If you can't read please download the document
Upload
vuongtruc
View
253
Download
1
Embed Size (px)
Citation preview
T.C.
MLL ETM BAKANLII
NAAT TEKNOLOJS
TAIN MMARDE KULLANIMI
Ankara, 2013
Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul/kurumlarnda uygulanan ereve retim Programlarnda yer alan yeterlikleri kazandrmaya ynelik olarak
rencilere rehberlik etmek amacyla hazrlanm bireysel renme
materyalidir.
Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir.
PARA LE SATILMAZ.
i
AIKLAMALAR ..................................................................................................................iiii GR ....................................................................................................................................... 1 RENME FAALYET1 .................................................................................................... 2 1. TA MMAR YAPI ELEMANLARINI TANIMA ........................................................ 2 1.1. Tan Mimaride Kullanm ................................................................................................ 2 1.2. Ta Mimari Yap Elemanlar ............................................................................................. 5 1.2.1. Temeller ......................................................................................................................... 5 1.2.2. Duvarlar .......................................................................................................................... 5 1.2.3. Demeler ....................................................................................................................... 6 1.2.4. Merdivenler .................................................................................................................... 7 1.2.5. Sve, Lento, Denizlik ve Eikler .................................................................................... 8 1.2.6. ebekeler ........................................................................................................................ 9 1.2.7. Ayaklar ......................................................................................................................... 10 1.2.8. Stunlar ........................................................................................................................ 10 1.2.8.1. Stun Bal ............................................................................................................. 11 1.2.8.2. Stun Gvdesi ........................................................................................................... 13 1.2.8.3. Stun Kaidesi ............................................................................................................ 14 1.2.9. Silmeler ........................................................................................................................ 16 1.2.10. rtenler ..................................................................................................................... 18 1.2.11. Bacalar ........................................................................................................................ 19 1.2.12. Kemerler ..................................................................................................................... 20 1.2.13. rtye Gei Elemanlar ............................................................................................ 26 1.2.13.1. Tromp ...................................................................................................................... 26 1.2.13.2. Pandantif .................................................................................................................. 27 1.2.13.3. Trk geni.............................................................................................................. 28 1.2.13.4. Mukarnas ................................................................................................................. 30 1.2.14. Tonozlar ..................................................................................................................... 31 1.2.15. Kubbeler ..................................................................................................................... 37 UYGULAMA FAALYET ................................................................................................... 42 LME VE DEERLENDRME ......................................................................................... 50 RENME FAALYET2 .................................................................................................. 52
2. TA DUVAR YAPIMI .................................................................................................. 52 2.1. Ta Duvarlarn Mimari zellikleri .................................................................................. 52 2.2. Geleneksel Ta Duvar Yapm Teknikleri ........................................................................ 56 2.2.1. Moloz Ta Duvar .......................................................................................................... 56 2.2.2. Kaba Yonu Ta Duvar .................................................................................................. 57 2.2.3. nce Yonu Ta Duvar ................................................................................................... 58 2.2.4. Kesme Ta Duvar ......................................................................................................... 58 2.2.5. Almak Duvar ............................................................................................................. 60 2.3. Birleim Teknikleri ve Balant Elemanlar .................................................................... 61 2.3.1. Harl Birleim ............................................................................................................. 61 2.3.1.1. Agrega ....................................................................................................................... 61 2.3.1.2. Balayc .................................................................................................................... 63 2.3.1.3. Katk maddeleri ......................................................................................................... 63
NDEKLER
file:///I:/MODUL_TAS%20KORUMA/REVIZYON_%202013/TASIN%20MIMARIDE%20KULLANIMI/TASIN%20MIMARIDE%20KULLANIMI.docx%23_Toc356223448file:///I:/MODUL_TAS%20KORUMA/REVIZYON_%202013/TASIN%20MIMARIDE%20KULLANIMI/TASIN%20MIMARIDE%20KULLANIMI.docx%23_Toc356223449file:///I:/MODUL_TAS%20KORUMA/REVIZYON_%202013/TASIN%20MIMARIDE%20KULLANIMI/TASIN%20MIMARIDE%20KULLANIMI.docx%23_Toc356223452file:///I:/MODUL_TAS%20KORUMA/REVIZYON_%202013/TASIN%20MIMARIDE%20KULLANIMI/TASIN%20MIMARIDE%20KULLANIMI.docx%23_Toc356223476file:///I:/MODUL_TAS%20KORUMA/REVIZYON_%202013/TASIN%20MIMARIDE%20KULLANIMI/TASIN%20MIMARIDE%20KULLANIMI.docx%23_Toc356223477
ii
2.3.1.4. Geleneksel Har Trleri ............................................................................................ 64 2.3.1.5. Har Yapmnda Dikkat Edilecek Hususlar .............................................................. 66 2.3.2. Gemeli Birleim .......................................................................................................... 68 2.3.3. Metal Elemanlarla Birleim .......................................................................................... 69 2.3.3.1. Dikey Balant Eleman (Zvana) .............................................................................. 69 2.3.3.2. Yatay Balant Eleman (Kenet) ............................................................................... 70 2.4. Ta Duvar Yapmnda Dikkat Edilecek Hususlar ........................................................... 72 UYGULAMA FAALYET ................................................................................................... 74 UYGULAMA FAALYET ................................................................................................... 84 KONTROL LSTES ............................................................................................................. 94 LME VE DEERLENDRME ......................................................................................... 95 MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 95 CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 95 KAYNAKA ......................................................................................................................... 95
file:///I:/MODUL_TAS%20KORUMA/REVIZYON_%202013/TASIN%20MIMARIDE%20KULLANIMI/TASIN%20MIMARIDE%20KULLANIMI.docx%23_Toc356223499file:///I:/MODUL_TAS%20KORUMA/REVIZYON_%202013/TASIN%20MIMARIDE%20KULLANIMI/TASIN%20MIMARIDE%20KULLANIMI.docx%23_Toc356223500file:///I:/MODUL_TAS%20KORUMA/REVIZYON_%202013/TASIN%20MIMARIDE%20KULLANIMI/TASIN%20MIMARIDE%20KULLANIMI.docx%23_Toc356223502file:///I:/MODUL_TAS%20KORUMA/REVIZYON_%202013/TASIN%20MIMARIDE%20KULLANIMI/TASIN%20MIMARIDE%20KULLANIMI.docx%23_Toc356223503file:///I:/MODUL_TAS%20KORUMA/REVIZYON_%202013/TASIN%20MIMARIDE%20KULLANIMI/TASIN%20MIMARIDE%20KULLANIMI.docx%23_Toc356223504file:///I:/MODUL_TAS%20KORUMA/REVIZYON_%202013/TASIN%20MIMARIDE%20KULLANIMI/TASIN%20MIMARIDE%20KULLANIMI.docx%23_Toc356223505
iii
KOD
ALAN naat Teknolojisi
DAL/MESLEK Restorasyon
MODLN ADI Tan Mimaride Kullanm
MODLN TANIMI
Tan mimaride kullanm amalarn anlatan, tatan yaplan
mimari yap elemanlarn ve zelliklerini tantan, geleneksel ta
duvar yapm tekniklerini ve birleim detaylarn gsteren
renme materyalidir.
SRE 40/32
N KOUL Tarihi Eserlerde Tespit ve Belgeleme, Ta Oyma ve Doal
Talar Snflandrma ve Tespit Etme modllerini alm olmak.
YETERLK Ta mimari yapda kullanmak
MODLN AMACI
Genel Ama Gerekli ortam ve tarihi eserlerde gzlem olanaklar
salandnda, herhangi bir tarihi krgir yap ina edilirken
temelden rtye kadar hangi yap elemanlarnn kullanldn
kavrayarak bunlar doru isimlendirebilecek; geleneksel
yntemler ve birleim teknikleriyle ta duvar yapabileceksiniz.
Amalar 1. Ta mimari yap elemanlarn ve zelliklerini ayrt edip
bunlar doru isimlendirebileceksiniz.
2. Geleneksel yapm ve birleim tekniklerini kullanarak ta
duvar yapabileceksiniz.
ETM RETM
ORTAMLARI VE
DONANIMLARI
Ortam: Gzlem yaplabilecek tarihi eserler, Atlye ya da antiye ortam
Donanm:
Mimari yap szl, Fotoraf makinesi, Bilgisayar,
Projeksiyon cihaz, Ta aletleri (kalem, mur, keski, eki,
tarak, vb.), metre, ip, gnye, terazi, kurun kalem, ta, kum,
tula kr/tozu, ta kr/tozu, ktk, kire, krek, mala, demir
kenet, kurun, kurun eritmek iin tp ya da ocak, i elbisesi
LME VE
DEERLENDRME
Modln iinde yer alan her faaliyetten sonra, verilen lme
aralaryla kazandnz bilgileri lerek, kendi kendinizi
deerlendirebileceksiniz.
retmeniniz, modl sonunda, hazrlanan lme aracn
uygulayarak kazandnz bilgi ve becerileri deerlendirecektir.
AIKLAMALAR
1
Sevgili renci,
Arkeolojik kalntlardan 20. yzyl mimari eserlerine kadar tm tarihi mimari
mirasmzn korunmas, ncelikle onlarn doru olarak anlalmasna baldr.
lei ne olursa olsun bir tarihi eser iin planlanacak tm koruma ve onarm
mdahalelerinin ncesinde, eserin bileenlerini ayrt etmek ve elemanlarn iyi analiz etmek
gereklidir. Bunun iin; ta yap malzemesinin hangi amala kullanldn anlamak, tayc
grevi olan yap elemanlarn tanmak, yapnn temelden rtye hangi elemanlarla ina
edildiini okumak, yap elemanlarn zellik ve ilevlerine gre doru adlandrmak ve yapda
yklerin nasl aktarldn zmek nemlidir. nceleme ve aratrma aamasnda
tespitlerinizi ne kadar ayrntl yapar ve bunlar ne kadar doru bir terminolojiyle tarif
edebilirseniz; uygulamada o kadar faydal zmler retebilirsiniz.
Yapy oluturan duvarlarn hangi teknikle ve hangi birleim detaylar kullanlarak
ina edildii doru anlalrsa hasarl bir duvarn onarlmas ya da zgn niteliklerine uygun
olarak yeniden yaplmas mmkn olabilir.
Yukarda bahsedilen yeterlikleri kazandnzda; herhangi bir tarihi yapnn
restorasyonunda alrken gerekli n mimari bilgiyi elde etmi olacaksnz. Geleneksel ta
duvar yapm ve birleim tekniklerini bilecek; bylece hem duvar yapm/onarm hem de
bunun kontrol iin yeterli beceri ve donanma sahip olacaksnz.
Tan Mimaride Kullanm balkl bu modl ile tarihi mimari mirasmzn tm
dnemlerinde arlkl bir yere sahip olan ta yap elemanlar, zellikleri ve yapm teknikleri
hakknda bilgi edinebilecek, geleneksel tekniklerle ta duvar yapabileceksiniz. Modlde,
tarihi eserlerde en yaygn olarak karlalan mimari yap elemanlar seilerek anlatlm ve
mmkn olduu kadar farkl corafyalardan grsel rneklerle zenginletirilmitir. Siz de bu
modlde edindiiniz temel bilgileri ileride farkl yap rneklerini inceleyerek ve aratrma
yaparak derinletirebilirsiniz.
GR
2
Bu modl ile tan mimaride kullanm amalarn ve mimari yap elemanlarn renecek;
restorasyon ncesinde, srecinde ve sonrasnda yapacanz her trl tespit, belgeleme,
raporlama, onarm ve uygulama ilerinde yapnn elemanlarn ve zelliklerini aka
tanmlayabileceksiniz.
Mimari terimler ya da yap elemanlar szlklerinden faydalanarak, seeceiniz bir tarihi yapda kullanlm olan yap elemanlarn belirleyiniz ve zelliklerini yaznz
(rnek olarak, stunlar baln ele alnz, stun ve stunu oluturan elemanlar,
yapdaki ilev ve zelliklerini anlatan terimleri kararak bir liste hazrlaynz ve
terimlerin karlklarn dikkatle inceleyerek kendi ifadenizle yazmaya alnz.)
Yakn evrenizdeki birka kargir yapy yerinde gzlemleyerek, yaplarn zelliklerini not ediniz; fotoraflarn ekerek, zerlerine yap elemanlarnn
isimlerini yaznz. Detay ve elemanlar gsteren eskiz ve emalar iziniz.
1. TA MMAR YAPI ELEMANLARINI TANIMA
Ta; tula, ahap, demir, kire gibi malzemeler ile birlikte, tarihi krgir yaplar oluturan
geleneksel yap malzemelerinin banda gelir. Antik alardan bugne kadar yaplarda ve
antlarda kullanlan nemli bir yap malzemesi olan ta, kullanlaca yere bal olarak eitli
ekillerde ilenip ekillendirilerek yapdaki yerini alr.
Yapnn nemine, ilevine, byklne ve bulunduu corafyaya gre, eitli blmlerinde
farkl cinslerde tatan yaplm olan mimari elemanlar kullanlabilmektedir.
1.1. Tan Mimaride Kullanm
Tan mimari yapda kullanm amalarn drt ana balk altnda zetlemek mmkndr:
Tayc olarak: Ta, dorudan yap ta olarak, baka bir ifadeyle tayclk ilevi verilerek yapda kullanlabilir (Resim 1.1). Yapnn duvarlar tamamyla tatan ina
edilebilir. Bununla birlikte, dey (stun, ayak, vb.) ya da yatay (lento, aritrav, vb.)
tayc elemanlar olarak da yapda kullanlabilir.
RENME FAALYET1
AMA
ARATIRMA
3
Resim 1.1: Tan yap ta olarak kullanmna rnek (Didyma Antik Kenti - Apollon Tapna)
Kaplama eleman olarak: Ta, herhangi bir malzemenin zerini kaplama eleman olarak yapda kullanlabilir (Resim 1.2). rnek olarak, yapnn duvarlar ta veya tuladan ina
edilmi ve duvar yzeyleri ta ile kaplanm olabilir; ya da at rts olarak ta kaplama
yaplm olabilir.
Resim 1.2: Tan kaplama olarak kullanmna rnek (Topkap Saray - Badat Kk)
4
Ssleme eleman olarak: Ta, yapnn eitli blmlerinde ssleme amacyla da kullanlabilir (Resim 1.3). Ssleme slubuna gre deien eitli formlarda tan
ilenmesiyle, ssleme elemanlar yaplabilir.
Resim 1.3: Tan ssleme eleman olarak kullanmna rnek (Sivas - ifte Minareli Medrese)
Agrega olarak: Ta, eitli byklklerde krlp elenerek ya da toz haline getirilerek, har veya sva karmlarnda agrega olarak kullanlabilir (Resim 1.4).
Resim 1.4: Ta krklarnn agrega olarak kullanmna rnek (mikroskop grnts)
5
1.2. Ta Mimari Yap Elemanlar
1.2.1. Temeller
Temel, yapnn duvarlar, ayaklar ve stunlar araclyla kendisine iletilen yklerini zemine
aktaran blmdr. Sz konusu yklerin en salam ve gvenli ekilde zemine aktarlmas,
yapnn ina edilecei alanda salam zemine ulaacak kadar derin bir kaz yaplmas ile
salanr. Temeller, srekli duvarlar eklinde olabilecei gibi; tekil (mnferit) ayaklar
eklinde de ina edilmi olabilirler (ekil 1.1; Resim 1.5).
ekil 1.1: Temel kesiti rnei
Resim 1.5: Temel kalnts (sol: Saryer, stanbul) ve temel aya (sa: Deveciler Han, Tokat)
1.2.2. Duvarlar
Tan kullanld yap elemanlar arasnda en nemlilerinden biri de duvarlardr. Duvarlar,
mimari zellikleri, yapm teknikleri ve birleim detaylar bakmndan eitlilik
gsterdiinden, ayrca ele alnacak ve renme Faaliyeti-2de ayrntl olarak anlatlacaktr
(bkz. renme Faaliyeti 2: Ta Duvar Yapm).
6
1.2.3. Demeler
Tarihi krgir yap demelerinde ta malzemenin en yaygn olarak kullanld yerlerden biri
de, zellikle antsal yaplarn i mekan ve avlulardr. eitli renk ve cinslerde farkl
biimlerde bir araya getirilen talarla oluturulmu deme rnekleri vardr (Resim 1.6).
Beyaz Marmara mermeri, en yaygn kullanlan deme malzemesidir. Kaplamann yapld
yere ve nemine gre, tan tr, ilenmilik derecesi ve boyutlar farkllk gsterir. rnein,
geleneksel olarak korunmu bir sokakta yreye zg kk levhalar halinde basite ilenmi
ta kaplamaya rastlanrken; nemli antsal yaplarda byk boyutlu dzgn ilenmi bloklar
ya da devirme olarak farkl ta trleriyle oluturulan renkli ve zengin bir tasarm grlebilir.
(Doal ta trleri iin; bkz. Doal Talar Snflandrma ve Tespit Etme modl).
Resim 1.6: Ta deme rnekleri (a.Halep Ulu Cami, b,c.stanbul Yeni Cami,
d.stanbul Sleymaniye Camisi, e.Topkap Saray, f.Halep Kaleii)
7
1.2.4. Merdivenler
Merdiven yapmnda ta, temel olarak iki farkl ekilde kullanlabilir:
Basamaklar, tek para halinde blok tatan kesilerek hazrlanabilir (ekil 1.2). Tarihi yaplarn girilerinde, eiklerde, minarelerdeki ve i mekanlardaki merdivenlerde ta
basamaklara ska rastlanr (Resim 1.7).
Ta, kaplama malzemesi olarak da merdivende kullanlabilir. zellikle 20.yy yaplarnda, erken dnem betonarme ile oluturulan merdivenler, daha sonra eitli
kalnlklarda ta levhalar ile kaplanarak tamamlanmlardr.
ekil 1.2: Ta basamak detaylar
Resim 1.7: Ta merdiven rnekleri (a.Kapadokya, b.Dara/ Mardin, c.Kayseri Dner Kmbet)
8
Merdivenin k ynne, mekann byklne, ekline ve sahanln yerine gre,
merdivenler de ok eitli tiplerde ina edilebilirler (ekil 1.3).
ekil 1.3: Merdiven tipleri
1.2.5. Sve, Lento, Denizlik ve Eikler
Pencere ve kap aklklarnn iki yanna dey olarak yerletirilen mimari elemanlara
sve; bu boluun zerindeki duvar yklerini tamak iin yerletirilen yatay atk ya da
kirie ise lento ya da balk denir (ekil 1.4).
Bu aklklarn alt snrn ise; pencerelerde denizlik, kaplarda eik ilevi gren
elemanlar oluturur (Resim 1.8).
ekil 1.4: Ta pencere akln evreleyen elemanlar (a. Denizlik, b. Sve, c. Lento/Balk)
Talar, tek para (yekpare, monoblok) halinde kesilip ilenerek hazrlanr ve pencere/kap
boluunu drt yandan evreleyecek biimde monte edilirler. Sve, lento ve denizliklerin
zerinde, yapnn ait olduu mimari dneme ve slubuna gre eitli profiller ilenmi
olabilir. Profillerin zenginlii, tarihi yapnn cephe estetiinde nemli ve belirleyici yer tutar.
b
c
a
9
Resim 1.8: Eik rnekleri
1.2.6. ebekeler
Oymal ve kesme sslemeli ahap, ta, metal veya dkm (al, vb.) parmaklklara ebeke
denir. ebeke ile parmaklk arasndaki fark, ebekenin kafesi andran bir grnme sahip
olmasdr. ok sayda geometrik desen ieren bu elemanlar, zel bir ta iiliinin rndr.
Mermer ebekeler, mermerin oyularak ekillendirilebilme zelliinden dolay zellikle
Osmanl dnemi mimarlnda en yaygn olarak grlenleridir. Korkuluk veya parmaklk
ilevinin gerekli olduu minare erefeleri, minber, mahfil, revaklarn ikinci kat gibi st
seviyelerde ya da sebillerde, bahe ve avlu kenarlarnda yaplmlardr (Resim 1.9).
Resim 1.9: ebeke rnekleri (a.Milas Firuz Bey Camisi, b,c.Topkap Saray - Badat Kk)
10
1.2.7. Ayaklar
rlerek yaplm olan kaln kesitli dey tayclar ayak olarak adlandrlr. Ayaklar,
serbest ya da duvara bitiik olarak yaplabilir. Ta, tula veya almak olarak ina edilen bu
ayaklarn kesiti, kare, dikdrtgen, okgen gibi belirgin bir geometrik form ya da keleri
pahlanm drtgen biiminde olabilir (Resim 1.10). Antsal yaplarda orta mekanda yer alan
iri boyutlu ana tayc ayaklar iin fil aya/ filpaye terimleri de kullanlr.
Resim 1.10: Ta rme ayak (a.Germir/ Kayseri, b.Halep)
1.2.8. Stunlar
Silindir biimli dey tayc elemanlara stun denir (Resim 1.11). Stunlar, yk aktarm
srasna gre yukardan aaya doru ayr birim halinde incelenir: Stun bal, Stun
gvdesi, Stun kaidesi. Bu elemann oransal btnl, yapnn estetik deerlerindendir.
Balk
Gvde
Kaide
11
Resim 1.11: Stun rnekleri (a.Urfa, b.Didyma, c.Magnesia, d.Klaros antik kenti)
1.2.8.1. Stun Bal
zerindeki yap yklerini stun gvdesine aktarma ilevi gren mimari elemana stun
bal denir. Ykn dey tayc eleman olan stunun dar kesitine, emniyetli biimde
iletilmesini salar; bu nedenle geni olan st yzeyi kare, stun gvdesine birleecek olan
daha dar kesitli alt yzeyi ise daire eklindedir. Tek para halindeki bir ta blou, nce
boyutlarna gre kabaca kesilir; ardndan istenen form verilmek zere eitli aamalarda
ilenerek balk hazrlanr (ekil 1.5).
ekil 1.5: Bir stun balnn ilenme aamalarn gsteren ema
Antik Dnemde, kronolojik srayla temel slup ortaya km, stun balklar da bu
slubun kendine zg stillerinde farkl ekillerde yaplmtr: Dor, yon ve Corinth stili
(ekil 1.6; 1.7).
12
ekil 1.6: a.Dor, yon, Corinth dzenleri, b.eitli stillerde stun balklar
ekil 1.7: Stun balklarndan rnekler (a.yon, b.Corinth, c.Karma/kompozit)
Osmanl Mimarlnda, Trk geni, mukarnas, stalaktit gibi baka formlar kullanlarak da
ok eitli tiplerde stun balklar ina edilmitir (Resim 1.12).
13
Resim 1.12: Balk rnekleri (a.Amasya Arkeoloji Mzesi, b.Halep, c.Pergamon Antik kenti)
1.2.8.2. Stun Gvdesi
Stun gvdesi, stunun balk ile kaide arasnda yer alan ksmdr (ekil 1.8). Gvde, tek
paradan (yekpare) ya da st ste dizilen silindirik ta elemanlardan oluabilir. Stunun ok
paral olmas durumunda, bu paralardan her birine tambur ad verilir (Resim 1.13).
ekil 1.8: Stunlarn hazrlan ve ocaktan karl
14
Resim 1.13: Tambur rnekleri (a.Sardis Antik Kenti, b.Klaros Antik Kenti)
Ek yerinin belli olmamas iin, tamburlarn birbiri stne oturacak yzeylerinin da yakn
ksmlar perdahlanarak dzeltilmi; merkeze yakn ksmlar przl braklmtr. Bu alann
ilenmeden braklmas anathyrosis ad verilen bir tekniktir. Bu ileme teknii, duvar
yapm iin hazrlanan talarda da uygulanmtr (ekil 1.9).
ekil 1.9: Anathyrosis teknii
1.2.8.3. Stun Kaidesi
Ykn daha geni bir yzeye yaylarak zemine aktarlmas amacyla, stun gvdesinin
zerine oturtulduu altla stun kaidesi denir (ekil 1.10; Resim 1.14). Baln aksine,
kaidenin st yz daire, alt yz ise drtgen eklindedir.
15
ekil 1.10: Stun kaidesi rnekleri
Resim 1.14: Kaide rnekleri
(a.Efes - Serapis Tapna, b.Ayasofya Mzesi, c.Pergamon, d.Didyma, e.Sardis)
Stun bal gibi, tek para halindeki bir ta blou, nce boyutlarna gre kabaca kesilir;
ardndan istenen form verilmek zere ilenerek kaide hazrlanr (ekil 1.11; 1.12).
Tarih boyunca farkl dnemlerde, ok eitli profillere sahip kaide rnekleri uygulanmtr.
Kaidenin ykseklii, stunun boyutlarna, formuna ve profillerin zenginliine gre deiir.
16
ekil 1.11: Stun kaidesinin hazrlanma aamalar
ekil 1.12: Stun kaidesinin hazrlanma aamalar
1.2.9. Silmeler
ve d cephelerde yap boyunca yatay olarak ya da vurgulanmak istenen bir mimari
eleman evrelemede kullanlan elemanlara silme ya da korni denir (ekil 1.13).
Sslemenin yannda, birleim detaylarn gizleme ve estetik bir biti salama gibi amalarla
da kullanlr. D cephelere yaplan kat silmeleri, cepheye gelen yamur suyunu dar doru
yneltme ilevini de stlenirler (Resim 1.15).
17
ekil 1.13: Silme profilleri
Resim 1.15: Silme rnekleri
(a.Sivas Behram Paa Han, b.Ayasofya Mzesi, c,d.Germir / Kayseri)
18
Silmeler, dz ya da profilli olarak eitli ekillerde yaplabilir. Mimarlk tarihi boyunca, form
ve malzeme asndan ok eitli silme rnekleri grmek mmkndr (ekil 1.14).
ekil 1.14: Silme profilleri
1.2.10. rtenler
st rtye gelen yamur ve kar sularn yapnn duvarlarndan uzaklatrmak iin dar
doru uzanacak ekilde yaplm olan oluklara rten denir (ekil 1.15; Resim 1.16). Ta
rtenler, duvar rlrken yerletirilir ve eitli formlarda yaplarak konsol tekil ederler.
Kurun, vb. at kaplama malzemesi rtenin iinde de devam ettirilerek ta srekli sudan
korunmu olur.
19
ekil 1.15: rten rnekleri
Resim 1.16: rten rnekleri
1.2.11. Bacalar
Duman ya da kirli havay ekip dar vermeye yarayan dey kanallardr (Resim 1.17). Ta
ya da tula gibi atee dayankl malzemelerden, genellikle kare planl olarak ina edilirler.
zerleri ta, tula ya da kurun, inko gibi malzemelerle kaplanabilir.
Resim 1.17: Ta baca rnei
20
1.2.12. Kemerler
Mimaride herhangi bir akl gemenin iki yolu vardr: birincisi lento denilen dz yatay
atk ya da kiri yapmak, ikincisi ise erisel bir yap eleman yani kemer ina etmektir
(ekil 1.16; 1.17). Formundan dolay, zerindeki ykleri aaya aktarmada dz atkdan daha
emniyetli ve uzun vadede yap iin daha olumludur. Bu nedenle, ykn gvenli bir ekilde
zemine aktarmnda nemli ilevi olan bir tayc elemandr.
ekil 1.16: Bir kemerde yk aktarm emas
ekil 1.17: ki katl bir yapda tayc kemerler
Baz tarihi yaplarda, pencere ve kap aklklarnda yer alan lentonun zerine bir de kemer
ina edildii grlr: buna hafifletme kemeri ya da boaltma kemeri denir (Resim 1.18).
levi, lento zerine etki edecek dey yk iki yana datarak azaltmak; bylece lentoda
meydana gelebilecek bir krlma ya da atlamay nlemektir.
21
Resim 1.18: Ta hafifletme kemeri (ehzade mareti, stanbul)
Bir kemerin iki kolunun oturduu ve erisel ksmn balad seviyeye zengi, burada yer
alan ve yatay olarak yerletirilen iki taa da zengi ta ad verilir. Kemerin orta aks
hizasnda, tepe noktasnda yer alan taa ise kilit ta denir (ekil 1.18).
ekil 1.18: Kemerin blmleri
(1.Kemer ayaklar, 2.Kemer akl, 3.Kemer ekseni, 4.zengi noktas, 5.zengi seviyesi,
6.Kemer yaynn merkezi, 7.Kemer ykseklii, 8.Takye/ tepe noktas, 9.Kemer kenarlar,
10.Kemer aln, 11.Kemer karn, 12.Kemer srt, 13.Kemer kalnl, 14.Kemer genilii,
15.zengi yata, 16.zengi ta, 17.Kilit ta, 18.Kemer talar)
22
Kemerlerde, ta-tula veya iki renkli tan ardk olarak dizilmesiyle ya da farkl geme
detaylar kullanlabilir. Tarihi eserlerde, bu ekilde oluturulan eitli almak kemer
rneklerini grmek mmkndr (Resim 1.19; 1.20).
Resim 1.19: Kemerde geme detay ve iki renkli ta kullanm
(a. stanbul ehzade mareti, b.Amasya Yrg Paa Camisi)
Resim 1.20: Kemerlerde eitli geme detaylar ve iki renkli ta kullanm
(a, b. Halep, c. stanbul Yeni Cami, d. Topkap Saray - Badat Kk)
23
Kemerler, oluturduklar erinin formuna gre, eitli tiplere ayrlrlar:
Yarm daire kemer; ykseklii, aklnn tam yars olan yarm daire eklindeki kemerdir (ekil 1.19; 1.20).
ekil 1.19: Yarm daire kemer
ekil 1.20: Yarm daire kemer
Bask Kemer; ykseklii, aklnn yarsndan az olan kemerdir (ekil 1.21).
ekil 1.21: Bask kemer
24
Sivri Kemer; yarap kemer aklnn yarsndan byk olan ve tepe noktasnda birleen iki daire yaynn meydana getirdii kemerdir (ekil 1.22; Resim 1.21). ift
merkezli kemer de denir.
ekil 1.22: Sivri kemer eitleri
25
Resim 1.21: Sivri kemer rnekleri (Halep)
Ka Kemer; ikisinin merkezi kemerin iinde, dier ikisininki dnda olan drt ayr daire yayndan meydana gelen kemerdir; drt merkezli kemer de denir. Kemerin
sa ve sol kollarnda, birisi ibkey, dieri dbkey olmak zere ikier yay bulunur
(ekil 1.23; Resim 1.22).
ekil 1.23: Ka kemer
26
Resim 1.22: Ka kemer rnekleri (a.stanbul Yeni Cami, b.stanbul Ayasofya Hamam)
Bursa Kemeri; st ksmnda yatay bir doru ile balanan iki eyrek daireden meydana gelen kemerdir (Resim 1.23).
Resim 1.23: Bursa kemeri (Kk Mustafa Paa Hamam)
1.2.13. rtye Gei Elemanlar
Tayc duvarlar ile rt sistemi arasndaki geii salamak amacyla yaplan elemanlardr.
Drtgen ya da okgen eklindeki plan emasndan, taban daire eklinde olan kubbe rtsne
gei, nemli mimari sorunlardan biri olmutur. Hem st rtnn ykn gvenli bir ekilde
duvarlara aktarmak, hem de mekansal btnl bozmadan estetik bir gei salamak
gereklidir. Bunun iin eitli dnemlerde aklc zmler gelitirilmi ve uygulanmtr.
1.2.13.1. Tromp
Tromp, kare mekandan kubbe yuvarlana geii salayan, kk tonoz biiminde rlen
bir elemandr; tonoz bingi olarak da adlandrlr (Resim 1.24). zeri rtlecek mekann
kelerine yerletirilerek, rtlecek alann plann sekizgen hale getirir. Bylece, daire planl
kubbenin oturtulabilmesi iin daha elverili bir alt yap hazrlanm olur. zellikle Osmanl
mimarlnda dilimli, mukarnasl gibi eitli formlarda yaplan tromp rnekleri grlebilir.
27
Resim 1.24: Tromp (Tokat Yabasan Medresesi)
1.2.13.2. Pandantif
Pandantif, kare mekandan kubbe yuvarlana geii salayan ve kubbeyi tayan kemerler
ile bu kemerlere oturan kubbe kaidesi arasnda kalan, kresel ters gen biimli gei
elemandr (ekil 1.24; Resim 1.25).
Pandantif, bingi, kresel gen bingi ya da aslan gs olarak da adlandrlr.
Mukarnasl olarak yaplan ya da zeri kalem ii, ini, vb. sslemeler ieren eitli rnekleri
grlebilir.
28
ekil 1.24: Pandantif
Resim 1.25: Pandantif (a. Kayseri Kurunlu Cami, b. Halepte bir cami)
1.2.13.3. Trk geni
Trk geni, yan yana yerletirilmi ters ve dz genlerden olumaktadr (ekil 1.25).
Tromp ya da pandantifin aksine Trk geni, yalnzca kubbeye geii salayan bir eleman
29
deildir. nemli bir mimari form olarak, kare planl minare kaidesinden okgen ya da daire
planl minare gvde kesitine geite, stun balklarnda ve i mekanlarda ssleme amacyla
eitli elemanlarda grlebilir (Resim 1.26).
ekil 1.25: Trk geni
Resim 1.26: Trk geni rnekleri
(a.Tire Tahtakale Hamam, b.Badat Kk, c.Sleymaniye Camisi, d.Divrii Ulu Cami)
Gei yaplan elemanlarn lei kldke genlerin boyutlar da azaldndan, Trk
geni genellikle tula gibi krlarak ekillendirilmesi kolay olan malzemelerden yaplr.
30
1.2.13.4. Mukarnas
Mukarnas, dey bir yzeyden zerinde bulunan daha takn bir yzeye gemede
kullanlan ve kk prizmalar eklinde birbiri zerine oturan bindirmeliklere verilen genel
addr (ekil 1.26).
ekil 1.26: Mukarnas
Mukarnas, tek bana devam eden bir kuak halinde kubbe geiini salayabilir ya da tromp,
pandantif gibi elemanlarda kullanlabilir. Kubbeye geiin yannda, zellikle antsal yap
girilerini oluturan ta kaplarda, nilerde, stun balklarnda ya da cephelerde ssleme
eleman olarak eitli detaylarda uygulanmtr (Resim 1.27).
31
Resim 1.27: Mukarnas rnekleri
(a.Kayseri Hunat Hatun Klliyesi, b.Sivas Gk Medrese antiyesi, c.Tokat Mzesi,
d.Sivas ifte Minareli Medrese, e.Kayseri Hac Kl Camisi)
1.2.14. Tonozlar
32
Tayc krgir duvarlarn oluturduu mekan, yine krgir bir sistemle rtmek zere
mimarlk tarihi boyunca eitli zmler gelitirilmitir. Bunlar, form ve yapm teknii
bakmndan tonoz ve kubbe olarak iki ana balk altnda snflandrmak mmkndr. Ahap
ve metal at sistemleri, bu balk altnda ele alnmayacaktr.
Temel prensip olarak bir kemerin telenmesiyle meydana getirilen kargir rt sistemine
tonoz denir (ekil 1.27). Tarihi yaplarda, rtt mekann geometrik biimine, ilevine
ve kesitini oluturan erinin formuna gre ok eitli tonoz rnekleri gelitirilmi ve
uygulanmtr (ekil 1.28).
ekil 1.27: Tonoz rt
ekil 1.28: Tonoz eitleri
Beik Tonoz; yarm silindir biimindeki tonozdur. Kesit erisini oluturan kemer, yarm daire biimindedir. En yaygn grlen tonoz tipleri arasndadr. zellikle
33
antsal yaplarn revak, avlu, koridor, galeri gibi mekanlar ile ar, han gibi uzun
dikdrtgen planl yaplarn st rtlerinde ska kullanlmtr (Resim 1.28; 1.29).
Resim 1.28: Beik tonoz (Hac Kl Camisi ve Medresesi, Kayseri)
Resim 1.29: Beik tonoz (Germir / Kayseri)
Tonozu oluturan kesit erisi bask kemer ise tonoz Bask Tonoz; sivri kemer ise Sivri Tonoz adn alr (Resim 1.30).
Resim 1.30: Sivri tonoz (Halep, Kaleii)
34
Tonozun balang ve biti noktalarndaki kemerlerin ykseklii birbirinden farkl olan tonoz; Eik Tonoz adn alr. Uzun kenar boyunca bir kesit alndnda
rampa gibi eik bir grnme sahiptir; bu nedenle rampa tonoz da denir.
Balang ve biti noktalarndaki kemerlerin hem ykseklii hem de akl birbirinden farkl ise buna Konik Tonoz denir. Kesik yarm koni biimindedir.
Havari Tonoz, birbirini dik olarak kesen kesen iki tonozun kesiiminden meydana gelir (Resim 1.31; 1.32). Ha tonoz ya da geme tonoz da denir.
Resim 1.31: Havari tonoz rnekleri (a.Divrii Ulu Cami, b.Ayasofya Mzesi)
Resim 1.32: Havari tonoz rnekleri (Halep)
Kare eklindeki plann zerini rtmek iin merkezdeki bir tepe noktasnda birleen drt ayn tonoz parasndan meydana geliyorsa Manastr Tonozu adn alr.
35
Dikdrtgen planl bir mekann ksa kenarlarndan balayarak ykselen iki manastr tonozunun, uzun kenarlar arasndaki tonozla birleerek meydana getirdii rt,
Tekne Tonozdur. Ters evrilmi bir teknenin grnmne benzer (ekil 1.29).
Mulden tonozu da denir.
ekil 1.29: Tekne tonoz
Manastr tonozunun st blmnn yatay bir dzlemle kesilmesiyle elde edilen rtye Aynal Tonoz denir. Ortasnda meydana gelen dz drtgen yzeyden
dolay bu ad alr (ekil 1.30; Resim 1.33).
ekil 1.30: Aynal tonoz
Resim 1.33: Aynal tonoz (Topkap Saray Badat Kk)
36
Yelken Tonoz, kare plan rten kubbenin drt yannn birer kemer dzlemiyle kesilmesinden kalan rtdr (Resim 1.34).
Resim 1.34: Yelken tonoz
Yldz Tonoz, planda yldz benzeri bir grnm oluturacak ekilde kemer ve tonozlarn bir araya getirilmesiyle oluan erisel rtlerin genel addr. ok eitli
rnekleri grlebilir (ekil 1.31; Resim 1.35).
ekil 1.31: Yldz tonoz eitleri
Resim 1.35: Yldz tonoz rnekleri (Halep)
37
1.2.15. Kubbeler
Bir kemerin merkez ekseni etrafnda 360 derece dndrlmesiyle oluan, yarm kre
biimindeki yap rtsdr. Yarm daire kemer yerine bask veya sivri kemer ya da yarm
elips eklinde bir kesit erisine de sahip olabilir (ekil 1.32 ve 1.33; Resim 1.36).
ekil 1.32: Kubbe eitleri
ekil 1.33: stanbul Ayasofya Mzesinin ana kubbesi
Resim 1.36: stanbul Ayasofya Mzesinin ana kubbesi
38
Antsal yaplarda, kubbenin yk genellikle dev boyutlu drt ana tayc kemerden, beden
duvarlar ya da fil ayaklar ile zemine iletilir (Resim 1.37).
Resim 1.37: Kubbeden zemine yk aktaran elemanlar
Kubbenin bykl, ekli ve rt sistemi, rtt mekann yksekliine ve aklna gre
deiir (Resim 1.38; 1.39).
kubbe
kasnak
pandantif kemer
fil aya
beden duvar
tekne tonoz
39
Resim 1.38: Ta kubbe rnekleri (a.Tokat, b,c.Kayseri, d.Mardin)
Resim 1.39: Kubbe rnekleri (a.Edirne, b.Halep)
Ana kubbe, yerine gre yarm kubbelerle desteklenir. Osmanl mimarisinde cami, medrese
gibi antsal yaplarda, ana mekan rten ana kubbe, byklne gre iki ya da drt ynde
yarm kubbelerle, payandalarla ya da arlk kuleleriyle desteklenebilir; son cemaat yeri,
avlu, vb. mekanlarn rtlerinde de genellikle kk kubbeler kullanlarak rt sistemi
tamamlanmtr (ekil 1.34; Resim 1.40).
40
ekil 1.34: Osmanl mimarisinde cami geliimine paralel olarak eitli kubbe dzenleri
41
Resim 1.40: Edirne Selimiye Camisinin rt sisteminden bir grnm
YARIM KUBBE
AIRLIK KULES
ANA KUBBE
DLML KUBBE
42
renmi olduunuz mimari yap elemanlarn ve yapm tekniklerini mevcut eserler
zerinde inceleyebilmek iin, bulunduunuz evrede ziyaret edebileceiniz birka tarihi
krgir yap ya da yap grubu belirleyiniz ve aadaki uygulama aamalarn gerekletiriniz.
eitli yap elemanlarn ve yapm tekniklerini grebilmek iin, mmknse farkl
dnemlere ait, birbirinden ayr mimari sluplarda, en az iki ayr tarihi yapy ziyaret ediniz.
Uygulama 1: Teknik nceleme Gezisi (rnek: Topkap Saray Mzesi, stanbul)
Uygulama 2: Teknik nceleme Gezisi (rnek: Sleymaniye Klliyesi, stanbul)
Mimari yap elemanlarn incelemek zere, bulunduunuz evrede bulunan bir tarihi krgir
yap ya da yap grubunu ziyaret ediniz ve aadaki uygulamalar gerekletiriniz:
lem Basamaklar neriler
Teknik inceleme gezisi iin retmeninizle uygun bir yer belirleyiniz.
Alan almas iin gerekli malzemeleri yannzda gtrnz (A4 sert altlk, kareli
kat, kalem, silgi, fotoraf makinesi)
Mmkn olduu kadar farkl mimari slupta, eitli yap elemanlarn
grebileceiniz yap ya da yap
gruplarn semeye alnz.
Not almak ve eskiz yapmak iin yannza A4 altlk, kareli kat, serbest
el izim yapmak iin uygun bir kalem,
silgi ve fotoraf makinesi alnz.
Krokiye yapnn adn, altnz blmn adn ve tarihi not etmeyi
unutmaynz.
rendiiniz mimari yap elemanlarn ve zelliklerini tekrar ediniz.
Yap elemanlarn detaylaryla not etmeye alnz.
Not alrken, malzeme, renk, boyut, ykseklik gibi ek bilgilere de yer
verebilirsiniz.
UYGULAMA FAALYET
43
Yapnn mimarisi hakknda genel bir bilgi toplaynz.
Yapya giderek yerinde gzlem ve inceleme yapnz.
Yapda eitli mimari yap elemanlarn bir arada grebildiiniz bir cephe ya da blm
seiniz ve krokisini iziniz.
Yapda grdnz mimari yap elemanlarnn adlarn krokinin zerine not
ediniz.
Yapda grdnz elemanlar gsteren genel grnm ve detay fotoraflarn
ekiniz.
ektiiniz fotoraflar, yer, tarih ya da konuya gre ayr bir dosya halinde
snflandrnz.
Fotoraflarn zerinde yap elemanlarn gsteriniz.
almanz pafta haline getiriniz.
Yaptnz almay arkadalarnzla paylaarak karlatrnz.
Karlatnz eleman, malzeme ya da yapm tekniklerinden bilmedikleriniz
varsa not ediniz ve retmeninize
dannz.
Kaynakada belirtilen ve retmeninizin nerecei szlk,
ansiklopedi, makale, vb. kaynaklar da
inceleyiniz.
Fotoraf aktarma ve dosyalama ilemini ayn gn iinde yapmaya dikkat ediniz.
Fotoraflar unutmadan snflandrp isimlendiriniz. Bylece ileride de
faydalanacanz dzenli bir arive
sahip olabilirsiniz.
Pafta olutururken, izimi ve lejand iine alan bir ereve hazrlaynz. Pafta
dzenini tasarlarken, yap ve
hazrlayanlar ile ilgili bir antete de
mutlaka yer veriniz. Antet, izime gre,
yatay veya dey olabilir.
Teknik inceleme gezisini, ekip halinde arkadalarnzla birlikte yapmanz
faydal olacaktr.
RNEK: Yukarda anlatlan ilemin basamaklarn, aadaki rnek zerinden adm
adm takip edebilirsiniz (Selimiye Camisi, Edirne):
1) Selimiye Camisinin yapld dnem, Mimar Sinan, yapnn slubu ve yapm teknii hakknda genel bir bilgi toplaynz.
2) Yapya giderek yerinde inceleme yapnz.
3) Yapnn bir blmn seiniz ve krokisini iziniz. rnek olarak; yapnn revak blmn ya da d cephelerden birini seebilirsiniz. alma yapacanz blmn,
yap elemanlar ve yapm teknikleri ynnden zengin olmasna dikkat ediniz.
44
4) Krokinin zerine grdnz yap elemanlarnn adlar ve zellikleri gibi bilgileri not ediniz (ekil 1.35).
ekil 1.35: Cephe krokisi rnei
45
5) Cephenin fotorafn ekiniz (Resim 1.41). Fotoraf ekerken, n geli ynne ve yap elemanlarnn anlalr biimde grlmesine dikkat ediniz.
Resim 1.41: allan cephenin fotoraf
46
6) Krokideki notlarnzdan ve yaptnz incelemeden yararlanarak fotorafn zerinde yap elemanlarn isimlendiriniz (Resim 1.42).
Resim 1.42: Fotorafn zerine yap elemanlarnn adlarnn ilenmesi
47
7) almanz pafta haline getiriniz (Resim 1.43). Paftaya yapnn adn, kendi adnz ve tarihi yazmay unutmaynz.
Resim 1.43: almann pafta haline getirilmesi
48
Uygulamalarnzda fikir vermesi asndan, aadaki rnekleri inceleyiniz (ekil 1.36; 1.37).
RNEK: Damat brahim Paa Medresesi Nevehir:
ekil 1.36: rnek alma (a.Kroki, b.Pafta)
49
RNEK: Firuz Bey Camisi Milas:
ekil 1.37: rnek alma (a.Kroki, b.Pafta)
50
Bu faaliyette kazanm olduunuz bilgileri, aada verilen sorular cevaplandrarak
deerlendiriniz.
Aadaki maddelerden tan mimaride kullanm hakknda doru olanlar iaretleyiniz.
1. A. Tayc olarak ( )
B. Cephe kaplama malzemesi olarak ( )
C. Ssleme eleman olarak ( )
D. Krldktan sonra, har ierisinde agrega olarak ( )
E. Krldktan sonra, sva ierisinde agrega olarak ( )
F. Toz halinde, har ierisinde agrega olarak ( )
G. Toz halinde, sva ierisinde agrega olarak ( )
Aadaki cmlelerde bo braklan yerlere doru szckleri yaznz.
2. Stun, ., . ve olmak zere blmden
oluur.
3. Pencere ve kap aklklarnn iki yanna dey olarak yerletirilen mimari
elemanlara , bu boluun zerindeki duvar yklerini tamak iin
yerletirilen yatay atk ya da kirie ise denir
4. Kap aklnn alt snrn oluturan elemana ..; pencere aklnn
alt snrn oluturan elemana ise .. ad verilir.
5. .., yapnn duvarlar, ayaklar ve stunlar araclyla kendisine iletilen
yklerini zemine aktaran blmdr.
6. Bir kemerin telenmesiyle elde edilen rt eleman . adn alr.
7. Bir kemerin iki kolunun oturduu ve erisel ksmn balad seviyeye yerletirilen
taa ..; kemerin tepe noktasnda yer alan taa ise
... denir.
8. Tonoz; kesit erisini oluturan kemer,
yarm daire biiminde ise ,
bask kemer biiminde ise ....,
sivri kemer biiminde ise ......... adn alr.
LME VE DEERLENDRME
51
Aadaki sorular dikkatlice okuyunuz ve doru seenei iaretleyiniz.
9. Hangisi, silmenin kullanlma amalarndan deildir?
A) Yamur suyunu cepheden uzaklatrmak
B) Pencere boluklarn erevelemek
C) Birleim detaylarn gizlemek
D) Cephe estetiini artrmak
10. Hangisi drtgen ya da okgen eklindeki plan emasndan, taban daire eklinde olan
rtye geii salamak zere kullanlmaz?
A) Pandantif B) Trk geni C) Tromp D) Kubbe
11. rten, hangi amala yapda kullanlr?
A) Tayc eleman olarak
B) rtye geii salamak
C) Yamur suyunu uzaklatrmak
D) Yk hafifletmek
Aadaki cmlelerin sonunda bo braklan parantezlere, cmlelerde verilen bilgiler doru
ise D, yanl ise Y yaznz.
12. Trk geni ve mukarnas, yalnz kubbeye gei eleman olarak deil, yaplarn
eitli mimari blmlerinde ssleme amal olarak da kullanlabilir.
( ) DORU ( )YANLI
13. Birbirini dik olarak kesen iki tonozun birletirilmesinden oluan tonoz rtsne
yelken tonoz ad verilir.
( ) DORU ( )YANLI
14. Kubbenin yarap ve kesit erisi, rtt mekann nemine, geniliine ve
yksekliine gre deiir; gerektiinde rt sistemi, yarm kubbelerle veya farkl
llerde baka kubbelerle desteklenebilir.
( ) DORU ( )YANLI
DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap
verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.
Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.
52
Bu modl ile ta duvarlarn zelliklerini, geleneksel yapm tekniklerini, balant detaylarn
ve birleimde kullanlan malzemeleri renecek; bu bilgilerin yardmyla geleneksel
yntemlerle ta duvar yapmn ve onarmn gerekletirebileceksiniz.
Geleneksel ta duvar yapm tekniklerini sralaynz. Maddeler halinde yapm
aamalarn listeleyiniz.
Ta duvar yapmnda kullanlmas gereken aletleri, ara-gereleri ve malzemeleri sralaynz.
Ta Oyma modlndeki bilgilerinizi gzden geiriniz.
Yakn evrenizde bulunan bir antiyeyi ziyaret ederek ustalarn nasl duvar rdn ve harc nasl hazrladklarn izleyiniz.
evrenizdeki tarihi yaplar gzlemleyerek, duvarlarn hangi tekniklerle yapldn inceleyiniz. Getirdiiniz rnekleri snfta arkadalarnzla paylanz.
2. TA DUVAR YAPIMI 2.1. Ta Duvarlarn Mimari zellikleri
Yaplarda mekanlarn snrlarn oluturan dey blme elerine duvar denir. Tarihi
krgir yaplarda duvarlar, blme ilevine ek olarak tayc ilevleri de olan yap
elemanlardr.
Krgir yaplarn tayc beden duvarlar, ta, tula veya bunlarn birlikte kullanlmasyla
oluturulur. eitli malzeme ve teknikler kullanlarak bir araya getirilen ta ve tulalarla
rlen duvarlarn kalnl, yapnn byklne ve nemine gre bazen birka metreye
kadar kabilir. Baz krgir yap rneklerinde, daha hafif olmas istenen st katlar ile i
duvarlarda ahap karkas sistemin de kullanld grlebilir.
Ta, tula gibi elemanlarn yan yana ve st ste rlmesiyle duvarlar ina edilir. Geleneksel
ta duvar yapmnda, eitli derecelerde ve tekniklerle ilenmi talar kullanlabilir (ekil
RENME FAALYET2
AMA
ARATIRMA
53
2.1). Talar, ilenme derecelerine gre drt ana balkta toplanr: Moloz ta, kaba yonu ta,
ince yonu ta, kesme ta.
ekil 2.1: Talarn ilenmilik derecesine gre trleri
(a.Moloz ta, b. Kaba yonu ta/ erevesiz, c.Kaba yonu ta/ ereveli,
d.nce yonu ta, e.Kesme ta/ blok, f.Kesme ta/ plak)
Yma duvarlarn daha salam ve deprem gibi yanal yklere kar daha dayankl olmalar
iin, hatllar kullanlr. Duvar rgsnn iine belirli aralklarla boydan boya ve yatay olarak
yerletirilerek yk datmaya yarayan elemanlara hatl denir.
Hatl, hem duvarn daha dayankl bir btn haline gelmesine yardmc olur; hem de bir eit
ereve sistemi oluturarak yapm iini kolaylatrr.
Geleneksel ta duvarlarda, ahap ya da tula hatl rnekleri grlebilir:
Ahap hatllar; duvar kelerinde birbirlerine eitli ekillerde balanabilirler (ekil 2.2). zellikle antsal yaplarda duvarn iine gizli olarak yerletirilen ahap hatllar,
baz geleneksel sivil mimari rneklerinde dardan da grlebilir (Resim 2.1).
Tula hatllar; eitli sayda tula sralarnn, rg iinde belirli aralklarla tekrar edilmesiyle yaplr (ekil 2.3; Resim 2.2).
54
ekil 2.2: Ahap hatl rnekleri
55
Resim 2.1: Geleneksel evlerde ahap hatl rnekleri (a.Kemaliye / Erzincan, b.Germir / Kayseri)
ekil 2.3: Tula hatl
Resim 2.2: Tula hatll ta duvar rnekleri (a.Bat Anadolu, b.stanbul)
56
2.2. Geleneksel Ta Duvar Yapm Teknikleri
2.2.1. Moloz Ta Duvar
Ocaktan kt haliyle kullanlan, ilenmemi taa moloz ta ad verilir. Ta, yalnzca
kntl ve sivri ular kabaca dzeltilerek yerine yerletirilir. Tanml bir geometrik ekli ve
dzgn yzeyleri olmadndan; bu talarla yaplan duvarlarn rgleri de dzenli bir
grnme sahip deildir. Moloz ta duvar yapmnda, eitli cins ve byklklerde doal
talar bir arada kullanlabilmektedir (ekil 2.4; Resim 2.3).
ekil 2.4: Moloz ta duvar rnekleri
Resim 2.3: Moloz ta duvar
Duvar kalnl artrlarak ve kelerde blok talar (kilit ta) kullanlarak duvar daha
salam olarak yaplabilir (Resim 2.4).
57
Resim 2.4: Kede kilit ta kullanlan bir moloz ta duvar rgs (Tokat)
2.2.2. Kaba Yonu Ta Duvar
Aln ve yan yzeyleri ekile dzeltilerek kabaca ilenmi olan taa kaba yonu ta ad
verilir. Moloz ta duvardan farkl olarak, yatay ta sralarn gzle takip edebilmek
mmkndr. Dzenli bir rgye sahip olabilecei gibi, talarn byklkleri ve derz
aralklar deiken de olabilir (ekil 2.5; 2.6).
ekil 2.5: Kaba yonu ta duvar rnekleri
(a.Devaml yatay derzli rg, b.Kesik yatay derzli rg, c.Mozaik rg)
58
ekil 2.6: Kaba yonu ta duvar rnei (stanbul ardakl Hamam)
2.2.3. nce Yonu Ta Duvar
Aln ve yan yzleri dzeltilerek ince yonu eklinde hazrlanan talarla yaplan duvar
rgsdr. Kaba yonu ta duvar gibi, yatay ta sralar aka grlr. Talarn byklkleri
deiken olabilir. Yan yzleri daha fazla dzeltilmi olduu iin, talar daha keli ve derz
aralklar daha dzenli bir grnme sahiptir (ekil 2.7).
ekil 2.7: nce yonu ta duvar rnekleri (a.Kesik yatay derzli rg, b.Dtan derzsiz rg)
2.2.4. Kesme Ta Duvar
Tm yzeyleri ince yonu tekniiyle ilenmi, dzgn prizmatik ekle sahip olan yap tana
kesme ta denir. Dzgn bloklar halinde kesilerek hazrlanan talarn, derzli veya derzsiz
olarak bir araya getirilmesiyle duvar rlr (Resim 2.5; ekil 2.8 ve 2.9).
59
Resim 2.5: Kesme ta duvar rnei (Kayseri Sahabiye Medresesi)
ekil 2.8: Derzli kesme ta duvar rnei
ekil 2.9: Derzsiz kesme ta duvar rnei
60
Yatayda ve deyde dzenli ve przsz bir grnme sahip olan bu rg teknii, zenli bir
iilik, zaman ve maliyet gerektirir. Bu nedenlerle, klliyeler bata olmak zere nemli
antsal yaplarn d duvarlarnda grlen bir tekniktir. Tm duvarlarn bu teknikle ina
edilmesi uzun ve pahal olacandan, baz tarihi yaplarn sadece giri cephelerinde grlr.
2.2.5. Almak Duvar
eitli krgir yap malzemelerinin (eitli cins ve renklerde talar, tulalar, vb.) birlikte
kullanld duvar yapm tekniidir. En yaygn olarak grlenler, iki renkli ta ya da ta-tula
almak duvar yapm tekniidir (Resim 2.6). Tulalar, ta sralar arasnda dzenli sralar
halinde rlebilir ya da geliigzel yerletirilebilir. Yapnn bulunduu corafi blgeye gre,
almak duvar yapm teknii de karakteristik birtakm zellikler ve farkllklar gsterebilir.
Resim 2.6: Anadoluda eitli yaplardan almak duvar rnekleri
61
2.3. Birleim Teknikleri ve Balant Elemanlar Balant elemanlar ve birleim teknikleri, duvar oluturan temel tayc birimler olan yap
talar ve/veya tulalarn bir btn olarak davranmasn salar. Geleneksel birleim
teknikleri, snfta incelenebilir: harl, gemeli ve metal elemanlarla yaplan birleim.
2.3.1. Harl Birleim
Krgir duvarda rgy oluturan eleri birbirine balamak iin hazrlanan, hamur
kvamnda toprak, kire, kum gibi malzemelerin su ile oluturduu karma har denir
(Resim 2.7).
Resim 2.7: indeki tula krklar grlen bir rg harc rnei
2.3.1.1. Agrega
Harcn kat ksmn, ta tozu, tula tozu, kum, krmata, tula kr, akl gibi eitli
boyutlardaki malzemeler oluturur; bunlarn btnne agrega ad verilir (Resim 2.8).
Harcn trne gre, bu malzemelerden birka, eitli oranlarda bir araya getirilmi olabilir.
. Resim 2.8: Agrega olarak kullanlan malzemeler
62
Agregalar, boyutlarna gre iki balk altnda snflandrlabilir:
nce agrega: Doal kum, krma kum (ince mcr) ya da bunlarn karm olan ve 4,76mm
kare delikli veya 7mm apl yuvarlak delikli elekten geebilen paralardr (Resim 2.9).
Resim 2.9: nce agrega (doal ta ve tula kr - tozu)
ri agrega, kaba agrega: Krmata (iri mcr), akl ya da bunlarn karm olan ve 4,76mm
kare delikli veya 7mm apl yuvarlak delikli elekten geemeyen paralardr (Resim 2.10).
Resim 2.10: ri agrega (doal ta ve tula kr)
Harcn boyut bakmndan bileimine granlometri denir. Granlometrik bileim, tanelerin
tr ve boyutlarna gre karmn iinde hangi miktarlarda bulunduklarn gsterir.
rnek olarak; aadaki ifade bir granlometrik dalm aklar:
Harcn iindeki agregann; %30u 6mm alt kara kumu,
%30u 4mm alt kireta kr,
%20si 4mm alt tula kr ve
%20si tula tozundan olumaktadr.
63
2.3.1.2. Balayc
imento, kire, al gibi su ile kartrldnda plastik bir hamur veren, bir sre sonra
katlaan, daha sonra da sertleen ve bu zelliklerinden dolay ta ve kumu balamakta
kullanlan maddelere balayc denir.
Agrega ad verilen kuru malzemeleri birbirine balamak iin al, kire, imento gibi
maddeler suyla kartrlr; bu da harcn balayc ksmn meydana getirir (Resim 2.11).
Resim 2.11: Balayc olarak agregaya kartrlan toz kire
Balayclar, sertleme koullarna gre ikiye ayrlr:
Hidrolik balayclar: Hem havada hem de suda katlama yetenei olan balayc
maddelerdir. Bunlarla suya dayankl har yaplabilir.
Hidrolik olmayan balayclar: Yalnzca havada sertleebilen balayc maddelerdir.
Harcn kullanld yere ve hartan beklenen dayanma gre eitli maddeler balayc olarak
kullanlm olabilir. rnek olarak; al ile yaplan harlar, d etkilere daha az dayankl
olduundan i mekanlarda daha sk kullanlmtr. Tarihi yaplarda en yaygn olarak
rastlanan harlar, kire balaycl olanlardr. Horasan harc da, bu tip harlar arasndadr
(bkz. 2.3.1.4. Geleneksel Har Trleri).
2.3.1.3. Katk maddeleri
Harcn sertlemesini kolaylatrmak ya da hzlandrmak, direncini artrmak gibi sebeplerle
harcn ierisine, agrega ve balaycnn yannda baz katk maddeleri eklenmi olabilir.
Puzolan ve ktk, tarihi yaplarda zgn harlarn ierisinde grlen ya da onarm harlarnda
da kullanm nerilen katk maddelerinin banda gelir.
64
Puzolan; snm kire ile reaksiyona girerek kuvvetli balar oluturan ve yksek
dayanml malzemeler meydana getirebilen maddelerdir. Doadaki baz maddeler puzolanik
aktiviteye sahip olduu gibi, eitli ilemlerden geirilerek yapay puzolanlarn da elde
edilmesi mmkndr. Baz puzolanik maddeler: cruf, tf tozu, yksek sda piirilmi
toprak veya kil, volkanik kller ve tula krklardr. Paracn incelii arttka yani boyutu
kldke puzolanik zellii de artar.
Balayc ile reaksiyona giren bu maddeler, iine katldklar har ya da svay sertletirir ve
glendirir. Roma Betonu olarak bilinen, dayanm olduka yksek olan yap malzemesi:
kire, puzolan ve tula-kiremit krklarnn kartrlp ahap kalplara dklmesiyle
oluturulmaktayd.
Ktk; keten ya da kendir liflerine verilen addr. nce uzun lifler halinde kesilerek harca
kartrlan ktk, harcn iinde donat ilevi grr (Resim 2.12). Tarihi harlarn yapmnda,
hayvan kllar organik katk malzemeleri olarak kullanlmtr.
Resim 2.12: Ktn kesilerek hazrlanmas
2.3.1.4. Geleneksel Har Trleri
Al harc; balaycs al olan hartr.
Kire harc; balaycs kire olan harlara verilen genel addr. Hartaki kalsiyum hidroksit
yani Ca(OH)2, havann karbondioksidi (CO2) ile birleerek kalsiyum karbonat (CaCO3)
haline dner. Bu srada kan bir molekl su, harc yeniden slatr. Bu suyun
buharlamasndan sonra har kurur ve sertleir. Kum tanecikleri ve dier kat paracklar, ta
sertliindeki kalsiyum karbonat ile birbirlerine balanarak tek bir ta kitlesi oluturur.
Tarihi eserlerde, farkl cins ve oranlarda agrega ieren, ok sayda kire harc trne
rastlanabilir (Resim 2.13).
65
Resim 2.13: Kire harc
Horasan harc; pimi tula ve kiremit paralarnn dvlp toz haline getirilmesinden
sonra bir elekten geirilerek elde edilen ince tozun kire ve su ile kartrlmasyla yaplan,
bir eit kire harcdr. eriindeki maddeler sebebiyle pembemsi renktedir (Resim 2.14).
Bizans ve Osmanl mimarisinde, ta ve tulayla birlikte hem duvar gibi tayc elemanlarn
hem de kubbe, tonoz gibi rt elemanlarnn yapmnda tercih edilmitir. Ayrca su hazneleri,
sarnlar ve hamamlar gibi yerlerde suya kar direnli bir har olmas nedeniyle yaygn
olarak kullanlmtr. Bugn de pek ok tarihi eserin onarmnda kullanlmaktadr.
Resim 2.14: Horasan harc
66
2.3.1.5. Har Yapmnda Dikkat Edilecek Hususlar
Tarihi yaplarda kullanlan harlarn karm oranlar ve malzemeleri yapya zg bir
karakter tar; bazen yapld dneme ya da yere gre benzerlikler gsterse de, bir yapda
bile kullanlan harlarn cinsleri ve ierikleri eitlilik gsterebilir.
Tarihi eser onarmlarnda kullanlacak har, zgn har ile uyumlu karakterde olmaldr.
nce yapda onarma ihtiyac olan duvarda grlen har trlerinden rnek alnr. Bir duvarda bile birden fazla harca rastlanabilir. Ama, zgn harcn tespit edilmesidir.
Har rneklerinin analizleri, laboratuvar ortamnda yaptrlr (bkz. Tarihi Eserlerde Tespit ve Belgeleme modl 2.1.3.3. Malzeme ve Bozulma Analizleri).
Basit ve aletli ileri analiz yntemleri ile harcn ieriine dair teknik bilgiler elde
edilebilir. Grsel ve petrografik analiz ile, harcn ince kesiti mikroskop altnda
incelenir ve harc oluturan;
agrega trleri,
agrega boyutlar,
agrega dalm,
balaycnn tr,
balaycnn ierii,
agrega : balayc oran
varsa katk malzemelerinin zellikleri tespit edilir (ekil 2.10; 2.11; 2.12).
ekil 2.10: Bir har rneindeki agregalarn mikroskopla grsel analiz sonucu
ekil 2.11: Bir har rnei kesitinin petrografik analiz sonucu
67
ekil 2.12: rnek bir har ierii
Har analizleri, konusunda uzman kiiler tarafndan yaplmaldr. Doru ve bilimsel
alma yapabilmek iin, har analizlerinin malzeme aratrma laboratuvarlarnda
yaptrlmas gerekmektedir.
zgn harca uygun olarak onarm harcnn ierii belirlenir ve reete karlr (ekil 2.13). Bu reetenin belirlenmesi, nceki admda yaplan laboratuvar almalarna ve
analiz verilerine dayaldr, bu nedenle Malzeme Analiz Raporu hazrlatlmas
nemlidir.
ekil 2.13: rnek bir onarm harc reetesi
Agregay oluturan malzemelerin kuru olmasna dikkat edilmelidir. Deniz kumu kullanmaynz.
Kum, tula kr, ta tozu gibi malzemeler reetede belirtilen tane boyutunda ve kalitede olmaldr. rnek olarak; 5mm elek alt ocak kumu, 8mm elek alt dere kumu gibi.
Tarihi yaplar iin hazrlanan harlarda, (dnemi ve yapm teknii gerei art olmadka) imento balayc olarak tercih edilmemelidir. imento, doal ta, vb. geleneksel yap
malzemelerinde eitli bozulmalara neden olabilmektedir (bkz. Ta Bozulmalarn
Tehis Etme modl). imento esasl malzemeler, ancak yapnn dnemi ve yapm
teknii gerektirdiinde kullanlmaldr.
Har zenle kartrlmal; kat ve sv malzemelerin birbirine iyice karmas salanmaldr.
68
Sndrlm kire kullanlmas gerekiyorsa kirecin iyice dinlenmi olmasna zen gsterilmelidir.
Su, harca yava yava ve kartrarak eklenmelidir.
Harc tuz etkisinden korumak iin mmkn olduu kadar klor oran dk, temiz su kullanlmaldr.
Agregann balayc iinde homojen dalmas ve balaycnn her yere eit olarak ulamas gerekmektedir.
Yapnn bulunduu iklime gre, allamayacak aylar olarak bilinen aylarda har yaplmamaldr. rnek olarak, stanbulda Ocak aynda, hava scaklnn 10 derecenin
altnda olduu gnlerde har yaplmamaldr; nk yaplan har yeterince dayankl
olmaz ve balayc hzla donaca iin harcn istenen kalitede karm ve esneklii
salanamaz.
Harcn hazrlanaca yer nceden temizlenmeli ve harca toz, kir, vb. istenmeyen malzemelerin karmas engellenmelidir.
2.3.2. Gemeli Birleim
Kesme ta duvar oluturan talarn, yan yana getirildiklerinde birbirlerine tam olarak
yapmalar gereklidir. Bu, talarn belirli detayda ekillendirilmelerini gerektirir. Talar
hazrlanrken, geme detayna gre uygun biimde ilenirler. Bylece, girift bir rg
oluturarak duvarn btnln salarlar (ekil 2.14).
ekil 2.14: Gemeli birleim rnei
Gemeli birleim, her dnem mimarlnda rneklerine rastlanan ve hem yapsal hem de
estetik amal olarak kullanlm olan bir birleim tekniidir. Duvar, kemer gibi tayc
elemanlarn yapmnda kullanld gibi cephe veya demelerde istenen grsel zenginlii
oluturmak iin de tercih edilmitir (Resim 2.15).
69
Resim 2.15: Gemeli birleim rnekleri (a.Alacahyk, b.stanbul, c,d.Halep)
2.3.3. Metal Elemanlarla Birleim
2.3.3.1. Dikey Balant Eleman (Zvana)
st ste getirilmesi gereken talar dikey olarak birbirine balamakta kullanlan genellikle
kare kesitli demir ubuklara zvana veya saplama denir.
Antik ada da kullanlan bu teknikte, alttaki tan st yznde, merkezde zvanann
oturaca genelde drtgen biimli bir oyuk (yuva) ve bu oyua kadar uzanan ince bir kanal
alr (ekil 2.15). Arkeolojik alanlardaki kalntlar dikkatle incelendiinde, tambur, balk
ve kaide rneklerinin alt ve st yzlerinde, kare ya da daire kesitli zvana yuvalar ve kurun
aktmak iin alan kanallar aka grlebilir.
Zvana yerletirildikten ve talar st ste getirildikten sonra ise bu ince kanaldan eritilmi
kurun aktlr (ekil 2.16). Kurun, farkl davran gsteren iki farkl yap malzemesi olan
demir ve tan arasnda bir eit yastk vazifesi grmektedir.
70
ekil 2.15: Zvana yuvalar ve kurun aktma kanallar
ekil 2.16: Kurun aktma yntemi
2.3.3.2. Yatay Balant Eleman (Kenet)
Bir sra ta dizisinde talarn birbiri ile yatay dorultuda balanmasn salayan, yass uzun
demirden yaplm balant esine kenet denir. M..3.yydan beri kullanlan bu birleim
tekniinde, nce demir istenen ekilde kvrlarak kenetler hazrlanr. Yan yana getirilecek
talarn st yzlerinde de, kenetin ekline ve boyutuna uygun olarak yuvalar alr. Demir
kenetler, tata alan yuvalara yerletirildikten sonra, yuvann ii eritilmi kurunla
doldurularak balant salanr. eitli dnemlerde kullanlan farkl kenet tipleri
bulunmaktadr (ekil 2.17; 2.18).
71
ekil 2.17: eitli kenet tipleri
ekil 2.18: Kenetli birleim rnekleri
72
2.4. Ta Duvar Yapmnda Dikkat Edilecek Hususlar
Tamamlanacak ya da yeniden rlecek duvarn ebatlar ve mimari zellikleri belirlenir (Restorasyon Projesinde verilen l ve detaylara uyulmaldr.)
Duvar rgsnde kullanlacak olan yap tann cinsi ve temin edilecei ocak belirlenmelidir. Bunun iin n piyasa aratrmas yaplmaldr.
Tan, istenen kalitede (fiziksel ve mekanik zelliklere sahip) ve boyutlarda temin edilmesi salanmaldr.
Gerektiinde, tan kalitesini ve zelliklerini belirten bir Analiz Raporu talep edilmeli; ocaktan alnan tan bu zelliklere sahip olup olmad kontrol edilmelidir.
Kullanlacak ara-gereler nceden hazrlanmal, temizlik ve bakmlar yaplmaldr.
Duvar rlecek alan hazrlanmal, gerekli gvenlik tedbirleri alnmaldr.
Duvarn snrn gsteren bir ip ya da mastar ekilmeli ve buna uyulmaldr. (Mastar; dzgnl kontrol etmek iin cetvel gibi kullanlan dz uzun tahtadr.)
Duvarn deylii her ta srasnda terazi yardmyla kontrol edilmelidir.
Talar, duvar yapm tekniinin gerektirdii derecede, geleneksel ta el aletleri ile ilenmeli ve ekillendirilmelidir (bkz. Ta Oyma modl).
El aletleri kullanlrken dikkatli olunmaldr.
Duvar yapm tekniinde temel ilke; ta veya tulalarn artmal olarak birbiri zerine bindirilerek rlmesidir (ekil 2.19). Derz aralklar, kesinlikle st ste
gelmemeli ve dey bir srekli izgi oluturmamaldr. deal olan, bir sradaki derz
aralnn alt sradaki ta veya tulann ortasna denk getirilmesidir.
ekil 2.19: Talarn artmal olarak birbiri zerine getirildii doru bir rg rnei
73
Duvar yapmnda kelerin dzgnl, hem duvarn salaml hem de grn asndan nemlidir. Keye yerletirilen ta, bir srada enine kullanlyorsa
stndeki srada boyuna kullanlmaldr (ekil 2.20). Bylece kede talar birbirine
kilitlenmi ve iki duvarn beraber almas salanm olur.
ekil 2.20: Ke talarnn bir srada enine, dier srada boyuna yerletirilmesi
Duvar yapmnda nemli bir baka ilke ise, belirli aralklarla baz talarn duvar kalnl boyunca yzeye dik olarak kullanlmasdr (ekil 2.21). Bylece, duvarn
iki ynde salaml artrlm ve n ile arka ksmlarnn birbirinden ayr hareket
etmesi engellenmi olur. deali, birka srada bir duvar kalnl boyunca uzanan, tek
para bir elemann yerletirilmesidir.
ekil 2.21: rgde baz talarn duvar n yzne dik dorultuda yerletirilmesi
74
renmi olduunuz yapm tekniklerini tarihi eser onarmlarnda yeniden yaplacak
ya da tamamlanacak duvarlar zerinde uygulayabilmek ve geleneksel teknikleri kullanarak
ta duvar yapabilmek iin, aadaki uygulama aamalarn gerekletiriniz.
Uygulama 1: Kaba yonu ta duvar rme (kire harcyla birleim)
lem Basamaklar neriler
Ta Temini:
rlecek kaba yonu ta duvarn geniliini, kalnln ve yksekliini
belirleyiniz. htiya duyduunuz ta
miktarn hesaplaynz.
Hangi trde ta kullanlacan belirleyiniz (kireta, vb.).
Ta hangi ocaktan temin edebileceinizi bulmak iin n piyasa aratrmas yapnz.
Tan trn, yaklak boyutlarn ve ihtiya duyduunuz miktar belirterek
sipari ediniz. Varsa yapdan daha nce
sklm talar da kullanabilirsiniz.
Gelen tan uygunluunu kontrol ediniz.
Restorasyon Projesinde belirtilen l ve detaylara uyunuz.
Mevcut bir zgn duvarn bir ksm tamamlanacaksa yerindeki lleri ve
detaylar inceleyiniz.
Ta, ortalama bir byklk belirterek, kaba ve ilenmemi haliyle temin ediniz.
Ta tr ve yapm tekniine dair kararlar iin Restorasyon Projesi ve Raporu ile
varsa Konservasyon Raporunu dikkatle
okuyup inceleyiniz.
Sipari vermeden nce, ocaktan, tan fiziksel ve mekanik zellikleri hakknda
bilgi alnz ya da numune isteyiniz.
Hazrlk:
Duvarn rlecei yeri hazrlaynz.
Duvar yapm iin gerekli gvenlik nlemlerinizi alnz.
Gerekli alet ve ara-gereleri hazrlaynz.
Aletlerin eksiksiz olduunu kontrol ediniz. Bozuk, krk olanlar deitiriniz.
Aletlerin temizliini ve bakmn yapnz, gerekenleri bileyiniz.
elbisenizi giyiniz; alma boyunca eldiven, baret ve gzlk kullannz.
Har Hazrlama:
Kullanlacak harcn trn ve ieriindeki malzemeleri belirleyiniz.
Reetede belirtilen oranlara gre gerekli miktarlarda agregay temin ediniz (Kum,
tula kr, ta kr, tula tozu, vb.)
Varsa Malzeme Raporunda verilen reeteye uyunuz.
Hazrlanm bir Malzeme Raporu yoksa, deneme amal olarak, renme
Faaliyetinde verilen rnek kire harc
reetelerinden birini kullanabilirsiniz.
UYGULAMA FAALYET
75
Reetede belirtilen oranlara gre sndrlm kaymak kire ya da hidrolik
kire temin ediniz. (Hidrolik kire toz
halinde, kapal paketlerde satlmaktadr.)
Reetede varsa ktk temin ediniz.
Ktk liflerini keser yardmyla ksaltnz.
Harc kartrmak iin temiz bir yer hazrlaynz.
Harc kartracanz yere, nce kuru agregay lerek dknz.
Agregann zerine kireci ekleyiniz.
Kestiiniz ktk liflerini ekleyiniz.
Suyu en son ve yava yava ekleyiniz.
Malzemeleri krekle iyice kartrnz.
Agrega ile balaycnn birbirine eit biimde karmasn salaynz.
Harcn kvamn kontrol ediniz.
Agregay oluturan malzemelerin kuru ve istenen zellikte olmasna dikkat ediniz.
Reeteye gre, tercihen kuru ocak veya dere kumu alnz, deniz kumu almaynz.
Kirecin dinlenmi olmasna dikkat ediniz. (sndrlm kire en az 1 hafta
beklemi olmaldr.)
Har teknesi kullanabilirsiniz.
Harca toz, kir, vb. yabanc maddeler karmamaldr. O nedenle, har teknesi
yoksa nce zemini sprp temizleyiniz.
Hacmi bilinen bir l kab kullanabilirsiniz.
Malzemeleri dikkatle lerek koyunuz.
Temiz su kullannz.
izme giyerek harc ayaklarnzla eziniz .
Ayn gn ierisinde kullanp bitirebileceiniz kadar har yapnz.
Kaba Yonu Ta Duvar rme:
Duvar receiniz yere duvar dorultusunu gsteren bir ip ya da mastar
ekiniz.
Talarn arasndan duvarn en alt sras, ke iin uygun olann seiniz.
Setiiniz ta gnyeyle kontrol ederek kullanacanz yne karar veriniz.
Tan yksekliine gre, alt, st ve yan yzlerini mur, keski ve eki yardmyla
kabaca dzeltiniz.
Ta yerine koymadan nce deneyiniz. Gerekliyse biraz daha dzeltiniz.
Duvara ykler yukardan geleceine gre, talar tabakalanma yn yere
paralel gelecek ekilde ileyip
yerletiriniz.
Kaba yonu ta duvar ve harl birleim ile ilgili bilgileri tekrar ediniz.
Talarn yksekliklerinin birbirine e olmasna dikkat ediniz. Bylece yatay
derzler srekli olacaktr.
Kaba yonu ta duvar yaparken, ta oturtabilmek iin, n ve yan yzlerini
kabaca dzeltmeniz yeterlidir.
Ta oturturken bir blm yanlara taaca iin, harc biraz fazlaca dknz.
76
Tan altn dolduracak kadar harc alarak malayla dknz.
Harcn zerine ta dzgnce oturtunuz.
Ahap tokmakla hafife vurarak ta dzeltiniz.
Su terazisi ile tan yatay ynde dzgnln kontrol ediniz.
kinci ta seerek ayn ekilde hazrlaynz.
Ta, ilk tan yksekliine getiriniz.
kinci ta yerine yerletiriniz.
ki tan arasnda yeteri kadar derz boluu braknz.
Bir sray bu ekilde tamamlaynz.
kinci ta srasna gemeden nce, derz boluklarn harla iyice doldurunuz.
kinci srada ilk ta yerletirip terazi ile duvarn deyliini kontrol ediniz.
Talar artmal olarak yerletiriniz.
Ayn ekilde tm sralar tamamlaynz.
Duvar tamamladktan sonra derz aralarndaki harlar dzeltiniz.
Ta oturturken ip ya da mastarn dna kmamasna dikkat ediniz.
kinci ta yerletirirken hem mastar hizasnda hem de bitiiindeki ile e
ykseklikte olmasna zen gsteriniz.
Yerine koyduunuz her ta iin terazi yardmyla seviyeyi kontrol ediniz.
Talarn aralarndaki derzleri harla doldururken mala ile iyice sktrmaya
dikkat ediniz.
Derz aralarnda boluk kalmamasna dikkat ediniz.
kinci srada derzlerin birbiri zerine gelmemesine dikkat ediniz.
Duvarn salaml iin, her srada baz talar duvar kalnl boyunca dikine
yerletirmeyi ihmal etmeyiniz.
alma boyunca i elbisesi, eldiven, baret ve gzlk kullannz.
alma boyunca dikkatli olunuz.
alma bittiinde ipi sknz.
altnz alan temiz braknz.
Kalan malzemeleri ve kullandnz ara-gere ve aletleri dzenli bir ekilde
saklaynz.
RNEK: Yukarda anlatlan kaba yonu ta duvar rme ileminin
basamaklarn, aadaki rnek zerinden adm adm takip edebilirsiniz:
1) stediiniz trde ve miktarda ta temin ediniz. Varsa yerindeki zgn talar da
deerlendirebilirsiniz.
2) Duvarn rlecei yeri hazrlaynz.
77
3) Gerekli alet ve ara-gereleri hazrlaynz (ekil 2.22; ayrca bkz. Ta Oyma modl).
ekil 2.22: Duvarc aletleri
4) Harcn reetesine gre gerekli miktarda, istenen tane boyutunda, kuru agregay temin
ediniz. Kum, tula kr gibi bu malzemeleri metrekp hesabyla byk miktarlarda
getirtebileceiniz gibi; ihtiya duyduunuz miktarda 20-25kglk torbalar halinde de
alabilirsiniz (Resim 2.16; 2.17).
Resim 2.16: Metrekp hesabyla antiyeye getirtilen kum
78
Resim 2.17: 20kglk torbalar halinde alnan kum ve tula kr
5) Harcn reetesine gre gerekli miktarda sndrlm kaymak kire, toz kire ya da
hidrolik kire temin ediniz (Resim 2.18).
Resim 2.18: Sndrlm kaymak kire ve kapal paketler halinde satlan hidrolik kire
6) Reetede varsa ktk temin ediniz. Ktk liflerini keserek ksaltnz (Resim 2.19).
Resim 2.19: Ktk liflerinin keserle ksaltlmas
79
7) e balamadan nce, i elbiselerinizi giyiniz; eldiven, baret ve gzlk kullannz (Resim
2.20). antiyede gerekli gvenlik nlemlerini almay unutmaynz.
Resim 2.20: Baret, eldiven, i elbisesi ve gzlk
8) Harc kartracanz yere, nce kuru agregay dikkatle lerek dknz (Resim 2.21).
Resim 2.21: Har teknesine kumun dklmesi
9) Agregann zerine, reetedeki lsne gre kireci ekleyiniz (Resim 2.22).
Resim 2.22: Sndrlm kaymak kirecin kumun zerine eklenmesi
80
10) Kestiiniz ktk liflerini gerekli miktarda ekleyiniz.
11) Suyu en son ve yava yava ekleyiniz. Malzemeleri krekle iyice kartrnz (Resim
2.23). Agrega ile balaycnn birbirine eit biimde karmasn salaynz.
Resim 2.23: Harcn kartrlmas
12) Hazrladnz harc ayn gn ierisinde kullanmaya dikkat ediniz; arada harc
kartrmaya devam ediniz (Resim 2.24).
Resim 2.24: Gnlk hazrlanan harcn teknede bekletilmesi
13) Duvarn snr ve dorultusunu gsteren bir ip ya da mastar ekiniz (Resim 2.25).
Resim 2.25: p ve mastar ekilmesi
81
14) Talardan ls uygun olan birini seerek, gnyeyle kontrol ediniz ve hangi ynde
kullanacanza karar veriniz (Resim 2.26).
Resim 2.26: Tan lsne uygun olarak seilmesi ve gnyeyle kontrol edilmesi
15) Tan alt, st ve yan yzlerini mur, keski ve ekile kabaca dzeltiniz (Resim 2.27).
Resim 2.27: Tan yzlerinin kaba yonu biiminde dzeltilmesi
16) Tan altn dolduracak kadar harc alarak malayla dknz. Harcn zerine ta
dzgnce oturtunuz. Hafife vurarak ta dzeltiniz (Resim 2.28).
Resim 2.28: Tan yerine yerletirilmesi
17) kinci ta da hazrlayp yerine yerletiriniz. Arada yeteri kadar derz boluu braknz.
82
18) Bir sray bu ekilde tamamlaynz. kinci ta srasna gemeden nce, aralardaki derz
boluklarn harla iyice doldurunuz, malayla sktrnz (Resim 2.29).
Resim 2.29: Derz boluklarnn harla doldurulmas
19) Dier sralar da ayn teknikle rnz. Talar, derzler st ste gelmeyecek biimde,
artmal olarak yerletiriniz (Resim 2.30).
Resim 2.30: Talarn artmal olarak yerletirilmesi
20) Terazi ile duvarn deyliini, mastar ile de yatayda dzgnln kontrol ediniz
(Resim 2.31).
Resim 2.31: Duvarn dey ve yatayda dzgnlnn kontrol edilmesi
83
21) Duvarn salaml iin, her srada baz byk talar duvar kalnl boyunca tek bana
yerletiriniz (Resim 2.32).
Resim 2.32: Baz talarn duvar kalnl boyunca dikine yerletirilmesi
22) Duvar tamamladktan sonra derz aralarndaki harlar dzeltiniz (Resim 2.33).
Resim 2.33: Derzlerin dzeltilmesi
84
renmi olduunuz yapm tekniklerini tarihi eser onarmlarnda yeniden yaplacak
ya da tamamlanacak duvarlar zerinde uygulayabilmek ve geleneksel teknikleri kullanarak
ta duvar yapabilmek iin, aadaki uygulama aamalarn gerekletiriniz.
Uygulama 2: Kesme ta duvar rme (derzsiz, kenetli birleim)
lem Basamaklar neriler
Ta Temini:
rlecek kesme ta duvarn geniliini, kalnln ve yksekliini belirleyiniz.
htiyacnz olan miktar hesaplaynz.
Hangi trde ta kullanlacan belirleyiniz (kireta, vb.).
Ta hangi ocaktan temin edebileceinizi bulmak iin n piyasa
aratrmas yapnz.
Tan trn, boyutlarn ve miktarn belirterek sipari ediniz.
Gelen tan uygunluunu kontrol ediniz.
Restorasyon Projesinde belirtilen l ve detaylara uyunuz.
Mevcut bir zgn duvarn bir ksm tamamlanacaksa yerindeki lleri ve
detaylar inceleyiniz.
En-boy-ykseklik belirterek sipari ediniz.
Ta tr ve yapm tekniine dair kararlar iin Restorasyon Projesi ve Raporu ile
varsa Konservasyon Raporunu dikkatle
okuyup inceleyiniz.
Sipari vermeden nce, ocaktan, tan fiziksel ve mekanik zellikleri hakknda
bilgi alnz ya da numune isteyiniz.
Hazrlk:
Duvarn rlecei yeri hazrlaynz.
Duvar yapm iin gerekli gvenlik nlemlerinizi alnz.
Gerekli alet, ara-gereleri hazrlaynz.
Aletlerin eksiksiz olduunu kontrol ediniz. Bozuk, krk olanlar deitiriniz.
Aletlerin temizliini ve bakmn yapnz, gerekenleri bileyiniz.
elbisenizi giyiniz; alma boyunca eldiven, baret ve gzlk kullannz.
Metal Kenetlerin Hazrlanmas:
Balant elemanlarnn hangi malzemeden yaptrlacana karar
veriniz.
Hangi ksmlarda balant eleman kullanlacan belirleyiniz ve adetlerini
hesaplaynz.
Elemanlar, varsa Restorasyon Projesi ya da Konservasyon Raporunda belirtilen
malzemeden (demir, paslanmaz elik, vb.),
verilen detaya gre yaptrnz.
Elemanlarn yerindeki zgn detaya gre retilmesi gerekiyorsa nce zgn
elemann rlvesini alp detay izimini
yapnz.
UYGULAMA FAALYET
85
Talarn yatay balantsn salayan kenetleri yaptrnz.
Duvar rmeye balamadan nce metal elemanlar eksiksiz olarak temin ediniz.
Yaptracanz yere zgn balant elemannn fotorafn ve izimini veriniz.
Metal balant elemannn istediiniz kalite ve zellikte olup olmadn mutlaka
kontrol ediniz.
Kesme Ta Duvar rme:
Duvar receiniz yere duvar dorultusunu gsteren bir ip ya da
mastar ekiniz.
Talar, kullanacanz yne gre seiniz.
Ta, dorudan kullanabileceiniz gibi, gerekliyse projede istenen biimde
ileyiniz.
Ta ilerken, mur, kalem, mucarta, tarak gibi aletlerden hangilerini
kullanacanz seiniz (aadaki
uygulama rneini inceleyiniz).
Ta, istenen teknikle ileyiniz.
Talar yan yzleri birbirine tam bitiecek ekilde, ip hizasnda yan yana
yerletiriniz. Keden balaynz.
Talarn yksekliklerini ve duvarn deyliini terazi ile kontrol ediniz.
Kenet iin, mur ve eki yardmyla, balanacak her iki tan zerinde gerekli
derinlikte birer yuva veya kanal anz.
Hazrlanan kenedi yuvaya yerletiriniz.
Kesilmi kurun paralar ve atee dayankl cezve biiminde, ahap sapl
bir eritme potas temin ediniz.
Tp, ocak, vb. bir s kayna ile potay starak kurunu eritiniz.
Duvara ykler yukardan geleceine gre, talar tabakalanma yn yere paralel
gelecek ekilde ileyip yerletiriniz.
Kesme ta duvar ve metal elemanlarla birleim ile ilgili bilgilerinizi tekrar
ediniz.
Talarn ynlerine ve yksekliklerine dikkat ediniz.
Ta oturturken ipin dna kmamasna dikkat ediniz.
kinci ta yerletirirken hem ip hizasnda hem de bitiiindeki ile e ykseklikte
olmasna zen gsteriniz.
Yerine koyduunuz her ta iin terazi yardmyla seviyeyi kontrol ediniz.
Duvarn salaml iin, her srada baz talar duvar kalnl boyunca dikine
yerletirmeyi ihmal etmeyiniz.
Kenet veya zvana yuvas aarken nce eklini kurun kalemle mutlaka taa iziniz.
Kenedin balayaca iki ta yan yana koyarak her ikisinde de yuva iin gerekli
oyma ilemini dikkatle yapnz.
Eritme potasn mutlaka ahap sapndan ya da atee dayankl eldivenle tutunuz.
Kurunu eritirken kendinizi ve evrenizdekileri korumak iin dikkatli
olunuz.
86
Yuvann iine eritilmi kurunu dikkatlice dknz ve birlemelerini
salaynz.
Bir sray bu ekilde tamamlaynz.
kinci sraya geerken duvarn deyliini terazi ile kontrol ediniz.
Talar her srada artmal olarak yerletiriniz.
Ayn teknikle, duvar ykseklii boyunca tm ta sralarnn rme
ilemini tamamlaynz.
Is kaynan iiniz biter bitmez kapatmay unutmaynz.
Kurunu erir erimez, donmadan, yuvaya dkmeye zen gsteriniz.
alma boyunca i elbisesi, eldiven, baret ve gzlk kullannz.
alma boyunca dikkatli olunuz.
alma bittiinde ipi sknz.
altnz alan temiz braknz.
Kalan malzemeleri ve kullandnz ara-gere ve aletleri dzenli bir ekilde
saklaynz.
RNEK: Yukarda anlatlan kesme ta duvar rme ileminin basamaklarn,
aadaki rnek zerinden adm adm takip edebilirsiniz:
1) stediiniz boyut, tr ve miktarda ta temin ediniz (Resim 2.34). Talar, ahap bir palet zerinde, paketli olarak gelecektir. Zarar grmeden saklayabileceiniz, st kapal ve
alacanz yere yakn bir yere indirilmesini salaynz.
Resim 2.34: stenen boyut, tr ve miktarda tan temin edilmesi
2) Duvarn rlecei yeri hazrlaynz.
87
3) Gerekli alet ve ara-gereleri hazrlaynz (ekil 2.23; ayrca bkz. Ta Oyma modl).
ekil 2.23: Duvarc aletleri
4) Duvar rmeye balamadan nce, i elbiselerinizi giyiniz; eldiven, baret ve gzlk kullannz (Resim 2.35). antiyede gerekli gvenlik nlemlerini almay unutmaynz.
Resim 2.35: Baret, eldiven, i elbisesi ve gzlk
5) Restorasyon Projesi veya raporunda belirtilmise veya zgn yapm tekniinde varl
grlyorsa gerekli olan metal balant elemanlarn yaptrnz (ekil 2.24). Varsa projede
veya raporda belirtilen detay kullanarak, istenen malzemeden, yeterli sayda yaptrnz.
88
ekil 2.24: rnek bir kenet detay
6) Duvarn snr ve dorultusunu gsteren bir ip ya da mastar ekiniz (Resim 2.36).
Resim 2.36: p ekilmesi
7) Kesme talar dorudan kullanlabilecei gibi; Restorasyon Projesi ya da Konservasyon
Raporunda belirtilen, zgn ileme tekniine dair bir ilemden geirilerek de kullanlabilir.
rnek olarak;
a) Kesme ta, sipari ettiiniz haliyle, dorudan kullanabilirsiniz (Resim 2.37).
Resim 2.37: Kesme tan dorudan duvar yapmnda kullanlmas
89
b) Tan orta blm mur, kalem ve ekile hafife przl hale getirilerek balant iin bir kanal almas gerekebilir (Resim 2.38).
Resim 2.38: Tan orta blmnde kanal almas
c) Tan bir yznde, geleneksel ta aletlerinin izlerinin (rnein dili tarak izleri gibi) grlmesi istenebilir. Bu durumda;
ncelikle tan hangi yznn ileneceine karar verilmelidir (Resim 2.39). Tan tabakalanma dzlemine dik kullanlmas gerektii unutulmamaldr.
Resim 2.39: Tan ilenecek yznn belirlenmesi
Tan ykseklii llr, ilenecek yer gnye ve kalemle iaretlenir (Resim 2.40).
Resim 2.40: lenecek ksmn taa iaretlenmesi
90
Uygun nitelikte dilere sahip mucarta, tarak, kalem, vb. seilir (Resim 2.41).
Resim 2.41: Uygun el aletlerinin seimi
Ta aletleri, ta yzeyinde hep ayn ynde hareket ettirilir; yukardan aaya gibi (Resim 2.42). Ta ileme, dikkatle yaplmaldr.
Resim 2.42: Tan yzeyinin ayn ynde taraklanmas
Uygulama istenen yzeylerde yaplarak ta ileme tamamlanr (Resim 2.43).
Resim 2.43: Ta yzeyinin taraklandktan sonraki grnm
91
8) Talar yan yzleri birbirine bitiecek ekilde, ip hizasnda yerletiriniz (Resim 2.44).
Resim 2.44: Talarn duvar hizas boyunca yan yana yerletirilmesi
9) Talarn yksekliklerini ve duvarn deyliini terazi ile kontrol ediniz.
10) Kenet yerletirilerek birbirine balanacak talarn zerinde, gerekli genilik ve derinlikte birer yuva veya kanal anz (ekil 2.25). Kenedin ekli ve bykl eitli olabilir. Yuva,
kenetten birka mm geni olmaldr. Hazrlanan kenedi yuvaya yerletiriniz.
ekil 2.25: Kenet yuvasna bir rnek
11) Kesilmi kurun paralar ve atee dayankl cezve biiminde, ahap sapl bir eritme potas temin ediniz (Resim 2.45).nemli olan, iindeki kurun erirken kabn erimemesidir.
Resim 2.45: Kurun eritme potas
92
12) Tp, ocak, vb. bir s kayna ile potay starak kurunu eritiniz (Resim 2.46).
Resim 2.46: Kurunun stlarak eritilmesi
13) Yuvann iine eritilmi, sv haldeki kurunu dikkatlice dknz (Resim 2.47).
Resim 2.47: Eritilmi kurunun yuvaya dklmesi
14) Ayn ilemi varsa deyde, zvanalar iin tekrar ediniz.
15) Bir sray bu ekilde tamamlaynz (Resim 2.48).
Resim 2.48: lk sras tamamlanan duvar
93
16) kinci sraya geerken duvarn deyliini mutlaka terazi ile kontrol ediniz.
17) Talar her srada artmal olarak yerletiriniz (Resim 2.49).
Resim 2.49: Talarn artmal olarak yerletirilmesi
18) Ayn teknikle tm ta sralarn rerek duvar tamamlaynz (Resim 2.50).
Resim 2.50: Tamamlanan kesme ta duvar
94
KONTROL LSTES
Uygulama faaliyetinde yapm olduunuz almay, deerlendirme leinde
verilen performans testine gre deerlendiriniz.
PERFORMANS TEST
Dersin ad Ta Restoratr rencinin
Ama Tan Mimaride Kullanmn
renmek Ad Soyad
Konu Ta duvar yapmak Numaras
Deerlendirme ltleri EVET HAYIR
1 stediiniz trde ve zellikte ta temin edebildiniz mi?
2 Duvar rmede kullanacanz ara-gere ve aletleri
hazrladnz m?
3 elbisenizi giydiniz mi?
4 Eldiven, baret ve gzlk taktnz m?
5 alma alannda gerekli gvenlik nlemlerini aldnz m?
6 Har iin kuru ve istenen boyutta agrega temin ettiniz mi?
7 Har iin istenen kalitede kire temin ettiniz mi?
8 Har hazrladnz m?
9 Duvar rmeden nce ip ya da mastar ektiniz mi?
10 Talar kaba yonu tekniinde, el aletleriyle ilediniz mi?
11 Talarn arasn harla iyice doldurdunuz mu?
12 Talar artmal olarak yerletirdiniz mi?
13 Kaba yonu ta duvar dzgnce rebildiniz mi?
14 Kesme ta duvar dzgnce rebildiniz mi?
15 rdnz duvarn deyliini terazi ile kontrol ettiniz mi?
16 alma bittiinde alan temizlediniz mi?
17 Kullandnz ara-gere ve malzemeleri topladnz m?
Yapm olduunuz deerlendirme sonunda eksiiniz varsa faaliyete dnerek ilgili
konuyu tekrarlaynz. Tespitlerinizi arkadalarnz ve retmeninizle paylanz.
95
Bu faaliyette kazandnz bilgileri aadaki sorular yantlayarak deerlendiriniz.
Aadaki cmlelerde bo braklan yerlere doru szckleri yaznz.
1. Talar, ilenme derecelerine gre drt ana balkta toplanr: .,
, ., ..
2. Duvar rgsnn iine belirli aralklarla boydan boya ve yatay olarak yerletirilerek yk datmaya yarayan elemanlara denir.
3. st ste getirilmesi gereken talar dikey olarak birbirine balamakta kullanlan genellikle kare kesitli demir ubuklara .. denir.
4. Demir kenetler, tata alan yuvalara yerletirildikten sonra, yuvann iine .. dklerek balant salanr.
Aadaki sorular dikkatlice okuyunuz ve doru seenei iaretleyiniz.
5. Hangisi, geleneksel ta duvar yapm tekniklerinden biri deildir?
A) nce yonu ta duvar
B) Moloz ta duvar
C) Krma ta duvar
D) Kesme ta duvar
6. Hangisi geleneksel ta duvarlarn birletirilmesinde kullanlmaz?
A) Har
B) Mastar
C) Kenet
D) Zvana
7. Pimi tula ve kiremit paralarnn dvlp toz haline getirilmesinden sonra bir
elekten geirilerek elde edilen ince tozun kire ve su ile kartrlmasyla yaplan
harca ne ad verilir?
A) Horasan harc
B) Kire harc
C) Al harc
D) imento harc
LME VE DEERLENDRME
96
8. Hangi malzemenin puzolanik zellii yoktur?
A) Cruf
B) Tf tozu
C) Volkanik kl
D) Ktk
9. Duvarn dzgnln kontrol etmek iin cetvel gibi kullanlan dz uzun tahtaya ne
ad verilir?
A) Zvana B) Mastar C) Terazi D) Mucarta
Aadaki cmlelerin sonunda bo braklan parantezlere, cmlelerde verilen bilgiler doru
ise D, yanl ise Y yaznz.
10. Harcn kat ksmn oluturan ta tozu, tula tozu, kum, krmata, tula kr, akl
gibi eitli boyutlardaki malzemelerin btnne agrega ad verilir.
( ) DORU ( )YANLI
11. Yalnzca havada sertleebilen balayc maddelere hidrolik balayclar denir.
( ) DORU ( )YANLI
12. Talar yatay ynde birbirine balamakta kullanlan metal elemanlara kenet denir.
( ) DORU ( )YANLI
Aadaki maddelerden, ta duvar rme ilemi hakknda doru olanlar iaretleyiniz.
13. A. Tan ilenmesine gerek yoktur. ( )
B. Harla birleim yaplacaksa har iyice kartrlmaldr. ( )
C. Duvarn deylii her srada terazi ile kontrol edilmelidir. ( )
D. Talarn arasndaki derzler, deyde st ste getirilmelidir. ( )
E. Kenet veya zvana ile birleim yaplacaksa yuvaya eritilmi k