë¿¿äýë íººö

õàíãàëòòàé áàéãààãèéí èëðýë. Èë¿¿äýë íººö èõ áàéõ íü ñàéí ç¿éë áèø. Ãýõäýý íºãºº

òàëààñàà çýýë ãàðãàõ áîëîìæ íü íýìýãäýõ ñàéí òàëòàé. Èë¿¿äýë íººöººðºº

õàíãàëòòàé õýìæýýíèé çýýë ãàðãà÷èõààä öààíà íü äàõèàä èë¿¿äýë ãàð÷ áàéâàë

ò¿¿ãýýðýý òºâ áàíêíû ¿íýò öààñ õóäàëäàæ àâàõ ãýñýí äàðààëàë áàéõ ¸ñòîé ë äîî. Èéì

çàð÷ìààð ÿâæ áàéíà óó, ¿ã¿é þ¿ ãýäãèéã ñóäàëæ ¿çýõ õýðýãòýé áàéõ.

-Ìîíãîëáàíê Äýëõèéí áàíêíû òóñëàìæòàéãààð “Áàíêíû ñàëáàðò á¿òöèéí

ººð÷ëºëò õèéõ, äàõèí õºðºíãºæ¿¿ëýõ õºòºëáºð”-èéã áîëîâñðóóëæ, ÓÈÕ-ä ºðãºí

áàðü÷èõààä áàéãàà. Ýíý õºòºëáºðèéí íýã çîðèëãî íü æèæèã áàíêóóäûã íýãòãýõ.

Åð íü æèæèã áàíêóóäûã çààâàë íýãòãýõ øààðäëàãàòàé ãýæ ¿¿?

-Òóõàéí áàíêíû ñàíõ¿¿ãèéí õýìæýýíýýñ õàìààðíà. Çîõèñòîé õàðüöààíû

¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã õàíãàí àæèëëàæ ÷àäàæ áàéíà óó ãýäãýýñ øàëòãààëíà. Áàíêíû ñàëáàð

íü ýäèéí çàñàãò ÷óõàë ¿¿ðýã ã¿éöýòãýäýã ó÷ðààñ øààðäëàãàòàé ¿åä Çàñãèéí ãàçðààñ

äýìæëýã ¿ç¿¿ëæ áîëíî ãýæ ¿çäýã. Ýíý õºòºëáºðèéí õ¿ðýýíä òîìîîõîí áàíêóóä

Çàñãèéí ãàçðààñ äýìæëýã àâàõ áîëîìæ á¿ðäýíý. Õàðèí æèæèã áàíêóóä äýìæëýã àâàõûí

òóëä íýãäýæ áîëíî. Ãýõäýý æèæèã áàíêóóä çîõèñòîé õàðüöààíû ¿ç¿¿ëýëò¿¿äýý õàíãààä

ÿâæ áàéâàë çààâàë õ¿÷ýýð íýãòãýõ øààðäëàãàã¿é.

-Ýíý õºòºëáºðèéã áàòëàõûã ÎÓÂÑ äýìæèæ áàéãàà þó?

-Äýìæèæ áàéãàà. Áàòëàõ íü çºâ ãýæ ¿çýæ áàéíà.

-ßðèëöñàíä áàÿðëàëàà. Òàíä àìæèëò õ¿ñüå!

Çîõèîã÷èéí ýðõ: “Óëñ òºðèéí òîéì” ñîíèí ×.Äàøäýëýã