Strategija upravljanja vodama fbih-prijedlog-07-2009

8/8/2019 Strategija upravljanja vodama fbih-prijedlog-07-2009

1/289

Bosna i HercegovinaFederacija Bosne i Hercegovine

Federalno ministarstvo poljoprivrede, vodoprivrede iumarstva

Agencija za vodno podruje rijeke Save, Sarajevo

Agencija za vodno podruje Jadranskog mora, Mostar

STRATEGIJA UPRAVLJANJA VODAMAFEDERACIJE BOSNE I HERCEGOVINE

(PRIJEDLOG)

Drutvo za istraivanje, studije, projektiranje i konzaltingZavod za vodoprivredu d.o.o. Mostar

Sarajevo, juli 2009 godine


2/289

2Zavod za vodoprivredu d.d. SarajevoZavod za vodoprivredu d.o.o. MostarJuli 2009.

Zavod za vodoprivredu d.d. SarajevoZavod za vodoprivredu d.o.o. Mostar

STRATEGIJA UPRAVLJANJA VODAMAFEDERACIJE BOSNE I HERCEGOVINE

(PRIJEDLOG)

Uesnici u izradi:

Voditelj projekta: Adnan Bijedi dipl.ing.

Odgovorni izvrioci po oblastima:

Vodno pravo: prof.dr. Slavko Bogdanovi dipl.iur.Ekonomija: prof.dr. Kasim Tati dipl.ecc.Koritenje voda: Indira Sulejmanagi dipl.ing.Zatita voda: Haris Aliehovi dipl.ing.

Zatita od voda: amila Ademovi dipl.ing.

Hidroloke analize bilans voda: Nino Rimac dipl.ing.Hidrogeologija: dr. Hazim Hrvatovi dipl.ing.Kvalitet voda bioloki pokazatelji: dr. Sadbera Troi-Borovac dipl.biol.Povrinska vegetacija: dr. Izet engi dipl.ing.Koritenje voda za navodnjavanje: Federalni zavod za agropedologiju Sarajevo

Direktor:

Faruk abeta dipl.ing.

Sarajevo, juli 2009. god.


3/289

STRATEGIJA UPRAVLJANJA VODAMA FEDERACIJE BOSNE I HERCEGOVINE_NACRT


Strategija upravljanja vodama Federacije Bosne i Hercegovine

(Prijedlog)

Sadraj:

1. Osnovne informacije o predmetnom podruju ..........................................................................8

1.1. Poloaj i drutveno politiki okvir................................................................................................ 81.1.1. Osnovni pokazatelji ................................................................ .................................................................... 81.1.2. Stanovnitvo ..................................................................... .................................................................. ........ 9

1.1.2.1. Demografski razvoj do 1991 godine ............................................................................ ..................... 91.1.2.2. Demografski razvoj u periodu 1991 2007 godina ........................................................................ 10

1.2. Prirodne karakteristike ............................................................................................................... 131.2.1. Opi pokazatelji........................................................................................................................................ 131.2.2. Litografske i tektonske karakteristike....................................................................................................... 13

1.2.2.1. Neogeni bazeni Federacije BiH....................................................................................................... 171.2.2.2. Glavne navlane strukture Dinarida ............................................................ .................................... 18

1.2.3. Stanje uma............................................................................................................................................... 191.2.3.1. Upravljanje umama u kontekstu zatite voda................................................................................. 201.2.3.2. Upravljanje umama u kontekstu zatite od erozija ..................................................................... ... 22

1.2.4. Zatiena podruja ................................................................ .............................................................. ...... 231.2.5. Ope hidrografske karakteristike ..................................................................... ......................................... 25

1.2.5.1. Vodno podru je rijeke Save .............................................................. ..............................................261.2.5.2. Vodno podru je Jadranskog mora...................................................................................................29

1.2.6. Reljef......................................................................................................................................................... 311.2.7. Klima ............................................................ ................................................................ ............................ 32

2. Stanje voda ................................................................................................................................ 352.1. Povrinske vode ............................................................................................................................ 35

2.1.1. Ope kvantitativne karakteristike.............................................................................................................. 352.1.2. Prostorna i vremenska raspodjela ..................................................................... ........................................ 352.1.3. Koliine povrinskih voda ........................................................... ............................................................. 37

2.1.3.1. Vodno podru je rijeke Save .............................................................. ..............................................372.1.3.2. Vodno podru je Jadranskog mora...................................................................................................47

2.1.4. Bilans povrinskih voda............................................................................................................................ 542.1.4.1. Vodno podru je rijeke Save .............................................................. ..............................................542.1.4.2. Vodno podru je Jadranskog mora...................................................................................................542.1.4.3. Sumarni bilans povrinskih voda..................................................................................................... 552.1.4.4. Ocjena vodnog bogatstva sopstvenim vodama................................................................................ 55

2.1.5. Kvalitet povrinskih voda .................................................................. ....................................................... 562.1.5.1. Uvod................................................................................................................................................ 562.1.5.2. Ocjena stanja kvaliteta voda za period do 1991 godine................................................................... 562.1.5.3. Ocjena stanja kvaliteta voda za period 2000-2005-2007 godina..................................................... 57

2.1.5.3.1. Vodno podru je rijeke Save.......................................................................................................572.1.5.3.2. Vodno podruje Jadranskog mora..............................................................................................62

2.1.5.4. Poreenje rezultata kvaliteta voda................................................................................................... 65

2.2. Podzemne vode ............................................................................................................................. 672.2.1. Stepen hidrogeoloke istraenosti............................................................................................................. 672.2.2. Hidrogeoloka rejonizacija .................................................................... ................................................... 672.2.3. Prikaz akumulacija podzemnih voda sa bilansom rezervi......................................................................... 69

2.2.3.1. Lokacije, granice i karakterizacija tijela podzemnih voda sa bilansom rezervi............................... 692.2.4. Zbirni bilans rezervi podzemnih voda ............................................................. ......................................... 71

2.2.4.1. Intergranularni akviferi.................................................................................................................... 712.2.4.2. Karstno-pukotinski akviferi............................................................................................................. 72


4/289



2.2.5. Mineralne, termalne i termomineralne vode ................................................................ ............................. 732.2.5.1. Osnovni podaci................................................................................................................................ 74

3. Stanje u podruju upravljanja vodama .................................................................................... 76

3.1. Pravni okvir upravljanja vodama u Bosni i Hercegovini i Federaciji BiH............................. 763.1.1. Nadlenosti Bosne i Hercegovine.............................................................................................................763.1.2. Vodno pravo Federacije BiH .............................................................. ...................................................... 773.1.2.1. Uvodne napomene........................................................................................................................... 77

3.1.2.2. Propisi o vodama Federacije BiH.................................................................................................... 773.1.2.3. Neke karakteristike novog pravno-institucionalnog okvira upravljanja vodama u Federaciji BiH. 783.1.2.4. Usklaenost propisa Federacije BiH sa Community Acquis........................................................... 80

3.1.3. Vodno pravo kantona................................................................................................................................ 803.1.4. Odnosi izmeu Entiteta............................................................................................................................. 813.1.5. Prilozi........................................................................................................................................................ 84

3.2. Institucionalni okvir upravljanja vodama u Federaciji BiH.................................................... 913.2.1. Uvod ............................................................ ................................................................. ............................ 913.2.2. Federalno ministarstvo poljoprivrede, vodoprivrede i umarstva............................................................. 923.2.3. Meunarodni okvir upravljanja vodama................................................................................................... 93

3.2.4. Strune institucije na nivou Federacije Bosne i Hercegovine................................................................... 933.2.5. Kantonalna ministarstva nadlena za oblast upravljanja vodama............................................................. 943.2.6. Kadrovska struktura ljudski resursi u sektoru voda ....................................................................... ........ 95

3.2.6.1. Analiza stanja.................................................................................................................................. 963.2.7. Inspekcijske slube .......................................................... .................................................................. ....... 97

3.3. Ekonomski okvir upravljanja vodama....................................................................................... 983.3.1. Osnovni izvori financiranja upravljanja vodama ................................................................. ..................... 983.3.2. Izvorni prihodi sektora voda ............................................................... ...................................................... 99

3.3.2.1. Posebne vodne naknade................................................................................................................... 993.3.2.2. Opa vodna naknada ........................................................... .......................................................... 1013.3.2.3. Ostala sredstva............................................................................................................................... 101

3.3.3. Postojea ekonomska situacija osnovnih segmenata vodnog sektora..................................................... 1023.3.4. Postojea situacija u pogledu koncesija u vodnom sektoru .................................................................... 1053.3.5. Postojea situacija u pogledu privatizacije u vodnom sektoru................................................................ 106

3.4. Koritenje voda pokazatelji stanja ........................................................................................ 1073.4.1. Uvod ............................................................ ................................................................. .......................... 1073.4.2. Snabdijevanje vodom stanovnitva......................................................................................................... 107

3.4.2.1. Obuhvat stanovnitva vodovodnim sistemima.............................................................................. 1073.4.2.2. Zahvaene i isporuene koliine voda........................................................................................... 1083.4.2.3. Prikaz resursa za vodosnabdijevanje............................................................................................. 1093.4.2.4. Prikazi stanja vodosnabdijevanja po vodnim podrujima ....................................................... ...... 110

3.4.2.4.1. Vodno podruje rijeke Save:....................................................................................................1103.4.2.4.2. Vodno podruje Jadranskog mora:........................................................................................... 117

3.4.2.5. Zakljuak....................................................................................................................................... 1213.4.3. Koritenje voda za potrebe privrede ................................................................... .................................... 122

3.4.3.1. Koritenje vodnih snaga................................................................................................................ 1233.4.3.2. Koritenje voda u poljoprivredi navodnjavanje.......................................................................... 1263.4.3.3. Ribnjaci ............................................................... ..................................................................... ..... 1263.4.3.4. Sport i rekreacija na vodama ................................................................. ........................................ 1273.4.3.5. Plovidba......................................................................................................................................... 127

3.5. Zatita voda pokazatelji stanja .............................................................................................. 1293.5.1. Uvodne napomene ......................................................... ..................................................................... .... 1293.5.2. Izvori zagaenja i procjena pritisaka ....................................................... ............................................... 129

3.5.2.1. Koncentrisani izvori zagaenja voda............................................................................................. 1303.5.2.2. Disperzni izvori zagaenja............................................................................................................ 133

3.5.3. Zatita voda od koncentrisanih izvora zagaenja.................................................................................... 1343.5.3.1. Postrojenja za preiavaje otpadnih voda .................................................................. .................. 134

3.5.4. Zatita voda od disperznih izvora zagaenja ............................................................ .............................. 1363.5.5. Zatiena podruja ................................................................ .............................................................. .... 136


5/289



3.5.6. Pojava akcidentnih zagaenja voda .................................................................. ...................................... 137

3.6. Zatita od voda pokazatelji stanja ......................................................................................... 1393.6.1. Uvodne napomene ......................................................... ..................................................................... .... 1393.6.2. Stanje sistema za zatitu od tetnog djelovanja voda.............................................................................. 1403.6.3. Zatita od poplava znaaj poplava ................................................................... .................................... 141

3.6.3.1. Izgraenost zatitnih objekata po poplavnim podrujima ...................................................... ....... 1423.6.3.2. Plavne povrine ............................................................... .............................................................. 1463.6.3.3. Mape rizika.................................................................................................................................... 1483.6.3.4. Negraevinske mjere zatite od poplava ................................................................. ...................... 1483.6.3.5. Sadanja organizacija odbrane od poplava.................................................................................... 1493.6.3.6. Organizacija odbrane od leda........................................................................................................ 1493.6.3.7. Praenje i prognoziranje hidrometeorolokih pojava............................................................ ........ 1493.6.3.8. Reimi rada hidroakumulacija za vrijeme velikih voda ................................................................ 1503.6.3.9. Otklanjanje posljedica od tetnog djelovanja voda ........................................................... ............ 150

3.6.4. Zatita od erozija i bujica........................................................................................................................ 1503.6.4.1. Stanje erozija tla i bujica .................................................................... ........................................... 151

3.6.5. Odvodnja unutarnjih voda....................................................................................................................... 1523.6.6. Nedostatak voda......................................................................................................................................154

4. Ciljevi upravljanja vodama i mjere.........................................................................................1554.1. Polazita pri definiranju ciljeva upravljanja vodama ............................................................ 155

4.1.1. Nivo ugroenosti ope zdravstvene situacije stanovnitva ................................................................ ..... 1554.1.1.1. Obuhvat stanovnitva javnim vodosnabdijevanjem ................................................................... ... 1554.1.1.2. Obuhvat stanovnitva sistemima za odvodnju i tretman otpadnih voda........................................ 1564.1.1.3. Kvalitet povrinskih voda.............................................................................................................. 1564.1.1.4. Kvalitet podzemnih voda............................................................................................................... 1564.1.1.5. Uticaj poplava .............................................................. ................................................................. 1574.1.1.6. Zakljuak....................................................................................................................................... 157

4.1.2. Sigurnost stanovnitva i dobara ......................................................................... ..................................... 1574.1.3. Meunarodne obaveze i ugovori............................................................................................................. 158

4.1.3.1. Evropski okvir upravljanja vodama............................................................................................... 158

4.1.3.2. Meunarodne konferencije o upravljanju vodama ................................................................ ........ 1594.1.3.3. Milenijumski razvojni ciljevi (MRC)............................................................................................ 1614.1.3.4. Relevantni ugovori i konvencije.................................................................................................... 162

4.2. Opi ciljevi upravljanja vodama............................................................................................... 165

4.3. Ciljevi upravljanja vodama i mjere po oblastima................................................................... 1674.3.1. Uvod ............................................................ ................................................................. .......................... 1674.3.2. Pravni okvir ............................................................. ................................................................ ............... 169

4.3.2.1. Metodoloki pristup....................................................................................................................... 1694.3.2.1.1. Razlozi za reviziju vodnog prava i propisa o vodama.............................................................. 1694.3.2.1.2. Razlozi za institucionalnu reformu ................................................................... ....................... 1704.3.2.1.3. Neke opte karakteristike Strategije i trenutka u kome se donosi u pogledu ciljeva i rokova.. 170

Strateki cilj 1: Pravna reforma sektora voda, koja proizilazi iz potrebe za prilagoavanjem novim drutvenim

uslovima, uz prilagoavanje zahtjevima EU-e u oblasti upravljanja vodama kao dio procesa stabilizacije ipridruivanja BiH Evropskoj Uniji................................................................................................................... 171

4.3.2.1.4. Ciljevi koji proizilaze iz zahtjeva EU ............................................................ .......................... 1714.3.2.1.5. Pricipi na kojima se zasnivaju zahtjevi EU.............................................................................. 1724.3.2.1.6. Rokovi za zadovoljenje zahtjeva EU-e .................................................................. .................. 1734.3.2.1.7. Instrumenti meunarodnog vodnog prava................................................................................ 174

4.3.2.2. Operativni ciljevi i mjere za pravni okvir...................................................................................... 1754.3.2.2.1. Operativni cilj 1: Ciljevi koji proizilaze iz zahtjeva EU-e....................................................... 1754.3.2.2.2. Operativni cilj 2: Ciljevi koji proizilaze iz potrebe za reformom nacionalnog vodnog prava iinstitucija 183

4.3.2.3. Mjere za postizanje stratekih i operativnih ciljeva....................................................................... 1854.3.2.4. Prilozi:........................................................................................................................................... 186

4.3.2.4.1. Prilog 1: Lista propisa EU koji se odnose na vode................................................................... 1864.3.2.4.2. Prilog 2: Lista direktiva EU koji su od znaaja za upravljanje vodama................................... 187

4.3.2.5. Pravni aspekt javno-privatnog partnerstva .................................................................. .................. 188


6/289



4.3.3. Ekonomski okvir..................................................................................................................................... 1904.3.3.1. Razlozi za analizu ekonomskih i financijskih aspekata u upravljanju vodama ............................. 1904.3.3.2. Kljune strateke odrednice i njihov uticaj na budue poslovne modele u oblasti upravljanjavodama 1904.3.3.3. Karakteristike uspjenih buduih poslovnih i organizacionih modela strateki ciljevi uupravljanju vodama u Federaciji BiH............................................................................................................... 191

4.3.3.4. Strateki cilj 2: Adekvatna integracija oblasti upravljanja vodama u ekonomski sistem kao cjelinu,uz veu zastupljenost ekonomskih instrumenta u procesu upravljanja vodnim resursima............................ ... 1924.3.3.5. Strateki cilj 3: Poboljanje efikasnosti, unapreenje transparentnosti i poveanje odgovornosti uupravljanju vodama ................................................................ ...................................................................... .... 1924.3.3.6. Strateki cilj 4: Osiguranje finansijske odrivosti u upravljanju vodama i reforma sistema cijenavodnih usluga uz postepeno uvoenje ekonomske cijene vode........................................................................ 1934.3.3.7. Operativni ciljevi i mjere za ekonomski okvir ...................................................................... ........ 195

4.3.3.7.1. Operativni cilj 3: Ekonomski racionalnije, i okolinski prihvatljivije upravljanje u sektoru voda irealizacija mjera za prelazak sa postojee prakse upravljanja ponudom na upravljanje potranjom za vodom 1954.3.3.7.2. Operativni cilj 4: Postupni prelaz na sistem koji bi obezbijedio dugorono odrivo financiranjeu oblasti upravljanja vodama, te puno pokrie trokova od korisnika usluga, ili iz drugih izvora .............. 1954.3.3.7.3. Operativni cilj 5:Poboljanje procesa odluivanja o vidovima koritenja vodnih resursa ....... 197

4.3.3.8. Problem financiranja i inovativni izvori financiranja u upravljanju vodama ................................ 1974.3.3.9. Javno-privatno partnerstvo u oblasti upravljanja vodama strateki izazovi i mogua rjeenja ..1984.3.3.10. Ekonomska cijena vode................................................................................................................. 1994.3.3.11. Financiranje putem vodnih naknada i prihoda po osnovu zakupa javnog vodnog dobra .............. 200

4.3.3.11.1. Posebne vodne naknade za koritenje povrinskih i podzemnih voda ................................... 2004.3.3.11.2. Financiranje melioracijske odvodnje i melioracijskog navodnjavanja:.................................. 2014.3.3.11.3. Posebne vodne naknade za koritenje vode za proizvodnju elektrine energije .................... 2034.3.3.11.4. Vodne naknade za zatitu voda.............................................................................................. 2034.3.3.11.5. Naknada za vaenje materijala iz vodotoka........................................................................... 2044.3.3.11.6. Financiranje zatite od tetnog djelovanja voda zatita od poplava.................................... 204

4.3.4. Institucionalni okvir................................................................................................................................ 2054.3.4.1. Strateki cilj 5: Efikasna institucionalna organizacija i administracija sposobna za provedbuprocesa pridruivanja i primjenu zahtjeva EU-e u sektoru voda...................................................................... 205

4.3.4.2. Operativni ciljevi i mjere za institucionalni okvir ......................................................................... 2074.3.4.2.1. Operativni cilj 6: Institucionalno jaanje sektora voda Federacije BiH................................... 2084.3.4.2.2. Operativni cilj 7: Osnaenje strunih kapaciteta...................................................................... 2094.3.4.2.3. Operativni cilj 8: Intenziviranje saradnje sa ostalim sektorima vezanim za vode.................... 2104.3.4.2.4. Operativni cilj 9: Uspostavljanje referentne(ih) i ovlatenih laboratorija za ispitivanje kvalitetavoda 2114.3.4.2.5. Operativni cilj 10:Poboljanje sistema dojave i efikasnog reagiranja u sluajevima pojaveakcidentnih i iznenadnih zagaenja voda .............................................................. ...................................... 212

4.3.5. Koritenje voda....................................................................................................................................... 2124.3.5.1. Uvod.............................................................................................................................................. 2124.3.5.2. Strateki cilj 6: Poveanje obuhvata i poboljanje javnog vodosnabdijevanja.............................. 2134.3.5.3. Strateki cilj 7: Osiguranje uvjeta za odrivo koritenje voda u oblastima iji razvoj ovisi odinteresa trita................................................................................................................................................... 214

4.3.5.4. Operativni ciljevi imjere za oblast koritenja voda .............................................................. ......... 2164.3.5.5. Snabdijevanje vodom stanovnitva ......................................................................... ...................... 2164.3.5.5.1. Potrebne koliine voda............................................................................................................. 2164.3.5.5.2. Prikaz raspoloivih vodnih resursa za javno vodosnabdijevanje ............................................. 2184.3.5.5.3. Operativni cilj 11: Poveanje obuhvata javnim vodovodnim sistemima sa sadanjih 60% napriblino 80% na kraju planskog perioda Strategije ............................................................................ ........ 2194.3.5.5.4. Operativni cilj 12: Smanjenje gubitaka u javnim vodovodnim sistemima za oko 15% ........... 2204.3.5.5.5. Operativni cilj 13. Racionalno koritenje, zatita, unapreenje stanja i ouvanje vodnih resursakoji se koriste, ili se planiraju koristiti za potrebe javnog vodosnabdijevanja............................................. 221

4.3.5.6. Operativni ciljevi za koritenje vode u oblastima iji razvoj ovisi od trita ................................ 2214.3.5.6.1. Operativni cilj 14: Ouvanje vodnih resursa, po osnovama uvjeta koritenja i zatite iz ZoV-aFederacije BiH, u skladu sa oekivanim potrebama za vodom u oblastima iji razvoj ovisi od interesa tritai opeg ekonomskog napredka..................................................................................................................... 222

4.3.6. Zatita voda............................................................................................................................................. 2274.3.6.1. Uvod.............................................................................................................................................. 227


7/289



4.3.6.2. Strateki cilj 8: Postizanje i odravanje dobrog stanja povrinskih i podzemnih voda radi zatiteakvatine flore i faune i potreba korisnika voda............................................................................................... 2284.3.6.3. Operativni ciljevi i mjere za oblast zatite voda............................................................................ 2294.3.6.4. Kvalitet povrinskih i podzemnih voda......................................................................................... 231

4.3.6.4.1. Operativni cilj 15: Izrada Plana upravljanja vodama za Vodno podruje rijeke Save i Vodnopodru je Jadranskog mora...........................................................................................................................231

4.3.6.5. Zatita voda od koncentrisanih izvora zagaenja.......................................................................... 2324.3.6.5.1. Operativni cilj 16:Smanjenje tereta zagaenja od urbanih/sanitarnih otpadnih voda .............. 2324.3.6.5.2. Operativni cilj17: Smanjenje emisije tetnih i toksinih materija koje produciraju pojediniindustrijski zagaivai kroz uspostavljanje sistema dozvoljenog isputanja i principa "zagaiva plaa" . 2344.3.6.5.3. Operativni cilj 18: Smanjenje koliina zagaenje koje dospijeva u povrinske i podzemne vodesa ureenih i divljih deponija krutog otpada ................................................................. ........................... 235

4.3.6.6. Zatita voda od disperznih izvora zagaenja................................................................................. 2354.3.6.6.1. Operativni cilj 19: Smanjenje zagaenja od poljoprivrednih aktivnosti .................................. 2354.3.6.6.2. Operativni cilj 20: Smanjenje zagaenja od aktivnosti vezanih za upravljanje umama......... 2354.3.6.6.3. Operativni cilj 21: Izgradnja sistema za prikupljanje, odvodnju i tretman otpadnih voda zanaselja ispod 2.000 stanovnika .................................................................. .................................................. 2364.3.6.6.4. Operativni cilj 22: Smanjenje zagaenja od saobraaja........................................................... 236

4.3.6.7. Zatiena podruja......................................................................................................................... 236

4.3.6.7.1. Operativni cilj 21: Uspostava zatienih podruja u skladu sa Zakonom o vodama FBiH...... 2374.3.7. Zatita od voda........................................................................................................................................ 2374.3.7.1. Strateki cilj 9: Smanjenje rizika pri ekstremnim hidrolokim pojavama..................................... 2374.3.7.2. Operativni ciljevi i mjere za oblast zatite od voda....................................................................... 238

4.3.7.2.1. Operativni cilj 24: Obnova i sanacija postojeih te izgradnja i odravanje sistema zatitnihvodnih objekata u cilju poveanja stepena sigurnosti odbrane od poplava.................................................. 2384.3.7.2.2. Operativni cilj 25: Izrada i donoenje Planova za zatitu od tetnog djelovanja voda............. 2394.3.7.2.3. Operativni cilj 26: Smanjenje erozije....................................................................................... 2414.3.7.2.4. Operativni cilj 27: Uspostavljanje Programa za borbu protiv sue .......................................... 2414.3.7.2.5. Operativni cilj 28:Prevencija i spremnost za sluaj katastrofe- ruenja ili prelivanja brana.... 242

5. Plan realizacije mjera za dostizanje ciljeva upravljanja vodama.......................................... 243

5.1. Uvod i prikaz Plana.................................................................................................................... 243

5.2. Pregled potrebnih ulaganja-Cijene provedbe planiranih mjera ........................................... 2805.2.1. Pravni, Institucionalni i Ekonomski okvir djelovanja............................................................................. 2805.2.2. Koritenje voda....................................................................................................................................... 2805.2.3. Zatita voda............................................................................................................................................. 2805.2.4. Zatita od voda........................................................................................................................................ 2815.2.5. Dinamika investiranja u planskom periodu Strategije ....................................................... ..................... 2815.2.6. Procjena moguih izvora i uslova finansiranja provoenja mjera radi ostvarenja ciljeva Strategijeupravljanja vodama FBiH ............................................................... .................................................................. .... 283

5.2.6.1. Svjetska banka............................................................................................................................... 2865.2.6.2. Sredstva Evropske unije .................................................................... ............................................ 2865.2.6.3. EIB (Evropska Investiciona Banka) ................................................................. ............................. 2895.2.6.4. Bosansko-hercegovaka razvojna banka BOR banka ................................................................ 289


8/289

STRATEGIJA UPRAVLJANJA VODAMA FEDERACIJE BOSNE I HERCEGOVINE1. OSNOVNE INFORMACIJE O PREDMETNOM PODRUJU1.1. POLOAJ I DRUTVENO POLITIKI OKVIR


1.Osnovne informacije o predmetnom podruju

1.1. Poloaj i drutveno politiki okvir

1.1.1. Osnovni pokazatelji

Bosna i Hercegovina se, prema svom geografskom poloaju, nalazi na granici dva klimatska pojasazapadnog Balkanskog poluostrva. Prostire se na povrini od 51 209,2 km2 od ega kopno zauzima51 197 km2 a more 12,2 km2.1 Klima je preteno kontinentalna a na jugu zemlje mediteranska.Zvanino ime drave je Bosna i Hercegovina koje je definirano stupanjem na snagu Okvirnogsporazuma o miru iz 1995 godine. Drava se sastoji od dva entiteta: Federacije Bosne i Hercegovine(Federacija BiH) i Republike Srpske (RS) kao i Distrikta Brko (DB). Geografske koordinatekrajnjih taaka Bosne i Hercegovine su slijedee:

Poloaj: Sjeverna geografska irina Istona geografska duina Opina/naseljeSjever 450 16' 30'' 160 55' 56'' B. Dubica/Gradina D.

Jug 420 33' 00'' 180 32' 24'' Trebinje/PodtirovnikIstok 440 03' 00'' 190 37' 41'' Bratunac/lijebacZapad 440 49' 30'' 150 44' 00'' Biha/Bugar

Tabela 1. 1.1: Geografske koordinate krajnjih taaka Bosne i Hercegovine(Izvor: Uprava za geodetske i imovinskopravne poslove BiH)

Federacija Bosne i Hercegovine, jedan od dva entiteta, je nastala potpisivanjem Vaingtonskogsporazuma izmeu Republike Hrvatske i Republike Bosne i Hercegovine, 18.3.1994 godine. Nasjednici Ustavotvorne skuptine, 30.3.1994 godine, usvojen je Ustav Federacije Bosne iHercegovine. Ova skuptina je 1996 godine prestala sa radom nakon formiranja Parlamenta

Federacije Bosne i Hercegovine. Povrina Federacije BiH iznosi 26 127 km2

.

Administrativno se Federacija BiH sastoji od deset kantona, to je utvreno Zakonom o federalnimjedinicama2, a nazivi i sjedita kantona su utvreni Ustavima kantona, i to:

Unsko-sanski kanton, sa sjeditem u Bihau (Kanton 1); Kanton Posavski, Oraje (Kanton 2); Tuzlanski kanton, Tuzla (Kanton 3); Zeniko-dobojski kanton, Zenica (Kanton 4); Bosanskopodrinjski kanton, Gorade (Kanton 5); Srednjobosanski kanton, Travnik (Kanton 6); Hercegovako-neretvanski kanton, Grad Mostar (Kanton 7); Zapadno-hercegovaki kanton, iroki Brijeg (kanton 8), Kanton Sarajevo, Grad Sarajevo (kanton 9), i Livanjski kanton Hercegbosanska upanija, Livno (kanton 10).

Organizaciono, kantoni su podijeljeni po opinama kojih na prostoru Federacije BiH ukupno ima79. Na slijedeoj slici se daje ilustrativan prikaz povrina kantona unutar Federacije BiH.

1 Agencija za statistiku Bosne i Hercegovine: www.bhas.ba2Sl. novine FBiH, br.9/96


9/289



Slika 1 1.1: Kantoni Federacije BiH

1.1.2. Stanovnitvo

Kao to je poznato u Bosni i Hercegovini (BiH) nema zvaninih popisa stanovnitva od 1991godine. Svi podaci objavljeni nakon 1991 godine zasnivani su ili na ogranienim lokalnim popisima

i anketama manjih podruja ili na strunim analizama i procjenama.

Treba naglasiti da je period nakon 1991 godine obiljeen burnim demografskim pomjeranjem.Pored toga u ovom vremenu su nastale politike i drutvene promjene koje uveliko komplikujuocjenu sadanje demografske situacije a pogotovo prognoze za budui period. Podruje FederacijeBiH je bilo pogoeno migracionim promjenama u koje su bile ukljuene hiljade stanovnika i to u,demografski gledano, vrlo kratkom vremenu. Ukoliko se za Bosnu i Hercegovinu posmatraju stope

prirasta stanovnitva u posljednjih 40 godina moe se izdvojiti nekoliko karakteristinih faza:

Do 70-tih godina demografsku dinamiku karakterizirale su visoke stope prirasta stanovnitva; Od 70-tih do 90-tih godina, bez obzira na rast stanovnitva, godinji rast je bio manji; Od druge polovine 90-tih, po procjenama, uoen je ponovni, neto blai rast ali daleko blai u

odnosu na ranije periode.

1.1.2.1.Demografski razvoj do 1991 godine

U slijedeoj tabeli i grafu daje se prikaz demografskog razvoja u Bosni i Hercegovini po rezultatima provedenih popisa stanovnitva. Po rezultatima posljednjeg popisa stanovnitva, 1991 godine,Bosna i Hercegovina je imala 4 377 033 stanovnika na teritoriji od 51 197 km2.3

3Podatak se odnosi na povrinu kopna BiH od 51197 km2, dok je ukupna povrina BiH 51209,2 km2


10/289



Godinapopisa

Povrina

km2Broj

stanovnikaStanovnika / km2

1879 51 246 1 158 440 22,6

1885 51 246 1 336 091 26,1

1895 51 246 1 568 092 30,6

1910 51 200 1 898 044 37,1

1921 51 200 1 890 440 36,9

1931 51 564 2 323 555 45,1

1948 51 189 2 564 308 50,1

1953 51 221 2 847 459 55,6

1961 51 197 3 277 948 64,0

1971 51 197 3 746 111 73,2

1981 51 197 4 124 256 80,6

1991 51 197 4 377 033 85,5

Tabela 1.1.2: Prikaz promjene broja stanovnitva BiH po provedenim popisima stanovnitva 1879-1991 g.

1.1.2.2.Demografski razvoj u periodu 1991 2007 godina

Kao to je naprijed navedeno ovaj period se, pored toga to nije obiljeen popisom stanovnitva,karakterie izraenim demografskim pomjeranjem. Ratni period 1991-1995 je donio destrukcije i

posljedice velikih razmjera, mjerljivih i nemjerljivih u stanovnitvu, imovini, privrednimkapacitetima te drutvenoj i komunalnoj infrastrukturi. Posljedice na ljude su najtee i ogledaju se ugubicima, odlivu stanovnitva (posebno radno najaktivnijeg) kao i u pogoranju psihofizikogzdravstvenog stanja. Stanovnitvo je pretrpjelo izmjene migracijama, kretanjima raseljenih iizbjeglih lica a izmjenjena je ekonomska, obrazovna i urbano-ruralna struktura.

Procjene o broju stanovnika za period 1996- 2007 godina su preuzete iz publikacija Federalnogzavoda za statistiku Sarajevo4

Treba znati da je u periodu nakon 1995 godine dolo do formiranja novih opina u Federaciji BiH, ito: Buim u Unsko-sanskom; Domaljevac u Posavskom; eli, Doboj-istok, Sapna i Teoak uTuzlanskom; Doboj-jug i Usora u Zeniko-dobojskom; Foa i Pale u Bosansko-podrinjskom iopina Dobretii u Srednjobosanskom kantonu. Takoe, dolo je i do promjena granica iz 1991godine za neke opine. Sve ove promjene uzete su obzir pa je po podacima navedene statistikeinstitucije broj stanovnika Federacije BiH, (stalno prisutno stanovnitvo), za period 1991 2007godina, prikazan i grafiki, slika 1.1.2.

4 Federalni zavod za statistiku Sarajevo www.fzs.ba


11/289



Promjena broja prisutnog stanovnitva u Federaciji BiH za period 1991-2007 godina

2000

2200

2400

2600

2800

3000

3200

1991 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007

Godine

Stanovnitvox1000

Prisutno

stanovnitvo F BiH

Slika 1.1.2: Grfaiki prikaz promjene broja stanovnika u Federaciji BiH za period 1991-2007 godina(Izvor: Federalni zavod za statistiku Sarajevo)

Kao to se vidi iz navedenih podataka broj prisutnog stanovnitva se za posmatrani perioduglavnom ne mijenja znaajnije i kree se oko 2 300 000, to je u odnosu na 1991 godinu smanjenje

za oko 26%. Posmatrajui odnos broja stanovnika iz 2007 godine prema 1991 godini, pokantonima, dobija se slijedea slika.

343.795

56.635

488.399 478.699339.513

267.412

89.012

499.075

115.626

287.878

496.830401.796

256.339

227.473

82.095

419.030

82.069

39.951

33.66241.187

UNSKO-SANSKI

KANTON

KANTON

POSAVSKI

TUZLANSKI

KANTON

ZENIKO-DOBOJSKI

KANTON

BOSANSKO-

PODRINJSKI

KANTON

SREDNJOBOSANSKI

KANTON

HERCEGOVAKO-

NERETVANSKI

KANTON

ZAPADNO-

HERCEGOVAKI

KANTON

KANTONSARAJEVO

HERCEGBOSANSKA

UPANIJA

PROCJENA 2007

POPIS 1991

Slika 1.1.3: Grafiki prikaz odnosa broja stanovnika popis 1991. procjena 2007.

Trenutno najnaseljeniji dijelovi Federacije BiH su centralni i sjevero-istoni dio teritorije, tanije

Kanton Sarajevo sa oko 325 i Tuzlanski Kanton sa oko 185 stanovnika na km2

, gdje na 15% povrine teritorije ivi oko 40% ukupnog stanovnitva Federacije BiH. Na drugim dijelovimateritorije situacija je relativno povoljna, izuzev Kantona 10 (Hercegbosanska upanija/Livanjskikanton) gdje na 19% ukupne teritorije Federacije BiH ivi samo 16,6 stanovnika na km2.

Raspored stanovnitva po naseljima je mogue prikazati samo za period 1991 godina, shodnorezultatima popisa5. Na slijedeoj slici se daje grafika interpretacija veliine naseljenih mjesta na

prostoru Federacije BiH.

5Procjene o broju stanovnika, za period 1996-2007 godin,a se od Federalnog zavoda za statistiku daju samo za opine


12/289



Slika 1.1.4: Broj stanovnika i veliina naselja po opinama(popis 1991.)

Raspored broja stanovnika po vodnim, odnosno slivnim i podslivnim podrujima u Federaciji BiHdat je na slijedeim tabelama.

Broj stanovnikaPredmetno podruje: Popis 1991 g. Procjena 1997 g.

Podsliv r. Une sa Glinom i Koranom 364.597 302.488Podsliv r. Vrbas 160.762 120.868Podsliv r. Bosne 1.544.386 1.341.727

Podsliv r. Drine 63.410 57.526 Neposredni sliv r. Save 144.988 135.557Ukupno Vodno podruje rijeke Save 2.278.143 1.958.166Tabela 1.1.3: Prikaz stanovnitva Federacije BiH na Vodnom podruju rijeke Save

Broj stanovnikaPredmetno podruje: Popis 1991 g. Procjena 1997 g.

Sliv r. Neretve sa Trebinjicom 359.060 311.262Sliv rijeka Krke i Cetine 81.615 58.084Uk. Vodno podruje Jadranskog mora. 440.675 369.346Sveukupno Federacija BiH 2.718.818 2.327.512Tabela 1.1.4: Prikaz stanovnitva Federacije BiH na Vodnom podruju Jadranskog mora


13/289

STRATEGIJA UPRAVLJANJA VODAMA FEDERACIJE BOSNE I HERCEGOVINE1. OSNOVNE INFORMACIJE O PREDMETNOM PODRUJU1.2. PRIRODNE KARAKTERISTIKE PREDMETNOG PODRUJA


1.2. Prirodne karakteristike

1.2.1. Opi pokazatelji

Geoloka graa ipetrografski sastav terena Federacije BiH je rezultat duge geoloke prolosti to je rezultiralo stvaranjem magmatskih, sedimentnih i metamorfnih stijena, i mnogih orudnjenja.Reljef se razvijao tokom perioda paleozoika, mezozoika i kenozoika. Na karakteristikehidrografskog oticanja znaajno utie postojanje razvijenog karstnog podruja.

Na hidroloke prilike bitan uticaj imaju geomorfoloki i hidrogeoloki faktori, to se ilustriraslijedeim navodima:

Poloaj barijera Dinarida, koji presjecaju vlana zrana strujanja sa Sredozemlja, izazivajunjihovo podizanje, naglo hlaenje i nastanak padavina. Stoga su i najvee padavine na prostoruBosne i Hercegovine i Federacije BiH ba u podnoju Dinarida;

Na takav sistem nastanaka padavina nadovezuje se poloaj prostiranja karsta, sa njegovim velikimpodzemnim retenzionim hidrolokim potencijalima.

Na ovakvim osnovama, uz odgovarajui pogodan rubni kontakt sa hidrogeolokim izolatorima,nastaju sva izvorita znaajnih vodotoka, oba vodna podru ja Federacije BiH. Sa istimgeomorfolokim i oborinskim obiljejima, ali bez karsta, reim voda u Federaciji BiH, i u Bosni iHercegovini u cjelini, bi bio znaajno nepovoljniji.

1.2.2. Litografske i tektonske karakteristike

Podru je Federacije Bosne i Hercegovine smjeteno je u nekoliko razliitih paleogeografsko-strukturnih jedinica koje se razlikuju po svom sastavu, strukturi i genezi . U profilu jugozapad-sjeveroistok (od Jadranskog mora do rijeke Save mogu se izdvojiti slijedee paleogeografsko-strukturne jedinice, prikazane na slijedeoj slici:

Dinarska karbonatna platforma (Vanjski Dinaridi) - najveim dijelom sliv Jadranskog mora amanjim rijeke Save.

Bosanski fli podsliv rijeke Save. Paleozojsko-trijaske alohtone formacije koje manjim dijelom pripadaju slivu Jadrana a veim

slivu rijeke Save. Slivu Jadrana pripadaju jugozapadni dijelovi Zec planine, Bitovnje i Bjelanice(sliv rijeke Neretve). Slivu rijeke Save pripadaju paleozojski i trijaski tereni podru ja Kljua,

Sanskog Mosta, planine Vranice, Igmana i Bjelanice, ireg podruja Sarajeva i Gorada. Ofiolitna zona koja obuhvata planine Ozren i Konjuh (tipini nekarstni teren u kome preovladjujubazine i ultrabazine stijene) podsliv Save.

Savsko-vardarska zona (Tuzlanski i Posavski kanton) podsliv Save. U okviru ovih paleogeografsko-strukturnih jedinica izdvojene su post-orogene oligocenske,

neogenske i kvartarne formacije u kojima su formirana znaajna vodna tijela intergranularneporoznosti.


14/289



Legend

16

16-a

14

17

18

14 - a

9

11

10

8

7

5

6

99

9

9

Geological map of Bosnia and Herzegovina

11

11

1818

18

18

10

10

10

10

10

8

8

8

8

8

8

8

7

7

7

7

6

6

6

6

6

6

6

6

6

6

15

14

14

13

13

13

23

21

1931

44

4

22

3

14

44

5

4

2 25

25

2525

25

2525

24 4

23

3

44

24

24

36

24

12

12

12

12

14

14

13-a13-a

13-a13-a

2212

14-a

14-a

122299

4 4

1 12 23 3

12 1213-a 13

14-a 1515

19 1920 20

21 2122 22

23 2324 2425 25

Allochthonus Paleozoic and Triassic complexes

Adriatic carbonate platform (External Dinarides)

Passive continental margin (Flysch Bosniaque)

Ophiolite zone

Active continental margin (Vardar zone)

Post-orogenic Oligocene, Neogene and Quarternary sediments

Metamorphyc Rocks: 1. Sedimentary Rocks: 2. , 3. ,4. , 5 , 6. , 7 ,

Volcan ic Roc ks: Var is ca n= 25 , M iddle Tr ias sic =2 3Plutonic Rocks: Middle Triassic=19. , 20. ,21.

8. , 11 , 13 , 14

10.

9 ), 18. Middle Jurassic- )

S ed ime nt ar y Roc ks: 1 2. , 13 a , 14 a.Plutonic Rocks: 22. ), Volcanic Rocks: 24 )

15 ), 16. ,16 a. , 17.

Silurian, Devonian CarboniferousLate Permian . Early Triassic Middle Triassic . Late Triassic

. Rhyolite group . Basalt groupAlkali-feldspar syenite Gabbro group

Granodiorite-diorites group

J ura ssi c . Cre tac eo us . P aleo ce ne . Eo ce ne

Jurassic-Cretaceous

. L ate J ura ss ic L at e Cre tac eo us( me la ng e L ate Ju ra ssi c (o phiol ite f or ma tio ns

L ate Cr et ace ou s . P al eoce ne E oce neEocene (grani te group . Miocene (trachyte group

. Eocene-Oligocene (Promina Miocene intramountain fresh-water sedimentsMiocene South Pannonian Basin Pliocene Hazim Hrvatovi

4

4

6

4

0 64Km

Mostar

Sarajevo

Tuzla

Brko

BihaBanjaluka

Livno

Neum

Travnik

Jablanica

B.Gradika

Zvornik

Bijeljina

Viegrad

Trebinje

Gorade

Sl.1.2.1: Pregledna geoloka karta Bosne i Hercegovine sa glavnim paleogeografsko-tektonskim jedinicama (Hrvatovi,2000).

Legenda za sliku:Alohtoni paleozojsko-trijaski kompleksiMetamorfne stijene: 1. Silur(facija zelenih kriljaca), Sedimentne stijene: 2. Devon(krenjaci i dolomiti), 3.Karbon(klastini sedimenti), 4.Gornji perm(klastiti, evaporiti,krenjaci), 5. Donji trijas(klastiti i rjedje krenjaci),6.Srednji trijas(krenjaci, rjedje dolomiti), 7. Gornji trijas(krenjaci i dolomiti).Vulkanske stijene: Variscijske (paleozoik)=25. Grupa riolita, Srednji trijas=23 Grupa bazaltaPlutonske stijene: Srednji trijas=19.Alkalni sijeniti, 20. Grupa gabrova, 21. Grupa granodiorita-diorita.Dinarska karbonatna platforma8. jura(krenjaci i dolomiti), 11. kreda(krenjaci), 13. paleocen(krenjaci), 14.eocen(fli),Bosanski fli (pasivna kontinentalna margina)10. jursko-kredni flini sedimentiOfiolitna zona

9. gornje-jurski i donjo-kredni ofiolitni melan(pjeari, glinci, alevroliti, ronaci, dijabazi, gabri, serpentiniti, krenjaci,konglomerati), 18.Srednjejurske-gornjojurske ofiolitne formacije (bazine i ultrabazine stijene)Savsko-vardarska zona (aktivna kontinentalna margina)Sedimentne stijene: 12. gronja kreda (fli-djelimino metamorfisan), 13.a. paleocen (krenjaci i klastiti), 14.a.eocen(fli)Plutonske stijene: 22. Eocen (grupa granita), Vulklanske stijene:24 miocen (grupa trahita)Post-orogeni oligocenski, neogenski i kvartarni sedimenti15.eocen-oligocen(konglomerati i pjeari), 16.miocenski slatkovodni sedimenti sa naslagama uglja, 16.a. miocenskisedimenti junog Panonskog basena (marinski sedimenti), 17. pliocen

U narednom tekstu su opisane osnovne geoloke i tektonske karakteristike navedenih jedinica:

Dinaridska karbonatna platforma Dinaridska karbonatna platforma - Vanjski Dinaridi,obuhvata prostor sjeveroistono od obale Jadranskog mora, poznat pod imenom Visoki kr ili


15/289



karstni Dinaridi. To je pojas duine preko 300 i irine 80-200 km (nakon tektonske redukcije). Uovom prostoru je bila karakteristina dugotrajna karbonatna sedimentacija (od srednjeg trijasa dosrednjeg eocena, a u nekim dijelovima i od gornjeg perma) iji je rezultat stvaranje veoma debelihnaslaga karbonatnih sedimenata u kojima su smjetena velika vodna tijela podzemne vode saznaajnim vrelima kao to su vrelo Bune, Bunice, Klokot, Klokun i mnoga druga. U okviru

Dinaridske karbonatne platforme formirano je vie tercijarnih paleodepresija odnosno neogenihsedimentacionih bazena u kojima su u periodu oligocen-pont egzistirala slatkovodna jezera.Pofacijelnom tipu i litolokim karakteristikama sedimenata nastalih u ovim bazenima (gline,

pjaenjaci, bree, konglomerati, ugljevi i krenjaci) bitno se razlikuju od sklopa karbonatne platforme ali po hidrogeolokoj funkciji, veliini i uticaju na razvoj karstifikacionih procesaunutar karbonatne platforme, ovi bazeni pretstavljaju njene znaajne elemente. Neogeni bazeni sutretirani kao posebna paleogeografsko-strukturna jedinica, razvijena u irem prostoru BiH a u

podru ju Dinaridske karbonatne platforme to su slijedee jedinice: Cazinsko-bihaki, Drvarski,Glamoki, Kupreki, Livanjski, Duvanjski, Mostarski, Nevesinjski i Gataki bazen

Bosanski fli (Blanchet, 1969; Aubouin et al., 1970), takodjer poznat kao flina zona Sarajevo-

Banja Luka (Mojievi, 1975), taloio se na padini i podnoju Jadransko-karbonatne platforme(Pami et. al., 1998). U Bosanskom fliu, koji je debljine oko 3000 m, mogu se izdvojiti dvijegrupe formacija (Oluji, 1980). U legendi karte to su brojevi 7 i 8.Starija, Vranduka grupa, karakterizira se alterniranjem neflinih ejlova paraflinih iturbiditnih sekvencija koje su uglavnom izgradjene od mikrita, arenita, ejlova, ponegdjeinterstratificiranih s radiolaritima kao rezultat pelagikih ingresija; ova je jedinica lijaske do

berijaske starosti. Ova grupa formacija sadri obilan ofiolitni detritus to indicira da je podrujenjenog stvaranja bilo u podruju ispred obdukovanih ofiolita. Ova grupa formacija je izgradjenaod mijeanih karbonatno-silikatnih stijena.Mlaa, Ugarska grupa formacija, predstavlja pravi karbonatni fli koji je uglavnom izgradjen odmaterijala sa karbonatne platforme Vanjskih Dinarida. Lee diskordantno preko grupe Vranduk.Ova je jedinica albske do senonske starosti, a ponegdje sadri i donjopaleogenske mikrofosile,

poznata je u literaturi kao Durmitorski fli.

U hidrogeolokom smislu, litoloki sastav ovih flinih formacija je odredio i njihovuhidrogeoloku funkciju, pa je kompleks jursko-krednog flia (Vranduka grupa) definisan kaohidrogeoloki kompleks sa vodonepropusnom funkcijom, bez akvifera a kredni karbonatni fli(Ugarska grupa) kao hidrogeoloki kompleks sa mjeovitom poroznosti.

Alohtone paleozojsko-trijaske formacije poremeuju pravilni zonalni raspored dinaridskihpaleogeografsko-strukturnih jedinica. Ove jedinice sadre uglavnom Paleozojske metasedimente i

metavulkanite koji su pokriveni permskim sedimentima. Pored paleozojskih formacija prisutno jeobilje trijaskih krenjaka i dolomita uz podredjenije sinhrone magmatske i klastine stijene.

Paleozojski i trijaski kompleksi predstavljeni su Sansko-unskim, Srenjebosanskim i Jugoistono-bosanskim alohtonim masama.

Podruje Federacije Bosne i Hercegovine zahvata male prostore poznatog paleozojskog Sansko-unskog podruja. To su tereni kod Sanksog Mosta, Sanice i Kljua i pripadaju karbonu, gornjem

permu i donjem trijasu.

Srednjobosanskim kriljavim gorjem (Vranica, Kruica, Radovan, Bitovnja, Zec i

Berberua), u irem smislu, nazivamo planine uglavnom izgradjene od kristalastih kriljaca. Najstarije tvorevine predstavljaju metamorfiti nastali uglavnom od sedimentnog kompleksa


16/289



silurske i ordovicijske () starosti. Kompleksi kriljaca uglavnom pripadaju faciji zelenih kriljacaniskog stupnja metamorfizma, a manjim dijelom prelaznoj epidot-amfibolitskoj faciji. Izdvojenisu slijedei metamorfiti: kvarcno-sricitski, muskovitski, filitini, hloritski, otrelitski, amfibolski igrafitini kriljci; metapjeari, kvarciti, dolospariti mermerisani krenjaci i mermeri. Navedeni

parametamorfiti najkarakteristiniji su na terenima Busovae, Fojnice, Viteza i Vranice.

Meutim, mogu se izdvojiti i ograniena podru ja karbonatne sedimentacije, izgraena odkrenjaka , dolomita i mermera (Vranica) koja imaju karakter karstne sredine i kojima jesmjeteno vodno tijelo podzemne vode.

Oblast Jugoistone Bosne zahvata podru je Foe, Gorada i Prae. Najstarije naslage, starijipaleozoik, otkrivene su izmedju Foe i Gorada gdje je ouvan hercinski pravac pruanja slojeva.Kod Ustikoline otkriveni su bankoviti krenjaci( Spasov i Filipovi, 1966 i Kulenovi 1977) sakonodontima gornjeg silura (Ozarkodina, Panderodus) .

Dinaridska ofiolitna zona pokriva najvei dio Unutarnjih Dinarida, a izgradjena je od slijedeih

jedinica (Pami, 1982; Pami

et al., 2002)a) Radiolaritna formacija, srednje/gornjotrijaske do donjokredne starosti, predstavlja sloj-

na-sloj sekvencu izgraenu preteno od radiolarita i ejlova s podredjenim mikritima i bazaltima. b) Gornjojurski olistostromski ofiolitni melan ili divlji fli (wildflysch) u starijoj

literaturi poznat kao dijabaz-rona formacija ima debljinu veu od 1 km. Ova formacijapredstavlja haotinu tvorevinu izgradjenu od siltno-glinovitog matriksa sa fragmentima grauvaka,ofiolita i podredjeno ronjaka, glinaca, kriljaca i egzotinih krenjaka koji su uglavnom trijaskestarosti. Najgornji dio melana je metamorfisan kao rezultat konduktivne toplote nastaleobdukovanjem vruih i mladjih ultramafitnih geolokih tijela. Ovaj metamorfizam je gornjojurskestarosti.

c) Ultramafitni masivi su sauvani kao relikt okeanske kore koja pliva na debelom

ofiolitnom melanu (dijelovi planina Konjuh, Ozren). Dijelovi ultramafita (lerzoliti i harzburgiti)su serpentinisani.Gornji dijelovi ofiolitnih sekvenci su bili erodirani kada se stvara kora raspadanja serpentinitaobogaena kobaltom i niklom (podruje Gornjih ivinica). Preko kore raspadanja taloe se mladjesedimentne kontinentalne i marinske formacije.

d) Sedimentne formacije koje lee transgresivno preko ofiolita mogu se izdvojiti u dvijeglavne formacije: Pogarska formacija (Jovanovi, 1957) i platformni krenjaci kod Olova i naVijencu kod Lukavca.Pogarska formacija je u donjim dijelovima predstavljena klastitima (konglomeratima, pjearima,

breama) koji su nastali od detritusa iz jurske ofiolitne zone ali sa karakteristinim paleozojskimcrvenim granitima pronadjenim u konglomeratima. Konkordantno preko ovih klastita (gornji

dijelovi donje krede) lee gornjokredni rudistni krenjaci (podruje epa i Zavidovia).

Platformni tip krenjaka otkirven je kod Olova (podru je Stupanice i Vijenac kod Lukavca) i predstavlja fosiliferne gornjojurske do donjokrene plitkovodne krenjake koji predstavljajupoetak formiranja jedne manje, izolovane, karbonatne platforme koja u podlozi ima ofiolite.

Savsko-vardarska zona, je prostor izmedju june Tisije i unutranjih Dinarida (Sjeverna Bosna),koji je uglavnom pokriven neogenskim sedimentima Panonskog basena. Pre-neogene formacijesu sauvane na podruju Trebovca i Majevice. U Savsko-vardarskoj zoni su prisutne gornjokrednedo paleogenske fline jedinice koje su intrudovane paleogenim granitoidima, zatim ofiolitne

jedinice, tektonizirani melan i bimodalni vulkanizam.


17/289



Post-orogene oligocenske, neogenske i kvartarne formacije. U sadanjoj strukturi Dinaridavanu ulogu imaju oligocensko-miocenske marinske do slatkovodne naslage nastale nakonfinalnog strukturiranja Dinarida za vrijeme eocenske deformacione faze. U Bosni i Hercegoviniima preko 150 malih i velikih slatkovodnih basena sa nalsagama uglja od ega su u FederacijiBosne i Hercegovine najpoznatiji Sarajevsko-zeniki, Bugojanski, Kamengradski, Livanjski,

Tuzlanski i Mostarski.

U okviru podru ja Federacije Bosne i Hercegovine, u izdvojenim slatkovodnim neogenskim basenima, izdvojene su naslage predstavljene laporovito-glinovitim sedimentima, rjeekonglomeratima, pjeskovima, krenjacima i ugljevima koji se eksploatiu. Najee, kao

pokrovne naslage, u okviru ovih basena konstatovani su plio-kvartarni pijeskovi i glinovitipijeskovi sa podreeno ljunkovima.

1.2.2.1.Neogeni bazeni Federacije BiH

U strukturi Dinarida znaajnu ulogu imaju neogenske marinske do slatkovodne naslage nastale

nakon izdizanja Dinarida za vrijeme eocenske deformacione faze. U Bosni i Hercegovini ima velikibroj manjih ili veih slatkovodnih basena sa naslagama uglja ili bez njih , koji su rasprostranjeni nasvim geotektonskim i paleogeografskim jedinicama i mogu se zonirati na: neogeni bazeni karbonatne platforme (Glamo, Livno, Sreviko p., Bijelo p., Duvanjsko polje,

Kupreko p., uiko p., Mostar, Biha, Drvar, Cazin i dr.). neogeni bazeni izmeu Srednjebosanskog kriljavog gorja i Dinaridske ofiolitske zone

(Sarajevsko-zeniki bazen, Bugojanski bazen, Sansko-Kamengradski, i dr.), neogeni bazeni Unutranjih Dinarida, nastali izmeu Dinarske ofiolitske i zone Savsko-Vardarske

zone (Tuzlanski b., Graanica, Banjaluki b. i dr.). Posebno znaajni po niz funkcija hidrolokog i hidrogeolokog karaktera su sloeni sistemi

Mostarskog blata, Hutova i Bukog blata.

Litofacijelne karakteristike ovih bazena su, zbog intenzivnih orogenih aktivnosti u tom peridu iciklinih izmjena uslova sedimentacije, veoma raznovrsne ali generalno dominiraju klastiti svihtipova (gline, lapori, pijesci, konglomerati i dr.), sa karbonatnim sekvencama (krenjaci ) iizraenim fazama formiranja ugljenih naslaga.

Svaki od ovih bazena bitno utie na regionalne i lokalne hidrogeoloke odnose i dio su sistemacirkulacije podzemnih voda, a sa aspekta hidrogeolokog karaktera podloge na kojoj su formiraniznaajno je razlikovati: neogeni bazeni na karbonatnoj karstifikovanoj podlozi,

neogeni bazeni na klastinoj vodonepropusnoj podlozi.

U podru ju karbonatne platforme neogeni bazeni zauzimaju znaajna prostranstva u formi krakihpolja i ovdje e se naglasiti neke od njih na podru ju Federacije BiH, zbog veliine i znaaja uformiranju sistema cirkulacije podzemnih voda odnosno formiranju podzemnih vodnih tijela u

potruju Dinaridske karbonatne platforme.

Neogeni baseni i vodonepropusne naslage koje ih tvore, zavisno od lokalnih geolokih prilika ihipsometrijskog poloaja, imaju razliitu ulogu unutar hidrogeolokog sklopa karstnih terena.Prvenstveno funkcioniu kao djelimine (visee), lokalne ili potpune barijere kretanju podzemnihvoda, usmjeravajui njihovo kretanje i najee odreuju podzemne hidrogeoloke vododjelnice.

Tako na pr. neogen Duvanjskog polja usmjerava vode na dvije strane: ka vrelima Rame i Sinjskom polju, dok neogen Livanjskog polja ini dugu barijeru, koja, ipak, ne zadrava sasvim vode iz


18/289



zalea, itd. Na taj nain ove naslage, zajedno sa strukturno-tektonskim poremeajima i njihovimposljedicama, direktno utiu na poloaj u prostoru i dubinu karstifikacije. Tim prije jer su mnogibaseni znatne monosti: od 500 pa do 2.000 m.

Vododjelnice izmeu slivova Cetine, Krke i Neretve, unutar jadranskog sliva, rezultat su sloenog

djelovanja vie faktora, meu kojima znaajno mjesto zauzima prostorni poloaj stijenskih masa safunkcijom hidrogeolokog kompleksa, kakvim se mogu smatrati jezerski sedimenti neogena ucjelini odnosno promina naslage, razvijene u tom podru ju. Na svom putu prema najniemerozionom bazisu dio podzemnih voda vie puta nailazi na prepreke od neogenih sedimenata,

pojavljuje se na njihovoj povrini i tee preko (a djelimino i kroz) njih, da bi, na suprotnom krajupolja, ponovo uao u podzemlje i nastavio tei prema nioj stepenici. Utvreno je pet horizonata nakojima podzemne vode izlaze na povrinu i to: Kupreko polje (1.117 do 1.160 mnm), uiko polje(cca 915 mnm), Glamoko i Duvanjsko polje (oko 860 mnm), Livanjsko polje i Buko Blato (oko700 mnm) te Sinjsko polje (oko 300 mnm). Utvrena su dva generalna pravca cirkulacije

podzemnih voda: zapadni krak, sa kaskadama Glamoko Livanjsko Sinjsko polje i istoni,markantniji smjer koji se odvija preko Kuprekog, uikog, Duvanjskog i Bukog na Sinjsko polje.

1.2.2.2.Glavne navlane strukture Dinarida

Zanemarujui lokalne tektonske sloenosti vidi se da sve velike paleogeografske i strukturne jedinice lee navuene jedna preko druge, s Vanjskim Dinaridima na dnu i Savsko-vardarskomzonom na vrhu. Te velike navlano-borane strukture Dinarida deformisane su od gornje jure doeocenske deformacione faze. Imajui u vidu ovu injenicu glavne navlane strukture Dinarida(sl.4.3.) mogu se podijeliti u tri osnovne grupe (koje generalno predstavljaju i paleogeografske

jedinice Dinarida):

Navlake proizale kretanjem Dinaridske karbonatne platforme, koje se karakteriu relativnojednostavnom geometrijom i umjerenom duinom kretanja (Karstna i Una-Glamo-Drenica-Gackonavlaka),

SARAJEVO

MOSTAR

BIHA

BANJALUKA

TUZLA

DUBROVNIK

LEGENDA

Savsko-vardarska navlaka

Ofiolitska navlaka

Durmitorska navlaka

Navlaka bosanskog fli a

Tektonski blok Srednjebosanskog kriljavog gorja

Krska navlaka

Navlaka Glamo Dre nica-Gacko-

Sansko-unska navlaka

Golijska navlaka

Radu ak navlaka

1

2

3

4

5

6

7

1. Unski rasjed

2. Banjalu ki rasjed

3. Spre ansko-kozara ki rasjed 4. Drinski rasjed

5. Sarajevski rasjed6. Neretvanski rasjed7. Trebinjski rasjed

0 100 km

8. Busova;ki rasjed9. Vrbaski rasjed

Slika 1.2.2: Glavne strukture Dinarida Bosne i Hercegovine

Navlake proizale kretanjem Dinarskog dijela Tetisa, koje se karakteriu kompleksnomgeometrijom i znaajnom duinom transporta (Bosanskog flia, Ofiolitna i Savsko-vardrska).


19/289



Navlake proizale kretanjem paleozojsko-trijaskih jedinica, koje se takodjer karakteriukompleksnom geometrijom i duinom kretanja i preko sto kilometara (Durmitorska, Golijska,Sansko-Unska, Kljuko-Raduka).

eoni dijelovi ovih navlanih struktura mogu se pratiti stotine kilometara. Svaka od ovih navlanih

strukturnih (navlake prvog reda) jedinica su interno ubrane, izrasjedane i podijeljene u navlakedrugog reda, koje se mogu pratiti na duini i do 50 km.

Glavne rasjedne strukture Dinarida. U jasno izraenoj navlanoj gradji Dinarida, mogu seizdvojiti slijedei rasjedi:

dubinski rasjedi,postkolizioni horizontalni i normalni rasjedi - rasjedi prvog reda (neotektonski aktivni rasjedi), gravitacioni i reversni rasjedi drugog reda.

Izdvojeni dubinski rasjedi sijeku cijelu Zemljinu koru ili njene velike dijelove. Glavni pravac

pruanja ovih rasjeda je sjeverozapad-jugoistok, dok su izdvojeni i rasjedi pravca pruanjasjeveroistok-jugozapad i oni vjerovatno predstavljaju granice magnetnih anomalija. Lokacije idugotrajna aktivnost dubinskih rasjeda imala je znaajnu ulogu u oblikovanju geologije. Oigledno

je da oni imaju vezu izmedju geotektonskih jedinica, magmatizma i metalogenije, geotermalneenergije, nalazita plina i nafte a naroito su znaajni za seizmiku aktivnost podru ja Bosne iHercegovine.

Dubinski rasjedi imaju priblino vertikalni poloaj a njihovo pruanje je saglasno sa pruanjemgeotektonskih jedinica i neotektonskih zona. Povrinska geologija i recentna seizmika aktivnostukazuje na njihovu izraenu neotektonsku aktivnost.

1.2.3. Stanje uma

Ukupni umski fond na podruju Federacije BiH ima prirodnu strukturu, iako su u periodu od 1970do 1995 godine umski resursi znatno degradirani. Prirodna struktura umskog fonda, strunim i

brinim gospodarenjem, e biti osigurana i u budunosti doke prirodno podmlaivanje poticati, adugotrajnost gospodarenja unaprjeivati, bioloku razliitost to e sve unaprijediti opekorisne i

polivalentne funkcije ume. umski resursi, radi iznimno dugog reprodukcionog perioda, a s drugestrane visokog nacionalnog interesa za ovu privrednu granu, zahtijevaju posebnu panju. Uaktuelnom kontekstu ivljenja poveani su zahtjevi za koritenjem polivalentnih funkcija i tonaroito kroz izdvajanje:

zatienih uma, zatitnih uma i uma s posebnom namjenom.

Zatiene ume predstavljaju prostore posebne namjene u smislu ouvanja sjemenskih sastojina ipraenja ekosistema. Zatitne ume imaju poseban znaaj i ulogu u zatiti izvorita, posebnoizvorita pitke vode i vodotoka, konzarvaciji povrinskih voda, zatiti od incidentnih oneienja,zatiti od negativnih uticaja povrinske erozije tla uzrokovane oborinskim vodama, sprjeavanju

pojave klizita i t.d. ume s posebnom namjenom predstavljaju polazne elemente za uspostavljanjeprirodnih rezervata, nacionalnih parkova, spomenika prirode i zatienih pejzaa. Da bi se ukazalo

na znaaj navedenih funkcija uma u narednoj tabeli se daje pregled struktura uma i umskogzemljinog prostora u Federaciji BiH.


20/289



ira kategorija uma i umskog zemljinogprostora

Povrine(ha)

Povrine u procentima(%)

Visoke ume s prirodnom obnovom 514.244 40,1Visoke degradirane ume 16.912 1,3umske kulture s procijenjenom drvnom masom 51.251 4,0

umske kulture bez procijenjene drvne mase 13.217 1,0UKUPNO VISOKE UME 595.624 46,4Izdanake ume 252.703 19,7UKUPNO OBRASLO UMSKO ZEMLJITE 848.327 66,1Goleti sposobne za poumljavanje 185.803 14,5Goleti nesposobne za poumljavanje 121.468 9,5UKUPNO NEOBRASLO UMSKO ZEMLJITE 307.361 24,0UKUPNO ZA GOSPODARENJE 1.155.598 90,1Minirane povrine (sve kategorije) 127.129 9,9SVEUKUPNO (nesporno): 1.282.727 100,0Tabela 1.2.1.: Tabela zastupljenosti umskih resursa na prostoru Federacije BiH

1.2.3.1.Upravljanje umama u kontekstu zatite voda

Na povrinske i podzemne vode, kao prirodni resurs, u znaajnoj mjeri imaju uticaja umsko-gospodarske mjere. Na primjer, naini sjee utiu na sadraje i na dinamiku vode u povrinskim i udubljim dijelovima pedosfere. U ravnim zonama, koje su primjerice karakteristine za neposrednisliv Save, mogue su pojave vodolenosti ili pojave vikova vode u zonama poljoprivredne

proizvodnje. U istim zonama, i sa istim tlima u kojima je zastupljena odgovarajua umskavegetacija, ne javljaju se vodolenosti. Za dinamiku voda karakteristino je to da redovna ophodnja-

prorjeivanje, utiu na poveanja rezevi vode u tlu, a kronje svojom povrinom tite tlo odprekomjernog zagrijavanja i isparavanja voda.

Jedna od najvanijih ekolokih funkcija ume je zatita voda. Prema Zakonu o umama FederacijeBiH6, dio 5 u lanovima 38, 39, 40 i 42 govori se o umama s posebnim reimom gospodarenja. Poovom zakonu u ume s posebnim nainom gospodarenja spadaju: zatitne ume, ume s posebnomnamjenom i ume kra.

U neposrednom slivu rijeke Save znaajan zagaiva voda je poljoprivreda (mineralna hraniva,zatitna sredstava - herbicidi i pesticidi, organske komponente, ostaci goriva i maziva itd), imajui uvidu da je ovo dominantno poljoprivredno podruje. Radi opasnosti od oneienja voda znaajna jeuloga umske vegetacije i tla, posebno njegovih pufernih svojstava. Integralnim djelovanjima ovihdvaju faktora ublaavaju se ili sprjeavaju negativni uticaji na povrinske i podzemne vode.

Posebno je vana uloga umskih sistema koji svojim metabolikim funkcijama korjenovog sistema inadzemnih, a posebno zelenih dijelova (lisna povrina ima ulogu ublaivaa i absorbenta

nepovoljnih uticaja), vre posrednu zatitu od zagaenja koja mogu biti rastvorena ili suspendovanau oborinskim vodama. U neposrednom slivu rijeke Save dominiraju liarske ume, pa su efektizatite voda tokom vegetacione sezone puno izraeniji. Pored ovakve funkcije umski sistemi suznaajan regulator vodnog reima i ujednaavanja visokih nivoa podzemnih voda. U dijelovimagdje su ume zamijenjene poljoprivrednim prostorom, stalno se javljaju problemi vikova

podzemnih voda i njihovih visokih nivoa, to uzrokuje potrebu za izgradnjom odvodnih sistema.

U zonama podsliva Une sa Koranom i Glinom zastupljeni su preteno trijaski karstni tereni saznaajno zastupljenim kavernoznim i pukotinskim vodonosnicima te je u ovim dijelovima iznimno

6Sl. novine F BiH br:20/02


21/289



vana zatitna uloga uma od procesa dubinske erozije tla i zamuenja izvorskih voda nakon obilnihoborina. Efekt zatite podzemnih vodonosnika od zamuenja, uzrokovanih dubinskom erozijom tlakroz pukotinske sisteme, a koji obezbjeuju zastupljene ume u ovom podslivu, iznimno je vaan

jer se u ovoj zoni podsliva nalaze karstni izvori znaajne izdanosti. Pored ove uloge vana je ulogaume u izjednaavanju i ublaavanju vrnih proticaja i ujednaavanju vodnog reima. Na

prostorima bez umske vegetacije prisutne su velike oscilacije u dinamici vode radi visokihtemperaturnih kolebanja. U dijelu podsliva prisutni su podzemni vodonosnici meuzrnske poroznosti, te i u ovim prostorima umska vegetacija ima znaajnu ulogu u procesimaizjednaavanja brzina povrinskog oticaja i perkolacije oborinskih voda. Posebno je vana ulogavisokih mjeovitih uma, u zatiti od poetaka erozije i u zatiti od intenzivnih erozionih procesa.Kalkulacije o negativnim uticajima umskih sistema na dinamiku vode, posebno u karstnimregionioma, nisu u skladu s ciljevima dugoronog odrivog upravljanja vodnim resursima.

U zonama podsliva Vrbasa, visoke mjeovite ume imaju odluujuu zatitnu ulogu povrinskih i podzemnih vodonosnika. Posebno se ovo odnosi na zatitnu ulogu prostora koji su dolomitnogkaraktera i prostora koji predstavljaju kontaktne zone magmatskih masiva i karbonatnih trijaskih

masiva. U ovim zonama su relativno plitke podzemne vode pa umski sistemi, visokih mjeovitihuma, vre zatitu od zagaenja suspendovanim materijama izvorskih voda, koje bi moglo bitiuzrokovano dubinskom erozijom i pronosima fizikih i hemijskih zagaenja. Na ovaj nain,osigurava se i odrava stalan kvalitet podzemnih voda, a veina eventualnih zagaenja koja moe

biti sadrana u oborinskim vodama, bude zadrana na nadzemnim dijelovima i na taj nain seublaavaju uticaji incidentnih zagaenja. U daljem procesu ublaavanja negativnih uticaja, u

procesima dezintegracije organskih komponenti, tlo preuzima znaajnu ulogu vezujui u stabilneforme eventualne zagaivae. U niim dijelovima podsliva Vrbasa, preteno su zastupljeneliarske ume, ija se uloga zatitnog faktora od zagaenja znaajno poveava tokom vegetacionesezone, a trajno je prisutna znaajna uloga u zatiti nagnutih pozicija od erozionih procesauzrokovanih vodom.

Srednjebosansko podruje, koje predstavljapodsliv Bosne, vrlo je osjetljivo na erozione procese pasve vrste zastupljenih umskih sistema u ovom smislu imaju vanu ulogu. Posebno je vaan aspektza najnie i brdske dijelove podsliva. Vana je uloga, preteno liarskih uma u ovom dijelu

podsliva, i to u zonama klizita. Ove ume svojim mehanizmima poboljavaju procese stabilizacijeterena ili doprinose usporavanju ovih procesa. Na ovaj nain se odrava uspostavljena stalnadinamika podzemnih voda i omoguava relativna ujednaenost izdanosti vrela. Uloga

protiverozione zatite je znaajna, a posebno je izraena u toku vegetacione sezone, kada suprisutne intenzivne ljetne oborine koje izazivaju velike tete. Visoke mjeovite ume, u planinskimzonama u obuhvatu ovog podsliva, odravaju visoki kvalitet podzemnih vodonosnika,

onemoguavaju

i dubinsku eroziju i zadravaju

i, svojim nadzemnim i podzemnim sistemima,veinu fizikih i hemijskih zagaenja.

U dijelu podsliva Drine, u planinskim dijelovima, zastupljene su visoke mjeovite ume ija jeuloga znaajna u zatiti podzemnih vodonosnika od incidentnih zagaenja izazvanih dubinskomerozijom u karstifikovanim podru jima. U brdskom dijelu prevladavaju liarske ume, saznaajnom protiverozionom ulogom i ulogom izjednaavanja temperaturnih kolebanja i dinamikeoticajnih voda.

U slivu Neretve, navie je izraena vegetacijska razliitost. U izvorinom dijelu najznaajnija jevodozatitna uloga visokih mjeovitih i listopadnih, preteno bukovih uma. Njihov znaaj je u

zatiti od incidentnih zagaenja ireg izvorinog dijela. U kanjonskim i klisurastim dijelovimavanu ulogu imaju ume u zatiti od vodne erozije. Karstifikovani, preteno jurski i kredni prostori


22/289



sliva Neretve, obiluju podzemnim tokovima i podzemnim vodonosnicima razliite izdanosti, uijoj zatiti od incidentnih zagaenja ili od zamuenja, znaajnu ulogu igraju sve vrste i zastupljenitipovi umskih zajednica. Istaknuta je uloga umskih, preteno kserofitnih sistema u podrujimaHercegovine, gdje su prisutne intenzivne i obilne oborine koje uzrokuju jaku dubinsku i povrinskueroziju. U dijelovima bez umske vegetacije na karstifikovanim podrujima ekstremno je prisutna

povrinska i dubinska erozija tla, te su kao posljedice takve erozije prisutni znaajni prostoritakozvanog ljutog kra, ili potpuno povrinski bezvodni prostori. U irem obuhvatu delte Neretve,koji manjim dijelom pripada prostorima Bosne i Hercegovine, nalazi se movarna zona Hutovog

blata, koja iz aspekta zatite voda ima viestruki znaaj, a jedan od najvanijih je razliitost flore ifaune koja je definira i u okvirima Evropskih direktiva.

U slivu Krke i Cetine, preteno su zastupljene listopadne ume, sa vanom ekolokom,ambijentalnom i vodozatitnom ulogom. Zbog zatite podzemnih karstnih vodonosnika kaoimperativno, namee se odranje i unaprjeenje umskih sistema kako bi se umanjile potencijalnemogunosti zagaenja voda, i vrlo estih podzemnih i mjeovitih povrinskih i podzemnih rijenihtokova. Pojedinane umske povrine, po obodima karstnih polja, imaju znaajnu ulogu u

umanjivanju negativnih posljedica eolske erozije i prekomjerne evaporacije retencionih voda spoljoprivrednih povrina, uzrokovanih toplim vjetrovima.

Obalni pojas mora, u potpunosti predstavlja karstne i povrinski bezvodne prostore na kojima jeizrazito prisutna dubinska erozija i erozija izazvana vjetrom. Zastupljena vegetacija degradiranihliarskih uma, makije i esmine, ima znaajnu ulogu u zatiti podzemnih vodonosnika i

podzemnih vodnih tokova od zamuenja i incidentnog zagaenja, eventualno uzrokovanogoborinskim vodama. Ovakav tip vegetacije, iako ne predstavlja tipine umske sisteme, ima takoerznaajnu ulogu u konzervaciji vode koja se nalazi u tlu ili blizu povrine tla i koja ima odluujuuulogu u odranju vegetacije mediteranskog dijela obalnog pojasa. Pored navedenog vegetacijaobalnog pojasa mora znaajno ublaava temperaturne ekstremne oscilacije tokom ljetnih mjeseci,to opet utie na dui period zadravanja raspoloivih koliina voda.

1.2.3.2.Upravljanje umama u kontekstu zatite od erozija

Vrlo neujednaena geomorfoloka struktura prostora Federacije BiH je jedan od razlogapotencijalne i realne erodibilnosti zemljita. Bez obzira radi li se o umskim, poljoprivrednim ilidrugim prostorima, rizici od erozije vodom su znaajni.

Tercijerni sedimenti preteno su zastupljeni u neposrednom slivu Save i vrlo su osjetljivi na erozijuizazvanu vodom a mogunosti pojave muljevitih bujica izraeni su u prostorima u kojima su

narueni stabilni umski sistemi. Neposredni sliv Save predstavlja erodibilni prostor sa izraenomtendencijom taloenja nanosa i smanjivanje proticajnih kapaciteta korita doticajnih vodotoka. Zbogtoga ravniarski dio predstavlja stalno plavno podruje.

U podslivu Une sa Glinom i Koranom postoje rizici od erozije. Zatita od erozije provodi sepravilnim upravljanjem umskim resursima i odravanjem u stabilnom stanju ostalih zastupljenihekosistema.

U planinskom dijelu podsliva Vrbasa, prisutne su potencijalne opasnosti od bujuca pa se zatitaovog dijela podsliva, provodi umsko-gospodarskim zahvatima i ureenjem irih zona korita. U

brdskom dijelu podsliva Vrbasa mogunosti pojave erozije su poveane, ukoliko se narue stabilni

umski ekosistemi. Efikasne mjere su, zatita uma od prekomjerne sjee i odravanje drugihekosistema u stabilnom stanju.


23/289



Podsliv Bosne predstavlja eroziono vrlo osjetljiv prostor, pa su u ravniarskom dijelu toka prisutniprocesi nanoenja i taloenja erodiranih materijala, to uzrokuje smanjenje proticajnih kapacitetakorita sa svim prateim posljedicama. Kao vana mjera zatite od erozije preporuuje seunaprjeenje upravljanja umskim sistemima uz smanjenje umskih sjea. Pored ovoga potrebno bi

bilo unaprijediti opu okolinsku svijest i znanja to bi znaajno doprinjelo stabilizaciji rizinihpodruja.

U podslivu Drine, postoje rizici od erozije ukoliko se poremete ve uspostavljeni stabilni odnosiumskih ekosistema. Najbolje mjere zatite su provoenje planiranih umsko - privrednihaktivnosti.

U slivu Neretve vrlo je izraena bujina erozija i to posebno u dolomitnim podrujima i u slivnimzonama vodnih akumulacija. Pojava nanosa u akumulacije, smanjuje njihove ukupne kapacitete.

Najvanije protiverozione mjere sastoje se u poumljavanju, odranju ujadnaenog stanja uzastupljenim umskim ekosistemima kao i smanjivanju rizika od poara.

U podruju sliva Krke i Cetinei u obalnom pojasu mora, gdje su u potpunosti zastupljenikrenjaki, jako karstifikovani masivi, znaajno su izraeni procesi dubinske erozije. Ovakvi

procesi mogu negativno uticati na opstojnost vegetacije. U najvanije mjere zatite od erozije u ovojzoni ubrajaju se zatita od prekomjernog paarenja, zabrana sjea, poumlj

Documents

Strategija upravljanja vodama fbih-prijedlog-07-2009