Sumarhusid og gardurinn 1.2009

Sumarhúsiðog garðurinn

Höldum heita pottinum hreinum – Viðhald á pallinum

UNIT-HÚSEON Arkítekta

Hláturinnlengir lífið

Bústaður á Barðaströnd

Bóndabaunirog jarðarber

1. t

bl.

17. á

rg. 2

009,

nr.

55

Kr.

109

5.-

1. tbl. 2009

Kr. 1095.–

Matjurtabylting

Fáðu Sælureitinn heim......og geymd’ann


Allt um gesta- og garðhús

í Sælureitbls. 32-37

38

Gróðurhús fyrir alla

Lítið gróðurhús er draumur allra sem vilja rækta garðinn sinn. Með gróðurhúsinu opnast ótal

möguleikar til að njóta garðsins betur. Þar er hægt að sá og ala upp ýmsar plöntur sem þurfa lengri

ræktunartíma en náttúrulegar aðstæður á Íslandi bjóða upp á. Fögur sumarblóm og matjurtir sem

þrauka ekki af fyrstu ævidagana í þeim veðurhraglanda og umhleypingum sem einkennir íslensku

vormánuðina. En þegar skiptir í sumarblíðu í lok maí eða byrjun júní má setja þær út í garð þar sem

þær munu prýða sumarásýndina.

Um hásumarið má rækta tómata, papriku, chílepipar og aðrar þessháttar matjurtir sem alltaf bragðast

best úr eigin ræktun – fullþroskaðar beint úr gróðurhúsinu. Eða allt það úrval af ómissandi kryddjurtum

Gróðurhús 7,4 m2

Vnr. 600265

Breidd = 257 sm

Lengd = 290 sm

Hæð = 233 sm

Flatarmál = 7,4 m2








Garðverkin157

Matjurtaræktun

í heimilisgarðinum

Sólpallasmíðií Sælureit

bls. 120-127

30

Síberíu lerki

Í Síberíu eru sumrin stutt og hlý en veturnir langir og kaldir með frosti niður í mínus 40 - 50 gráður. Í

Síberíu er sífreri sem þýðir að jörðin er sífrosin nema efsti hluti jarðskorpunnar þar sem trjáræturnar

eru frostfríar í örfáa sumarmánuði. Við þessar aðstæður vaxa trén hægt og eru árhringirnir 0,5 - 1,0mm

á breidd. Mörg lerkitré í Síberíu eru milli 250 og 300 ára gömul þegar þau eru felld. Af þessu leiðir að

Síberíulerki er nánast 100 % kjarnaviður og er þar af leiðandi mun sterkari viður en t.d. fura og greni.

Eiginleikar Síberíulerkis eru allt aðrir en frá öðrum landssvæðum. Lerki hefur þann eiginleika að vera

nánast náttúrulega fúavarið vegna hægvaxtar og mikils innihalds af harpix og olíum.

Í Rússlandi hefur lerki verið mikið notað í gegnum aldirnar vegna mikils styrkleika og endingartíma

viðarins. Lerki hefur verið notað í timburhús, staura, brýr, járnbrautar undirstöður og skip. Í Rússlandi

eru dæmi um mörg hundruð ára gamlar byggingar úr lerki og dæmi um að fundist hafi leifar af

heillegum byggingum sem eru meira en þúsund ára gamlar.











120

SólpallurSólpallur við húsið eða sumarbústaðinn nýtist

vel, stækkar íverustað fjölskyldunnar, og býður

upp á flölbreytta möguleika.

Smíði á sólpalli þarf ekki að vera flókið verkefni,

jafnvel fyrir þá sem eru að feta sig áfram í

smíðalistinni. Aðalatriðið er góður undirbúningur,

góðar leiðbeiningar og réttu verkfærin. Eftirfarandi

eru helstu atriði sem þarf að hafa í huga við smíði

á sólpalli.

Staðurinn undirbúinn

1. Ef gras er þar sem pallurinn á að vera, þarf að

fjarlægja það og slétta undirlagið. Byrjað er á því

að reka niður hæla þar sem horn pallsins eiga að

vera og strengja línu á milli þeirra til að ákveða

svæðið. Þegar búið er að fjarlægja grasið, eða

slétta undirlagið þarf að ganga úr skugga um að

jarðvegurinn sé láréttur, þannig að pallurinn standi

á jafnsléttu. Valið er eitt hornið sem upphafshorn

og fundið út með hallamáli lárétta línu að næsta

horni. Línan sem var strengd á milli hælanna sett

í rétta hæð og síðan koll af kolli þar til við erum

komin hringinn. Þá ætti síðasta línan að vera í

sömu hæð og sú sem byrjað var að strengja.

Næst er strengd lína í kross á milli hælanna og

þannig fundið út hvort miðjan er ekki örugglega

líka rétt.

2. Þegar búið er að slétta undirlagið, er lagður

jarðvegsdúkur yfir það til að hindra að illgresi eigi

greiða leið upp í gegn um pallinn. 4-5 sm lag af

sandi eða möl er sett ofan á dúkinn.

3. Ef fyrirsjáanlegt er að mikill raki sé á svæðinu

gæti þurft að lyfta pallinum lítið eitt frá jörðu. Það

er hægt að gera með því að grafa holur með 1,2

metra millibili allan hringinn, 15x15 sm. Dýptin fer

eftir því hvort um sé að ræða frostfrítt efni undir.

Ef um slíkt er að ræða nægir að hafa holurnar

15 til 20 sm djúpar, annars þarf að grafa 60 sm

niður, þannig að undirstaða pallsins fari ekki af

stað í frostum. Því næst þarf að setja steypu

eða forsteyptar undirstöður í holurnar og gæta

þess að allar undistöðurnar séu í sömu hæð

eins og lýst var hér að framan. Steypu er hægt

að blanda á staðnum. Einfaldast er að fá tilbúna

þurrefnablöndu í steypuna og blanda hana með

vatni á staðnum. Þegar steypan er þurr skerum

við út hæfilega stóran bút af tjörupappa og

leggjum ofan á hana svo að bitarnir liggi ekki beint

á steypunni. Ef við erum viss um að jarðvegurinn

þar sem pallurinn á að koma sé þurr og/eða við

vitum að hann hreyfist ekki í frostum, getum

við sleppt þessum kafla og látið grindina hvíla á

mölinni.

Garðhúsgögní Sælureitbls. 78-83

78

Komdu þér vel fyrir

Þegar þú ert búinn að koma þér upp þínum sælureit í garðinum þá eru það garðhúsgögnin

sem setja endapunktinn á verkið. Það er mikið og margvíslegt úrval garðhúsgagna sem

stendur til boða, og valið er því einstaklingsbundið og fer að miklu leyti eftir staðsetningu,

og eins hvort húsgögnin fá húsaskjól yfir veturinn eða þau eru látin standa úti allt árið.

Garðhúsgögn úr vönduðum harðviði hafa rutt sé mjög til rúms á undanförnum árum, en með réttu

og reglulegu viðhaldi er hægt að halda þessum húsgögnum fallegum ár eftir ár. Aðrir velja að leyfa

harðviðnum að veðrast, en þá fær hann á sig allt annað yfirbragð.

Húsgögn úr gerviefnum, einkum plasti hafa einnig notið vinsælda, þau þurfa lítið annað viðhald en

vatn og sápu, og geta staðið úti árið um kring, svo lengi sem þau eru í nokkru skjóli þannig að þau fjúki

ekki til.

Enn ein gerð húsgagna sem henta vel á pallinn og í garðinn eru úr áli og harðviði, þar sem grindin

er úr áli en armar og sessur úr viði. Önnur gerð slíkra húsgagna er sambland af áli og gleri, en þessi

húsgögn hafa það sammerkt að þau kalla á minna viðhald og þola betur íslensk veðrabrigði.












83

Garðstóll, Papette

m/stillanlegum örmum

Vnr. 3899135

Garðstóll, Tonga

staflanlegur

Vnr. 3899132

Garðstóll, Tonga

staflanlegur

Vnr. 3899133

Garðhúsgögn

Sessur fylgja ekki

160 síðna handbók full af fróðleik og leiðbeiningum um allt sem tengist pallinum, garðinum, sumarhúsinu, heimilinu og viðhaldi. Að auki er ítarlegur kafli um sumarblómin og garðverkin.

Pantaðu Sælureitinn heim þér að kostnaðarlausu á www.husa.is eða í síma 525 3000. Einnig er Sælureiturinn fáanlegur í næstu Húsasmiðjuverslun.

Viðhaldiðí Sælureitbls. 98-109

98

Málað utanhúss

Vinnu við utanhúsmálningu má skipta í tvo flokka. Annars vegar það viðhald sem húseigandinn getur

framkvæmt sjálfur með góðu móti og hinsvegar það viðhald sem kallar á aðstoð iðnaðarmanna og

sérfræðinga.

Flestir húseigendur fylgjast vel með útliti hússins síns og sjá því fljótt hvort þörf er á viðhaldi.

Almenna reglan varðandi steinsteypt hús er að mála húsin með ákveðnu millibili, sem fer eftir gerð

þeirrar málningar sem notuð hefur verið. Ef engar skemmdir eru sjáanlegar er nægilegt að skafa

lausa málningu í burtu, bursta með vírbursta og mála síðan yfir. Leitið eftir ráðgjöf í málningardeild

Húsasmiðjunnar, og þá er gott að vita hvaða málning er á húsinu fyrir, því það auðveldar starfsmönnum

málningardeildar ráðgjöfina.

Leitið aðstoðar fagmanna ef þörf er á

Ef skemmdir eru hinsvegar sjáanlegar á yfirborðið steypunnar, svo ekki sé talað um sprungur, er

ráðlegt að kalla til sérfræðing og athuga málið. Sprunguviðgerðir í steinsteypu eru yfirleitt ekki á færi

leikmanna og kalla á aðstoð iðnaðarmanna.

Að fenginni ráðgjöf getur húseigandinn síðan ákveðið framhaldið, hvort hann málar sjálfur eða fær

aðstoð til þess hæfra manna. Húsamálun er lögvernduð iðngrein og húsamálarar hafa yfir að ráða

þekkingu og þeim tólum og tækjum sem tryggja að viðhaldið verður með þeim hætti sem bestur er.













108

Tryggðu fjárfestinguna með

góðu viðhaldi

Stærsta fjárfesting hverrar fjölskyldu er bundin í húsnæði, hvort sem um er að ræða

íbúðarhúsnæði í þéttbýli eða frístundahús í sveitinni. Allt húsnæði þarfnast viðhalds og

ein besta tryggingin sem hægt er að fá gagnvart því að þessi fjárfesting haldi verðgildi

sínu er að sjá til þess að viðhald sé í góðu lagi.

Í raun má skipta viðhaldi í tvo flokka. Annars vegar það viðhald sem húseigandinn getur framkvæmt

sjálfur með góðu móti og hinsvegar það viðhald sem kallar á aðstoð iðnaðarmanna og sérfræðinga.

Það skal undirstrikað hér að ef einhver vafi leikur á um framkvæmd viðhalds á að kalla eftir aðstoð

sérfræðinga eða iðnaðarmanna á því sviði sem viðhaldið nær yfir, annað hvort til að fá ráðgjöf varðandi

framkvæmdina eða til að annast viðhaldið.

Viðhald húsa byggist að miklu leyti á því að eigendur og umráðamenn húsnæðis séu vakandi fyrir

því að fylgjast með ástandi húseignarinnar og grípa strax til aðgerða ef þörf krefur. Ef það er gert er

næsta víst að kostnaður við viðhaldið verður miklu minni en þegar framkvæmdir eru dregnar of lengi.

Hér á næstu síðum verður fjallað lítillega um helstu viðhaldsþætti, hvernig hægt er að fylgjast

með viðhaldsþörf og til hvaða ráða á að grípa. Aðeins er tæpt á helstu þáttum og upplýsingar sem

þessar verða aldrei tæmandi, því viðhald húseignar er fjölþætt og getur verið mjög mismunandi eftir

byggingarefnum og staðsetningu hússins ásamt álagi veðurs og vinda.

Demidekk Maling

er þekjandi akrýlviðarvörn með kröftugum sveppaeyðandi

efnum á allt timbur grunnað með Visir, Myndar endingargóða

filmu.



Allt um gesta- og garðhús

í Sælureitbls. 32-37

38

Gróðurhús fyrir alla






þær munu prýða sumarásýndina.



Gróðurhús 7,4 m2

Vnr. 600265

Breidd = 257 sm

Lengd = 290 sm

Hæð = 233 sm

Flatarmál = 7,4 m2








Garðverkin157

Matjurtaræktun

í heimilisgarðinum

Sólpallasmíðií Sælureit

bls. 120-127

30

Síberíu lerki











heillegum byggingum sem eru meira en þúsund ára gamlar.











120

SólpallurSólpallur við húsið eða sumarbústaðinn nýtist

vel, stækkar íverustað fjölskyldunnar, og býður

upp á flölbreytta möguleika.

Smíði á sólpalli þarf ekki að vera flókið verkefni,

jafnvel fyrir þá sem eru að feta sig áfram í

smíðalistinni. Aðalatriðið er góður undirbúningur,

góðar leiðbeiningar og réttu verkfærin. Eftirfarandi

eru helstu atriði sem þarf að hafa í huga við smíði

á sólpalli.

Staðurinn undirbúinn

1. Ef gras er þar sem pallurinn á að vera, þarf að

fjarlægja það og slétta undirlagið. Byrjað er á því

að reka niður hæla þar sem horn pallsins eiga að

vera og strengja línu á milli þeirra til að ákveða

svæðið. Þegar búið er að fjarlægja grasið, eða

slétta undirlagið þarf að ganga úr skugga um að

jarðvegurinn sé láréttur, þannig að pallurinn standi

á jafnsléttu. Valið er eitt hornið sem upphafshorn

og fundið út með hallamáli lárétta línu að næsta

horni. Línan sem var strengd á milli hælanna sett

í rétta hæð og síðan koll af kolli þar til við erum

komin hringinn. Þá ætti síðasta línan að vera í

sömu hæð og sú sem byrjað var að strengja.

Næst er strengd lína í kross á milli hælanna og

þannig fundið út hvort miðjan er ekki örugglega

líka rétt.

2. Þegar búið er að slétta undirlagið, er lagður

jarðvegsdúkur yfir það til að hindra að illgresi eigi

greiða leið upp í gegn um pallinn. 4-5 sm lag af

sandi eða möl er sett ofan á dúkinn.

3. Ef fyrirsjáanlegt er að mikill raki sé á svæðinu

gæti þurft að lyfta pallinum lítið eitt frá jörðu. Það

er hægt að gera með því að grafa holur með 1,2

metra millibili allan hringinn, 15x15 sm. Dýptin fer

eftir því hvort um sé að ræða frostfrítt efni undir.

Ef um slíkt er að ræða nægir að hafa holurnar

15 til 20 sm djúpar, annars þarf að grafa 60 sm

niður, þannig að undirstaða pallsins fari ekki af

stað í frostum. Því næst þarf að setja steypu

eða forsteyptar undirstöður í holurnar og gæta

þess að allar undistöðurnar séu í sömu hæð

eins og lýst var hér að framan. Steypu er hægt

að blanda á staðnum. Einfaldast er að fá tilbúna

þurrefnablöndu í steypuna og blanda hana með

vatni á staðnum. Þegar steypan er þurr skerum

við út hæfilega stóran bút af tjörupappa og

leggjum ofan á hana svo að bitarnir liggi ekki beint

á steypunni. Ef við erum viss um að jarðvegurinn

þar sem pallurinn á að koma sé þurr og/eða við

vitum að hann hreyfist ekki í frostum, getum

við sleppt þessum kafla og látið grindina hvíla á

mölinni.

Garðhúsgögní Sælureitbls. 78-83

78

Komdu þér vel fyrir







harðviðnum að veðrast, en þá fær hann á sig allt annað yfirbragð.



ekki til.















83

Garðstóll, Papette

m/stillanlegum örmum

Vnr. 3899135

Garðstóll, Tonga

staflanlegur

Vnr. 3899132

Garðstóll, Tonga

staflanlegur

Vnr. 3899133

Garðhúsgögn

Sessur fylgja ekki

160 síðna handbók full af fróðleik og leiðbeiningum um allt sem tengist pallinum, garðinum, sumarhúsinu, heimilinu og viðhaldi. Að auki er ítarlegur kafli um sumarblómin og garðverkin.

Pantaðu Sælureitinn heim þér að kostnaðarlausu á www.husa.is eða í síma 525 3000. Einnig er Sælureiturinn fáanlegur í næstu Húsasmiðjuverslun.

Viðhaldiðí Sælureitbls. 98-109

98

Málað utanhúss



sérfræðinga.






málningardeildar ráðgjöfina.

Leitið aðstoðar fagmanna ef þörf er á



leikmanna og kalla á aðstoð iðnaðarmanna.
















108

Tryggðu fjárfestinguna með

góðu viðhaldi

Stærsta fjárfesting hverrar fjölskyldu er bundin í húsnæði, hvort sem um er að ræða

íbúðarhúsnæði í þéttbýli eða frístundahús í sveitinni. Allt húsnæði þarfnast viðhalds og

ein besta tryggingin sem hægt er að fá gagnvart því að þessi fjárfesting haldi verðgildi

sínu er að sjá til þess að viðhald sé í góðu lagi.

Í raun má skipta viðhaldi í tvo flokka. Annars vegar það viðhald sem húseigandinn getur framkvæmt

sjálfur með góðu móti og hinsvegar það viðhald sem kallar á aðstoð iðnaðarmanna og sérfræðinga.

Það skal undirstrikað hér að ef einhver vafi leikur á um framkvæmd viðhalds á að kalla eftir aðstoð

sérfræðinga eða iðnaðarmanna á því sviði sem viðhaldið nær yfir, annað hvort til að fá ráðgjöf varðandi

framkvæmdina eða til að annast viðhaldið.

Viðhald húsa byggist að miklu leyti á því að eigendur og umráðamenn húsnæðis séu vakandi fyrir

því að fylgjast með ástandi húseignarinnar og grípa strax til aðgerða ef þörf krefur. Ef það er gert er

næsta víst að kostnaður við viðhaldið verður miklu minni en þegar framkvæmdir eru dregnar of lengi.

Hér á næstu síðum verður fjallað lítillega um helstu viðhaldsþætti, hvernig hægt er að fylgjast

með viðhaldsþörf og til hvaða ráða á að grípa. Aðeins er tæpt á helstu þáttum og upplýsingar sem

þessar verða aldrei tæmandi, því viðhald húseignar er fjölþætt og getur verið mjög mismunandi eftir

byggingarefnum og staðsetningu hússins ásamt álagi veðurs og vinda.

Demidekk Maling

er þekjandi akrýlviðarvörn með kröftugum sveppaeyðandi

efnum á allt timbur grunnað með Visir, Myndar endingargóða

filmu.

MAKING MODERN LIVING POSSIBLE

Alltaf nægjanlegt heitt neysluvatn!Termix BL-B tengigrindin er ný lausn til hitunar á neysluvatni.

Hún er sérhönnuð fyrir íslensk sumarhús og önnur minnineysluvatnskerfi með sjálfvirkandi hemil á aðveiturennsli hitaveitu.

Í BL-B tengigrindinni er kalt neysluvatn hitað í 55 °C með varmaskipti ogþví safnað í 150 l. tank. Í tankinum er vatninu haldið í 55°C með hringrásí gegnum varmaskiptinn. Það er því alltaf til nægjanlegt heitt neysluvatn.

Danfoss hf. • Skútuvogi 6 • 104 Reykjavík • Sími: 510 4100 • veffang: www.danfoss.is

Tengigrindur fyrir hitakerfi að þínum óskum

Við erum með tengigrindur fyrir:

• Ofna- og gólfhitakerfi

• Neysluvatn

• Snjóbræðslur

• Stýringar fyrir setlaugar

• Við getum sérsmíðað

tengigrindur fyrir allt að

25 MW afl

Við erum eini framleiðandinn íheiminum sem framleiðir tengi-grindur og varmaskipta, ásamtsjálfvirkum stjórnbúnaði fyrirhitakerfi.

Í áratugi höfum við safnað sam-an mikilli reynslu með vinnu viðýmsar aðstæður og við margarmismunandi gerðir hitakerfa

Þess vegna getum við boðiðréttu tengigrindalausnina fyrirþitt hitakerfi. Lausn sem byggirá áratuga reynslu við val ástjórnbúnaði fyrir íslenskar hita-veituaðstæður.

Nýjung!

8 Garð- og listmiðstöð í þorlákstúni

Sumarhátíðir á Íslandi 2009

10-17 Bústaður á Barðaströnd

18 Sól, sól, skín á mig.

20-23 Grenndargarðar Garðyrkjufélags Íslands

24-25 Nýgræðingur í matjurtarækt

26 Kartöflurækt undir torfi

28-30 Skaðvaldar í matjurtagörðum

32-33 Höldum pottinum hreinum

34-35 Hláturinn lengir lífið

36-41 Unit-hús EON arkítekta

42-45 Í garðinum með Jóni Guðmundssyni

46 Bóndabaunir

48-49 Jarðarber eru gómsæt og góð

50 Plöntur í kerum

52-53 Léttum okkur garðverkin

54-55 Smekklegur kassi fyrir gaskúta

56-58 Ferskt og gott - Uppskriftir

60 Sól í magann

62-65 Þjónustusíður

66 Krossgáta

68-69 Pallurinn tekinn í gegn

70 Árvirkinn - fagmenn að störfum

72-75 Náttúruleg þök í Færeyjum

76-78 Fuglinn í fjörunni - vor og sumar

í byrjun

í miðjunni

að lokum

Efnisyfirlit

Sumarhúsið og garðurinn

6 Sumarhúsið og garðurinn 6. 2008.

Útgefandi: Merkurlaut 25 ehf, Sími 578 4800, www.rit.is Ábyrgðarmaður: Auður I. Ottesen, [email protected] Hönnun og uppsetning: Páll Jökull Pétursson [email protected] Ljósmyndir: Páll Jökull Pétursson, Jóhann Óli Hilmarsson og fleiri. Prentun: Oddi.

Auglýsingar: Auður I. Ottesen, [email protected]. Móttaka auglýsinga: [email protected] Ritstjórn: Auður I. Ottesen ritstjóri, Páll Jökull Pétursson, Jóhann Óli Hilmarsson. Höfundar efnis: Auður I. Ottesen, Arinbjörn Sigurgeirsson, Gunnar Bergmann Stefánsson, Hlédís Sveinsdóttir,

Herdís Guðmundsdóttir, Jóhann Óli Hilmarsson, Jón Guðmundsson, Páll Jökull Pétursson og Steinunn Bergsteinsdóttir. Vinnsla blaðsins: Unnið á Macintosh í InDesign CS3.

Letur í meginmáli er Minion Pro 8,7 p. á 11,5 p. fæti. Prentað á umhverfisvænan pappír. Forsíða: Ljósmynd Páll Jökull Pétursson.

ISSN 1670-5254Efni þessa blaðs má eigi afrita með neinum hætti, svo sem ljósmyndun, prentun, hljóðritun eða á annan sambærilegan hátt, að hluta til eða í heild án skriflegs leyfis útgefanda.

Útgáfa á tímaritinu Sumarhúsinu og garðinum hefur seinkað vegna kreppunnar sem hefur leikið íslenskt samfélag grátt. Á þessu ári er fyrirhuguð útgáfa þriggja tölublaða, en þau voru alls sjö árið 2008. Áskrifendum blaðsins er mörgum brugðið og vil ég þakka heillakveðjur þeirra og umsagnir um að Sumarhúsið og garðurinn sé partur af lífsgæðum þeirra og ómissandi á margan hátt.Kreppan á sér margar dökkar hliðar en einnig bjartar. Áhugi landans á ræktun og útivist hvers konar hefur aukist mikið. Matjurtarækt er orðin almenn og keppast sveitarfélög við að anna spurn eftir ræktunarlöndum og hefur víða tekist vel til. Við Jón Guðmundsson garðyrkjufræðingur fundum vel fyrir áhuganum þegar við hófum að kenna ræktun matjurta, krydds, berjarunna og ávaxtatrjáa í febrúar - og fram til vors höfðum við kennt tæplega 400 manns í Gerðubergi í Reykjavík og víðar um land. Það vakti sérstaka athygli okkar að það var ekki síður ungt fólk sem hafði brennandi áhuga og margir af nemendum okkar höfðu aldrei komið nærri ræktun.

Atvinnuleysi og bágur fjárhagur er hluti dökku hliðanna og bensínverðið hindrar að margir fari í lengri ferðalög. Þeir njóta þess frekar að dvelja heima við eða í sumarbústaðnum. Mun færri flögra til sólarlanda þar sem verðlagið kemur illa við landann. Okkur gefst nú tími til að læra á ný að njóta þess sem er næst okkur, t.d. þeirra útivistarsvæðanna og fallegu garðanna. Mér þykir vænt um að sjá hjólunum fjölga og einnig þeim sem eru á göngu á skógarstígum með nesti í körfu og barnaskarann hlaupandi í leik við skógarvætti. Verum minnug þess að börnin okkar gera lítinn greinarmun á gleðinni hvort sem hennar er leitað langt eða skammt.

Leið

arin

n

Lilja Rut Kristófersdóttir, ræktandi í Grenndargörðum Garðyrkjufélags Íslands.Mynd: Páll Jökull Pétursson.

Auður I . O ttesenR i ts t jór i ,

gre inask r i faudur@r i t . i s

Pá l l Jökul l PéturssonUmbrot , hönnun,

l jósmyndun auglys ingar@r i t . i s

Jóhann Óli HilmarssonGreinaskrif

[email protected]

Jón GuðmundssonGreinaskrif

Herdís GuðmundsdóttirGreinaskrif

34-3526 24-25

Sumardaginn fyrsta var tekin fyrsta skóflustungan að garð- og listmiðstöð á Suðurholtinu í Hafnarfirði, nánar tiltekið í Þorlákstúni beint á móti

íþróttamiðstöð Hauka á Ásvöllum. Það er Steinþór Einarsson skrúð-garðyrkjumeistari sem ætlar að koma henni á fót á næstu árum. Auk þess að rækta íslenskar plöntur sem verða til sölu verður handverksmönnum og myndhöggvurum veittur aðgangur að svæðinu til þess að koma sköpunarverkum sínum á framfæri.

Það er vilji Steinþórs að þar verði í boði garðstyttur, leiktæki, gosbrunnar og garðvörur úr íslenskum náttúruefnum sem íslenskir hagleiksmenn hafa gert. „Í stað þess að rífa, farga og henda ætlum við að flytja, varðveita og vernda. Í sumar verður flutt í Þorlákstún nærri hundrað ára gamalt timburhús sem kallað er Marteinshús, en það hefur staðið við Suðurgötu

40 í Hafnarfirði og þarf að víkja fyrir breyttu skipulagi. Ætlunin er að það verði stjórnstöðin og hjartað í þeirri starfsemi sem verður á staðnum. Við uppbygginguna og skipulagið hefur Steinþór fengið til liðs við sig Kára Eiríksson arkitekt og hannar hann húsin sem verða reist á svæðinu. Er hann þegar byrjaður að hanna

söluskálann sem ætlunin er að verði bjálkahús úr íslenskum skógarviði. Bjálkahúsið verður með náttúrulegu lyngi á þakinu og á að falla vel inn í umhverfið. Á staðnum er gamalt jarðhús, gömul kartöflugeymsla sem verður varðveitt, og segir Steinþór að það sé aldrei að vita nema á staðnum verði reistur íslenskur torfbær. „Ég ætla að gera svæðið aðlaðandi og forvitnilegt til þess að fanga athygli innlendra sem erlendra ferðalanga sem fara hjá - fá þá til að staldra við, kynna sér og kaupa íslenskt handverk og listmuni.“

Þorlákstún er við innkeyrsluna og aðkomuna í Hafnarfjörð þegar ferðamenn koma að sunnan frá Keflavík. Því er mjög mikilvægt að vel takist til við alla uppbyggingu og frágang svo falleg mannvirki og hlýlegur gróður blasi við augum þeirra erlendu ferðamanna sem koma í auknum mæli til Íslands.

Fjöldi uppboðaMikill samdráttur hefur orðið í

sumarhúsabyggingum í kjölfar kreppunnar og eru dapurlegar fréttirnar af lánlausum eigendum margra lóða og bústaða. Sumarhúsalóðir og sumarhús á mismunandi byggingarstigum eru í æ ríkari mæli seld á nauðungaruppboði og oftar en ekki eru það bankarnir sem eru kröfuhafar og leysa eignirnar til sín. Haft er eftir Ólafi Helga Kjartanssyni, sýslumanni á Selfossi, að bústaðir hafi verið að fara á innan við 25% af því sem ætla mætti að þeir hefðu selst á alla jafna. Sérstaka athygli vakti uppboð á 66 sumarhúsalóðum í Grímsnes- og Grafningshreppi þar sem Ólafur Helgi sló 20 þeirra einstaklingum en 45 leysti veðhafi til sín, sem var Nýi Landsbankinn. Verðið sem fékkst fyrir lóðirnar var á bilinu 900.000 til 1.000.000 og stærð þeirra var rúmur hálfur hektari.

Garð- og listmiðstöð í Þorlákstúni

Samsett mynd. Myndir: Kári Eiríksson

Sumarhátíðir á Íslandi 2009Hólmavík Hamingjudagar 2.-5. júlí

Akranes Írskir dagar 4.-6. júlí

Vestmannaeyjar Goslokahátíð 3. júlí

Hornafjörður Humarhátíð 3.-5. júlí

Suðureyri Sæluhelgi 9.-12. júlí

Akureyri Landsmót UMFÍ 9.-12. júlí

Norðfjörður Rokkhátíðin Eistnaflug 9.-12. júlí

Þórshöfn Kátir dagar 15.-19. júlí

Bakkafjörður Kátir dagar 15.-19. júlí

Svalbarðshreppur Kátir dagar 15.-19. júlí

Drangsnes Bryggjuhátíð 18.júlí

Blönduós Húnavaka 17.-19. júlí

Bolungarvík og víðar Óshlíðarhlaup 17.-19. júlí

Fáskrúðsfjörður Franskir dagar 23.-26. júlí

Reykholt Reykholtshátíð 23.-27. júlí

Húsavík Sænskir- og Mærudagar 20.-26. júlí

Seyðisfjörður Smiðjuhátíð 24.-26. júlí

Sauðárkrókur Unglingalandsmót UMFÍ 31. júlí - 3. ágúst

Vestmannaeyjar Þjóðhátíð í Eyjum 31. júlí - 3. ágúst

Akureyri Fjölskylduhátíðin Ein með öllu 31. júlí - 3. ágúst

Siglufjörður Síldarævintýrið 31. júlí - 3. ágúst

Dalvík Fiskidagurinn mikli 8. ágúst

Selfoss Fjölskylduhátíðin Sumar á Selfossi 8.-9. ágúst

Reykjavík Gay Pride 7.-9. ágúst

Hólar Hólahátíð 14.-16. ágúst

Skagaströnd Kántrýdagar 14.-16. ágúst

Ísafjörður Leiklistarhátíðin ActAlone 14.-16. ágúst

Ólafsfjörður Berjadagar 21.-23. ágúst

Stykkishólmur Danskir dagar 21.-23. ágúst

Reykjavík Menningarnótt 22. ágúst

Reykjavík Tangóhátíð 27.-30. ágúst

Mosfellsbær Bæjarhátíðin Í túninu heima 28.-30. ágúst


heimur heillandi hluta og hugmyndaStekkjarbakka 6 - Sími 540 3300 - www.gardheimar.is

Gegn fíflum í grasflöt:GARÐHEIMA:

GÓÐ RÁÐ

Fíflastafur: Stafnum er stungið niður með stólparót fífilsins, snúið, togað upp og losað.Herbamix: Blandað í vatn og úðað eða vökvað yfir illgresið. Eyðir fíflum og öðrum tvíkímblöðungum úr grasflöt. Eyðir ekki grasi.

Skrautsteinar – í handhægum pokum

margirlitir!

Styttur og tjarnarvörur

Blómaskálar og kerí úrvali

Garðhúsgögnin

Allt fyrir góðan garð!

Bakkaplöntur

Í Garðheimum færðu íslensk sumarblóm, ræktuð og hert fyrir íslenskar aðstæður.

Allt skyldi vera upp á gamla móðinn í agnarlitlum aldar-gömlum bústað, afdrepi þeirra Kolbrúnar Pálsdóttur og Odds Guðmundssonar á Barðaströnd

yfir sumartímann. Hjónunum þykir mikilvægt að breyta um umhverfi og hvíla sig frá amstrinu eina og eina helgi í litla húsinu. Þau elda þá á gasi og kveikja á olíulampa, og lengi vel var líka hellt upp á með gamla laginu.

Kolbrún, sem aldrei er kölluð annað en Kolla, viðurkennir að hin síðari ár hafi hún slakað á þeirri fyrirætlun sinni að gera allt upp á gamla mátann, en í upphafi átti ekki að koma inn í bústaðinn eitt snitti sem væri yngra en 50 ára. Ekki er langt síðan neysluvatnið var sótt í lækinn og allt kaffi var handmalað fyrir hverja uppáhellingu. „Við vorum hvorki með vatn né rafmagn í byrjun, en fengum okkur sólarrafhlöður til að fá rafmagn

svo við gætum horft á fréttirnar í 12 volta

sjónvarpi sem við tókum fyrir nokkrum árum úr húsbíl sem við áttum. Áherslurnar breyttust með aldrinum, en mér hefur þótt viðeigandi að vera hér trú gamla tímanum í þessu rúmlega aldargamla húsi. Kaffið lagaði ég lengi vel með gamla laginu, ég malaði í höndunum hverja uppáhellingu og bjó mér til kaffipoka úr nærskyrtu og hellti upp á. En svo varð gestagangurinn svo mikill hér í fyrstu að ég sat bara við allan daginn og malaði

kaffi þannig að nú helli ég upp á með nútímalegri hætti,” segir Kolla glettin og bætir við að hún kjósi frekar að stússa í garðræktinni en að standa yfir kaffikönnunni.

AldAmótAHúSið SEm véK fyrir nú- tímAnum

Litla húsið á sér sögu og mikil ítök í Kollu sem eignaðist það 1972 og seldi svo aftur. „Mér þykir afar vænt um húsið, það var reist 1899 og var í eigu fjölskyldu minnar frá 1920 er afasystir mín eignaðist það. Í húsinu höfðu búið barnmargar fjölskyldur og þegar mest var bjuggu þar níu manns. Mér þótti því ekki tiltökumál að búa þar í tvö ár með manni og tveimur börnum þótt húsið væri aðeins 35 fermetrar. Til gamans má geta þess að það voru afi og amma Sighvats Björgvinssonar, fyrrum alþingismanns, sem er náskyldur mér, sem bjuggu í húsinu í 50 ár. Fyrsta vetrardag fengum við systkinin, sem erum þrettán að tölu, alltaf tvenna sokka og vettlinga að gjöf frá Sjönu á Kambi, eins og frænka mín var alltaf kölluð,” segir Kolla og það er vel skiljanlegt að henni hafi þótt miður þegar húsið varð að víkja vegna skipulagsbreytinga en það stóð við Strandgötu 1a á Patreksfirði.

L i t l i K a m b u r v i ð D j ú p a l æ k - l a n d n á m á B a r ð a s t r ö n d i n n i

Tex t i : Auður I . O ttesen . M yndi r : Pá l l Jökul l Pétursson

Gestabókin í Litla Kambi er líka dagbók sem Kolla færir reglulega í upplýsingar um gróðursetningar og allar framkvæmdir á staðnum. Hún segist ekki muna nokkurn skapaðan

hrærandi hlut og því sé eins gott að færa til bókar það sem gert er. Henni finnst gott að eiga allt skráð því ef einhver vafi er þá sé gott að grípa til bókarinnar.

Kolla og Oddur fara vart inn í hús á sumrin, þau eru alltaf eitthvað að bauka í lóðinni fram á kvöld. Þau tylla sér

endrum og eins til að fá sér kaffisopa eða setjast niður með gestum. Pallarnir við

húsið eru tveir og færa þau sig til eftir því sem sólin

gengur.

10 Sumarhúsið og garðurinn 1. 2009

HúSið féKK uPPrEiSn æruHúsið var flutt inn í Vesturbotn við rætur

Kleifarheiðarinnar og var í eigu manns sem ætlaði að nota það undir seiðaeldi, sem varð svo aldrei úr. Húsið var því lengi vel opið fyrir veðrum og vindum. „Mig langaði að eignast húsið aftur svo við pabbi reyndum að fá það keypt, en það varð allt að gulli í höndum eigandans og hann var tregur að láta það. Það gekk samt eftir þegar pabbi

Kolla og Oddur í stofunni, en þangað inn átti ekki að koma nokkur hlutur yngri en 50 ára.

Gamla götumerkingin er ennþá á húsinu.

Sumarhúsið og garðurinn 1. 2009 11

smíðaði kofa fyrir hann í skiptum fyrir húsið og við fluttum það árið 1986, litlu áður en við Oddur tókum saman. Þegar ég fór að segja honum sögu hússins kom á daginn að afabróðir hans hafði byggt húsið og fyrir bragðið varð það okkur enn hjartfólgnara.” Litli Kambur fékk uppreisn í óskiptalandi Seftjarnar og Brjánslækjar þegar Kolla og Oddur fluttu það þangað á skika sem þau fengu leigðan fyrir tilstuðlan mágkonu og bróður Kollu. Þau ætluðu upphaflega að byggja þar bústað en mágkonan er frá Seftjörn. „Við vorum yfir okkur hrifin af þessu landi, flugið gerði okkur kleift að skoða okkur hér um, en upphaflega hrifumst við af þessu landi úr lofti.

Hér fer vel um Litla Kamb,” segir Kolla og er ánægð með að hafa náð að varðveita húsið og minningu þess.

miKið vErK Að GErA uPP GAmAltOddur segir vinnuna sem fór í að gera húsið

íbúðarhæft vera engu minni en farið hefði í að byggja nýtt. Á gluggum og hurðum voru mörg málningarlög sem þau brenndu í burtu og síðan var pússað og lakkað aftur og útkoman var þeim að skapi. Bústaðurinn er panelklæddur með áfestum hesían-striga sem festur var á maskínupappír sem var svo málaður eins og tíðkaðist áður fyrr. „Það var mikil vinna að ná pappírnum og striganum

af en við vildum vera með panelinn sýnilegan. Er við fórum að gera bústaðinn upp að utan þá var erfitt að eiga við tjörupappann sem var í lögum á þakinu. Ekki dugði minna en hamar og meitill til þess að losa pappasauminn,” segir Kolla þegar hún lýsir aðförunum. Við húsið hafði verið viðbygging sem þau eru að endurgera en í henni er salerni og forstofa. „Okkur veitti ekki af plássinu og ég get aldrei að fullu skilið hvernig níu manns gátu búið í húsinu, sem er passlegt fyrir okkur tvö,” segir Oddur sem hefur áhuga á að koma sér upp gestahúsi til að geta tekið á móti börnum og barnabörnum. Saman eiga þau Kolla eina dóttur en svo eiga þau þrjú börn

Eldhúsið er lítið og snoturt. Þar er eins og á öðrum stöðum í bústaðnum fjöldi gamalla og áhugaverðra muna. Kolla bregður hendinni á kaffimalara, en hún handmalaði lengi kaffibaunir í hverja uppáhellingu þegar gesti bar að garði.

Það kemur ekki á óvart að Kolla safnar gosum því hún er óttalegur sprelligosi sjálf. Í hverri ferð þeirra til útlanda bætist einn í safnið, sem er orðið ansi skrautlegt í einu horni stofunnar.

Rússneskt útvarp, sem eitt sinn var þarfaþing um borð í báti sem þau hjónin áttu, er nú stofudjásn í bústaðnum. Útvarpið notuðu þau sem miðunarstöð á vitana í Breiðafirði. Miðbylgjan var svo há í tækinu að það pípti í því ef farið var út af leið milli vitanna.


EXPO · w

ww

.expo.is

viðhaldiðAllt fyrir 515 4001

í viðhaldssíma BYKOHringdu

Opið virka daga frá 10-18

[email protected]

19.900Vnr. 0291499

VinnuborðÓLI vinnuborð í garðinn 120x150x60 cm. Íslensk framleiðsla, selt samsett.

Vnr. 55095032

TúnþökurTúnþökur kr./stk, 1/2 m2. Fermeterinn kostar 660 kr.

330kr./stk.(1/2 fermeter)

Mikið úrval af fræjuM fyrir Matjurta garðinn!

Ódýrt

Vnr. 55095005

TrjákornTrjákorn, 5 kg.

Vnr. 55099498

GrasfræGrasfræ/garðblanda, 2 kg.

1.090

2.990

Vnr. 55701060

HeyhrífaHeyhrífa meðbeykihaus.

Fullt verð: 2.9901.990

allt fyrir garðinnfræ, áburður, verkfæri o.fl.

Vnr. 55900007

MalahrífaMalahrífa 12 tanna með trefjarplastskafti.

1.490Fullt verð: 2.190

Vnr. 67054748

KantskeriGROUW kantskeri.

3.990

úrval af vErkfæruM fyrir garðinn

Vnr. 55090005

KalkTurbokalk, 12,5 kg.

1.990

1.290

Vnr. 55095007/107-8

BlákornBlákorn 5, 10 eða 40 kg.

1.290Verð frá

Vnr. 55095001

GraskornGraskorn, 5 kg.

Mold bEint í kErru í tiMbursölu byko brEiddHreinsuð mold og blönduð mold

hvort, og barnabörnin eru orðin átta. „Eina ráðið sem við höfum núna er að leyfa fólki að gista í tjaldvagninum sem við eigum,” bætir Kolla við og segir að hann sé oft í notkun.

Hrosshúð, sem hangir fyrir ofan sófann, á sér skondna sögu. Fyrir um 30 árum ráku Kolbrún og systir hennar útibú frá Karnabæ á Patró. Í einni innkaupaferðinni hittu þær systur átrúnaðargoðið sitt á Hótel Loftleiðum og þær vantaði eitthvað til að láta hann rita eiginhandaráritun á. Folaldaskinnið sem hékk uppi til sölu í minjagripaverslun á hótelinu var handhægast. „Við vorum svo flottar á því systurnar að við bjuggum á Hótel Loftleiðum. Við vorum þar staddar fyrir framan ferðamannaverslun þegar systir mín hnippti í mig og segir: „Kolla,

er þetta Rodger Whittaker?” Ég leit á manninn og sagði: „Svei mér þá, ég held það bara.” Hún var frakkari en ég og spurði hann hvort svo væri.

Hann ljómaði og varð upp með sér, honum þótti gaman að heyra að Íslendingar bæru kennsl á hann. Hann hafði millilent á Íslandi og átti stutt stopp,” segir Kolla og bætir við að það hafi komið pat á þær systur því þær urðu að finna eitthvað til að láta manninn skrifa eiginhandaráritun á. „Ég kom auga á skinnið í versluninni og snaraði mér til að kaupa eitt og systir mín á eftir mér til að kaupa annað. Minna mátti það ekki vera fyrir goðið að skrifa á. Svo trilluðum við með það alsælar í flug vestur.”

rEKStrinum fjArStýrt úr fAr-SímAnum

Nokkuð oft brá Kolla sér út fyrir til að svara GSM-símanum meðan á dvöl erindreka Sumarhússins og garðsins stóð. Oddur segir hana fjarstýra

Litli-Kambur var reistur 1899 á Patreksfirði og er nú notalegt athvarf þeirra Odds og Kollu á Barðaströnd. Á veggnum yfir sófanum í stofunni hangir hrosshúð með eiginhandaráritun Rogers Whittaker.

Milliveggirnir eru óvanalegir - panellinn er

lagður bak í bak og festur að ofan og neðan með loft- og gólflistum. Veggurinn er

aðeins tommu þykkur og líklega hefur þessi aðferð

verið notuð til að nýta plássið betur.


rekstri veitingahússins í gegnum símann. „Hér er oft lítill friður eftir að farsímasambandið batnaði fyrir tveimur árum. Ég kunni því vel að það væri ekki alltaf hægt að ná sambandi við okkur - við þurftum að fara út í glugga eða út á holtið til að ná sambandi. Okkar fólk vissi af þessu og það var hvíld í því að missa út eitt og eitt símtal,” segir hann og bætir við að þau hafi alltaf verið með NMT símasamband þannig að við vorum aldrei alveg sambandslaus.” Kolla, sem hafði lokið símtalinu, hlær að vangaveltum mannsins síns og segir að síminn sé henni nauðsynlegur. „Ég væri löngu farin heim ef ég næði ekki sambandi við veitingahúsið til að segja starfsfólkinu hvernig það á að haga sér.” Oddur brosir til hennar og segir að það þurfi að skerma af GSM-sambandið til að Kolla nái að hvílast betur í bústaðnum. Hann

segir að kunningi þeirra, Guðmundur bæjarstjóri á Sauðárkróki, hafi ort af þessu tilefni og skrifað í gestabókina eftirfarandi vísur:

Sælustund áttum við hér saman,er sóttum við heim litla Kamb.Við Djúpalæk framreiddi daman, dýrindis birkilaufslamb.

Gott var að eiga með vinum góðum,gæðastund hér í sælureit.Er verðum við aftur á vesturslóðum,við komum aftur það víst ég veit.

Þá Kolla verður gemsann að kæfa,klára dæmið og friðinn finna.Um þorpið og gesti þess hætta að þæfa,þröngva öðrum til verka að vinna.

Mörgu af því sem er í bústaðnum segist Kolla

hafa dröslað með sér úr ferðalögum þeirra

hjóna erlendis. Tröllkonu hafði hún með sér undir handleggnum í flugi frá

Finnlandi og sat í nokkrar klukkustundir í þrengslum í

félagsskap við tröllið.

Bústaðurinn er rétt rúmlega 30 fm og er með ólíkindum hversu vel rúmast í honum. Eldhúsborðið er lítið en notadrjúgt.


fuGlAlífið fjölSKrúðuGt OG lAndið Gjöfult BErjAlAnd

Þegar þau skoðuðu landið fyrst var það úr lofti og var þá beljandi straumur í Djúpalæk sem liðast um landið. Þau ráðgerðu að virkja hann í gili ofan við bústaðinn en svo þegar sumraði var ekki dropi í honum. „Áformin urðu að engu því hann þornar alltaf upp á vorin,” segir Oddur. Náttúran er gjöful þrátt fyrir vatnsskortinn á sumrin því stutt er í berjaland, en í nágrenninu er gríðarlega mikið af berjum, bæði bláber, aðalbláber og krækilyng. Víða í landinu eru sjálfsánar reyniplöntur sem fuglinn hefur borið um en fuglalífið er fjölskrúðugt. Maríuerlan og þrösturinn verpa við bústaðinn og rjúpan vappar í kringum hann allt árið. Hún eys yfir

sig moldinni og er svo gæf að hún kemur upp á pallinn. „Það er ofboðslega gaman að fuglalífinu. Eitt sinn verpti maríuerlan á veröndina svo við gátum ekki notað hana þannig að við þurftum að færa hreiðrið. Hún sneri þá á mig - verpti inni undir skúrnum þannig að við urðum að gera hlé á framkvæmdum þar á meðan hún ungaði út.

Gróðurinn vEx HæGtBúið er að gróðursetja einhver býsn af plöntum

þótt skilyrðin séu ekki beysin, jarðvegurinn er næstum næringarsnauður og það blæs oft hressilega. Ekki er hlaupið að því að ná í mold í nágrenninu, en alls staðar þar sem þau setja niður plöntur setja þau skít og mold með. Samt vex gróðurinn hægt. Þrátt fyrir skilyrðin reyndi

Oddur kíkir út á Breiðafjarðareyjarnar sem liggja skammt undan ströndinni.

Skemmtilegur skúlptúr úr steini.

Kolla málaði þessa álfabyggð á klettana fyrir ofan bústaðinn.

„Sumarbústaður á að vera öðruvísi en heimili,” segir Kolla og leggur áherslu á að hún myndi ekki nenna að eiga sumarbústað með

öllum þeim þægindum sem heimilið hefur til að bera.

Kolbrún og Oddur sáu fyrst landið úr lofti á útsýnisflugi

yfir Barðaströndina og heilluðust svo að þau

ákváðu að kanna hvort ekki væri hægt að fá skika til

leigu undir sumarhús.


Aðalbláber, ásamt bláberjum og krækiberjum, eru búdrýgindi á Barðaströndinni sem er þekkt fyrir gott berjaland. Innan lóðarinnar er gott berjaland og hjónin þurfa aðeins að teygja sig eftir þeim er þau tylla sér á áningastaðina sem víða eru á lóðinni.

Kolbrún rak blómabúð á Patreksfirði fyrir um það bil 15 árum og var þar með í sölu burstabæi sem handverkskona á Selfossi smíðaði. Einn bærinn endaði í bústaðnum og barnabörnin lýjast aldrei í leik við hann – þau raða þar skepnunum sem Kolla hefur stillt upp.

Fuglahús sem Oddur keypti og styrkti því honum fannst það of veigalítið.

Kolla við ræktun eplatrjáa sem kól árlega meira en þau uxu. Hún ætlar ekki að gefast upp með þá ræktun því líklega þurfa þau meira skjól og það er hægt að ráða bót á því. Eina tegundin sem tekið hefur vaxtarkipp síðastliðin ár eru grenitrén og binda þau vonir við að þau veiti öðrum gróðri skjól og þá verði þetta leikur einn. Kolla, sem aldrei klárar úr kaffibollanum, skvettir úr honum yfir plöntuna nærri pallinum. Oddur telur líklegt að síðastliðið sumar hafi verið Grand í kaffinu því plönturnar næst pallinum tóku óvæntan vaxtarkipp og hansarósin þeirra var aldrei eins falleg og þá.

Á lóðinni eru ótal hlutir sem allir eiga sér sögu. Kolla segist hafa afskaplega gaman af að stússast í lóðinni og koma þar fyrir alls kyns munum. „Í sumarbyrjun fara tveir dagar í að tína draslið út í garðinn. Dóttir okkar sagði einu sinni við mig þegar ég var að ljúka við að koma mununum fyrir: „Veistu það, mamma, þetta er að verða eins og versti flóamarkaður hjá þér.“ Kolla skellihlær og segir að dótið lífgi upp á og hún hafi ýmislegt á prjónunum sem hún gæti alveg trúað að dóttir sín hefði ekki smekk fyrir.

Búsældarleg hjón í steinlíki lífga uppá í garðinum ásamt álfum og öðrum vættum.


Fölir íbúar norðurálfu brenna fljótt ef aðgát er ekki sýnd við sólböð. til að koma í veg fyrir sólbruna reynist oft nauðsynlegt að nota sólarvörn. upplýsingarnar hér að neðan eru

fengnar með góðfúslegu leyfi af vefnum doktor.is, en þar er að finna svör frá fagmönnum í heilbrigðisgeiranum við ótal spurningum varðandi sjúkdóma, velferð og heilsu.

Gæta þarf að því á vorin og í sumarbyrjun að dvelja ekki lengi óvarinn í sterkri sól. Sólböð í byrjun ættu ekki að vara lengur en 15-20 mínútur. Geislar sólarinnar eru sterkastir milli kl. 11 og 14. Á þeim tíma er mikilvægt að fara gætilega. Lítil börn eru sérlega viðkvæm fyrir sólinni og þau þarf að verja vel - börn eru oft lengur úti í sólinni en fullorðnir. Þó að sólbruni virðist jafna sig getur hann síðar komið fram sem húðkrabbamein, t.d. í fæðingarblettum.

HæGt Að SólBrEnnA Þótt Sólin SjÁiSt EKKi

Það gæta ekki allir að því að hægt er að sólbrenna þótt það sé skýjað. Um 30-50% útfjólublárra geisla sólar ná í gegnum skýin. Meiri hætta er einnig á sólbruna þegar vindur blæs því viðkomandi finnur síður fyrir geislum sólar og hitanum sem frá þeim streyma. Þegar dvalið er nærri sjó eða snjó margfaldast hættan á sólbruna. Vatns- og sjóböð auka líkur á sólbruna. Hægt er að fá vatnshelda sólarvörn eða nota efni sem byggjast á liposomum. Gagnstætt öðrum efnum virka liposomum-efni undir yfirborði húðarinnar.

mArGt Að vArAStVarast ber áreynslu í hita og forðast ber að

láta húðina verða rauða. Stutt og áköf sólböð eru skaðleg og geta hraðað þróun krabbameins í fæðingarblettum, sem einnig kallast illkynja melanoma. Vökvatap með svita í miklum hita getur valdið blóðþrýstingsfalli og yfirliði. Sum lyf

geta valdið ofnæmi þegar sá sem neytir þeirra er mikið í sól. Ofnæmið brýst oft fram sem heiftarleg útbrot eftir sólböð eða útivist í sólskini. Ágætt er að spyrja lækni eða lyfjafræðing nánar út í virkni lyfsins áður en farið er í mikla sól. Hið sama getur átt við um viss ilmefni, og einnig einstaka ilmlaus krem. Barnshafandi konur þurfa að gæta sín á sólinni og að ofhitna ekki. Við mikinn hita streymir blóðið mikið til húðarinnar sem getur haft áhrif á fóstrið.

Fyrir þá sem hættir til að fá ofnæmi fyrir kremum og þar með sólarvörnum, er

ráðlagt að forðast vörur sem innihalda paraben.

Þeir sem þola sólina vel geta

notað olíu sem inniheldur einnig sólarvörn.

Sól, sól skín á mig, ský, ský, burt með þig

Tex t i : Herdís Guðmundsdótt i r. M yndi r : Pá l l Jökul l Pétursson

Sólarvarnarefni eru miskröftug og er styrkleikinn gefinn upp sem stuðull. Tvenns konar stuðlar eru notaðir

við skilgreiningu á varnarstyrk sólarvarnarefna, ameríski stuðullinn SPF

(Sun Protection Factor), og evrópski stuðullinn. Forsendur skilgreiningarinnar

eru mismunandi. Almennt má segja að bandaríski stuðullinn sé u.þ.b. tvöfalt hærri en sá evrópski. Það

þýðir að sólarvörn, sem framleidd er í Bandaríkjunum og hefur stuðulinn 8, samsvarar evrópsku kremi með

stuðulinn 4. Evrópska kerfið byggist á því hversu lengi íbúi Norður-Evrópu,

sem jafnan er með föla húð, getur verið í sólinni áður en húðin verður rauð og aum. Almennt gildir að ef einstaklingur

notar sólarvörn, til að mynda með stuðlinum 8, getur viðkomandi verið 8x20 mínútur (160 mínútur) í sólinni áður en húðin verður rjóð og aum.

SólArvörn miKilvæG í StErKri SólHafa ber í huga að sólarvörn er útbúin til að

verja húðina gegn sólbruna. Sólaráburður er hins vegar ekki vörn gegn þeim geislum sem talið er að valdi húðkrabbameini. Til að sólarvörnin komi að tilætluðum notum þarf að bera sig rétt að. Mikilvægt er að bera á sig sólarvörnina áður en farið er út í sólina. Smyrja þarf vel af kreminu á húðina til að vörnin virki. Ef þunnu lagi er smurt á, næst ekki sú vörn sem umbúðirnar segja til um. Efnið dofnar smátt og smátt og sólarvörnin er talsvert minni eftir eina eða tvær klukkustundir. Ekki er ráðlagt að treysta á sólarvörn ef tiltekin svæði líkamans eru mjög viðkvæm. Ágætt er að hylja þau svæði líkamans með fatnaði eða handklæði.

viðBröGð við SólBrunASólbruni er brunasár af völdum sólarinnar.

Yfirleitt er um að ræða fyrstu gráðu bruna, einstaka sinnum annarrar gráðu bruna. Við vægum sólbruna er best að nota sólaráburð (After sun) og forðast sól í 1-2 daga. Við alvarlegri bruna má nota hydrókortisónkrem 1% eða kvalastillandi hlaup í litlum mæli. Hvort tveggja fæst í lausasölu í lyfjaverslunum.

Gott er að kæla brunna svæðið með svölu vatni, um 25°C heitu, í um hálfa til eina klukkustund til að lina sársaukann. Varúð skal þó höfð þegar börn brenna því þau geta ofkólnað illa. Leita ætti læknis ef húðin hleypur upp í blöðrum, ef kornabörn eða smábörn sólbrenna og ef húðin verður rauð og sárkvalin.

Nauðsynlegt getur verið að bera sólarvörn á andlit, herðar, bringu og handleggi til að verja húðina gegn UVA-geislum. Sérstaklega þarf að huga að börnunum.


15% afslátturaf Splendid

gróðurhúsumí júlí.

www.stord.is

Rós í hnappagatið fær Guðrún G. Bergmann fyrir bókina „Konur geta breytt heiminum með nýjum lífsstíl”.

Salka forlag gaf í vor út afar athyglisverða bók eftir Guðrúnu G. Bergmann, „Konur geta breytt heiminum með nýjum lífsstíl”. Guðrún er löngu kunn fyrir frumkvöðlastarf sitt í umhverfisvænni ferðaþjónustu og vinnu að vottun fyrirtækja og sveitarfélaga. Í þessari bók hvetur hún konur til að vinna saman og taka upp grænan lífsstíl. Guðrún fjallar um þau gífurlegu áhrif sem konur geta haft á umhverfið og samfélagið með því að beina innkaupum sínum og lífsmáta inn á grænni brautir. Einnig hvetur hún lesandann til að kaupa umhverfisvænni vörur og fara betur með ráðstöfunartekjurnar.

Bókinni er skipt í 11 stutta kafla með fróðleik og ótal góðum ráðum, meðal annars fyrir heilsuna og útlitið, heimilið, fjölskylduna, vinnuumhverfið, garðinn og ferðalögin. Guðrún leggur áherslu á að oft þurfi bara að breyta hugsunarhættinum örlítið til að sýna umhverfinu

meiri virðingu, og um leið að stunda hollari lífshætti.

Ráðin í bókinni eru ótalmörg og hér birtum við með leyfi forlagsins eitt þeirra sem Guðrún

hefur frá móður sinni:

HrEinSiEfni SEm mAmmA nOtAði

Upp á síðkastið hefur færst í vöxt að nota þau efni sem ömmur okkar notuðu til að þrífa og má þar nefna matarsóda, edik og sítrónusafa. Matarsódann má nota til að þrífa flísar, vask og aðra glansandi fleti. Ediki má blanda út í vatn og pússa með því spegla og glerfleti, og sítrónusafa má nota til að ná spansgrænu af kopar. Grænsápa var notuð til að

þrífa gólf þegar Guðrún var að læra að skúra sem krakki. Nú er hægt að fá grænsápuna í fljótandi formi og segir Guðrún að hún sé frábær á trégólf.

www.graennlifsstill.is.


Lilja Sigrún Jónsdóttir hrinti í framkvæmd hugmyndinni um grenndargarðana. Rautt yrki af grænkáli

Mikill áhugi er á matjurtarækt meðal félaga Garðyrkjufélags íslands. lilja Sigrún jónsdóttir er ein þeirra sem hefur brennandi áhuga og hrinti

í framkvæmd þeirri hugmynd sinni að koma upp grenndargörðum þar sem félögum gæfist kostur á að rækta grænmeti saman. í samvinnu við reykjavíkurborg leigir félagið út um sextíu 25-50 fm skika fyrir sanngjarnt verð. Starfsmenn reykjavíkurborgar tættu skikann og blönduðu hrossaskít við moldina.

Lilja Sigrún hefur farið fyrir hópnum en félagarnir kusu sér verkefnisstjórn henni til aðstoðar. Stjórnin tekur að sér að sinna erindum eftir þörfum. Á staðnum er afdrep þar sem verkfæri til sameiginlegra nota eru geymd og þar hangir skilaboðatafla þar sem verkefnisstjórnin og ræktendurnir geta komið með skilaboð.

ríKjAndi jÁKvæðni OG EftirvæntinGÞátttakendur eru virkir og fullir áhuga.

Góð þátttaka var í undirbúningnum, á kynn-ingarfundum og þegar ræktunarlandinu var skipt upp í skika og mótað fyrir göngustígum á milli þeirra. Lilja Sigrún segir þetta vera skemmtilegt

og að allt gangi vel. „Það ríkir mikil jákvæðni, eftirvænting og gleði innan hópsins, sem er aðalatriðið í mínum huga. Heilu fjölskyldurnar sameinast í ræktuninni og ætla má að vel á annað hundrað manns úr öllum aldurshópum komi að henni. Fólk hefur félagsskap hvert af öðru þegar það er vökvað og litið eftir sprettunni.“

ræKtAð í frjóum jArðvEGiGörðunum var gefið nafn sem félagarnir völdu.

Varð nafnið Smálönd fyrir valinu, en Sigrún Lilja ákvað að nefna sinn reit Liljuvelli, en það nafn fékk nokkur atkvæði í kosningunni. „Við hvetjum fólk til að nefna reitina sína og hafa þónokkrir gert það. Ég hlakka til að fylgjast með öðrum görðum, það eru greinilega margir komnir langt fram úr mér að rækta. Ég hef samt kartöflugrös til að sýna og fer nú að planta meiru í minn reit. Ég var upp frá í gær að taka út arfavöxtinn á Liljuvöllum - þetta er greinilega mjög frjór jarðvegur.”

frumKvæði OG Góð ÞÁtttAKA SEGir til um frAmHAldið

„Ræktun okkar í Smálöndum er tilraunaverkefni og í lok sumars verður gerð úttekt á því hvernig það hefur gengið. Sjálf vil ég fyrst og fremst mæla ánægju fólks og hversu litla yfirbyggingu er hægt að hafa á svona verkefni, enda skiptir það meginmáli ef á að fjölga grenndargörðum í framtíðinni. Velgengni er háð frumkvæði fólksins - þegar góð þátttaka er í að móta ræktunarsamfélagið þá vinna margar hendur létt verk. Það gildir svo það sama um þessa tómstundaiðju og til dæmis hestamennsku eða golf, að íbúar eru háðir sveitarfélögum með að fá landrými fyrir starfsemi sína,” segir Lilja Sigrún bjartsýn á framhaldið.

G r e n n d a r g a r ð a r G a r ð y r k j u f é l a g s Í s l a n d sTex t i : Auður I . O ttesen . M yndi r : Pá l l Jökul l Pétursson


Nýtur þess að vera löglega skítugurArnar Tómasson er einn þeirra sem eru með skika í Smálöndum - grenndargarði

Garðyrkjufélagsins. Hann býr í fjölbýli og hefur ekki aðgengi að garði, en nýtur þess að vera úti og anda að sér fersku lofti, handleika moldina og verða þannig löglega skítugur.

Arnar er búinn að planta og sá í sinn garð. Honum finnst stóri kosturinn við grænmetisræktina sá að fá tækifæri til að vera einn með sjálfum sér – að gera eitthvað allt annað en hið hversdagslega amstur. „Það er gott að geta hlustað á þögnina, góða tónlist eða góða bók. Þarna er ekkert sem truflar mann,“ segir hann „og eitt sinn þegar ég var að sá hlustaði ég á Atómstöðina, og hló og hló. Mikið er ég feginn að enginn annar en ég er til frásagnar um þessa stund,“ segir hann og skellihlær. „Í mínu lífi eru ekki svo margir hlutir sem mega mistakast, en í þessu stússi finn ég að mistökin geta bara verið skemmtileg. Til að mynda hafði ég verið að bisa við forræktun - í byrjun var ég mjög nákvæmur en það tókst ekki betur til en svo að plönturnar litu svo illa út að ég fann mig knúinn til að skella mér til Hveragerðis og kaupa

tilbúnar plöntur svona til að hressa upp á útlitið á garðinum. Það fyndna var að ég mundi alls ekki hvar ég hafði sáð og komst svo að því að ég hafði plantað nýju plöntunum einmitt þar sem ég hafði þvílíkt vandað mig við sáningu á ruccola-salati og vorlauk,“ segir hann og bætir því að hann njóti þess að fara í garðinn og vera þar einn í eigin heimi.

Ingibjörg Kristinsdóttir í Mosfellsbæ býr til himneskt fíflasíróp sem hún notar í teið sitt, til að gefa jógúrtinni sætukeim og með ostum og hrökkbrauði. Flestir blómknúppar á fíflunum á SV.-landinu hafa nú breyst í biðukollu, en eflaust má ennþá finna góða knúppa á kaldari svæðum og þar sem hefur verið slegið og þeir endurnýja sig. Ingibjörg, sem lagar fíflasíróp árlega, segir að mikilvægt sé að klippa þá á sólríkum degi, velja knúppa sem eru ungir og vinna úr þeim strax. Hún varar sig á að tína þá á svæðum sem hafa fengið einhvers konar meðhöndlun með eitri eða tilbúnum áburði.

Fíflasíróp Ingibjargar350 knúppar 1 1/2 þunnt skorin sítróna12 dl vatn1 kg grófur hrásykur, karmellitaður

Fíflarnir eru settir í pott ásamt sítrónusneiðunum og vatninu og þetta soðið í 20 mínútur. Notið stálpott, alls ekki pott úr áli. Eftir suðuna er vökvinn síaður frá og síðustu droparnir kreistir úr drullumallinu. Því næst er vökvinn settur í pott og hrásykrinum hellt út í. Blandan er látin malla við vægan hita í u.þ.b. þrjá tíma án þess að lokið sé á pottinum. Leginum er svo hellt í tandurhreinar krukkur og gómsætt sírópið, sem geymist afar vel, er tilbúið til notkunar.

Ljúffengt fíflasíróp

Grænmetisrækt er orðin tómstundagaman allrar fjölskyldunnar. Hér er fjölskylda greinarhöfundar að setja niður kartöflur í Smálöndum. Á myndinni eru Sólhildur Sonja, Hálfdán Mörður og Páll Jökull.

Fjölskyldan ræktar öll samanSysturnar Auður, Magný og Guðrún eru með 100 fermetra garð hjá Garðyrkjufélagi Íslands,

ásamt foreldrum sínum Jóhönnu Árnadóttur og Jóhannesi Pálmasyni. Auður, sem var að mæla út fyrir plöntunum með manni sínum og naut aðstoðar barna þeirra, segir að þau líti á þetta sem skemmtilega samvinnu. „Ég veit ekki hvort okkur tekst að rækta eitthvað, en það er ekki endilega magnið heldur ánægjan við ræktunina sem við erum að sækjast eftir. Við ætlum að hafa gaman af þessu meðan börnin skottast í kringum okkur,“ segir Auður sem segist lengi hafa langað að vera með matjurtagarð en ekki komið honum fyrir í litlum garði sínum í Vesturbænum. „Í vetur kom Lilja Sigrún Jónsdóttir með hugmynd um matjurtagarða fyrir félagsmenn Garðyrkjufélagsins og ég sagðist vilja vera með. Mér hafa fundist fá tækifæri til ræktunar innan borgarinnar - ég vissi að eldri borgarar gætu fengið skika í skólagörðunum en ég er ekki nógu gömul til að fá þar inni og börnin of ung til að fara í skólagarðana. Ég er því himinlifandi yfir framtaki Lilju og fagna því að vera komin hér með garð og byrjuð að rækta grænmeti.”

Börnunum finnst fátt eins skemmtilegt og að vasast í matjurtaræktinni með foreldrum sínum. Á myndinni eru þau Guðrún ásamt Sögu Ingadóttur, Unu Þorsteinsdóttur, Auði, Jóhönnu Helgu Ingadóttur og Inga Steinari Ingasyni.

Brennandi áhugi á matjurtarækt

Heiða Björk Jósefsdóttir viðskiptafræðingur hefur áhuga á öllu sem viðkemur matjurtarækt. Hún skellti sér á námskeið í vetur og ræktaði sínar eigin plöntur sem hún gróðursetti svo í skikann sinn í Smálöndunum - ræktunarsvæði Garðyrkjufélags Íslands.

„Samstarfskona mín sagði mér frá námskeiði í matjurtarækt í Gerðubergi og ég skellti mér með henni. Áður en ég fór á það hafði mér dottið í hug að prufa að sá og forrækta grænmeti. Á námskeiðinu frétti ég að hægt væri að leigja sér skika hjá Reykjavíkurborg og ég sótti um. Ég fékk svo upplýsingar um að Garðyrkjufélagið hafði fengið umsjón með því svæði sem ég hafði fengið skika á og þá ákvað ég að ganga í félagið til að halda mínu. Ég fékk systur mína og mágkonu til að vera með mér í þessu og við erum að rækta saman kartöflur, kál og salat,” segir Heiða en áhuginn á ræktun hefur alltaf blundað í henni. „Sem barn fékk ég alltaf að vera með rófur, grænkál og kartöflur og það fannst mér alltaf ofboðslega spennandi. Móðir mín er mikil ræktunarkona, hún er með stóran kálgarð í garðinum sínum. Svo þegar ég byggði mér hús fyrir nokkrum árum prufaði ég að setja kassa fyrir matjurtir út í garð, en það gekk ekki nógu vel. Nú er ég komin í sömu spor og móðurafi minn, Niels Petersen, sem kom frá Danmörku og settist að í Reykjavík, en hann var líka með matjurtagarð í grenndargörðum eins og ég. Hann var í Vatnsmýrinni skömmu eftir stríð ásamt fjölmörgum öðrum.”

Heiða segir að þrátt fyrir að hafa alltaf haft áhuga á matjurtarækt þá hafi ekki hvarflað að henni fyrir nokkrum árum að hún ætti eftir

að verða eins áhugasöm og hún er núna. „Mér finnst spennandi að rækta mitt eigið grænmeti, uppskera það og borða. Þegar ég hugsa um kostnaðinn þá held ég að það sé ekkert ódýrara svona fyrst í stað að rækta grænmetið sjálfur en tvímælalaust til lengri tíma. Ef maður forræktar sjálfur er byrjunarkostnaðurinn þónokkur,” segir Heiða. Hún nýtur þess að sýsla við ræktunina og hefur gaman af að fylgjast með öðru fólki í grenndargörðunum. „Ég er alltaf að læra eitthvað nýtt af þeim sem eru að rækta þarna og ég nýt þess í botn,” segir Heiða að lokum.

Í boði náttúrunnarEnn eitt afsprengi aukins áhuga á matjurtarækt

er þáttur hjónanna Guðbjargar Gissurardóttur og Jóns Árnasonar í Ríkisútvarpinu klukkan 16.10 á laugardögum í sumar. Í þættinum fræðast þau um ræktun á kryddjurtum og grænmeti. Þátturinn, sem nefnist Í boði náttúrunnar, fjallar einnig um ferðalag sem þau leggja upp í án reynslu af matjurtarækt né hugmynda um hvernig þau eigi að koma slíku verki í framkvæmd.

Matur og heilbrigt líferni eru meðal áhugamála Guðbjargar og Jón hefur mikinn áhuga á ræktun. En þótt matjurtaáhuginn hafi verið til staðar um nokkurt skeið segja þau hjónin að hann hafi aðeins náð út á svalir í formi kryddræktunar í pottum. „Hugmyndin að þáttunum kviknaði eina nóttina er ég sat og gaf Tryggva litla brjóst og hugurinn sveimaði upp í sumarbústað. Þessi hugmynd gerir mér kleift að sameina áhugamál og vinnu og ég get verið viss um að þetta sumarið verður matjurtagarðurinn okkar að veruleika.”

Matjurtarækt er lífsstíllHjónin Guðrún Einarsdóttir og Ágúst Guðmundsson standa

myndarlega að verki í 50 fm skika sínum í Smálöndum. Guðrún ræður ferðinni, enda alin upp við garðrækt því foreldrar hennar ræktuðu grænmeti. Hún ólst upp við að fara út í garð að sækja gulrætur og kál og angaði af graslauk strax og hann fór að vaxa.

„Þetta er í genunum, fólkið mitt er flest á kafi í ræktun. Ég byrjaði strax að rækta matjurtir þegar ég komst í að vera með garð. Ræktunin heima hefði ekki gengið ef Ágúst hefði ekki áhuga líka,” segir Guðrún sem ásamt manni sínum er búin að setja niður kartöflur í helming skikans og er með ýmsa tilraunastarfsemi í hinum helmingnum. „Við erum með stilksellerí, lauka, beðju og salat, einnig grænkál og rauðrófur. Ég las svo skemmtilega grein um rauðrófur eftir Sigríði Hjartar lifjafræðing. Ég hef ekki ræktað þær áður en maður er ekkert nema vaninn - mamma bar þær fram súrsaðar með jólamatnum en ég hef ekki vanið mig á þær þótt þær séu víst bráðhollar. Nú ætla ég að prófa þær í súpur eða salöt.”


Þarf að bæta, breytaeða byggja við?

Kynntu þér málið:

www.ils.isBorgartúni 21, 105 ReykjavíkSími: 569 6900 / 800 6969

Íbúðalánasjóður veitir lán til endurbóta á húsnæði að innan og utan.

Meðal annars eru veitt lán til lóðarframkvæmda og viðbóta við

húsnæði. Lán geta numið allt að 80% af framkvæmdakostnaði.

Hámarkslán eru 20 milljónir og lánstími 5 til 40 ár. Sömu vextir eru

á þessum lánum og almennum lánum Íbúðalánasjóðs.

Guðbjörg segir að til að afla þekkingar hitti þau sérfræðinga og vana leikmenn á sviði matjurta- og kryddræktunar. „Við förum víða til að fá ráðleggingar og hugmyndir, sem verður hlustendum vonandi innblástur og hvatning til að rækta sitt eigið grænmeti, hvort sem það er úti í garði, uppi í sumarbústað, á svölunum eða

úti í glugga.” Jafnhliða þáttagerð eru þau búin að stinga upp garð í sælureit í Kjós þar sem þau hafa sett sér það markmið að koma sér upp lífrænum matjurtagarði. Jón segir þau ætla að fræðast um ferlið frá sáningu til uppskeru og krydda þættina með því að hitta fólk sem er að gera óvenjulega hluti á þessu sviði. „Við munum auk þessa taka

fyrir matreiðslu grænmetis, nýtingu villijurta og ræktun krydds,” segir hann. Upplýsingaleitina segja þau afar skemmtilega því þau hafa komist að því að matjurtarækt snýst ekki eingöngu um það hversu mikið grænmeti komi upp úr moldinni heldur er eins og henni fylgi einhvers konar andleg upplifun sem skiptir ekki síður máli.

Jón Árnason stundaði nám í auglýsingafræðum við University of West Florida og í framhaldi af því grafíska hönnun og ljósmyndun í Atlanta College of Art (1988-1994). Frá 1995 hefur Jón starfað við gerð auglýsinga. Á þessum árum hefur Jón unnið til fjölda verðlauna fyrir vinnu sína.

Guðbjörg Gissurardóttir er menntaður grafískur hönnuður frá Myndlista- og handíðaskóla Íslands og er með mastersgráðu í „Communication design” frá Pratt Institute í New York. Hún hefur starfað sem hönnuður, gaf út matreiðslubókina „Hristist fyrir notkun” árið 2003 og síðastliðin þrjú ár vann hún sem framkvæmdastjóri Hönnunarvettvangs.

Jón Árnason og Guðbjörg Gissurardóttir taka viðtal við Lilju Sigrúnu Jónsdóttur (í miðju), en hún hafði forgöngu um gerð grendargarðanna.


Fjölmargir þeirra sem eru að rækta grænmeti hafa aldrei komið nálægt ræktun áður, en nú skal látið verða af því. Hafdís jónsdóttir athafnakona er ein þeirra, en fram

til þessa hefur það verið tímaleysið sem skorti frekar en viljinn. Hún skellti sér á námskeið og hefur nú gróðursett eplatré í garðinum og með smáaðstoð

komið sér upp matjurtakössum þar sem hún ræktar nú krydd og ýmsar matjurtir. Hún er spennt að uppskera úr garðinum því hún segir að það sé alltaf betra bragð af grænmetinu sem maður ræktar sjálfur. Hafdís, eða dísa eins og hún er kölluð, notar salat með matnum allt árið um kring.

nýtur AðStOðAr SOnArinS við ræKtuninA

Dísa er ekki alveg ókunnug ræktun því eitt sumarið var hún með papriku og tómataplöntu í pottum í stofuglugganum og fékk góða uppskeru. „Já, reyndar gekk ræktunin alveg ljómandi vel og um leið og grænmetið þroskaðist sneiddum við það niður í salatið,“ segir Dísa og bætir því við að löngunin til að rækta meira grænmeti

hafið komið þegar þau keyptu húsið sem þau fluttu í fyrir tíu árum. „Það var matjurtagarður á bak við húsið, en það var aldrei tími til að sinna honum né heldur næg þekking. Krakkarnir mínir kunna meira á þetta en ég, en þau hafa bæði verið í skólagörðunum - stelpan mín í tvö sumur en Björn Boði var í fyrra og ræktaði þá salat, spergilkál, smá spínat og bæði venjulegan lauk og graslauk. Einnig ræktaði hann kartöflur, hvítkál, rauðkál, rauðrófur, næpur og radísur. Hann er enginn viðvaningur og ætlar að hjálpa mér að rækta í sumar,” segir Dísa og brosir til sonarins sem er níu ára og ber sig fagmannlega við ræktunina.

Dísa hugar að öðru eplatrénu sínu sem hún keypti eftir að hafa farið á námskeið um ræktun ávaxtatrjáa í vor.

Björn Boði, sonur Dísu hjálpar til við ræktunina í sumar.


Nýgræðingur í matjurtaræktTex ti : Auður I . O ttesen . M yndi r : Pá l l Jökul l Pétursson

Í garðinum ræktar Dísa ýmsar kryddtegundir, t.d. fenniku, dill,

steinselju, timían og basiliku. Sonur hennar kom heim með graslaukinn úr skólagörðunum í fyrra og hefur hann fengið stað í einum gróðurkassanum.

Mæðginin eru samhent í ræktunni - hér eru þau að setja niður kúrbít og voru búin að setja niður spergilkál og sellerí. Þau hafa sáð fyrir gulrótum og jarðarberin eru komin niður. Síðan er acryldúkur breiddur yfir karmana til þess að halda betur hita á plöntunum.

Góð tilfinninG Að BOrðA EiGið GrænmEti„Ég varð spennt þegar ég sá auglýst námskeið í ræktun ávaxtatrjáa og ákvað

að skella mér. Þar var kynnt ræktun ávaxtatrjáa utandyra en ég hélt að það væri bara hægt að vera með þau í gróðurskálum hér á Íslandi. Ég keypti tvö tré í Mörk og setti niður og ákvað svo þar að auki að koma mér upp gróðurkössum fyrir salat og krydd,“ segir Dísa. „Ég leitaði mér ráða og fékk leiðsögn sem varð til þess að ég sáði sjálf fyrir kryddinu í eldhúsglugganum og var hvött til að prófa að rækta kúrbít úti undir plastskermi. Ég grilla kúrbít á sumrin og mér fannst tilhugsunin um að fara út í garð að sækja minn eigin svo spennandi að ég varð svo djörf að ætla að prófa,“ segir Dísa og hlær. „Svo bæti ég kannski fleiri tegundum við næsta sumar ef vel gengur núna - það er svo gott að finna fyrir moldinni með höndunum og sjá þetta allt vaxa í garðinum mínum.“

Steinasteinn Eyjarslóð 9, ReykjavíkSteypt blómakermikið úrval granít grá og rauð

Verð frá 4.370.- Frostþolin og sandblásin

steinnsteina

Eyjarslóð 9101 ReykjavíkSími 5515720

Ormsvelli 1860 HvolsvöllurSími 4877752

www.steinasteinn.is

Plantaðumeðokkur

Hilmar Erlendsson er einn þeirra ungu manna sem hafa heillast af matjurtaræktinni. Hann setti niður kartöflur í vor og ætlar að prófa að rækta þær undir torfi. Hann hafði

fregnað að færeyingar hefðu gert það hér áður fyrr.

Fyrir þremur árum flutti Hilmar sig um set með fjölskyldu sinni í Hafnarfirði þar sem hann hefur alið allan sinn aldur. Hann segir að það hafi verið garðurinn sem heillaði, en hann liggur í töluverðum halla þar sem náttúrulegt hraun og gjótur eru handan við lóðamörkin. „Ég sá strax að lóðin bauð upp á ýmsa möguleika. Vinkonu okkar fannst við heppin að ná í þessa lóð, hún væri sannkölluð tívolílóð. Við erum með tvö lítil börn og höfum sett upp leiktæki, og hér á lóðinni er líka gömul eldavél. Ég er rosalega spenntur fyrir matjurtarækt og er að hugsa um að girða af skika undir hana. Svo langar mig að verða mér úti um gróðurhús til að rækta í.”

Kartöflurnar fara hver af annarri niður í moldina á milli trjánna með hjálp dótturinnar og frænku hennar. „Það virkaði vel í fyrra að setja kartöflur á milli trjánna en ég hef lítið vit á kartöflurækt - þetta er í annað sinn sem ég reyni,” segir Hilmar sem tók í fyrra spíraðar kartöflur úr ísskápnum og smellti þeim út í garð. „Ég ætla að prófa núna að setja kartöflurnar undir torf, en þá speki hef ég eftir ræktunarkonu sem hafði heyrt að það hefði verið gert í Færeyjum. Þeir ristu upp torfið og skelltu kartöflum þar undir. Ég er spenntur að sjá hvort grösin nái að komast upp úr grassverðinum og ef

þetta virkar þá ætla ég að gera meira af þessu,” segir Hilmar sem ekki er ókunnur færeyskum siðum því föðuramma hans var Færeyingur. „Ég ólst upp við færeyskar hefðir og elska skerpukjöt, en hafði aldrei heyrt af þessari ræktunaraðferð.”

Hilmar segist hafa búið í Hafnarfirðinum alla sína hunds- og kattartíð. „Ég fæddist á Sólvangi – var með síðustu árgöngunum sem fæddust þar - og ætli ég endi ekki þar líka,” segir hann hlæjandi. Hann var alltaf í skólagörðunum sem barn en segir ræktunaráhugann ekki þaðan heldur sé hann nýlegan tilkominn. „Ég hef gaman af að gera tilraunir með hluti. Kannski hef ég fengið fyrsta neistann þegar ég vann í skrúðgarðyrkju hjá Steinþóri Einarssyni í Garðyrkju. Ég var líka í nokkur ár verkstjóri á sumrin hjá Hafnarfjarðarbæ, en reyndar ekki í garðyrkju. Vinnan mín núna er ekki á nokkurn hátt tengd garðrækt og því er virkilega gott að breyta til, fara út í garð að hugsa og fylgjast með kartöflunum spretta.

K a r t ö f l u r æ k t u n d i r t o r f iTex t i : Auður I . O ttesen . M yndi r : Pá l l Jökul l Pétursson

Irena rétti pabba sínum kartöflu sem hann setti niður.

Ósk Matthíasdóttir kona Hilmars segist lítið skipta sér af ræktuninni, hún sé ekki hennar deild. Hún sér um að hreinsa beðin meðan Hilmar vesenast með kartöflurnar.

Hilmar ristir torfið af, stingur upp moldina og raðar síðan kartöflunum þar og setur torfið aftur yfir. Svo er bara að bíða.

Jónína Björk Kristinsdóttir, móðursystir Irenu aðstoðar hana við áburðargjöfina.


Góður alhliða áburður.Hentar vel í öll blómabeð, fyrir matjurtir, skrautrunna og tré.Inniheldur öll helstu næringar- og snefilefni.Berið á 3-4 sinnum yfir vaxtar-tímann frá maí fram í miðjan júlí

www.aburdur.is

Gott í garðinn

Fæst í öllum helstu garðyrkju- og byggingavöruverslunum landsins


Þegar rætt er um sjúkdóma í plöntum er átt við tvennt. Annars vegar sjúkdóma sem stafa af slæmum kjörum plöntunnar og hins vegar smitsjúkdóma af

völdum örvera eða veira. Skaði af völdum meindýra fellur ekki undir hugtakið plöntusjúkdómar. við erum svo heppin að í íslenskum görðum er lítið um plöntusjúkdóma, en skordýr valda oft nokkrum skemmdum. jarðvegurinn er að vísu ekki alls staðar frjór, en í hann skortir yfirleitt ekki snefilefni og sýrustig er fremur hagstætt. Auðvelt er að bæta ræktunarhæfni jarðvegsins með því að bera á tilbúinn áburð sem inniheldur aðalnæringarefnin þrjú, nitur (köfnunarefni), fosfór og kalí. veðurfar er rysjótt hér á landi og skaðar af völdum veðurs eru algengir.

vArnArAðGErðir Af ýmSum tOGAÍ heimilisgörðum, heimilisgróðurhúsum og

garðskálum er ekki æskilegt að nota eiturefni ef aðrar varnaraðgerðir geta komið að gagni. Mörg þeirra meindýra sem berast inn á heimili og í gróðurhús eru þangað komin með aðfluttum plöntum. Því ætti að gæta varúðar þegar ný pottablóm eða blómvendir eru teknir í hús.

Þar sem bent er á varnaraðgerðir í töflunni er stundum vísað til skordýraeiturs eða sveppavarnarefna. Ekki eru nefnd nein heiti á slíkum efnum, enda eru þau sífelldum breytingum háð. Gróðurvöruverslanir sem selja efnin veita upplýsingar um hvað við á í hverju tilviki. Ef nota á varnarefni er nauðsynlegt að lesa allar leiðbeiningar á merkimiðanum mjög vandlega.

Úrval lífrænna varna hefur verið að aukast undanfarin ár, en ennþá eru aðeins fáanlegar varnarlífverur sem gagnast í gróðurhúsum. Við bíðum enn eftir einhverju sem gæti haldið í

skefjum plágum eins og til að mynda kálflugu. Vissulega er ýmislegt til staðar í náttúrunni sem getur hjálpað en kemur þó ekki í veg fyrir tjón. Það er svo okkar að meta hvort skaðinn er af þeirri stærðargráðu að nauðsyn sé að grípa inn í með eiturnotkun.

rótArfúi OG rótArHÁlSrOtnunMargir hafa yndi af að sá sjálfir til plantna sinna

og ala þær upp. Spírandi fræ og smáplöntur eru

Yfirlit yfir helstu skaðvalda í görðum og varnir gegn þeim

MatjurtagarðarSkaðvaldar Varnir

Kartöflur Veirur (vírus) Smitfrítt útsæði. Engin varnarefni.Bakteríur (stöngulsýki, hringrot, flatkláði) Smitfrítt útsæði. Engin lyf. Gegn flatkláða gagnast oft að

sýra jarðveg með brennisteini.Sveppir (rótarflókasveppur, Phoma, Fusarium, vörtukláðasveppur, blöðrukláðasveppur, kartöflumygla o.fl.)

Heilbrigt útsæði, góð garðmold, skiptiræktun.

Hnúðormar (mest hætta í heitum görðum) Leggja þarf niður sýkta garða eða rækta í þeim annað en kartöflur.

Kál og gulrófur Kálæxlaveikisveppur (mest hætta í heitum görðum) Kalka jarðveg. Nota tröllamjöl (Perlka). Leggja niður sýkta garða eða rækta annað en kál og rófur.

Rótarfúasveppir (einkum í uppeldi) Nota smitfría pottamold (nýja eða sótthreinsaða). Vökva með sveppavarnarefnum.

Kálfluga (kálmaðkur) Vökva með skordýraeitri á varptíma flugunnar. Breiða trefjadúk (akrýldúk) yfir plöntur á varptíma.

Sniglar Sniglaeitur, sandur, kalkrendur, veiða snigla.Gulrætur Skordýralirfur Sömu varnir og gegn kálmaðki.

HeimilisgróðurhúsSpunamaur (spunamítill, roðamaur) Ránmaur, skordýraeitur sem verka á áttfætlumaura (mítla).

Úðun með vatni. Loftslagsstýring (kæling).Blaðlýs, mjöllýs (hvítar flugur) og kögurvængjur (trips) Lífrænar varnir, skordýraeitur eða skordýrasápur.

Þessi upptalning er engan veginn tæmandi.

Kálæxlaveiki á rótum blómkáls.

S k a ð v a l d a r í m a t j u r t a g ö r ð u mTex t i : Ha l ldór Sver r i sson . M yndi r : Ha l ldór Sver r i sson og Pá l l Jökul l Pétursson


viðkvæmar fyrir sveppum sem ráðast á unga og viðkvæma plöntuvefi. Best er að kaupa sáðmold og pottamold sem er laus við slíka sjúkdómsvalda. Ef aðstaða er fyrir hendi má hita mold í 70-100°C og drepa þannig allar skaðlegar lífverur. Sveppir og bakteríur geta einnig fylgt fræinu, en fræ sem selt er í verslunum á þó að vera laust við slíkt að mestu. Meiri hætta stafar af fræi sem fólk safnar sjálft. Hægt er að sótthreinsa það fyrir sáningu með því að láta það liggja í 1% klórblöndu í nokkrar mínútur. Komi samt sem áður upp sýking í sáðbökkum eða pottum má vökva með þar til gerðum sveppavarnarefnum, en ekki er hægt að reikna með því að árangurinn af því verði fullkominn.

KArtöfluútSæði Er frAmlEitt undir Eftirliti

Af þeim grænmetistegundum sem hér eru ræktaðar eru kartöflur í sérflokki hvað ásókn sjúkdóma áhrærir. Þessari ræktunarjurt er fjölgað með hnýðum en ekki fræi og eykur það mjög hættuna á að smit lifi á milli ára. Besta ráðið til þess að halda sjúkdómum í skefjum er að nota aðeins sjúkdómafrítt útsæði. Þetta hljómar einfalt en er það ekki í raun, vegna þess að algjörlega smitfrítt útsæði er vandfundið. Í verslunum er þó selt útsæði sem framleitt er undir eftirliti og er laust við verstu sjúkdómana. Margir nota sitt eigið útsæði sem þeir velja undan fallegustu grösunum og getur það verið ágæt aðferð.

SjúKdómAr í KArtöflumStöngulsýki er kartöflusjúkdómur sem oft

verður vart í heimagörðum. Sjúkdómseinkennin eru þau að grös gulna oft á miðju sumri og stönglar verða dökkir við moldina. Grösin falla oft alveg og uppskera verður lítil eða engin. Kartöfluhnýði undan slíkum grösum eru smituð af stöngulsýkibakteríunni og bera smit í sér til næsta árs, en mörg þeirra rotna í geymslu. Beri mikið á þessum sjúkleika í garðinum ætti

ekki að nota eigið útsæði næsta ár heldur kaupa nýtt.

Kláði á kartöflum nefnist það þegar skemmdir verða á hýðinu en kartöfluholdið er óskemmt. Þessir sjúkdómar verða því fyrst og fremst að teljast útlitsgallar og skaðinn felst í ljótu útliti hnýðanna. Sveppir valda flestum kláðasjúkdómum en baktería af flokki geislasveppa veldur svonefndum

flatkláða. Baktería þessi er mjög háð sýrustigi (pH) jarðvegs og vex illa ef sýrustigið er lægra en 6. Því er ræktendum ráðlagt að rækta ekki kartöflur í görðum með hærra sýrustig en 6, ef flatkláði er vandamál. Þessi kláði nær sér einnig vel á strik ef jarðvegur er þurr. Sé ætlunin að rækta kartöflur í garði með hátt sýrustig má nota sýrandi áburð til þess að lækka sýrustigið (þ.e. gera jarðveginn súrari). Þessi kláði lýsir sér sem brúnir flekkir á hýðinu við upptöku.

Annar kláði sem oft sést við upptöku er vörtukláði sem myndar dökka og upphleypta flekki. Þessi kláði er oft afleiðing af blautum og þéttum jarðvegi. Í geymslu koma fram aðrar kláðagerðir, svo sem blöðrukláði og svartkláði. Rotnun í kartöfluhnýðum í geymslu getur verið votrotnun og þurrrotnun. Sú síðarnefnda er algengari og lýsir sér sem þurrt, brúnt rot sem vex inn í kartöfluholdið. Brúnn blettur í miðri kartöflunni er ekki rotnun heldur afleiðing af vaxtartruflun.

mEindýr í KArtöfluræKt Eru fÁSem betur fer eru meindýr í grænmetisræktun

hér á landi ekki mörg. Í kartöflurækt er nánast aðeins um eitt að ræða, en það er kartöfluhnúðormur, sem er örsmár þráðormur sem leggst á rætur. Loftslag er hér í kaldara lagi fyrir orminn svo að hans verður helst vart í heitum görðum þar sem kartöflur eru ræktaðar

Blöðrukláði

Flatkláði

Stöngulsýki.Nauðsynlegt er að fylgjast vel með plöntum sem vaxa undir trefjadúk eða plasti þar sem sveppir geta lagst á blöð og rætur.

Í heimilisgörðum, heimilisgróðurhúsum og

garðskálum er ekki æskilegt að nota eiturefni ef aðrar

varnaraðgerðir geta komið að gagni.


að staðaldri. Ef meindýr þetta nær að magnast upp er eina ráðið að hætta að rækta kartöflur í garðinum, en rækta má eitthvað annað í staðinn, til dæmis blaðgrænmeti.

fÁir SmitSjúKdómAr í KÁli OG rófumSmitsjúkdómar í káli, rófum og öðru

útigrænmeti eru mun færri en í kartöflum. Algengasti kvillinn er rótarfúi í ungplöntum. Mikilvægt er að nota smitfría mold til sáningar og uppeldis. Slík mold er til dæmis innflutt mómosamold (sphagnum) eða önnur mold sem hefur verið hituð í að minnsta kosti 60 gráðu hita í hálftíma. Til pottunar má yfirleitt nota allar venjulegar moldarblöndur sem eru á markaðnum. Í uppeldi sækir grásveppur á blöð og stöngul salats og fleiri tegunda. Besta ráðið til þess að halda grámyglu niðri er að lofta vel og halda lofti þurru. Eftir útplöntun geta ýmsir sveppir einnig lagst á blöð og rætur. Notkun trefjadúks eða plastfilmu eykur þessa hættu. Nauðsynlegt er því að fylgjast vel með plöntum undir dúk og taka hann af ef mygluskemmdir eru áberandi. Sérstök hætta er á þessu í salatræktun. Erfiðasti sjúkdómur í kál- og rófnarækt er kálæxlaveiki. Henni veldur sveppur sem sníkir á rótum og myndar þar mikil æxli sem að lokum stífla rætur og valda rótarrotnun. Smitefni sveppsins getur lifað mörg ár í jörðu og er því skynsamlegast að hætta kálræktun þar sem veikinnar verður vart. Að öðrum kosti er til bóta að kalka jarðveg og bera á garðinn áburð (tröllamjöl) sem nefnist Perlka.

lirfur KÁl- OG GulrótArfluGnA GEtA GErt uSlA

Það meindýr sem mestu tjóni veldur í ræktun útimatjurta er kálflugan. Það er reyndar ekki flugan sjálf heldur lirfa hennar, kálmaðkurinn, sem tjóninu veldur. Það er púpa flugunnar sem lifir af veturinn. Seint í júní skríður flugan úr púpuhylkinu og byrjar að leita sér að plöntu af krossblómaætt til þess að verpa við. Allt kál, gulrófur og hreðkur eru af þessari ætt. Varp flugunnar hefst sjaldan af fullum krafti fyrr en í fyrstu viku júlímánaðar. Sé eitur notað til þess að drepa egg og lirfur er rétt að bera það á á þessum tíma, en síðar ef júní hefur verið kaldur. Til þess að finna hvenær varp er hafið er gott að sprauta vatni niður með rótarhálsi plöntunnar og fljóta þá hvít og ílöng egg (víur) flugunnar upp ef þau eru til staðar. Það eitur sem almenningur hefur

mátt kaupa og nota gegn kálflugu undanfarin ár nefnist Basudin. Það er þynnt út í vatni eftir forskrift á umbúðum og síðan má hella því í kringum rótarháls plöntunnar eða sprauta því með úðadælu. Aðrar varnaraðgerðir felast í að breiða vel yfir plönturnar með trefjadúk strax eftir útplöntun. Sé þess gætt að hvergi sé gat eða glufa getur flugan ekki náð að verpa við plönturnar. Sama gildir um gulrótarflugu eða aðrar flugur sem verpa í gulrætur. Tjörupappaspjöld í kringum stöngulinn gera líka gagn og vökvun með lyktsterkum legi fælir fluguna að einhverju leyti frá því að verpa.

SniGlAr ölKærir í mEirA lAGiSniglar valda stundum skaða í grænmetisræktun,

einkum kálrækt. Skemmdirnar felast einkum í nagi á blöðum og slímrákum og saur sem sniglarnir

skilja eftir. Einnig skríða þeir oft inn á milli blaða í hvítkálshöfðum og höfuðsalati og koma ekki í ljós fyrr en salatið er skorið á skurðarbrettinu í eldhúsinu. Til þess að hindra snigla í að komast í matjurtagarðinn er nauðsynlegt að slá grasið næst honum snöggt og gott er að strá rönd af sandi eða kalki umhverfis garðinn til þess að hefta för sniglanna. Hreinsa þarf allt illgresi í burtu og annað það sem sniglarnir geta falið sig undir á daginn. Þó getur verið gott að veiða sniglana með því að leggja út fjalir sem þeir skríða undir og síðan er hægt að fjarlægja þá úr garðinum. Sniglar munu einnig vera ölkærir í meira lagi og gamalt ráð er að grafa opin ílát þannig að barmarnir nemi við jarðvegsyfirborð og hella í þau öli eða pilsner sem þeir sækja í og drukkna í. Til er einnig beitukyrni með eitri í sem stráð er umhverfis plönturnar.

Kálfluga

Gulrætur skemmdar af völdum gulrótarflugu.

Sniglar eru búnir að gæða sér á þessu salati. Á myndinni er sniglagildra.

Það meindýr sem mestu tjóni veldur í ræktun útimatjurta er kálflugan. Það er reyndar ekki flugan sjálf heldur lirfa hennar, kálmaðkurinn, sem

tjóninu veldur.


Fyrsta fl okks tímarit og bækur fyrir alla ræktendur, sumarhúsa- og garðeigendur.

Njótið sumarsins með okkur

Áskrift í síma 578 4800og á www.rit.is

Blöðin og bækurnar fást einnig á öllum helstu blaðsölustöðum um land allt

Tímaritið Sumarhúsið og garðurinn kemur út þrisvar á

árinu 2009. Áskriftar verð er aðeins kr. 2.950 sé greitt með gíró, og 2.800 sé

greitt með greiðslukorti.

Tryggðu þér áskrift núna.

Grænt og gott

4

VIÐ

RÆ

KTU

M M

atjurtir

ISBN 9979-9784-1-1

9

ISBN 9979-70-080-7

789979 700807

„Matjurtir” er fjórða bókin í ritröðinni „Við ræktum”, sem Sumarhúsið og garðurinn ehf gefur út. Í bókinni er fjallað um 40 tegundir matjurta sem ræktaðar eru utanhúss hér á landi. Bæði vel kunnar grænmetistegundir og lítt reyndar sem spennandi er að spreyta sig á. Ritstjóri bókarinnar er Auður I. Ottesen en ásamt henni skrifa hana valinkunnir fag- og fræðimenn.

Í byrjun bókarinnar er farið yfir sögu matjurtaræktar á Íslandi, sem og sáningu, ræktun og umönnun. Greint er frá hefðbundnum og óhefðbundnum ræktunaraðferðum, jarðvegi og áburðargjöf, og sýndar eru mismunandi gerðir ræktunarbeða, karma og skjólgjafa.Skýrt er frá uppruna tegundanna sem teknar eru til umfjöllunar, eðliseinkennum þeirra og yrkjum, ásamt hollustu og lækningamætti. Farið er yfir sjúkdóma og skordýr, notkun eiturefna og lífrænna lausna gegn vágestum og sjúkdómum og lýst nokkrum aðferðum við geymslu og matreiðslu. Í bókinni er jafnframt fjöldi uppskrifta, bæði af alþjóðlegum og hversdagslegum toga.

Bókin er ríkulega myndskreytt, auðlesin og gagnast jafnt leikum sem lærðum. Höfundar bókarinnarAuður I. Ottesen, garðyrkjufræðingurJón Guðmundsson, garðyrkjufræðingur MeðhöfundarAnna María Pálsdóttir garðyrkjusérfræðingurBorghildur Sigurbergsdóttir næringarráðgjafi HNLFÍGarðar Árnason garðyrkjusérfræðingurGuðfinnur Jakobsson garðyrkjufræðingur og bóndiGuðmundur Halldórsson skordýrafræðingurGunnþór Guðfinnsson garðyrkjutæknifræðingurHafsteinn Hafliðason garðyrkjufræðingurHalldór Sverrisson plöntusjúkdómafræðingurIngólfur Guðnason garðyrkjufræðingurJóhanna B. Magnúsdóttir garðyrkjufræðingurSólveig Eiríksdóttir matarhönnun/ráðgjöf

RitstjóriAuður I. Ottesen

4VIÐ RÆKTUM

MatjurtirHandhægur leiðarvísir fyrir ræktendur

ISBN 978-9979-9784-1-1

Áskrift í síma 578 4800

Hafþór örn Guðjónsson starfsmaður hjá tengi sem um árabil hafa selt vandaða heita nuddpotta og efnavörur frá Bandaríska fyrirtækinu

Sundance Spas og efnavörur frá danska fyrirtækinu Spacare, segir að það sé sjaldnast við pottana að sakast þegar vatnið er fúlt, af því mosalykt eða þörungar fjölgi í leiðslunum. fólki hætti til að kenna pottinum um þegar vatnið er lélegt. Þegar leitað var ráða hjá honum sagði hann enga eina töfralausn vera til við að hreinsa rafmagnspotta. En tiltölulega auðvelt væri að halda vatninu hreinu með nokkrum samverkandi þáttum og eftirfylgni.

„Í alla heita potta er þörf fyrir hreinsiefni því með mönnunum berast sápuleifar, fita, sviti og húðflögur í pottinn. Mönnum verður á að gleyma sturtunni en það er aldrei of oft brýnt fyrir fólki að þrífa sig vel áður en farið er í pottinn. Mælingar hafa sýnt 200 sinnum meiri mengun af völdum þeirra sem ekki þrífa sig en hjá þeim sem fara í sturtu á undan og þvo sér vel“ segir Hafþór.

Hafþór segir Tengi bjóða upp á þrennskonar hreinsiefni, klórtöflur, Bromin og silfurhylki. Klórtöflurnar segir Hafþór vera notaðar þar sem potturinn er í stöðugri notkun, settar í pottinn fyrir og eftir notkun. „Töflurnar leysast fljótt upp

og klórinn gufar tiltölulega hratt upp. Eftir að töflurnar hafa verið settar út í vatnið eru dælurnar látnar ganga í fimm mínútur og þá mælt til að gá hvort klórmagnið sé ekki rétt,” segir Hafþór. Rétt magn af klór á að vera 1,0-3,0 mg/l. „Ég brýni fyrir fólki að muna ætíð að setja klórtöflu í pottinn eftir notkun til að hreinsa hann en ef pottur er mikið notaður yfir daginn er ekki þörf á því að láta töflu út í eftir hverja notkun.”

Brómin EndiSt lEnGi í vAtninu Bromin er fjölvirkt tvíþátta klórfrítt efni og

lyktin daufari en af klórnum. Annars vegar eru Bromin töflurnar settar í hólf eða skammtara og svo efni sem Hafþór nefnir Spachock í vatnið eftir notkun. „Bromin töflurnar eru lengi að leysast upp, um 2-3 vikur og eiga alltaf að vera til staðar. Þær henta því vel þar sem potturinn er ekki í notkun í lengri tíma. Tilvalið fyrir sumarbústaðareigendur og þá sem eru með klórofnæmi,” segir Hafþór og nefnir að æskilegt bromin-magn í vatninu í pottinum sé 2,0-6,0 mg/l. Hann leggur áherslu á að ekki má blanda saman klór og Bromin, við það myndast eiturgufur.

nÁttúrulEGt Efni til HrEinSunArEnn önnur leið, notkun silfurhylkja til

sótthreinsunar er sérstaklega fyrir Sundance potta frá Tengi ehf. „Silfur er náttúruleg leið til sótthreinsunar og minnkar þörfina fyrir klór í pottinum. Það hentar vel þeim sem eru með

klórofnæmi og þar sem hylkið dugar í fjóra mánuði hentar það vel þeim sem skilja við pottinn án eftirlits í lengri tíma,” segir Hafþór. Eftir hverja notkun skal setja Díklór til frekari hreinsunar.

Þrjú Efni til Að StillA vAtniðAuk efna sem hreinsa pottana er þörf fyrir að

halda Ph-gildinu, Total Alkalinity og kalkmagninu í ákveðnu magni í vatninu. „Æskilegt Ph-gildi í heitum potti er á milli 7-7,6, sem gerir vatnið þægilegra og hjálpar til við að vernda innri búnað og yfirborð pottsins. Við rétt Ph-gildi hámarkast virkni hreinsiefnanna sem notuð eru í heita potta. Við erum með til sölu duft frá fyrirtækinu Spa care sem ýmist hækkar eða lækkar Ph-gildið. Lítið magn er látið útí í einu og dælur settar í gang í 5 mín til þess að blanda efnið vatninu.Vatnið er síðan mælt aftur og ferli endurtekið þar til réttu Ph-gildi er náð,” segir Hafþór. Huga þarf einnig að tveimur öðrum þáttum sem hafa áhrif á vatnið. „Total Alkalinity er hugtak fyrir mælingu á eiginleikum vatnsins er standast breytingar á ph-gildinu í vatninu. Rétt magn af total alkalinity hefur áhrif á ph-gildi

Ph gildið í vatninu segir til um hvort það sé súrt eða basíkt,

gildin eru frá 0 og uppí 14. Ef það er súrt er gildið fyrir

neðan 7, en fer að vera basískt frá 7 til 14. Æskilegt er að

gildið í heitum potti sé á milli 7-7,6.

H ö l d u m p o t t i n u m h r e i n u mTex t i Auður I O ttesen . M yndi r Pá l l Jökul l Pétursson

Æskilegt er að ph-gildi vatnsins í pottinum sé 7-7.6 og hjá Tengi fást strimlar sem notaðir eru til að mæla það með.

Hafþór Örn Guðjónsson starfsmaður hjá Tengi með hreinsiefnapakka fyrir heita potta.


www.falkinn.is- Það borgar sig að nota það besta

Ei

nn

tv

ei

r o

g þ

rí

r 3

1.3

01

Vindrafstöðvarog sólarrafhlöður

TRAUSTARVÖRUR......sem þola álagið!

KÁRI er 100 watta vindrafstöð, 12 eða24 volta. KÁRI er íslensk framleiðslagerður til að þola íslenska veðráttu.

vatnsins, heldur því stöðugu. Það á að mælast 80-120 ppm. (parts per million) og notuð eru efni sem ýmist hækka það eða lækka. Efnið er leyst upp í vatni áður en það er sett útí pottinn og dælurnar látna ganga í fimm mínútur og þá er potturinn mældur aftur og ferlið endurtekið þar til rétt magn er fengið.”

Vatnið okkar telst vera mjúkt og þar af leiðandi snautt af kalki. „Lítið kalk getur leitt til tæringar á búnaði pottsins og blettamyndunar á yfirborði hans. Rétt magn af kalki í vatninu á að vera 100-200 mg/l. Við erum með efni sem heitir Calcium up sem leyst er upp áður en það er sett út í vatnið og sett er um 2 dl af kalkefninu í hverja 1000 l vatns,” segir Hafþór og við aðgerðina hækkar kalkmagnið í 135 mg/l.

Þessi hreinsiefni og efni sem notuð eru til að stilla af vatnið fást hjá Tengi.

lAGnAHrEinSun OG yfirKlórunMælt er með því að lagnahreinsa pottinn

við hverja tæmingu til að hreinsa lagnirnar af örverum sem kunna að leynast þar og til að hindra gróðurmyndun. „Við erum með svokallaðan Biofilm Cleaner frá Spa Care sem látinn er út í vatnið áður en potturinn er tæmdur. Dælur eru settar í gang í 30-45 mínútur til þess að efnið nái vel inn í allar lagnir og síðan er pottur tæmdur og fylltur á ný. Þegar hann er orðinn fullur aftur eru dælur gangsettar í 2-3 mínútur til að skola allar efnaleifar úr honum og svo er hann tæmdur á ný,” segir Hafþór og að lokum sé pottur fylltur með vatni og það stillt af.

Ef vart verður við hvítar flögur í vatninu er það líklega vegna þess gróður sé farinn að myndast í lögnunum og þá segir Hafþór að eina leiðin til að

losna við hann sé með því að yfirklóra pottinn. „Við það er notaður 15% klór. Sett er 5-10 l af klórnum í hverja 1000 lítra vatns. Klórinn byrjar strax að virka og endurtaka þarf leikinn þar til flögurnar eru horfnar. Þegar lagnir eru orðnar hreinar er nýtt vatn sett í pottinn og það stillt af eins og lýst er hér að ofan,” segir Hafþór.

filtErinn HrEinSAður rEGlulEGAMargir hafa það fyrir reglu að hreinsa filterinn

á milli vatnsskipta. Gott er að eiga annan filter til skiptana meðan sá sem var í notkun er hreinsaður. Hafþór leggur áherslu á að það sé ekki nóg að skola hann bara, heldur þarf að láta hann liggja í hreinsiefni sem leysir upp fituagnir og ýmislegt annað sem leynist í honum. Filter er skolaður vel undir rennandi vatni, ekki er ráðlagt að nota háþrýsting. Hann er svo lagður í lög með hreinsilegi og látinn liggja í honum í minnst 12 tíma. Síðan er hann skolaður aftur og gott þykir að láta hann liggja um stund í hreinu vatni og er hann þá tilbúin til notkunar.

lOKið ÞArf EinniG Að ÞrífANauðsynlegt er einnig að þrífa lokið sem getur

dregið í sig raka og þar geta þrifist sveppir. Gert er ráð fyrir að lokin endist í 5-7 ár. Nýtt lok hleypur á tugum þúsunda en einnig er hægt að skipta um innviði þess. Fyrirtækið Promens Tempra býður upp á þá þjónustu að láta nýja fyllingu í lokin á sanngjörnu verð. Skelina þarf líka að þrífa vel og gott er að bóna hana, það eykur á endingu hennar. þegar skilið er við nuddpotta skal gæta þess að opið sé fyrir alla nuddstúta, ozon sé í lagi og að potturinn sé stilltur á minnst tveggja tíma hreinsun.

Þó að ýmsu þurfi að huga þá er hvorki flókið né erfitt að halda pottinum hreinum og vatninu í góðu standi. Ef farið er eftir leiðbeiningunum ætti alltaf að vera í lagi með pottinn.

ÍSL

EN

SK

A S

IA.I

S S

FG

420

40 0

4.20

08


Hláturinn lengir lífiðTex ti Auður I O ttesen . M yndi r Pá l l Jökul l Pétursson


Náttúran er nær ósnert umhverfis gamlan og vinalegan bústað þar sem Ásta valdimarsdóttir hláturjógakennara hefur dekkað borð og er búin að renna á

könnuna er blaðamaður Sumarhússins og garðsins gengur spölinn frá bílastæðinu að bústaðnum. ilmur er af grasi, mosa og birkikjarri og í vasa á eldhúsborðinu er fallegur vöndur af blágresi og hrafnaklukkum sem vaxa á milli trjánna við bústaðinn. Ásta hefur kennt hláturjóga í nokkur ár og okkur fannst ekki úr vegi að ræða við hana um hamingju, hlátur og gleði þegar íslenska þjóðin þarf að glíma við alvarlegan efnahagsvanda og þrengingar.

„Ekki er vanþörf á hlátri fyrir hnípna þjóð í vanda,” segir Ásta um leið og hún leggur áherslu á að fólk ætti að temja sér að hugsa jákvætt. „Sumir segja að maður verði að muna eftir því

neikvæða en það er alveg öruggt mál að það lætur vita af sér þótt maður fari ekki að næra það með hugsunum – þá er nú betra að næra það jákvæða. Það er það sem fleytir okkur í gegnum lífið, að vera bjartsýnn og gera vandamálin að verkefnum en ekki að búa til einhvern vanda. Ef eitthvað gerist og manni líður illa er svo gott að hlæja. Við höfum ekki bara gleymt að hlæja heldur líka að njóta. Það er hægt að njóta litlu hlutanna og atriðanna í umhverfinu, heyra fuglasönginn í trjánum og horfa á fallegan blómvönd.”

HvEr Er SinnAr Gæfu SmiðurÁsta segir að hláturinn hafi áhrif á hugsunina og

maður verði jákvæðari með því að tileinka sér að hlæja frekar en að vera neikvæður. „Hamingjan verður til innra með okkur, við sækjum hana ekki eitthvað annað. Það virkar ekki að fá sífellt meira af hlutum til að öðlast hamingju. Það er sama hvort maður er í sumarbústaðnum eða heima hjá sér, það er hægt að vera óhamingjusamur alls staðar. Í sumarbústaðnum, þar sem maður er í kyrrð og ró, er gott að stunda sína íhugun.

Maður getur staðið og horft á trén og gleymt sér við það og það held ég að sé jafnmikil íhugun og þegar við setjum okkur í stellingar.” Þetta segir Ásta vera lykil að hamingjunni, en það eru fleiri lyklar sem þarf að gæta að, t.d. þakklæti, gjafmildi og gleðinni í því sem maður er að gera. „Maður ræður öllu sem varðar mann sjálfan, það geta reyndar komið utanaðkomandi áföll en þá ræður maður líka hvernig maður fer í gegnum þau,” segir Ásta um leið og hún skenkir meira kaffi í fallega bollana sem hún hefur lagt á borð í bústaðnum. Mér verður starsýnt á falleg blómin sem vinkona Ástu tíndi fyrir utan bústaðinn í tilefni gestakomunnar og hugsa um hversu lítið þarf til að vekja hjá manni gleði.

SÁ SEm EKKi Hlær GEtur EKKi SunGið!„Mér fannst hláturjóga vera eitthvað fyrir mig,

fannst ég alltaf vera svo áhyggjufull - svo alvarleg að aðrir héldu stundum að það væri eitthvað að hjá mér. Líka því að ég hætti að hlæja þegar ég var krakki því hinir krakkarnir hlógu að því hvernig ég hló á innsoginu,” segir Ásta sem segir að fyrsta hláturjóganámskeiðið sem hún fór á hafi verið í Noregi 2001 og það hafi gerbreytt lífi hennar. „Ég hafði reyndar æft mig að hlæja áður, mitt aðaláhugamál er söngur og söngkennarinn minn sagði við mig eitt sinn: „Ef þú getur ekki hlegið þá geturðu ekki sungið”.”

HlÁturinn GEfur OKKur GlEðinAÁsta var grunnskólakennari í 30 ár og síðar nam

hún bókasafnsfræði sem hún vann við þar til hún sneri sér alfarið að hláturjóga. „Ég hef tvisvar farið á námskeið til Madans Kataria en hann einn veitir kennsluréttindi í hláturjóga. Ég sem kennari hef rétt til að þjálfa leiðbeinendur og hef gert það, auk þess að standa fyrir námskeiðum meðal annars í versluninni Maður Lifandi í Borgartúni í Reykjavík. Eftir sumarfrí byrja ég að leiðbeina fólki í einkaviðtölum. Við erum með hláturklúbba hér á landi, t.d. einn í Hafnarfirði, en þar hlæja nokkrar konur saman reglulega. Svo er opinn klúbbur í félagsmiðstöðinni í Hæðargarði og Rauði krossinn hefur nýlega komið af stað hláturklúbbi í Borgartúni 25,” segir Ásta sem var fyrsti Íslendingurinn til að ávinna sér kennsluréttindin. Síðan hefur annar Íslendingur fengið kennsluréttindi, en það er Sif Ingólfsdóttir. Ásta segir að í hláturjóga finni fólk aftur gleðina sem það kynntist sem börn þegar allir léku sér áhyggjulausir. Þá þurftum við ekkert til þess að geta hlegið nema bara samveruna - að vera saman og horfast í augu - þá fer maður að hlæja.

HlÁtur Er Góð líKAmSræKt„Það er hægt að sækja gleðina í allt sem maður

gerir. Sumir segja að ef við finnum ekki gleðina í


því sem við erum þá ættum við að snúa okkur að einhverju öðru. Þetta er orðið svo langsótt núna og þess vegna held ég að hláturjóga sé svo vinsælt. Fólk sækir í hláturjóga vegna þess að það bara gleymir að hlæja heima hjá sér. Þetta er í rauninni svipað og að fara í ræktina – það er hægt að fara þangað og hlaupa og hlaupa, þar er fullt af fólki en maður gæti alveg eins verið aleinn uppi á Sprengisandi. Við erum ekki í sambandi við þá sem eru að hlaupa við hliðina á okkur,” segir Ásta og bætir við: „Þegar maður er með fólki í hláturjóga verður einhver eining þar sem fólk er að hlæja hvert með öðru en ekki að hvert öðru - það eru allir jafnir og allir njóta þess að vera manneskjur sem hlæja saman. Það er svo margt sem gerist í líkamanum við hláturinn, hann er áreynsla og því líkamsrækt út af fyrir sig. Hláturinn er líka streitulosandi og styrkjandi fyrir blóðrásina. Líkaminn er þannig innréttaður að honum er alveg sama hvort maður hlær að einhverju eða út af engu. Endorfínið fer af stað hvort sem er.”

ÁSEtninGur Er ÞAð SEm ÞArfÁsta horfir út um gluggann í bústaðnum, ský hefur dregið fyrir sólu og

útlit er fyrir rigningu. Það er freistandi að spyrja hana hvernig hægt sé að nýta sér hláturjóga heima við og í bústaðnum. „Maður ákveður að hlæja og svo byrjar maður bara - ha ha ha ha ha – og segir svo kannski:

- Nú sit ég hér alein og ha ha ha...

- Ég hef ekkert að gera - og heldur áfram að hlæja - ha ha ha...- Ég ætti kannski að skúra - ha ha ha...- Eða kannski ætti ég bara að fara út í rigninguna - ha ha ha...

„Maður getur endalaust talað við sjálfan sig og maður ræður hvort það er á jákvæðum eða neikvæðum nótum - fólk ræður hvort það byggir sig upp eða dregur sig niður,” segir Ásta og bætir því við að neikvæðar hugsanir geri það að verkum að líkaminn kipri sig saman, brjóstkassinn fari inn, bakið út, hausinn sígi niður og manni fari að líða illa. „Ásetningur er það eina sem þarf til að fara að hlæja. Það er eins með hláturinn og líðanina - fólk segir: „Mér líður vel,” og maður hlær og hlær og þá fer manni að líða vel. Þetta helst í hendur. Líkamsburðurinn kemur af sjálfu sér í hláturjóga, það réttist úr manni og öndunin kemst í lag. Djúpöndun niður í þind og maga kemur einnig af sjálfu sér þegar hlegið er. Þetta er eins með sönginn sem hefur gríðarlega góð áhrif og það ætti aldrei að taka hann frá börnum þó svo að þau séu ekki tónviss. Söngbók ætti að vera í hverjum bústað og á hverju heimili því hann nærir.” Ásta leggur áherslu á það í lokin að fólk eigi að gera allt með gleði og ástríðu, hvort sem það er að vaska upp, þrífa gólfin, fara út að ganga eða í leikhúsið. Það er sama hvað það er, það er svo miklu betra að hafa hláturinn og gleðina með í för.

www.hlatur.is.

Upphafsmaður hláturjóga er indverskur læknir, dr. Madan Kataria, sem stofnaði hláturklúbb árið 1995. Í byrjun voru það fimm manns sem hittust í skemmtigarði og sögðu brandara og hlógu, en hópurinn stækkaði mjög fljótt. Svo kom að því að brandararnir urðu grófir og meiðandi og þá

fór að fækka í hópnum. Dr. Madan Kataria ákvað að prófa aðra aðferð, og ásamt konu sinni,

jógakennaranum Madhuri, lagði hann grunninn að hláturjóga eins og það er stundað nú til dags - með leikrænni tjáningu og öndunaræfingum.

Hláturjóga hefur notið mikilla vinsælda um allan heim og nú eru yfir 6.000 hláturklúbbar

starfandi í yfir 600 löndum.

Á 20. öldina upplifðu íslendingar ótrúlegar breytingar og framfarir í þjóðfélaginu. Á ofanverðri öldinni var ekki óalgengt að fólk byggi í svonefndum moldarkofum.

Séríslenskur arkitektúr byggður af þeim efnum sem jörðin lagði til. Á hálfri öld reif þjóðin sig upp úr naumhyggju í að verða alþjóðasamfélag, sem er á mörgum sviðum framarlega á meðal stórþjóða. við upphaf 21. aldarinnar, eða síðastliðin 10 ár, fór þjóðin á fleygiferð og of mikill hraði hefur einkennt uppbyggingu síðustu ára sem aldrei fyrr.

Hraðinn í uppbyggingunni hefur víða skilað sér, bæði á jákvæðan og neikvæðan hátt. Heilu frístundahúsahverfin hafa sprottið upp á landsbyggðinni, og er það vægt til orða tekið. Að margra mati hefur framkvæmdahraði verið of mikill og oft hafa framlegðarsjónarmið ráðið fremur en gæði, fagurfræðileg og umhverfisvæn sjónarmið. Á uppgangstímanum breyttist viðhorfið til frístundahúsa, umtalsverð breyting varð á stærð þeirra og útliti og víða gefa þau nú borgarhúsunum ekkert eftir hvað varðar stærð og þægindi.

U n i t - h ú s E o n a r k i t e k t aTex t i og te ik n ingar : H lédís Sve insdótt i r og Gunnar Bergmann Stefánsson. M yndi r : Pá l l Jökul l Pétursson

BrEytt ÞjóðfélAGÍ kjölfar mesta góðæris Íslandssögunnar upplifir

þjóðin enn og aftur kúvendingu. Á einni viku breyttist efnahagskerfi þjóðarinnar

á dramatískan hátt og afleiðingar þeirra atburða hafa sannarlega haft áhrif á lífsgæði og lífsviðhorf flestra landsmanna. Íslenska þjóðin hefur nú á nokkrum mánuðum þurft að laga sig að algjörlega breyttu þjóðfélagi. Uppbyggingin á Íslandi við upphaf 21. aldarinnar, sem áður einkenndist af flottheitum og ríkidæmi, er nú kennd við árið 2007.

nAuðSynlEGt Að SlAKA Á Kröfum um ByGGinGArtímA

Eitt hefur þó ekki breyst - enn er landið okkar hlaðið fegurð sem allir Íslendingar geta notið hvernig sem viðrar í efnahagsheiminum. Margir eiga lóðir úti á landi og vilja gjarnan geta nýtt þær sem athvarf í framtíðinni. Enn aðra dreymir um að koma sér upp slíkri aðstöðu. Það er þó erfiðara nú en áður því forsendur hafa breyst, kjör eru önnur og aðgangur að lánsfjármagni í slíkar framkvæmdir er takmarkaður. Hugarfarsbreytingu þarf í skipulagningu og uppbyggingu landsins, meðal annars við byggingu frístundahúsa - ekki bara

Ýmsir möguleikar eru á samsetningu eininga. Samsetning fer eftir aðstæðum, útsýni og persónulegum kröfum eigenda.


hjá almenningi og húsbyggjendum heldur þurfa yfirvöld og byggingarnefndir um land allt að slaka á kröfunum um lengd byggingartíma húsa. Hin síðari ár hefur krafan um byggingartímann verið sú að framkvæmdaleyfi gildir í ár eftir samþykkt aðaluppdrátta. Breytt ástand gerir kröfu um svigrúm, þörf er á lengri tíma í framkvæmdir. Yfirvöld þurfa ekki lengur að vera á bremsunni heldur er nú nauðsynlegt að umhverfið og umgjörðin virki hvetjandi þannig að þeim einkaaðilum sem hug hafa á því að byggja á lóðum sínum sé gert hægara um vik. Það er komin upp sú staða að við verðum að hætta kapphlaupinu og fara að hugsa eins og foreldrar okkar sem byggðu sín hús í áföngum.

unit-HúS EOn ArKitEKtAEon arkitektar hafa hannað frístundahúsalínu

sem í grunninn er hönnuð með það í huga að hægt sé að byggja í áföngum. Húsin eru hönnuð sem tvær til þrjár sjálfstæðar húseiningar sem eru tengdar með tengibyggingu með léttu yfirbragði. Hugsunin á bak við hönnunina er sú að hægt sé að byrja á fyrstu húseiningunni – nokkrum herbergjum, baðherbergi, inntökum og geymslu - þar sem eitt rýmið er nýtt sem stofa og eldhús. Fallegt lítið frístundahús sem hægt er að koma upp nokkuð fljótt og kostnaði haldið í lágmarki. Seinna er svo gert ráð fyrir að húsið geti stækkað. Í næstu húseiningu er gert ráð fyrir almennum rýmum, svo sem stofu, borðstofu og eldhúsi ásamt búri. Svefnherbergjaálman stækkar um áðurnefnt stofurými. Glerjuð millibygging, anddyri með aðgengi út á verönd tengir einingarnar og gerir húsið heildstætt. Þriðji áfangi getur verið gestahús, viðbótarherbergi og/eða önnur aðstaða, tengt eða aðskilið aðalhúsinu. Við þær aðstæður sem ríkja í þjóðfélaginu verða húsbyggjendur að geta tekið sér tíma, áfangaskipt framkvæmdunum, byggt

einingar sem geta staðið sér og verið heilsteyptar þrátt fyrir að fyrirhugað sé að byggja stærra hús. Þannig sparast vinna í seinni áföngum við rafmagn, lagnir og skólp því aðeins þarf að tengja inn á lagnirnar þegar kemur að því að stækka húsið.

HAGKvæm ByGGinG OG BrEytAnlEGEon arkitektar þróuðu fyrst hugmynd sína um

Unit-hús sem kreppuhugmyndir árið 2002, en þá var ekkert að gera í sumarhúsabransanum. Forsendan var hagkvæm hönnun að húsi sem væri breytilegt, áhugavert í hönnun og framkvæmdin skilaði lágmarksfjárhagslegri áhættu fyrir húsbyggjandann. Niðurstaðan varð bygging sem, eins og áður segir, byggðist í sjálfstæðum áföngum þar sem þó væri gert ráð fyrir stækkunarmöguleikum í samræmi við endanlega heildarmynd. Verktaki á Vesturlandi byggði fyrstu húsin sem hönnuð voru með þessum hætti. Markmiðið var að einfalda ýmsa kostnaðarþætti bygginganna og rýnt var í efnisval út frá kostnaði. Valin var fúavarin fura eða lerki sem utanhússklæðning, sem er ódýr valkostur. Til að fá litbrigði í viðinn í klæðningunni var notað bæs sem blandað er út í glæra viðarvörn.

Hús byggð eftir „Unit-húsa”, hönnun Eon arkitekta, hafa verið reist á nokkrum stöðum á landinu. Tvö þeirra falla vel að umhverfinu í Vaðnesi.


Hin síðari ár hefur krafan um byggingartímann verið

sú að framkvæmdaleyfi gildir í ár eftir samþykkt

aðaluppdrátta. Breytt ástand gerir kröfu um svigrúm,

þörf er á lengri tíma í framkvæmdir.

ÁHErSlA Á Að tEnGjA ByGGinGunA við nÁttúrunA

Í hönnun Eon arkitekta er lögð áhersla á tengingu frístundahúsa við náttúruna og gjarnan notuð náttúruleg efni, t.d. steinn á veggi, í kringum eldstæði og á fleiri viðeigandi staði. Steinhleðsla getur verið kostnaðarsöm og fyrir Unit-húsin var fundin ódýrari lausn, en í þeim eru notuð forsteypt steinlíki úr leir þar sem eldstæðin eru. Steineiningarnar eru til í mörgum útfærslum, þær eru veðurþolnar, einfaldlega hengdar upp, eru ákaflega fallegar og oft ekki síðri en dýrari lausnir.

firrA Að StOfA Þurfi Að SnúA í Suður

Staðsetning frístundahúsa, sem oft eru byggð á gífurlega fallegum stöðum víða um land, er ein af mikilvægustu ákvörðunum sem teknar eru í öllu ferlinu. Í grunnhugmyndum um húsin er lögð áhersla á að þau taki fullt tillit til náttúrunnar og helst að gróður nái inn á pallana þannig að hann verði hluti af heildarmynd hússins. Slíkar ákvarðanir þurfa ekki að hafa áhrif á

framkvæmdakostnað, en gera húsin að miklu betri híbýlum. Snúningur hússins skiptir máli, það er alger firra að snúa stofu á móti sól og alltof oft er útsýnið ekki nýtt þegar staðsetning glugga er ákveðin. Í Landsveit var það t.d. áberandi að afstaða húsa var ekki í takt við umhverfisþætti, t.d. vindátt og útsýni til Heklu. Þegar leitað var eftir ástæðunni kom í ljós að fyrsta húsið hafði verið byggt án þess að tillit til þessara þátta væri tekið og eftir það gerðu hinir eins. Ef gluggi snýr í norður þá fellur birtan á útsýnið en í suður bregður birtunni beint í augun. Þegar falleg staðsetning er valin og útsýni verður eins og málverk inni í húsi, fara þættir eins og byggingartími að

verða afstæðir. Byggingar eru jú byggðar til að standa jafnvel í hundruð ára og því eru mánuðir eða ár til eða frá á byggingartíma, afstæðir.

Góð Hönnun Er SPurninG um nEiStA, HuGKvæmni OG tilfinninGu

Upphaflega hugsunin á bak við Unit-húsin var í líkingu við hugmyndir húsgagnaframleiðslu Ikea - hagræðing, lágmarkskostnaður og í sinni einföldustu mynd - „settu það saman sjálfur”-hugsunin. Í þróunarvinnunni útbjuggu Eon arkitektar bækling með Unit-húsunum, sem sýnir þau í frumeindum sínum og síðan hvernig þau púslast saman. Bæklingurinn er síðan „biblía” sem hægt er að byggja á hönnun að nokkrum gerðum

húsa svo ekki þurfi að byrja á byrjunarreit þegar nýtt hús er hannað. Mörg hús hafa verið byggð út frá þessum hugmyndum síðan 2002. Fyrstu húsin voru í anda upphaflegu forsendanna, en á eftir komu flóknari útfærslur af stærri húsum. Einfalt hús getur verið jafnfrábær arkitektúr og flókið hús - í öllum tilfellum er þetta spurning um hugsun, neista og tilfinningu. Þetta sést vel þegar litið er yfir þau frístundahús í sveitum landsins sem góðærið skilur eftir sig. Sum eru misheppnuð, hreinlega ljót, önnur stórkostleg, og útkoman er oft algjörlega óháð því sem til hefur verið eytt.

uPPByGGinG í nÁnuStu frAmtíðAðstæður í þjóðfélaginu eru þannig núna að

það eru auðar eignarlóðir um allt land. Draumur um hús á eigin landi - athvarf í náttúrunni -

virðast fyrir mörgum að engu orðin. Menn verða vonlausir og sitja uppi með lóðirnar, en hvað verður um þessi lönd? Verða þau í eigu bankanna? Vonandi varir þetta ástand stutt, en það er mikilvægt að fólk haldi í vonina. Gott land er verðmæti, og eins og sárlega hefur komið fram á síðustu mánuðum þá er það allt annað en að eiga verðbréf í banka. Margir landsmenn eiga sinn eigin sælureit - það eru forréttindi og afar sérstakt að eiga land eða lóð eins og við þekkjum hér á Íslandi.

nAuðSynlEGt Að BEtur Sé StAðið Að ByGGinGAfrAmKvæmdum

Á síðustu árum skapaðist nokkurs konar gullgrafaraæði á byggingamarkaðnum, of mikill hraði byggingaraðila leiddi til þess að oft var erfitt að fylgjast með hvort byggingar og frágangur væri vandaður og gæðin fullnægjandi. Oft og tíðum var byggingarstjóri á vegum verktaka og honum sett vald sem hönnunarstjóra. Þannig sat sami aðili beggja vegna borðsins þar sem sparnaður í byggingunni á kostnað gæða jók hagnað verktakans. Eftirlit með byggingaraðila

Einingarnar í Unit-húsunum er hægt að byggja í áföngum - hverja einingu fyrir sig og bæta og tengja þær saman í lokin með léttri tengibyggingu þegar hagur vænkast. Á teikningunni sést innra skipulag stofueiningar og herbergjaeiningar.

Teikning af Unit-húsi. Þegar seinni einingin er reist eru innveggir aðlagaðir og hurðir færðar til.

Upphaflega hugsunin á bak við Unit-húsin var í líkingu við hugmyndir húsgagnaframleiðslu

Ikea - hagræðing, lágmarkskostnaður og í sinni einföldustu mynd - „settu það

saman sjálfur”-hugsunin.


var mjög oft ekki til staðar. Það eina sem stóðst var að viðskiptavinurinn var látinn borga á réttum degi.

Ef eitthvað gott á að koma út úr þessu ástandi er það að staðið verði öðruvísi að framkvæmdum en oft var gert í góðærinu, og að verkferlið verði endurskoðað. Ef svo á að vera er óhjákvæmilegt að arkitektar komi aftur inn í verkferlið og taki að sér eftirlitsstörf og gæðastjórnun eins og áður var - það er ekki hlutverk verktakans sem byggir húsið. Arkitektar hugsa til þess að byggingin standi í 100-200 ár, það gera hús Guðjóns Samúelssonar og annarra meistara sem byggðu margar af stórbyggingum Reykjavíkur um miðbik síðustu aldar.

Eftir efnahagsbreytingarnar sl. haust hefði eflaust verið góð lausn fyrir marga að geta flutt hálf- og nýbyggð húsin milli staða. Vísir að slíkri byggð voru vinnubúðirnar að Kárahnjúkum, hús sem voru flutt tilbúin á staðinn

GlóeyÁrmúla 19

sími 568 1620www.gloey.is

Borð- og standviftur í úrvali!

og þaðan að verki loknu. Eon arkitektar eru að vinna að hugmyndum sem taka „Unit-húsin” enn lengra inn í framtíðina. Er það í formi þróunarvinnu með hús sem eiga sér ekki hliðstæðu í íslensku þjóðfélagi og byggist á hugmyndafræði um „Mobile-hús“. Fjallað verður áfram um þessa hugsun í næsta blaði.

Lega hússins og snúningur álmanna mynda skjól.


Gluggar sem ná upp að þaki gefa því léttleika.

Bústaður völu rósar ingvarsdóttur og Guðlaugs Sigurðssonar er eitt af „unit-húsunum“ sem Eon arkitektar hafa hannað og Kjartan ingi Kjartansson reisti í vaðnesi

2006. Þau hjónin fylgdust með smíði þess og fluttu í það fyrir ári. Þau kunna afar vel við sig í því, enda fara þau í sveitina eins oft og hægt er og njóta náttúrufegurðarinnar í Grímsnesinu.

Er Vala Rós tók á móti blaðamanni Sumarhússins og garðsins var hún nýbúin að stinga niður græðlingum af trjám sem hún klippti úr eigin garði. Hún bauð okkur til stofu og sagði um

leið og hún skenkti kaffi í bollana að hún nyti þess að fara með strákana sína, 11 og 15 ára, í bústaðinn. „Ég fer í allt annan gír í sveitinni, fer í þvældu og þvegnu stuttbuxurnar, hárið fer í tagl, vinnuvettlingar á hendurnar og svo dúllar maður sér og lætur sér líða vel meðan strákarnir leika sér í læknum eða bregða sér í golf,” segir hún og bætir við að það sé aldrei vandamál að fá unglingana með. „Þeir spyrja mig er fer að líða að helgi hvort við ætlum ekki örugglega í Vaðnes um helgina. Strákarnir sækja mikið í ána, synda þar og veiða, en með fylgir veiðiréttur og aðgangur að Höskuldarlæk sem rennur um landið. Stutt er á golfvöllinn, strákarnir sækja þangað og sá yngri ræktar með mér kartöflur í litlum garði

sem við höfum stungið upp. Dagarnir hér eru yndislegir og þegar maður er með svona gorma þá er alveg nóg að gera.”

HEilluðuSt Af lAndinu OG HúSið KOm SKEmmtilEGA Á óvArt

Hjónin voru búin að vera lengi að leita sér að bústað víða á Suðurlandi og í Skorradal. Í lokin stóð valið á milli bústaðar í Skorradal eða á bökkum Sognsins, en þegar þau hikuðu vildi fasteignasalinn endilega sýna þeim lóð í átta húsa hverfi í Vaðnesi þar sem til stóð að byggja tvö eins hús frá Eon arkitektum á tveimur samliggjandi lóðum. „Við fórum að skoða lóðina í Vaðnesi og lögðumst þar í grasið. Okkur þótti landið svo

Vala Rós takmarkaði gardínur í bústaðnum vegna þess að þau vilja hafa sem mesta tengingu við fallega náttúruna, geta fylgst með breytingum á henni og fuglalífinu sem þeim finnst alveg yndislegt í Vaðnesi.

H e i l l u ð a f l a n d i n u o g n ú t í m a l e g u h ú s i n uTex t i : Auður I . O ttesen . M yndi r : Pá l l Jökul l Pétursson


Húseiningarnar tengjast með léttri glerbyggingu.

Viður á valda veggi gera herbergin hlýleg og tengja innirýmið náttúrunni, án þess þó að verða yfirþyrmandi.

yndislegt að við slógum til, enda hefur komið á daginn að það er rosalega gott að vera hérna. Húsið sem stóð þá til að byggja hér frá Eon arkitektum var okkur að skapi,” segir Vala Rós og bætir við að þótt húsið hefði verið öðruvísi þá hefði það ekki skipt öllu máli því þau voru svo heilluð af staðnum.

Húsið er nýtískulegt, gluggarnir stórir og hátt til lofts. „Húsið okkar er í nútímalegri útfærslu sem auðvelt er að gera notalega. Mér líkar vel að húsið er tvískipt, strákarnir geta verið í ró og næði í svefnálmunni þótt við séum með gesti sem við spjöllum við fram á nótt. Þeir geta svo farið fram í stofu og eldhús á morgnana án þess vekja þá sem vilja sofa. Húsið er allt á einni hæð sem mér finnst mikill kostur.” Húsið kostaði 27,9 milljónir með öllu, utan ísskáps og þvottavélar. Hjónin fylgdust með byggingu þess og komu að vali gólfefnis og innréttinga. „Arkitektarnir höfðu mælt með hlynparketi á veggina, en við ákváðum að splæsa meira í eldhústækin á kostnað eldhúsinnréttingarinnar og völdum líka ódýrara parket á veggina. Við fórum Ikea-leiðina í innréttingunni og keyptum birki í stað hlynsins, en þar var töluverður verðmunur. Kringum arininn áttu að vera stórgerðari leirsteinflísar sem voru ekki til þegar til kom og völdum við því fíngerðari flísar til þess að hægja ekki á framkvæmdunum,” segir Vala Rós sem er afar sátt við útkomuna og hversu húsið er bjart og nýtur sín vel í umhverfinu.

Elmar Ingi, sem er 11 ára, hefur mikið fyrir stafni í sveitinni. Hann syndir í Höskuldarlæk og veiðir þar á flugur sem hann hefur hnýtt sjálfur. Flugurnar geymir hann í veiðihattinum sem hann ber hér á höfði.

„Ég fer í allt annan gír í sveitinni, fer í þvældu og

þvegnu stuttbuxurnar, hárið fer í tagl, vinnuvettlingar á hendurnar og svo dúllar

maður sér og lætur sér líða vel meðan strákarnir leika sér í

læknum eða bregða sér í golf,”

Æskilegt er að setja möl, steina eða vikur í botninn til að tryggja gott frárennsli.

Það er gott að setja dálítið af safnhaugamold með í pottinn eða einhvern annan lífrænan áburð.

GARÐVERKIN MEÐ JÓNI GUÐMUNDSSYNITexti: Jón Guðmundsson garðyrkjufræðingur. Myndir: Páll Jökull Pétursson

Fjölmörg sumarblóm fara vel í pottum og kerum og sumar tegundir þrífast jafnvel betur við slíkar aðstæður heldur en í beði. Þetta á sérstaklega við um

viðkvæmar tegundir því plöntur í potti er hægt að setja á skjólbestu og sólríkustu staðina í garðinum. ýmsar fjölærar plöntur og runna má líka rækta í pottum með góðum árangri, t.d. geta steinhæðaplöntur og kryddjurtir farið vel í heppilegum potti.

Úrvalið er mikið nú til dags þegar kemur að pottum og kerum og er hægt að fá potta úr viði, málmi, plasti, leir og steinsteypu. Sumir pottar þola betur frost en aðrir og getur verið gott að spyrjast fyrir um þetta í plöntusölum. Pottar eldast mismunandi vel - leir- og steinsteyptir pottar vilja stundum springa á veturna og viðar- og plastpottar upplitast með tímanum. Hvernig potta skal velja veltur fyrst og fremst á smekk hvers og eins, sem og á stærð plöntunnar sem á að rækta í honum.

Sumarblóm í potta og ker

Ávallt skal tryggja gott frárennsli, og ef ekki eru göt á botni pottsins er æskilegt að bora göt á hann. Best er svo að setja smásteina, möl eða vikur í botninn á kerinu til þess að frárennslið sé örugglega í lagi. Ef potturinn er mjög djúpur er ekki nauðsynlegt að setja nýja mold úr búðinni í allan pottinn, það má alveg setja möl eða eldri mold neðst og svo nýja og fríska mold í efstu 10-20 sm. Þeir sem vilja rækta lífrænt geta sett dálítið af moltu eða öðrum lífrænum áburði með. Þó er óþarfi að gefa sumarblómum mjög mikinn áburð þar sem það eykur bara blað- og stöngulvöxt á kostnað blómanna.


Gróandinn

Komið plöntunum vel fyrir og þjappið vel að þeim.Veljið plöntur í pottinn eftir smekk.

Frævun með pensli.Ef lítið er um hunangsflugur á vorin þegar ávaxtatrén blómgast er heppilegt að bregða sér í flugulíki og pensla frjókornum á milli blómanna. Ef að frævun er léleg getur frjóvgun orðið rýr og uppskeran eftir því. Oft er nóg að láta hunangsflugurnar um verkið en stundum er líka gott að hjálpa til. Flest ávaxtatré þurfa að fá frjó af öðru tré til að frjóvgast og mynda aldin og þetta verður ætíð að hafa í huga. Líka má finna ávaxtatré sem eru sjálffrjóvgandi en það er frekar sjaldgæft. Best er að fræva á milli blómanna með mjúkum pensli. Sætkirsiber, Prunus avium.

Það getur verið mjög breytilegt hvað fólk vill hafa margar tegundir saman í keri, en mér finnst oftast nóg að hafa þrjár. Þá getur farið vel að hafa eina hávaxna og blómsæla, eina blaðfallega og svo eina sem hangir fram af pottinum.

Sumir vilja vitanlega meiri litadýrð og fer það að sjálfsögðu allt eftir smekk hvers og eins og um að gera að hafa hlutina eftir eigin höfði. Þó þarf að velja vel saman liti og annað útlit eins og ávallt þegar um samplöntun er að ræða. Alltaf skal svo hafa hávaxnar plöntur aftarlega og lágvaxnar og hangandi fremst.

Stundum getur farið vel að hafa plöntur einar í potti eða nokkrar af sömu tegund, t.d. hostur, pálma og ýmsar tegundir blóma og runna. Ef kerið er mjög stórt er heppilegt að koma því fyrst fyrir á sínum stað og fylla það svo af mold og plöntum. Ef kerið sem rækta á í er lágt, t.d skál, er heppilegast að hafa lágvaxnar plöntur í því.

Þegar plöntur eru gróðursettar er alltaf nauðsynlegt að þjappa moldinni vel að rótunum og vökva vel á eftir og næstu daga.

Það þarf líka alltaf að hafa það hugfast að plöntur í pottum og kerum þurfa oftar vökvun heldur en þær sem vaxa í beði. Það getur líka verið gott að gefa dálítinn áburð upp úr miðju sumri. Bæði má vökva öðru hverju með blómaáburði eða

strá Blákorni yfir pottinn. Á haustin getur svo verið gott að koma pottinum fyrir í geymslu eða leggja hann á hliðina á góðum stað. Þá springur hann síður um veturinn eða upplitast og hægt verður að nota hann aftur og aftur.


Á vorin og fyrripart sumars eru ekki margar tegundir matjurta farnar að gefa uppskeru en þær eru þó til. Bæði eru til villtar plöntur sem hægt er að nýta snemma á

vorin, eins og blöð túnfífla, blóðkolls, skarfakáls og njóla.

Nokkrar tegundir ræktaðra matjurta er einnig hægt að byrja að uppskera í júní og ber þar helst að nefna hjálmlauk, spergil og rabarbara. Þessar þrjár tegundir eru með betri og áhugaverðari matjurtum og eru hjálmlaukurinn og rabarbarinn báðar mjög harðgerðar og duglegar tegundir. Spergillinn er að vísu nokkuð vangæfari, en lifir þó góðu lífi í garðinum hjá mér við frekar óblíð skilyrði. Hann er að vísu enn ekki mjög uppskerumikill en uppskeran er alltaf lítil fyrstu árin eftir útplöntun en eykst svo eftir að plantan

eldist og stækkar. Spergillinn er fjölær eins og rabarbarinn og hjálmlaukurinn, og er einungis uppskorinn fyrst á vorin þegar hann er að koma upp. Sprotarnir eru þá skornir rétt undir yfirborði jarðvegsins þegar þeir hafa náð um 12-15 sm hæð.

Hjálmlaukurinn er alveg einstök planta og er blendingur á milli matlauks og pípulauks. Hann myndar litla topplauka síðsumars í stað blóma sem hægt er að nýta, og einnig má nota móðurlaukinn og grösin á plöntunni. Alla plöntuna má nýta í ýmsa matargerð, t.d. bökur, súpur og salöt. Hún fjölgar sér nokkuð mikið með smálaukum og er hægt að koma sér upp nokkuð góðum stofni á fáum árum. Hjálmlaukurinn gefur uppskeru mjög snemma á vorin og er því sérlega heppilegur í matjurtagarðinn.

Spergill er skorinn rétt undir yfirborði jarðvegs.

Uppskeran í sumarbyrjunGRÓANDINN


Vinstri síða: Girnilegur hjálmlaukur uppskorinn um miðjan maí.

Efst t.v.: Bleiktur rabbarbari er girnilegt og gott vorgrænmeti.

Efst t.h.: Villilauk má uppskera snemma vors.

Neðst t.v.: Ræktað afbrigði af túnsúru er með stærri blöð en þessi vilta.

Fleiri tegundir er líka hægt að nýta snemma eins og villilauk, pípulauk og túnsúru. Túnsúran er stundum ræktuð í matjurtagörðum erlendis og má nýta hana í salöt og súpur snemma vors. Rabarbarann þarf ekki að kynna fyrir neinum, en hann er bestur fyrst á vorin og fyrri part sumars og er trúlega duglegasta og uppskerumesta matjurtin sem hægt er að rækta hér á landi.


Hefur þú áhuga á skógrækt? Nú býðst áhugafólki um skógrækt að gerast áskrifendur að Ársriti Skógræktar ríkisins. Ritið er sérstaklega veglegt í ár vegna 100 ára afmælis Skógræktar ríkisins og telur um 100 blaðsíður. Efnistök eru fjölbreytt og er m.a. fjallað um skógrækt á Grænlandi, skaðvalda í skógum, kolefnis-bindingu, birkivín, skógarnytjar í skólastarfi og stormfall. Ritið kemur úr í upphafi sumars og kostar áskriftin 2.000 kr. á ári. Til að gerast áskrifandi, hringdu í síma 471 2100 eða sendu tölvupóst á [email protected] með beiðni um áskrift ásamt nafni, kennitölu og heimilisfangi.

fjöldi yrKjA, Bæði fyrir SKEPnur OG mEnn

Ræktun og neysla bóndabauna er því ævaforn og aðrar tegundir, eins og garðabaunir sem einnig eru stundum kallaðar strengjabaunir

Tegundin er í eðli sínu einær og hefur uppréttan, kröftugan vöxt og hærða og stóra fræbelgi. Baunirnar eru stórar og flatar, 2-2,5 sm á stærð, og eru ýmist grænar, hvítar eða rauðar á litinn. Þær eru bragðbestar þegar þær eru ungar, en fullþroska baunir getur þurft að flysja fyrir neyslu.

Engin tegund bauna er næstum því eins harðgerð og dugleg og bóndabaunir, sem stundum eru líka kallaðar hestabaunir. víða erlendis er þeim oft sáð að hausti

og þau látin yfirvetrast úti - þá kemur uppskeran snemma sumarið eftir. Hér á landi er hins vegar sáð til hennar á vorin. Plönturnar þola mikinn kulda, jafnvel -10°C, án þess að skaðast.

Ein Af ElStu mAtjurtum HEimSTegundin vex hvergi villt en náskyldur ættingi

hennar er tegundin Vicia narbonensis sem vex villt víða í Suður-Evrópu, Norður-Afríku og Suðvestur-Asíu. Hún er meðal elstu matjurta sem ræktaðar eru og er hún talin upprunnin við austanvert Miðjarðarhaf á nýsteinöld (4000-1800 f.Kr.). Hún hefur líka verið ræktuð í Norður-Evrópu um langan aldur og hafa fundist minjar um hana í mjög gömlum setlögum, t.d í Bretlandi.

Plantan er frá 30 sm upp í 150 sm á hæð og blómin eru oftast

hvít og svört, en stundum alveg hvít eða rauð. Plantan

er mjög falleg í blóma og hefur allmikið skrautgildi fyrir matjurtagarðinn. Plönturnar þurfa einhvern stuðning, af bambuspriki eða einhverju

áþekku.

Fjölmörg yrki eru til og hef ég fengið góða uppskeru af ´Masterpeice Green Longpot´, ´Green Windsor´, ´ Mades´ og ´Red Epicure´.

(Phaseolus vulgaris), koma frá Ameríku miklu síðar eða á 16. öld. Það eru til nokkur mismunandi afbrigði af tegundinni og er hún ræktuð bæði sem skepnufóður og til manneldis. Af þeim síðarnefndu eru til yrki með langa belgi og svo aftur stutta. Þeir löngu geta innihaldið allt að tíu baunir en þeir stuttu fjórar til fimm. Af báðum þessum afbrigðum er til fjöldinn allur af yrkjum.

HæGt Að SÁ BEint útBóndabaunir þrífast vel í köldu loftslagi og er

hægt að sá þeim beint út í beð eða í litla potta, 8-10 sm, og rækta inni í glugga í nokkrar vikur. Það má sá nokkuð djúpt eða 4-8 sm. Þegar plönturnar hafa náð 5-10 sm hæð er hægt að fara að herða þær fyrir útplöntun. Gott er að sá fyrripartinn í maí og planta út seinnipart mánaðarins, en plönturnar eru mjög kröftugar og vaxa nokkuð hratt. Ef hugmyndin er að sá beint út er það gert í byrjun maí, en jarðvegurinn þarf helst að hafa náð um 5°C hita.

Góð umönnun GEfur BEtri uPPSKEruBil á milli plantna er haft um 25 sm við

útplöntun og þarf að vökva nokkuð vel fyrstu dagana, en tegundin þrífst best í frjósömum og rakaheldnum jarðvegi. Best er að staðsetja plönturnar á sólríkum og skjólgóðum stað og nauðsynlegt er að veita þeim einhvern stuðning þegar þær fara að hækka. Ávallt skal passa upp á að uppræta allt illgresi yfir vaxtartímann og þegar blómgun er afstaðin er best að toppstýfa plönturnar til þess að þær setji alla orkuna í að þroska baunirnar. Fræbelgina má nýta heila til matar á meðan þeir eru ungir og einnig má borða sprotaenda ef þeir eru soðnir.

BEStAr fErSKAr BEint úr GArðinumBaunirnar þroskast á 14-16 vikum frá sáningu

og eru uppskornar ungar og áður en þær ná fullum þroska. Gott er að uppskera þegar maður finnur fyrir baununum með því að kreista belgina. Ef baunirnar verða of þroskaðar geta þær orðið seigar og harðar. Baunirnar geymast í viku í kæliskáp og ef vel uppskerst er hægt að þurrka þær til vetrarins. Einnig má snöggsjóða þær og frysta, en bestar eru þær þó ferskar beint úr garðinum.

Gott er að staðsetja plönturnar við grindverk eða veita þeim einhvern annan stuðning á vaxtartímanum.

B ó n d a b a u n i r ( V i c i a f a b a )

Tex t i og myndi r : Jón Guðmundsson


Gróandinn

Í áratugi hafa íslenskir garðyrkjubændur unnið að því að byggja upp og rækta úrval

af garðplöntum fyrir íslenska veðráttu. Nú hafa þeir opnað vefinn gardplontur.is

Þar má finna margvíslegan fróðleik.

„Íslensk blómeru harðgerð, kröftug og fersk.“

„Íslensk blómeru harðgerð, kröftug og fersk.“Björn Sigurbjörnsson, garðyrkjumaðurBjörn Sigurbjörnsson, garðyrkjumaður

ÍSL

EN

SK

A S

IA.I

S S

GB

462

96 0

6/09

Skoðaðu gardplontur.is og nýttu þér dýrmæta þekkingu og reynslu íslenskra garðyrkjubænda.

Ég hef enn sem komið er ekki hitt neinn sem ekki þykir nýuppskorin og safarík jarðarber góð. Þau eru líka mjög auðveld í ræktun og allir eiga að geta náð góðum árangri

við ræktun þeirra. jarðarber hafa marga góða kosti – þau gefa fljótt uppskeru en plantan getur gefið fyrstu berin árið eftir útplöntun og jafnvel sama ár. Hún tekur lítið pláss og gefur vel af sér, eða allt að 400-500 g á plöntu ef sæmilega tekst til. Plöntunum er auðvelt að fjölga með ofanjarðarrenglum og þannig má margfalda stofninn á skömmum tíma ef þurfa þykir. jarðarberjaplantan eldist hins vegar frekar illa og er gott að endurnýja hana á 4-5 ára fresti.

Jarðarberið (Fragaria ssp.) er af rósaætt (Rosaceae) eins og epli, perur, rósir og margar aðrar tegundir trjáa, runna og blómplantna. Plantan er um 20–40 sm í þvermál og blómgast hvítum blómum. Hún sendir út ofanjarðarrenglur sem plantan fjölgar sér með. Ein tegund jarðarberja vex villt hér á landi (Fragaria versa). Hún er stundum ræktuð í görðum en gefur frekar smá en bragðgóð ber. Plantan fer vel framarlega í beði og er falleg og dugleg þekjuplanta sem mætti alveg fá meiri athygli og vera meira ræktuð.

AldAGömul jurtRæktun jarðarberja er nokkur þúsund ára

gömul og voru Rómverjar til að mynda duglegir í ræktun þeirra. Á miðöldum var farið að rækta jarðarber (Fragaria versa) í frönskum görðum og á 15. öld voru þau orðin algeng í Englandi. Þau hafa líklega fyrst borist hingað á 19. öld, en ekki orðið algeng fyrr en seinnipart 20. aldar þar sem ræktunin gekk hálfbrösuglega framan af. Þau jarðarber sem aðallega eru ræktuð í görðum núna eru blendingar af amerísku tegundunum Fragaria chiloensis og Fragaria virginiana. Þau eru oft kölluð garðajarðarber (Fragaria x ananassa).

ræKtuð Bæði inni OG útiPlönturnar er hægt að rækta í gróðurhúsum,

sólreitum, undir akrýldúk eða bara undir berum himni. Jarðarber er líka hægt að rækta í pottum og kerum úti á svölum eða á veröndinni. Slíkar plöntur þarf að vísu að vökva meira og passa betur upp á næringu heldur en hjá plöntum í beði. Það getur verið gott að rækta hluta plantnanna undir plasti eða gleri til þess að fá hluta uppskerunnar fyrr en ella. Líka má setja akrýldúk yfir plöntur til þess að flýta fyrir uppskeru. Slíkt gerir það að verkum að við höfum fersk jarðarber yfir lengra

J a r ð a r b e r e r u g ó m s æ t o g g ó ðTex t i , myndi r : Jón Guðmundsson

GRÓANDINN


tímabil. Sé ætlunin að rækta berin í gróðurhúsi eða sólreit er nauðsynlegt að lofta vel því annars er hætt við að grámygla verði til vandræða. Hún þrífst best við hátt rakastig og getur verið til vansa í jarðarberjarækt.

ÞrifAlEGt Að ræKtA Á dúKuðu BEðiMjög hentugt getur verið að planta í gegnum

svart plast eða svartan jarðvegsdúk. Kosturinn er m.a. sá að berin snerta þá ekki jarðveginn því þá er hætta á að þau mygli eða að sniglar nái í þau. Líka má hengja berjaklasana upp eða setja hálm eða sérstakar mottur undir berin. Fleiri kostir fylgja því að planta í gegnum dúk, t.d. verður jarðvegurinn hlýrri, illgresi nær sér síður á strik og raki helst betur í beðinu. Stundum er útbúin slá úr bambus eða öðru priki og sett yfir

plönturnar og berjaklasarnir hengdir upp til að halda þeim á lofti og frá sniglum.

jArðArBEr ÞurfA frEKAr SúrAn jArðvEG

Þegar jarðarberjum er valinn vaxtarstaður er best að hann sé sólríkur og skjólgóður. Bestur er næringarríkur moldarjarðvegur og gott er að bæta í hann búfjáráburði fyrir gróðursetningu. Ekki skal setja kalk eða skeljasand í jarðveginn þar sem plönturnar kjósa frekar súran jarðveg. Passa þarf upp á að planta ekki of djúpt, efsti hluti rótarhálsins á að standa upp úr jarðvegnum. Gott er að gróðursetja á vorin eða haustin, en líka má gróðursetja um sumarið. Ekki er gott að gróðursetja þar sem jarðarber hafa vaxið árið áður heldur er best að velja annan stað og rækta berin bara í nokkur ár á hverjum stað. Langtímaræktun á sama stað veldur jarðvegsþreytu og ýtir undir sjúkdóma.

AuðvElt Að fjölGA jArðArBErjumHæfilegt bil á milli plantna er frá 25-30 sm, en

fer þó allt eftir því hve stórvaxin yrkin eru sem rækta skal. Passlegt er að hafa 60 sm á milli raða. Ef planta á að fara í gegnum dúk eru gerðir 10 sm krossar með beittum hníf og plantað í gegnum dúkinn. Nauðsynlegt er að vökva vel á eftir og næstu vikurnar. Almenn umhirða er ekki mikil en á uppskerutímanum, þegar berin fara að þroskast, þarf að vökva eftir þörfum. Ávallt á að uppræta allt illgresi og fjarlægja sjúka plöntuhluta, t.d. ef grámygla sést. Ofanjarðarrenglur skal ávallt klippa burt þegar þær sjást, nema þegar hugmyndin er að búa til nýjar plöntur. Þegar aldinin verða þroskuð getur verið nauðsynlegt að verja plönturnar gegn hungruðum þröstum með því að setja net eða akrýldúk yfir þær.

uPPSKErA í Þurru vEðriEftir 4-5 ár fer að verða nauðsynlegt að yngja

upp plönturnar og þá er um að gera að láta nokkrar ofanjarðarrenglur ræta sig og fá nýjar og frískar plöntur til ræktunar. Á haustin eða snemma vors er gott að klippa burt allt gamalt og visið lauf en skilja ung blöð eftir. Alltaf skal reyna að halda beðunum hreinum og snyrtilegum því þá minnkar hættan á að sjúkdómar og meindýr geri vart við sig. Heppilegast er að uppskera berin í þurru veðri og best er að taka berin fullþroskuð og neyta þeirra sem fyrst. Ber sem eru græn að hluta geta geymst í kæliskáp í nokkra daga. Berin má líka frysta til síðari nota.

Það getur verið sniðugt að hafa bæði snemmþroska

yrki og svo önnur sem þroskast dálítið seinna,

með því lengjum við uppskerutímabilið.

Allnokkur yrki eru fáanleg í gróðrarstöðum og af

snemmþroska yrkjum hafa ´Glima´og Zephyr´ reynst vel. Af þeim sem þroskast

dálítið seinna eru fáanlegar ´Korona´og ´Senga-Sengana´

og hafa þær líka reynst vel.


Garðagróður af öllum gerðumSækið sumarið til okkar

F A

B R

I K

A N

200

4

Stjörnugróf 18 * Sími 581 4550 * Fax 581 2228www. mork.is [email protected]

Á pallinum hjá Ásdísi eru bæði sígrænar og lauffellandi plöntur í pottum. Hún stækkar pottana eftir því sem plöturnar eldast, skiptir um pott á 2ja-3ja ára fresti og þess á milli setur hún nýja mold ofan á þá sem fyrir er.

1. Í fremsta pottinum er koparreynir (Sorbus frutescens), við hlið hans himalajaeinir (Juniperus squamata ‘Blue Carpet‘), þá musterisblóm (Astilbe x arendsii) - fjölær blómjurt sem blómstrar fallegum skúfum.Bergfura (Pinus uncinata) gnæfir svo yfir framan við gömlu eldavélina en fagursýpris (Chamaecyparis lawsoniana) og dvergfura (Pinus mugo var. Pumili) stendur státin við hlið hennar.

2. Sólboði (Osteospermum x hybridum) er með blóm sem lokast í dimmviðri og flæðandi snædrífa (Sutera diffusa) fara vel saman í potti.

3. Járnurt (Verbena x hybrida) sómir sér ein í fallegum leirpotti.

Ásdís ragnarsóttir, deildarstjóri í Blómavali, á fallegan og fjölskrúðugan garð í Kópavogi. í bland við náttúrulegan gróður fegrar hún garðinn

sinn með trjám, blómstrandi runnum og sumarblómum í pottum - litlum og stórum. Hún segir lítið mál að rækta í pottum ef plönturnar fá næringu, tilhlýðilega vökvun og ekki er of þröngt um þær í pottunum.

4. Margaritur (Margarita) eru harðgerð sumarblóm sem bæði fara vel í pottum og beði. Þær standa síblómstrandi langt fram á haust. Engu færri blóm eru á tóbakshorninu (Petunia surfinia) sem blómstrar allt sumarið í körfu í trénu hjá Ásdísi.

5. Ekkert er því til fyrirstöðu að vera með nytjaplöntur í pottum og graslaukurinn hennar Ásdísar sómir sér vel í potti.

1.

2.

5.

4.

3.

Plöntur í kerumTex ti : Auður I . O ttesen . M yndi r : Pá l l Jökul l Pétursson



Léttum okkur garðverkin og förum vel með skrokkinn

Tex ti : Herdís Guðmundsdótt i r. M yndi r : Pá l l Jökul l Pétursson

HAnSKAr nAUðSynLEGIr TIL Að HLÍFA HönDUnUMEn hvað tekur maður

til bragðs ef maður vill lappa upp á sig, er t.d. að fara í afmæli, út að borða eða í brúðkaup eftir átök í garðinum? Hendurnar skítugar, siggið komið og mold undir nöglunum. Katrín Þóra Barkardóttir á Snyrtistofunni Guinot – M C veit ráð við þessum vanda: „Fátt kemur í veg fyrir að menn fái einhverja mold eða drullu undir neglurnar þegar unnið er í garðinum og númer

eitt tvö og þrjú er að nota hanska við garðverkin til að hlífa höndunum. Það er alveg nauðsynlegt að eiga fleiri en eitt par af hönskum til skiptanna þegar annað þeirra verður blautt og moldugt. Við núning kemur sigg í lófann og ráð við því og að ná mold úr sprungum í húðinni er að skrúbba hendurnar með kornasápu sem nær öllum óhreinindum og dauðum húðfrumum af húðinni þannig að hendurnar verða mýkri. Best er að nota naglabursta til að ná undan nöglunum. Eftir þetta ber maður á sig næringarríkan handáburð og pússar svo létt yfir neglurnar með bónþjöl sem gefur glansandi áferð,” segir Katrín og bendir á að til sé naglalakk sem í er næring fyrir neglurnar til að styrkja þær. „Eftir svona meðferð eru hendurnar fínar og ekkert tiltökumál er að leggja af stað í boðið eða veisluna,” segir Katrín að lokum.

Kornsápa til að hreinsa hendurnar, góður handáburður og bónþjöl og nærandi naglalakk gerir hendurnar mjúkar og tandurhreinar eftir garðvinnuna.

Garðvinna er ekki alltaf auðveld, þvert á móti getur hún verið heilmikið púl og tekið á. Arfi hér og njóli þar, fíflar alls staðar – og maður skellir sér á hnén og setur afturendann út í loftið! Svo er bograð, kropið, krafsað og puðað - sláttuvélinni baslað í gegnum grasið, steinum velt við og þökum lyft. Allt í einu er manni voða heitt í hamsi, svitinn sprettur fram og maður orðinn skítugur upp fyrir haus.

tEyGjA vEl Á SKrOKKnum Eftir GArðvinnunAVerkir sem gera oft vart við sig eftir garðvinnu geta verið vegna þess að

fólk beitir sér ekki rétt við vinnuna. Ýmis verkfæri geta létt manni verkin í garðinum og við fínverkin er handhægt að nota litlar skóflur, klórur og hrífur. Að verki loknu er nauðsynlegt að teygja á hálsvöðvum, fót- og handleggjum. Svo þarf að hafa í huga að beita bakinu rétt og reyna ekki að lyfta of þungum hlutum einn. Það getur verið gott að fara í heitt bað eða sund á eftir, og ekki saki að verða sér úti um herðanudd. Hannes Pétur Jónsson nemi í sjúkraþjálfun sýnir nokkrar góðar teygjuæfingar sem gott er að gera að lokinni garðvinnunni.

Hálsteygjur: Hallið höfði til hliðar, togið létt á höfuð og ýtið gagnstæðri (hægri á myndinni) öxl niður á við. Passið að toga ekki of fast í höfuð/háls.

Teygja fyrir aftanlærisvöðva: Setjið annan fótinn upp á hól eða stól og reynið að ná í tærnar, án þess að beygja bakið. Hreyfingin gerist í gegnum mjaðmaliðinn.

Teygja á framanlærisvöðva: Togið hæl að rassi og beinið hnénu ávallt niður að jörðinni.

Teygja/Liðkun með priki: Þetta er einstaklega góð upphitun og liðkun fyrir hrygginn. Hægt er að nota hrífu eða langa skóflu við þessa æfingu.

Teygja á kálfavöðvum: Beygið ökkla og setjið upp við vegg eða tré og hallið ykkur að trénu þangað til þið finnið teygju.

Teygja á brjóstvöðvum: Haldið í eða styðjist við tré eða vegg og stígið stórt skref fram á við og finnið þegar teygjan kemur í brjóstvöðvann.


GróðurSEtt BEint í POKAnnHérna er þægileg og einföld lausn fyrir þá sem eru með lítið

ræktunarpláss, t.d. litlar svalir. Kaupið poka af Flúðamold og skerið 5-6 göt og plantið kryddjurt í hvert gat og vökva svo hæfilega. Gott er að skera af tveimur hornum pokans til þess að tryggja afrennsli vatns. Kryddjurtagarðurinn er þar með tilbúinn!

nOKKur ÞæGilEG vErKfæriHér sýnum við nokkur dæmi um verkfæri sem fara vel með skrokkinn

og auðvelda fólki garðvinnuna. Anton Magnússon starfsmaður Garðheima sýndi okkur hvernig þeim er beitt og leiðbeindi um notkun þeirra.

Þetta tæki er notað til þess að fjarlægja fífla í grasflötum.

Griparmur til þess að ná rusli, t.d innan úr runnum eða beðum svo ekki þurfi að beygja sig.

Þessa klóru er hægt að nota bæði með og án framlengingarskafts sem skrúfast í endan á henni.

Greinaklippur sem hægt er að framlengja minnka álagið á líkamann.

Grasklippur með framlengingu, henta vel til þess að klippa meðfram köntum þar sem sláttuvélin nær ekki til.

Blalands_aetigardur_9x13_mix.indd 1 6/10/09 3:20:53 PMSumarhúsið og garðurinn 1. 2009 53

Þegar við lára, konan mín, áttum kost á nýlegri gaseldavél í sumarbústaðinn okkar tókum við boðinu. í eldhúsinnréttingunni var takmarkað pláss fyrir gaskút

og öryggisins vegna er ráðlegt að hafa hann utandyra. við veltum fyrir okkur hvernig við ættum að ganga frá gaskútnum fyrir utan bústaðinn og niðurstaðan varð sú að smíða kassa með opnanlegu loki og lás - nógu stóran fyrir tvo gaskúta og að auki væri hægt að nota hann sem sæti.

Sigurgeir sonur okkar á heiðurinn að smíðinni en hann er húsgagnasmíðameistari, vandvirkur og röskur. Ég var honum til hjálpar með mína gömlu járnsmíðareynslu og smiðsdóttirin Aníta Nótt var með okkur og fylgdist áhugasöm með.

Fyrsta verk okkar var að bora fyrir gasleiðslunni með löngum trébor í gegnum útvegginn. Koparröri var því næst stungið í gegn og það

tengt við eldavélina. Við þéttuðum vel með rörinu því það þarf að tryggja að það verði 100% múshelt. Við ákváðum að vera með tvo kúta, annan til vara ef sá fyrri tæmdist. Við vildum líka eiga kost á því að samnýta annan kútinn fyrir gasgrillið.

Í byrjun gerðum við grófa efnisáætlun og kassinn var svo hannaður jafnóðum. Við keyptum efnið í grindina en klæðningin var til frá því við klæddum bústaðinn. Smíðin tókst vel, verkið var unnið á tveimur dagshlutum um páskana, á milli þess sem borðaður var góður matur og tekið í spil og hljóðfæri. Lokaverkið var svo að taka út fyrir gasslöngu grillsins. Við ráðgerum að hafa það úti og tengt yfir sumarið, en aftengja það og fara með í geymslu við lok dvalar í bústaðnum í vetrarbyrjun. Ég bar svo fúavörn á kassann í næstu dvöl, fyrst vel af glærri fúavörn yfir allt, bæði að utan og innan, og svo litaða á eftir. Kútarnir fóru svo í kassann og þeir tengdir. Einn af kostunum við kassann er sá að hann má líka nota sem stól og hann fellur vel að því sem

fyrir er. Við Lára vorum ánægð með hvernig til tókst og ég vil benda á að kassa sem þennan mætti einnig smíða sem geymslu fyrir útiáhöld þar sem hana vantar. Við verkið þurfti vélsög, handsög, borvél, sporjárn, hallamál, málband, límband og að sjálfsögðu blýant.

Séð ofan á kassann. Grindin er styrkt með lista sem festur er inn á hana og hún er klædd með veggpanel. Hornið er hulið með lóðréttum veggpanelborðum.

S m e k k l e g u r k a s s i f y r i r g a s k ú t aTex t i og l jósmyndir : Ar inbjörn S igurgei rsson

ytra mál grindarinnar er 100 sm á lengd, 45 sm á breidd og 60 sm á hæð.

Grindarefnið er gagnvarið, annars vegar 34x95 mm í

kassann og hins vegar 34x45 mm sem notað er í lokið. Kassinn er klæddur með

veggpanel. Annað sem þarf eru fúavörn,festingavinklar,

ryðfríar skrúfur, lamir, læsingarjárn og ryðfrír

hengilás.

Grindarefnið fest á vegg og pallgólfið. Grindin fullsmíðuð með vinklum í hornum og listum til styrkingar í úthornum.

Kassinn fullklæddur með veggpanel, sams konar og húsið er klætt með.


Tekið út fyrir læsingarlykkju og lásafestingarnar komnar á sinn stað.

Vinklar til styrktar þar sem grindin er ,,skáskrúfuð” saman.

Lamirnar eru staðsettar og tekið út fyrir þeim með sporjárni.

Klæðningin er lárétt og samskeytum á horninu er lokað með lóðréttum borðum. Sigurbjörn notar Húsasmiðjulímbandið til að stilla af lóðrétta lokun á horn kassans sem er í stíl við fráganginn á bústaðnum. Með sama hætti er farið að þegar gengið er frá klæðningarkantinum á lokinu.

Lamirnar komnar á sinn stað og festar með tork-skrúfum. Lokið er rammi með tveimur þverspýtum til styrktar. Ramminn er klæddur veggpanel og hliðarnar með panelrenningum.

Snotur kassi sem fellur vel að húsinu.

Hönnun sérsniðin að þínum þörfum

www.landslagsarkitekt.isSumarhúsið og garðurinn 1. 2009 55

HEitrEyKtur lAxABiti mEð rAuðrófum, PECAn-HnEtum OG rifnum EiniBErjA-Krydduðum EPlum

Þennan einfalda og afar bragðgóða rétt er auðvelt að snara fram. Best er að bera laxinn fram svo gott sem nýeldaðan án þess að þurfa að kæla hann. Með réttinum er gott að bera fram volga einfalda rjómaostasósu.

6 stk. 100-150 g laxabitar400 g rauðrófur 150 g pecan-hnetur

1 grænt epli5-6 fínsöxuð einiber1 lítil dós kotasæla Safi úr 2 limeÖrlítið af rifnum berki af limeSjávarsalt og pipar úr kvörnÓlífuolíaReyksag (Uppskriftin passar fyrir 6)

Laxinn er heitreyktur í sérstöku reykboxi en þeir sem ekki hafa aðgang að slíku geta t.d. reykt

hann á Wok-pönnu með rist fyrir fisk sem passar ofan í pönnuna. Reyking á pönnu virkar þannig að reyksag er sett í botninn á pönnunni. Ristin þarf að vera nokkrum sentímetrum fyrir ofan reyksagið. Laxinum er raðað á ristina, lok sett yfir og pannan sett á miðlungshita þar til fer að rjúka úr saginu. Þá er yfirleitt slökkt á hitanum og fiskurinn látinn eldast rólega í heitum reyknum, en það tekur um það bil 15-20 mín. Varist að taka lokið af meðan á elduninni stendur því ef reykurinn sleppur út þarf líklega að kveikja aftur undir hellunni til að mynda reyk á ný.

Veiðimönnunum við Haffjarðará er ekki í kot vísað þegar kemur að matborðinu því Hákon már örvarsson matreiðslumeistari sér um matseldina í veiðihúsinu við ána í sumar. veiðimenn hafa þó víðar notið matar hans í veiðitúrum því hann hefur einnig verið kokkur í veiðihúsum í miðfirði og við laxá í dölum og Aðaldal. Það er ekki úr vegi að bjóða

upp á uppskriftir af nýveiddum laxi sem borinn er fram með fersku grænmeti og ávöxtum.

ferskt

og gott


Með fiskinum eru bornar fram rauðrófur, pecan-hnetur og epli. Rauðrófurnar eru soðnar við vægan hita í klukkustund, eða þar til þær eru orðnar meyrar. Kælið þær eftir suðuna, flysjið og geymið síðan í kæli. Blandið saman í skál safanum úr lime-inu ásamt helmingi meira af ólífuolíu og rifnum lime-berki. Skerið því næst rauðrófurnar í 1 sentímetra þykkar sneiðar, hellið lime-dressingu yfir og saltið og piprið. Pecan-hneturnar eru bleyttar í sætum legi af hrásykri og sírópi. Bræðið hrásykurinn í örlitlu vatni, bætið sírópi út í og hellið yfir hneturnar. Þær eru síðan lagðar á bökunarpappír, kryddaðar með

örlitlu sjávarsalti og bakaðar í ofni í 10 mínútur við 170°C, eða þar til þær eru stökkar og gylltar. Epli eru rifin niður með rifjárni og blönduð með einiberjunum og safa úr hálfri lime, ásamt örlitlu salti. Gott er að setja örlítið af fersku söxuðu dilli saman við eplin.

Stillið réttinum huggulega upp. Fallegt er að setja rauðrófusneiðar undir fiskinn og ausa yfir þær dressingunni sem þær lágu í. Laxabitarnir eru lagðir ofan á rauðrófurnar og ofan á þá er sett kotasæla og rifin epli. Réttinn er hvort heldur hægt að bera fram á fati eða á disk.

Hákon Má þarf vart að kynna fyrir lesendum Sumarhússins og garðsins því hann hefur getið sér gott orð og er margverðlaunaður fyrir frammistöðu sína á sviði matreiðslunnar. Síðastliðin ár var Hákon yfirmatreiðslumaður á veitingastaðnum Gló í Rope Yoga setrinu í Listhúsinu við Engjateig. Lífrænt og ferskt hráefni einkenndi matreiðslu hans þar, en hann er mjög hrifinn af notkun ferskmetis. Þegar Hákon starfaði sem yfirmatreiðslumaður á Vox Nordica, og á Hótel Holti þar á undan, var íslenskt hráefni í öndvegi og íslenska skyrið hóf hann til vegs og virðingar.


fríSKAndi, litríKt OG flOtt SjÁvArSAlAt mEð limE-SóSu (Uppskriftin passar fyrir 6)

Hér er góður réttur sem er í senn auðvelt og ekki svo tímafrekt að setja saman.

Einfalt er að undirbúa sig tímanlega og safna að sér því sem þarf til að útbúa hann. Einkenni hans eru fallegir litir og ferskt og frískandi bragð. Hann hentar einna best sem forréttur eða einn af fleiri réttum á hlaðborði. Það er í raun hægt að nota flestan fisk og kryddjurtir í stað þeirra sem eru í uppskriftinni ef þær fást ekki einhvern daginn.

200 g roðhreinsuð og beinlaus laxaflök 200 g roðhreinsuð og beinlaus lúða/þorskur200 g hráar og skeljalausar risarækjur4 vorlaukar1/8 ananas2 appelsínur¼-1/2 rauðlaukur6 radísur

1 poki klettasalat eða salatblanda¼ búnt söxuð eða rifin fersk myntulauf¼ búnt saxað eða rifið ferskt estragon5-6 msk. ólífuolíaSjávarsalt og pipar úr kvörnSóSA1 dós sýrður rjómiSafi úr 1 stk. limeBörkur af 1 stk. lime2 msk. agave-síróp1 dós kavíar að eigin vali eða laxahrogn

Byrjið á að skera fiskinn í 2x2 sm bita og veltið honum ásamt rækjunum upp úr smávegis ólífuolíu, kryddið með salti og pipar og setjið í eldfast form. Hitið ofninn í 180°C og skellið sjávarfanginu inn í nokkrar mínútur, rétt til að elda fiskinn svona næstum því, en alls ekki of mikið. Þetta er í góðu lagi að gera fyrr um daginn og geyma svo í kæliskáp.

Flysjið og kjarnhreinsið ananas og appelsínur og skerið ávextina í viðeigandi bita – ekki of stóra. Setjið í skál, skerið svo rauðlauk, vorlauk og radísur í þunnar og fínlegar sneiðar og blandið saman við ávextina. Bætið kryddjurtum saman við og safa úr hálfri til einni lime og góðri slettu af ólífuolíu, saltið og piprið og setjið í kæliskáp.

Lagið sósuna með því að hræra sýrðum rjóma við lime-safa og börk ásamt agave-sírópi og kryddið með örlitlu af salti og pipar.

Klukkustund fyrir framreiðslu forréttarins er fiskinum blandað varlega saman við ávaxta- og grænmetisblönduna. Smakkið réttinn og athugið hvort það sé rétt salt- og sýrubragð af honum. Leyfið blöndunni að taka sig áður en hún er sett á disk eða fat. Raðið klettasalati eða salatblöndu í kringum réttinn og setjið sósu og kavíar á toppinn. Það er gott að rífa örlítið af ferskum lime-berki og strá nokkrum kornum af sjávarsalti yfir réttinn.

Meiriháttar vín!Sumarhúsið og garðurinn kynnir 12 úrvals kassavín frá öllum heimshornum – fást í næstu Vínbúð

Góð í sumarbústaðinn, ferðalagið eða saumaklúbbinn. Kassavín haldast fersk í 5 til 6 vikur frá því að umbúðirnar eru opnaðar.

Hver kassi inniheldur 3 lítra sem er sama magn og í 4 venjulegum léttvínsflöskum. Úr þeim fást 24-26 glös.

Wolf Blass Eaglehawk ShirazÁstralía

www.wolfblass.com

Devil's RockRieslingÞýskaland

www.devils-rock.com

Rosemount Shiraz CabernetÁstralía

www.rosemountestate.com

Rosemount GTRÁstralía


Lindemans Bin 50ShirazÁstralía

www.lindemans.com

Lindemans Bin 45Cabernet SauvignonÁstralía

www.lindemans.com

Lindemans Shiraz CabernetÁstralía

www.lindemans.com

Lindemans Chardonnay Ástralía

www.lindemans.com

Montalto SyrahSikiley

www.baronemontalto.it

Montalto Cataratto ChardonnaySikiley


Gato Negro Cabernet SauvignonChile

www.sanpedro.cl

Gato Blanco ChardonnayChile

www.sanpedro.cl

Tex t i : Auður I . O ttesen .

Uppsk r i f t i r : Hák on Már Ör varsson.

M yndi r : Pá l l Jökul l Pétursson


Meiriháttar vín!Sumarhúsið og garðurinn kynnir 12 úrvals kassavín frá öllum heimshornum – fást í næstu Vínbúð

Góð í sumarbústaðinn, ferðalagið eða saumaklúbbinn. Kassavín haldast fersk í 5 til 6 vikur frá því að umbúðirnar eru opnaðar.

Hver kassi inniheldur 3 lítra sem er sama magn og í 4 venjulegum léttvínsflöskum. Úr þeim fást 24-26 glös.

Wolf Blass Eaglehawk ShirazÁstralía

www.wolfblass.com

Devil's RockRieslingÞýskaland

www.devils-rock.com

Rosemount Shiraz CabernetÁstralía


Rosemount GTRÁstralía


Lindemans Bin 50ShirazÁstralía

www.lindemans.com

Lindemans Bin 45Cabernet SauvignonÁstralía

www.lindemans.com

Lindemans Shiraz CabernetÁstralía

www.lindemans.com

Lindemans Chardonnay Ástralía

www.lindemans.com

Montalto SyrahSikiley


Montalto Cataratto ChardonnaySikiley


Gato Negro Cabernet SauvignonChile

www.sanpedro.cl

Gato Blanco ChardonnayChile

www.sanpedro.cl

Blaðgrænan, (clorophyll), er kölluð svo vegna græna litarins sem hún gefur og breiðist yfir allt nú þegar sumrar. Hana er sem sagt að finna í öllum grænum plöntum

og verður til við ljóstillífun plantna, en ljóstillífun - þegar plöntur framleiða súrefni og sykur úr koltvísýringi og vatni - er undirstaða lífsins.

Blaðgræna vinnur á örverum. Hún örvar frumu- og vefjavöxt og er því græðandi þegar húð eða vöðvar verða fyrir hnjaski. Blaðgræna getur gagnast við niðurgangi og útbrotum. Hún er lykteyðandi og er notuð við andremmu, en einnig sem svitalyktareyðir og gegn þembu. Áhrifamáttur blaðgrænu sem munnskols er tvíþætt - bæði eyðir hún bakteríum sem skemma tennur og þeirri lykt sem oft vill fylgja þeim. Því hefur blaðgræna einnig verið notuð í tannkrem.

Öll spendýr þurfa á blaðgrænu að halda í fæðu og þau sem ekki eru grasbítar, t.d. rándýr, byrja þess vegna alltaf á að eta innihald meltingarfæranna úr bráð sinni og fá þar hálfmelt gras og gróður.

Að borða grænt grænmeti er eins og að fá sólskin í magann, og því dökkgrænna sem það er, því meiri blaðgræna - en grænmetið verður að vera hrátt.

Eftir alla þessa upptalningu ætti ykkur að vera farið að langa til að auka neysluna á blaðgrænu til heilsubótar. Því mun ég kenna ykkur að gera græna drykki sem eru gómsætir og fullir af blaðgrænu og það er bæði fljótlegt að búa þá til og neyta þeirra.

Svo er um að gera að hella sér í tilraunir og gera nýja græna drykki í sumar.

Góður OG KröftuGur dryKKur, GrænmEtiSSAfi SEm minnir Á v-8:

1 1/2 dl vatn2-3 góðir vel þroskaðir tómatar, skornir í fernt1 hvítlauksrifÖrlítið af cayenne-piparÖrlítið salt, Maldon eða HimalayaGóður hnefi af spínatiAllt maukað vel í blandara.

Í þennan drykk er einnig gott að láta sellerí, rauðlauk og basil eða annað sem ykkur þykir bragðgott.

uPPÁHAldS mOrGundryKKurinn minn, Grænn dryKKur mEð ÁvAxtABrAGði:

1 1/2 dl vatn1/2 banani, aðeins of þroskaður (mjög mikilvægt)Safi úr 1/2 sítrónu2-3 sneiðar af engiferrót1 fersk daðla eða daðla sem lögð hefur verið í bleytiOg síðast en ekki síst; stór hnefi af spínati

Allt látið í háan blandara og maukað vel. Ef þið eruð með góðan blandara er hægt að tvöfalda uppskriftina og fá tvö stór glös af grænum morgundrykk sem lítur út eins og nornaseyði en er mjög ljúffengur.

Þið getið gert tilraunir með að bæta ýmsum ávöxtum í drykkinn en munið að sleppa ekki banananum eða spínatinu. Bananinn gerir drykkinn mjúkan og samfelldan og spínatið gefur hina undraverðu blaðgrænu sem við borðum aldrei of mikið af. Ef notaðir eru bananar sem ekki eru nógu vel þroskaðir verður drykkurinn stamur á tönnunum. Bestir eru bananarnir þegar litlir brúnir blettir eru komnir á hýðið.

BLAðGrÆnA Er UnDIrSTAðA LÍFSInS HÉr Á JörðInnI

S ó l í m a g a n nTex t i : S te inunn Bergste insdótt i r. M yndi r : Pá l l Jökul l Pétursson



Alhliða

Krókhálsi 10, 110 Reykjavík

Sími: 898 1931www.arinvorur.is

SótHrEinSiEfnifyrir SKOrStEinA

OG rEyKrör „Því umhverfið

skiptir máli„

GrænmEti í ÁSKrift

[email protected]ími 486 8966

lAuGArÁSi 801 SElfOSS

Garðyrkja ehf - Innflutningur

Steinþór Einarsson skrúðgarðyrkjumeistari

Sími 564 1860 gsm 893 5470Fax 564 2860

Nátthagi Garðplöntustöðvið Hvammsveg í Ölfusi

801 SelfossiSími: 698-4840, 483-4840

Netfang: [email protected]: www.natthagi.is

Barrtré, lauftré, skrautrunnar, lyngrósir alparósir, berjarunnar, ávaxtatré, sígrænir dvergrunnar, þekjurunnar, klifurplöntur, villirósir, antikkrósir, limgerðisplöntur,

skógarplöntur og skjólbeltaplöntur.

Allt á gól ð á einum stað

Ástandsskoðun sumarhúsa

ráðgjöf, verðmat, kostnaðarmat vegna galla, tjóna ofl.

Páll TryggvasonBakkatjörn 4, 800 SelfossS: 866 0337, [email protected]

www.aburdur.is

Gott í garðinn

Arnar, Kamínur og fylgihlutirArinvörur Krókhálsi 10 110 Reykjavík 898 1931 www.arinvorur.is

Funi ehf Smiðjuvegi 74 200 Kópavogur 515 8700

ÁburðurÁburðarverksmiðjan hf Korngörðum 12 104 Reykjavík 580 3200 www.aburdur.is

BílaþjónustaBílaþjónusta Péturs Vallholti 17 800 Selfoss 482 2050 www.mmedia.is/billinn

BlómaverslanirGarðheimar Stekkjarbakka 6 109 Reykjavík 540 3300 www.gardheimar.is

BlöndunartækiTengi ehf Smiðjuvegur 76 200 Kópavogur 414 1000 www.tengi.is

ByggingavörurÁlfaborg ehf Skútuvogi 6 104 Reykjavík 568 6755 www.alfaborg.is

Verslunin Brynja Laugavegi 29 101 Reykjavík 552 4320 www.brynja.is

Þ. Þorgrímsson & co Ármúla 29 108 Reykjavík 553 8640 www.thco.is

Bækur og blöðVeiðiútgáfan ehf Sportveiðiblaðið Box 5305 461 1719

DráttarbeisliVíkurvagnar ehf Dvergshöfða 27 110 Reykjavík 577 1090 www.vikurvgnar.is

DælurLandvélar ehf Smiðjuvegi 66 200 Kópavogur 580 5800 [email protected] www.landvelar.is

EndurvinnslaEndurvinnslan hf Knarrarvogi 4 104 Reykjavík 588 8522 www.endurvinnslan.is

FánarÍslenska fánasaumastofan Suðurbraut 9 565 Hofsós 453 7366 / 893 0220 [email protected]

FlísarVídd ehf Bæjarlind 4 201 Kópavogur 554 6800 [email protected] www.vidd.is

FöndurvörurVerslunin Brynja Laugavegi 29 101 Reykjavík 552 4320 www.brynja.is

GarðaþjónustaLóðaþjónustan ehf Eirhöfði 12 / 110 Reykjavík Sími: 568-0250 / Fax: 568-0251 Netfang: [email protected] www.lod.is

GarðhúsgögnGluggar og garðhús ehf Smiðsbúð 10 210 Garðabæ 554 4300 www.laufskalar.is

GarðlýsingGosbrunnar ehf Verslun Langholtsvegi 109, 104 Reykjavík 517-4232 / 695-4220 www.gosbrunnar.is

GarðskálarGluggar og garðhús ehf Smiðsbúð 10 210 Garðabæ 554 4300 www.laufskalar.is

Glæsileg garðyrkjubókFæst í bókabúðum og í áskrift

Áskriftarsími 578 4800Merkurlaut 25 ehfHamrahlíð 31, 105

Reykjavík

Þ J Ó N U S T U A U G L Ý S I N G A R

GarðskrautSteinasteinn ehf Eyjaslóð 9 101 Reykjavík 551 5720 www.steinasteinn.is

Vörufell Suðurlandsvegi 850 Hella 487 5470 www.vorufell.is [email protected]

GarðyrkjustöðvarGarðplöntusalan Borg Þelamörk 54 810 Hveragerði 483 4438 [email protected] www.simnet.is/borghveragerdi

62 Sumarhúsið og garðurinn 1.2009

GröfuþjónustaJarðvegsskipti

DrenlagnirVörubíll

Auðveldum vinnuna í garðinum

Gsm 892 8511

Gisting í sumarbústaðer þægilegur

ferðamáti.

Sími 615 4550www.bustadur.is

Höfum til sölu ýmsar gerðir trjáplantna og runna.

Bakkaplöntur og pottaplöntur.T.d. birki, ösp, blágreni og margar gerðir af harðgerðum og reyndum

víði, t.d. Kólgu og Njólu.

Sendum hvert á land sem er.Fyrirspurnir á [email protected] eða hringið í síma 868-7951

Auðkúla, Svínadal, 311 Borgarnes

-Tjarnardúkar-Gosbrunnadælur & vörur-Lækjareiningar-Lýsing og garðskraut-Saltsteinar & gjafavörur

Langholtsvegi 109 - s:517-4232

Gæðamold í garðinn

íblönduð mold með húsdýraáburði, skeljasandi og vikursandi eða grjóthreinsuð mold. Bjóðum einnig uppá

heimkeyrslu. Mold í pokum 20 ltr.

Afgreiðslustaður í Gufunesi. Opið maí til og með júlí virka daga frá kl. 8.00 - 19.00 og

laugardaga 9.00 - 16.00.

Sími: 892-1479

Hrein FjárfestingDalbraut 3, 104 ReykjavíkSími 567 7773www.markisur.comnetfang: [email protected]

567 7773 og 893 6337 kvöld og helgar

VILTU SKJÓL Á VERÖNDINA?WWW.MARKISUR.COM

Dalbraut 3, 105 Reykjavík • Nánari upplýsingar í síma 567-7773 og 893-6337 um kvöld og helgar

Garðplöntusalan Hvammur 2 845 Flúðir 486 6640, 895 6014, 864 2154 [email protected]

Garðyrkjustöð Ingibjargar Sigmundsdóttur Heiðmörk 38, 810 Hveragerði 483 4800 www.ingibjorg.is

Garðyrkjustöðin Gróandi Grásteini, Mosfellsdal 270 Mosfellsbæ 566 7339, 895 7339

Gróðrarstöðin Gleym-mér-ei Sólbakka 18-22 v/iðnaðarhverfið í Borgarnesi 310 Borgarnes 894 1809

Gróðrarstöðin Glitbrá Stafnesvegi 22 245 Sandgerði 868 1879

Gróðrarstöðin Kjarr Kjarri, Ölfusi 801 Selfoss 482 1718, 846 9776

Gróðrarstöðin Mörk Stjörnugróf 18 108 Reykjavík 581 4550 www.mork.is

Gróðrarstöðin Þorgautsstöðum II Hvítársíðu, 320 Reykholt 435 1372 / 895 1372 [email protected]

Ræktunarstöðin Lágafelli Snæfellsnesi 892 5667 [email protected]

GasvörurSkorri hf Bíldshöfða 12 112 Reykjavík 577 1515 www.skorri.is

GámarBOS á Íslandi Stórhöfða 35 110 Reykjavík 557 2470 www.bos.is

GlerGlertækni ehf Völuteigur 21 270 Mosfellsbær 566 8888

Gluggar og hurðirGluggar og garðhús ehf Smiðsbúð 10 210 Garðabæ 554 4300 www.laufskalar.is

GK gluggar Völuteigur 21, 270 Mosfellsbæ 566 6787 [email protected] www.gkgluggar.is

GosbrunnavörurGosbrunnar ehf Verslun Langholtsvegi 109, 104 Reykjavík S:517-4232 / 695-4220 www.gosbrunnar.is

Gólfefni, parketÁlfaborg Skútuvogi 6 568 6755

Steinasteinn ehf Eyjaslóð 9 101 Reykjavík 551 5720 [email protected] www.steinasteinn.is

GólfhitakerfiHringás ehf Skemmuvegi 10 (blá gata) 200 Kópavogur 567 1345 [email protected] www.hringas.is

GröfuþjónustaGröfuleiga Hlöðvers Sími 892 8511

HeimilistækiÁrvirkinn ehf Eyrarvegi 32 800 Selfoss 480 1160 www.arvirkinn.is

Johan Rönning hf Sundaborg 15 104 Reykjavík 520 0800 [email protected] www.ronning.is

Th. Daníelsson TIVOLI-útvörp Ármúla 38 108 Reykjavík 893 6515 [email protected]

Heitir pottarTengi ehf Smiðjuvegi 11a 200 Kópavogur 564 1088 www.tengi.is

HellurSteinasteinn ehf Eyjaslóð 9 101 Reykjavík 551 5720 [email protected] www.steinasteinn.is

Steindir Hellusteypa Vagnhöfða 17 587 2222 www.hellusteypa.is

HitalagnirHringás ehf Skemmuvegi 10 (blá gata) 200 Kópavogur 567 1345 [email protected] www.hringas.is

Ísrör ehf Hringhellu 12 221 Hafnarfjörður 565 1489

Lagnaþjónustan ehf Gagnheiði 53 800 Selfoss 482 2311 / 696 2311 [email protected]

HreinlætistækiÁlfaborg ehf Skútuvogi 6 104 Reykjavík 568 6755

Tengi ehf Smiðjuvegur 76 200 Kópavogur 414 1000 www.tengi.is

HreinsivörurBesta Reykjavík - sími 510 0000 Reykjanesbæ - sími 420 0000 Egilsstöðum - sími 470 0000

Örhreinsir Framtak blossi Vesturhrauni 1 210 Garðabær 555 5850

HúsgögnGluggar og garðhús ehf Smiðsbúð 10 210 Garðabæ 554 4300 www.laufskalar.is

Heimilisprýði Hallarmúla 108 Reykjavík 553 8177

Húsgagnaverslunin Toscana Smiðjuvegi 2 200 Kópavogi 587 6090

InternetþjónustaHringiðan Tæknigarði, Dunhaga 5 107 Reykjavík 525 2400 www.vortex.is

KerrurVíkurvagnar ehf Dvergshöfða 27 110 Reykjavík 577 1090 www.vikurvgnar.is

Kjörbúðir, verslanirVerslunin Borg Grímsnesi, 801 Selfoss 486 4408 Sumaropn. 15/6–15/8, 10-22 Vetraropn. 10-18 og 11-18 sun

KurlSkógrækt ríkisins 480 1821

Sumarhúsið og garðurinn 1.2009 63


BjálkahúsHús og heimiliKrókhálsi 5a, 110 Reykjavík,Sími 511 1818,www.bjalkahus.iswww.husogheimili.is

Smágröfuleiga

Vélaleiga

S e n d u m o g s æ k j u m

U p p l ý s i n g a r v e i t i rK r i s t j á n K r i s t j á n s s o n

S í m i 4 8 6 4 5 4 6G S M 6 9 5 1 4 4 6k k k @ e m a x . i s

Útileiktæki, rólur, vegasölt, leikkastalar ofl.Járnrimlagirðingar, hjólabrettapallar

Gúmmíhellur og gúmmímotturMörk, körfur og útiþrektæki

Bekkir, skýli, ljósastaurar, blómaker ofl.Leikföng, húsgögn og búnaður

fyrir leikskóla.

Bjóðum heildarlausnir á leiksvæðum, uppsetning, viðhald og þjónusta.

Leitið tilboða

Jóhann Helgi & Co ehf . “Stofnað 1990”Sími 565-1048 – 820-8096

[email protected], www.johannhelgi.is

TVÖFALDURvöxtur trjáplantnaMEÐ HLÚPLASTI

Sími: 580 5600 • www.plastprent.is

Lóðaþjónustan ehfEirhöfði 12 / 110 Reykjavík

Sími: 568-0250 / Fax: 568-0251Netfang: [email protected]

www.lod.is

Músavarnir í bústaðinn eigum við

Vanti þig ráð kemur þú til okkar og talar við kallinn.

Opið mán. – fim. 9.00 – 13.00Fös. 9.00 – 18.00

og Lau. 11.00 – 14.00

Meindýravarnir SuðurlandsGagnheiði 59, 800 SelfossS: 482-3337 og 893-9121

http://www.meindyravarnir.is/

LagnaefniHringás ehf Skemmuvegi 10 (blá gata) 200 Kópavogur 567 1345 [email protected] www.hringas.is

Ísrör ehf Hringhellu 12 221 Hafnarfjörður 565 1489

Leiktæki í garðaJóhann Helgi og co ehf Póstbox 166 220 Hafnarfirði 565 1048 www.johannhelgi.is

Ljós inniÁrvirkinn Austurvegi 9 800 Selfoss 480 1160, neyðarsími 660 1160 [email protected] www.arvirkinn.is

Ljósin í bænum Suðurveri Stigahlíð 45-47 105 Reykjavík 553 7637

LóðaþjónustaLóðaþjónustan ehf Eirhöfði 12 / 110 Reykjavík Sími: 568-0250 / Fax: 568-0251 Netfang: [email protected] www.lod.is

MarkísurHrein Fjárfesting Dalbraut 3, 104 Reykjavík Sími 567 7773 www.markisur.com [email protected]

MeindýravarnirMeindýravarnir Suðurlands Gagnheiði 59 800 Selfoss S: 482-3337 www.meindyravarnir.is

Öryggismiðstöð Vesturlands Skólabraut 2 300 Akranes 431 5100, 864 5510 [email protected] www.omv.is

NeysluvatnshitararRafhitun ehf Kaplahrauni 7a 220 Hafnarfjörður 565 3265 [email protected]

RaftækiÁrvirkinn Austurvegi 9 800 Selfoss 480 1160, neyðarsími 660 1160 [email protected] www.arvirkinn.is

Johan Rönning hf Sundaborg 15 104 Reykjavík 520 0800 [email protected] www.ronning.is

RafverktakarÁrvirkinn Austurvegi 9 800 Selfoss 480 1160, neyðarsími 660 1160 [email protected] www.arvirkinn.is

Rafsól Skipholti 33 105 Reykjavík 553 5600

Rafstöðin ehf. rafverktakar Jörundarholti 36 300 Akranesi 431 1201 [email protected]

RotþrærÖrhreinsir, hreinsiefni Framtak blossi Vesturhrauni 1 210 Garðabær 555 5850

SkrúðgarðyrkjaBorgarprýði Sefgörðum 1-3 300 Akranesi 431 5055, 893 8200 [email protected]

Garðmenn ehf 695 1934, 893 5788 [email protected] www.gardamenn.is

Lóðaþjónustan ehf Eirhöfði 12 / 110 Reykjavík Sími: 568-0250 / Fax: 568-0251 Netfang: [email protected] www.lod.is

Stokkar og steinar Guðjón Kristinsson Árbær, Ölfusi 801 Selfoss 482 1087, 894 2934 [email protected]

SólarrafhlöðurSkorri Bíldshöfða 12 110 Reykjavík 577 1515 www.skorri.is

Stigar og handriðStigalagerinn ehf Dalbrekku 26 200 Kópavogi 564 1890 www.stigalagerinn.is [email protected]

Stýribúnaður fyrir hitaveiturTengi ehf Smiðjuvegi 76 200 Kópavogur 414 1000 www.tengi.is

SumarhúsBiskverk ehf Reykholti, Biskupstungum 801 Selfoss 893 5391

Borgarhús ehf Minni-Borg, Grímsnesi 801 Selfoss 468 4411 www.borgarhus.is

G. Pálsson ehf 462 2272 og 896 0423 [email protected]


64 Sumarhúsið og garðurinn 1.2009

Námskeiðið er byggt á námskeiðunum “Lesið í skóginn og tálgað í tré”

27.júní—1.júlí, Blönduósi.

Kennari: Hrefna Aradóttir.

Gestakennari: Ólafur Oddsson

frá Skógrækt Ríksins.

Sólarrafhlöður og fylgihlutir.

10-80w

Bíldshöfða 12 – 110 ReykjavíkSími 577 1515 – www.skorri.is

Sumarbústaðavörur

TúnþökusalaOddsteins

Túnþökur og túnþökurúllur

til sölu í garðinn eða

sumarbústaðinn!

StEini, S: 663 6666viSA/EurO

Viðarkurl til sölu

hjáSkógræktarfélagi

ReykjavíkurViðarkurl, 1 m3, kr. 11.500, afhent í stórsekkKamínueldiviður 0,7m3 grind kr. 22.410.-Áfylling kamínueldiviðar á 0,7m3 grind kr. 18.675.-

Afhending á viðarafurðum hjá Skógræktarfélagi Reykjavíkur fer fram á starfsstöð félagsins á Heimaási í Heiðmörk á fimmtudögum milli kl. 13.00 - 16.00 og á föstudögum milli kl. 08.00 - 12.00.

Vinsamlegast ath. að fyrir bæði Viðarkurlið og Kamínueldiviðinn þarf jeppakerru sem er minnst 1x1 m. eða góðan pickup.

Nánari upplýsingar hjá Skógarverði í síma 893-2655

Hús og heimili Krókhálsi 5a 110 Reykjavík 511 1818 www.bjalkahus.is www.husogheimili.is

Kverkus ehf 581 2220 og 858 0200 www.kverkus.is

Pálmi Ingólfsson Hálsum, Skorradal 311 Borgarnes 437 0134 / 896 5948

SumarhúsalóðirPálmi Ingólfsson Hálsum, Skorradal 311 Borgarnes 437 0134 / 896 5948

TjarnardúkurGosbrunnar ehf Verslun Langholtsvegi 109, 104 Reykjavík 517-4232 / 695-4220 www.gosbrunnar.is

TrésmíðiBisk-verk ehf Reykholti, Biskupstungum 486 8782, 893 5391 [email protected]

Pálmi Ingólfsson Hálsum, Skorradal 311 Borgarnes 437 0134 / 896 5948

TúnþökurGunnarshólmi Grasvinafélag Gunnarshólma 203 Kópavogur 896 0700

Túnþökusala Oddsteins Túnþökur og túnþökurúllur til sölu í garðinn eða sumarbústaðinn. Steini s: 663 6666 eða 663 7666

Umhverfisvæn hreinsiefniBesta Reykjavík - sími 510 0000 Reykjanesbæ - sími 420 0000 Egilsstöðum - sími 470 0000

Örhreinsir Framtak blossi Vesturhrauni 1 210 Garðabær 555 5850

ÚtiljósÁrvirkinn Austurvegi 9 800 Selfoss 480 1160, neyðarsími 660 1160 [email protected] www.arvirkinn.is

Stansverk ehf Hamarshöfða 7 112 Reykjavík 567 4015 www.stansverk.is

VarmadælurRafstjórn ehf Stangarhyl 1a 110 Reykjavík 587 8890

VeðurstöðvarEico Skútuvogi 6 104 Reykjavík 570 4700 www.eico.is

VerkfæriVerslunin Brynja Laugavegi 29 101 Reykjavík 552 4320 www.brynja.is

VerktakarBisk-verk ehf Reykholti Biskupstungum 486 8782, 893 5391 [email protected]

Lóðaþjónustan ehf Eirhöfði 12 / 110 Reykjavík Sími: 568-0250 / Fax: 568-0251 Netfang: [email protected] www.lod.is

Pálmi Ingólfsson, trésmiður Hálsum, Skorradal 311 Borgarnes 437 0134 / 896 5948

Trégaur ehf Viðhald sumarhúsa og almenn trésmíðavinna 898 6248 [email protected]

Viðhald og smíði Bröttukinn 9 220 Hafnarfjörður 899 1877

Vélaleiga og gröfu-þjónustaKristján Kristjánsson 486 4546 695 1446

VídeóleigurGrensássvídeó Grensássvegi 24 108 Reykjavík 568 6635

ÞakrennurÁlfaborg Skútuvogi 6 568 6755

Öryggisvörur og -vöktunÁrvirkinn Austurvegi 9 800 Selfoss 480 1160, neyðarsími 660 1160 [email protected] www.arvirkinn.is

UNDRIGARÐAhreinsirhreinsir

VERNDUM NÁTTÚRUNA – NOTUM UNDRA

Góður í garðinn, á grillið, pottinn og pallinn

Hreinsar mosa og græna slikju

Vallholt 17, 800 Selfoss. S:482-2050



lAuSnum SKAl SKilA fyrir 10. ÁGúSt:Sumarhúsið og garðurinn – krossgáta –Hamrahlíð 31,105 reykjavík

Vinningshafi í síðustu krossgátu er:Erla IngvarsdóttirHafnargötu 71230 KeflavíkHlýtur hún bókina Íslenskar kynjaskepnur, útgefandi JPV.

Í verðlaun að þessu sinni er bókin Ljósár, árbók íslenskra áhugaljósmyndara.Útgefandi: Ljósmyndakeppni.is

Verðlaunakrossgáta



Pallar við sumarbústaði eru áberandi hluti af heildarmynd þeirra. litur og áferð palla skiptir miklu máli þegar kemur að heildarútliti. Bústaður hjónanna

Arinbjarnar Sigurgeirssonar og láru davíðsdóttur er byggður í nokkrum áföngum og pallurinn einnig, sem er á þrjár hliðar og hluti tekinn niður með tröppum. við byggingu palla á nokkurra ára bili er alltaf hætta á að þeir verði sundurleitir, eins og þau hjónin fengu að reyna við bústaðinn sinn. Þau fengu ráð frá fagmanni vorið 2008 um hvernig best væri að hreinsa pallana með efnameðferð og háþrýstidælu og bera svo pallaolíu á þá frá grunni. Hreinsunin var seinleg og tímafrek, en útkoman hreint stórkostleg. við gefum Arinbirni orðið:

Elsti hluti pallsins var dökkur, en yngri hlutar hans minna meðhöndlaðir og ljósari. Ég gerði mögulega þau mistök í byrjun að bera á pallana

hálfþekjandi fúavörn í stað pallaolíu. Það byggði ég á reynslu að heiman, með nýtt gagnvarið veggja- og pallaefni, eitthvað sem ég myndi ekki endurtaka núna. Við þessa fúavarnarmeðferð náðist svipaður litur á alla pallana og við vorum ánægð með þetta þegar við fórum inn í veturinn. Tíminn leið og ég fór að taka eftir því að það var kominn grænn litur í hluta pallsins við bakhlið bústaðarins. Vorið 2008 freistaði ég þess að fjarlægja þennan óræktarlit með heimilisháþrýstidælu, en fúavörnin var þá víða laus og þeyttist einfaldlega af við þvottinn. Ég fór um alla pallana og alls staðar fór vörnin af í flögum, nema þar sem þakskyggnið náði að hlífa því. Pallarnir voru því mjög flekkóttir eftir.

fór Að rÁðum fAGmAnnAMér hugkvæmdist að taka ljósmyndir af

pallinum og fara með í Flügger-búðina í Hafnarfirði, til að leita ráða sérfræðings. Eftir að hann hafði skoðað ljósmyndirnar lagði hann til notkun öflugs hreinsiefnis, til að hreinsa allt af pallinum. Láta hann svo þorna vel og bera á hann pallaolíu. Svo hófst hreinsunin. Pallurinn

var misjafnlega á sig kominn, ýmist nánast hreinn, laust á honum eða mjög fast. Mér dugði ekki að fylgja vinnuleiðbeiningum sem voru þær að hafa pallinn vel rakan, bera duglega á, láta standa og halda röku sem lengst, bursta yfir með skrúbbi og sprauta vandlega af. Þetta þýddi að víða hefði þurft að endurtaka ferlið nokkrum sinnum og það var seinlegt. Best þótti mér að vinna verkið í dumbungsveðri, jafnvel smárigningu. Mun erfiðara var að vinna í sól og vindi því halda

þarf fletinum blautum á meðan hreinsiefnið er að leysa upp fúavörnina.

vErndA ryðvörn nAGlAHAuSAnnAMeð timbrið blautt er upplagt að reka

naglahausana betur niður. Ég notaði úrrek og hélt því með töng ofan á naglahausunum til að merja ekki timbrið að óþörfu með hamrinum. Með þessu vannst tvennt - hægt var að viðhalda endingu blaðsins í sköfunni og vernda ryðvörn naglanna sjálfra. Þetta skipti líka máli þegar ég renndi létt yfir timbrið með sandpappír eftir að það var orðið þurrt aftur - sandpappírinn náði þá ekki í ryðvörn naglahausanna. Sandpappírinn hafði ég á litlum handklossa. Yfirferðin var fljótleg og með henni voru lagaðir og mýktir blettir í yfirborði timbursins sem vatnið úr háþrýstidælunni hafði ýft upp, sérstaklega í eldra timbrinu. Svo notaði ég kúst eða stalst út með ryksuguna og renndi hratt yfir með henni til að rykið eftir pússunina sæti ekki ofan á naglahausunum - þá hefði það borist um allt með penslinum þegar olían var borin á. Það er með þetta eins og allt annað, með örlítið meiri vandvirkni verður útkoman fallegri.

Borin var hálfþekjandi tekklituð fúavörn á pallinn í júní 2006. Hún lítur vel út og lofaði góðu.

Til að hreinsa fúavörnina sem hafði flagnað af pallinum var notað hreinsiefni frá Flügger - lútur sem ekki er skaðlegur

náttúrunni. Hreinsiefnið heitir Terrasserens. Auk lútsins

voru notaðir vírburstar og málningarskafa með litlu

þríhyrndu blaði.

P a l l u r i n n s e m n ý r e f t i r d j ú p h r e i n s u n

Tex t i og myndi r : Ar inbjörn S igurgei rsson


HrEinSAð Aftur OG AfturÉg komst fljótt að því að ekki dugði að fara eina

umferð af háþrýstiþvotti með hreinsiefninu yfir pallaborðin og þróaði ég því ákveðið vinnulag þar sem ég tók lítinn blett fyrir í einu og bar hreinsiefnið á ítrekað. Stundum var ég með tvö aðskilin svæði undir í einu til að nýta biðtímann meðan efnið var að vinna. Ég notaði vírbursta og netta málningarsköfu þar sem fúavörnin frá 2006 náðist ekki af með efnameðferð og bar svo hreinsiefnið á aftur og endurtók leikinn jafnvel í þriðja sinn, án þess að skola á milli. Með þessum hætti tók hreinsun styttri tíma því hreinsunin með háþrýstidælunni tók drjúgan tíma.

OlíAn BOrin Á tviSvArEftir efna- og vatnsmeðferðina þurfti timbrið

nokkra daga til að þorna áður en pallaolían var borin á það. Gott er að bera olíuna á þegar sólin hefur vermt timbrið, þá er viðurinn opinn og tekur vel við. Eldri pallarnir voru nokkuð sprungnir og tóku þeir betur við olíunni en nýja timbrið, en ég sparaði ekki olíuna heldur bar vel

á. Fagleiðbeiningar segja að það eigi fljótlega að fara með tusku yfir til að þurrka burt polla sem sitja á timbrinu því annars sé hætta á að húð myndist og það sé ávísun á flögnun síðar. Ég fór aðeins aðra leið. Ég bar olíuna á með stórum pensli með góðum hárum og gaf timbrinu eins og það

tók við, ekki síst hjá naglahausum, kvistum og sprungum. Svo lagði ég áherslu á að draga vel úr í restina og fara með pensilinn út á þurrt svæði til að þurrka úr honum. Við þetta urðu engir pollar eftir. Í fyrri umferðinni fór ég vel niður á milli borðanna – bar því bæði á hliðar klæðningarinnar og ofan á bitana sem halda klæðningunni uppi þannig að ekki sæist í neitt óáborið timbur. Í seinni umferð bar ég vel á klæðninguna að ofan og gætti þess að ekki væru taumar niður eftir köntunum. Í fyrri umferð fór ein og hálf dós á ákveðinn flöt en í seinni umferð aðeins hálf dós. Og hvílík breyting á útliti pallanna – það var góð umbun fyrir seinlegt verk.

Við vorum spurð að því hvers vegna við skiptum ekki út gamla pallaefninu og við íhuguðum það. Það tekur tíma að rífa það upp og endurnýjun kostar sitt, en okkur þótti ákveðin sál í þessu svona. Nú vonumst við til að pallamálin séu að komast í gott horf til framtíðar þótt við þurfum auðvitað að viðhalda vörn þeirra áfram.

Viðarvörn ver timbrið fyrir fúa, en ekki síður fyrir

ágengum sólargeislum og veðrun. Hlutverk hennar

er svo ekki síst það að hafa útlitið í lagi. Þörf er á að

fylgjast með því hvort timbrið hrindi ekki frá sér vatni, en viðhald varnarinnar felst í

að bera pallaolíu reglulega á pallana.

Um tveimur árum eftir að borin var fúavörn á pallinn var hann orðinn flekkóttur og ósjálegur.

Hér hefur verið lokið við að bera á tvær tekklitaðar olíuumferðir á elsta hluta pallsins. Þar við hliðina er hreinsuð rönd og síðan eru nokkur óhreinsuð borð. Þó að verkinu sé lokið er strax orðin mikil breyting.

Hér hefur pallaolía verið borin á hluta pallsins á þeim stað sem grillið er, en framan við þann hluta er hreint og þurrt timbur og lengra frá óhreinsað.

Arinbjörn með þrýstislönguna í miðju verki. Efni og áhöld sem notuð voru.


Halldór Gunnarsson, einn eigenda Árvirkjans.

Hjá Árvirkjanum á Selfossi starfa sérfræðingar í öllu sem viðkemur rafmagni - rafvirkjar og rafeindavirkjar sem sinna bæði viðhaldi, viðgerðum og

nýlögnum, auk verslunarreksturs. Starfsmenn Árvirkjans leggja stóran hluta af raflögnum í sumarbústöðum á Suðurlandi og búa þeir yfir gríðarlegri reynslu og þekkingu. Árvirkinn var stofnaður 1978, eigendurnir eru níu og starfa þeir allir við fyrirtækið. Einn þeirra, Halldór Gunnarsson sem bæði er rafeinda- og rafvirki, hittum við í nýlegum húsakynnum þeirra að Eyrarvegi 32 á Selfossi.

Halldór segir viðskiptavinahópinn vera stóran og ná yfir allt Suðurland, enda sinna þeir öllu sem viðkemur rafmagni. „Við höfum þekkingu á svæðinu og þekkjum vel reglur Rarik. Við vitum hvar næst samband við internet á svæðinu,

en það er einmitt mikið að gera hjá okkur við uppsetningu sjónvarps- og útvarpsloftneta. Við höfum verið mikið í nýlögnum og það er nóg að gera í að yfirfara raflagnir og lagfæra það sem miður fer. Auk alls þessa þá sinnum við viðgerðum á öllum gerðum heimilistækja.” Halldór segir að netið sé orðið stór hluti af lífi fólks og margir vilji ekki vera án þess í sumarhúsinu. „Mér finnst mikil aukning í því að fólk vilji geta fylgst með fréttum á vefmiðlunum og ég finn það vel á sölu á nettengingum í versluninni og aukinni spurn eftir þjónustu við tengingu við loftlínu þar sem hún er í boði.”

SEtjA uPP öryGGiSKErfi„Við erum með umboð fyrir Öryggismiðstöðina

og setjum upp öryggiskerfi frá þeim. Við bjóðum kerfi sem tengt er stjórnstöð Öryggis-

miðstöðvarinnar með GSM-módemi. Í kerfinu eru skynjarar sem nema reyk, vatn og gas, og einnig er hitaskynjari sem er góður ef stefnir í frost. Ef eitthvað fer úrskeiðis í bústaðnum, hitinn hækkar óeðlilega, vatn bleytir vatnsskynjarann eða ef gas eða reykur mælist í loftinu, þá sendir kerfið viðvörun til Öryggismiðstöðvarinnar og starfsmenn þar bregðast við. Það eru miklu fleiri fyrirspurnir um öryggiskerfi nú en áður – hvort sem er til leigu eða kaups,” segir Halldór.

HEimiliStæKjunum fjölGAr OG íSSKÁPArnir StæKKA

„Það hefur stóraukist að fólk kjósi sömu þægindi í bústaðnum og heima. Það vill ekki standa allan daginn og vaska upp þegar gesti ber að garði. Uppþvottavélar eru nokkuð algengar og sífellt fleiri eru nú að skoða þvottavélar í bústaðinn. Í nýjum húsum er algengt að gert sé ráð fyrir hvoru tveggja,” segir Halldór og tekur eftir fleiri breytingum. „Ég hef tekið eftir því að menn kaupa stærri ísskápa nú en fyrir 10 árum. Þá var

algengast að menn keyptu 85 sm háa skápa en nú eru þeir oftast 160 sm háir með litlu frystihólfi. Fólk vill ekki þurfa að vera að skjótast út í búð í tíma og ótíma,” bætir Halldór við.

lOftnEtSÞjónuStAEnn aðra breytingu segir Halldór vera kröfuna

um betri sjónvarpsskilyrði og aðgang að interneti. „Þegar fólk dvelur í bústaðnum í lengri tíma sættir það sig ekki við léleg sjónvarpsskilyrði og vill komast í netsamband. Það var settur stærri digital-sendir á Selfossi með 16 stöðvum sem nást langt upp í Grímsnes. Annar sendir er í Langholti sem þjónustar Bláskógabyggð.” Árvirkinn þjónustar Digital Ísland, sem og Stöð 2 og Vodafone. „Við leigjum myndlykla og seljum digital-móttakara sem ná Stöð 2, RÚV og SkjáEinum, og í boði er leiga á þremur

erlendum stöðvum,” segir Halldór. „Myndgæðin í sjónvarpinu eru margfalt betri með digital-móttöku. Við þjónustum þá sem vilja fá loftnet og stillum þau - fólk lendir oft í óttalegu basli með þetta.”

vAKAndi AllAn SólArHrinGinnÁrvirkinn hefur frá byrjun boðið viðskiptavinum

sínum að hringja í neyðarsíma allan sólarhringinn og segir Halldór að sumarhúsaeigendur notfæri sér þjónustuna ekki síður en aðrir. „Það er hringt út af rafmagnsleysi, útslætti eða brunalykt í rafmagnstöflum. Með bættum öryggismálum hefur þörfin fyrir neyðarþjónustu minnkað, en það var algengt að við færum í útköll vegna rafmagnstruflana, kannski 2-3 um helgi. Nú er mun betur staðið að öllu og vinnubrögðin vandaðri, en þjónustan er ekki síður mikilvæg nú en áður því það sem er að núna er oft alvarlegra en fyrir 20 árum. Það á að leita til fagmanna því fúsk í raflögnum er stórhættulegt. Við höfum þekkinguna,” segir Halldór að lokum.

Á r v i r k i n n - f a g m e n n a ð s t ö r f u mTex t i : Auður I . O ttesen . M yndi r : Pá l l Jökul l Pétursson

Ísskáparnir sem seldir eru sumarhúsaeigendum nútímans eru 75 sm hærri en fyrir 10 árum.

Halldór segir sumarhúsaeigendur velja einfalda og fyrirferðalitla hluti því plássið er ekki óendanlegt í skápunum í bústaðnum.


Þekking • Reynsla • Traust þjónusta Vörubílastöðin Þróttur býður fjölbreytta þjónustu og ræður yfir stórum

flota atvinnutækja til margvíslegra verka.

• Hefðbundnir vörubílar

• Dráttarbílar með malarvögnum.

• Allar stærðir kranabíla með eða án flatvagna.

• Fjölmargar gröfur frá þeim minnstu upp í 45 tonna tæki.

• Fáðu gott tilboð í jarð-vinnuframkvæmdir eða flutning hjá félögum Þróttar.

Vörubílastöðin Þróttur • Sævarhöfða 12 • Sími 5775400 • throttur.is

Vatnsræktarkerfiræktunarklefar

gróðurlýsingnæringmælardælur, pH og

EC mælar, og fl.

Inniræktun

Lampar og perur Dalvegur 16c • Kópavogi • Sími 534 9585 • www.innigardar.is

Garðyrkjunámskeið

Ræktun ávaxtatrjáaTvö kvöld kl. 19:00-21:30, Verð kr. 12.500.-

Matjurtaræktun Tvö kvöld kl. 19:00-21:30, Verð kr. 12.500.-

KryddjurtaræktunKl. 19:00 - 21:30, verð kr. 3.750.-

Ræktun berjarunna og -trjáaKl. 17:00 - 18:30, verð kr. 3.750.-

Ræktun við sjávarsíðunaKl. 19:00 - 21:30, verð kr. 6.500.-

SumarhúsalandiðFjallað um ræktun og skipulag sumarhúsalóðarinnar. Kl. 19:00 - 21:30, verð kr. 6.500.-

Fjölgun trjáa og runnaFjölgun trjáa og runna með fræi, sveiggræðslu, sumar- og vetrargræðlingum og ágræðslu. Verkleg og bókleg kennsla.Kl. 19:00 - 21:30, verð kr. 6.500.-

Leiðbeinendur eru höfundar bókarinnar Matjurtir: Auður I. Ottesen, garðyrkjufr.Jón Guðmundsson, garðyrkjufr.

Tekið verður á móti skráningum á biðlista og staður og stund námskeiðsins tilkynnt þegar nægur fjöldi þátttakenda hefur

bókað sig.

Boðið verður upp á námskeiðið „Sumarhúsalandið“ í Grímsnesi og á Vesturlandi þegar nægur fjöldi fæst.

Skráning og upplýsingar í síma 578 4800 og á www.rit.is

í sumar og haust


Á ráðstefnu um þakgarða og náttúruleg þök, sem Sumarhúsið og garðurinn stóð fyrir í október 2008, flutti færeyski arkitektinn mayfinn nordoy tvö erindi um grasþök. Annað fjallaði um verklag sem tíðkast nú til dags og hitt um

lagningu torfþaks með þeim hætti sem færeyingar hafa gert síðan frá landnámi, en um það fjöllum við í þessari grein. mayfinn hefur meðal annars hannað Þjóðminjasafn færeyja og unnið að gerð fjölda gróðurþaka í færeyjum, bæði með hefðbundnum eldri aðferðum og nútímalegum útfærslum.

Gamli, fallegi bæjarhlutinn í Þinganesi í Þórshöfn, höfuðstað Færeyinga, er gott dæmi um varðveislu eldri bygginga og margar þeirra eru með grasþaki. Elsta húsið er frá 1670 og mörg húsanna eru frá þeim tíma og 17. öld. Niðri við höfnina er Þinganes, eitthvert elsta þing heims, frá því norskir landnemar námu land um 825. Þar er lögþing færeysku Landstjórnarinnar, ráðhúsið

og bæjartorgið sem er miðstöð bæjarlífsins. Í elsta hlutanum samanstendur byggðin af litlum lágreistum verkamannahúsum sem standa þétt. Þar eru engar götur þannig að húsin gefa gott skjól fyrir vindi, jafnvel þegar mjög hvasst er. Nokkur elstu húsanna eru friðuð, en í byggingarreglugerð er m.a. kveðið á um að þök húsa skuli vera með grasi eða bárujárnsþaki í dökkum lit og er því nokkuð samræmi í útliti húsanna.

Þyrping gamalla húsa í Þinganesi er nokkurra alda gömul. Sum þeirra eru svo lítil að sagnir herma að í húsinu í miðjunni hafi búið það stór fjölskylda að allir dvöldu úti við á daginn vegna þrengsla og því hafi aðeins verið sofið í húsinu.

F æ r e y s k t o r f þ ö k , þ j ó ð l e g u r a r f u rTex t i : Auður I . O ttesen . M yndi r og te ik n ingar : Mayf inn Nordoy

Úthagi þykir hentugur til torfskurðar upp á gamla mátann. Torf sem unnið er með þessum hætti er verðmætt efni í Færeyjum. Þessari aðferð er yfirleitt ekki beitt nú til dags, nema þar sem verið er að endurnýja torf á gömlum húsum - nýrri hús eru lögð þökum. Áður en torfið er rist er það slegið. Síðan er borinn á það áburður og kalk 14 dögum áður en það er skorið. Torfið er skorið 40 sm breitt, 12-15 sm þykkt og 15 sm hátt, eða ein spaðadýpt. Svörðurinn nær svo að gróa að nýju á tveimur árum.

Grasræturnar höfðu tilhneigingu til að vaxa í gegnum tjörupappann sem notaður var áður en takkaplastið kom á markað, en það er nú notað sem undirlag fyrir færeysk þök. Takkaplastið er lagt að torfhaldinu og torfið neðan frá upp að mæni, og snýr grashlutinn frá torfhaldinu. Torfið er lagt til hálfs yfir hvert annað og stappað er á samskeytunum eftir á. Til að torfið renni ekki niður er nælonnet lagt ofan á takkaplastið.


Börkur af birki var notaður sem rakavarnarlag undir torfið áður en tjöru-pappinn kom á markað. Birkibörkurinn þótti góður því hann hafði hrjúft yfirborð sem hindraði að torfið rynni niður. Ending barkarins var um 10 ár og var hann lagður í fimm lögum og entist þá í 50 ár, en algengt var að skipt væri um torf á 50 ára fresti. Hér er verið að endurgera gamalt torfþak og næfurnar settar yfir samskeytin til að það sjáist ekki í dúkinn neðanfrá.

Takkaplastið er 1 m á breidd , er lagt frá þakbrún og fest með þaksaumi. Það skarast um 20-25 sm til að koma í veg fyrir vatnsleka og er lagt í heilu yfir mæninn. Fiskinet er notað til að torfið nái betri festu. Það er lagt undir takkadúkinn í metra breidd og neglt inn undir hann.

Takkadúkurinn er lagður þversum yfir mæninn án þess að vera festur niður. Neti er brugðið yfir mæninn þannig að það nær niður að netinu sem lagt hefur verið yfir takkadúkinn sem liggur næst mæninum. Þar er það bundið fast við netið og þannig helst takkadúkurinn á sínum stað en torffargið heldur honum svo niðri.

Torfið skríður aðeins fram eftir að það hefur verið lagt, og til þess að það gapi ekki uppi á mæninum er lagt tvöfalt lag af torfi yfir mæninn. Grasið er aldrei slegið á færeyskum þökum heldur er það er látið vaxa. Það er til þess að verja jarðveginn fyrir sól og halda raka í honum. Getur torfið náð allt að hálfs metra þykkt á 50 árum og er það þá orðið gríðarlega þungt og mál að skipta.


Innst í Þinganesi, í einu af elstu húsunum frá því um 1670, er íslenska sendiráðið til húsa. Mayfinn Nordoy arkitekt endurnýjaði húsið á afar fallegan hátt. Grastorfið á þakinu var lagt vorið 2008 og var strax um haustið orðið nokkuð vel gróið.

Birkinæfur eru afar dýrar og eru nú nær eingöngu notaðar til að auka skrautgildi þakkantsins. Þá eru lögð þrjú lög af berkinum hvert ofan á annað, 12 sm fram yfir brúnina með úthliðina upp. Næfurnar eru festar með pappasaumi á efri brúninni. Börkurinn er sveigður upp að vindskeiðinni og festur með torfi.

Torfhald heitir þessi fjöl sem skorðuð er uppi við járnvinkla. Torfið þrýstist niður að torfhaldinu sem heldur því kyrru við þakbrúnina. Birkinæfur eru lagðar undir torfhaldið

Á torfhaldinu eru geirar sem ætlaðir eru til að hleypa vatninu af þakinu, bæði til að ræturnar á torfinu kafni ekki í vatninu og einnig til að hindra frostskaða þegar vatnið frýs á veturna. Breiðari hluti geirans snýr að torfinu en sá grennri út, og er það til þess að hindra að jarðvegur nái að leka út um geirann.

Teikningarnar eru eftir Mayfinn Nordoy og birtar með góðfúslegu leyfi hans.


Vindskeiðin er fest á endann á þakborðunum og takkadúkurinn sveigður upp með henni. Áveðurs er borð fest ofan á vindskeiðina til að tryggja festu fyrir torfið (sjá teikningu hér til vinstri). Áður fyrr var algengt að leggja steina á þakið til að halda torfinu föstu. Langur fleygur er rekinn í gegnum vindskeiðina inn undir takkadúkinn og heldur fargið á þakinu honum föstum. Hann er til þess að mynda halla svo að vætan nái að renna frá köntunum.

Mikið úrval af fallegum lömpum. Háir glerskápar, hillur og kommóður í ljósum litum. Lugtir, kerti, klukkur, ljósakrónur

og margt fleira. Gott verð.

Sjón er sögu ríkari. Næg bílastæði. Sýnishorn, myndir og verð á heimasíðu.

Öll hárþjónusta – notalegt andrúmsloft – gott verðVerið velkomin – Lára og Eva

,,Litla leyndarmálið í Starmýri”Full búð af fallegum vörum fyrir heimilið og sumarhúsið

EVÍTA – hárgreiðsla og gjafavörur - Starmýri 2 – 108 Reykjavík – S: 553 1900 – www.evita.is

www.falkinn.is- Það borgar sig að nota það besta

Loftviftur

Borðviftur

Ei

nn

tv

ei

r o

g þ

rí

r 3

1.3

01

Viftur

Iðnaðarviftur

TRAUSTARVÖRUR...

...sem þola álagið!

TRAUSTARVÖRUR...

Þakblásarar

• Veggviftur• Gluggaviftur• Loftviftur

• Bor›viftur• I›na›arviftur• fiakviftur


Í síðasta tölublaði Sumarhússins og garðsins var fjallað um fugla í fjörum á veturna, fjörugerðum lýst og lauslega tæpt á áhrifum hafstrauma eins og Golfstraumnum

á fjörurnar. nú færum við okkur fram á árið og hugum að fuglinum í fjörunni vor og sumar.

Fjaran er sérstaklega mikilvæg fyrir marga fugla á vorin, þegar farfuglarnir streyma til landsins. Þeir komast þar í fæðu sem kann að vera vandfundin annars staðar, sérstaklega í köldum vorum eða þegar gerir hret. Það eru ekki bara „fuglarnir okkar“ sem setjast að krásum í fjörunni því um landið fara vor- og haustfarfuglar á leið milli vetrarstöðva sunnar í álfunni og varpstöðva á Grænlandi og Íshafseyjum Kanada. Þetta eru kallaðir umferðarfuglar. Þeir helstu eru blesgæs, margæs, helsingi, rauðbrystingur, sanderla og tildra. Auk þess fara hér um umferðarfuglar sem einnig verpa hérlendis, eins og sandlóa, lóuþræll og steindepill. Fuglar sem leggja upp í ferð frá Vestur-Evrópu til nyrstu hluta Kanada eiga fyrir höndum flug yfir Atlantshafið og Grænlandsjökul og áfram yfir íshaf og túndrur í Norður-Ameríku. Vegalengdin sem þeir þurfa að leggja að baki er 4–5.000 km. Þessi farleið væri tæpast svo fjölfarin og jafnvel alls ekki til, ef Íslands nyti ekki við. Hér eru ákjósanleg skilyrði til hvíldar og mikið

F u g l i n n í f j ö r u n n i - v o r o g s u m a rTex t i og myndi r : Jóhann Ól i H i lmarsson

Fuglinn í fjörunni hann heitir már,silkibleik er húfan hans og gult undir hár.Er sá fuglinn ekki smár, æði digur og fótahár,á bakinu svartur, á bringunni grár.Bröltir hann í snörunni, fuglinn í fjörunni.Fuglinn í fjörunni, hann er bróðir þinn.Ekki get ég stigið við þig, stuttfótur minn.

Þjóðvísa1


framboð fæðu til uppbyggingar orkuforða til áframhaldandi flugs. Það má líkja Íslandi við bensínstöð fyrir fargesti.

Sumarið er stutt á varpstöðvum þessara

hánorrænu fugla. Ef þeir koma þangað of snemma getur verið snjór yfir öllu og enga fæðu að fá. Þeir sem lenda í því geta dáið úr hungri. Ef þeir koma of seint hafa þeir ekki tíma til að koma ungunum á legg áður en fer að hausta. Til þess að ná til varpstöðva á réttum tíma þurfa þeir ákjósanleg skilyrði. Því er mikilvægt að búa þeim góð skilyrði hér á landi og vernda búsvæði þeirra. Farfuglarnir koma víða við á ferðum sínum. Leirur, mýrar og grunnir vogar

eru mikilvæg búsvæði umferðarfugla, en þessi svæði eru víða í hættu vegna umsvifs mannsins. Röskun svæða, sem eru þeim mikilvæg, er ekki einkamál þeirra sem það gera því áhrifin geta verið mjög víðtæk.

Þótt endur séu algengar í fjörum eru þó fáar þeirra bundnar fjörunni. Með góðu móti má þó telja æðarfuglinn til fjörufugla og nú nýlega nam hér land fugl sem telst eindreginn fjörufugl. Það er brandöndin, en búsvæði hennar eru sendnar fjörur, leirur, víkur og vogar. Brandöndin var fremur óalgengur hrakningsfugl fram undir 1990, þegar ævintýrið hófst. Þá varp í Eyjafirði fyrsta parið sem vitað er um. Stuttu síðar urpu brandendur í Borgarfirði, sem hefur verið höfuðvígi fuglsins síðan. Brandöndin hefur nú breiðst út og verpur víða um land.

1 tjaldur er hávær og áberandi varpfugl í fjörum. Hann sést allt árið í fjörum á Suðvesturlandi.

2 vorhret á Suðurlandi. fimm tegundir vaðfugla við þanghrönnina á Eyrarbakka. fremst eru

heiðlóur, síðan sandlóa og sendlingur, stelkar, nokkrar tildrur innan um og loks tjaldar sofandi í snjónum.

3 rauðbrystingar fara um í stórum hópum á leið til og frá varpstöðvum á íshafseyjum

Kanada og nv.-Grænlandi. íslenskar fjörur skipta sköpum fyrir þá.

4 Brandöndin er stór og skrautleg önd, fjörufugl sem nam hér land fyrir hálfum öðrum áratug

og finnst nú orðið víða um land.

5 margæsir eru háðar gróðri sem vex skammt neðan fjörunnar, t.d. marhálmi og ýmsum

þörungum. Þær eru umferðarfuglar sem koma hér við á leið til varpstöðva nyrst á íshafseyjum Kanada.

3

4

5


Tjaldur og sandlóa verpa gjarnan skammt ofan fjörunnar, en þeir eru þeir vaðfuglar sem mest ber á í fjörunni yfir hásumarið. Eins og aðrir

vaðfuglar eru þeir dýraætur. Tjaldurinn er eini vaðfuglinn sem ber ungum sínum æti. Hann lifir aðallega á möðkum, sandmaðki sem hann tekur

í fjöru, og ánamöðkum. Sandlóan er minni og lifir á smærri dýrum.

Það eru ekki eingöngu vaðfuglar og skrítnar endur sem leita sér ætis í fjörunni. Margæsin er fjörufugl, þótt hún leiti sér mest ætis neðan fjörunnar eða skammt ofan hennar. Sömuleiðis sækja mávar í fjörur (sbr. fyrstu línu vísunnar) og síðan er fjaran uppspretta fæðu fyrir marga spörfugla, sérstaklega á fartíma vor og haust.

Í vetrarstórviðrum ber brimið víða mikið þang og þara á land, oft þar sem sandfjara er í vogum og víkum. Þar er búsvæði þangflugunnar og lifa lirfur hennar í þanginu. Þessar þanghrannir eru matarforðabúr fyrir marga fugla árið um kring. Uppáhaldsstaður höfundar, til að mynda og skoða fjörufugla, er ein slík þanghrönn vestan við höfnina á Eyrarbakka. Í vorhretum, sem eru fremur sjaldgæf á Suðurlandi, er þanghrönnin á Eyrarbakka og sambærilegir staðir lífsspursmál fyrir fjölda fugla. Hugmynd er uppi um að reisa þar skoðunarhús svo gestir eigi auðveldara með að skoða fugla í skjóli og fæla þá síður. Flestar myndirnar með þessari grein eru teknar í umræddri fjöru.

www1.nams. i s/ fuglar/

6.

7.

6 Sandlóan er hnellinn lítill fjörufugl.

7 Krían sækir sér stundum æti í fjöruna og verpur víða skammt ofan hennar. Hér eru kríur með sandsíli.


Blásól

BlómL jósmyndir : Pá l l Jökul l Pétursson


Meyjarós

Hjartablóm


Skriðugoðalykill

Hindiber


Graslaukur


C M Y CM MY CY CMY K

PROMENS DALVÍK • GUNNARSBRAUT 12 • 620 DALVÍK • SÍMI: 460 5000 • FAX: 460 5001 • www.promens.is

SUMARHÚS OG FERÐALÖG

Bíldshöfði 12 •110 Reykjavík • 577 1515 • skorri.is • Opið virka daga frá kl. 8.15 til 17.30

Gasofn

Coolmatic 12vísskápar m/ kælipressu

Gashelluborð

GashellurÚtisturta

Sólarrafhlöður og fylgihlutir. 10-80w

Gaskæliskápur 180 lítra

Gaskæliskápur 100 lítra

Sólarrafhlöður fyrir húsbíla og fellihýsi.Þunnar 75 - 130w

Gas vatnshitarar5 - 14 l/mín

Olíuofn


sorpa.is

Flokkum og skilum

Gangi þér vel


Documents

Sumarhusid og gardurinn 1.2009