İNŞAAT TEKNOLOJİSİ DOĞAL TAŞLARI SINIFLANDIRMA ve …hbogm.meb.gov.tr/modulerprogramlar/programlar/insaat/tas_restorator... · (tortul- püskürük- metamorfik), taşın ocaktan

T.C.

MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI

İNŞAAT TEKNOLOJİSİ

DOĞAL TAŞLARI SINIFLANDIRMA

ve TESPİT ETME

Ankara, 2013

Bu modül, mesleki ve teknik eğitim okul/kurumlarında uygulanan Çerçeve

Öğretim Programlarında yer alan yeterlikleri kazandırmaya yönelik olarak

öğrencilere rehberlik etmek amacıyla hazırlanmış bireysel öğrenme

materyalidir.

Millî Eğitim Bakanlığınca ücretsiz olarak verilmiştir.

PARA İLE SATILMAZ.

i

AÇIKLAMALAR ............................................................. Hata! Yer işareti tanımlanmamış.

GİRİŞ ................................................................................ Hata! Yer işareti tanımlanmamış.

ÖĞRENME FAALİYETİ – 1 ........................................... Hata! Yer işareti tanımlanmamış.

1. DOĞAL TAŞLARIN SINIFLANDIRILMASI ................................................................... 2

1.1. Jeolojik Oluşumlarına Göre Taşların Sınıflandırılması 3

1.1.1. Magmatik Taşlar (Püskürük Taşlar) ............................................................................... 3

1.1.2. Tortul Taşlar (Sedimanter Taşlar) .................................................................................. 5

1.1.3. Başkalaşım Taşları (Metamorfik Taşlar) ........................................................................ 7

1.2. Taşların Kimyasal Özellikleri 8

1.2.1. Magma kökenli taşlar (silikat bileşimli) ......................................................................... 8

1.2.2. Tortul kökenli taşlar (karbonat bileşimli) ....................................................................... 8

1.3. Taşların Fiziksel özelliklerine göre sınıflandırma Hata! Yer işareti tanımlanmamış.

1.3.1. Birim Hacim Kütle ......................................................................................................... 8

1.3.2. Özgül Kütle .................................................................................................................... 8

1.3.3. Porozite (Gözeneklilik) .................................................................................................. 8

1.3.4. Yoğunluk ........................................................................................................................ 9

1.3.5. Su Emme ........................................................................................................................ 9

1.3.6. Geçirimlilik (Permeabilite) ............................................................................................. 9

1.3.7. Sertlik ......................................................................................................................... 9

1.3.8. Özgül Isı ...................................................................................................................... 10

1.3.9. Isı İletimi ...................................................................................................................... 10

1.3.10. Ses Absorbsiyonu ....................................................................................................... 10

1.4. Taşların Mekanik Özellikleri 10

1.4.1. Basınç Direnci (Dayanımı) ........................................................................................... 10

1.4.2. Çekme Direnci (Dayanımı) .......................................................................................... 11

1.4.3. Eğilme Direnci (Dayanımı) .......................................................................................... 11

1.4.4. Aşınma Direnci (Dayanımı) ......................................................................................... 12

1.4.5. Esneklik (Elastiklik) Modülü ....................................................................................... 12

1.5. Taşların Elde Edilmesi 12

1.5.1. Toplama Taşlar ............................................................................................................. 12

1.5.2. Ocak Taşları ................................................................................................................. 12

1.6. Ocaktan Çıkarılma Yöntemleri 12

1.7. Taş Seçim Kriterleri 13

1.8. İstanbul Yapı Taşlarında Kullanılan Doğal Taşlar.......................................................... 17

UYGULAMA FAALİYETİ ................................................................................................... 19

KONTROL LİSTESİ.....................................................................

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME .................................... Hata! Yer işareti tanımlanmamış.

ÖĞRENME FAALİYETİ - 2

2. TAŞ TÜRLERİNİ TESPİT ETMEK

2.1. Analitik Rölövede Taş Türlerinin Gösterilmesi

UYGULAMA FAALİYETİ

KONTROL LİSTES


KONTROL LİSTESİ

İÇİNDEKİLER

ii

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME

MODÜL DEĞERLENDİRME .............................................................................................. 26

CEVAP ANAHTARLARI ................................................ Hata! Yer işareti tanımlanmamış.

KAYNAKÇA .................................................................... Hata! Yer işareti tanımlanmamış.

iii

ALAN İnşaat Teknolojisi

DAL/MESLEK Restorasyon

MODÜLÜN ADI Doğal Taşları Sınıflandırma ve Tespit Etme

MODÜLÜN TANIMI

Tarihi eserde karşılaşılan doğal taşların jeolojik

oluşumlarını, özelliklerini, seçim kriterlerini ve tespit

etmeyi anlatan öğrenme materyalidir.

SÜRE 40/32

ÖN KOŞUL “Tarihi Eserlerde Tespit ve Belgeleme”, “Taşın

Mimaride Kullanımı” modüllerini almış olmak.

YETERLİK Doğal Taşları Sınıflandırmak ve Tespit Etmek

MODÜLÜN AMACI

Genel Amaç Tarihi yapılarda karşılaşılan doğal taş türlerinin ayırt edebilme yeterliliği kazanmak. Amaçlar:

Jeolojik oluşumlarına göre taşları sınıflandırabilmek.

Taşların kimyasal özelliklerini öğrenmek Taşların fiziksel özelliklerini öğrenmek Taşların mekanik özelliklerini öğrenmek Taşların elde edilme yöntemlerini öğrenmek

Taş seçim kriterlerini bilmek Analitik rölöve üzerinde farklı taş türlerini

işaretleyebilmek

EĞİTİM ÖĞRETİM

ORTAMLARI VE

DONANIMLARI

Ortam:

Derslik, kütüphane, müze, tarihi yapılar

Donanım:

Sunum ve görsel anlatım araçları,

Konu ile ilgili kitap, dergi, rapor, makale, vb.

dokümanlar, Fotoğraf makinelerinden aktarım yapmak

ve yansıtmak için gerekli bilgisayar ve projeksiyon

cihazı donanımı

Taş türleri örnekleri

ÖLÇME VE

DEĞERLENDİRME

Modülün içinde yer alan her faaliyetten sonra, verilen

ölçme araçlarıyla kazandığınız bilgileri ölçerek, kendi

kendinizi değerlendirebileceksiniz.

Öğretmeniniz, modül sonunda, hazırlanan ölçme aracını

uygulayarak kazandığınız bilgi ve becerileri

değerlendirecektir.

AÇIKLAMALAR

1

Sevgili Öğrenci,

Eski eser koruma ve onarım çalışmalarında; karşılaşılan özgün malzemeleri doğru

teşhis etmek restorasyon, onarım ve korumaya ilişkin kararları doğru alabilmemiz açısından

önemlidir. Bir eski eserde çok farklı nitelikte ve çeşitte yapı elemanları ile karşılaşmak

mümkündür. Özellikle tarihi anıtsal yapılarda doğal taşların hem yapı elemanı hem de

süsleme öğesi olarak kullanımları söz konusudur. Doğal taşlar jeolojik oluşumlarına ve

kimyasal özelliklerine göre sınıflandırılmaktadır. Taşların fiziksel ve mekanik özellikleri de

doğal taşın kullanıldığı eski eserlerde alınacak kararlar açısından önemlidir. Restorasyon ve

onarım müdahalelerinin belirlenmesi aşamasında özelikle özgün taşı tespit etmek ve gerekli

olması durumunda taş yenileme ve tümleme uygulamalarında kullanılacak yeni taş seçimini

belirlemede taşların sınıflandırılması önem kazanır.

“Taş Restoratörü” eğitim programının üçüncü modülü olan “Doğal Taşları

Sınıflandırma ve Tespit Etme” modülü ile tarihi yapılarda karşılaşılan taş türlerini ayırt

edebilecek, yapılacak uygulamaya yönelik taş seçimini gerçekleştirebilecek bilgiye sahip

olabileceksiniz. Tespit ettiğiniz doğal taşları analitik rölöve çizimleri üzerinde

gösterebileceksiniz

GİRİŞ

2

Bu modül ile doğal taşların jeolojik oluşumlarına göre sınıflandırılmasını ve taş çeşitlerini

(tortul- püskürük- metamorfik), taşın ocaktan çıkarılma yöntemlerini öğreneceksiniz. Bu

bilgilerin yardımıyla bir tarihi eserde karşılaşılan taş çeşitlerini görsel olarak tespit

edebilecek, adlandırabileceksiniz.

Taş çeşitlerini araştırınız.

Tarihi taş ocakları hakkında bilgi edininiz

Bugün çalıştırılmakta olan bir taş ocağına giderek taşın çıkarılma yöntemleri

hakkında bilgi alınız.

1. DOĞAL TAŞLARIN SINIFLANDIRILMASI

Yeryüzü kaya kitlelerinden oluşmaktadır. Mineraller ise kaya kitleleri içinde bulunan

özellikleri değişmeyen inorganik kimyasal elementler veya kompleks bileşiklerdir.

Yerkabuğunda 2000’den fazla mineral bulunmaktadır. Bu minerallerin sadece 20-30 tanesi

taş yapıcı özelliktedir. Taşlar (kayaçlar) bir veya birkaç mineralin bir araya gelmesiyle

oluşan mineral topluluklarıdır. Bir taş (kayaç) tek bir mineralden oluşacağı gibi (ör: kireçtaşı

bir kayaçtır ve sadece kalsit mineralinden oluşmuştur), bir kaç mineralin bir araya gelmesiyle

de oluşabilir (Şekil 1.1). (ör: granit bir kayaçtır ve kuvars, feldspat, mika, opak gibi

minerallerden meydana gelmiştir). Kalsit, Dolomit, Kuvars, Ortoz, Plajioklas, Biyotit-

Muskovit, Hornblend, Piroksen-Olivin taşların birleşimde bulunan önemli minerallerden

bazılarıdır.

Şekil 1. 1: Taşların oluşum döngüsü

ÖĞRENME FAALİYETİ–1

AMAÇ

ARAŞTIRMA

3

1.1. Jeolojik Oluşumlarına Göre Taşların Sınıflandırılması

Taşlar oluşum şartlarına ve kökenlerine göre magmatik, tortul ve başkalaşım olmak üzere üç

gruba ayrılır (Şekil 1.2)

Tablo 1. 1: Doğal Taşların Sınıflandırılması

1.1.1. Magmatik Taşlar (Püskürük Taşlar)

Kökeni magma olan taşlardır. Yerkabuğunun derinliklerinde akkor (erimiş) haldeki

magmanın yerin içinde veya yüzeye yakın derinliklerde ya da yüzeyde soğuyarak katılaşması

ile oluşan taşlardır. Magmatik taşlar yapıları, mineral içerikleri ve oluşumlarına göre

sınıflandırılabilir. Magmatik taşların yapıları, ince ve kaba kristalli olabileceği gibi amorf

yapıda olanları da vardır.

Magmatik taşlar oluşum derinliklerine göre üçe ayrılır; Magmanın yerkabuğunun

derinliklerinde soğumasıyla oluşanlar “Derinlik Taşları”, yeryüzüne yakın yerde

soğumasıyla oluşanlar “Damar Taşları”, yeryüzüne çıkıp soğumasıyla oluşanlar “Yüzey

Taşları” olarak adlandırılır (Şekil 1.3).

4

Tablo 1. 2: Magmatik taşların oluşum derinliklerine göre sınıflandırılması

1.1.1.1. Yüzey Taşları:

Bazalt: Plajioklaz (labradorit-anortit) ve piroksen minerallerinden oluşan ve ince taneli

dokuya sahip volkanik kayaçtır.

Andezit: plajioklaz (oligoklaz, andezin) ve bir veya daha fazla sayıdaki amfibol, piroksen ve

biyotit gibi koyu minerallerden meydana gelmiş volkanik kayaçtır.

Trakit: Çoğunlukla alkali feldspat ve az miktarda mafik mineraller ve çok az miktarlarda da

sodyumlu plajioklazdan oluşan volkanik bir kayaçtır.

Riyolit: Kuvars, alkali feldspat, plajioklaz ve diğer minerallerin bulunduğu volkanik

Kayaçtır (Resim 1.1).

Bazalt

Andezit

Dasit

Resim 1. 1: Yüzey Taşlarından (Kayaçlarından) Örnekler

1.1.1.2. Damar Taşları:

Diyabaz: Doleritler gibi altere olmuş bazaltik bir kayaçtır.

Aplit: Granitik bileşimdeki ince taneli damar kayacı.

Pegmatit: Bir derinlik kayacıyla ilişkili damar şeklinde çok iri taneli magmatik bir kayaçtır.

Porfir: Profirik doku; ince hamurda kristallerinin yerleştiği bir magmatik kayaç dokusu

olarak tanımlanır.

5

1.1.1.3. Derinlik Taşları:

Granit: Alkali feldspat, kuvars ve daha az miktarda plajioklaz, mika ve diğer mineralleri

içeren bir derinlik kayacıdır. Çoğunlukla kuvars ve feldspat gibi Mohs sertlik skalasında

sertliği 5 ile 7 arasındaki minerallerden oluşan, dekorasyon ve yapıda kullanılan, sıkı ve

cilalanabilir doğal taştır.

Gabro: Plajioklaz (labradorit-anortit), klinopiroksen ve ortopiroksen ve olivin gibi diğer

minerallerin de bulunduğu iri taneli derinlik kayacıdır. İşlenebilen ve cila tutan bir doğal

taştır.

Siyenit: Alkali feldspat, az miktarda plajioklaz ve diğer minerallerden ibaret derinlik

kayacıdır.

Diyorit: Genellikle plajioklaz (oligoklaz, andezin), hornblend ve/veya biyotit minerallerin

den oluşan derinlik (plütonik) kayacıdır (Resim 1.2).

Granit

Gabro

Siyenit

Resim 1. 2: Derinlik Taşlarından (Kayaçlarından) Örnekler

Lavlar: Magmanın yeryüzüne çıktıktan sonra sertleşmesi sonucu oluşan lavlar, sert olup

püskürme sonrası kütlelerin soğuması ile volkanik cüruflar meydana gelir. Çok gözenekli

olanlara volkanik tüf adı verilir. Bazalt lavları sert olduğundan yapı taşı olarak kullanılır.

Çimentoda kullanılan trass volkanik tüftür.

1.1.2. Tortul Taşlar (Sedimanter Taşlar)

Yerkabuğunda oluşmuş olan mevcut taşlar zamanla çeşitli etkenler nedeniyle fiziksel ve

kimyasal ayrışmaya uğrarlar. Ayrışmış olan taşların göl, akarsu havzası ve denizlerde

depolanmasına tortullaşma (Sedimantasyon) denir. Tortullaşan malzemelerin belirli süreçler

sonucunda birbiriyle karışarak tabii bir bağlayıcı ile yeniden sertleşmesi sonucunda oluşan

taşlara “Tortul Taşlar” denir. Tortul taşlar; kırıntılı (kumtaşı, çakıl taşı), kimyasal (kireçtaşı,

traverten, oniks) ve organik ( fosilli kireçtaşı, kömür) olmak üzere 3 ana gruba ayrılır. Tortul

taşlar genellikle tabakalanma (katmanlaşma) gösterir ve içlerinde organik madde ve fosiller

bulundurur.

1.1.2.1. Kumtaşı: Daha yaşlı kayaçlardan ayrılan küçük kırıntılar ile kuvars, feldspat ve

mikadan oluşmuş sedimanter bir taştır. İçinde demir oksit veya kil mineralleri, kalsit ve

silikat mineralleri bulunur (Resim 1.3).

1.1.2.2. Çakıl taşı (konglomera): Kum veya kil gibi ince taneli matriks ve genellikle

çimentolanmış yuvarlaktan yarı köşeliye kadar kırıntılardan (çakıllar, iri çakıllar, bloklar)

oluşan iri taneli sedimanter taşlara çakıl taşı denir. İrili ufaklı taş parçalarının tabii bir

bağlayıcı ile birleştirilmesi sonucu oluşur. Kum taşının silika, kireç veya demiroksit ile

6

yapışması sonucu oluşur. Silika ile yapışmış olanları çok dayanıklıdır. Kaba taneli olanlara

konglomera, ince taneli olanlara kumlu şeyl adı verilir. Şeyller ince taneli olduklarından

suyu zor geçirirler (Resim 1.4).

Resim 1. 3: Kumtaşı

Resim 1. 4: Çakıl taşı

1.1.2.3. Kireçtaşı (Kalker): Esas olarak kalsit mineralinden oluşan ve en az % 90 Kalsiyum

karbonattan (CaCO3) içeren sedimanter taştır. İçinde yer alan maden oksitlerin etkisi ile

değişik renkte görünür. Geçirdiği oluşum sırasında yapısında çatlak ve kırıklar oluşur. Bu

kırıklara başka maden oksitler dolunca ilginç desenler görülür. Sertlik derecesi 3 olup kolay

kesilip işlenir. Çok iyi cila tutar. Yapıda moloz taşı, yonu taşı, kaplama taşı, kırılarak mıcır

taşı olarak kullanılırlar (Resim1.4, Resim 1.5, Resim 1.6).

1.1.2.4. Traverten: Tatlı sulardan CaCO3’ın ani çökelmesiyle oluşmuş, ince taneli kireçtaşı.

Yüksek ısılı ve kalsiyum bikarbonatlı magma suyunun yeryüzüne çıkışı sırasında karşılaştığı

basınç ile oluşur. Oluşumu sırasında içinde bulunan bitki kök ve yapraklarının zamanla

çürümesi sonucu boşluklar oluşur. Kalker tüfü grubundan olup gözenekleri büyüktür. Bu

boşluklar kendi tozu ile yapılan dolgu malzemesi ile doldurulur. Genellikle dış mekanlarda

kaplama taşı olarak kullanılır (Resim 1.7).

Resim 1. 5: Fosilli

kireçtaşı

Resim 1. 6: Siyah

kireçtaşı

Resim 1. 7: Traverten

1.1.2.5. Dolamit: Doğadaki rengi genellikle beyaz olup Mg ve CaCO3' den oluşmaktadır.

Kalkerden daha sert bir taştır. Asitlerden zor etkilenir.

7

1.1.2.6. Alçı Taşı: Suda daha fazla çözündüğü için yapının su ile temas eden yerlerinde

kullanılmaz. Renkleri beyazımsı, sarımsı ve saydam olabilir. Jips adı verilen bu taş CaSO4

ve 2 H2O'dan oluşur. Sertlik derecesi 2’dir. Kolay işlenebilir.

1.1.3. Başkalaşım Taşları (Metamorfik Taşlar)

Magmatik ve tortul taşların sıcaklık, basınç, gerilme (stres basıncı) ve kimyasal aktivitesi

olan sıvıların etkisi altında kalarak değişmeleri sonucu oluşan taşlara “Başkalaşım Taşları”

denir. Kristalsiz bir yapıya sahip olan tortul taşlar ısı ve basınç etkisiyle kristal bir yapıya

dönüşürler. Mermer, gnays, şist, kuvarsit ve arduvaz başlıca metamorfik taşlardandır.

1.1.3.1. Mermer: Karbonat bileşimli tortul taşların metamorfizmaya uğramasıyla yeniden

kristallenmesi sonucu oluşan ve % 50’den daha fazla oranda karbonat (kalsit ve/veya

dolomit) içeren metamorfik bir kayaçtır. Mohs sertlik skalasına göre çoğunlukla 3 ile 4

arasında sertliğe sahip minerallerden (kalsit, dolomit veya serpantin gibi) oluşması sebebiyle

orta sertlikte olarak nitelenir. Kolay cilalanabilir (Resim 1.8).

Resim 1. 8: Mermer Çeşitlerinden Örnekler

1.1.3.2. Gnays: Çoğunlukla, mikaya benzer levhamsı minerallerle ardalanmalı, feldspat ve

kuvars gibi taneli minerallerce zengin, kuvars, feldspat ve mikadan oluşan, gnaysik yapı

gösteren metamorfik bir kayaç. Magmatik bir kayaçtan (ortognays) veya sedimanter bir

kayaçtan (paragnays) türeyebilir. Gnays'lar çekiçle vurulduğunda cm veya dm kalınlıkta

levhalara ya da prizmalara bölünebilirler. Tabakalı yapıya sahip olup dondan etkilenir,

kaldırım taşı veya kırmataş olarak kullanılır (Resim 1.9).

1.1.3.3. Şist: Yaklaşık paralel olarak düzenlenmiş mika, klorit, kuvars ve diğer tipteki

minerallerden oluşan, folyasyona uğramış metamorfik bir kayaçtır (Resim 1.10).

8

Resim 1. 9: Gnays

Resim 1. 10: Şist

1.1.3.4. Kuvarsit: Kuvarsdan oluşan metamorfik bir taştır.

1.1.3.5. Arduvaz: Siyah ve koyu gri renkli, sık ve homojen dokulu, içerisinde prit billurları

bulunur. Parlayan bir taş olup gözeneksiz olanları yapı işlerinde kullanılır. Dona ve yüksek

ısıya dayanıklıdır.

1.2. Taşların Kimyasal Özellikleri

Taşlar kimyasal özellikleri bakımından magma kökenli ve tortul kökenli olmak üzere iki

temel gruba ayrılır.

1.2.1. Magma kökenli taşlar (silikat bileşimli)

Atmosferik etkilere dayanımları yüksektir. Farklı tür minerallerden oluşurlar, polijeniktirler.

Zor işlenir. Davranış özelliği açısından heterojendir.

1.2.2. Tortul kökenli taşlar (karbonat bileşimli)

Atmosferik etkilere dayanımları düşüktür. Tek tür minerallerden oluşurlar, kolay işlenirler.

Davranış özelliği açısından homojendir.

1.3.

1.3.1. Birim Hacim Kütle

Birim hacim kütle; bir maddenin kütlesinin boşluklar dahil hacmine oranı ile ifade edilir.

Birim hacim kütle değerinin küçük olması cismin gözenekli ve boşluklu bir yapıya sahip

olduğunu gösterir. Doğal taşların birim hacim kütleleri karşılaştırılarak boşluklu – gözenekli

olma durumları değerlendirilebilir.

1.3.2. Özgül Kütle

Bir cismin içinde boşluların bulunmadığı haldeki birim hacim kütlesine özgül kütle denir.

Birim hacim kütle ile özgül kütle değerinin eşit olması malzemenin boşluksuz olduğu

anlamına gelir. Eşitlilik durumu metal ve sıvı gibi malzemeler için geçerlidir. Doğal taşların

ve tuğla, kiremit, beton vb. yapay taşların özgül kütleleri ile birim- hacim kütleleri daima

farklıdır.

1.3.3. Porozite (Gözeneklilik)

Yapı elemanları, hem doğal taşlar hem de yapay yapı taşları (tuğla, kireç ve çimentolu

harçlar) belli hacimde boşluklar içerir. Bu boşluklar kütlede hücre, kavite ve çatlak olarak

çeşitli biçim ve boyutlarda olabilir.

9

1.3.4. Yoğunluk

Yoğunluk bir maddenin birim hacminin kütlesi olarak ifade edilir.

“TS EN 1936 Doğal taşlar - deney metotları – gerçek yoğunluk, görünür yoğunluk, toplam

ve açık gözeneklilik tayini” ile aşağıda tanımları verilmiş olan değerleri hesaplama yöntemi,

deney prosedürü ve formüller belirtilmiştir.

Görünür yoğunluk (ρb):

Numunenin kuru kütlesinin görünür hacmine oranı.

Görünür hacim:

Numunenin boşluklarının dahil olduğu dış yüzeyiyle sınırlı hacmi.

Katı kısmın hacmi:

Numunenin görünür hacmi ile boşlukların (açık ve kapalı gözenekler) hacmi arasındaki fark.

Gerçek yoğunluk (ρr):

Kuru numune kütlesinin katı kısmın hacmine oranı.

Açık gözeneklilik:

Numunenin açık gözeneklerinin hacminin görünür hacmine (yüzde olarak) oranı.

Toplam gözeneklilik:

Numunenin toplam gözeneklerinin (açık ve kapalı) hacminin görünür hacmine yüzde olarak

oranı.

Yoğun, düşük gözenekli kayaçlar için gerçek ve görünür yoğunluk arasındaki fark, açık ve

toplam gözeneklilik arasındaki fark gibi çok küçüktür.

1.3.5. Su Emme

Su etkisiyle taşlarda oluşan korozyon ve donma etkisi gibi tahribatlar malzemenin

mukavemetini etkiler. Dolayısı ile taşın su emme kapasitesi ve bünyesine giren suyun

miktarı önemlidir.

TS EN 13755 standardında belirtilen koşullar yerine getirilerek “atmosfer basıncında su

emme tayini” yapılır. Bu standarttaki prosedüre göre; her bir numune, sabit kütleye kadar

kurutulduktan sonra tartılır ve takiben belirlenmiş bir süreyle atmosfer basıncında suya

daldırılır. Her bir numune, suya doygun duruma gelip sabit bir kütleye eriştiğinde kütlece su

emme oranı tespit edilir.

“kılcal etkiye bağlı su emme katsayısının tayini” ise TS EN 1925 ile belirlenmiştir. Taş

numunelerinin; sabit kütleye kadar kurutma sonrası yüzeylerinden bir tanesi, (3 ± 1) mm su

içerisine daldırılarak su emdirilir ve kütledeki artış, zamanının fonksiyonu olarak ölçülür.

1.3.6. Geçirimlilik (Permeabilite)

Bir doğal taşın ayırdığı iki ortam arasındaki farklı su düzeyleri; hidrolik basınç farkına neden

olarak taşın içinde su akımı meydana getirir. Doğal taşın bu özelliği geçirimlilik katsayısı (k)

(permeabilite) ile tanımlanır. Porozite küçükse, k’nın değeri de küçük olacaktır. Doğal

taşlarda k değeri 10-9 ile 10-12 cm/sn arasındadır.

1.3.7. Sertlik

Doğal taşların çizilmeye ve aşınmaya karşı gösterdiği mukavemet sertlik olarak adlandırılır.

Doğal taşların sertlik değeri Mohs Sertlik Cetveli ile belirlenir. Bu cetvelde bilinen bazı

mineraller sertlik derecelerine göre sıralanmıştır (Resim 1.11).

10

Resim 1. 11: Mohs Sertlik Cetveli’ndeki Mineraller

1.3.8. Özgül Isı

Bir cismin 1 kg kütlesinin sıcaklığının 14.5Cº’den 15.5 Cº’ye ulaşabilmesi için gereken ısı

enerjisi miktarı özgül ısıyı belirler.

1.3.9. Isı İletimi

Yüksek sıcaklıktaki enerji seviyesinden düşük sıcaklıktaki enerji seviyesine doğru oluşan

akıma ısı akımı denir. Isı enerjisinin, sıcaklıkları farklı iki ortam arasında birinden diğerine

geçişi üç şekilde oluşur; ısı iletimi (kondüksiyon), ısı taşınımı (konveksiyon), ısı ışınımı

(radyasyon).

Katı cisimlerde ısı enerjisinin geçiş şekli ısı iletimi olarak adlandırılır. Isı enerjisi

moleküllerin titreşimi sonucu bir molekülden diğerine aktarılır.

1.3.10. Ses Absorbsiyonu

Küfeki çok iyi bir akustik malzemedir. Gözenekleri çok ollanan ses enerjisi kaybolur,

gürültü oluşmaz, aynen iletilir.

1.4. Taşların Mekanik Özellikleri

1.4.1. Basınç Direnci (Dayanımı)

Basınç direnci; bir malzemenin, yönü kesim yüzeyine doğru olan, taşıyabileceği en fazla

basınç kuvvetidir. Bu sınır değer aşıldığında malzeme kırılır. Taşların kullanım yerini

belirleyici bir unsur olarak basınç dayanımı önemli bir mekanik özelliktir. Türk Standartları

Enstitüsü tarafından belirlenen standart testler ile dayanım değerleri tayin edilir. TS EN 1926

ile belirtilen test prosedürlerine uygun olarak yapılan mekanik deneyler ile taşın (kayacın)

düşey yükler altında mukavemetinin (kırılma dayanımının) ölçülerek, düşey yüklere karşı

gösterdiği direnç belirlenir. Sonuçlar diğer referans değerler ile karşılaştırılarak taş seçimine

11

etki eder. Deneyde uygulanan düşey yükün; tortul kayaçlarda tabakalanma düzlemine dik

olarak uygulanması daha doğru sonuçlar verir (Şekil 1.4). Tabaka düzlemi kavramının

magmatik kökenli kayaçlar için önemi yoktur.

Şekil 1. 2:Tabakalanma düzlemine dik ve paralel yük uygulanması

Düz yüzlü olmayan, standart basınç dayanımı testi uygulanamayan formdaki örneklere ise

aynı amaçla nokta yükleme (point load) testi yapılır.

1.4.2. Çekme Direnci (Dayanımı)

Çekme direnci; bir malzemenin her iki ucundan çekme gerilmeleri ile çekildiğinde, kopma

öncesi sahip olduğu maksimum çekme gerilmesidir.

1.4.3. Eğilme Direnci (Dayanımı)

Eğilme direnci; Eğilme etkisi altındaki bir öğenin kırıldığı andaki eğilme momentini

mukavemet momentine bölerek elde edilen gerilme. TS EN 13161 ile doğal taşların “sabit

moment altında eğilme dayanımı tayini” deney metodu belirlenmiştir. Deneyin uygulanacağı

taştan hazırlanan uygun bir numune iki mesnet arasına merkezlenerek yerleştirilir. Daha

sonra numunenin üst yüzeyinde, her bir yükün mesnetler arası açıklığın üçte biri mesafesinde

yerleştirildiği iki hat boyunca yükler uygulanır. Yükler, numune kırılıncaya kadar sabit hızla

devamlı olarak arttırılır (Şekil 1.5).

Şekil 1. 3: Eğilme dayanımı tayini

12

1.4.4. Aşınma Direnci (Dayanımı)

Taşların sertlik değerine bağlı olarak değişkenlik gösteren bir özelliktir. Taş yüzeyinin

aşınma miktarı; mekanik deney yöntemleri ile belirli boyutlardaki taş numunelerinin

yüzeyinin aşındırılması ve bu süreçteki aşınma miktarının ağırlıkça hesaplanması sonucu

belirlenir. Kullanım yerine göre taş türünün belirlenmesi açısından aşınma dayanımı önemli

bir özelliktir. Aşınma dayanımı yüksek olan taşların döşeme kaplaması ve taşıyıcı yapı

elemanı olarak kullanılması mümkündür.

1.4.5. Esneklik (Elastiklik) Modülü

Bir cisme kuvvet uygulanması sonucu oluşan gerilme; cisimde şekil değişikliğine neden

olur. Deformasyon olarak adlandırılan şekil değişikliği cismin şekil değiştirdikten sonraki

boyunun ilk boyuna oranıdır. Elastiklik modülü; cisimde oluşan gerilmenin boy değiştirme

oranına oranıdır. Young modülü olarak da adlandırılır.

1.5. Taşların Elde Edilmesi

1.5.1. Toplama Taşlar

Erozyona uğramış taşlardır. Rüzgar ve sular etkisi ile yüzeyleri köşesiz ve kaygan taşlardır.

İnşaat malzemesi olarak kullanımı zordur. Yüzeylerinin kaygan olması harca yapışmasını

zorlaştırır. Bahçe duvarı, blokaj dolgu gibi yerlerde kullanılır.

1.5.2. Ocak Taşları

Yer altında kalmış kaya damarlarının açılarak taş ocağı haline getirilmesi ile elde edilen

taşlardır. Hemen yanında taş işleme atölyesi vardır. Taş ocakları yönetmeliği ilk olarak

1865'te başlamıştır.

1.6. Ocaktan Çıkarılma Yöntemleri

1.6.1. Oluk - Kanal Açma

Bu yöntemde, çıkarılmak istenilen doğal taşın süreksizliklerine (çatlak, kırık vb.) göre uygun

yer seçerek taşın dört tarafından oluk veya kanal açılır. Külünk ve murç gibi ilkel aletler

kullanılarak taş bloğu yerinden çıkarılır. Ülkemizde, İslahiye-Yasemek (Gaziantep) Bazaltı,

Marmara Adası Mermer ocaklarında bu yöntemle üretim yapılmıştır.

1.6.2. Delik Delme - Üçlü Kama

Bu yöntemde, çıkarılması istenen taşın etrafına 10-15 cm aralıklarla 6-20 cm çaplı ve 10-30

cm derinlikte sıralar halinde murç kullanılarak delikler elle delikler açılır. Açılan deliklere

ahşap veya demir kamalar konup, balyozla vurularak taş belirli bir doğrultuda çürütülerek

taşın alttaki süreksizliğine kadar çatlatılması sağlanır. Alt süreksizlikten de kamalar çakılarak

blok yerinden oynatılır. Özellikle granit ocaklarında tekniğin ilerlemesiyle delik delme

işlemlerinde kompresörler ve hidrolik çekiçli deliciler kullanılmıştır.

1.6.3. Lama ile Kesim

Anadolu’daki bazı antik ocaklarda tomrukların kesiminde kullanılan ahşap testerelere benzer

metal lamalarla taşların kesimlerinin yapıldığı üretim aynaları görülmektedir.

13

1.6.4. Elmas Tel ile Üretim

Bu yöntemde, Taş kütlesi üzerinde yatay ve düşey doğrultuda sondaj delikleri açılır. Delikler

delinip çakıştırıldıktan sonra üzerinde kesici özellikte elmas emdirilmiş soketler bulunan tel

geçirilerek yatay ve düşey doğrultuda kesim yapılır. Hidrolik yastık ve kriko ile kesilen blok

ana kütleden ayrılır.

1.6.5. Zincir ve Elmas Kayış Kollu Testere ile Üretim

Bu yöntem, doğal taş üretiminde kullanılan en yeni yöntemdir. Kol, vagon ve ray grubu

olmak üzere 3 ana bölümden oluşan bu sistem ile taş kütlesinden istenilen ölçülerde ve

düzgün geometride boyutlandırılarak ayrılabilecek bloklar elde edilebilmektedir.

1.7. Taş Seçim Kriterleri

Restorasyon uygulamalarında taş seçiminde; yeni yapım faaliyetlerine kıyasla daha farklı

parametreler öne çıkmaktadır. Özellikle özgün yapı taşının tümlenmesi uygulamalarında;

seçilecek olan doğal taşın özgün doğal taşın fiziksel, kimyasal ve mekanik özelliklerinin yanı

sıra renk ve doku gibi niteliklerinin de benzer olması hatta mümkünse aynı ocaktan aynı

taşın seçilmesi tercih edilir. Özgün taş ocaklarının günümüzde işlerliğini kaybetmiş olması

durumunda ise en yakın nitelikteki taşın seçilmesi söz konusudur.

Taş seçimi; yukarıda anlatılan kimyasal, fiziksel ve mekanik özellikler değerlendirilerek

yapılır. Ekonomiklik ve bulunabilirlik önemli bir parametre olarak karşımıza çıkar. Yapı

taşının estetik niteliği; yüzey özelliği, renk ve dokusu da seçimi etkileyen özelliklerdir.

Kullanıcı istekleri ise restorasyon uygulamalarında yeni yapı tasarımındaki etkinliğini yitirir.

Ancak yeni kullanım ve modern ek kapsamında tarihi yapıya eklenen yeni yapılarda

kullanıcı istekleri ve ergonomi öne çıkar.

Bütünleme ya da taş değiştirme gibi onarım müdahalelerinin gerektiği durumlarda, öncelikle,

yerinde bulunan özgün taşın cinsi, mineral yapısı, dokusu, fiziksel, kimyasal ve mekanik

özellikleri, hasar verici dış etkilere karşı dayanımı gibi özellikleri bilinmelidir. Ardından,

onarımda kullanılması düşünülen taşın özelliklerinin belirlenmesi ve yerindeki taşa

uyumunun araştırılması gereklidir. Üzerinde çalışılan taşın özgün taşa uygunluğunun

denetlenmesi amacıyla, taşın;

Fiziksel, kimyasal ve mekanik özellikleri tespit edilmelidir.

Petrografik (mineral) yapısı belirlenmelidir.

İçeriğinde suda çözünebilir tuz, kil, toprak, vb. maddelerin bulunup bulunmadığı

tespit edilmelidir.

Eskitme Testleri yapılarak taşın farklı hasar verici dış etkilere karşı direnci test

edilmelidir.

Test sonuçları, özgün taşa ait verilerle karşılaştırılmalıdır.

Yerindeki özgün taşın ve onarımda kullanılması düşünülen taşın özelliklerinin tespiti ve

karşılaştırılması için, mutlaka en yakın kurum/kuruluş/üniversite bünyesindeki bir malzeme

araştırma ya da restorasyon-konservasyon laboratuvarına başvurulmalı; uzmanlar tarafından

gerçekleştirilen test sonuçlarına göre verilen bilimsel analiz raporu doğrultusunda

restorasyon kararları verilmelidir.

14

İstanbul Üniversitesi Jeoloji Müzesinin gezilerek farklı taş türlerinin örneklerinin görülmesi

ve detaylı bilgi alınması. İstanbul dışındaki illerde müzenin bulunmaması durumunda varsa

bölgedeki üniversitelerin “Jeoloji Bölümlerinin” ziyaret edilmesi önerilmektedir.

İşlem Basamakları Öneriler

Müzeye gitmeden önce ders notlarınız

gözden geçirerek bilgilerinizi

tazeleyiniz.

Yerinde gördüğünüz örnekler ile teorik

bilgilerinizi karşılaştırınız.

Derste görmediğiniz taş türleri varsa

dikkatle inceleyerek, oluşumları

hakkında bilgi alınız.

Müze içinde kurallara uygun davranınız.

Gözlem yapınız.

Görevlilerden detaylı bilgi alınız.

Yanınızda not defteri ve fotoğraf

makinesi bulundurunuz.

Resim 1. 12 - Resim 1. 13: Uygulama Faaliyeti; Örnek Jeoloji Müzesi gezisi


15

KONTROL LİSTESİ

Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız becerileri Evet,

kazanamadığınız becerileri Hayır kutucuğuna (X) işareti koyarak kendinizi değerlendiriniz.

Değerlendirme Ölçütleri Evet Hayır

1 Yerinde gördüğünüz örnekler ile teorik bilgilerinizi karşılaştırdınız

mı?

2 Derste görmediğiniz taş türleri varsa dikkatle inceleyerek,

oluşumları hakkında bilgi aldınız mı?

DEĞERLENDİRME

Değerlendirme sonunda “Hayır” şeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz.

Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Bütün cevaplarınız

“Evet” ise “Ölçme ve Değerlendirme”ye geçiniz.

16

Aşağıdaki cümlelerin sonunda boş bırakılan parantezlere, cümlelerde verilen bilgiler

doğru ise D, yanlış ise Y yazınız.

1. (…..) Taşlar (kayaçlar) yalnızca bir mineralden oluşur.

2. (…..) Taşlar oluşum şartlarına ve kökenlerine göre magmatik, tortul ve başkalaşım olmak

üzere üç gruba ayrılır.

3. (…..) Yerkabuğunun derinliklerinde akkor (erimiş) haldeki magmanın yerin içinde veya

yüzeye yakın derinliklerde ya da yüzeyde soğuyarak katılaşması ile oluşan taşlara tortul

taşlar denir.

4. (…..) Kireçtaşı esas olarak kalsit mineralinden oluşan ve en az % 90 Kalsiyum

karbonattan (CaCO3) içeren tortul taştır.

5. (…..) Taşlar kimyasal özellikleri bakımından üç gruba ayrılır.

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken tereddüt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrarlayınız.

Cevaplarınızın tümü doğru ise bir sonraki öğrenme faaliyetine geçiniz.


17

Bu modül ile jeolojik oluşumlarını ve kökenlerini öğrendiğiniz taşları tarihi yapılarda tespit

edebilecek ve analitik rölöve üstünde işaretleyebileceksiniz.

Yakın çevrenizdeki bir tarihi yapıyı yerinde inceleyerek kullanılmış olan farklı

türdeki taşları tespit ediniz. Bu taşların cinslerini tayin etmeye çalışınız.

2. TAŞ TÜRLERİNİ TESPİT ETMEK

Tarihi yapılarda yapı taşı ve bezeme öğesi olarak farklı tür, doku ve renkte taş

kullanılmaktadır. Kullanılan taşların seçimi özellikle yapının inşa edildiği alana en yakın

konumdaki taş ocağı dikkate alınarak seçilmiştir. Örnek olarak; İstanbul'daki anıtsal

yapıların pek çoğunda Bakırköy yakınlarındaki kireçtaşı ocaklarından elde edilen taşlar

kullanılmıştır. Bezeme unsuru ve kaplama olarak kullanılacak taşların seçiminde denizaşırı

ülkelerden çıkartılan taşlar da kullanılagelmiştir.

Öğrenme faaliyeti kapsamında geniş bir taş türü yelpazesine sahip olan İstanbul

Tarihi Yarımada ele alınarak, örneklendirilecektir. Ancak her coğrafi bölgede tarihi

yapılarda kullanılmış olan bölgeye özgü farklı taş türleri bulunmaktadır.

Tablo 1'de; İstanbul Tarihi Yarımada’da kullanılan doğal taşların adları, litolojik özellikleri

ve çıkarıldıkları yerler gösterilmektedir. Tablo 2'de ise İstanbul Tarihi Yarımada’da anıt

eserlerde en çok karşılaşılan doğal taş türlerinin görselleri bulunmaktadır.

Doğal Taş Adı Litoloji Ocak Yeri

1. Bakırköy küfeki taşı Maktralı Kireçtaşı Bakırköy-İstanbul

2. Marmara mermeri Mermer Marmara Adası - Saraylar

3. İstanbul siyah kireçtaşı Şisti Kireçtaşı Beylerbeyi-İstanbul

4. Gebze Rudistli kireçtaşı Rudistli Kireçtaşı Gebze-Kutluca

5. Gebze kırmızı ve bej marnlı

kireçtaşı Marnlı Kireçtaşı Gebze-Kurtçalı

6. Hereke pudingi Konglomera Hereke-İzmit

7. Bilecik Vezirhan breşi Tektonik Breş Vezirhan-Bilecik

8. Bandırma breşi Breşik Mermer Kayacık-Bandırma

9. Armutlu graniti Granit Armutlu Yarımadası-Fıstıklı

ÖĞRENME FAALİYETİ–2

AMAÇ

ARAŞTIRMA

18

10. Şirinçavuş volkanik tüfü Trakitik Tüf Şirinçavuş-Edincik

11. Kestanbol graniti Kuvars Monzonit Çığrı Dağı-Ezine-Çanakkale

12. Adapazarı siyah kireçtaşı Kireçtaşı Ferizli-Adapazarı

13. Afyon menekşe mermeri Breşik Mermer İscehisar-Afyon

14. Kozak graniti Granodiyorit Kozak-Bergama-İzmir

15. Iasos mermeri Mermer-Tektonik Breş Kıyıkışlacık-Milas-Muğla

16. Karamürsel volkanik tüfü

(odtaşı) Dasitik Tüf Dereköy-Karamürsel

17. Bilecik Gülümbe fosilli

kireçtaşı Oolitli Kireçtaşı Gülümbe-Bilecik

18. Cipollino mermeri Şisti Mermer (Sipolen) Carystos-Euboea Adası-

Yunanistan

19. Serpantin Breşi Breşik Ofikalsit Larisa-Thessaly-Yunanistan

20. Eski yeşil porfir Diyabaz Porfir Sparta-Taygetus Dağı-

Yunanistan

21. Pentelik mermeri Mermer Pentelicon Dağı-Atina-

Yunanistan

22. Verona mermeri Ammonitli Kireçtaşı Verona-İtalya

23. Norveç larvikiti Larvikit-Ojitli Siyenit Larvik-Vestfold-Norveç

24. Pirene mermeri Tektonik Breş Pyrenees Dağı- Aubert-Fransa

25. Tunus mermeri Kireçtaşı Chemtou-Tunus

26. Asuan graniti Siyenit Syene-Aswan-Mısır

27. Eski kırmızı porfir Andezit-Dasit Porfir Gebel Dokhan Dağı-Mısır

28. Mısır pudingi Metakonglomera Wadi Hammamat-Mısır

29. Mısır albatrısı Albatr (Oniks) Eastern Desert-Mısır

Tablo 2. 1: İstanbul Tarihi Yarımada’da kullanılan doğal taşların litolojik özellikleri, Roma

adları ve çıkarıldıkları yerler (S. Angı, 2010)

19

Tablo 2. 2: İstanbul Tarihi Yarımada’da anıt eserlerde görülen bazı doğal taş türleri (S.

Angı, 2010)

20

2.1. Analitik rölövede taş türlerinin gösterilmesi

Analitik rölöve çalışmaları tarihi yapıların belgelenmesinde önemli bir adımı

oluşturmaktadır. Yapıların malzeme, dönem, bozulma vb. niteliklerinin daha detaylı ele

alınması restorasyon ve onarım kararlarını şekillendirir. Tarihi yapılarda karşımıza çıkan

doğal taşları tespit etmek ve rölöve üzerinde belgelemek, bu taşlarla ilgili alınacak müdahale

kararları açısından da oldukça önemlidir.

Analitik rölövede taş türlerinin gösterilme aşamaları;

Yapıya ait rölöve çizimleri olması durumunda mevcut çizimler üzerinde çalışma yapılır.

Rölöve olmaması durumunda ise yerinde ölçekli kroki hazırlanır. İhtiyaçlar

doğrultusunda plan, kesit ve görünüş krokileri çizilir.

Yerinde gözlem yapılarak birbirinden renk ve doku olarak farklı olan taş türleri tespit

edilir.

Gözlemlediğiniz farklı taşların hangi jeolojik sınıflandırmaya dahil olduğu araştırılır.

Rölöve çizimleri ya da krokiler üzerinde farklı taş türleri boyama ve/veya tarama vb.

tekniklerle işaretlenir.

Yapılan boyama ve/veya tarama vb. tekniğine ait lejand hazırlanır.

Hangi taşın hangi renk ve/veya tarama ile gösterildiğini belirtiniz.

21

Uygulama 1: Öğretmeniniz tarafından belirlenecek olan bir tarihi yapının alan gezisi

yapılarak incelenmesi. Bu uygulama kapsamında İstanbul için; Ayasofya Müzesi,

Sultanahmet Camisi – Meydanı, Hipodrom gezi alanı olarak belirlenmiştir. Farklı illerde; o

bölgenin öne çıkan tarihi yapıları arasında farklı taş türlerinin gözlemlenebileceği yapı ya da

yapı gruplarının gezi kapsamında incelenmesi önerilmektedir.


Gezdiğiniz tarihi yapıda farklı taş

türlerini tespit ediniz.

Gözlemlediğiniz taşların hangi jeolojik

sınıflandırmaya dahil olduğunu bulmaya

çalışınız.

Yapının rölöve çizimleri üzerinde farklı

taş türlerini boyama – tarama vb.

tekniklerle işaretleyiniz.

Yapı elemanı bazında (sütun, duvar,

ayak, kemer vb.) taş türlerinin

dağılımını yapınız.

Yaptığınız boyama – tarama vb.

tekniğine ait lejand hazırlayınız.

Hangi taşın hangi renk – tarama ile

gösterildiğini belirtiniz.

Alan gezisi kapsamında belirlenen

yapılara ilişkin tarihçe araştırmasını

yapınız.

Yapıların mimari üslup ve özelliklerini

araştırınız.

Taş Koruma ve Onarım Programı

derslerinde öğrenilen tüm bilgileri gezi

esnasında gözlemleyiniz.

Bilgileriniz öğretmeninize sorarak

doğrulayınız.




22

Örnek pafta : Çizim üstünde lejandla taş türlerinin gösterilmesi

Uygulama Faaliyeti-1: Çizim üstünde lejandla taş türlerinin gösterilmesi

23

KONTROL LİSTESİ




1 Gezdiğiniz tarihi yapıda farklı taş türlerini tespit ettiniz mi

2 Gözlemlediğiniz taşların hangi jeolojik sınıflandırmaya dahil olduğunu

belirlediniz mi?

3 Yapının rölöve çizimleri üzerinde farklı taş türlerini boyama – tarama

vb. tekniklerle işaretlediniz mi?

4 Yapı elemanı bazında (sütun, duvar, ayak, kemer vb.) taş türlerinin

dağılımını yaptınız mı?

5 Yaptığınız boyama – tarama vb. tekniğine ait lejand hazırladınız mı?

6 Hangi taşın hangi renk ve/veya tarama ile gösterildiğini belirttiniz mi?

DEĞERLENDİRME




24

Uygulama 2: Öğretmeniniz tarafından belirlenecek olan bir tarihi yapının alan gezisi

yapılarak incelenmesi. Bu uygulama kapsamında İstanbul için; Ayasofya Müzesi,

Sultanahmet Camisi – Meydanı, Hipodrom gezi alanı olarak belirlenmiştir. Farklı illerde; o

bölgenin öne çıkan tarihi yapıları arasında farklı taş türlerinin gözlemlenebileceği yapı ya da

yapı gruplarının gezi kapsamında incelenmesi önerilmektedir.


Gezdiğiniz tarihi yapıda farklı taş

türlerini tespit ediniz.

Gözlemlediğiniz taşların hangi jeolojik

sınıflandırmaya dahil olduğunu bulmaya

çalışınız.

Yapı elemanı bazında (sütun, duvar,

ayak, kemer vb.) tespit ettiğiniz taş

türlerinin fotoğrafını çekiniz.

Örnekte belirtilen formata uygun olarak

fotoğraflı tespit raporu hazırlayınız.

Alan gezisi kapsamında belirlenen

yapılara ilişkin tarihçe araştırmasını

yapınız.

Yapıların mimari üslup ve özelliklerini

araştırınız.

Taş Koruma ve Onarım Programı

derslerinde öğrenilen tüm bilgileri gezi

esnasında gözlemleyiniz.

Bilgileriniz öğretmeninize sorarak

doğrulayınız.




25

Uygulama Faaliyeti-2: Örnek Fotoğraflı tespit raporu

26

KONTROL LİSTESİ




1 Gezdiğiniz tarihi yapıda farklı taş türlerini tespit ettiniz mi?

2 Gözlemlediğiniz taşların hangi jeolojik sınıflandırmaya dahil olduğunu

buldunuz mu?

3 Yapı elemanı bazında (sütun, duvar, ayak, kemer vb.) tespit ettiğiniz

taş türlerinin fotoğrafını çektiniz mi?

4 Örnekte belirtilen formata uygun olarak fotoğraflı tespit raporu

hazırladınız mı?

DEĞERLENDİRME




27

Aşağıdaki cümlelerin sonunda boş bırakılan parantezlere, cümlelerde verilen bilgiler

doğru ise D, yanlış ise Y yazınız.

1. (…..) Doğal taşları tespit etmek ve rölöve üzerinde belgelemek, bu taşlarla ilgili alınacak

müdahale kararları açısından önemsizdir.

2. (…..) Bir tarihi yapıda kullanılan doğal taşların hepsi aynı ocaktan çıkartılır.

3. (…..) Yapının rölöve çizimleri üzerinde farklı taş türleri boyama – tarama vb. tekniklerle

işaretlenir.

4. (…..) Analitik rölöve üzerinde farklı taşlar aynı renk ya da aynı tarama lejantı ile

gösterilebilir.

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap


Cevaplarınızın tümü doğru “Modül Değerlendirme”ye geçiniz.


28

Aşağıdaki performans testi ile modülle kazandığınız yeterliği ölçebilirsiniz.

DEĞERLENDİRME ÖLÇEĞİ

Dersin Adı Öğrencinin

Amaç Adı Soyadı

Konu Sınıf No


1. Tarihi yapıdaki farklı taş türlerini tespit ettiniz mi?

2. Gözlemlediğiniz taşların hangi jeolojik sınıflandırmaya dahil

olduğunu buldunuz mu?

3. Yapı elemanı bazında (sütun, duvar, ayak, kemer vb.) taş türlerinin

dağılımını yaptınız mı?

4. Tarihi taş ocakları hakkında bilgi aldınız mı?

5. Bugün çalıştırılmakta olan bir taş ocağında kullanılan taş çıkarılma

yöntemleri araştırdınız mı?

6. Taş Seçim kriterlerini öğrendiniz mi?

7. İstanbul’da/yaşadığınız şehirde tarihi yapılarda görülen öne çıkan

önemli taş türlerini tespit ettiniz mi?

DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap


Cevaplarınızın tümü doğru ise bir sonraki modüle geçmek için öğretmeninize başvurunuz.

MODÜL DEĞERLENDİRME

29

ÖĞRENME FAALİYETİ-1 CEVAP ANAHTARI

1 Y

2 D

3 Y

4 D

5 Y

ÖĞRENME FAALİYETİ-2 CEVAP ANAHTARI

1 Y

2 Y

3 D

4 Y

CEVAP ANAHTARLARI

30

ANGI Serkan, “İstanbul tarihi yarımada’daki antik yapılarda ve anıtlarda

kullanılan doğal taşların özellikleri ve korunmuşluk durumları” Restorasyon

Konservasyon Çalışmaları, Sayı 6, İBB KUDEB, İstanbul, s.31-42, 2010.

ASHURST John, DIMES Francis, Conservation of Building and Decorative Stone,

Volume 1 Butterworth-Heinemann.

ASHURST John, DIMES Francis, Conservation of Building and Decorative Stone,

Volume 2 Butterworth-Heinemann.

BORRELLİ Ernesto, URLAND Andrea, ARC Laboratory Handbook, ICCROM,

Rome, 1999.

CİLASON Necat, TONKA Salih, GÜROL Gürdal, İstanbul ve Çevresi Taş - Doğal

Agrega Ocakları, STFA AŞ, İstanbul, 1989.

ERGUVANLI Kemal, AHUNBAY Zeynep, AHUNBAY Metin, ERİŞ.............,

Marmara Bölgesi Eski Taş Ocakları, TÜBİTAK MAG-681 Projesi, İstanbul, 1989.

ERGUVANLI Kemal, AHUNBAY Zeynep, “Mimar Sinan’ın Eserlerinde Kullandığı

Taşların Mühendislik Jeolojisi ve Mimari Özellikleri”, Mühendislik Jeolojisi

Bülteni, 11, s.109-114, 1989.

KULAKSIZ Seyfi, Doğal Taş (Mermer) İşletmeciliği ve İşlem Teknolojileri, Ankara,

2007.

TAYMAZ Haydar, Yapı Bilgisi I-II-III, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul, 1995.

TEUTONİCO Jeanne Marie, A Laboratory Manual for Architectural Conservators,

ICCROM, Rome, 1988.

TOYDEMİR Nihat, GÜRDAL Erol, TANAÇAN Leyla, Yapı Elemanı Tasarımında

Malzeme, Literatür, İstanbul, 2000.

YÜZER Erdoğan, GÜNGÖR Yıldırım, ANGI Serkan, Doğal Taş Deyince, Granit AŞ,

İstanbul, 2008.

TS EN 1926 Temmuz 2007; Doğal Taşlar - Deney metotları - Basınç dayanımı tayini

TS EN 13161 Şubat 2003; Doğal Taşlar - Deney metotları - Sabit moment altında

eğilme dayanımı tayini

KAYNAKÇA

Documents

İNŞAAT TEKNOLOJİSİ DOĞAL TAŞLARI SINIFLANDIRMA ve …hbogm.meb.gov.tr/modulerprogramlar/programlar/insaat/tas_restorator... · (tortul- püskürük- metamorfik), taşın ocaktan