SYTUACJA EDUKACYJNA DZIECI POLAKÓW NA ISLANDII

Joanna GaniecSzkoła Polska w Reykjaviku

07.10.2012r.

IMIGRANCI W ISLANDII

Według raportu Statistics Iceland, 1 stycznia 2012 roku w Islandii żyło 24.442 imigrantów co daje 8% całej populacji wyspy. Jest to minimalny spadek w porównaniu z danymi z roku 2011, kiedy to imigranci na Islandii stanowili 8,1 procent całej populacji.

W porównaniu z rokiem 2011 nastąpiłjednak wzrost liczby osób z tak zwanego drugiego pokolenia, czyli dzieci imigrantów urodzonych w Islandii z 2582 do 2876 osób.

Polacy niezmiennie są największa grupąimigrantów, według statystyk na początku roku w Islandii żyło 9228 osób pochodzenia polskiego, czyli 36,3%wszystkich imigrantów. Inne liczne grupy imigrantów to Litwini – 1421 osób i Filipińczycy - 1363 osób.

IMIGRANCI W ISLANDII Pod koniec lat 90 do pracy w fabrykach

rybnych zaczęto przyjmowaćobcokrajowców. Duża większośćnowoprzybyłych znajdowała zatrudnienie tylko i wyłącznie w fabrykach rybnych. Prężnie działające na Islandii związki zawodowe bardzo pilnie strzegły lokalnego rynku przed napływem zbyt dużej fali obcej siły roboczej, choćby w tak obleganym na świecie sektorze budowlanym. Przed rokiem 2004 znalezienie legalnej pracy w budownictwie graniczyło na Islandii z cudem. Praca w fabryce rybnej nie stanowiła już tak dużego problemu, chociażdo 2006r.wszystkie dokumenty trzeba było załatwiać w kraju ojczystym i tam czekaćna odpowiedz islandzkiego urzędu emigracyjnego.

Historia Polaków migrujących na Islandię jest stosunkowo krótka. Jak pisze w swoim artykule na temat Islandii Emilia Młyńska W grudniu 1995 roku na Islandii przebywało 326 obywateli polskich, zaś cztery lata później było ich już 1200.

Islandia przed rokiem 2004 była dla Polaków krajem prawie całkowicie nieznanym. Osiedlanie się na wyspie nie było zjawiskiem powszechnym. Kwitła tu turystyka, ale ludzie z innych krajów nie osiedlali się na Islandii na stałe zbyt często. Od połowy lat dziewięćdziesiątych, gospodarka Islandii zaczęła się jednak coraz dynamiczniej rozwijać, co spowodowało, że przed światowym kryzysem w 2008 roku Islandia mogła poszczycić się pozycją jednego z najbogatszych krajów na świecie.

JĘZYK KLUCZEM DO INTEGRACJI –POLITYKA PAŃSTWA ISLANDZKIEGO Język jest i zawsze był dla Islandczyków jednym z najważniejszych

symboli narodowych, postrzegają go oni jako coś, co spaja ich z historiąojczystej ziemi. Przez wiele lat prowadzono na Islandii bardzo protekcjonistyczną politykę językową – np. w latach 1951 – 1996 obywatelstwo mogła uzyskać tylko osoba, która miała islandzkie imię. Mimo to, do niedawna Islandczycy byli jeszcze skłonni iść na różne „ustępstwa” językowe wobec imigrantów – dokumenty prawne i przepisy ich dotyczące tłumaczyli na języki narodowe, przybysze mogli także korzystać z tłumaczeń ważnych artykułów z islandzkiej prasy zamieszczanych w Internecie.

Obecnie sytuacja się zmieniła. Rząd uznał, iż taka polityka językowa nie sprzyja wdrażaniu oficjalnie przyjętej polityki integracji ludności napływowej i narodu islandzkiego, powrócono więc do ścisłej ochrony islandzkiego. Stwierdzono, że jego znajomość jest kluczem do tego, aby stać się członkiem islandzkiego społeczeństwa – podkreślając przy tym, że imigranci nie zawsze chcą uczyć się miejscowego języka.To ostatnie podlega jednak dyskusji, gdyż często to rządowi brak funduszy na organizację bezpłatnych kursów językowych, a czasem po prostu brakuje materiałów dydaktycznych i wykwalifikowanych nauczycieli. Oficjalnie mówi się, że negatywne skutki dla możliwości wspierania nauki islandzkiego wśród imigrantów ma przedłużająca sięrecesja.

ISLANDZKI SYSTEM EDUKACJI Zgodnie z przepisami zawartymi w art. 66 z 1995,

nauka w szkole podstawowej na Islandii trwa 10 lat. Powszechnie przyjmuje się, że uczniowie zaczynają edukację w wieku lat sześciu, jednak Ministerstwo Edukacji dopuszcza ustępstwa w tej dziedzinie. W uzasadnionych przypadkach edukację mogą zaczynać tak dzieci młodsze jak i starsze. Obowiązek szkolny trwa na Islandii do lat szesnastu, czyli do momentu ukończenia 10 klasy szkoły podstawowej.

PODSTAWY PRAWNE NAUCZANIA JĘZYKÓW OJCZYSTYCH NA ISLANDII Ustawa o szkolnictwie podstawowym z 12 czerwca 2008r. nr 91, art. 16. i 36. Lög

um grunnskóla 2008 nr. 91 12. júní.Art. 16 Ustawy o szkolnictwie podstawowym nr 91/2008 stwierdza między innymi:

[..] Szkoła podstawowa ma prawo uznać znajomość języka ojczystego ucznia, dla którego język islandzki nie jest językiem ojczystym, jako część kształcenia obowiązkowego z języków obcych.

W 2008 r. zostaje podpisana ustawa o szkolnictwie podstawowym, która stwierdza m.in., że władzom Islandii zależy na tym, aby uczniowie uczęszczający do przedszkola, szkoły podstawowej i średniej, dla których język islandzki nie jest językiem ojczystym mieli również możliwość, jeśli warunki na to pozwalają, na rozwijanie swoich umiejętności również w języku ojczystym. Szkoły podstawowe i średnie mogą język ojczysty ucznia uznać jako część składową obowiązkowej nauki. Język ojczysty może wówczas zostać włączony w zakres języków obcych lub teżzajęc fakultatywnych. W podstawach programowych dla szkół podstawowych wskazuje się na konwencję o Prawach Dziecka ONZ, w której mówi się, że: wszystkie dzieci maja prawo do zachowania swojego języka ojczystego, nawet po opuszczeniu kraju pochodzenia. Poprzez nauczanie języka ojczystego w ramach oficjalnego systemu edukacji lub poza nim wspiera się równy dostęp uczniów do nauki i wiedzy.

Ustawa ta nie precyzuje dokładnie podstaw programowych z nauczania języków ojczystych i pozwala gminom na ich dowolną interpretację.

PODSTAWY PRAWNE CD. Szkoły podstawowe i średnie mogły język ojczysty

ucznia uznać, jako część składową obowiązkowej nauki. Język ojczysty mógł wówczas zostać włączony w zakres języków obcych lub też jako zajęcia fakultatywne. W podstawach programowych dla szkół podstawowych wskazuje się na konwencję o Prawach Dziecka ONZ, w której mówi się, że: „Wszystkie dzieci maja prawo do zachowania swojego języka ojczystego, nawet po opuszczeniu kraju pochodzenia. Poprzez nauczanie języka ojczystego w ramach oficjalnego systemu edukacji lub poza nim wspiera się równy dostęp uczniów do nauki i wiedzy”.

Ponadto co roku w Menntaskóli við Hamrahlið (MH) odbywają się egzaminy kompetencji między innymi z języka polskiego. Egzamin jest uznawany we wszystkich szkołach średnich na Islandii.

EMILIA MŁYŃSKA Przed 2004 rokiem, kiedy ilość obcokrajowców na Islandii nie

przekraczała 2500, w szkołach podstawowych i średnich nie było żadnego systemu, który w jakikolwiek sposób pomagałby obcokrajowcom opanować język islandzki. Kiedy Polacy zaczęli coraz bardziej „ujawniać się w środowiskach szkolnych, zaczęto raczej nastawać bardziej na umożliwienie im nauki języka ojczystego. Prawdopodobnie też przy małej liczbie Polaków i innych obcokrajowców nie zauważono problemu jaki niesie dzieciom nauka języka islandzkiego, a rodzice i społeczności lokalne naciskały raczej na kontynuowanie nauki języka ojczystego, wyznając, jak większość emigrantów w początkowej fazie emigracji, zasadę pobytu tymczasowego i deklarując po kilku latach pobytu na obczyźnie chęć powrotu do kraju.

Odpowiedzią na zapotrzebowanie nauki języka ojczystego była praca Emilii Młyńskiej, która jako pierwsza podjęła się nauczania języka polskiego na Islandii. Emilia Młyńska jest z wykształcenia etnografem. Na Islandii mieszka od 1990 roku, tu też studiowała język islandzki na Uniwersytecie w Reykjaviku. Przez cztery lata pracowała w przedszkolu, a następnie związała się z „Centrum Kultury dla Imigrantów, gdzie pracowała jako konsultantka, tłumaczka, nauczycielka języka polskiego oraz członkini „Rady Do Spraw Cudzoziemców”.

NACZANIE JĘZYKA POLSKIEGO W ISLANDZKIM SYSTEMIE EDKACJI

Islandzkie Ministerstwo Edukacji powołując sie na Konwencje Praw Dziecka ONZ przyjmuje następujące założenia:

• wszystkie dzieci mają prawo do zachowania swojego języka ojczystego poprzez jego nauczanie w ramach systemu edukacji lub poza nim

• zapewnia się równy dostep wszystkich uczniów do nauki i wiedzy.

(niestety nie wszystkie, ponieważ zajęcia są organizowane od 12 roku życia)

Założenia te w publicznym systemie edukacji Islandii realizuje Centrum Językowe działające przy Szkole Podstawowej Laugalaekjarskoli w Reykjaviku.

• Centrum zajmuje się procesem nauczania w formie stacjonarnej i internetowej. Zatrudnia m.in. jednego nauczyciela języka polskiego.

• Nauczanie jezyka polskiego skierowane jest do uczniow, którzy maja lub mieli zwiazek z Polską i potrafią czytać i pisać po polsku .

CD.• Zajęciami tymi objęte są dzieci od 12 do 15 roku życia. Proces dydaktyczny w Centrum

Językowym realizowany jest w następujących formach:• zajęcia on - line m.in. w zakresie języka polskiego dla uczniów w klasach 9 i 10 na

terenie całej wyspy;• nauczanie stacjonarne dla uczniów w klasach 7 i 8 islandzkiej szkoły podstawowej

Reykjaviku.• Centrum pełni także rolę doradczą dla nauczycieli innych języków pracujących w

szkołach położonych poza aglomeracją stolicy Islandii. Poza edukacją zajmuje sięrównież organizowaniem zajęć pozalekcyjnych dla swoich uczniów oraz imprez o charakterze kulturalnym dla uczniów islandzkich.

• Ponadto w kilku szkołach islandzkich w i poza Reykjavikiem zatrudnieni są nauczyciele języka polskiego prowadzący naukę języka dla polskich uczniów oraz pełniący rolęwspomagającą tych uczniów w dostosowaniu ich do programu szkoły islandzkiej.

NAUCZANIE JĘZYKA POLSKIEGO POZA ISLANDZKIM SYSTEMEM EDUKACJI – POLSKA SZKOŁA W REYKJAVIKU

W 2008r., gdy islandzką gospodarkępogrążył kryzys, większość polskich nauczycieli zatrudnionych w islandzkim systemie szkolnictwa została zwolniona, a zajęcia odwołano z przyczyn finansowych. Jesienią2008r. otwarto Konsulat RP w Reykjaviku i powstał pomysłutworzenia szkolnego punktu konsultacyjnego, jednak nie uzyskano zgody władz Polski.

Od 18 października 2008 roku działa Polska Szkoła Sobotnia w Reykjaviku prowadząca zajęcia z języka polskiego, geografii i historii Polski oraz religii według autorskich programów pracujących w niej nauczycieli.

SZKOŁA POLSKA W REYKJAVIKU

Zajęcia prowadzone są w od klasy zerowej do gimnazjum (w roku 2009 wydano ok. 50 świadectw, w 2012r. już ponad 160). Ponadto Szkoła prowadzi dodatkowe zajęcia z matematyki, j. angielskiego, edukacji teatralneji innych przedmiotów w zależności od potrzeb i swoich możliwości. Ze Szkołąwspółpracuje polski psycholog szkolny oraz logopeda. Kadra pedagogiczna pochodzi głównie z „nowej” fali imigracyjnej. Szkoła prowadzona jest przez Stowarzyszenie Przyjaciół Szkoły Polskiej w Reykjaviku i finansowana jest ze składek rodziców oraz wspomagana przez instytucje pracujące na rzecz Polonii.

Warto podkreslić, ze stosując sią do wytycznych Ustawy z 2008r. większość dyrektorów szkółislandzkich honoruje i umieszcza na swoich świadectwach oceny z języka polskiego wystawione przez sobotnią Szkołę Polską.

Poza tym wielu polskich nauczycieli, którzy pracują w przedszkolach, do których uczęszczają dzieci z polskich rodzin, ma możliwość prowadzenia dla tych dzieci (od 2. do 6. roku życia) zajęć w języku polskim, np. 1 raz w tygodniu. Zgodę na prowadzenie takich zajęć wydaje dyrektor placówki.

POLSK

A SZK

OŁA

W R

EYK

JAV

IKU

Corocznie, z okazji zakończenia roku szkolnego odbywa się festyn dla dzieci i rodziców pełen konkursów z nagrodami i pysznych przekąsek.

Z okazji Mikołajek dzieci odwiedza Św. Mikołaj, rozdając słodkie prezenty lub w razie potrzeby rózgi.

W okresie karnawału organizowany jest Bal Karnawałowy dla szkoły podstawowej oraz konkurs wiedzowy klas gimnazjalnych.

SYTACJA EDUKACYJNA DZIECI EMIGRANTÓW NA ISLANDII Podobnie jak z przedszkolami na Islandii, również szkoły podstawowe są

objęte rejonizacją. W Reykjaviku jest 39 szkół podstawowych, które przyjmują dzieci na bieżąco zgodnie z ich miejscem zamieszkania.

Dzieci obcokrajowców mają również możliwość uczęszczania do szkół, w których znajdują się specjalne oddziały dla obcokrajowców - Nybuadeild. Rodzice w dużym procencie są zachęcani do zapisywania dzieci do tych szkół, gdzie są właśnie takie oddziały. Nie zawsze spotyka się to jednak z zadowoleniem ze strony rodziców. Duży ich procent uważa bowiem, że w takich szkołach jest mocno ograniczona możliwość nauki języka ze względu na zbyt duże skupisko obcokrajowców. Sporo rodziców nie korzysta z tej możliwości starając się posłać dziecko do szkół, w których hołduje się zasadzie integracji, a dziecko emigrantów ma jedynie dodatkowe zajęcia z języka islandzkiego, po obowiązujących je lekcjach, a nie w ich trakcie, jak jest to w oddziałach Nybuadeild.

Bardzo duże znaczenie w nauce języka ma integracja z rówieśnikami.Wiele szkół, z racji tego, że uczą się w nich uczniowie z innych krajów, organizuje spotkania integracyjne oraz stara się opowiadać swoim uczniom o krajach z jakich pochodzą ich nowi koledzy i koleżanki.

MATERIAŁY POMOCNICZE DLA UCZNIÓW W 2002 roku, jeszcze przed bumem emigracyjnym z Polski,

został wydany przez Wydawnictwo Naukowe UAM Mały słownik polsko – islandzki i islandzko – polski. Następnie została wydana kieszonkowa forma tego słownika, a w 2006 roku nakładem islandzkiego wydawnictwa SJB ehf., wydany został „Szkolny słownik islandzko-polski i polsko-islandzki”. Słownik ten został napisany przez Stanisława Bartoszka oraz jego córkę Martę Ewę Bartoszek i syna Pawła. Zawiera on łącznie niemal 25 tysięcy haseł wybranych pod kątem częstotliwości ich występowania w języku polskim i islandzkim.

Do dyspozycji dzieci są spore ilości materiałów oraz opracowane indywidualnie do niektórych przedmiotów w szkołach islandzkich przez polskich nauczycieli. Można również skorzystać z wiedzy zawartej na takich stronach internetowych jak choćby www.rasmus.is Jest to strona z poradnikiem matematycznym w kilku językach, między innymi w języku polskim, tłumaczona przez Martę Ewę Bartoszek.

BADANIA NA TEMAT SYTUACJI EDUKACYJNEJ DZIECI POLAKÓW NA ISLANDIIW latach 2010-2011 Joanna Janczewska przeprowadziła badania wśród 30 rodziców

dotyczące sytacji edukacyjnej dzieci Polaków na Islandii. W swojej pracy doszła do następujących wniosków:

Jak wynika z przeprowadzonych badań 17 rodziców potwierdziło skorzystanie z możliwości edukacji przedszkolnej ich dzieci. Jednak spora grupa rodziców, bo aż14, nie posłała swoich dzieci do przedszkola mimo możliwości skorzystania z pierwszego etapu edukacji. Wynikało to z przekonania rodziców, że języka islandzkiego dzieci zdążą nauczyć się w szkole.

Poruszono kwestię znajomości języka islandzkiego przez rodziców, oraz znajomości języka islandzkiego i polskiego u dzieci przebywających na emigracji. Znajomość języka islandzkiego rodziców przebywających na Islandii jest raczej słaba, zaś u dzieci jest dobra. Bardzo dobra jest również wśród dzieci znajomośćjęzyka ojczystego.

Stopień znajomości języka przez rodziców ma wpływ na pomoc rodzica w edukacji dziecka. Po przeprowadzonych badaniach okazało się, że hipoteza o związku znajomości języka przez rodziców i jego wpływu na pomoc dziecku w edukacji potwierdziła się w 100 procentach. 30 Rodziców bowiem wyraziło opinie, że znajomość języka przekłada się na pomoc ich dziecku w edukacji szkolnej.

Badanie dotyczyło również dwujęzyczności dziecka w jego codziennej edukacji czyli wpływu równoległego posługiwania się dwoma językami na naukę dziecka. Z przeprowadzonych badań wynikło, że z 19 rodziców zakwalifikowanych do odpowiedzi na to pytanie 11 rodziców uznało wpływ na edukację za korzystny, a 8 za niekorzystny. W tej kwestii zdanie badanej grupy rozdzieliły się prawie po połowie z przewagą jednak opinii mówiącej o korzystnym wpływie dwujęzyczności na edukację.

BADANIA CD.

W czasie badania pytano: czy i jakie problemy edukacyjne mają dzieci na emigracji.Postawiono hipotezę, że dzieci na emigracji mają problemy z rozumieniem treści programowych w obcym języku, z rozumieniem ze słuchu, z czytaniem, pisaniem, oraz rozumieniem tekstu mówionego. Z przeprowadzonych badań wynikło, że 15 rodziców zauważyło problemy edukacyjne u swoich dzieci. Z owej grupy aż 12 wskazało, że są to problemy czytaniem ze zrozumieniem,10 zakreśliło też problemy ze niezrozumieniem treści programowych oraz z pisemnymi wypowiedziami. 6 Badanych zauważyło równieżproblemy z rozumieniem ze słuchu, problemy z pisownią i ze swobodnym wypowiadaniem się na określony temat.

Postawiono problem stopnia integracji dzieci z islandzkimi rówieśnikami. Badania potwierdziły dobrą, a nawet bardzo dobrą integrację dzieci polskich z islandzkimi rówieśnikamii.

Przebadano także podtrzymywanie więzi z krajem ojczystym. Dzieci mieszkające na Islandii w 100 % porozumiewają się w domu w ojczystym języku, 24 rodziców wskazało, że dzieci oglądają polską telewizję i wyjeżdżają do Polski na wakacje, 20 rodziców deklaruje, że dzieci uczęszczają do polskiego kościoła a kolejne 17 twierdzi, że dzieci uczęszczają do Polskiej Szkoły Sobotniej.

Na zakończenie zapytano o szanse dzieci na emigracji na uzyskanie średniego czy wyższego wykształcenia . W świetle badań stwierdzono, że 5 rodziców uważa, że ich dziecko ma takie same szanse na uzyskanie średniego lub wyższego wykształcenia na emigracji. Pozostałych 13 rodziców uważa, że ich dziecko przebywające na emigracji na Islandii ma mniejsze szanse na uzyskanie tu średniego czy wyższego wykształcenia, 10 rodziców uważa jednak, że na emigracji te szanse są wyższe niż w Polsce, a 2 rodziców nie ma w tej sprawie zdania.

Mimo, że rodzice optymistycznie podchodzą do szans dzieci na uzyskanie dobrego wykształcenia, obecnie niewielka liczba uczniów polskojęzycznych dostaje się do liceów I dobrych szkół średnich na Islandii. Byćmoże wynika to z faktu, że obecnie do szkół średnich trafiają dzieci, które przybyły na Islandię w ciągu ostatnich 5-7 lat i ich znajomość języka islandzkiego nie pozwala na kontynuację nauki w renomowanych szkołach.

REYK

JAVIK

Polonia na Islandii jest Polonią młodą, nie mającą długiej historii i ocenić z dłuższej i szerszej perspektywy konsekwencje edukacyjne migracji będzie można dopiero za kilka lub kilkanaście lat. Faktem jest jednak niepodważalnym, że początkowy okres emigracji, to dla dziecka okres niezwykle trudny. Szkoły na Islandii jeszcze cztery czy pięć lat temu nie były zupełnie przygotowane do tak dużej liczby emigrantów, nie dysponowały teżodpowiednimi materiałami nadającymi się dla dzieci i służącymi do nauki języka islandzkiego.

PODSUMOWANIE Obecnie sytuacja zmienia się na lepsze i jest

szansa, że z każdym rokiem dzieciom będzie w szkole łatwiej, a język islandzki nie będzie stanowił dla nich przeszkody, która jeszcze niedawno dyskwalifikowała je w zdobywaniu wiedzy w ogóle przez pierwsze lata pobytu. Duże znaczenie w poprawie tej sytuacji ma coraz większa obecność polskich nauczycieli w islandzkich przedszkolach i szkołach. To właśnie nauczyciele pomagają dzieciom zrozumieć co nowego wokół nich się dzieje, dzięki znajomości języka umożliwiają rodzicom kontakt ze szkołą i są w islandzkim środowisku szkolnym nośnikami polskiej kultury, tradycji i zwyczajów, a to niezwykle ważne bo pomaga Islandczykom zrozumieć Polaków. Niewątpliwie do poprawy sytuacji edukacyjnej naszych dzieci przyczyniają się także Polska Szkoła Sobotnia i Centrum Językowe. Dzięki tym instytucjom dzieci zdobywają wiedzę w ojczystym języku i rozwijają się, niezależnie od tego jaki jest ich poziom znajomości języka islandzkiego.

PARADA WIELOKULTUROWA