Upload
others
View
1
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
Subject: Gaeilge TEACHER: Michael Casey COURSE: 6th Year Masterclass
ACADEMIC LEVEL: Higher Level
ACADEMIC YEAR: 2020-2021
TOPIC: A Masterclass in the Marking Scheme
CONTENTS
Michael Casey. Gaeilge. 6th Leaving Cert. 2020/21.
1 Michael Casey. Gaeilge. 6th Leaving Cert. 2020/21.
A: Cluastuiscint: Marking Scheme
60 Marc – 10% (Páipéar a hAon)
Bainfear -0, -1, -2, -3 (Ard) ar chaighdeán na Gaeilge
Bainfear ó -0 go -6 (Gnáth) ar chaighdeán na Gaeilge
Ard Gnáth
Cuid A 18 Marc Iomlán Cuid A 24 Marc Iomlán
Fógra 1 2 mh x 5 10 marc Fógra 1 3 mh x 4 12 marc
Fógra 2 2 mh x 4 8 marc Fógra 2 3 mh x 4 12 marc
Cuid B 28 Marc Iomlán Cuid B 24 Marc Iomlán
Comhrá 1 2 mh x 7 14 mharc Comhrá 1 3 mh x 4 12 marc
Comhrá 2 2 mh x 7 14 mharc Comhrá 2 3 mh x 4 12 marc
Cuid C 14 Marc Iomlán Cuid C 12 Marc Iomlán
Píosa 1 2 mh x 4 8 marc Píosa 1 3 mh x 2 6 mharc
Píosa 2 2 mh x 3 6 mharc Píosa 2 3 mh x 2 6 mharc
1. Litriú na Gaeilge
2019: Cuid A Fógra a Dó Ceist 1(a)
Sa Spidéal = 2 mharc (Spiddal, Spiddel 0 marc)
2019: Cuid A Fógra a hAon Ceist 3
An t-ochtú lá is fiche de Mhí Eanáir/ 28 Eanáir/ 28-1 = 2 mharc
(28th Eanáir 0 marc)
2018: Comhrá a Dó; An Dara Mír
Ar Oileán Acla = 2 mharc (Acla, Aichill, Ach 0 marc)
2018 Cuid C; Píosa a hAon
Meiriceá = 2 mharc (Amer... 0 marc)
2 Michael Casey. Gaeilge. 6th Leaving Cert. 2020/21.
Áiteanna: Contae Aontroma/ Contae Ard Mhaca/ Contae Átha Cliath/ Contae an Chabháin/
Contae Cheatharlach/ Contae Chiarraí/ Contae Chill Chainnigh/ Contae Chill Dara/ Contae
Chill Mhantáin/ Contae an Chláir/ Contae Chorcaí/ Contae Dhoire/ Contae an Dúin/ Contae
Dhún na nGall/ Contae Fhear Manach/ Contae na Gaillimhe/ Contae na hIarmhí/ Contae
Laoise/ Contae Liatroma/ Contae Loch Garman*/ Contae an Longfoirt/ Contae Lú/ Contae
Luimnigh/ Contae Mhaigh Eo/ Contae na Mí/ Contae Mhuineacháin/ Contae Phort Láirge/
Contae Ros Comáin/ Contae Shligigh/ Contae Thiobraid Árann/ Contae Thír Eoghain/ Contae
Uibh Fhailí
Bailte: Béal Feirste/ Doire/ Leitir Ceanainn/ an Srath Bán/ Droichead Átha/ Dún Dealgan/ An
Nás/ Tulach Mhór/ Béal an Átha/ Béal Átha na Sluaighe/ Cathair na Mart/ Baile Locha Riach/
Cluain Meala/ Cill Airne/ Sionainn/ Trá Lí
Bailte Gaeltachta: Gort an Choirce/ Gaoth Dobhair/ Doirí Beaga/ Cionn Caslach/ Machaire
Rabhartaigh/An Cheathrú Rua/ Baile na hAbhann/ Casla/ Cill Chiaráin/ Ros Muc/ An Spidéal/
Baile An Fheirtéaraigh/ an Daingean/ Dún Chaoin/ An Rinn/ Ráth Cairn
Laethanta na Seachtaine: Dé Luain/ Dé Máirt/ Dé Céadaoin/ Déardaoin/ Dé hAoine/ Dé
Sathairn/ Dé Domhnaigh
Míonna na Bliana: Mí Eanáir/ Mí Feabhra/ Mí an Mhárta/ Mí Aibreáin/ Mí na Bealtaine/ Mí
an Mheithimh/ Mí Iúil/ Mí Lúnasa/ Mí Mheán Fómhair/ Mí Dheireadh Fómhair/ Mí na
Samhna/ Mí na Nollag
If any of the above are misspelled, you will be awarded 0 marc. My advice is to take
a section once per week and test yourself regularly.
2. Comhlachtaí agus Eagraíochtaí
2019: Cuid A Fógra a hAon Ceist 1 (a)
Raidió (Radió) na Gaeltachta = 2 mharc (Radio na Gaeltachta 0 marc)
2018: Cuid C Píosa a Dó Ceist 3
Coimisinéir Teanga = 2 mharc (Cuim, Comm .. 0 marc)
3 Michael Casey. Gaeilge. 6th Leaving Cert. 2020/21.
3. Gaeilge vs Béarla
2019: Cuid A Fógra a Dó Ceist 3
Fodar (fodair, fadar, fadair √) = 2 mharc (However: fodder, foddar 0 marc)
2019: Cuid B Comhrá a hAon; An Chéad Mhír Ceist 2
46 ciliméadar = 2 mharc (kiloméadar, kilimeter, cm, 0 marc)
2019 Cuid B Comhrá a Dó An Chéad Mhír
Cúrsa Dlí agus Gnó = 2 mharc (gró √ Dialect gn- gr)
2018: Cuid B Comhrá a hAon Ceist 2
Cúrsaí Sóisialta = 2 mharc (Soc.. 0 marc)
2018 Cuid B Comhrá a Dó Ceist 1(a)
Ionad Comhdhála = 2 mharc (comhghála, comhgála, cógala √)
When in doubt, you can phonetically write your answer BUT the answer must
adhere to the Irish spelling system. Make sure you follow the rules below:
The Vowels are incredibly important in Irish for Spelling AND Pronunciation
5 Vowels (A E I O U)
Broken down into two groups
Leathan (A O U also called Broad) and Caol (I E also called Slender)
These Broad or Slender vowels impact your spelling and pronunciation. Irish is a very
regulated language. When connecting sounds in Irish always try match leathan le leathan
(Broad with Broad) and Caol le Caol (Slender with Slender).
e.g -Suim iúil -Áis iúil -Múin teoir -Bia lann -Pictiúr lann
4 Michael Casey. Gaeilge. 6th Leaving Cert. 2020/21.
There are two types of -S in Irish (again depending on broad or slender)
S + (i, e) = -sé -sí -sibh -siad -Seán -Sinéad
S + (a, o, u) = sa, san, staidéarach
Ever wondered why we say -Leabhar with a -w but Bhris with a -v ? It comes down again to
our Broad (A O U) or our Slender (I E).
bh (broad) = w (leabhar)
bh (slender) = v (bhris)
dh (broad) = gh (Dhún mé)
dh (slender) = y (mí Dheireadh Fómhair)
mh (broad) = w (Oíche Shamhna)
mh (slender) = v (uimhir)
4. Types of Questions
1. Simple Orders
Ainmnigh -name/ Luaigh -mention/ Breac síos -jot down/ Scríobh síos -write down
Samplaí: Luaigh rud amháin -mention one thing/ Scríobh síos cúis amháin -write down
one cause
2. Who, when, what, where,
Cathain (cén uair) -when
Cén lá -what day
Cén t-am -what time
Cá fhad -how long
Cén dáta -what date
Cad & Céard -what
Cén fáth & Tuige & Cad chuige -why
Cá háit & Cén áit -where
5 Michael Casey. Gaeilge. 6th Leaving Cert. 2020/21.
Conas & Cén chaoi & Cad é mar -how
Cé mhéad -how much (many)
Cé & Cén duine -who
Samplaí: Cad atá á iarraidh ag Seán -what does Seán want/ Conas is féidir clárú -how
can you register/ Cén dualgas a bheidh ar an duine a cheapfar -what duty will be on
the persona appointed/ Cad ba mhaith le hOisín a dhéanamh -what would Oisín like
to do/ Cén chuimhne is mó atá ag Clíona -what is Clíona’s biggest memory/ Cad a
bheidh á chomóradh -what will be celebrated/ Cad a seoladh aréir -what was launched
last night/ Cé a chuaigh le Síle -who went with Síle/ Cá bhfuair sé an ticéad -where did
he get the ticket
3. Prepositional Questions (NB)
Cad air a ndearnadh ceiliúradh -what was celebrated
Cé dó a ndearnadh an obair -for whom was the work don
Cad as do chailín Sheáin -from where is Seán’s girlfriend from
Cé leis a bhfuil an chaint seo dírithe -to whom is the talk directed
Cé dóibh na scoláireachtaí cónaithe seo -who are the resident scholarships for
B. Léamhthuiscint
To date, there seem to be four types of questions from the State Exams in this section.
It is imperative that you try avoid the wording the Reading Comprehension at all costs. Have
a vocabulary journal and when you come across another word for dáinsear (such as contuirt
or baol) you write these in.
In this section you want to show the examiner you have a) understood the comprehension
and b) have enough vocabulary to write your own sentences.
6 Michael Casey. Gaeilge. 6th Leaving Cert. 2020/21.
They nearly always require two points of information. Use your highlighter so you don’t forget
or miss any points/ marks.
If you see ‘dar leat’ or ‘do thuairim uait faoi sin’ the make sure you use ‘dar liom’, ‘ceapaim’,
‘sílim’ or ‘measaim’ in your answer.
1) Treithe/ Cas an duine (or: eagraiocht/ comhlacht)
This is the trait or characteristic of a person/ company. Look at the exam example:
Bunaithe ar an eolas sa sliocht thuas, luaigh dha threith a bhain le (NAME of PERSON), dar
leat. Aimsigh sampla amhain de gach ceann den da threith sin sa sliocht (Bíodh an freagra, i
d’fhocail fein. Is leor 60 focal).
You must state Trait 1 followed with evidence from the text. Then, Trait 2 followed by
evidence from the text. The marking scheme is as follows:
T1 will be used for Treith 1 (2 marks) & S1 used for Sampla 1 (marked out of 4) T2 will be
used for Treith 2 (2 marks) & S2 used for Sampla 2 (marked out of 4)
Here is a sample layout:
• I mo bharuil phearsanta, ba bhean mhisniuil chroga í Niamh Ní Dhomhnaill (T1 = 2 marks).
Bhí creideamh ollmhor ag Niamh in Eirí amach na hEireann. Throid sí go buan ar son na tíre.
Ceapaim go raibh sí croga mar bhí sí reidh chun troda agus chun dul chuig a bás fein. Gearradh
pionos uirthi mar sin. Ba chuma lei faoi bhás (S1 = 4 marks).
• Freisin, bhí Niamh Ní Dhomhnaill díograiseach maidir leis an nGaeilge agus le healaín (T2 =
2 marks). Bhunaigh sí an chead irisleabhar náisiunta. Bhí plean aici dul go dtí cursa ealaíne i
bPáras nuair a bhí sí og. Fiu, nuair a phos sí, chaith sí a lán ama ag peinteáil. Chuir sí na pictiuir
in airde i mBaile Atha Cliath (S2 = 4 marks).
7 Michael Casey. Gaeilge. 6th Leaving Cert. 2020/21.
2 Cen fath ar scriobh an t-udar an sliocht / aidhm an udair
This is asking us why we think the author wrote the article or what was their reasoning
behind the article. A simple question, really. Here is our exam example:
Bunaithe ar an eolas sa sliocht thuas, dean ple, i d’fhocail fein, ar dha chuis ar scríobh an t-
udar an sliocht seo. (Is leor 60 focal)
(Based on the text, give two reasons why the wrote it)
C1 will be used for Cuis 1 (2 marks) & T1 used for Tagairt 1 (marked out of 4) C2 will be used
for Cuis 2 (2 marks) & T2 used for Tagairt 2 (marked out of 4)
Here is a sample layout:
Spreagadh an t-udar seo chun an t-alt seo a scriobh mar ba mhaith leis comoradh a
dheanamh ar an gcead duine a bhí ar an ngealach (C1 = 2 marks). Deanann an t-udar
cur síos air agus ar an chead lá a shiuil se ar an ngealach. Insíonn se duinn go raibh se
croga chun cos a chur ar an talamh agus go raibh se rud beag imníoch chomh maith.
Eachtraíonn an t-udar faoin gcead chos a leag se ar an talamh. Cuireann an t-udar an
ráiteas in iul chomh maith (T1 = 4 marks).
Anuas air sin, theastaigh on udar a leiriu duinn go raibh eacht mor deanta aige (C2 =
4 marks). Ní raibh se furasta taisteal a dheanamh i dtreo na gealaí. Bhí constaic le sáru
ag an gcine daonna. Bhí orthu an bealach a oibriu amach go dtí an ghealach. A luaithe
is a rinne siad sin, bhí orthu eadaí a chur in ord. Bhí cuid mhor oibre i gceist ag an tus
(T2 = 4 marks).
Use these Acceptable Phrases
Dar liom scríobh an t-udar an sliocht seo chun níos mo eolais a scaipeadh faoi ... (I think the
author wrote the passage to spread more information about)
Sílim gur scríobh an t-udar an sliocht chun ______ a thaispeaint duinn (I think the author
wrote the passage in order to show us _________)
Measaim gur chum an t-udar an sliocht chun _________ a chur in iul duinn.
(I think that the author composed the passage in order to present us with ______)
8 Michael Casey. Gaeilge. 6th Leaving Cert. 2020/21.
Theastaigh on udar stair agus an daonáireamh a phle (The author wanted to discuss history
and the population)
Ba leir go raibh an t-udar ag iarraidh miniu a thabhairt ar thábhacht na teanga
(It was obvious that the author was wanting to explain the importance of languages)
Ba leir go raibh eolas cuimsitheach á roinnt ag an udar linn faoi (add a ‘h’) .... (it was obvious
that information was being shared by the author about.....)
Is í aidhm an udair ná a thaispeaint don leitheoir go bhfuil athruithe ......
(The aim of the author was to show to the reader that there were changes in....)
Weaker Answers to try avoid
Tá suim ag an udar sna huimhreacha (The author is interested in ....) Is maith leis an udar
uimhreacha / dátaí / fíricí (The author likes...)
3. Conas a chuaigh an sliocht i bhfeidhm ort
This is important as it is asking ‘how the passage affected you”. Be very careful with your
answer and remember to change the ‘ort’ to orm in your answer or else you will not get any
marks. Take a look at the exam example:
Conas a chuaigh an sliocht seo i bhfeidhm ort? Tabhair dha phointe eolais i d’fhocail fein, as
an sliocht, mar thacaíocht le do fhreagra (Is leor 60 focal)
Be careful with this type of question. First and foremost, the influenced part must be
addressed clearly. This is then followed up by TWO points of information in bullet point form
or clearly numbered. It will be marked as follows:
T will be used for Tuairim (2 marks). P1 (marked out of 5) & P2 (marked out of 5) will be used
for Points of Information. Lay it out as follows:
Chuaigh an sliocht go mor i bhfeidhm orm. (T = 2 marks)
1. I dtus báire, thaitin an ____ liom (expand with relevant info from text; P1 5 marks)
9 Michael Casey. Gaeilge. 6th Leaving Cert. 2020/21.
2. Anuas air sin,d’fhoghlaim me go raibh.....(expandwithrelevantinforfrom text P2 =
5 marks)
Acceptable ways to Start:
Chuir an sliocht me ag machnamh ar an oidhreacht agus ar thábhacht na hoidhreachta
culturtha ... (The passage got me thinking about heritage and the importance of heritage)
Mhuscail an sliocht mo speis in ábhar na hoidhreachta ...
(The passage awakened my interest in the subject of heritage....)
Thug an sliocht leargas dom ar an mbaol atá (a bhí: for past tense) ann maidir le ... (The
passage gave me an insight into the dangers of....)
Chuir an sliocht ar mo shuile dom ce chomh dainsearach is atá.... (a bhí: for past tense) ...
(The passage informed me about how dangerous ....)
4) Stil Scribhneoireachta
This one can be a little confusing, but it is just asking us what genre we think the passage is.
Have a look at the exam example and again, always be mindful of that ‘dhá threith’ or ‘two
characteristics’:
Cen cineál (genre) scríbhneoireachta lena mbaineann an sliocht seo? Luaigh dha threith a
bhaineann leis an gcineál seo scríbhneoireachta. Aimsigh sampla amhain de gach ceann den
da threith sin sa sliocht. (Bíodh an freagra i d’fhocail fein. Is leor 60 focal).
C will be used for Cineál genre (2marks) or the type of genre
T1 (2 marks) for treith plus S1 (3 marks) for samples from the text T2 (2 marks) for treith
plus S2 (3 marks) for sample from the text
If there is no ‘Cineal Scribhneoireachta’ mentioned, then everything else in your answer
will be marked as zero.
I will accept the following as genre of writing and give 2 marks.
Pick the relevant genre and lay out this information as following
10 Michael Casey. Gaeilge. 6th Leaving Cert. 2020/21.
Is piosa Iriseoireachta e – it is a journalistic piece
Is tuairisc e - it is a reportive piece of writing
Is cuntas / insint e – it is a narrative
Is sliocht faisneiseach / eolasach e – It is an informative piece of writing
Is ple e – it is a discussion
Is piosa anailiseach e – it is an analitical piece
Is piosa tuairimiochta e – It is an opinion piece
Now that you have told me this is a ‘tuairisc’ or a ‘piosa iriseoireachta’ or a ‘sliocht
faisneiseach’. I want two traits (T1 & T2) of what ‘jounralistic’ writing is (this is easier than it
sounds) and two samples of it from the passage (S1 + S2). Here is a sample answer:
Is píosa iriseoireachta e an sliocht seo (C = 2 marks)
Tugtar cur síos duinn ar shaol an udair (T1 = 2 marks). Insíonn an t-udar duinn gur
rugadh Seán i mBaile Atha Cliath ar an gcead lá de Mhí Eanáir. Chaith se bunus a
shaoil i ndeisceart Bhaile Atha Cliath i ndeas don Aerfort, áit ar fhoghlaim se a cheird
(S1 = 3 marks)
Tugtar cuntas duinn ar na blianta munlaitheach an duine (T2 = 2 marks). Eachtraíonn
an t-udar duinn go bhfuair Seán a chuid scolaíochta i scoil Phríobháideach i
dtuaisceart an chontae. Chuir Seán suim sna leabhair nuair a bhí se ag freastal ar an
mbunscoil (S2 = 3 marks)
Acceptable Traits
Tugtar eolas nach beag duinn ar (adds a ‘h’) .... (We are given a lot of information about.....)
Deantar ple cuimsitheach ar na cuiseanna a bhaineann leis an ocáid / leis an eacht (There is
an informative dicussion about the causes of the historic occasion / of the historic
achievement)
Cuireann an t-udar na fáthanna in iuil duinn ar an doigh ar tharla an timpiste ... (The author
presents us with the reasons how the accident happened....)
11 Michael Casey. Gaeilge. 6th Leaving Cert. 2020/21.
Treisionn an t-udar beathaisneis an duine nuair a bhaineann se usáid as dátaí chun saol an
duine a chur os ár gcomhair. (The author reinforces the autobiography of the person when
he uses the dates....)
Neartaionn an t-udar spiorad na heagraiochta nuair a bhaineann se usáid as (The author
reinforces the inspiration of the organization when he uses …..)
Not Acceptable
Is píosa eolasach e. Tugann se a lán eolais duinn
T1 (Tréith = 2 marks) however (Sample 1 = 0)
Is píosa tuairisce e. Tugann se tuairiscí duinn
T1 (2 marks) and (Sample 1=0 marks)
An Aiste
Your 100 marks are broken down as follows:
Gaeilge 80m
Ábhar 15m
Stíl 5m
Gaeilge = Cumas na Gaeilge (dhá pháirt)
(1) Stór gaeilge agus dul na teanga (2) Beachtas/ Cruinneas
Máistreacht an iarrthóra ar an teanga chun
na smaointe a ionramháil.
Cumas an iarrthóra chun a smaointe faoin
ábhar a scríobh síos go soiléir
Aimsirí na mbriathra
Litriú na Gaeilge
Séimhiú / Urú
12 Michael Casey. Gaeilge. 6th Leaving Cert. 2020/21.
Fairsingeacht agus saibhreas na teanga
Struchtúir na n-abairtí
An Chlaoninsint (go/ gur/ gurb)
Réamhfhocail (ag/ ar/ le)
Díochlaontaí na n-ainmfhocal
Gaeilge (80m) (note that Cruinneas and Fairsingeacht are linked!)
Catagóir Aicme Raon Marcanna
Fairsingeacht agus
saibhreas sármhaith
Cruinneas sármhaith
Sármhaith Ard
Meánach
Íseal
76-80
72- 75
68-71
Catagóir Aicme Raon Marcanna
Fairsingeacht agus
saibhreas an-mhaith
Cruinneas an-mhaith
An-mhaith Ard
Meánach
Íseal
64-67
60-63
56-59
Ábhar (15m)
Ionramháil shármhaith (smaointe fairsinge,
samhlaíocht neamhghnách)
13, 14, 15
Ionramháil an-mhaith 11, 12
Ionramháil mhaith 9, 10
Engage with the topic. Develop the topic in a clear and structured way for your examiner. Use
relevant vocabualry for the text. Avoid giving me tired and worn out phrases as fillers/
padding found in all the books. If the question is on Timpeallacht. I expect to see Timpeallacht
vocabulary :
na muilte gaoithe
diomailteach
cadhnraí in-athluchtaithe
forbairt inbhuanaithe
aer truaillithe
carr-roinnt
dé-ocsaíd charbóin
tuilte
breosla iontaise
fuinneamh glas
gáis cheaptha teasa
13 Michael Casey. Gaeilge. 6th Leaving Cert. 2020/21.
carr hibrideach
triomach
cine daonna
córas maireachtála
NB Be careful for filtering questions again .i. does the question say Fadhb Idirnáisiúnta or
Fadhbanna idirnáisiúnta; Mná sa spóirt was about women in sport and required two women
to be mentioned. If you neglect the full title, the following penalty system will be put into
place by me:
Stíl (5m) = (5m)
Ábhar (15m – 5m) = (10m)
Gaeilge (80m- 26m) = (54m)
Bainistíocht Ama: Pleanáil (25 nóiméad)
Scríbhneoireacht (uair amháin)
Seiceáil (25 nóiméad)
The Chief Examiner’s Report 2017
Ní mór ceangal cinnte leanúnach a bheith ann idir an teideal a roghnaítear agus an t-ábhar a
scríobhtar. Níor cloíodh leis an treoir sin agus scríobhadh ábhair réamhullmhaithe nár bhain
leis na teidil. Bhí an cur chuige seo le fáil i gcás dhá theideal ach go háirithe: Aiste A (b) Scannail
sa spórt agus Aiste A (d) 12 Ceannairí polaitiúla sa lá atá inniu ann. Scríobhadh aistí iomlána
ar chúrsaí spóirt i gcoitinne agus gan tagairtí do scannail. Mar an gcéanna i gcás Aiste (d)
Ceannairí polaitiúla sa lá atá inniu ann, tarraingíodh isteach ábhair maidir le staid na tíre agus
an domhain agus gan ceannairí pléite ag na hiarrthóirí ina n-iarrachtaí agus dá bharr sin, ní
14 Michael Casey. Gaeilge. 6th Leaving Cert. 2020/21.
raibh an ionramháil ábhair ag freagairt do theideal an phíosa ceapadóireachta a roghnaíodh.
Bhí sé soiléir i roinnt mhaith iarrachtaí scríbhneoireachta go raibh laigí tríd an iarracht maidir
le hoiriúnacht an fhoclóra, míúsáid na copaile, dul an Bhéarla ar chomhréir na n-abairtí, easpa
tuisceana ar aimsirí na mbriathra agus míchruinneas maidir leis na forainmneacha
réamhfhoclacha agus leis na haidiachtaí sealbhacha mar aon le litriú lochtach nach raibh ag
freagairt do dheilbhíocht na Gaeilge
There must be a continuous link between the title that is chosen and the subject that is written.
This was not adhered to and pre-learned material was clearly chosen that had no link with the
title. This happened especially in the case of Aiste A (b) Scannail sa Spórt and Aiste A (d)
Ceannairí Polaitiúl sa lá ata inniu ann. A lot of essays were written about sport in general
without any references to scandals. The same was for (d). A lot of material was brought in
concerning the state of the country and the world without mentioning any world leaders. It
was very clear that students did not link the title with their subject. It was very clear in some
cases that there were weakness’ regarding appropriate vocabulary, misuse of the copail (Is/
Ba and students used ‘Ta’), Bearlachas (Duirt se slan), a lack of understanding with the tenses,
with réamhfhocail (le, ag, leis) and with the aidaicht shealbhach (mo, do, a, a). There were
also cases of spelling not adhering to the structure of Irish (leathan le leathan Caol le Caol)
Ceapadóireacht ón Choimisiún na Scrúdaithe Stáit
2019 Scríobh AISTE nó ALT NUACHTÁIN / IRISE ar cheann amháin de na hábhair seo.
(a) Géarchéim na tithíochta in Éirinn faoi láthair.
(b) Mná sa spórt sa lá atá inniu ann.
(c) Athruithe chun feabhais ar an saol in Éirinn le déanaí.
(d) An taitneamh agus an brú a bhaineann le saol an scoláire dara leibhéal.
(e) Tá an caidreamh polaitíochta idir tíortha an domhain míshuaimhneach
sa lá atá inniu ann.
2018 Scríobh AISTE nó ALT NUACHTÁIN / IRISE ar cheann amháin de na hábhair seo.
(a) Tá an ceol an‐tábhachtach do dhaoine óga.
(b) Daoine sa saol poiblí a bhfuil meas agam orthu.
(c) An Ghaeilge agus an Ghaeltacht sa bhliain 2018.
15 Michael Casey. Gaeilge. 6th Leaving Cert. 2020/21.
(d) Tá geilleagar na hÉireann ag feabhsú arís.
(e) An tionchar atá ag an athrú aeráide ar phobail éagsúla an domhain.
2017 Scríobh AISTE NÓ ALT NUACHTÁIN / IRISE ar CHEANN AMHÁIN de na hábhair seo.
(a) An córas oideachais dara leibhéal in Éirinn.
(b) Scannail sa spórt.
(c) Is sochaí chothrom í sochaí na hÉireann sa bhliain 2017.
(d) Ceannairí polaitiúla sa lá atá inniu ann.
(e) An foréigean timpeall an domhain.
2016 Scríobh AISTE NÓ ALT NUACHTÁIN / IRISE ar CHEANN AMHÁIN de na hábhair seo.
(a) Fadhb mhór idirnáisiúnta sa lá atá inniu ann.
(b) Saol na tuaithe in Éirinn faoi láthair.
(c) Cultúr na ndaoine óga.
(d) Éireannaigh agus an imirce inniu.
(e) Comóradh Éirí Amach na Cásca 1916.
2015 Scríobh AISTE NÓ ALT NUACHTÁIN / IRISE ar CHEANN AMHÁIN de na hábhair seo.
(a) Seo í aois na nua-theicneolaíochta.
(b) Alcól agus drugaí - fadhbanna móra in Éirinn.
(c) Scéalta móra an lae inniu.
(d) Buntáistí agus míbhuntáistí a bhaineann leis an taisteal.
(e) Staid na Gaeilge faoi láthair.
2014 Scríobh AISTE NÓ ALT NUACHTÁIN / IRISE ar CHEANN AMHÁIN de na hábhair seo.
(a) Daoine cáiliúla sa lá atá inniu ann.
(b) Is iad blianta na hóige na blianta is fearr.
(c) An Bochtanas in Éirinn.
(d) Cearta daonna in Éirinn sa lá atá inniu ann.
16 Michael Casey. Gaeilge. 6th Leaving Cert. 2020/21.
(e) Na rudaí atá tábhachtach i mo shaol.
We previously saw that it is possible to have a severe penalty system put into place or worse
again, be awarded 0% in your essay. Therefore, your planning is crucial. I would strongly
recommend that students use the following steps to plan:
If your title has the word ‘agus’ in it, highlight it. Then put (1) on the previous word
and (2) on the second word.
Apply my 4 step TSPP to break down the wording of your essay
Topic: What is the general question about:
Gaeilge, Gaeltacht, cultúr nua na hÉireann
athrú aeráide, comhshaol, timpeallacht, imshaol
Daoine: Daoine óga, an t-aos óg, lucht na hóige, déagóirí, daoine fásta, daoine aosta,
daoine críonna, seandaoine, an sinsear nó an sóisear;
polaiteoirí, ceannairí, an cine daonna, teifigh, imircigh, íobartach (íobartaigh)
Situation: Are things getting better/ improving or regressing going backwards
Dearfach: feabhas, ag feabhsú, chun feabhais, fás, dul chun cinn, ag dul sa treo ceart,
suaimhneach,
Diúltach: dona/ olc, ag dul in olcas, chun donais (chun olcais), meath, ag dul sa treo
mícheart, míshuaimhneach, céim siar,
Plural: Who or what is the essay focused on
Fadhbh vs Fadhbanna;
Pobal vs Pobail; Bean vs Mná; Duine óg vs Daoine óga;
scannal vs scannail; athrú vs athruithe;
Plurals are made in Irish by adding the following:
1) putting –(a)í at the end e.g triobloid → triobloidí; rud → rudaí
17 Michael Casey. Gaeilge. 6th Leaving Cert. 2020/21.
2) putting -(e)anna at the end e.g fadhb → fadhbanna
3) putting the letter ‘i’ in the second last position e.g pobal → pobail
Like many languages, our plural nouns must have plural adjectives
1) trioblóidí móra
2) fadhbanna tromchúiseacha
3) pobail éagsúla
Position: Where is the topic taking place
Thar lear: thar sáile, timpeall an domhain, ar fud an domhain, idirnáisiúnta, tíortha an
domhain, muintir na hEorpa, an cine daonna,
Náisiúnta: Éire (in Éirinn), tuaisceart na hÉireann, deisceart na hÉireann, an tír seo,
muintir na tíre, an t-oileán seo, muintir an oileáin
As it is common to be asked about something Idirnáisiúnta you will need use to the following
sentences as examples to show your examiner that you understand the concept of
‘Idirnaisiunta’. Note the differences between your reamhfhocail (prepositions) ‘i’, ‘sa’, ‘san’,
‘le’ and the Tuiseal Ginideach. Learn the following sentences:
Is amhlaidh don chás i Meiriceá (i gCeanada, i Sasana, san Astráil, in Iarthar na hEorpa,
san Afraic, i ndeisceart na hAfraice), ar an drochuair.
Ní dhéanfaidh sé lá dochair a admháil go bhfeicimid an rud céanna ag tarlú i Meiriceá
(i gCeanada, i Sasana, san Astráil, san Eoraip) .
Ní haon eisceacht é Meiriceá (Ceanada, Sasana, Astráil, Eoraip), ach an oiread.
Is féidir an rud céanna a áiteamh maidir le Meiriceá (le Ceanada, le Sasana, le hAstráil,
le hIarthar na hEopra, le hAfraic)
Is léir go bhfuil an fhadhb ag leathnú amach i dtreo Mheiriceá (Cheanada, Shasana, na
hAstráile, na hEorpa, na hAfraice)
De réir staitisticí ar bhonn idirnáisiúnta, bhí duine as gach ceathrar míshona agus
míshásta le cúrsaí polaitíochta sa domhan faoi láthair.
18 Michael Casey. Gaeilge. 6th Leaving Cert. 2020/21.
Ní gá dúinn ach sracfhéachaint a thabhairt ar Uachtarán Mheiriceá, Donald Trump (ar
Phríomh-Aire Shasana Borris Johnson)
Or perhaps your essay is a political problem about Ireland alone:
De réir suirbhé a rinneadh ar bhonn náisiúnta, maíodh go raibh thart fá seacht míle
duine ina gcodladh gan áras gan dídean.
Ní mar a shíltear a bítear áfach má fhéachann tú ar shráideanna na hArdchathrach
agus na mbailte móra
Is minic a fheicimid ár bpolaiteoirí féin ag gnóthú agus ag saothrú airgid óna dtithe
lóistín fud fad na tíre.
Teipeann ar an gcóras áitiúil freastal ar na daoine is laige agus is boichte
Cuirim an locht ar fad ar an Taoiseach Leo Varadkar (ar an Tanáiste Simon Covney, ar
an Aire Sláinte Simon Harris; ar an Aire Stáit Tithíochta Eoghan Murphy) as an
neamhchúram a fheicimid lá ina dhiaidh lae, seachain ina dhiaidh seachtaine.
Now that we have assessed and pulled apart our title, we can start our essay.
I would ideally like a student to get straight into the essay, however, if we find that we
have to compose an essay on the day, we can use a sample introduction and
conclusion.
Sample Introduction if needed
Tús
Ar an drochuair, is beag lá dá dtéann tharainn anois nach gcloisimid scéal éigin _______
faoi staid na Gaeilge/ faoi staid na Gaeltachta/ faoi staid na teanga (Tuis Gin Fem)
faoi staid na timpeallachta / faoi staid na polaitíochta
faoi staid an chultúir / faoi staid an chultúir Ghaelaigh (Tuis Gind Masc)
faoi staid an chiníochais / faoi staid an chórais sláinte
faoi staid na ndaoine gan dídean
19 Michael Casey. Gaeilge. 6th Leaving Cert. 2020/21.
Rinne cuid mhór daoine a bhfuil cur amach níos cuimsithí (nó: níos fearr) acu iarracht ar an
gceist seo. Ní féidir a shéanadh go bhfuil _____
ceist na Gaeilge/ ceist na Gaeltachta/ ceist na teanga (Tuis Gind Fem)
ceist na timpeallachta/ ceist na polaitíochta
ceist an chiníochais / ceist an chultúir/ ceist an chultúir Ghaelaigh (Tuis Gind Masc)
ceist na ndaoine gan dídean / ceist an chórais sláinte/
+ go mór i mbéal an phobail ar bhonn (idir)náisiúnta sa lá atá inniu ann. Ní gá duit ach súil a
chaitheamh ar na páipéir nuachta nó cluas a thabhairt don raidió. Feicfidh tú go bhfuil (pick
from above) ceist __________ pléite agus athphléite ag iriseoirí agus ag saineolaithe araon.
Ní dhéanfadh sé lá dochair a admháil áfach gurbh iomaí duine a thit lena chlaíomh.
Bíodh mar atá, is ábhar achrannach conspóideach (pick from below) _______ áfach a iarrann
mionscrúdú agus iniúchadh uainne.
í an Ghaeilge/ í an Ghaeltacht/ í an teanga
í an timpeallacht/ í an pholaitíocht
é an cultúr Gaelach / é an córas sláinte / é cás na ndaoine gan dídean/
é an ciníochas
Má táimid chun iniúchadh a dhéanamh ar an achrann trioblóideach seo, ba chóir gach gné
den ábhar cigilteach (/den chnámh spairne) seo a thabhairt chun solais.
Now, your should get into the points of your essay. At all times adhering to our TSPP and title
of the question.
Sample Conclusion:
Mar fhocal scoir, caithfidh mé a admháil go bhfuil sé de dhualgas orainn uilig -idir óg agus
aosta- ár seacht ndícheall a dhéanamh (chun leanúint ar aghaidh leis an dea-shampla seo/
chun dul i ngleic le meath na Gaeilge/ le meath na seirbhísí sláinte/ le hardú na ndaoine gan
20 Michael Casey. Gaeilge. 6th Leaving Cert. 2020/21.
dídean). Mar a thaispeáin mé, tá (dul chun cinn/ forbairt; or dul siar) déanta againn sa tír seo
maidir ________
le líon na gcainteoirí Gaeilge agus le fás na Gaeltachta
leis an timpeallacht/ leis an gcóras sláinte/
le ciníochas
Dealraíonn sé dom áfach go gcaithfimid a bheith (níos díograisí/ níos airdeallaí) as seo amach
le go gcuirfear sochaí níos cothroime ar fáil don chéad ghlúin eile atá ag fás aníos in Éirinn (sa
domhan). Dá mbeadh guth níos láidre agus níos treise agam, mholfainn go mór do lucht an
údaráis tuilleadh airgid a chur i leataobh agus é a chaitheamh ar bhealach níos cúramaí sa
Ghaeltacht. Ach más mall is mithid.
I would highly advise my students to make sure their input is going to maximize their gain. What I
mean by this is, are you putting hours into studying poetry which will only ever yield you 6% (no
matter how perfect, how well developped)?
If you have 1 hour and 45 minutes on a Monday night, then this should be dedicate to the oral worth
40% to you. If you have 1 hour on Wednesday night, then dedicate the Essay to this slot. If you have
45 minutes on Friday, then this should go on your 4F (An Triail) and if you have 30 minutes Saturday
and 30 minutes Sunday, these slots should be dedicated to your Poetry and Prose. Work Smarter!
Remember: Start calling Paper 1 the ‘Language Paper’ as it is all about your language and start calling
Paper 2 the ‘Critical Thinking Paper’.
A chairde, if I don’t see you at my Easter Course this year, the very very best of luck in your Leaving
Certificate. Ádh Mór,
Micheál