2

TALAAN SA MGA SULOD Pasiuna ……………………………………………………........... 4 Pasalamat .....……………………………………………............. 5

A. PAGKAPANGULO a.1 Epektibo nga Panagtigum………………………………….... 6 a.2 Parlyamentaryong Pamaagi sa Pagdumala ug Panagtigum 8 a.3 Pagpili sa Maayo nga Pangulo………………………… 10 a.4 Katungdanan ug Gimbuhaton sa mga Lider sa SLG……… 12 B. PAGPALAMBO SA PANGITAAN b.1 Pag-andam ug Project Proposal o Laraw sa Proyekto........ 14 b.2 Mga Simpleng Pamaagi sa Pag-analisa sa mga Gasto ug Ginansya................……………………… 16 C. MGA PROYEKTONG PANGINABUHIAN c.1 Pagproseso ug Karne …………………………………....... 17 c.2 Pagproseso ug Isda ……………………………………......... 18 c.3 Pagproseso ug Prutas …………………………………........ 19 c.4 Handicraft ………………………………………………............ 20 c.5 Pagbuhi ug Manok ………………………………………......... 21 D. HAUM NGA TEKNOLOHIYANG PANG-PANGUMA d.1 Mga Teknolohiya Angay sa Bag-ong ani nga Produkto........ 22 d.2 Pagpatigayon o Pagkonselba sa Yuta ug Tubig ......……… 23 d.3 Pagtala sa mga Gasto ug Kita sa Pagpanguma …….......... 25 E. PAGDUMALA SA PAGPA-UTANG e.1 Kaayuhan sa “Up-to-date” nga Pagbayad sa Loan……........ 27 e.2 Tigom Una vs. Utang Una nga Pamaagi sa Pagpautang sa Kabukiran…………………………………. 28 e.3 Mga Laing Teknik o Pamaagi sa Pagpangulekta………....... 29 e.4 Malungtaron nga Pinansyal nga Organisasyon…………...... 30 F. EKONOMIYA SA PANIMALAY f.1 Unsa ang Cashflow ? …………………………………….......... 31 f.2 Epektibo nga Pagdumala sa Kuwarta ………………….......... 32 f.3 Sakto nga Pag-budget sa Panimalay ………………….......... 33 G. PAGPA-AGHAT SA PAGTIGOM g.1 Pagkamahinungdanon sa Pagtigom……………………........ 34 g.2 Pagkamahinungdanon sa Senimanang Panagtigum .......... 35 g.3 Bili sa Pagdaginot ……………………………………….... 36

3

H. TEKNOLOHIYA SA PAGTIGOM h.1 Mga Pamaagi sa Pagmugna sa Maayo nga Produkto sa Pagtigom ................................………….. 37 I. MGA MEKANISMO SA PAGTIGUM i.1 Savings Flows …………………………………………......... 38 i.2 Pagtala sa Natigom/Savings………………………................. 39 i.3 Pagkwenta sa Interest kon T ubo sa Natigom……………….. 40 i.4 Napulo ka Desisyon sa Pagpalihok sa Natigom/Savings….. 41 J. MGA PAMAAGI SA PA-UTANG NGA BASE SA GRUPO j.1 Pagkabililhon/Pagkamahinungdanon sa Pagsalig, Makanunayong Pagtinabangay ug Kooperasyon ....….... 42 j.2 Kaayuhan sa Pag-apil sa SLGs/FSCs ……………………. 43 j.3 Ang Papel sa Komunikasyon ug Pagpangulo/Leadership sa Usa ka Grupo……………………………………………....... 44 K. PAGPATIKAD SA MAAYONG PAMATASAN DIHA SA PAGPANGUTANG k.1 Mandala or Banig sa Kinabuhi ………………………….. 45 k.2 Resource Appraisal (self assessment) ………………….. . 46 L. PAGTAN-AW SA KAPASIDAD SA PAGPANGHULAM l.1 Ang Plano sa Uma Mao ang Basihan sa Pagtan-aw sa Hulamon o Utangon………………................. 48 l.2 Pagkwenta sa Kantidad nga Hulamon sa mga Magpautang 51 l.3 Pagpili/Pagkumpara sa Insakto nga Produkto sa Pautang.. 52 l.4 Unsaon Pakwenta sa Dibidendo / patronage refund ……… 53

4

PASIUNA

Ang basahon sa SLG/FSC Weekly Meetings o senimanang

panagtigum usa ka talamdan isip giya sa mga hisgutanan sa mga Field Officers ug FSC staff para sa pagpatuman ug pagdumala sa senimanang panagtigum.

Ang mga hisgutanan o topiko gihimo ug gihan-ay sa kategorya nga

isaysay sulod sa trenta minutos. Ang mao nga panagtigum o panaghisgut

maoy makahatag ug dugang kaalam o kasayuran sa mga motambong o

miyembro niini. Ang mga detalye ilabina sa hisgutanang pangteknolohiya

pagatukion sa mga nagkadaiyang grupo kinsa interesado niini.

Kining maong basahon produkto sa tulo ka adlaw nga writeshop nga

gisalmutan sa mga agricultural technicians, RFS field officers ug rural

finance specialists kinsa nagsulat ug nagpa-ambit sa mga topiko o

hisgutanan nahiuyon sa ilang kahibalo ug kahanas.

Ang mga topiko nga makita ug mabasa niining maong basahon

gipaigo sa tibuok tuig nga panagtigum. Ug kini gihan-ay basi sa kahibalo ug

panglangtaw sa magsusulat, pero bisan pa, pagatagaan gihapon ug

tumang pagtagad ang mga bag-ong topiko kung diin interesado ang mga

motambong niini. Ingon man, ang mga bag-o nga hisgutanan magasubay

gihapon sa naandang pamaagi o pormat.

Ang mga teknikal nga panaghisgutan pagasuportahan o

suplementohan sa mga giyang pangteknolohiya aron mas masabtan ang

mga detalye.

PASALAMAT

5

Ang programa buot mopadayag sa kinasing-kasing nga pasalamat sa mga indibiduwal kinsa nakatabang aron mahimo kini nga balasahon:

Anthony Ben O. Lim - UDLF Field Officer, Rural Bank of Digos Inc.

Lary A. Senarillos - Agricultural Technician, Sta. Cruz, Dvo. del Sur

Jeriel Igloria - Technical Assistant, Network Rural Bank Inc.

Jimmy E. Dongiapon - Agricultural Technician, Baganga, Dvo. Oriental

Christopher P. Sioco - Agricultural Technician, Tampakan, So.

Cotabato

Armando B. Escuadro - UDLF Field Officer, MAVADECO

Abelardo S. Corpuz, Jr.- UDLF Field Officer, RB of DARBCI

Marilyn Javier - Agricultural Technician, Kiamba, Sarangani

Raudelyn C. Teofilo - UDLF Field Officer, RB of Tampakan Inc.

Edgar S. Villafuerte - Agricultural Technician, New Bataan, ComVal

Marilyn A. Perlas - UDP Rural Finance Officer, ComVal

Gracia R. Cuison - UDP Rural Finance Officer, Davao del Sur

Renerio Ramirez - UDP Rural Finance Officer, Dvo Oriental

Marina M. Loquinte - UDP Rural Finance Officer, Sarangani

Arnold Garzon - UDP Rural Finance Specialist

Elena M. Sollano - UDP Rural Finance Coordinator

Virginio P. Jamon - RFS National TA (Adviser)

6

A. PAGKAPANGULO A.1 Epiktibo nga Panagtigum

Katuyuan: 1. Paghisgut ug madikusyunan ang pagkamahinungdanon o importansya sa usa ka epektibo nga panagtigum kon miting. 2. Para mahibaloan sa mga miyembro sa SLG/FSC ang mga pamaagi o

elemento sa usa ka epektibo nga panagtigum. Pamaagi:

7

Diskusyon Mga Hisgutanan: 1. Unsa ang epiktibo nga panagtigum? -matawag nga epektibo ang panagtigum nga gipahigayon kung ang mga

tawo nga mitambong miuli nga malipayon ug kontento sa mga gihisgutan ug mga gikauyunan.

2. Mga giya sa usa ka epiktibo nga panagtigum:

??Kinahanglan nga ang tanan nga motambong sa panagtigum makahibalo sa mga hisgutanan kon agenda.

??Kinahanglan nga mahuman ang mga hisgutanan sa gitakda nga oras.

??Ang maong panagtigum kinahanglan pagasugdan ug pagahumanon sa gitakda ug gikasabutang oras.

??Kinahanglan nga ang tigdumala sa panagtigum sensitibo ug makahibalo mohatag sa matag-usa ug higayon nga mohatag sa ilang mga opinyon diha sa mga gikahisgutan.

??Kinahanglan nga ang tigdumala makahibalo mopatigayon sa mga diskusyon aron makab-ot ang tinguha sa maong hisgutanan.

??Kinahanglan nga ang tigdumala makahibalo sa pagmintinar sa kahapsay sa panagtigum ug dili gyud tugutan ang paghisgot sa mga butang nga dili haum sa kasamtangang gihisgutan.

??Kinahanglan nga sobra sa katunga o mas daghan pa ang miuyon sa butang nga gikauyunan.

??Sumahon og i-isplikar pagbalik ang mga butang nga gikauyonan. ??Pangutan-on pagbalik ang mga katawhan kung nalipay o kontento

ba sila sa gikauyonan. 3. Angay nga buhaton ug gawi panahon sa panagtigum:

??Ayaw pagsulti kung dili nimo turno o wala ka pa natagaan ug higayon nga musulti.

??Sa dihang natagaan ka na ug higayon sa pagsulti, ipresentar ang imong mga opinyon o gihunahuna, sugyot o mga idea diretso sa katuyuan.

??Maggamit ug mga termino nga masabtan sa tanan. ??Likayi ang paggamit o paglitok ug mga termino nga makasakit o

makainsulto sa mga katawhan.

8

??Kinahanglan klaro ug madungog sa tanan ang punto nga buot nimo nga ipresentar o ipaabot.

4. Mga butang nga angay buhaton diha sa panagtigum: 4.1 Sa dili pa ang panagtigum: ??Iandam ug ipadala ang mga pahibalo sa panagtigum ug ilakip

pagpadala ang mga hisgutanan o agenda. ??Iandam usab ang lugar nga paga-metingan.

4.2 Samtang nagatigum ??Kinahanglan nga ang sekretarya andam kanunay sa pagsulat sa

tanang importanteng gikauyunan.

4.3 Human sa panagtigum ??Kinahanglan tagaan ug kopya sa minutas ang matag miyembro o

magbutang sa mga bulletin board diin ang tanan makakita, sa dili pa ang sunodnga panagtigum.

9

A.2 Parliyamentaryong Pamaagi sa Pagdumala ug Panagtigum

Katuyuan: 1. Hisgutan ang pagkamahinungdanon o importansya sa usa ka epiktibo ug han-ay nga panagtigum. 2. Aron ang mga miyembro sa SLG/FSC makadayeg o magustuhan ang

panginahanglanon sa pagtambong o pag-apil sa usa ka proseso diin ang matag usa kanila makapadayag sa ilang mga opinyon o desisyon.

Pamaagi: Diskusyon Mga Hisgutanan: 1. Katuyuan sa panagtigum:

- Pagsulbad sa mga problema, pagbangi kon mga dili pagsinabtanay ug uban pa.

10

- Aron mapatuman o madesisyonan ang mga proyekto ug uban pang kalihukan. - Aron ikonsulta sa mga miyembro ang mga plano o uban pang katuyuan.

2. Sampol nga buluhaton diha sa panagtigum:

(a) Pag-ampo (b) Pagdeterminar sa kadaghanon sa mitambong (c) Pagdeklara sa korum ug order sa panagtigum (d) Pagbasa ug pagklaro sa mga minutas sa niaging meting nga gipahigayon (e) Pag-uyon sa minutas sa niaging meting (f) Pagbasa og pag-aprobar sa mga hisgutanan sa kasamtangang meting. (g) Paghisgot sa mga naaprobahan nga mga hisgutanan (Kinahanglan

nga naay: a) mosyon; b) ikaduhang mosyon; c) pagklaro sa punto sa mga dili mouyon, ingon man usab sa mga mouyon sa mga gihisgutan; d) pagbinutuhay kong naay nagbangi nga mga opinyon; ug e) pagdiklarar sa nakab-ot nga desisyon sa kadaghanan)

(h) Basahon aron sa pagpaklaro ang tanan nga desisyon nga gikauyunan. (i) Eskidyul sa sunod nga meting (j) Pagdiklarar nga human na ang meting. (k) Pag-ampo

11

(Ipasabot ang matag pamaagi)

12

A.3 Pagpili sa Maayong Pangulo

Katuyuan: Ipakita ug ipasabot ang mga kinaiya sa maayo ug epiktibo nga lider o pangulo. Pamaagi: Pagpaambitay o diskusyon Mga Hisgutanan: 1. Pagpasabot kun unsa ang usa ka pangulo o lider. 2. Pangutan-on ang mga miyembro sa SLG kung unsa ang mga kinaiya sa ilang gusto nga mamahimong lider.

13

3. Idugang sa listahan ang uban pang kinaiya sa usa ka lider, sama sa musunod:

- adunay igong kahibalo - adunay integridad - kasaligan - maayo mamaba - tinu-uray nga moalagad - matinud-anon - tigpasayon 4. Magpatigayon ug usa ka “mock survey” sa mga miyembro sa SLGs/FSGs nga adunay posibilidad nga mamahimong maayong lider basi sa mga kinaiya nga nanganlan.

14

A.4 Katungdanan ug Gimbuhaton sa mga Lider sa SLG

Katuyuan: 1. Pagbalik tan-aw sa mga katungdanan ug gimbuhaton sa mga opisyales sa FSC/SLG. 2. Para klarohon ug linawon ang mga gikalibugan o pagsapaw-sapaw sa mga katungdanan o tahas nga posible mahitabo sa FSC/SLG. Pamaagi: Diskusyon o magpatigayon ug dakong panahon sa mga pangutana ug pagtubag Visual Aide: ? Mga hulagway o larawan sa mga FSC/SLG opisyal

15

Mga Hisgutanan: 1. Pangutan-on ang mga miyembro mahitungod sa mga katungdanan ug gimbuhaton sa mga opisyal sa SLG/FSC. 2. Sumahon ang mga tubag ug idungag sa lista ang mga musunod: - SLG Chairperson – magdumala sa mga panagtigum nga ipahigayon, magpatuman sa mga polisiya ug mangulo o magrepresentar sa SLG. - SLG Secretary – maghimo sa mga minutas sa panagtigum ug magtago sa mga rekord/talaan sa SLG. - SLG Treasurer – magdawat, magtala ug magtago sa mga rekord ug kuarta nga natigom kon napundo ug balayronon sa matag usa ka miyembro.

- FSC Chairperson – magdumala sa panagtigum nga ipahigayon ug

mangulo sa mga opisyal nga lakaw o katuyuan sa FSC. - FSC Board of Directors – magmugna sa mga balaud ug polisiya sa FSC. - FSC Treasurer – magdawat, magtala ug magtago sa mga natigom o

napundo ug mga balayrunon sa matag usa ka miyembro. - Komiteba sa FSC - Audit and Inventory Committee- magtuki o magsusi sa mga pinansyal nga report sa tresorero - Credit and Management Committee- gitugyanan sa adlaw-adlaw nga pagdesisyon nga may kalabutan sa pagpautang - Election Committee- magdumala sa mga lakaw o mga kalihukan sa eleksyon - Membership Committee – magpatigayon sa mga kalihukan sa dili pa ang pagpamiyembro. - FSC Management Staff - FSC Manager – mag-implementar sa mga polisiya sa FSC. - FSC Account Officer – mangulo sa pag-atiman sa mga kliyente sa FSC. - FSC Bookkeeper – magtago o maghipos sa mga pinansyal nga rekord sa FSC.

16

3. Magpatin -aw sa mga butang nga gikalibugan ug maghatag usab ug mga sanglitanan o sample cases. 4. Magbuhat ug linya pataas o pababag, diin nagapakita sa mga relasyon sa mga opisyal sa FSC/SLG.

FSC

SLG SLG SLG SLG SLG

GG

GG

GG

GG

GG

GG

GG

GG

GG

GG

GG

GG

GG

GG

GG

BOD Manager

Acct Officer Bookkeeper

Treasurer

Secretary

SLG LEADER

Secretary

SLG LEADER

Secretary

SLG LEADER

Secretary

SLG LEADER

Secretary

SLG LEADER

Secretary

17

B. PAGPALAMBO SA PANGITAAN B.1 Pag-andam ug Project Proposal o Laraw sa Proyekto

Katuyuan: Aron makaantigo ang mga miyembro sa FSC/SLG sa pagbuhat ug simple nga project proposal. Pamaagi: 1. Panaghisgut/lecturette 2. Magpatigayon ug oras sa mga pangutana ug pagtubag Visual Aide: ? Babae nga nagluto ug nagbaligya ug mga naproseso nga mga pagkaon. Mga Hisgutanan: 1. Unsa ang IGP?

18

- IGP(Income Generating Project)-gimugna ang IGP aron masuplementahan ang kita o income sa usa ka panimalay. 2. Pangutan-on ang mga miyembro kung unsa ang uban pang mga

sanglitanan sa IGPs. E.g., gagmay nga mga kahayupan sa uma, mga maproseso nga mga pagkaon, pamatigayon trading, handicrafts, ug uban pa.

3. Mga pamaagi sa pag-andam sa usa ka simple nga project proposal:

(a) Gilangkuban sa proyekto- ipadayag o ilarawan sa mubo ang plano o laraw sa proyekto.

(b) Katuyuan sa Proyekto – ipadayag kung unsa ang gusto makab-ot sa maong proyekto

(c) Panginahanglanon sa Proyekto ug asa kini makuha – ilista ang mga materyales nga kihanglanon sa proyekto ug asa kini makita o makuha.

(d) Ang Gusto nga Makab-ot/Gitinguha nga Kita o Income – bana-banaon ang gidaghanon sa abut ug ang gidaghanon sa mabaligya.

(e) Projected Sustainability o pagkamalungtaron a proyekto – hisgutan unsaon pagsustiner o pagpalungtad sa maong proyekto

(f) Budget sa Proyekto – tan-awon o kwentahon ang kantidad sa tanan nga mga kinahanglanon, labor, marketing, ug uban pa.

(g) Gross Margin Analysis – Kinatibuk-angAabot – kantidad sa nabaligya.

4. Paningkamutan nga makahimo ug usa ka konkreto nga sample proposal.

19

B.2 Mga Simpleng Pamaagi sa Pag-analisa sa Gasto ug Ginansya Katuyuan: 1. Paghisgot sa mga simpleng pamaagi sa pagkwenta o pag-analisa sa mga gasto o sa kita. 2. Pagpakita sa mga nagkadaiyang gastuhanan sa usa ka proyekto. 3. Pagtudlo unsaon pagkwenta o pag-analisa ang kinatibuk-ang kita ug ang limpyo nga kita. Pamaagi: 1. Pakigpulong/workshop 2. “Project simulation” – paghan-ay sumala sa usa ka proyekto Visual Aide: Mga hisgutanan: 1. Maghatag ug sample nga proyekto diin pamilyar sa tanan miyembro, sama sa bibingka. 2. Ilista ang mga kinahanglan nga mga materyales ug mga gasto sa pagluto sa usa ka kilo nga bibingka. 3. Kinahanglan nga mahibaloan ang kantidad sa sugnod, sa labor, sa mga sagul ug uban pa. 4. Bana-banaon ang gidaghanon sa bibingka nga mahimo. 5. Bana-banaon ang ma-kita o mahalin basi sa kasamtangang presyo niini. 6. Ipadayag ug sumahon ang mga gasto.

20

a) Mga Kinahanglanon P Bugas P _____ Asukal P Sub-total P b) Labor P c) Sugnod, packaging P Kinatibuk-ang gasto (I) Kita/Halin (II) P Ginansya (I – II) P

7. Kwentahon ang ginansya.

21

C. MGA PROYEKTO NGA PANGINABUHIAN C.1 Pagproseso sa Karne Katuyuan: 1. Paghisgut sa mga pamaagi sa pagproseso sa karne. 2. Hisgutan ang mga pamaagi diin mokita ug kuwarta sa pagproseso ug karne. Pamaagi: Panaghisgut/lecturette Mga Hisgutanan: (Kinahanglan ang AT adunay techno guide sa mga musunod:

1. Tocino 2. Longaniza 3. Embutido 4. Luncheon Meat

1. Mga Pamaagi sa Pagproseso sa karne: (a) Magpili ug presko nga karne. (b) Andamon ang uban pang sagul. (c) Pag-package sa naproseso nga karne (d) Pagbaligya sa na-package na nga karne

22

2. Mga Nagasto ug Ginansiya: Pagproseso sa Karne (andamon basi sa aktwal nga resipe)

1 ka kilo nga karne

P 80

Sagul P 30 Labor P 30 Packaging P 20

Total P 160 Halin P 200 Kantidad sa mga materyales

P 160

Ginansiya P 40 ROI (Ginansiya /Gasto)

40/160 = 25%

C.2 Pagproseso ug Isda (Bulad) Katuyuan: 1. Paghisgut sa mga kahigayunan makuwartaan ang pagproseso ug isda. 2. Pagtudlo sa mga simpleng pamaagi sa pagproseso ug isda. Pamaagi: Panaghisgut/Lecturette Mga Hisgutanan: (Kinahanglan ang AT adunay techno guide sa mga musunod:

1. Bulad 2. Smoked Fish 3. Gibulad nga Nukos 4. salted fish

23

1. Mga pamaagi sa pagproseso ug isda: (a) Pagpili sa maayong isda. (b) Para madungagan ang kahibalo o kasinatian, pangutan-on ang technician sa mga pamaagi sa pag-proseso sa isda.

2. Pagkwenta sa mga nagasto ug ginansiya: (andamon basi sa aktuwal nga resipe)

10 ka kilo nga isda P 500 Asin P 10 Labor P 30 Kinatibuk-ang gasto P 540 Halin P 800 Kantidad sa mga materyales P 540 Ginansiya P 260 ROI (Ginansiya/gasto) 260/540 = 48&

C.3 Pagproseso ug mga Prutas Katuyuan: 1. Hisgutan ang mga kahigayonan diin makwartahan ang proseso ug mga prutas. 2. Magtudlo sa mga simpleng pamaagi sa pagproseso sa mga prutas. Pamaagi: Panaghisgut/Lecturette Mga hisgutanan: (Kinahanglan ang AT adunay techno guide sa mga nagkadaiyang prutas nga makita sa ilang lugar: 1. Mga basihan sa pagproseso ug mga prutas:

(a) Pagpili sa mga prutas nga makita sa inyong lugar nga adunay pumapalit sa mga palengke.

24

(b) Kinahanglan nga ang AT adunay dala nga techno guide sa pagproseso sa mga prutas nga abunda sa lugar.

(c) Tan-awon kung adunabay pumapalit sa mga prosesong prutas.

2. Pag-analisa ug pagkwenta sa mga gasto ug ginansya Sample : Banana cue

5 ka kilo saging P 25 ¼ kilo nga asukal P 5 Mantika P 5 Labor P 10

Total P 45 Halin P 100 Kinatibuk-ang gasto P 45 Ginansiya P 55 ROI (ginansiya/gasto) 55/100 = 55%

C.4 Handicraft Katuyuan: 1. Paghisgut sa pagkamahinungdanon sa paggamit sa mga unay o nitib nga mga materyales kon (indigenous materials) nga makita mismo sa ilang lugar. 2. Pagpadayag sa mga potensiyal sa usa ka handicraft nga negosyo. Pamaagi: Panaghisgut/Lecturette

25

Mga Hisgutanan: 1. Mga sugkaranan o basihan sa paghimo ug handicraft:

(a) Pag-ila sa usa ka maayo o hanas nga maglalala. (b) Assessment o paghatag ug bili sa mga unay’ng materyales kon indigenous materials.

(c) Pagkonek sa market. (d) Pagpahanas sa kahibalo o kasinatian aron mapalambo ang kalidad sa trabaho ug madugangan ang abot o kita.

2. Pag-analisa sa mga gasto o ginansya

Kantidad sa mga materyales P 500 Nagasto sa labor P 200

Kinatibuk-ang gasto P 700 Halin P 1,000 Nagasto sa labor ug mga materyales

P 700

Ginansya P 300 ROI (Ginansya / gasto) 300/1000 = 30%

26

C.5 Pagbuhi ug manok Katuyuan: 1. Pagtudlo ug mga simpleng pamaagi ssa pagbuhi ug manok sa nataran o backyard. 2. Ipakita ang mga gastuhanan ug ang ginansya sa pagbuhi ug manok sa nataran o backyard. Pamaagi: Panaghisgut/Lecturette Mga Hisgutanan: (kinahanglan nga adunay kopya ang AT sa techno guide sa pagbuhi o pag-atiman ug manok, para pagpangitlog ug para karne. 1. Mga sugkaranan o basihan sa pagbuhi ug manok:

(a) Pagpili ug maayong lugar (b) Pag-andam o pagtagana sa mga puloy-anan (c) Kakuhaan sa mga pakaon (sample: mais ug uban pang siryal) (d) Sakto o maayo nga pag-atiman (e) Pag-atiman kung adunay mga sakit

2. Pag-analisa sa mga gasto ug ginansya

Cost of stocks P 300 Gasto sa pagkaon o bahog P 100 Gasto sa mga tambal (kun aduna sakit)

P 50

Labor ug uban pang gasto P 50 Kinatibuk-ang gasto P 500

Halin o kita P 700 Gasto sa pag-atiman P 500 Ginansya P 200 ROI (Ginansya/gasto) 200/500 = 40%)

27

D. HAUM NGA TEKNOLOHIYANG PANG-PANGUMA

D.1 Mga Teknolohiya Angay sa bag-ong ani nga produkto. Katuyuan: 1. Pagpakita o pagtuki sa mga simpleng pamaagi sa pag-amping sa mga produkto. 2. Paghisgut unsaon pagpa-minus sa usik tungod sa pagkadaot sa mga produkto. Pamaagi: Panaghisgut/Lecturette Mga Hisgutanan: 1. Pagkamahinungdanon o importansiya sa pag-amping sa mga bag-ong ani:

- makapabalik sa kalidad ug kapresko sa produkto - malikayan ang pagka-usik sa produkto panahon sa pagbiyahe paingon sa palengke. - pagsitar ug maayong presyo sa produkto

2. Mga praktikal nga teknik sa pag-amping sa bag-ong ani: - anihon ang produkto sa insaktong edad - Ibutang ang naani nga prutas sa bukag o sudlanan diin dili mabun-og kung ibiyahe - Pilion ang managsama ug gidak-on ug kalidad nga produkto. - Hipusan

28

D.2 Pagpatigayon sa Yuta ug Tubig (soil and water conservation)

Katuyuan: 1. Aron makita ug masabtan sa mga miyembro sa SLG/FSCs ang pagkamahinungdanon o ang importansya sa pagpatigayon sa yuta ug tubig isip usa mga mahinungdanong katigayunan. 2. Aron giyahan ang mga miyembro sa SLG/FSC sa pagdawat ug pagpatuman sa sakto ug angay nga mga pamaagi sa pagkonselba sa kabakiliran.

Pamaagi: 1. Pagpa-ambit sa mga naandan nga mga pamaagi sa pagpanguma sa mga

nagkadaiyang lugar. 2. Panaghisgut o diskusyon 3. Pagpakita ug mga larawan Visual Aide:

Mga Hisgutan: 1. Yuta mao ang pinakamahinungdanong kapital sa mag-uuma.

(a) Sukaranan o gigikanan sa kinabuhi sa mga tanom ug mga hayop. (b) Magpugong o magkupot sa tubig para sa mga tanom ug mga hayop.

29

2. Sayop nga kinaiya sa pag-ugmad sa yuta magaresulta sa pagkadaut niini, mopakunhod sa kapasidad pagpugong sa tubig hinungdan sa pagkadaut niini.

3. Unsaon pagkonselba o pagpatigayon sa atong yuta ug tubig:

(a) Pagtanom sa mga haum ngamga prutas ug kahoy-lasang - ibabaw nga bahin - utlanan - gullies o lugot - kilid sa sapa o suba

(b) Kinaiyahon/Batasanon ang pagpatuman sa malahutayon nga mga teknolohiya sa panguma - dili pagsunog - likayan ang pagbungkal - paggamit ug natural nga abono - pag-implementar ug contour o pag-ali sa bakilid sama sa (NVS ug hedge rows)

30

D.3 Pagtala sa mga Gasto ug Kita sa Pagpanguma Katuyuan: 1. Hisgutan ang pagkamahinungdanon sa sakto nga mga pamaagi sa pagtala o pagrekord sa mga gasto ug abot sa uma. 2. Igiya ang mga miyembro sa angay ug insakto nga mga pamaagi sa

pagtala sa mga gasto ug abot sa uma. Pamaagi: 1. Pagpa-ambit sa mga kasinatian. 2. Diskusyon/lecturette 3. Pagpakita ug hulagway/larawan Mga Hisgutanan: 1. Pagkamahinungdanon o importansya sa pagtala sa kalihokan sa uma.

- Tanang panginahanglanon ug kalihukan sa uma gikan sa pagtikad hangtud sapagbaligya, kinahanglan nga nakalista base sa petsa sa pagkahitabo.

- seguradohang adunay datus para pagkwenta sa kita sama sa presyo sa palengke, gasto sa pagbaligya ug uban pa.

31

32

2. Unsaon pagtala? Gidak-on sa Gitamnan Cropping Period

Mga Kinahanglanon sa Uma

Gidaghanon Kantidad Kinatibuk-ang Gasto

Binhi Abono Pagpamomba Ug uban pa

Gimbuhaton sa Uma # PD/PAD

Kantidad Kinatibuk-ang Gasto

Petsa

1. Pag-andam sa yuta

2. pagtanum

3. pagguna o pagkuha sa mga sagbot

4. Pag-abono

5. Pag-spray

6. Pag-ani o pagharvest

7. Ug uban pa (pahilog nganli)

# PD – per day (tawo / adlaw) PAD per animal day (tawo ug kabaw / adlaw)

33

E. PAGDUMALA SA PAGPA-UTANG E.1 Kaayuhan sa “Up-to-Date” nga Pagbayad sa loan Katuyuan: 1. Paghisgut sa katuyu-an sa loan amortization. 2. Aron masab-tan sa mga miyembro sa SLG/FSC ang kada-utan sa dili pagbayad sa amortizations. Pamaagi: 1. Panaghisgut/Lecturette 2. Pagpakita ug hulagway/larawan. Mga Hisgutan: 1. Unsa ang loan amortization – usa

ka pamaagi sa pagbayad pinaagi sa pagdata-data o anam-anam nga paghatag (senimana, kaduha sa usa kabulan, katulo sa usa ka tuig) hangtud nga ang kinatibuk-ang utang mabayaran.

2. Unsaon sa pag-ila o pagsuta sa amortization - basi sa kapasidad sa

pagbayad, nga kini basi usab sa kinatibuk-an nga kasagarang cash nga madawat.

3. Unsa ang mga kaayuhan sa pagbayad ug up-to-date amortizations –

(a) Makahatag ug maayo nga track record sa pagbayad (b) Mahimo nga dali o sayon mabayaran ang balayrunon.

4. Unsa ang mga epekto sa dili pagbayad sa amortization? (a) Makahatag ug dili maayo nga track rekord (b) Adunay multa nga basi sa gikasabutang silot (c) Mahimo nga ang sunod nga balayrunon lisod mabayaran

34

5. Ilustrasyon Paid P10

penalty P10 penalty

P10 penalty

P10 penalty

P540 total amortz.

Amortz.

P100 P100 P100 P100 P100 P100 P100

E.2 Tigom Una vs. Utang Una nga Pamaagi sa Pagpautang sa Kabukiran Katuyuan: 1. Aron masabtan sa mga miyembro sa FSC/SLG ang bili o ang pagkamahinungdanon sa pagtigom kon savings. 2. Ipadayag o ipakita ang kaayuhan/kadautan sa savings-first vs. credit-first nga paagi. 3. Aghaton ang mga miyembro sa FSG/SLG nga mamahimong regular savers ug responsable nga manghulamay o mangutangay. Pamaagi: Panaghisgut/diskusyon Mga Hisgutanan: 1. Paghisgut sa mga conceptual basic sa

pagtigom basi sa bag-o batok sa daan nga sumbanan.

35

2. Ipadayag ang nagkadaiyang kahulugan o katin -awan sa pagtigom o savings.

(a) Ang nabilin o ang sobra nga konsepto sa pagtigom

(b)

(c) (d) (e)

(b) Pagdaginot nga konsepto sa pagtigom (c) Transaction balance nga konsepto sa pagtigom

3. Kahulugan sa utang. 4. Pagkamahinungdanon sa pagtigom (savings) nga adunay kalambigitan sa pagpangutang (credit).

36

E.3 Mga Laing Teknik o Pamaagi sa Pagpangulekta Katuyuan: 1. Hisgutan ang kaayuhan sa pag-pangulekta sa mga utang (loans) o hulam. 2. Aron giyahan ang mga miyembro sa FSCs/SLGs sa pagpatuman sa loan collection schemes. 3. Pagtudlo sa mga b ag-o nga pamaagi sa pagpangulekta o pagpaningil. Pamaagi: Panaghisgut Mga Hisgutanan: 1. Nganong mapakyas sa pagbayad ang mga mangutang o manghulam? Mga Hinungdan:

(a) FSC-related Factors – Pagtugot sa pagpa-utang nga molabaw o mosobra sa kapasidad sa pagbayad. – Wala o kulang sa pagsabot sa mga polisiya sa pagpaningil o pagpangulikta.

(b) Borrower-related Factors – Paggamit sa kuwarta nga hinulam lahi sa katuyuan – kinaiya nga dili gyod mobayad. 2. Katapusang epekto o resulta sa kalapasan o kapakyasan: Pagka-alkansi o pagkabangkaruta sa mga pinansyal nga katukuran. 3. Mga pamaagi sa pagkontrol sa mga kapakyasan o kalapasan

(a) Mangulekta, mangulekta, mangulekta…

37

(b) Pagtabang sa mga gikasaligan nga mga grupo – “tapalay”

(c) Kuhaon ang amortization gikan sa mga natigom o savings sa miyembro (d) Uban pang mga sukdanan

- Magpadala ug mga notisya para sa pagpahibalo - Maghusay o paghusay (settlement) sa barangay - Ipaskin o itala ang mga pangalan sa aduna pay mga balayronon sa mga panagtigum nga ipatigayon. - Mamira ug mga gamit sa balay.

E.4 Malungtaron nga Pinansyal nga Organisasyon Katuyuan: 1. Paghisgut sa pagkamahinungdanon sa usa ka malungtaron nga pinansyal nga organisasyon. 2. Pagpakita sa mga hiyas o kinaiya sa malungtaron nga pinansyal nga organisasyon. 3. Pagpatoo sa mga miyembro sa

FSCs/SLGs nga aduna silay katungdanan sa paghimo sa ilang organisasyon nga malungtaron.

Pamaagi: Panaghisgut Mga Hisgutanan: 1. Unsay mga butang nga makahimong malungtaron sa usa ka pinansyal nga organisasyon.

(a) Kun kini molambo ubos sa ilang kaugalingong kapaninguhaan. (b) Kun kini modawat lang ug tabang sa pagpalig -on. (c) Kun kini makapatukod ug mga programa nga makapauswag ug makapalig-on sa mga miyembro.

(d) Kun kini molungtad bisan humana ang UDP.

38

2. Matabang/Katungdanan sa mga miyembro sa pagpalungtad sa FSCs/SLGs

(a) Pakigsuki o pagpabor sa mga serbisyo sa FSC/SLG (b) Kanunay nga pagtambong sa sinemanang panagtigum o meting sa FSC/SLG

(c) Walay mga palta sa amortizations (d) Pagpadayon sa pagtigom/savings ug pagpadagan sa share capital

(e) Haum nga mga produkto sa pautang (f) Motabang sa pagpangulikta o pagpaningil

(g) Huna-hunaon nga ang kuwarta nga gihulam o gi-utang gipanag-iya sa FSC/SLG

39

F. EKONOMIYA SA PANIMALAY F.1 Unsa ang cashflow? Katuyuan: 1. Hisgutan ang konsepto u kalambigitan sa “cash inflow” ug “cash outflow” 2. Paggiya sa miyembro sa FSC/SLG sa paghimo o pagplano sa ilang kaugalingon nga cashflow. Pamaagi: Panaghisgut/pagpresentar sa mga sample nga cashflows sa kabakiliran Mga Hisgutanan: ? Larawan nga nagpakita sa mga nagkadaiyang gigikanan sa cash inflows, nagkadaiyang gastuhanan/outflows ug ang cashflow sa panimalay.

40

F.2 Epektibo nga Pagdumala sa Kuwarta Katuyuan: 1. Paghisgut-hisgut ngadto sa mga miyembro sa FSC/SLG sa pagkamahinungdanon sa maayo nga pagdumala o pagkupot ug kuwarta. 2. Pagpakita o pagtudlo sa mga nagkadaiyang pamaagi sa pagdumala sa kuwarta. Pamaagi: 1. Panaghisgut/presentasyon 2. Pag-inambitay sa mga kaagi o kasinatian Mga Hisgutanan: 1. Magbalik tan-aw kung unsa ang “cashflow.” 2. Kahulugan o katin-awan sa pagdumala o pagdala sa kuwarta.

- Usa kini ka sakto o maayo nga pagkupot ug paggasto sa kuwarta (para makaabot sa sunod nga pagsulod sa cash e.g., harvest/sweldo)

3. Pagtandi o pagkumpara sa duha ka panimalay nga ang usa nagpatigayon sa insakto o maayo nga pagdumala sa kuwarta ug ang usa wala.

?Larawan nga nagpakita sa malipayong hulagway nga adunay abunda o

daghan nga sinsilyo ug ang usa, subo nga hulagway nga nagpakita sa pagka-alkanse.

4. Mga Maayong Sugyot sa

Pagdumala/Pagdala sa Kuwarta

(a) Tan-awon o sutaon ang available nga cash flow

(b) Maggahin ug kantidad para sa tigom

(c) Igahin ang available cash

41

sumala sa nagkadaiyang panginahanglanon - sa panimalay - sa uma - sa edukasyon - sa tambal o medicine

(d) Magtago ug talaan sa tanan nga mga “cashflow” (e) Kung mamalengke/grocery, dili dalahon ang bata (f) Ilista ang mga palitunon o ang kinahanglan paliton (g) Paliton lang kung unsa ang naa sa listahan

F.3 Sakto nga Pag-budget sa Panimalay Katuyuan: 1. Hisgutan ang pagkamahinungdanon o

importansya sa pag-budget. 2. Pagpa-ambit sa mga miyembro sa

FSC/SLG kung unsaon ang maayo nga paggahin o pagbahin-bahin sa kinitaan nga kuwarta.

Pamaagi: 1. Panaghisgut/diskusyon 2. Pagpresentar ug hulagway o larawan Mga Hisgutanan: 1. Kahulugan o katin-awan sa pag-budget sa panimalay. 2. Mga butang nga angay tagaan ug pagtagad sa pag-andam o

pagpreparar sa pag-budget sa panimalay. Step 1 – Tan-awon o sutaon ang kinatibuk-ang cash inflow Tan-awon usab ang lain pang kabtangan o abot (family labor, ug

uban pa nga mahalin o mahimo nga cash) Step 2 – Tan-awon kun pila ang natigom. Step 3 – Tan-awon ug hatagan ug priyoridad ang mga gastuhunon base sa

panginahanglanon o pagkadinalian niini.

42

Step 4 – Maghimo ug pagsuta - I-kumpara ang kinatibuk-ang inflow batok sa kinatibuk-ang outflow - Ipadangat ang pinakaimportante nga paliton o gastuhon - Kinahanglan ba nga kuhaan ang gasto?

- Kinahanglan ba ug lain nga source sa inflow?

Cash Inflow Lista sa uban pang

Resources

Kinahanglan nga Paliton

Mga Gastuhanan

43

G. PAGPA-AGHAT SA PAGTIGOM G.1 Pagkamahinungdanon sa Pagtigom Katuyuan: 1. Ipasabot ang pagkamahinungdanon ug ang bili sa pagtigom o savings. 2. Pagpadasig sa mga miyembro sa SLG/FSC sa kanunay nga pagtigom ug kwarta. 3. Paghisgut sa konsepto sa pagtigom. Pamaagi: 1. Panaghisgot 2. Pagpresentar sa mga flipcharts Mga Hisgutanan: ? Larawan nga nagpakita sa usa ka mag-uuma nga nagtigum karon ug adunay mabungahon kon abunda nga ugma ug nagpakita sa iyang mga anak nga adunay maayong edukasyon

44

G.2 Pagkamahinungdanon sa Sinemanang Pagtigom (savings) Katuyuan: Aron ang mga miyembro sa FSC/SLG mahimo nga makatigom ug dako o labaw pa sa ilang kasagarang matigom. Pamaagi: Panaghisgut/pagpresentar sa mga flip charts Mga Hisgutanan: G.3 Bili sa Pagdaginot

Week 5 P’ 50

Week 4

P’ 40

Week 3

P’ 30

Week 2

P’ 20

Week 1

P’ 10

45

Katuyuan:

1. Paghisgot sa bili o pagkamahinungdanon sa pagdaginot ilabi na sa mga lumulupyo sa kabakiliran.

2. Paghisgot sa pagkamahinungdanon sa insakto nga paggasto o paggamit sa income o kita sa pamilya.

Pamaagi: Panaghisgut/pagpresentar sa mga flipcharts Mga Hisgutanan: ? Ilustrasyon nga nagpakita nga ang usa ka mag-uuma nibiya sa mga bisyo ug adunay maayong ugma.

H. TEKNOLOHIYA SA PAGTIGOM

46

H.1 Mga Pamaagi sa Pagmugna sa Maayo nga Produkto sa Pagtigom Katuyuan: Paghisgot sa mga nagkadaiyang eskena sa pagtigom nga ang katuyuan mao ang paghatag o pagdungag ug ilang pundo para sa pagpahulam/pagpamuhunan. Pamaagi: Panagtigum/pagpresentar sa mga flipcharts Mga Hisgutanan:

Gigikanan sa Tinigom Gamit sa Tinigom 1. Bubo-ay 1. Kalipay

2. Dayong 2. Kasakit

3. Kiddie Savings/ Tigom sa mga bata

3. Tuition/enrollment

4. Pledge/force savings 4. Pension

I. MGA MEKANISMO SA

47

PAGTIGOM

I.1 Savings Flows Katuyuan: Pagpasabot o pagpasinati sa mga miyembro sa FSC/SLG kung giunsa pagbalhin ug pagrekord ang ilang natigom gikan sa panahon sa iyang paghatag ngadto sa SLG Treasurer hangtud sa panahon nga ang maong natigom nadawat na sa bangko. Pamaagi: Panaghisgut/pagpresentar sa mga flip charts Mga Hisgutanan: ? Larawan nga nagpakita sa mga nagkadaiyang pamaagi sa mga miyembro nga nag-deposito sa SLG hangtud sa panahon nga ang bangko moila niini nga usa ka depositor sa SLG. I.2 Pagtala sa Natigom/Savings

48

Katuyuan: 1. Pagpakita sa mga sukaranan sa pagrekord o pagtala sa tanan nga adunay kalambigitan sa mga kalihukan o pagpatigayon sa pagtigom. 2. Paghisgut sa pagkamahinungdanon sa maayo ug han-ay nga pagtala sa mga kalihukan sa pagtigom kon savings transactions. Pamaagi: 1. Panaghisgut 2. Pagpresentar sa mga flipchart Mga Hisgutanan: ? Larawan nga nagpakita sa mga nagkadaiyang pamaagi sa pagtigom ug inubanan sa pagtala sa matag pamaagi nga buhaton. Sample Ledger

Petsa Deposit Withdrawal Balance 5-15-02 P1,000 P 1,000 5-18-02 P 200 P 800

I.3 Pagkwenta sa Interest kon Tubo sa Natigom

Lista sa Collection

Deposit Slip

General Ledger

49

Katuyuan: 1. Pagpakita sa mga nagkadaiyang paagi sa pagkwenta sa tanto sa interest sa natigom. 2. Pagpadasig sa mga miyembro sa FSC/SLG sa pagtigom gamit ang tanto sa interest kon interest rate nga usa ka pahalipay o incentive. Pamaagi: Panaghisgot/aktuwal nga papresentar/pag-kwenta sa interest kon tubo basi sa usa ka sanglitanan nga gipahigayon. Mga Hisgutanan: ? Larawan nga nagpakita sa mga nagkadaiyang galastuhanan sa pagpalihok sa natigom kon savings sa mga miyembro. I.4 Napulo ka Desisyon sa Pagpalihok sa Natigom kon

50

Savings Katuyuan: Dugang nga pagpasabot sa mga polisiya sa pagtigom ngadto sa mga miyembro sa SLG/FCS aron masabtan pag-ayo ang mga disiplina niini sa matag usa kanila. Pamaagi: Pagsaysay sa napulo ka mga desisyon. Mga Hisgutanan:

Napulo Ka Desisyon

1. Hugot nga pagtambong sa senimana nga meting. 2. Pagpanaad nga ang pagtigom/savings mao ang sentro sa tanan. 3. Pagtanum ug mga herbal nga tanom kon medicinal plants, mga mamunga nga kahoy ug mga utanon.

4. Pagsunod sa mga balaod ug mga polisiya sa FSC/SLG. 5. Paglikay sa mga bisyo sama sa sugal, inom ug maka-hubog, babae man o lalake. 6. Pagkamatinud-anon sa paghatag sa akong

sinemana nga natigom/savings. 7. Ang pagpanalipod sa atong kinaiyahan. 8. Pagtabang sa pagdani ug pagpasabot sa uban para sa pagtigom. 9. Pagkamatinud-anon isip usa ka aktibong miyembro sa SLG/FSC. 10. Tabangan unta ako sa Labaw’ng Makagagahum.

51

K. Mga Pamaagi sa Pa-utang nga Base sa Grupo

J.1 Pagkabililhon/Pagkamahinungdanon sa Pagsalig, Makanunayong Pagtinabangay ug Kooperasyon Katuyuan: Ang grupo adunay katakos sa ilang kaugalingon sa pagtinabangay. Pamaagi: 1. Pagpakita ug larawan sa ‘bayanihan system’. 2. Mangayo sa mga ideya ug opinyon basi sa larawan nga gipakita. Mga Hisgutanan: 1. Ngano nga importante man sa usa ka grupo ang makanunayong pagtinabangay ug kooperasyon? ? Larawan nga nagpakita sa “bayanihan system”

52

J.2 Kaayuhan sa Pag-apil sa SLG/FSC Katuyuan: 1. Paghisgut sa mga katungdanan ug mga responsibilidad sa matag usa ka miyembro. 2. Paghisgut ug pagpadayag sa mga kaayuhan nga madawat o makuha sa

mga miyembro kung sila matinud-anon sa ilang mga katungdanan. Pamaagi: Pagbansay-bansay kon Brainstorming/pagpresentar sa mga nagkadaiyang

larawan kon visual aides Mga Hisgutanan: 1. Mga katungdanan ug reponsibilidad sa

matag usa ka miyembro. 2. Mga kaayuhan ug kadautan

kung ikaw miyembro sa SLG/FSC.

53

J.3 Ang Papel sa Komunikasyon ug Pagpangulo/Leadership sa Usa ka Grupo Katuyuan: 1. Paghisgut sa nagkalain -laing klase o matang sa komunikasyon. 2. Paghisgut sa pagkamahinungdanon sa kooperasyon ug pagpangulo/leadership sa SLGs/FSCs. Pamaagi: 1. Role play, war games (onggoy, hunter, kahoy) 2. Brainstorming/Pagkulukabildo Mga Hisgutanan: 1. Klase o matang sa komunikasyon - Verbal vs. non-verbal 2. Pagkamahinungdanon sa kooperasyon ug leadership sa sulod sa grupo.

54

K. Pagpatikad sa Maayong Pamatasan Diha sa Pagpangutang

K.1 Mandala kon Banig sa Kinabuhi Katuyuan: 1. Aron makab-ot ang pagsinati-ay sa matag-usa diha sa grupo. 2. Aron magka-inilhanay ang matag-usa. Pamaagi: 1. Visual aide – Pagpresentar ug hulagway o larawan 2. Mandala Mga hisgutanan: 1. Ang mandala – usa ka pamaagi

sa pag-ilaila sa ilang kaugalingon pinaagi sa pagsaysay sa pangalan, pinuy-anan, edad, etc. Uban sa iyang kasinatian, kalipay, kasakit, kapakyasan ug kalampusan.

2. Pagkamahinungdanon sa pag-ilaila sa matag usa – ang ilang mga katakus ug kahuyang

55

K.2 Resource Appraisal (Self-Assessment) Katuyuan: 1. Paggiya sa mga miyembro sa FSC/SLG sa pagtan-aw sa ilang

kaugalingon nga kinaiyahan nga mao ang basihan sa ilang pagpanghulam. 2. Paggiya sa mga miyembro sa FSC/SLG sa pag-ila o pagtu-on sa ilang

kapasidad sa pagpanghulam.

Pamaagi: I-drawing sa Manila paper ang ilang sitwasyon o kahimtang sa panimalay (ibutang ang address, materyales nga gigamit, pila kabuok anak, area nga gitamnan ug mga lagutmon, ug uban pa) Mga Hisgutanan: 1. gigikanan sa trabahante 2. Gidak-on sa uma 3. Gidaghanon sa produksyon 4. Senimana kon periodic nga kita/income

Gidak-on sa Uma

Lagutmon nga Gitanum

Kita kada Semana

Kita kada Bulan

Kita kada Tuig

TOTAL

56

L. PAGTAN-AW SA KAPASIDAD SA PAGPANGHULAM

L.1 Ang Plano sa Uma Mao ang Basihan sa Pagtan-aw sa Hulamon o Utangon Katuyuan: 1. Paghisgut sa mga hustong panglantaw sa pagpatigayon sa mga plano sa

uma i.e., sayop nga pag-tuo nga ang proyekto nga nahimo sa pagplano sa uma dili kinahanglanon sa pagpamuhunan o kapital niini.

2. Paggiya sa mga miyembro sa FSC/SLG sa paghatag ug prayoridad sa

mga proyekto para sa pag-kapital niini. Pamaagi: 1. Pagbalik tan-aw sa mga plano sa uma. 2. Magpadayag o magpakita ug mga posible nga proyekto para sa

pagkapital. Mga Hisgutanan: 1. Pagkamahinungdanon sa pagplano sa uma. 2. Pagpadayag sa mga polisiya sa FSC nga nagasuporta sa mga proyekto

nga makita sa plano sa pag-uma.

57

58

59

L.2 Pagkwenta sa Kantidad nga Hulamon sa mga Magpautang Katuyuan: 1. Pagpakita sa mga nagkadaiyang components sa tanto sa interest. 2. Paggiya sa mga miyembro sa FSC/SLG sa pagkumpara sa kantidad nga

hulamon gikan sa mga nagkalain -laing hulamanan kon utanganan. Pamaagi: Presentasyon/diskusyon Mga Hisgutanan: 1. Pagkwenta sa 5/6 lending operation, bank, FSC, ug uban pa. 2. Mga Komponahe o Gisukaran sa Bili sa Interes:

(a) Kantidad nga hulamon

(b) Mga Gastos sa Pagpadagan sa Negosyo

(c) Ang Gitinguha nga Ginansya (d) Mga Gastos sa Pasuweldo sa Tawo (e) Tagana para sa mga loan nga dili mabayran (f) Pagsaka sa presyo (g) Opportunity costs

60

L.3 Pagpili/Pagkumpara sa Insakto nga Produkto sa Pautang Katuyuan: 1. Paggiya sa mga miyembro sa FSC/SLG sa pag-ila sa mga produkto sa

pautang nga maoy makapalambo sa ilang kapasidad sa pagpangutang. 2. Ipakita ang mga sukaranan sa pagkumpara sa mga nagkadaiyang

produkto sa pautang. Pamaagi: Panaghisgut Mga Hisgutanan: 1. Pagpili sa Produkto

(a) Unsa ang mga panginahanglan sa komunidad. (b) Mga produkto sa pautang nga anaa sa mga FSC/PFI

(c)Termino ug kondisyones (d) Interest rate o bili sa interes

2. Pagkumpara sa Produkto (a) Naa bay nag pahulam diri? (b) Unsa may ilang pamaagi?

Sample Comparison Table: Loan Product 1 Loan Product 2 Loan Product 3 Interest rate Xxxx ssss cccc Term of Loan Rrrr vvvv bbbb Collateral Gggg yyyy llll Amount of Loan wwww aaaa kkkk Other Charges Qqq mmm nnn Amortization Sched

Zzz ppp hhh

61

L.4 Unsaon Pagkwenta sa dibedindo/patronage refund Katuyuan: Pagtudlo ug paggiya sa mga miyembro sa pag-kwenta sa ilang dibedindo ug patronage refund. Pamaagi: Panaghisgut Mga Hisgutanan: 1. Pamaagi sa pagkwenta o pag-compute sa dibedindo 2. Pamaagi sa pagkwenta o pag-compute sa patronage refund. Maghatag ug usa kasanglitanan o sample nga pagkwenta nga adunay kalambigitan sa palisiya sa grupo sa dibedindo, kung aduna kini.

62

Kalendaryo sa mga Topiko sa Semanahong Meting sa SLG/FSC Unang Semana Ikaduhang Semana Ikatulong Semana Ikaupat nga

Semana

Bulan 1 A. Pagkapangulo 1. Epektibo nga

panagtigum

2. Parliamentaryong Pamaagi sa Pagdumala sa Panagtigum

3. Pagpili sa Maayo nga Pangulo

UCO meeting UDP Updates Price Monitoring

Bulan 2 4. Katungdanan ug Gimbuhaton sa mga Lider sa SLG

B. Pagpalambo sa Pangitaan

Pag-andam ug Project Proposal o Laraw sa Proyekto

2. Mga Simpleing Pamaagi sa Pag-analisa sa Pag-analisa sa mga Gasto ug Ginansya

OCU meeting UDP Updates Price Monitoring

Bulan 3 C. Mga Proyektong Panginabuhian

1. Pagproseso ug Karne

2. Pagproseso ug isda

3. Pagproseso ug Prutas 4. Handicraft

Bulan 4 5. Pagbuhi ug Manok D. Haum nga Teknolohiyang Pang-panguma

1. Mga Teknolohiya Angay sa Bag-ong ani nga Produkto

2. Pagpatigayon o Pagkonselba sa Yuta ug Tubig

OCU meeting UDP Updates Price Monitoring

Bulan 5 3. Farm Recording E. Pagdumala sa Pagpa-utang

1. Kaayuhan sa “Up-to-date” nga Pagbayad sa Loan

2. Tigom Una vs. Utang Una nga Pamaagi sa Pagpautang sa Bukid

OCU meeting UDP Updates Price Monitoring

Bulan 6 3. Mga Laing Teknik o Pamaagi sa Pangpangulikta

4. Malungtaron nga Pinansyal nga Organisasyon

F. Ekonomiya sa Panimalay

1. Unsa ang Cashflow?

2. Epektibo nga Pagdumala sa Kuwarta

Bulan 7 3. Sakto nga Pag-budget sa Panimalay

G. Pagpa-aghat sa Pagtigom

1. Pagkamahinungdanon sa Pagtigom

2. Pagkamahinungdanon sa Senimanang Pagtigom

OCU meeting UDP Updates Price Monitoring

Bulan 8 3. Bili sa Pagdaginot H. Teknolohiya sa Pagtigom

1. Mga Pamaagi sa Pagmugna sa Maayo nga Produkto sa Pagtigom

I. Mga Mekanismo sa Pagtigum

1. Savings Flows

OCU meeting UDP Updates Price monitoring

66

Bulan 9 2. Pagtala sa

Natigom/Savings 3. Pagkwenta sa

Interest kon Tubo sa Natigom

4. Napulo ka Desisyon sa Pagpalihok sa Natigom/Savings

J. Mga Pamaagi sa Pagpa-utang nga Base sa Grupo

1. Pagkabililhon/ Pagkamahinungdanon sa Pagsalig, Makanunayong Pagtinabangay ug Kooperasyon

Bulan 10 2. Kaayuhan sa Pag-apil sa SLGs/FSCs

3. Ang Papel sa Komunikasyon ug Pagpangulo/

Leadership sa Usa ka Grupo

K. Pagpatikad sa Maayong Pamatasan Diha sa Pagpautang

1. mandala or banig sa Kinabuhi

OCU meeting UDP Update Price Monitoring

Bulan 11 2. Resource Appraisal (Self Assessment)

L. Pagtan-aw sa Kapasidad sa Pagpanghulam

1. Ang Plano sa Uma mao ang Basihan sa Pagtan-aw sa Hulamon o Utangon

2. Pagkwenta sa Kantidad nga Hulamon sa mga Magpautang

OCU meeting UDP Update Price Monitoring

Bulan 12 3. Pagpili/Pagkumpara sa Insakto nga Produkto sa Pautang

4. Unsaon Pagkwenta sa Dibidendo/Patronage Refund

Filler Topic 1. Team (LGU-PFI)

approach to SLG/FSC strengthening

OCU meeting UDP Update Price Monitoring

67