95
TEACHERS EDITION HMAN DÂN TÛR Zirtîrtu diktak chuan ngaihtuahna nguai emaw, rilru thatchhia emaw, hriat rengna dul emaw neih a duh lo va. |ha zâwka thawh dân tûr leh tih dân tûr \ha zâwk a zawng reng \hîn. ”—Ellen G. White, Sabbath Sikul Hnâa Thurâwnte, p. 81. Sabbath Sikul-a zirtîrtu nih hi ham\hatna leh mawhphurhna a ni kawp a. Ham\hatna a nihna chu, kâr tluana zirlaite chu zir leh sawi hona neihpui tûra remchânna bîk a siamsak phawt a. Chutah, class member-ten thlarau lam thila inpâwlhona an neihna tûr leh, mimal taka Pathian Thû ngaihhlutna neihtîr tûrin a kaihruai thei bawk ang. Zir hona a lo tâwp dâwn tâkah chuan, member-te chuan Pathian Thu \hatna chang tharin, chumi zâra chak tharna chu changin an \în tlâng thei ang. Zirtîr tûra mawhphurhnaah hian Bible bung leh châng kan zirtîr tûrte chu lo inenlâwk dîmdiâm ni se la, kâr tluâna zirlai inlâk lâwn chhoh dân te leh, chûng chu kuartar pum pui zirlai nêna a inkûngkaih dânte nên dawh zawm thiam bâkah, nuna bel tûr leh thuhretûa \an nâna a \angkai dân tûr chena lo hriat lâwk tum ni teh se. Hê zirlai kaihhruaina hi zirtîrtûten an mawhphurhna \ha taka an hlen theih nâna \anpuitu tûr a ni. Hetah hian pêng pawimawh pathum a awm a, chûngte chu: 1. ZIRLÂI TLÂNGPUI THLÎRNA: Hei hian zirlai thupui te, châng pawimawh bîk te, zirlai kal ta nêna an inzawm dân te leh zirlai thupuite min hriattîr a. Heta \ang hian hêng zawhna hrang hrang: “Engati nge hê zirlai hi a pawimawh? Hetiang thupui lam hawi Bible sawi dân chu eng nge ni? Zirlaiin thupui pawimawh a târlan \henkhat chu engte nge ni? Engtin nge hê thupui hian keimâ mimal nun a khawih dân?” tihte min chinfelpui dâwn a ni. 2. ZIR ZÂUNA: Hei tak hi Teachers Edition-a \hen pawimawh lai chu a ni a. Hetah hian Zirlai Tlângpui Thlîrnaa thupui kan luhchilh tûr kha thupui pahnih emaw, pathumin emaw \hen sawm a ni \hîn a. Zir zâuna chhûng thu hmangin chûng thupui târlante chu luhchilhin, lip sê leh entîrna nêna sawi hoin, chutiang chuan thupuite chu chiang zâwka manthiamna neih a ni \hîn. Chû bâkah, zirlai nêna a inhmeh dân tûra thumal thlûr zui leh chîk zuina neih a ni fo bawk. Member-te chu ngaithlatu ngawt ni lo va, phûr zâwka an lo chêt vê a, an ngaih dân thawh theihna tûr chanvo siamsak vê nân sawi ho tûr thupui hrang hrangte pawh chhawp lâwk a ni tho bawk. 3. NUNA BEL TÛR: Teachers Edition zirlaia a tâwp khârna a ni. Hetah hian Zir zâunaa târlan thupuite khân kan Kristian nuna rah a chhuah dân tûr ngaih dân sawi hona tûr a ni ta. Thil kan zir leh sawi ho tâkte kha ataka

TEACHERS EDITION HMAN DÂN TÛR · Kan Pathian hi mihringte chanchin kal tawha rawn inrawlh \hîn LALPA a ni a. A mîte chu an ram lama hruai kîr leh an nih theih tûrin thil a ti

  • Upload
    others

  • View
    8

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: TEACHERS EDITION HMAN DÂN TÛR · Kan Pathian hi mihringte chanchin kal tawha rawn inrawlh \hîn LALPA a ni a. A mîte chu an ram lama hruai kîr leh an nih theih tûrin thil a ti

TEACHERS EDITION HMAN DÂN TÛR

“Zirtîrtu diktak chuan ngaihtuahna nguai emaw, rilru thatchhia emaw, hriat

rengna dul emaw neih a duh lo va. |ha zâwka thawh dân tûr leh tih dân tûr

\ha zâwk a zawng reng \hîn.”—Ellen G. White, Sabbath Sikul Hnâa

Thurâwnte, p. 81.

Sabbath Sikul-a zirtîrtu nih hi ham\hatna leh mawhphurhna a ni kawp a.

Ham\hatna a nihna chu, kâr tluana zirlaite chu zir leh sawi hona neihpui

tûra remchânna bîk a siamsak phawt a. Chutah, class member-ten thlarau

lam thila inpâwlhona an neihna tûr leh, mimal taka Pathian Thû ngaihhlutna

neihtîr tûrin a kaihruai thei bawk ang. Zir hona a lo tâwp dâwn tâkah chuan,

member-te chuan Pathian Thu \hatna chang tharin, chumi zâra chak tharna

chu changin an \în tlâng thei ang. Zirtîr tûra mawhphurhnaah hian Bible

bung leh châng kan zirtîr tûrte chu lo inenlâwk dîmdiâm ni se la, kâr tluâna

zirlai inlâk lâwn chhoh dân te leh, chûng chu kuartar pum pui zirlai nêna a

inkûngkaih dânte nên dawh zawm thiam bâkah, nuna bel tûr leh thuhretûa

\an nâna a \angkai dân tûr chena lo hriat lâwk tum ni teh se.

Hê zirlai kaihhruaina hi zirtîrtûten an mawhphurhna \ha taka an hlen

theih nâna \anpuitu tûr a ni. Hetah hian pêng pawimawh pathum a awm a,

chûngte chu:

1. ZIRLÂI TLÂNGPUI THLÎRNA: Hei hian zirlai thupui te, châng pawimawh

bîk te, zirlai kal ta nêna an inzawm dân te leh zirlai thupuite min hriattîr a.

Heta \ang hian hêng zawhna hrang hrang: “Engati nge hê zirlai hi a

pawimawh? Hetiang thupui lam hawi Bible sawi dân chu eng nge ni? Zirlaiin

thupui pawimawh a târlan \henkhat chu engte nge ni? Engtin nge hê thupui

hian keimâ mimal nun a khawih dân?” tihte min chinfelpui dâwn a ni.

2. ZIR ZÂUNA: Hei tak hi Teachers Edition-a \hen pawimawh lai chu a ni a.

Hetah hian Zirlai Tlângpui Thlîrnaa thupui kan luhchilh tûr kha thupui

pahnih emaw, pathumin emaw \hen sawm a ni \hîn a. Zir zâuna chhûng thu

hmangin chûng thupui târlante chu luhchilhin, lip sê leh entîrna nêna sawi

hoin, chutiang chuan thupuite chu chiang zâwka manthiamna neih a ni \hîn.

Chû bâkah, zirlai nêna a inhmeh dân tûra thumal thlûr zui leh chîk zuina

neih a ni fo bawk. Member-te chu ngaithlatu ngawt ni lo va, phûr zâwka an

lo chêt vê a, an ngaih dân thawh theihna tûr chanvo siamsak vê nân sawi ho

tûr thupui hrang hrangte pawh chhawp lâwk a ni tho bawk.

3. NUNA BEL TÛR: Teachers Edition zirlaia a tâwp khârna a ni. Hetah hian

Zir zâunaa târlan thupuite khân kan Kristian nuna rah a chhuah dân tûr

ngaih dân sawi hona tûr a ni ta. Thil kan zir leh sawi ho tâkte kha ataka

Page 2: TEACHERS EDITION HMAN DÂN TÛR · Kan Pathian hi mihringte chanchin kal tawha rawn inrawlh \hîn LALPA a ni a. A mîte chu an ram lama hruai kîr leh an nih theih tûrin thil a ti

nunpui tûr zâwnga pên khata sâwn leh hretna ang a ni a; hetah hian mimal

nuntawnga a lo lan tawh dânte pawh insawitîr chî tak a ni ang.

Tlipna: A chunga târlan tâkte hi zawm thlap thlap tûr ni kher lo vin, rawtna

ang a ni zâwk tih hriat a \ha âwm e. Zirlai zirhona hi mi pakhatin ninawm

khawpa, sawi nawn, rinthû sawina tûr ni lo vin, phûr taka sawi tlânna tûr a

ni. Sabbath Sikul zirtîrna \hâ a nih dâwn phawt chuan, Bible behchhan,

rinna-châwm (tichak), leh inpâwlhona ang chî a ni ngêi tûr a ni.

Page 3: TEACHERS EDITION HMAN DÂN TÛR · Kan Pathian hi mihringte chanchin kal tawha rawn inrawlh \hîn LALPA a ni a. A mîte chu an ram lama hruai kîr leh an nih theih tûrin thil a ti

EZRA & NEHEMIA 1

ZIRLÂI 1-NA OCTOBER 5, 2019|HEN 1-NA: ZIRLÂI TLÂNGPUI THLÎRNA

Bible Châng Thlan: Ezra 1:1–3.

Bible Châng Thlûr Bing Tûrte: Ezra 1; 4:1–5; 7.

Kan Pathian hi mihringte chanchin kal tawha rawn inrawlh

\hîn LALPA a ni a. A mîte chu an ram lama hruai kîr leh an nih

theih tûrin thil a ti \hîn. Israel mîte kha a ngaihsak thei hlê a,

keini pawh hi \ûl a tih hunah chuan min \anpui ve zêl ang.

Ezra leh Nehemia lehkhabute hi a tîrah chuan bu khat a ni a,

hêng lehkhabu pahnihte hi Lal Kura kal tlanga Israel mîte tâna

Pathian khawngaih thiltih chanchin nên bul\an a ni. Zerubabela

leh Ezra rawngbâwl hun chhûnga thil thleng chanchin an sawi

deuh ber a. Saltâng kîr leh hmasa ber, B.C. 537/536-a kîr lehte

kha governor Zerubabela leh puithiam lalber Jesua/Josua-ten

an ho. Zerubabel hova tempul sak \hat leh hna an thawh dân

chanchin chu Ezra 1 a\anga Ezra 4:5-ah hian kan hmu a. Tichuan,

Ezra 7 hian saltâng kîr leh \um hnihna chanchin sawi ve lehin,

anni hi chu kum 80 hnu-a Ezra hova kîr lehte kha an ni vêthung.

Tûn kâr zirlâi hi saltâng kîr leh \um khatna chungchânga hrilh

lâwkna thute nên bul \an a ni a. Hêng hrilh lâwkna thute hi

Jeremia leh Daniela lehkhabu-ahte hian hmuh niin zâwlnei Jeremia

khân kum 70 chhûng sala an tân tûr thu a lo sawi a (Jer. 25:11,

12), Daniela 9-ah hian chu hrilh lâwkna chu a taka a lo thlen

tâk avânga Danielan hrehawm a tih thu kan hmu ve thung.Pathian

chuan Daniela hnênah saltângte a ngaihsakzia hriattîrin, a Thu

chu a hlen ngei dâwn tih a sawi a. Chutichuan, Medo-Persia

Lal Kuran chuhrilh lâwkna chu rawn tifamkimin Juda-te chu an

rama kîr leh tûr leh, Zurubabela hova an tempul chhe tawh sak

\hat hna thawk tûrin phalna a pe ta a ni.

A \um hnihna tûra kîr lehte chuan B.C. 515-a tempul sak

\hat leh a nih hnu kum 60 vêlah Jerusalem an thleng a, chu chu

B.C. 457 a ni. Ezra 7-ah hian an kîr leh dân chanchin chipchiar

taka ziah niin, Ezra chu lehkhaziaktu leh LALPA dân thu-a mi

Page 4: TEACHERS EDITION HMAN DÂN TÛR · Kan Pathian hi mihringte chanchin kal tawha rawn inrawlh \hîn LALPA a ni a. A mîte chu an ram lama hruai kîr leh an nih theih tûrin thil a ti

2 TEACHERS’ GUIDE 2019 - 4

thiam tak a nih thu pawh kan hmu bawk. |awngkam danga

sawi dâwn chuan, Ezra hi Torah (Genesis–Deuteronomi) zirtîrtu

a ni a, a nun pum pui chu LALPA rawngbâwl nân a hlân tawp

mai tih tûr a ni ang. Saltângten Pathian Thu an ngaihsak thar leh

theih nân a theihtâwp a chhuah \hîn a ni.

|HEN 2-NA: ZIR ZÂUNA

Ezra leh Nehemia lehkhabute thuchah hi hrethiam thei tûr

chuan hêng lehkhabute ziah a nih dân, a nihphung leh kalhmang

te hriat hmasa phawt a pawimawh a:

Ezra LehkhabuKalhmang TlângpuiI. Kura thupêk anga Babulon a\anga Jerusalema kîr lehna

1. B.C.537/536-ah Pathian hruai angin Zerubabela leh Josua

ten a \um khat nân Israel mi \hahnem tak Jerusalem-ah

an kîrpui (Ezra 1:1–4:5).

2. Jerusalema Pathian tempul sak \hat hna chu ram dang lal

hrang hrangte rorêl chhûngin thawh a ni(Ezra 4:6–6:22).

II. Artazerzia thupêk anga Babulon a\anga Jerusalemakîr lehna

1. B.C. 457-ah Pathian hruai angin Ezran a \um hnihna atân

Israel mi eng emaw zât Judai ramah a kîrpui (Ezra 7:1–

8:36).

2. Ezran siam \hatna hna a thawk (Ezra 9:1–10:44).

Nehemia Lehkhabu Kalhmang TlângpuiI. Lal Artazerzia duhdakna lehkha nêna Babulon a\anga

Jerusalema kîr lehna1. B.C.444-ah Pathian hruai angin Nehemian a \um thum nân

Israel mi eng emaw zât Judai ramah a kîrpui (Neh. 1:1–

2:10).

2. Jerusalem kulh chhe tawh chu sak \hat leh a ni (Neh. 2:11–

7:3).

Page 5: TEACHERS EDITION HMAN DÂN TÛR · Kan Pathian hi mihringte chanchin kal tawha rawn inrawlh \hîn LALPA a ni a. A mîte chu an ram lama hruai kîr leh an nih theih tûrin thil a ti

EZRA & NEHEMIA 3

II. Pathian Thu an zir a, Israel ramah harhtharna lehsiam\hatna a thleng1. Saltâng kîr lehten inchhiarna an nei. Pathian hnênah

inhlânin a Thu zir tûr leh a duhzâwng ti zêl tawh tûrin thu

an tiam thar a. Jerusalem kulh hlanna leh lawmna an nei

bawk (Neh. 7:4–12:47).

2. Nehemian siam\hatna hna a thawk leh (Neh. 13:1–31).

Hêng thil thlengte chanchin leh a thlen kumte hi chiang takin

hria la, a theih phei chuan vawng (by-heart) ang che.Hêngte hi

i hria a nih chuan Pathian mîte Jerusalema an kîr leh theihna

tûra \um thum ngawt Pathian a rawn inrawlh dân hi i hre thei

ang a. Chu bâkah chuan, hêng lehkhabu pahnihten thuchah an

neih chu hrethiam tûr pawhin a \anpui bawk dâwn che a ni. Chu

thuchah chu LALPA rinawmzia leh a thutiamte a hlen zêl \hin thu

a ni a. Hêng lehkhabua thil thleng chanchin kan hmuh \henkhat

hi chu a thlen dân indawt ang ni lovin, a thupui a inan avâng

zâwka dah dun a ni tih lo hria ila (a bîkin Ezra 4:6–23 te hi).

Hetiang hi Ezra leh Nehemia lehkhabute kalhmang tlângpui a ni

tih hriain, Jerusalem lama Pathian mîte an kîr leh theihna chhan

thupêk hrang hrangte chu i bih chiang leh dâwn nia:

Medo-Persia lalte thupêk pawimawh tak tak pathumte chu:1. B.C. 538-a Kura thupêk avâng khân Juda-te chu an saltânna

ram Babulon a\angin Jerusalem-ah an kîr a, tempul sak \hat

hna an thawk \an.

2. B.C. 520-a Daria thupêk avâng khân Juda-te chuJerusalem-

ah an kîr a, tempul sak \hatna chawlhsan tawh hnu chu an

tharthawh leh (he tempul hi an sak zawh hnu-in B.C. 515-ah

an hlân).

3. B.C. 457-a Artazerzia thupêk avâng khân Jerusalem khaw-

pui chu din thar leh a ni a, chu mai bâkah chuan, Juda-ten

mahnia inrêlbâwl hran theihna an neih phah ta bawk.

Ezra leh Nehemia-te tâna chona lian ber chu tempul sak \hat

leh ngawr ngawr kha a ni lo tih hria ila (a sak hnâ hi Jerusalema

Page 6: TEACHERS EDITION HMAN DÂN TÛR · Kan Pathian hi mihringte chanchin kal tawha rawn inrawlh \hîn LALPA a ni a. A mîte chu an ram lama hruai kîr leh an nih theih tûrin thil a ti

4 TEACHERS’ GUIDE 2019 - 4

Ezra lo thlen ve hma kum 60 vêl khân zawh a ni daih tawh a,

B.C. 515 khân rawngbâwlnaa hman atân hlan a ni tawh bawk).

An tum ber ni zâwk chu Jerusalem khawpui din thar leh a ni a,

inrêlbâwlna \ha leh mahnia ro inrêlna an neih theihna tûrin

theihtâwp an chhuah a ni.

A hnuaiah hian Persia lalte hming leh chûng lalte lal hun

chhûnga Israel rama kîrte târ lan a ni a. A thlûr lî-naah hian

chutianga kîr lehten Israel rama thil an tihte leh Persia lalte lal

chhûnga Jerusalema thil thlengte chu târ lan a ni bawk.

Persia Lalte Rorêl ChhûngaThil Thlengte(B.C. 537 - 444)

Saltâng Kîr Leh |um Khatna (B.C. 537/536)Jeremia leh Isaia-te lo hrilh lâwk tawh ang ngeiin heti hian

Lal Kura chuan a sawi ta a: “LALPA, vân Pathian chuan

Jerusalema a in sa tûrin mawhphurhna min pe a ni” tiin (Ezra

Kura‘Ropuia’ B.C.559–530B.C.537/536—Saltâng

kîr leh hmasa berte

(Zerubabela leh Josua)

Tempul sak \hat

hna \an

Cambyses II B.C.530–522

Daria I B.C.522–486

B.C.515, Marchthla—Tempulsak leh hlan

Xerzia I

(Ahasuera)B.C.486–465

Estherin pasalah

Xerzia I a nei a,

lalnu a ni

Jerusalem din

thar leh hnain

dodâlna an tâwk

Artaxerzia I B.C.465–425

B.C.457—Mi eng emaw

zât hruaiin Jerusalem-

ah Ezra a kîr B.

Hun hrilh lâwkna

thui ber (Daniela

8:14; 9:24:–27)

chhiar \an a ni

Jerusalem din

thar leh hna-in

dodâlna a tâwk

(Ezra 4:7–23)

Jerusalem kulhte

sak \hat leh a ni

B.C.445/444—Mi

eng emaw zât

hruaiin Jerusalem-

ah Nehemia a kîr

ve leh

Page 7: TEACHERS EDITION HMAN DÂN TÛR · Kan Pathian hi mihringte chanchin kal tawha rawn inrawlh \hîn LALPA a ni a. A mîte chu an ram lama hruai kîr leh an nih theih tûrin thil a ti

EZRA & NEHEMIA 5

1:2).Hêthu a sawi avâng mai hian Kura kha Pathian ringtu a lo

ni ta tihna a ni chuang lo tih hria ila. A lalram chhûnga chêngte

chu lungâwi taka an awm theih nân an pathiante leh an sâkhaw

thurin \heuhte chu a zahdersak a ni mai zâwk. A khua leh tuiten

an \an tlat theih nân pathiana an chhâl tawh phawt chu a tlawn

kual vek a, an hnên a\anga malsâwmna awm thei apiang chu a

pâwngpaw beisei ve tawp mai a ni ber. Amaherawhchu, Pathian

ûapna changin heti hian Ellen White-i chuan a lo sawi: “Pathian

chuan Jerusalem-a a tempul sak hna thawh a nih hun tûr nia a lo

sawi lâwkah chiah Kura chu a rawn chawk tho ta a, ama

chungchâng hrilh lâwkna Danielan a lo hriat chian êm êm maite

chu a awmzia hriatthiamtîrin, Juda-te chu zalênna neihtîr tûrin a

rawn hmin ta a.

“Lal chuan a pian hma kum za eng emaw zâta hrilh lâwknain

Babulon lâk a nih dân tûr a lo sawi te chu a hria a, lei leh vân

chunga Rorêltu-in atâna thuchah a neihte a han chhiar chuan a

thinlung chu a lo danglam ta vek mai a, Pathianin a tuk hnâ chu

hleh chhuah ngei a tum ta a ni.”—Ellen G. White, Zâwlneite

leh Lalte, pp. 471, 472.

Chutichuan, Kura chuan Jerusalema Juda-te an kîr leh theihna

tûrin thupêk a chhuah ta a. Thupêk tihah a \um khatnaa kîr

lehte hi chu tihluihna avânga kîr an ni lo; kîr duhho zawng chauh

an kîr a ni. Babulon sala an tân hmâa chhim lam lalram leh hmâr

lam lalram inkâra khi awm tawh sa leh, hnam hrang hrang inkâra

neuhneuh eng eng emaw awm \hînte kha sala an va tân chhûng

khân a reh chuang lo va. Chhim lam lalram, ‘Juda Lalram’tia an

sawi bawka chêng \hîn thlah kal zêl chauhin Ram Tiama kîr leh

tûra sâwmna hi an rawn chhâng a ni.

Anmahni ho tûr hian Lal Kura khân Sheshbazzara (a awmzia

chu, ‘Sualin emaw, Shamash-in emaw pâ chu a vênghim’ tihna

a ni) a ruat a. A hming, Sheshbazzara tih hian ama nihna min

hrilh em? Thil ni thei pahnih a awm.Hruaitu ni anga a hming sawi

lan a nihna awm chhun chu Babulon a\anga an kîr leh tirh tê-ah

chauh hian a ni a. Chu bâkah, Judai ram governor nia hriat lâr ni

Page 8: TEACHERS EDITION HMAN DÂN TÛR · Kan Pathian hi mihringte chanchin kal tawha rawn inrawlh \hîn LALPA a ni a. A mîte chu an ram lama hruai kîr leh an nih theih tûrin thil a ti

6 TEACHERS’ GUIDE 2019 - 4

reng reng \hîn chu Zerubabela (a awmzia chu ‘Babulon chî’

tihna) a ni bawk. Chuvâng chuan, Sheshbazzara leh Zerubabela

hi mi thuhmun nia ngaih a ni rêng bawk a ni (a pahnih hian Babulon

hming ve ve a ni a; mahse, a hnuhnûng zâwk hi chu sâkhaw lam

hawi hming a ni ve lêm lo thung). A nih loh pawhin, Sheshbazzara

hi governor a nih hnu rei vak lovah a thî ang a, Zerbubabela

hian a âi a rawn awh ta pawh a ni maithei bawk.

Zebubabela hian saltâng kîr leh hmasa berte chu Jerusalem-

ah hruai thlengin, tempul sak \hat hna a thawk \an a.

Amaherawhchu, dodâlna namên lo an tâwk a, an hnathawh chu

vawi eng emaw zât chawlhsan a ngaih phah bawk a. A tâwp a

tâwpah, B.C. 520/519 khân Pathianin Hagaia leh Zakaria-te chu

tempul sak hna thawk zo tûra mîte fuih phûr tûrin a rawn tîr ta

a. Chutichuan, kum 20 zet hnu-ah sa zo \âwkin, B.C. 515 khân

a hlanna hun an hmang thei ta chauh a ni.

Saltâng Kîr Leh |um Hnihna (B.C. 457)Ezra 8 hian Ezra ruala kîr lehte hming min hrilh a. Puithiamte

leh lal chhûngkuate bâkah, Juda hnam chhûngkaw puipa 12-te

hming pawh sawi lan a ni bawk. Hetia an sâltânna ram ata an

kîr leh ta hian Aiguta ram a\anga Israel mîte chhanchhuah an ni

kha min hriat chhuahtîr a. Ram Tiam pan tûra hnam 12-ten

Aigupta ram an chhuahsan ang chiah khân, tûnah pawh Israel

ram panin chhûngkaw 12 tho an chhuak leh ta a ni.

Saltâng kîr leh \um hnihna hi Lal Artazerzia vânga lo thleng

thei a ni a, ani hian Ezra chu lehkha a kentîr a, chu chuan Juda-

te kawng a ti-awlsam sawt ngei ang. Hemi \um pawh hian mahni

duhthu ngeia Jerusalema kal duhte chauh kal tûrin an inti leh a

ni. Artazerzia hian Israel-te Pathian chu ram bial khat bil

‘pathian’ ni angin a ngâi niin a lang.Thil ngaihnawm deuh mai

chu, lalin Ezra finzia a hria leh, chu a finna chu Pathianin a pêk a

nih thu a sawi lang kher hi a ni. Ezra hnâ chu a mîte hnêna

Pathian dânte zirtîr leh sâkhaw thilte ngaihsak tûra a mîte

kaihhruai a ni a. Lal pawh hian chumi kawnga tih ve tûr a neih

Page 9: TEACHERS EDITION HMAN DÂN TÛR · Kan Pathian hi mihringte chanchin kal tawha rawn inrawlh \hîn LALPA a ni a. A mîte chu an ram lama hruai kîr leh an nih theih tûrin thil a ti

EZRA & NEHEMIA 7

chu a hria a. Ezra ruala mi eng emaw zât Jerusalema a tîr hâw

khân Juda-te sâkhaw din thar lehna leh, hnam anga an nihna an

inhriat chian theihna tûr kawngah thil \angkâi tak a ti ve a ni tih

a hriatzia a tilang bawk.

Tempul sak \hatna tûr leh Jerusalem din thar leh a nihna tûra

thupêk a chhuah hmang hian Daniela 9:25-a hapta 70 hrilh

lâwkna kha tihfamkim a rawn ni ta chiah a. Kum B.C. 457 hi ni/

kum 2,300 hrilh lâwkna a\anga ‘tan chhum’ hapta 70 in\anna a

ni a, hemi kum hian hêng hun pahnihte hi chhiar \an tûr a ni ta a

ni. Hapta 70 hrilh lâwkna chuA.D. 34-ah tâwpin, hemi kum vêk

hian Stefana chu lunga den hlum a ni a, tichuan, A.D.31-a

(Daniela 9:27-a ‘hapta laihâwl’ tih a sawi kha) Isua khenbeh

a nih hnu-a a vawi khatna atân Gentail-te hnênah chanchin \ha

hril a ni ve \an ta a ni.

Chutichuan, hun hrilh lâwkna thui ber kum 2,300 hrilh lâwkna

chu kum 1844 khân a lo tâwp ve leh ta chiah a. Hemi kum

a\ang hian vâna rorêl lâwkna chu \an nghâl a ni. Chutiang chuan,

Israel rama Ezra kîr leh hun hian hrilh lâwknaah pawimawhna

tak a nei a ni tih kan hre thei ang chu (Hemi chungchâng hi

chipchiar zâwkin zirlâi 3-ah kan en leh ang.)

|HEN 3-NA: NUNA BEL TÛR

Ezra 1:1 hian Juda-te an Israel ramaan kîr leh theihna tûr

thupêk a chhuah theih nân “LALPA chuan Kura thinlung chu a

chawk tho” tih thu a sawi a. Chutianga Pathian Thlarauvin a

rawn chawh thawhna chu lo chhâng lêtin Juda-ten Jerusalema

tempul an sak \hat leh theihna tûrin hmâ a la ta a ni. Milem be

mîte lalin Pathian chawh thawhna a lo chhâng lêt hi thil âwihawm

loh angreng tak mai a ni zâwk a! ‘Chawk tho’ tih \awngkam hi

Hebrai thumal, ur tih a\anga lo kal a ni a, a awmzia chu ‘harh

chhuak, tho chhuak’ tihna a ni. Chutiang chuan, Kura hian

Pathian kohna hriain a thupêk a chhuah ta a ni ang.

Kan nuna Pathianin hna a rawn thawh hian, a kaihruaina leh

kohna lamah chuan chawh thawh kan lo ni \hîn a. Chutiang thil

Page 10: TEACHERS EDITION HMAN DÂN TÛR · Kan Pathian hi mihringte chanchin kal tawha rawn inrawlh \hîn LALPA a ni a. A mîte chu an ram lama hruai kîr leh an nih theih tûrin thil a ti

8 TEACHERS’ GUIDE 2019 - 4

duhawm tak chu chanchin kal tawhaah leh kan nuna Pathian

khawngaih thiltih mak tak tak lo thlengte ngaihhlutna a\anga lo

piang chhuak a ni. Chu chuan Pathian ngâisâng tûr leh, a hnung

zui tûrin chakna min pe a, amah nêna lêng dûn thei tûr leh, a hna

min tukte hlen chhuak thei tûrin chhelna min pe bawk \hîn.Kan

theih tâwka \haa thil ti zêl thei tûr chuan Pathian hi tu nge a ni tih

leh, eng thil nge a lo tih tawh tih te kan hriat a pawimawh a, a

mîte \hatna tûrin eng tiangin nge a lo chêt \hin a, thil \ha ti tûrin

engtin nge a chawh thawh \hin tih pawh hriat a \ûl bawk.

Hêng zawhnate hi a chunga châng târ lan (Ezra 1:1) a\anga

‘chawk tho’ tih awmzia i sawifiahh hnu-ah sawi ho ang che u:

uEng thilin nge Pathian hruaina zui tûrin chawk tho che u?

vEng tiang kawngtein nge atân thil eng emaw ti tûrin Pathianin

a chawk tho che u niin in lo inhriat ve le?

Page 11: TEACHERS EDITION HMAN DÂN TÛR · Kan Pathian hi mihringte chanchin kal tawha rawn inrawlh \hîn LALPA a ni a. A mîte chu an ram lama hruai kîr leh an nih theih tûrin thil a ti

EZRA & NEHEMIA 1

ZIRLÂI 2-NA OCTOBER12, 2019

|HEN 1-NA: ZIRLÂI TLÂNGPUI THLÎRNA

Bible Châng Thlan: Nehemia 1:4, 5.

Bible Châng Thlûr Bing Tûrte: Nehemia 1, 2.

|um hnih ngawt saltâng kîr leh rûnpui a thlen hnu-ah (a hmasa

zâwk chu Zerubabela hovin a ni a, a hnuhnûng zâwk chu Ezra

hovin a ni) Lal Artazerzia no hlântu Nehemia (Neh. 1:11) chu

saltâng kîr leh duh dangte Jerusalema hruai tûrin phalna pêk a

ni vê leh ta a. Jerusalema awm Juda hnam ‘la awm chhunte’ chu

khawpui sak \hat leh hna an thawhna kawnga dodâlna an tawh

avângin chan chhe tak leh mîte sawichhiatna nasa tak tâwkin a

awm mêk a ni tih hrilh a ni a (Neh. 1:3). Chu thu a hriat chuan

a tliak hnâwp a ni ber mai. Ni tam tak chhûng chu lungngâiin a

awm a, chaw ngheiin Pathian hnênah a \awng\ai bawk \hîn.

Lal Artazerzia hian Nehemia rilru chu a hah a ni tih a lo

hrethiam a, chuvâng chuan, eng vânga ngui hmêl pu reng

mai nge ni tih a zâwt ta tawp mai a. Inngâitlâwm takin

Nehemia chuan chhângin, Jerusalem dinhmun chhiatzia a hrilh

ta a, a din thar leh hnâ a thawh theih nâna hun pe tûrin a

ngên nghâl bawk a. Mak deuh maiin lal chuan Nehemia dîlna

chu a lo phalsak a, a chhan pawh Pathianin a duhsakzia a

hriat tlat vâng a ni (Neh. 2:8).

Page 12: TEACHERS EDITION HMAN DÂN TÛR · Kan Pathian hi mihringte chanchin kal tawha rawn inrawlh \hîn LALPA a ni a. A mîte chu an ram lama hruai kîr leh an nih theih tûrin thil a ti

2 TEACHERS’ GUIDE 2019 - 4

Mahse, Nehemia hian ‘Lui râla awm’ sawrkâr hnathawkte

(officials) chuan Israel mîte an tih\haih fo mai a, an hnathawh

tûr pawh thawk hlei thei lovin an siam a ni tih a hriat avângin

amah \anpuitu a mamawh tih a hria a. A hmâ khan hêng sawrkâr

hnathawkte hian an lo hêk tawh a, chuvâng chuan Lal Artazerzia

hian Jerusalem kulh sak \hat hna chu a chawlhtîr tawh a ni. He

lal thupêk lo siam tawh hi sût leh a nih theih nân thiam takin lal

chu a dâwr ta a. He lâi ram vêla hruaitute hnênah hian lehkha

thawn a, amah chu sawrkâr thil pawimawh tia kal a nih avânga

a kawng lo dâl lo tûra hrilh tûrin a ngên ta a ni.

Nehemia bung 2 hi Nehemian hna thawh ngâite a en fel thu

leh, kulh sak \hat leh hna thawk tûra mîte a fuih sauh sauh thu-

a tihtâwp a ni a. I class member-te hnênah khan Nehemian lal

duhsakna a dawng thei ta mai kha Jerusalema thil thleng

lungchhiatthlâk tak a chhân lêtnaa Pathian puihna a dîl rah

chhuah a ni tih uar takin sawi ang che (Neh. 1:3). Nehemia chu

a \awng\ai a, chaw te a nghei bawk a (Neh. 1:4); chuvâng

chuan, a thil dîl leh thil rawtte chu a duh ang taka chhân a nih

theih nân lal leh mipuite kha Pathianin a lo buatsaih ta a ni.

|HEN 2-NA: ZIR ZÂUNA

Nehemia |awng\âina (Nehemia 1)

Nehemia hi Judai ram a\anga lo kalten an rawn tlawh hnu

khân a rilru a hrehawm hlê mai a. Amah hi lal ina thawk sawrkâr

mi pawimawh tak a nih avângin, Juda-te tâna \ha lo tûr zâwnga

Artazerzian thupêk a lo chhuah tawh pawh kha a hriat ve vek a

rinawm a. Jerusalem chheh vêla awm Juda-te haw êm êmtu

hnamte chu lal hnênah an zualko va, lal lah chuan an thusawi

chu lo âwihin Judai rama Juda-te an va awm ve chu ama tân

pawh him lo thei dâwnin a hre ve ta tlat mai a ni (Ezra 4).

Tlângkam a\anga a lo hriat vâng nge ni ang a, sawrkâr thiltih

avâng zâwk tih chu a hriat loh a, eng pawh ni se, Nehemia hian

amah rawn tlawhtu Hanania leh a \hiante chu Judai rama thil

awm dân chipchiar deuh hlekin a lo zâwt a. Vânduaithlâk takin,

Page 13: TEACHERS EDITION HMAN DÂN TÛR · Kan Pathian hi mihringte chanchin kal tawha rawn inrawlh \hîn LALPA a ni a. A mîte chu an ram lama hruai kîr leh an nih theih tûrin thil a ti

EZRA & NEHEMIA 3

a thu hriat chu a dik ngei a ni tih an hrilh a; dik tak phei chuan a

lo hriat thâwi dân âiin a \ha lo zâwk daih a ni. Chu thu a

hriat chuan a \hu hnawk a, ni eng emaw ti chhûng chu lungngâi

leh rilru hrehawm takin a awm zui a. Chutichuan, Pathian

hnênah a manganna chu a thlen ta tawp mai a ni.

Nehemia \awng\aina chu zirlâiah khân dah a ni a. A

\awng\aina thute hi ngun taka kan ngaihtuah chuan, a sawi

tum ber (a laimu) chu a thutiamte hre reng tûra Pathian karna

a ni tih kan hre thei ang. Chutiang chuan Nehemia lehkhabu

hian Pathian chu a thutiamte hlen ngei \hîn mi a nihzia min

hmuhtîr a. A thil sawi duhte lo ngâithla tûra a ngen hmâ-in

Pathian fakna leh chibai bûkna thu a sawi hmasa phawt a.

Chumi zawhah chuan, sual puanna leh a mîte hruai kîr leh

tiamna thute kha hre reng tûra Pathian a karna thu kan hmu

zui leh nghâl a ni. Chumi zawh lehah chuan, Juda-te chu a

mîtean nih bâk, amahin a tlan tawhte an nih thu Pathian a

hrilh nawn leh a. A khâr nân, a thil sawite chu lo ngâithla a,

lal hmâa a din huna a chunga khawngaihna rawn lantîr tûrin

Pathian a ngên a ni. Nehemia hian Judai rama thil awm dân

thlâk danglam leh tûra lalin thu a neihzia a hre chiang hle a,

chuvâng tak chuan, lal thinlunga hna rawn thawk tûrin

Pathian a ngên ta tawp mai a ni.

A châng hi chuan kan \awng\aina chhânnate hi

chawplehchilha hmuh nghâl mai kan beisei \hîn a; Nehemia

hi chu chhânna eng mah hmu lovin thla li chuang mah chhûng

a \awng\ai ngar ngar a. Hetianga rei tak chhûng a lo \âwng\âi

hian ram thar luahtute hruaitu ni tûrin a chher hriam reng a

lo ni a. Jerusalem a va thlen hnu-a a tih tûrte chu lo duang

lâwkna hun neiin, a hmanraw mamawh tûr angte a lo

ngaihtuah lâwk sa vek theih phah bawk a. Hêng a

ruahmanna hrang hrangte hi a rilru-ah a lo khâwl khâwm sa

vek tawh avângin lalin, “Eng nge ni i dîl a?” (Neh. 2:4) tia a

zawh pawh khân, chhânna \ha tak a pe nghâl zat thei ta

rêng a nih kha.

Page 14: TEACHERS EDITION HMAN DÂN TÛR · Kan Pathian hi mihringte chanchin kal tawha rawn inrawlh \hîn LALPA a ni a. A mîte chu an ram lama hruai kîr leh an nih theih tûrin thil a ti

4 TEACHERS’ GUIDE 2019 - 4

Lal Nêna Inbiakna leh Jerusalema Kaltîrna (Nehemia 2:1–

10)

Nehemia hian lal hnêna dîlna a thlen chu an ‘thlahtute

thlân’ chungchâng sawiin bul a han \an tê tê a. Hmânlâi mîte

khân an thlahtute an zah thiamin, an ruang an zalhna hmunte

(thlânte) pawh an ngâi pawimawh hlê \hîn a, chu chu an

thlahtute an zahzia lantîrna niin, thlamuanna neih an châkzia

tilangtu pawh a ni pah bawk. Nehemia hian Jerusalem hming

sawi lang lovin, an thlahtute phûmna hmun a ngaih

pawimawhzia a sawi lang chauh a.

Hetianga lal leh Nehemia indâwr tawnna hi \um khatah

thleng vek a ni em tih chu hriat ni lo mah se, mi mal thil ang

deuh hleka sawi zui niin, chutah chuan lalnu pawh a rawn tel

ve ta a ni mai thei (Neh. 2:6). Chanchin kal tawh zir mîte

chuan Lal Artazerzia kha hmeichhe thu leh hla bengkhawn

peih tak mi a ni a, chuvâng chuan, hemi \uma a nupui lo

awm ve pawh hi (Grik doctor leh chanchin ziaktu Ctesias-a

chuan lalnu hming hi Damaspia niin a sawi a) Nehemia khân

a vânneih phah ta niin an ring. Mahse, rinthu mai a ni tih hria

ila.

Nehemia hian mamawh pathum a nei a, chûngte chu: 1)

hun, 2) Israel mîte hmêlmaten an rama an kal tlang an

phalsak theih nân lal tirh a nih tih tilangtu lehkha leh, 3)

tempul leh kulh sak \hatna tûr thingzai te a ni. Thil mak

angreng deuh mai chu, lal ngaw hâk vêngtu Asafan Juda

hming a pu ve teh tlat hi a ni a. Amah hi Nehemia ang bawka

Juda mi, a fel leh rinawm avânga dinhmun sâng tak han luah

ta a nih a rinawm. Nehemia hian thil pathum tih nân thingzai

tam tham tak a mamawh a, chûngte chu: 1) tempul leh a

chheh vêl vênhimna atâna tempul hmâr lama an dah kulhbîng

kawngkhâr rel atân te, 2) khawpui kulh atân te leh, 3) amah

luah tûr in sakna atân te. In sak tih lêmah, in thar diai ni

lovin, an chhûngkaw in ding sa chu thawm \hat deuh a tum

chauh pawh a ni maithei.

Page 15: TEACHERS EDITION HMAN DÂN TÛR · Kan Pathian hi mihringte chanchin kal tawha rawn inrawlh \hîn LALPA a ni a. A mîte chu an ram lama hruai kîr leh an nih theih tûrin thil a ti

EZRA & NEHEMIA 5

Jerusalem-ah: Kulh Sak |hat Hna Thawk TûraInbuatsaihna (Nehemia 2:11–20)

Nehemia chusipai hotute leh sakawr chungchuâng mîte nên

Jerusalem a va thleng ta rup mai a. Kalkawngah khân khawpui

kulhte siam \hatna an thawhna kawnga lo dodâl tawh \hîntu

governor hrang hrangte hnênah lal lehkha a rawn pe phei pah

zêl bawk a. Ni thum vêl a chawlh hahdam hnû-ah, mi tlêm tê

hruaiin zânah mi tu mah hrilh lovin an chhuak a. Hemi \uma a

hruaite hi a unaupa Hanania leh a \hian emaw, chhûngkhat hnâi

tak takemaw, ama ruala Jerusalema lo kîr ve emaw, a nih loh

leh, Jerusalema lo awmte sa emawan ni ang (hêng mîte hi

Nehemia hnêna Israel ram dinhmun hrilhtute kha an ni a [Neh.

1:2, 3 en la]).

Hêng mîte nên hian kulhbang leh kawngkhâr chhe lâite chu a

en kual a, an thil tih tum chu a hlawhtlin hmâa a hlamzuih leh mai

an hlauh avângin tu mah pawh an hrilh duh rih lo. Sanbalata leh

Tobia te khân Jerusalem-ah lam\ang tu tute emaw an nei ve

maithei si a, hêng mîte hian enthlatu an lo dah ve reng an ring

pawh a ni ang.

Heti hian Nehemian a sawi a, “Jerusalem tâna ka tih tûr ka

Pathianin ka rilrua a dah chu tu mah ka hrilh lo va” (Neh. 2:12)

tiin. Hebrai \awnga ‘dah’ tih an sawina thumal chunatan a ni a,

chu chu ‘pe,’ ‘dah,’ ‘siam’ tihna a ni thei vek. Nehemia hian

kulhbang chhe tawhte sak \hat leh hna thawh a tum chu ama

rilru puak chhuak ni lovin, Pathian duh dân zâwk a nih thu a

sawi a. Hêmawhphurhna hi Pathianin a thinlungah a dah a; hlen

chhuah châkna rilru pawh a pe bawk.

Thil awm dân an en thlîthlâi zawh hnu chuan Juda hnam hotute

chu a ko khâwm ta a. Hmalâk dân tûr hrang hrang hrang pawh

an duang tawh a, tûnah chuan hna thawh \an a ni tih hria-in

Juda-te chu sawi chhiat an ni tawh loh nân Jerusalem kulh din

thar leh puiah a sâwm a ta a ni. Heti lâia ‘sawi chhiat’ tih hi

Hebrai Bible-ah chuan cherpa tih a ni a, a awmzia chu

‘hmusit,’‘diriam,’‘sawichhia,’‘nuihzat’ tihna a ni. Thuthlung Hlui

Page 16: TEACHERS EDITION HMAN DÂN TÛR · Kan Pathian hi mihringte chanchin kal tawha rawn inrawlh \hîn LALPA a ni a. A mîte chu an ram lama hruai kîr leh an nih theih tûrin thil a ti

6 TEACHERS’ GUIDE 2019 - 4

lehkhabu hrang hrangahte hian cherpa tih chu ‘hmingchhia’

tih emaw, ‘mualpho’ tih emawa lehlin a ni deuh zêl. Hmânlâi

hnam hrang hrangte kalphung kha mualphona leh

châwimâwinaa innghat a ni tlângpui.

Châwimâwina chu an thil ngaihhlut ber a ni a, chutih lâiin

mualphona erawh eng ti kawng zâwng pawhin pumpelh hrâm

an tum \hîn thung. Chutiang chuan, Nehemia pawh hian a

mîten a thil sawi chu an ngaih pawimawh ngei theih nân an

ngêng chhun zak tûr zâwngin a sawi niin a lang a. Tûna an

tawn mêk ‘mualphona,’ ‘zahna’ chu an lehthal theih nâna

thil ti tûrin a hmin thei ta rêng a ni. An invênna kulh chhia

khân hmêlma laka him loha a siam mai bâkah, a timualpho

êm êm mai a. Mahni inthiam lohna an neih mai bâkah,

zahthlâk pawh an ti tel bawk. Nehemia hian a mîten tling lo

riau leh zahpuiawm tak nia an inhriatna chu a rawn sawi

chhuak a. Heti lâi taka thil pawimawh ber chu châwimâwina

leh zahawmna leh, an pi leh pute sûlhnu humhim niin, chu

chu an zavâia \ang tlângin neih leh an tum dâwn a ni.

Jerusalem kulh chhe rem rum mai khân Pathian laka an

rinawm tâwk lohzia a tilang ve tlata ni.

Nehemian Pathian kut chua hnêna a awm thu a sawia,

lalin a hrilhte a sawi chhâwn leh hnu chuan mipuite pawh an

phûr thar hlê mai, “I tho vang u khai, i din teh tak ang u,” an

ti ta a (Nehemia 2:18). A pawimawh ber Pathian awmpuina

chuan chan miau avângin Persia sawrkâr an hlauh a \ûl tawh

lo. An dinhmun duhawm lo tak chu thlâk danglam tûrin an

‘tho va,’ thil an ti \an ta a. Hetianga rinnaa an che chhuak hi

keini tân pawh zirlâi pawimawh tak a ni. Lungngâia indawm

kun reng ringawtin emaw, chhuanlam tûr eng emaw zawn

ringawt emaw chuan thil thlâk danglam theih a ni ngâi lo va;

thil tih hmang chauha thlâk danglam theih a ni. Chuvâng

chuan, Nehemia pawhin thil eng emaw ti tûrin mipuite a fuih

ta a, an dinhmun khirh tak chu thlâk danglam tûra che tûrin

a hmin ta a ni.LALPAA an rinna nghat tlat tûrin a ngên bawk

Page 17: TEACHERS EDITION HMAN DÂN TÛR · Kan Pathian hi mihringte chanchin kal tawha rawn inrawlh \hîn LALPA a ni a. A mîte chu an ram lama hruai kîr leh an nih theih tûrin thil a ti

EZRA & NEHEMIA 7

a, a chhan pawh he hna thawk tûra anmahni hruaitu chuLALPA

a ni a, ani chuan an hna an hlenchhuah \hak thlengin a

awmpui ang.

Hetiang a nih avâng hian a hnêna an hmêlmate an lo kal

a, kulh sak \hat hna an thawh an rawn nuihsawh vêl pawh

khân a hnual chuang lo. “Vân Pathian chuan mi tihmuingîl

dâwn asîn” (Neh. 2:20) tiin a lo chhâng mai a ni. He lal no

hlântu huaisen tak hian a hmêlmate hmuhsitna \awngkam chu

a inhnehtîr duh miah lo va, Pathian thutiamte chu ta neihin, a

thiltihtheihna chu a vuan tlat zâwk a ni.

|HEN 3-NA: NUNA BEL TÛR

Hêng zawhnate hi i zirlâite hnênah zâwt ang che:

uuuuuNehemia \awng\aina hi ngun takin chhiar ula, a englâite hi nge nangni pawhin in \awng\ainaah in telh vetheih ang?

vvvvvHêngte hi ngaihtuaha chhâng tûrin zâwt \heuh angche: Nehemia hian Jerusalem a thlen ve hmâ pawhinkulh sak \hat hna thawh chuan dodâlna namên lo taka tâwk a ni tih a hre tawh reng a. Dodâlna leh harsatnanasatak in tâwk ngei dâwn a ni tih in hriat sa-nahmunah rawngbâwl tûrin Pathianin tîr ve ta che u sela, chu hna thawk tûr chuan in pên chhuak duh thoangem?

wwwwwNehemia hi hna pawimawh tak thawk tûrin Pathianina ko va. A ram khawpui leh mîte dinhmun chu a veiêm avângin lal hnêna thu a sawi hmâ-in chaw a ngheiina \awng\ai hmasa phawt a ni. In nuna harsatna in tawhchângin chaw nghei leh \âwng\âi in tum ve ngâi em?Eng tiangin nge chaw nghei leh \awng\ai hian in nunahdanglamna a lo thlen tawh \hin? Eng tik kha nge chaw

Page 18: TEACHERS EDITION HMAN DÂN TÛR · Kan Pathian hi mihringte chanchin kal tawha rawn inrawlh \hîn LALPA a ni a. A mîte chu an ram lama hruai kîr leh an nih theih tûrin thil a ti

8 TEACHERS’ GUIDE 2019 - 4

in nghei hnuhnun ber \um ni? Chumi \um chuan engvânga chaw nghei leh \awng\ai nge in nih?

xxxxxNehemia hian Jerusalema a lo kal chhan mipuitehnênah a sawi hmâ-in thil tih ngâi awmte a hriat theihnân khawpui a fang chhuak hmasa phawt a ni.a. Engati nge in nunah khân ruahmanna fel tak in neih a

pawimawh viau?b. Rawngbâwlna pawimawh tak eng emaw tuk in nihna

kha ngaihtuah ula. Chu rawngbâwlna chu \ha taka inhlen chhuah theih nân eng nge tih hmasa phawt ngâiawm le?

Page 19: TEACHERS EDITION HMAN DÂN TÛR · Kan Pathian hi mihringte chanchin kal tawha rawn inrawlh \hîn LALPA a ni a. A mîte chu an ram lama hruai kîr leh an nih theih tûrin thil a ti

EZRA & NEHEMIA 1

ZIRLÂI 3-NA OCTOBER 19, 2019

|HEN 1-NA: ZIRLÂI TLÂNGPUI THLÎRNA

Bible Châng Thlan: Ezra 7:10, 27; Rome 8:28.

Bible Châng Thlûr Bing Tûrte: Ezra 7;Daniela 8:14; 9:24–

27.

Ezra leh Nehemia-te hi Pathianin hna bîk, Jerusalem kulhte

leh kulh kawngkhârte siam \hat hna thawk tûra a koh an ni a.

Mahse, a pawimawh ber chu hêng mi pahnihte hi Pathian mi la

awm chhunte ‘din thar’ leh a, khawvêl hnêna misonari hna an

thawh chhunzawm leh theihna tûra buatsaih tûra koh an nihna

hi a ni. Ezra hian Pathianin a Thu zirtîrtu ni tûra kohna chu a lo

chhâng a. Saltâng kîr leh dangte nên Pathian mîte hnêna Pathian

chanchin zirtîr tûrin Jerusalem-ah a kal a. Chutah chuan

Jerusalem din thar leh hna thawk tûrin mîte a buatsaih a. Thlarau

lama harhtharna hi nun siam \hatna a thlen hmâa thleng hmasa

phawt \hîn a ni rêng a; chutiang harhtharhna chuan thil dik leh

\ha ti thei tûrin mi a buatsaih \hîn. Chutiang chu a nih avângin,

Ezra pawh hian theihtâwp chhuahin mîte chu Pathian nêna an

lên dun theih nân Pathian chanchin a hrilh \hîn a ni.

Hna thawk mi Nehemia pawh hi Jerusalem khawpui din thar

leh hna thawk tûra Pathianin a koh chhuah ve tho a ni a. Mîte

chu rorêlna dik thlentîr duhna rilru neihtîr tûr te, Pathian vênhimna

ring tûr te leh an hnam khawtlâng nuna siam \hatna thlentîr tûr

Page 20: TEACHERS EDITION HMAN DÂN TÛR · Kan Pathian hi mihringte chanchin kal tawha rawn inrawlh \hîn LALPA a ni a. A mîte chu an ram lama hruai kîr leh an nih theih tûrin thil a ti

2 TEACHERS’ GUIDE 2019 - 4

tein theihtâwp a chhuah a (rorêlna dik leh ham\hatna chang ve

pha lote ngaihsak hi Nehemia thil ngaih pawimawh ber pakhat

a ni). Kristian nun dik tak chu eng nge ni a, Pathian dân nî tina

nunpui tih awmzia chu eng nge ni tih a lantîr \hîn.

Chu bâkah chuan, tûn kâr zirlâi hian Ezra 7-a Artazerzia

thupêk chhuah kha Daniela 8:14-a kan hmuh ni/kum 2,300

hrilh lâwkna leh, Daniela 9:24–27-a kan hmuh hapta 70 hrilh

lâwkna chhiar \anna tûr a nihzia a rawn nemnghet a. Rome

8 leh 9-a kan hmuh, Pathian thlan tih chungchâng pawh a

sawi tel bawk a ni.

|HEN 2-NA: ZIR ZÂUNA

Hrilh lâwkna HunPathian chuan Ezra hi Daniela 9:24–27-a kan hmuh hapta

70 hrilh lâwkna hun in\annaah a ko chhuak a. Hêhrilh lâwkna

hun hi kum B.C. 457-a Artazerzian Jerusalem khawpui sak \hat

leh a nih tûr chungchânga thupêk a chhuah khân a lo in\an ve

chiah bawk a. Tûn kâr zirlâi hian chipchiar deuh zâwkin chu

hrilh lâwkna hun awmzia chu a sawifiah bâkah, kum 2,300 hrilh

lâwkna nêna a inzawm dân pawh min hrilhfiahsak bawk.

Hrilh lâwkna hmangin Pathian chuan kan khawvêla hi a vil

reng a, thil thleng hrang hrangte hi a hriatpui loh pakhat mah a

awm lo tih a lantîr a. Pathian chuan hêng hun hrilh lâwkna

in\annaah leh tâwpnaah emaw, buaina hun in\an lâi leh tâwp

lamah emaw te hian a mîte kâihruaitu tûr zâwlnei emaw,

hruaitu emaw a dah zêl bawk. Entîr nân, Israel mîte Aigupta

ram a\anga an chhuah lâi vêl khân Mosia a lo lang a, chutih

lâiin, Pathian mîten thlalêra an zinkawng an zawh tâwp dâwn

hnaih lam, Ram Tiam an luh hmâ deuh khân Josua a rawn

lang ve thung. Hêng a hnuaia kan han târ lante hian

chhandamna chanchina hun pawimawh lâiah zâwlneite koh

chhuah \hin an nih dân min hmuhtîr:

• Nova—Tuilêt hmâa Pathian rawng lo bâwl tûra koh chhuah a

ni.

Page 21: TEACHERS EDITION HMAN DÂN TÛR · Kan Pathian hi mihringte chanchin kal tawha rawn inrawlh \hîn LALPA a ni a. A mîte chu an ram lama hruai kîr leh an nih theih tûrin thil a ti

EZRA & NEHEMIA 3

• Abrahama—Pathian mîte pâni tûra koh chhuah a ni.

• Mosia—Pathian mîte Aigupta ram a\angin a hruai chhuak a,

Ram Tiam ramrîa thlenpui.

• Josua—Ram Tiamah Pathian mîte a hruai lût.

• Samuela—Israel mîten lal an neih hmâ leh neih \antirh lâi vêlin

an chunga rorêltu-ah a \ang \hîn.

• Hosea leh Amosa— B.C. 722-a hmâr lam lalram leh Samaria

khawpui a tlûk hmâ khân zâwlnei hna an thawk \hîn.

• Ezekiela leh Daniela—Babulon sala Juda-te an tân chhûngin

zâwlnei hna an thawk \hîn.

• Hagaialeh Zakaria—Saltângte chhuah hnu-ah rawng an bâwl.

• Ezra lehNehemia—ni/kum 2,300 hrilh lâwkna in\an kumah

(B.C. 457) Pathian tân rawng an bâwl.

• Baptistu Johana—Isuan a rawngbâwlna a\an hmâ-in Israel

mîte hnênah simna thu a lo hril \hîn.

• Stefena—Gentail-te hnêna chanchin \ha an thlen hnu-ah (hapta

70 hrilh lâwkna a tâwp kum, chu chu A.D.34 a ni a) thuhretu

nih hna a thawk.

• Ellen G. White-i—ni/kum 2,300 hrilh lâwkna tâwp kum

(1844)-ah zâwlnei ni tûrin koh a ni.

Heta kan han târ lan a\ang pawh hian, Pathian hnathawh

dân phung chu kan lo hre thei mai âwm e. Pathian tlanna

ruahmannaah chuan hun eng emaw bîk chungchâng hrilh

lâwkna eng eng emaw a awm zêl a. Thlarau lama buaina a

eng emaw a lo chhuah apiangin, Pathian chuan a zâwlneite a

tîr a, chu mîte chuan a mîte chu a hnêna kîr leh tûr leh, a

Thu zâwm tûrin an sâwm \hîn a ni.

Mimal Hun‘Thlang’ tih hian Ezra leh Nehemia-te thlan an ni ang deuha

thil eng emaw bîk tak thawk tûra mi tute emaw Pathianin a koh

chhuah pawh a kâwk thei a (Exodus 3:9–12; Isaia 6:7, 8; leh

Page 22: TEACHERS EDITION HMAN DÂN TÛR · Kan Pathian hi mihringte chanchin kal tawha rawn inrawlh \hîn LALPA a ni a. A mîte chu an ram lama hruai kîr leh an nih theih tûrin thil a ti

4 TEACHERS’ GUIDE 2019 - 4

Jeremia 1:5–9 te hi en la). Keimahni ngei pawh hi Isua

nungchang târ lang a, Pathian tâna thil eng emaw tak ti tûra

koh kan ni ve tho a ni. Chu chu ama tâna hna eng emaw kan

thawh hi a ni thei a; mi tu emaw kan \anpui ang pawh a ni

thei a; kan dam chhûng zawnga kan thawh tûra a tuk kan

hlen chhuah ang pawh hi a ni thei bawk.

A chungakan han târ lan tâk hruaitute hi ‘chutih lâi hun

bîk atâna’ Pathianin a thlante an ni \heuh a (Estheri 4:14).

Mîtechu thil \ha ti tûr te, an sual simtîr tûr te leh, Pathian

hnêna inpe tûr te-in an sâwm \hîn. Ezra leh Nehemia te hi

hun hrilh lâwkna sei ber in\an kuma Pathian mîte hruaitu ni

tûra koh an ni a. Israel mîte chu Pathian tâna nung tûr leh,

rinna leh thiltih hmanga a hnêna an inpêkzia tilang tûrin an

fuih \hîn. Babulon a\anga lo kîr lehte kha Babulon mîte nun

dânin a chiah hneh hlê tawh a, an pathian eng eng emawte

pawh kha an lo biakpui ve hman hial tawh bawk.

Nimahsela, vânneihthlâk takin, saltânna a\anga an lo chhuah

leh hnu kha chuan harsatna eng eng emaw hmachhawn \euh tho

mah se, milem biakna tak hi chuan a tibuai tawh vak lo thung a.

Amaherawhchu, tûn hmâa sâkhaw dang nêna an lo inchiahpiah

nasat tawhna khân nghawng \ha lo eng emaw chu a nei ve tho a

ni. Juda-te hian milem chu be tawh lo mah sela, tûn hmâa an lo

biak \hin avâng khân vân Pathian chibai bûk awmzia leh a tâna

nun dân tûr te hrilhfiah an ngâi tho a ni.

Chuvâng chuan, firfiak deuh taka thil chin fel an han tum

pawh hi mak kan ti tûr a ni lo vang, a chhan pawh hêng

hruaitu pahnihte hian thianghlim taka nun tih chu eng nge a

awmzia tih mîtezirtîr an duh a; Pathian duh loh zâwnga an lo

nun tawh \hin dân zawng zawng kha thlâksak vek an duh

vâng a ni. Chutiang chuan, Ezra leh Nehemia-te hian Jehova

hnêna inpe pumhlûm tawp mai tûrin Israel mîte kha an sâwm

a, siamtharna tluantling leh Pathian rawngbâwl châkna nei

tûrin an ng>n bawk a ni.

Page 23: TEACHERS EDITION HMAN DÂN TÛR · Kan Pathian hi mihringte chanchin kal tawha rawn inrawlh \hîn LALPA a ni a. A mîte chu an ram lama hruai kîr leh an nih theih tûrin thil a ti

EZRA & NEHEMIA 5

Dinthar Leh Hna Thawk Ho Tûra KohNehemia hian Ezra leh a thurualpuite thlen hnu kum 13 vêlah

(B.C. 445/444) Jerusalem a rawn thleng ve a. Mahse, Jerusalem

din thar leh hna a thawh tûr chu Ezra hnathawh tel lo kha chuan

a hlawhtling thei dâwn lo. |awngkam danga sawi chuan, Ezra

hi Pathianin thlarau lama mîte ‘din thar’ lehtûrin a hmang a,

chutianga thlarau lama din thar leh an nih chuan Nehemia lo

thlen hunah kulh chhe siam \hat hna pawh an thawk thei dâwn a

ni. A lang lo lamah Pathianin hnâ a lo thawk a, mipuite leh hruaitu

pahnihte thinlung chu a lo buatsaih lâwk a. Jerusalem din thar

leh ringawt kha a duh awm chhun a ni lo va, a chhûnga chêng

mipuite pawh amâmîte an nih avângin din thar leh a duh bawk.

Chutiang chu a nih avângin, Ezra leh Nehemia-te hna

pawimawh hmasa ber chu Pathian hnêna mîte hruai kîr leh a ni

a. Mipuite chu kulh leh tempul chhe tawh din thar leh hna thawk

tûra an tihphûr bâkah, Pathian hmangaihna nei thar leh tûrin an

pui bawk a. Anmahni ngei hian chutiang chu an thil duh ber a

nihzia an nunah an lantîr \hîn a, an \awng\ai a, châw te an nghei

a, Pathian an zawng a, Pathian Thû ang zêlin thil an ti \hîn.

Ezra leh Nehemia-te kha Juda hnam chanchina hun pawimawh

takah hna pawimawh bîk thawk tûra thlan chhuah an ni a. An

talen dawn ang leh anmahni thiam dân ang zia zêla hruaitu hna

thawk tûra ruat an ni. Ezra kha puithiam leh lehkhaziaktu a ni a,

chuvângin, an hna thawh ber chu Torah zirtîr a ni ang. Chutih

lâiin, Nehemia erawh chu lal hnêna no hlân \hîntu a ni vê thung

a, hruaitu nihna zia \ha tak mai a neih avângin mipuite pawh a

hûi khâwm thiam hlê a; an kova tla hna hlen chhuak tûrin a fuih

phûr \hîn. Chutiang chuan, Ezra kha zirtîrtu a ni a; Nehemia

erawh hna thawk mi a ni vê thung.

An pahnih hian hruaitu ni ve ve mah se, mîte an hruai dân

kawng erawh a dang a. Chutih rual chuan, mîte an hruai dân

kawngte hi heti lâi taka an thawh tûr hna atân hian a pawimawh

ve ve bawk sî. A pahnih hian a inpui tawn a, Pathian tâna

danglamna siam nân an thawk dûn bawk a. Pathian chuan mi

Page 24: TEACHERS EDITION HMAN DÂN TÛR · Kan Pathian hi mihringte chanchin kal tawha rawn inrawlh \hîn LALPA a ni a. A mîte chu an ram lama hruai kîr leh an nih theih tûrin thil a ti

6 TEACHERS’ GUIDE 2019 - 4

chi hrang hrang, tui zâwng leh thiam zâwng inang lo tak takte

kha Israel hnam tâna danglamna siamna tûrin a hmang

\angkâi vek a ni.

Keini pawh hi Pathianin hnâ emaw, chanvo emaw kan kova

a nghah kan hlen chhuah dânah mawh kan phur \heuh a. Chu

kan hnâ chu \ha takin kan thawk dâwn nge ni a, rûndâlah kan ti

ve mai mai zâwk dâwn tih chu keimahni duhthlanna tûr a ni.

Pathian chuan rahbi tinah min puih a inhuam a; amaherawhchu,

keimahni koha a nghah tawh chin hnâ chu ama’n rawn thawh a

tum zui tawh ngâi lo thung. Talen \ha tak tak kan kawl pawh a

ni maithei e; mahse, chûngte chu Pathian tâna kan hmang lo a

nih sîchuan awmze nei lo mai a ni ang. Dodâlna kârah pawh

kantheihna zawng zawng hi Pathianin ti tûra min tih chu kan

hlen chhuah ngei theih nân hman kan tum tûr a ni.

Ezra leh Nehemia-te pawh khân an hna chu han bânsan ve

daihna tûr chhuanlam \ha tak tak an nei vêtho; mahse, an bânsan

chuang lo. Pathian lamah an ngaihtuahna an dah ngheh tlat

avângin an thawk hrâm hrâm \hîn a. Kohna an dawn

pawimawhzia an hriatna chuan LALPA tâna an din tlat avânga

thil \ha lo lo thleng theite an hlauhna chu a luahlân a. An kova

tlâ hna chu thawh manhlâan ti êm êm mai a ni.

RuatlâwknaPathian chuan a mi Israel hnamte kha khawvêl hnêna êng ni

tûrin a lo ruatlâwk emaw, thlang emaw tawh a. Chu kohna an

dawn chungchâng chu Paula hian Rome 9–11-ah hian sawiin,

Israel hnam hruaitute khân Isua Krista chu an Messia-ah leh

Chhandamtu-ah an pawm loh tlatthu pawh a sawi tel bawk.

Chutiang chu ni mah se, Pathian kohna chu tihdanglam a ni

chuang lo va, tlêma her rem, her danglam hret erawh a ni thung,

a chhan pawh Pathian thil ngaihhlut zâwngte leh chhandamna

thilthlâwnpêk chu Gentail-te hnênah pawh puanzâr a \ûl vâng a

ni. Pathian chuan hna bîk eng emaw thawk tûrin mi tu tuteemaw

a ko chhuak \hîn a. Amah ringtu Juda-te leh Gentail-te chu

Page 25: TEACHERS EDITION HMAN DÂN TÛR · Kan Pathian hi mihringte chanchin kal tawha rawn inrawlh \hîn LALPA a ni a. A mîte chu an ram lama hruai kîr leh an nih theih tûrin thil a ti

EZRA & NEHEMIA 7

chhandamin awm vek se, khawvêl tân êng leh malsâwmna ni

\heuh bawk se a duh êm êm a ni.

Bible-a ruatlâwkna kan hmuh hian awmze pathum a nei a:

1. Pathian chuan chhandamna kawng khat chauh awm tûrin

ruahmanna a lo siam lâwk sa vek tawh a, chu chu Isua Krista

hmangin a ni (Joh. 14:6, Tirh. 4:12). Krisa chu keimahni mi

mal Chhandamtua kan pawm a nih chuan,Amaha chatuan

nunna chang tûrin thlan kan ni tawh a (Rome 8:29,Efesi 1:3–

8). Ani chuan mi zawng zawng hi chhandama awmah a duh

vek a ni (1 Tim. 2:3, 4).

2. Pathian chuan mi \henkhat hi (a mi mal ang leh a huho

ang pawhin) hna bîk eng emaw thawk tûrin a lo ruat lâwk

sa vek tawh a (ala bâng mi rinawmte chu chatuana

chanchin \ha hril darh tûra a lo ruat lâwk sa diam tawh

ang deuh hian). Khawvêl puma chanchin \ha hrilh chhuah

vek hi Pathian thiltum a ni (Isa. 49:6).

3. Pathian chuan Rorêltu anga a lo kal a, a lâwmmante a sem

huna a tih tûr chu a lo ruat fel sa vek tawh bawk (Daniela

2). Chumi chu khawvêl tâwpa hnehna a chan hunah a lo lang

chhuak ang. Pathianin mi tu tuteemaw a thlan chhan ber chu

mi tlêm tê chauh chhandam an nih theih nân ni lovin, hnam tin

zîng atâ a tam thei ang ber hruai khâwm an nih theih nân

zâwk a ni (Thup. 21:3).

|HEN 3-NA: NUNA BEL TÛR

Hêng zawhnate hian hun hrilh lâwknain a huam chin an sawi

a:

uuuuuA hmâa zâwlnei kan târlan tâkte kha en leh la. Engtinnge kohna an dawn chu an lo chhân hlawm? Engtin ngekoh an ni ngei a ni tih an hriat theih?

vvvvvEngati nge Ellen G. White-i pawh hi zâwlnei huangah rînluh ve theih a nih? Engtin nge Pathianin thlarau lama amîte hruaitu ni tûrin a hman?

Page 26: TEACHERS EDITION HMAN DÂN TÛR · Kan Pathian hi mihringte chanchin kal tawha rawn inrawlh \hîn LALPA a ni a. A mîte chu an ram lama hruai kîr leh an nih theih tûrin thil a ti

8 TEACHERS’ GUIDE 2019 - 4

wwwwwEngtin nge mîte hian Pathianin hruaitu ni tûra a kohtechu an lo dawnsawn \hin? Engati nge Pathianin a thlanhruaitute lo pawmna leh, chûng mîtena hruaitu hna anthawhna chu a buaichuar êm êm \hin le?

xxxxxEngati nge Pathianin a koh hruaitute hna hi thawh aharsat êm êm?

Hêngte hi chhâng leh la:uEngtin nge in nunah khân Pathian duhzâwng leh thiltumte

i lo hriat theih ang?

vEng thil nge nuam i tih zâwng ni rêng rêng? Eng tiang

kawngin nge i thil tih châk zâwng leh thiam ve zâwngte chu

amâ tâna hmang tûrin a koh che?

wEngtin nge in kohhran member-te zînga mi i thilpêk dawn

ang ni lo thilpêk dang dawng, Pathianin a rawngbâwl tûra

a koh vê thote nên khân hna in thawh ho theih ang? Engtin

nge in inan lohna chu chaknaah in hman zâwk theih ang?

xEngtin nge Pathianin ti tûra a tih che chu i ti ngei a ni tih

chiang takin i hriat theih ang?

Page 27: TEACHERS EDITION HMAN DÂN TÛR · Kan Pathian hi mihringte chanchin kal tawha rawn inrawlh \hîn LALPA a ni a. A mîte chu an ram lama hruai kîr leh an nih theih tûrin thil a ti

EZRA & NEHEMIA 1

ZIRLÂI 4-NA OCTOBER 26, 2019

|HEN 1-NA: ZIRLÂI TLÂNGPUI THLÎRNA

Bible Châng Thlan: Ezra 5:5;Nehemia 4:20.

Bible Châng Thlûr Bing Tûrte: Ezra 4:4–24; 5; 6 (a chîn

chhuak deuha hriat nân Nehemia 3, 4; 6:1–13 chhiar ni

se); Daniela 10:12,13, 20.

Tûn kâr zirlâiah hian Zerubabela hun lâi te, puithiam Ezra

hun lâi te leh Nehemia hun lâi te-a tempul leh khawpui leh kulhte

siam \hat hnâ an thawha dodâlna chi hrang hrang an tawhte kan

en ho a. Hêng chanchin hrang hrangte hi a thlen hmasak dân

indawta ziah chu ni lo mah se (a \hente hi chu thupui inang

tlâng deuh a nih avânga dah dun mai te pawh a awm bawk),

lehkhathawn hrang hrang leh Juda-te hêkna thu lo dawngtu

lalte hming a\ang hian thil thlen dân indawt chu kan zêldin

thei tho a ni.

An chhehvêla awm hnamte emaw, lalte emaw an hlauh avâng

leh Pathian vênhimna dawng dâwn lo nia an inhriat \hin avângtein

an hna kal lâi chu vawi tam tak an chawlhsan \hîn a, chuti chung

pawh chuan an hna tharthawh leh tûra fuih phûrtu hruaitu \ha

tak tak LALPA a rawn tîr zêl tho va. A châng chuan, kum eng

emaw ti chhûng zet an han chawlhsan vang vang \hîn a; mahse,

bânsan hlen tak tak chu a ni ngâi chuang lo.

Dodâlna te, hmuhsitna te leh a châng phei chuan, tharum

hmanga beihna te pawh han tâwk \hîn mah se, Pathian chuan

Israel mîte hi Ram Tiama kîr leh tûrin a duh a. Heta \ang pawh

Page 28: TEACHERS EDITION HMAN DÂN TÛR · Kan Pathian hi mihringte chanchin kal tawha rawn inrawlh \hîn LALPA a ni a. A mîte chu an ram lama hruai kîr leh an nih theih tûrin thil a ti

2 TEACHERS’ GUIDE 2019 - 4

hian harsatna eng emaw kan tawh avâng hian Pathian chuan thil

\ha ti tûrin min ko lo tihna a ni chuang lo tih kan hre thei âwm e.

Pathian chuan mi pângngâi ve maite lak a\angin thil lian tham

tak tak a phût ve \hîn rêng a, chutiang thil chu a lo thlen

theih nân amahin hnâ a rawn thawk bawk \hîn. Ezra leh

Nehemia te lehkhabu-ah pawh hian hruaitute leh zâwlneite

chu anmahni dodâltu leh haw êm êmtute laka ding nghet tlat

thei tûra Pathianin a puih \hin dân kan hmu a ni.

Pathian chuan harsatna leh buaina nasa tak kârah pawh,

amaha rinna nghat tlat tûr mi a zawng a; chutiang boruakah

chuan a rawn inrawlh a, a hna chu a rawn thawk mai \hîn.

Thawh hona \ha neih te, hma lam pan zêl duhna rilru put te

leh a tuksak hna hlen chhuah ngei duhna thinlung put te hi

Pathian chuan a lâwm hlê a ni.

|HEN 2-NA: ZIR ZÂUNA

Ezra Lehkhabua Thil Thlengte Thlen Dân IndawtGovernor Zerubabela Hnuaia Thlengte

• B.C. 537–535—tempul maichâm leh a lungphûmte siam \hat a

ni(Ezra 3)

• B.C. 535–520—dodâlna nasa tak an tawh avângin hna

chawlhsan rih a ni (Ezra 4–6).

• B.C. 520–515—Hagaia leh Zakaria te hnuaia hna thawh \an

leh a ni.

• B.C. 515—tempul sak \hat hna thawh zawh a ni(Ezra 6:13–

22).

Ezra Hun Hmâ

• B.C. 465–464—Jerusalem din thar leh hna thawhna-in dodâlna

a tâwk (Ezra 4:7–23)—Artazerzian a lal \antirh lamah hna

chawlhsantîrna tûr thupêk a chhuah.

Ezra Hun

• B.C. 457—Hna chawlhsan rih a nih lâiin Jerusalem-ah Ezra a

rawn thleng ve (Ezra 7).

Page 29: TEACHERS EDITION HMAN DÂN TÛR · Kan Pathian hi mihringte chanchin kal tawha rawn inrawlh \hîn LALPA a ni a. A mîte chu an ram lama hruai kîr leh an nih theih tûrin thil a ti

EZRA & NEHEMIA 3

Ezra 3 hian tempul mâichâm din thar leh a nih thu leh a

lungphûmte rem \hat leh a nih thu a sawi a, chu chu B.C. 537–

535 khân Kura thupêk angin a thlenga (Ezra 1:1–2:70). A

lawmnate an neih hnû hian (Ezra 3:10–13) dodâlna nasa tak

an tawh avângin hna kal lâi chu chawlhsan leh rih a ni a (Ezra

4:1–5); chu chu B.C.535 \anga B.C.520 thleng kha a ni (chipchiar

deuh zâwka hre duh tân Ezra 4:24–6:12 chhiar ni se).

Ezra 4:6 hian Zerzia (Ahasuera) hun lâia (B.C. 486–465)

tempul sak hna thawhin dodâlna a tawh thu tlêm azâwng a sawi

a. Ezra 4:7–23-ah hian Lal Artazerzia lal \an tirh lama dodâlna

an tawh chanchin kan hmuh leh bawk. Ezra hian Artazerzia leh

Daria hnêna lehkha an thawna an thil ziah chu a rawn ziak

chhâwng a. A lehkhabu hi Hebrai \awngin a ziak a, chutih

lâiin, chûng lehkhathawna an thil ziah a ziah chhâwn ve-te

erawh chu Aramaik \awngin a ziak bîk thung. Hei hian hêng

lehkhathawnte hi sawrkâr lehkha pawimawh an vawn \hat

niin, chutih lâi huna sawrkâr thu pawimawh an ziahna \hin

Aramaik \awng ngeia ziah a nihzia a tilang.

Dodâlna nasa tak an tawh hnu-in,B.C. 520 khân Zâwlnei

Hagaia chuan tempul sak hna chhawnzawm leh tûrin mipui a

chawk phûr a (Hagaia lehkhabu-a a sermon ropui tak tak panga,

tâwi tê tê-te hi chhiar ang che). Zâwlnei Zakaria paw’n rawn

zawm ve-in, kum nga pawh tling mang lovah tempul sak hna

chu an thawk zo ta mai a. Tichuan, B.C. 515, March thla khân a

hlanna hun an hmang a (Ezra 6:13–18), chumi hnu thla khatah

Kalhlên Kût an hmang zui leh bawk (Ezra 6:19–22).

Daniela 10:12, 13, 20Pathian chuan Babulon sal a\anga rawn chhuak hlim a mîten

Jerusalema tempul sak hna an thawh theih nân thil eng kim a lo

buatsaih sa vek tawh a. Amah rawn lo chêin an hna thawh lâi

tihbuai tumtute chu a rawn dang a; chutiang chuan a duh zâwng

tak hna an thawh theih nân kawng a rawn hawnsak a ni.

Page 30: TEACHERS EDITION HMAN DÂN TÛR · Kan Pathian hi mihringte chanchin kal tawha rawn inrawlh \hîn LALPA a ni a. A mîte chu an ram lama hruai kîr leh an nih theih tûrin thil a ti

4 TEACHERS’ GUIDE 2019 - 4

Daniela 10-a kan hmuh angin, Gabriela leh Mikaela (hei hi

Isua Krista hming dang a ni tih hria ila) te chuan Persia ram lal

Kura leh a fapa Cambyses-a te rilru hneh tumin theihtâwp an

chhuah a. An hmêlmate khân hêng lal pahnihte hi tempul

sak \hat hna thawh mêk chu tihtâwptîr tûrin hmin an lo tum

ve ngar ngar bawk. Hêng lal pahnihte rilru-ah hian Pathian

mîten Pathian nung chibai an bûkna tûr hmun an sak theih

nâna phalna an pêk theih nân, Pathian chuan hna a thawk a.

Hetianga Pathian pawhin theihtâwp chhuaha, \an a lo lâk ve

lâia anmahni Juda-te zâwk an hnual a, an hna an chawlhsan

leh mai \hîn hi a mak hlê mai. Mahse, Hagaia a lo lan chiah

khân hna chu tharthawh a ni lehta a ni.

Hei hi keini tân pawh vaulâwkna a ni ve nghâl a, a duhzâwng

ti tûra hma lam kan pan zêl theih nâna kawng min hawnsak reng

lâi hian, Pathian hruaina chu zui kan hlauvin, rinna kan lo tlachham

ve hle mai ang tih a hlauhawm hle mai. Pathian ruahmanna chuan

keini ruahmanna leh thil chhût dânte âi chuan hna a thawk \ha

\hîn zâwk hrim hrim a. Mahse, a kaihhruaina chu kan rina kan

zui ve a ngâi thung. A ruahmanna leh a kaihhruaina chu a \ha

ber a, kan tâna \ha ber tûr chu a ngaihtuah reng a ni tih kan hriat

chian a pawimawh khawp mai.

Hagaia leh ZakariaZâwlnei Hagaia leh Zakaria chu kum 15 chhûng zet tempul

sak \hat hna a khaihlak hnu-ah an rawn lang hlawl mai a. Hetih

lâi hian mipuite chu an lo hnual hman tawh hlê a. Pathian chuan

hêng zâwlnei pahnihte hi kovin, mipuite hnênah chuan kal a,

dodâlna nasa tak kârah pawh tempul sak hnâ chu tharthawh leh

tûra fuih tûrin a tîr a. An hnênah a awm tlat dâwn avângin hlâu

miah lo tûrin a hrilh bawk.

Pathian chuan, “Hêtempul hi a chhiat rem rum lâia nangni

bang thuah nei ina in lo chên hi a hun pawh in ti rêng rêng em

ni?” (Hag. 1:4) tiin mîtechu a zâwt a. Bible-a insak chungchâng

sawinaa ‘thuah’ tih thumal (Hebrai \awng chuan, safun an ti a)

Page 31: TEACHERS EDITION HMAN DÂN TÛR · Kan Pathian hi mihringte chanchin kal tawha rawn inrawlh \hîn LALPA a ni a. A mîte chu an ram lama hruai kîr leh an nih theih tûrin thil a ti

EZRA & NEHEMIA 5

a lo lanna hrang hrangte hi ngun taka kan chhiar chuan, thil

ngaihnawm tak eng emaw kan hmu ngei ang. Hêngte hi sidar

thing nêna inzawmna nei vek a ni hlawm a (1 Lalte 6:9; 7:3, 7;

Jeremia 22:14).

Pathianin a mîte in chu bang/chung ‘thuah nei’ nia a sawi

chhan chu he lâi ram vêla an hmanraw hman tlânglâwn ang hmang

lova sak a nih vâng a ni. Eng nge sidar thing chu hman hrim hrim

chu a sualna awm le? A tîrah chuan Juda-te hi tempul sak \hat

lehna atân Lebanon rama sidar thingte hmang tûra hrilh an ni a.

A sak dânah pawh Solomonan a lo sak ang chiah khân sak leh

tûr niin, a ban atân lung hman a ni ang; mahse, lung chu a lan loh

nân sidar thinga thuah leh vek tûr a ni. Sidar thingte chu tempul

bang thuah nan hman tûra ruahman a ni tihna a nih chu.

Amaherawhchu, tempul sak hnâ an thawh chu chawlhsan

tûra an hmêlmaten an rawn ‘tihluih’ khân sidar thingte chu

hman lohvin a let rem rum mai a, “Engah nge keimahni in

sak nân kan hman mai loh ang, heti hian hman lohin a let mai

mai tho sî a?” an ti a ni ngei ang.

Hetiang hian tempul sakna tûr thingzai chu anmahni in sakna

atân lo hmang tawh mah se, Pathian chuan a chin fel dân kawng

a rawn kawhhmuh leh ta tho va. Tlângahte va kal a, chuta \ang

chuan thing dang rawn hâwna a insa tûrin a tîr a. Pathian chuan

ama in sak nân hmanraw man to tak tak a phût kher lêm lo; an

zînga a chên ve theihna tûr in neih ve a duh mai chauh a ni.

A pawimawh ber chu, Pathian chuan a mîte hi amah nêna

chên ho thlahlel se a duh êm êm mai hi a ni a; chu chu tempul

saktîr a duh chhan pawh a ni rêng bawk. A buaithlâk lâi chu,

Pathian tâna an thinlung an pe thei tlat lo mai hi a ni a—tempul

sak hna an zo hlei thei dêr lo mai pawh hi Pathian awmpuina an

thlâkhlelh lohzia tilangtu pakhat a ni. Kan hnaah emaw, mi tu

emaw tâna kan inpumpêk hlê a nih chuan, dodâlna tâwk eng

ang mah ila, kan hnual chuang ngâi lo vang. Pathian mîten tempul

sak hna an hlamchhiah tlat mai khân, Pathian tâna an inpêkna

nêpzia a tilang chiang hlê.

Page 32: TEACHERS EDITION HMAN DÂN TÛR · Kan Pathian hi mihringte chanchin kal tawha rawn inrawlh \hîn LALPA a ni a. A mîte chu an ram lama hruai kîr leh an nih theih tûrin thil a ti

6 TEACHERS’ GUIDE 2019 - 4

Nimahsela, Pathian a\anga lo chhuak fuih phûrna chuan

mîtechu an mutthlûkna leh hlauhna lak a\angin a kâih harh a,

tempul sak hna pawh an chhunzawm leh ta a. Hemi hnu hi chuan

an hna an chawlhsan tawh ngâi lo. Kum nga chhûng lêkin tempul

sak hna chu an zo ta mai rêng a. A châng chuan khawvêl thilte

leh khawsak nawmnate hian min titlu ve \hîn a. Chutih hunah

chuan mihring nunah hian eng thil nge pawimawh ber tih kan

ngaihtuah \hin a \ha khawp mai.

Ezra Lehkhabua Thil Thlengte Thlen Dân Indawt• B.C. 445/444—Jerusalem-ah Nehemia a rawn thleng (Nehemia

1, 2).

• A hnathawhin dodâlna a tâwk (Neh. 2:11–20; 4:1–23; 6:1–

14).

• Ni 52 hnu-ah (thla hnih âia tlêm deuh) khawpui kulhte sak

\hat hna thawh zawh a ni (Neh. 6:15–19).

Nehemia 4Sanbalata leh Tobia-te \ang dûn hian Judai ram hmâr lama

awm Samaria khua chu an awp tlat mai a, Nehemia chu vau-in,

Juda-te chu nuihza siam nân an hmang bawk \hîn a. Sanbalata

hi puithiam lalber thlah a\anga (inneihna hmangin) Juda hnam

nêna inzawmna nei a ni a, chuvângin, kulh siam \hat leh a nih

chuan Juda hnamte chunga thu a neihna kha a chân mai a hlau

va. Juda-te chu chak lo tê tê leh tlêm tham tak niin a ngâi a, an

thawh tum hna pawh an tân chuan huhphurhawm tak niin a

hmuhsak bawk. Juda-te hian Jerusalem kulh an sak \hat leh

theih rêng rêng a ring lo va. Heti lâi vêla awm ve lal dangte nên

inthurualin Israel-te chu dan an tum ta a ni.

Arab-hote chu Geseman hovin, Juda ram hnuai chhim lamah

an awm a; Ammon-hote chu Persia ram huam chhung khaw

chhak lamah an awm awm a; Asdod-hote chu Judai ram thlang

lamah an awm bawk. Chutiang chuan, Judai ram kha anmahni

haw êm êmtu hnam hrang hrangin an hual chhuak vek a. Israel

Page 33: TEACHERS EDITION HMAN DÂN TÛR · Kan Pathian hi mihringte chanchin kal tawha rawn inrawlh \hîn LALPA a ni a. A mîte chu an ram lama hruai kîr leh an nih theih tûrin thil a ti

EZRA & NEHEMIA 7

mîte chu zâm hlê mah se, Nehemia erawh chuan an vauna thute

chu Pathian zah lohna leh, Juda hnam hmuhsitna angah a ngâi a.

Pathian hming leh Israel hnam hming chu nuihzabûrah an siam

a, chuvâng chuan, “Aw kan Pathian, min lo ngâithla teh. . . ,

min sawichhiatna hi anmahni lu chungah thlentîr hlauh zâwk ang

che,” (Neh. 4:4, NKJV) tiin Pathian a âu ta a ni.

Amahin thungrûl lovin, Pathian chu a duh dâna thil rawn ti

tûrin a ngên zâwk hi a chhinchhiah tlâk ngawt mai. Nehemia

hian kulh sak \hat hna thawk tûrin Pathianin a ruat a ni tih a ring

nghet hlê a, a rinna tinghet sauh tûrin lal duhsakna a dawn bâkah,

mipuite thlâwpna pawh a hmu bawk. An hmêlmate vauna

\awngkamte chuan mipuite a tihlâu a ni tih hria a, Pathian chu a

ropuiin a hlauhawm a (Neh. 4:14), anmahni a rawn puih dâwn

bawk avângin (Neh. 4:20) hlâu lova hna thawk sauh sauh tûrin

a fuih \hîn. Mipuite chu ko khâwmin, pâwl hrang hrangah a

\hen a, pâwl tinte chu râlthuam leh hriamhrei a kentîr \heuh bawk

a. Hetianga a tih chhan chu an hmêlmate lo hmuh atân a ni a,

indo peih reng an nihzia rawn hria se a ti a ni.

A ruahman ang tak chuan thil a kal ta a; an hmêlmate thil

ruahman chu a sukuk ta zâwk a. Heta \ang hian Juda-te chuan

Pathiana rinna nghah a, an Pathian âia lian leh thiltithei zâwk nia

an hmêlmate hmuh loh a pawimawhzia an lo hriat phah ta a.

Vauna eng eng emaw chu la tâwk zeuh zeuh tho mah se, kulh

sak \hat hna chu an thawk chhunzawm zêl a, tichuan, ngawrh

taka ni 52 chhûng an thawh hnu-ah an lo zo fel ta a ni (Neh.

6:15).

|HEN 3-NA: NUNA BEL TÛR

An hnathawh vawi eng emaw zât an chawlhsan \hin chhan

chumîten an chunga thil eng emaw an rawn tih an hlauh vâng

a ni. Hmêlmate vauna, hna thawk chhunzawm lo tûra lal

thupêk leh anmahni an tlêm tham lutuk te khân an hna thawk

\ha thei lo tûrin a tihnual \hîn a ni.

Page 34: TEACHERS EDITION HMAN DÂN TÛR · Kan Pathian hi mihringte chanchin kal tawha rawn inrawlh \hîn LALPA a ni a. A mîte chu an ram lama hruai kîr leh an nih theih tûrin thil a ti

8 TEACHERS’ GUIDE 2019 - 4

uuuuuZâwlnei Hagaian tempul sak \hat leh hna hlawhtlingtaka an thawh ho theihna tûra mîte a fuih phûr dânkha eng nge ni?

vvvvvThil lo thleng theite kan dâwn nasat lutuk hian engnge lo thleng \hîn? Thil \ha lo zâwk a lo thlen phah\hîn a ni lo’m ni? Thil \ha lo tak lo thleng dâwn ngeinia kan hriat tlat avângin keimahni kan intihhrehawma, kan zêldinna chuan Pathian kan rinna tûr leh hmalam kan pan zêlna tûr kawng a dâl ta \hîn a ni.Harsatnate hi a nihna tak âiin kan hmu lian zâwk fo,Pathian chuan min beihsak dâwn a ni tih kantheihnghilh bawk \hîn. Engtin nge Nehemia ang hianPathian chu kan lamah a \ang a ni tih rinna chak takkan lo neih ve theih ang?

wwwwwKan vêla mîte fuihphûr tûr kan nihna kawngah hianNehemia tih dân a\anga hruaitu zia \ha tak tak kanzir theih awmte chu eng nge ni?

xxxxxPathian hna i thawh hlauh chhan thilte chu eng ngeni?

yyyyyAn nuna harsatna tâwkte leh hlauhna eng eng emawnei tlatte hi LALPAN an harsatna a sut kiansak dâwn ani tih hre tûrin engtin nge i puih theih ang?

Page 35: TEACHERS EDITION HMAN DÂN TÛR · Kan Pathian hi mihringte chanchin kal tawha rawn inrawlh \hîn LALPA a ni a. A mîte chu an ram lama hruai kîr leh an nih theih tûrin thil a ti

EZRA & NEHEMIA 1

ZIRLÂI 5-NA NOVEMBER 2, 2019

|HEN 1-NA: ZIRLÂI TLÂNGPUI THLÎRNA

Bible Châng Thlan: Nehemia 5:11, 15, 16.

Bible Châng Thlûr Bing Tûrte: Nehemia 5.

Nehemia 5 hian saltâng chhuak lehte zînga rorêlna dik lo

thleng a hmachhawn dân chanchin a sawi a. Jerusalem kulh

sak \hat hnâ an thawh lâi, an hmêlmate do tûra an \an tlân

dial dial lâi ngei khân an zîngah thil fel lo eng eng emaw a

awm tlat mai. Hetih lâi vêl hian \âm a tlâ a, chu chuan

chhûngkaw \henkhat chu Persia sawrkâr hnêna chhiah an

châwi tûr a pêk theih lohtîr a, \henkhat phei chuan chaw

leina tûr tak ngial pawh an nei tawh lo a ni.

Chuvâng chuan, an in te, an ram te, an huan te an dahkham

a. Chutianga an dahkham hnu-ah pawh chuan an sum leh pâi

dinhmun a ziaawm theih chuan sî loh avângin chhiah pêk theih

dân kawng dang zawn leh an ei tûr dap chu an tih ngei tûr a lo

ni ta. Hetih hun lâi hian leiba pêk theih loh avânga bâwiha intântîr

chu an thil chîn \han tak a nih avângin, Israel mîte pawhin an zui

ve a, an leibat tlâk nan an fâte emaw, anmahni ngei emaw pawh

an leibatnate hnênah inhralh mai \hîn.

Israel mîte chuan anmahni hnampui ngeite an retheihna

remchânga lâin an lei \hîn a nih tih Nehemian a lo hriat chuan a

thin a rim hlê mai a. Hetiang tih hi dân chuan phalsak tho mah

se, rorêlna dik lo tak nia a hriat avângin na takin a do ta a ni.

Page 36: TEACHERS EDITION HMAN DÂN TÛR · Kan Pathian hi mihringte chanchin kal tawha rawn inrawlh \hîn LALPA a ni a. A mîte chu an ram lama hruai kîr leh an nih theih tûrin thil a ti

2 TEACHERS’ GUIDE 2019 - 4

Juda mi hausate leh hruaitu \henkhatte chu a hmachhawn

rap mai a. Anmahni unaute ngei kuta hloh leh tûra sal a\anga

chhuaha Israel rama pêm luh chu thil dik nia an hriat leh

hriat loh te a zâwt a.

A tâwp a tâwpah, an thil tih dik lo tak chu bânsan tûrin a

hmin thei ta a, mi retheite hnên a\anga an lo lâk tawh zawng

zawng pawh pêk kîr leh vek an remti ta bawk. Nehemia hi thu

dik \ana ding tlat \hîn mi entawn tlâk tak a ni a; mi thil ti thei tak

takte hmâah pawh a zâm ngâi chuang lo. Eng anga ropui leh

dinhmun pawimawh chelh pawh ni se, thil an ti dik lo a nih chuan

hmâichhanah a hrilh hmiah zêl mai a ni.

|HEN 2-NA: ZIR ZÂUNA

Nehemia 5 Kal HmangNehemia 5 hian thupui pakhat a nei a, chu chu hlâwm hrang

hrangah \hen theih a ni. Hetiangin:

I. Mipuite buaina leh phunnâwina leh a chin felna tûraNehemia thiltihte (Neh. 5:1–13).

1. Mipuite vuivâi chhante (Neh. 5:1–5).

2. Nehemia thinrimna leh anmahni a zilhhâuna(Neh. 5:6–7a).

3. Nehemian vântlâng inkhâwm neih a rawt a, hruaitute chu

an thil tih dik lo a hrilh (Neh. 5:7b–8a).

4. Hruaitute chu sawi tûr hre lovin an ngâwi reng(Neh. 5:8b).

5. Hruaitute chu Pathian \ih taka nung a, mipuite hnênah an

thil lo lâksak tawhte pe kîr leh tûrin a hrilh (Neh.5:9–11).

6. A thil sawi chu \ha takin an lo chhâng lêt (Neh. 5:12a).

7. Hruatuten thu an tiam a, Nehemian entîr nei thil a ti a,

mipuiten LALPA hnênah lâwmthu an sawi (Neh. 5:12b–

13).

II. Nehemia tih tak zet leh mahni hmasialna nei miah lovinkum 12 chhûng zet rawng a bâwl (Neh. 5:14–16).

III.Nehemian phal takin mi eng emaw zât leh mikhualtetân ni tin ruai a buatsaih \hîn (Neh. 5:17, 18)

Page 37: TEACHERS EDITION HMAN DÂN TÛR · Kan Pathian hi mihringte chanchin kal tawha rawn inrawlh \hîn LALPA a ni a. A mîte chu an ram lama hruai kîr leh an nih theih tûrin thil a ti

EZRA & NEHEMIA 3

IV. Pathian hnênah zahngaihna dîlin Nehemia a \awng\ai(Neh. 5:19).

Inrahbehna leh Rorêlna Dik Lo Thleng A HmachhawnKhatia LALPA tâna hna thawka an buai tlân êm êm lâi khân,

Pathian hruaitute lakah vuivâina lian tak mai a lo chhuak a. Mi

retheite chu rah behin an awm a, chaw khaw puarna tûr pawh

an hmu zo lo va, an fâte chu salah an tâng a, an ram leh grêp

huan te pawh chhuhsak an ni tawh bawk.

Chutiang thil chu a thleng mêk a ni tih Nehemian a lo

hriat chuan a thin a rim hlê mai a. Heti lâia ‘thinrim’ tih a

sawina thumal hi Hebrai Bible-ah chuan kharah tih a ni a,

chumi awmzia chu ‘thinrima alh chhuak’ tihna niin, thinrim

tak chungalo chhâng lêt sawina atân hman \hin a ni. Hê

thumal hi Bible-ah a lang nual a.

Entîr nân, Kainan a thilhlan pawm a nih loh avânga a

thinrim thu sawina atân khân hman a ni a, Israel mipuiten

sebâwng no lim an lo lâm hual mup mup mai a hmuha Mosia

thinrimzia sawina atân pawh khân hman a ni bawk (Exod.

32:19, 22).Kharah tih chu Pathian thinrim thu sawina atân

hman a ni vê tho bawk a, Israel mîten thil sual tak tak an

tiha Pathian a thinrimzia sawina atân khân hman a ni \hîn

(Exod. 4:14; Exod. 32:10, 11; Nam. 11:1, 10, 33).

Amaherawhchu, ‘a lo thinrim ta êm êm a’ tih \awngkam chiah

chiah hi chu awmze nei deuh takin hêng chângahte hian hman a

ni thung. Genesis 34:7-ah chuan he \awngkam hi Dinaiin

pâwngsual a tawh a, a nu\â-te (Jakoba fapa-te) thinrim lutukin

a thungrulh nâna Sekema khuaa chêng mipa tawh phawt chu a

thah chimih vek thu sawinaah khân hman a ni. 2 Samuela 13:21

kan chhiar chuan Lal Davida chu a fapa Amnonan a fanu Tamari

(Amnona farnu ngei) a pâwngsual tih a hriat avânga a thinrim

hlê thu kan hmu bawk; mahse, hetah hi chuan rorêlna dik lo

thleng hmachhawna thinrim chu a nilo thung.

Page 38: TEACHERS EDITION HMAN DÂN TÛR · Kan Pathian hi mihringte chanchin kal tawha rawn inrawlh \hîn LALPA a ni a. A mîte chu an ram lama hruai kîr leh an nih theih tûrin thil a ti

4 TEACHERS’ GUIDE 2019 - 4

Hê \awngkam hmanna dang leh chu Nehemia 4:7 a ni a.

Khatia Juda-ten kulh an sa \ha leh mêk tih thu Juda-te hmêlmaten

an lo hriat khân an thin a rim hle mai a, a chhan pawh kulh an sa

\ha leh a nih chuan Judai ram chu an thuhnuaiah an dah thei

tawh dâwn lo tih an hriat vâng a ni. Hê \awngkam hman a nihna

châng hmasa pahnihte hi pâwngsual chungchângah a ni a, chu

chuan Nehemia lehkhabua rorêlna dik lo thleng pawh hi thil lian

tham tak a nih ve thozia min hriattîr.

Anmahni unau-nu emaw, anmahni fanu emaw ngeiten

pâwngsual an tâwk a ni tih an hriata an thinrim ang chiah khân,

Nehemia pawh hi a thu hriat chuan a tithinrim ve hlê mai a. Hei

hian rorêlna dik lo leh dik lo taka thil tihte hi angkhat rengah a

ngâi a tih a tilang. Chutiang chiah chuan inrahbehna pawh hi a

ngâi a. Inrahbehna thleng khân Nehemia thinur a chawk tho a ni

ngei ang. Chuvâng chuan rahbeha awmte chu ama fâte angah

ngâiin, na takin an thlavâng a hauhsak ta a ni.

Nimahsela, Nehemia hi a che nghâl rum rum chuang lo va,

ngun takin thil a ngaihtuah hmasa phawt zâwk \hîn. Heti lâia a

thumal hman hi Hebrai \awng chuan malakh tih leh levav

tih te a ni a. Malakh tih chuan awmzia pahnih a nei: 1) ‘lal

anga rorêl’ tihna emaw, ‘lala siam’ tihna emaw a ni thei a;2)

‘ngaihtuah’ tihna emaw, ‘ngun taka ngaihtuah vang vang’

tihna emaw pawh a ni thei bawk. Levav tih awmzia chu

‘thinlung’ tihna a ni ve thung a. He lâi chângah hi chuan ‘ka

thinlungah’ tihna anga hman a ni.

Tichuan, hêng thumalte hi han rem khâwm ta ila, thil awmzia

hrethiam tûrin, Nehemia hian ngun takin a ngaihtuah tihna a ni

ang. Hebrai mîte ngaihtuah dânah chuan ‘thinlung’ tih leh ‘rilru’

tihte hi thil thuhmun reng, hman pawlh vêl mai mai \hin a ni a;

chuvâng chuan, Nehemia hian Hebrai mîte zînga rorêlna dik lo

leh inrahbehna thleng mêk chu eng tia tih tûr nge tih hre tûrin

ngun takin ngaihtuahna a sêng a nih a rinawm. Chutichuan, he

thua kan hmuh Nehemia thiltih a\anga zirlâi pawimawh tak zir

chhuah theih kan neih tâk chu, rorêlna dik lo thleng kan hmuhte

Page 39: TEACHERS EDITION HMAN DÂN TÛR · Kan Pathian hi mihringte chanchin kal tawha rawn inrawlh \hîn LALPA a ni a. A mîte chu an ram lama hruai kîr leh an nih theih tûrin thil a ti

EZRA & NEHEMIA 5

hi thinrim chungin kan pâwng hmachhawn mai tûr a ni lo tih hi a

ni a. Engtia tih nge \ha berang tih kan hriat theih nân, hun eng

emaw chen ngaihtuahna kan sêng hmasa phawt \hîn tûr a ni.

Rorêlna dik lo thleng kan hmuha kan thinrimzia lantîr chu thil

\ha leh pawimawh tak a ni ngei a; amaherawhchu, thinrimna

hrîkthlâk kher erawh a thiang chuang lo. Entîrna han sawi ila, a

unaupa Abela laka Kaina a thinrim ngawt kha thil âwm ang lo

tak mai a ni. Thil dik lo ngaihzam mai mai hi sual rau rauah

pawh a \ha lo ber a ni a. Rorêlna dik lo thleng mêk kan hmuha

kan harsatna a nih vê loh avâng maia kan ngaihsak loh hian sual

kan huat lohzia kan tilang. Kan Pathian hi rorêlna dik duh Pathian

a ni a; rahbeha awmte lamah hian a \ang ngar ngar \hîn tih kan

hriat a \ha. Zâwlneite khân Pathian mîtechu rorêlna dik lo thleng

titâwp tûra hmâ an lâk loh avângin an zilhfo va. Mi retheite

\anpui a, hmeithâi, fahrah leh ram dang mîte laka khawngaihna

lantîr tûrin an fuih nasa hlê \hîn a ni (entîr nân, Deut. 10:18;

14:29; 24:19; 27:19, leh Zakaria 7:10 te hi chhiar ni se).

Juda mi hausate leh rorêltute a zilhhâu hnu chuan (a zilhhâuna

thu hi engtin mah an chhâng lêt lo va), mipui a ko khâwm ta

a;mipuite chuan thiltih dik loh takte avângin a chhuahchhâl ve

thung tawh dâwn a ni. Chu bâkah, mipui tam tak pungkhâwm

an hmuh khân an zâm ang a, a thil phûtte chu an remtihsak

phah mai dâwn bawk a. Hêngte âia pawimawh zâwk chu,

Pathian hmâa an mawhphurhna an neih a hrilh hi a ni: “Kan

hmêlma, hnam dangten minsawichhiatna avângte hian kan

Pathian \iha in awm a \ûl a ni lâwm ni?” (Neh. 5:9)tiin a

zâwt a. ‘Pathian \ih’ tih \awngkam hi vawi eng emaw zât a

hmang a ni (Neh. 5:9, 15; Neh. 7:2).

‘Pathian \ih’ nun chu Pathian nêna an ‘lên dun’ theihna tûra

thil pawimawh tak niin, a duh zâwng an tih a, amâ tâna an nun

theihna tûra thil tih ngei ngei ngâi ni bawk. Hei vâng hian

Jerusalem-ahpawh hruai kîr leh an ni rêng a; ‘Pathian mi rinawm

tak’ an lo ni a, chutiang taka an nun theihna tûr chuan sal an

tânna ram ata hruai chhuah an ni.

Page 40: TEACHERS EDITION HMAN DÂN TÛR · Kan Pathian hi mihringte chanchin kal tawha rawn inrawlh \hîn LALPA a ni a. A mîte chu an ram lama hruai kîr leh an nih theih tûrin thil a ti

6 TEACHERS’ GUIDE 2019 - 4

An thlahtute khân Pathian an lo hawisan tawh a ni tih

hriain, anni chuan a lam hawi leh an duh a. Nehemian a

zilhhâua engtin mah an chhân loh chhan chu tûn hmâa zirtîrna

an lo dawn tawh \hin kha an kalsana, an chheh vêla hnam

dangte tih dân an chhawm lût nasa lutuk tawh tih an hriat

chian êm vâng a ni. An chheh vêla awm hnam dangte tih ang

an tih vê a, anmahni hlâwkna ûm avânga chan \ha chang ve

thei lote an rah beh tlat reng chuan mîte tân êng an ni thei lo

vang.

Nehemia hian thil inpûktîr hrim hrim hi a sawisêl a ni hran

lo, amah pawhin buh leh pawisate a pûktîr \hîn vetho. A

sawisêl chu a pung ûma inpûktîr ang hi a ni a. Chuvâng chuan,

hruaitute chu mi thil an lo neihsak tawhte pe lêt leh a, a

pung an lo lâksak tawh zawng zawng pawh rûl lêt leh vek

tûrin a phût ta a ni.

Mak deuh chu, a thil sawi hi \ha taka an zawm a, eng

kim rulh lêt leh vek an lo tiam ve mai hi a ni a. Hemi hnu

hian puithiamte an ko va, puthiamte hmâah chuan chhia an

chham ta a ni (Neh. 5:12, 13). Mipuite pawhin chu thutiam

ang chuan an ti ve ta bawk a (Neh. 5:13). Hetianga thu an

tiam hnu hian, mi zawng zawng—milian te, sawrkâr mi

pawimawh te leh mipui nâwlpui te—chuan mi tin dikna

chanvo humhimsak zâwnga sumdâwnna kalpui zâi an rêl ta

a ni.

Mi Entawn Tlâk NehemiaNehemia 5 hi Nehemia chu Judai ram governor a nih thu-

a tihtâwp a ni a. A thuhnuaia awm mipuite hnên a\ang hian

duh ni se chhiah la thei reng a ni a; mahse, a chhia leh \ha

hriatnain a hrilh angin a nung tlat a, Persia lalte hnêna chhiah

rit tak petu mipuite chu an phur tihrih belhsak loh a thlang

zâwk a. Chhiah lâk chu sawi loh, amâ pawisa (Persia

sawrkârin hlawh a pêk a\anga a khâwl khâwm sa chu) ama

Page 41: TEACHERS EDITION HMAN DÂN TÛR · Kan Pathian hi mihringte chanchin kal tawha rawn inrawlh \hîn LALPA a ni a. A mîte chu an ram lama hruai kîr leh an nih theih tûrin thil a ti

EZRA & NEHEMIA 7

ina chêng vê-te ei tûr lei nân leh, tuam hlâwm nân a hmang

zâwk \hîn a. A thil neihte chu mi dangte hnênah phal takin a

sem vê \hîn.

A hna a thawh chhan chu hausak a duh vâng ni lovin,

mîte rawngbâwlsak a duh vâng zâwk a ni a. Marka 10:43,

44 thu: “Tu pawh in zînga mi lian nih duh apiang chu in

rawngbâwltu-ah a awm zâwk tûr a ni, tu pawh in zînga hmasa

ber nih duh apiang chu mi zawng zawng chhiahhlawhah a

awm bawk tûr a ni” tih kha a nun chhuahpui chiang hlê. A

khâikhâwm nân, rorêlna dik leh inngâitlâwmna rilru pu

chunga rawngbâwl a sawi mâwi a ni ber mai.

|HEN 3-NA: NUNA BEL TÛR

Hê zawhna hi tûn kâr zirlâi sawihawnna atân hmang ang

che:

uuuuuIn chhûngkua emaw, i hmangaihte emaw enkawlnatûr atâna thil i tih zînga harsa ber kha eng nge ni?

Zirtîrtu i ni bawk a, nangma mi mal thil deuh hlek pawh

sawi hreh lo vang che. Chutianga zirtîrtu berin i sawi hreh

loh phawt chuan mi dangte pawh sawi hreh bîk lo tûrin i

fuih thei ang.Chutianga inpawh taka thil in sawi tlân chuan

in inngaina tawn sawt dâwn a ni. Nehemian mi dangte a

ngaihsak ang chiah khân keini pawhin kan thil tawnte mi

dangte hnêna kan hrilh chhâwn ve hian kan inngaihsak

tawnzia kan tilang a. Hun harsa tak tak lo pal tlang tawh

kan ni \heuh hlawm a, chûng kan thil tawnte chu mi dangte tân

a ngaihnawm a, chuta \anga kan lo tâl chhuah dân kan sawite

chu mi dangte tân fuihna thu \ha tak a ni thei bawk a ni.

Zirlâi in zir zawhah hêng zawhnate hi zâwt ang che:

uuuuuMi retheite leh mi hnuaihnung zâwkte in \anpui theihdân tûr zâwt la. Tichuan mi tute emaw nuna danglamnain thlen theihna tûra in class-in tih theih in neih chu inzâwtteh u.

Page 42: TEACHERS EDITION HMAN DÂN TÛR · Kan Pathian hi mihringte chanchin kal tawha rawn inrawlh \hîn LALPA a ni a. A mîte chu an ram lama hruai kîr leh an nih theih tûrin thil a ti

8 TEACHERS’ GUIDE 2019 - 4

vvvvvEng tiang kawngtein nge Nehemia ang hian rorêlna diklo thleng chu awmze nei takin in hmachhawn theih ang?Hêngte hi ngaihtuah la:

a. Eng tiang kawngtein nge in chhûngkhura rorêlna diklo thleng hi in hmachhawn ang?

b. Eng tiang kawngtein nge hnathawhna hmuna rorêlnadik lo thleng hi in hmachhawn ang?

c. Eng tiangin kawngtein nge sikula rorêlna dik lo thlenghi in hmachhawn ang?

d. Eng tiang kawngtein nge \hian leh \hian inkâra rorêlnadik lo thleng hi in hmachhawn ang?

wwwwwNehemia-te hun lâi khân inrahbehna chu a pung awmasum inpûktîrna-in a hrin chhuah a ni a. Tûnlâi hunah hian,mi dangte kan rahbeh theihna tûr lakah kan invên angaihna kawng engte nge awm le?

Page 43: TEACHERS EDITION HMAN DÂN TÛR · Kan Pathian hi mihringte chanchin kal tawha rawn inrawlh \hîn LALPA a ni a. A mîte chu an ram lama hruai kîr leh an nih theih tûrin thil a ti

EZRA & NEHEMIA 1

ZIRLÂI 6-NA NOVEMBER 9, 2019

|HEN 1-NA: ZIRLÂI TLÂNGPUI THLÎRNA

Bible Châng Thlan: Nehemia 8:8; Josua 1:8; Johana 5:39,

40.

Bible Châng Thlûr Bing Tûrte: Nehemia 8.

Tûn kâr zirlâi hi Pathian Thu zir nâna hun hmanpawimawhzia sawina a ni deuh ber a. Israel hnam hruaituteleh mipuite hian Pathian leh a Thu an ngainatzia chu dârkârtam tak chhûng Pathian Lehkha Thû an chhiara anngaihthlâkna hmang khân an tilang a. Hê bung bîka thilthlengte hi Juda-te calendar-a thla sarihna, Tishri thlaa thlenga ni a, hêng ni thianghlim tak tak pathumte (TâwtawrâwtKût, Tlanna Nî leh Bâwkte Kût) hi khami thlaa ni khatahte, ni sâwmah te leh ni sâwm leh pangaahte an hmang \hîn.

Ezra leh Nehemia leh hruaitute dang zawng zawngte hian ani khat nî-ah mipuite chu, nûnau nên lam an ko khâwm vek a.Chutichuan, mi zawng zawng hriat theih tûrin Levia-hoten PathianThu chhiar a, an hrilhfiah nghâl zêl bawk a. Dârkâr eng emawzât chhûng chhiarin, an hnam chanchin kal tawh te, an lakaPathian rinawm \hinzia leh an tâna thil a lo tih tawh dân zawngzawngte chu an lo hre ta a. Levia-hoten Pathian Thu an chhiara, a awmzia an hrilhfiah nghâl zêl chuan mipui thinlung a khawihhlê mai. Mosia lehkhabute a\anga thuchah an hriat chuan an

Page 44: TEACHERS EDITION HMAN DÂN TÛR · Kan Pathian hi mihringte chanchin kal tawha rawn inrawlh \hîn LALPA a ni a. A mîte chu an ram lama hruai kîr leh an nih theih tûrin thil a ti

2 TEACHERS’ GUIDE 2019 - 4

sualzia leh Pathian thianghlimzia a hriat chhuahtîr a, chuvângchuan an lo \ap ta a ni.

Nehemia leh Levia-hote hian mipuite chu \ap emaw, lungngâiemaw lova, LALPAN anmahni a hmangaih êm avânga lâwmthusawi zâwk tûrin an hrilh a. Khatia Mosia lehkhabu pangate anchhiarna a\ang khân mipuite chuan Tishri thlaa ni sâwm lehpangana chu Bâwkte Kût hman nî tûr a ni tih an hre chhuak a.Chutichuan, an lo theihnghilh hmin dêr tawh kût chu ni sarihchhûng hmang tûrin an kal khâwm a. Hê kût an hman chhûng hichuan an in chung zâwl leh an in kawtlâia bûk tê an sakahtechuan an riak chhuakin, Pathian Thû ngun takin an zir \hîn. A niriat nî chu inkhâwmpui urhsûn neih nân an hmang thung.

|HEN 2-NA: ZIR ZÂUNA

Nehemia 8–10 hi mi tu emaw-in mi dang hnên a\anga a hriata ziah chhâwn anga ziah a nih avângin, hêng bung pathumtea thilthleng a sawite hi Israel-te dinhmun leh Pathian hnêna an inhlandân sawifiah nâna rem khâwm a nih a rinawm hlê. Nehemia leha thurualpuiten Jerusalem an rawn thlen hnu-a thleng a nih hmêlbawk. Bung 8-a Ezra hming lo lan dân hi a chhinchhiah tlâkkhawp mai; Nehemia nêna an hming a lan dunna awm chhunchu Nehemia 8:9-ah leh 12:26-ah chiah hian a ni bawk a.

Heta \ang hian Nehemia 8–10 thupui ber chu Pathian LehkhaThu chhiar, sual puan leh thuthlung tihthar lehna hmanga Pathianhnêna inhlan a ni tih a chiang hlê. Heti lâia Ezra hming a rawn lanve leh nawlh chhan chu kulh sak \hatnaa thâ a thawh ve vâng nilovin, Pathian Thu zir tûra mîte a kaihhruai vâng zâwk a ni a.Nehemia 1–6 (Ezra 1–6 pawhin a ni tho a) hian a sawi berchu kulh siam \hat leh thu niin, a bung dawt leh chiah a\ang hichuan Pathian mîte din thar leh an nih thu a sawi vê ta thung a(Nehemia7–13; chu chu Ezra 7–10-ah pawh a sawi a).Nehemia 8 hian Pathian Thu chhiar khân Pathian awmpuina anchan theih nân a \anpui hlê a ni tih a tilang.

Page 45: TEACHERS EDITION HMAN DÂN TÛR · Kan Pathian hi mihringte chanchin kal tawha rawn inrawlh \hîn LALPA a ni a. A mîte chu an ram lama hruai kîr leh an nih theih tûrin thil a ti

EZRA & NEHEMIA 3

Nehemia 8 Thu Inrem Dân• A. Dân Lehkhabu chhiar a ni (Neh. 8:1, 2).

• B. Mipuiten an lo chhâng lêt a, LALPA chibai an bûk (Neh.

8:3–6).

• C. An thu chhiar chu a awmzia an hrethiam (Neh. 8:7, 8).

• D. He nî hi ni thianghlim a ni a: ngui emaw, \ap emaw suh u(Neh. 8:9).

• E. LALPAA in lâwmna chu in chakna a ni (Neh. 8:10).

• D’. Hê nî hi ni thianghlim a ni a: lungngâiin awm suh u (Neh.

8:11, 12).

• C’.An thu chhiar a\angin chhâwlbûkah an riak tûr a ni tih anhre chhuak (Neh. 8:13–15).

• B’.Mipuiten chhâwlbûk an sâ (Neh. 8:16, 17).

• A’.Dân Lehkhabu an chhiar (Neh. 8:18).

Pathian Thu An ChhiarNehemia 8-a thil pawimawh tak a sawi chu Pathian Thû

an chhiar kha a ni a. ‘Zîngkâr a\anga chhûnlâi thleng’ anngâithlâ a, hei hi a dârkâr ang zâwng chuan dârkâr ngâ a\angadârkâr sarih vêl a ni ang, heti chen chen an ngâithla thei hi amakin a âwihawm êm êm loh hial zâwk âwm e. Hei hianPathian Thu ngaihthlâk an thlâkhlelhzia a tilang chiang hlê.Amaherawhchu, hemi \um hian an ngâithla a ni ngawt lo va,a awmzia pawh an hrethiam bawk ti hria ila. Dik tak pheichuan, bung 8-in a sawi uar duh ber chu, Pathian Thû anhriat thar awmzia an ‘hrethiam’ kha a ni.

Hemi bungah bîk hian Hebrai \awnga ‘hrethiam’ tih an sawinathumal, bin tih hi vawi ruk zet sawi lan a ni a (Neh. 8:2, 3, 7, 8,

9, leh 12 en la). Hetiang zâta tam a lo lang hi a mak viau zâwkngawt mai. Pathian Thu awmzia hriatthiam hi a pawimawh hlê ani tih kan hriat theih nân hetiang hian a sawi ngun lui ngat a ningei ang. Bin tih thumal bâkah, sakhal tih thumal pawh vawi

Page 46: TEACHERS EDITION HMAN DÂN TÛR · Kan Pathian hi mihringte chanchin kal tawha rawn inrawlh \hîn LALPA a ni a. A mîte chu an ram lama hruai kîr leh an nih theih tûrin thil a ti

4 TEACHERS’ GUIDE 2019 - 4

hnih a hmang bawk a, chu pawh chu ‘hrethiam’ tihna tho niin,‘hre chiang tûrin’ (Neh. 8:8) tih leh ‘hriatthiamna, finna leh thilthliarthiamna nei tûrin’ (Neh. 8:13) ti te-a lehlin a ni \hîn.

A tîr a\ang rêngin Pathian Thûan chhiar hrethiam thei tûrchin zawng zawng chu an lo pun khâwm thu a sawi a (Neh.

8:2), chumi awmzia chu Pathian Lehkha Thu-in a sawitehrethiam thei tûr khawpa upa chin tihna a ni. An thungaihthlâk chu beng leh lamah lûtin, a leh lamah a chhuakleh nghâl mai tûr a ni lo.

Chutiang ni lovin, an nunah awmzia leh tum a nei ang a,finna ropui zâwk neihtîrin, an nun tidanglamtu-ah a \angdâwn a ni. Hriatna chaw lût tih awmzia chu kan thluaka thumâwi leh \ha eng eng emaw vawn ringawt a ni lo va. Chûngkan thil hriatte chuan kan nihna pum puiah hian nghawng anei tûr a ni tihna a ni zâwk.

Mipuite ChhânlêtnaMak deuh maiin, an thu hriat chuan mipui pung khâwmte

chu a hneh hlê mai a, an \ap ta hial a ni.Dân Lehkhabu a\angaan thil hriat thar chuan Pathian nungchang leh nihna an hriatthiamdânah pawh nghawng a nei a; chumi avâng chuan anmahni lehkhawvêl an thlîr dân pawh a dang ta hlauh bawk. Ni e, PathianThu hriat hian Pathian thlîrna a\anga thil awm dân hmu thei tûrinmin \anpui a, mi sual kan nihzia hmu thei tûrin min pui \hîn. Achâng chuan Thuthlung Hlui lehkhabute kan han chhiar a, khatihhun lâia mîte kha chuan hmangaihnaa khat Pathian hi an hre velo ni ten kan lo ngâi ngawt \hîn a.

Mahse, Nehemia lehkhabu-ah ngei pawh hian chutiang a nihlohzia chu kan hmu a. Pathian Thu chhiar nâna dârkâr eng emawzât hun hman a, a khawngaihna leh a thiltih ropui tak tak chanchinan chhiar avâng khân Pathian an hlat sawt lo va, Pathianinanmahni a hmangaihzia lo hriain, a khawngaih thiltihte chu an lohriatthiam phah ta zâwk a. Anmahni chu an rinawm lo fo va,Pathian erawh a rinawm reng thung tih an hre chhuak bawk.

Page 47: TEACHERS EDITION HMAN DÂN TÛR · Kan Pathian hi mihringte chanchin kal tawha rawn inrawlh \hîn LALPA a ni a. A mîte chu an ram lama hruai kîr leh an nih theih tûrin thil a ti

EZRA & NEHEMIA 5

Pathian Lehkha Thu mâwina leh ropuina chu Pathian Thu hmangaPathianin a hnên pan tûra min sâwm leh, min thlêm reng hi a nia—ani chu min hmangaihtu Pathian, chhandam kan nih theihnaatân leh amah nêna kan inzawm leh theihna tûra a tih theih zawngzawng ti vektu a nihzia min hriattîr bawk a ni.

Pathian Thu chhiara hun hmanna chuan mi mal leh a hovaharhtharna a thlen \hîn a. Hebrai Lehkhawthawn ziaktu pawhin,“Pathian thu hi a nung a, thil a ti thei a, khandaih hriam tawneng ang âi pawhin a hriam a, nunna leh thlarau, ruhchuktuahleh thlîng phel hrang khawp hialin a chhun thei a, thinlungangaihtuah leh tumte hi a hre nghâl thei a ni. Thil siam amamithmuha lang lo rêng rêng a awm lo; kan chanchin kanthlenna tûra mithmuhah chuan eng kim saruak leh inhawngsa-in a awm zâwk a ni” tiin a sawi (Heb. 4:12, 13).

Khatia a ri-a mipui hmâa an han chhiar khân an thinlung lehrilru a hneh bîk hlê a; tih tak zêtin an lo chhâng lêt ta rêng bawka nih kha. An sualzia an han hriat khân an lungngâi ta êm êmmai a; mahse, a tâwpah erawh Pathian \hatzia hriain an hlimnanasa tak nên an chhâng lêt ta thung a ni.

Hê bunga thupui pawimawh tak dang pakhat kan hmuh chu,he harhtharna thlenga hruaituten thil an tih hi a ni. Harhtharnachu Pathian Thua zirtîrna an hmuh chhâng lêt tûra mipuite kokhâwmtu hruaitute-ah hian a in\an sa tawh reng a. Anni hianEzra leh Nehemia-te hnên a\angin Pathian chanchin lo hretawhin, hêng hruaitu pahnihtena Pathian an hmangaihzia leh, atâna an inpêkzia an hmuh khân a hneh hlê ni tûr a ni. Pathiankaihhruainate chu an zui a, Pathian Thu chhiara Pathian thil phûtmipuite hriattîrtu ni tûrin an inpe bawk. Harhtharna chu amahalo thleng ve mai tûrin an thlahthlam lo va, chuti ahnehin PathianLehkha Thû an chhiarte chu mipuiin a awmzia an hriatthiam vektheih nân thiam tak leh hriat nuam taka chhiartu tûr an ruat bâkah,a hrilhfiahtu tûr pawh an ruat bawk.

Hruaituten Ezra hnên a\anga thil thar zir an duhna hian zirtîrtheih rilru an pû a ni tih a tilang a. Thil eng kim hre vek leh tu

Page 48: TEACHERS EDITION HMAN DÂN TÛR · Kan Pathian hi mihringte chanchin kal tawha rawn inrawlh \hîn LALPA a ni a. A mîte chu an ram lama hruai kîr leh an nih theih tûrin thil a ti

6 TEACHERS’ GUIDE 2019 - 4

hnên a\ang maha thil zir \ûl tawh lo nia kan inngâi \hîn hi alungchhiatthlâk ngawt mai. Hetiang rilru hi ka pu tlat a nih chuanThlarau Thianghlim pawhin thil eng mah min zirtîr thei dâwn lova. Mi dangte hnên a\ang leh, a bîk takin, Pathian hnên a\angathil thar zir tûra inhawn hi khawvêla Pathian tâna danglamnasiamna atân thil \ûl leh pawimawh êm êm a ni.

LALPAA LâwmnaBung 8 laimu chu Nehemia 8:10 hi a ni a. Hemi chângah hian

‘vawiin hi ni thianghlim a ni’ tih thu kha sawi nawn lehin chumihnû chuan, “Lungngâi suh u” tiin a hrilh ta a ni. Eng vânga lungngâilo tûr nge an nih? A chhan chu, LALPAA lâwmna chu an chakna[ma’oz] a nih vâng a ni (Neh. 8:10, NKJV).

Mipuite hi lungngâi emaw, ngui emaw lova hlim hlê zâwktûrin vawi thum ngawt hrilh an ni a. Hebrai \awnga chaknatih sawina thumal,maoz hian ‘inhumhimna, kulhpui’ tih akâwk a. Hê thumal hi ‘vênhimna’ ti pawha lehlin theih chu nitho mah se, ‘chakna, kulhpui, inhumhimna’ ti te-a lehlin a nideuh ber. Entîr nân, Sâm ziaktu chuan Pathian chua‘maoz’anga sawiin, “kan inhumhimna leh kan chakna a ni”a ti (Sâm 31:4; 37:39; 43:2; 52:7).

Hlim tih sawina thumal (khedwah) hi Bible-ah vawi hnihchiah a lang a. Hemi châng ni lova a lanna dang awm chhunchu 1 Chronicle 16:27-ah hian a ni a, biakbûk chhûngathuthlunna bâwm dah a niha Davida lâwm lutukin Pathianfakna hla a sakah khân kan hmu: “Ropuina leh châwimâwinachu a hmâah a awm a, a hmunah chuan chakna leh hlimna[khedwah] a awm” (NASB).

Tâwtawrâwt Kût chu berâm pa kî (shofar) hâmin anhmang \an \hîn a. Hetia berâm pa kî an ham hian Tlanna Nîatâna inbuatsaihna chu \an a ni tih a hriattîr \hîn.Hetih hunchhûng (ni 10 chhûng) hian anmahni an inen lêt ang a, ansualte an sim vek ang.

Page 49: TEACHERS EDITION HMAN DÂN TÛR · Kan Pathian hi mihringte chanchin kal tawha rawn inrawlh \hîn LALPA a ni a. A mîte chu an ram lama hruai kîr leh an nih theih tûrin thil a ti

EZRA & NEHEMIA 7

Hê nî hi ni thianghlim a nih avângin Ezra leh Levia-hote chuanmipuite chu lungngâia awm lo tûr leh, \ap bâng tûrin an hrilh a.Ezra phei chuan LALPÂ hnên a\anga lo chhuak lâwmna chu anchakna, an kulhpui leh an inhumhimna a nih thu a sawi hial a ni.Nghet tak leh chak taka awm an duh a nih chuan ‘LALPAA

lâwmna’ an neih a \ûl a. Thianghlimna leh lâwmna chu thil kalkawp tlat a ni. Lâwmna chu Pathianin an sualte a ngâidam vektawh a ni tih hriatthiamna a\angin a lo thleng a. Chu lâwmna,LALPAA lâwmna chu an chhûng leh khatte nêna thil an eia an inhona hmang leh an \henrualte nêna an inkawm hlimna hmangalantîr tûr niin, kût hmanna atâna thawh tûr nei vê lote hnêna eileh in tûr pe tûra hrilh an ni bawk.

Tlanna Nî a thlen hmâ ni 10 chhûng kha anmahni an inenlêtna hun tûr a ni. Amaherawhchu, Ezra hian sual simna lehinchhîrna chu an thil tih tûr awm chhun a ni lo tih hrethiam tûrina duh a. Chhandam an nih theihna tûra Pathianin thil a tihachunga lâwmna pawh chu sual sim tluka pawimawh tho a ni.Chhandam an nih thû hi an theihnghilh ngâi tûr a nih loh bâkah,chumi avâng chuan a hlim hlê tûr a ni bawk.

|HEN 3-NA: NUNA BEL TÛR

Ezra hian mipuite chu nî tin nuna chakna an neih theihnân LALPAA lâwm reng tûrin a hrilh a. Hê thû hi mâwlmangriauin lang tho mah se, engtin nge LALPAA lâwmna chu kannî tin nuna harsatna kan tawhte chin fel dân kawngpawimawh ber a nih theih tlat sî le?

Kan nunah hian eng thil pawh thleng mah se, LALPAA kanlâwm tlat zêl a nih chuan amah chu kan harsatna tawhte chîngfêl tûrin a tling tâwk a ni tih kan ring tihna a ni ang. ChutiangaPathian rin ngamna chuan min châwi sâng ang a, ni tharhmachhawn ngam zêl tûrin huaisenna min pe dâwn a ni. Harsatnakan tawhte avânga lungngâia indawm kun reng lo tûr leh, mahniinkhawngaih rêng rênga hun hmang lo tûrin min vêng bawk ang

Page 50: TEACHERS EDITION HMAN DÂN TÛR · Kan Pathian hi mihringte chanchin kal tawha rawn inrawlh \hîn LALPA a ni a. A mîte chu an ram lama hruai kîr leh an nih theih tûrin thil a ti

8 TEACHERS’ GUIDE 2019 - 4

a. Pathianin Kraws zâra thil a tih theihte leh a lo tih tawhte chumin thlîrtîr dawn a ni.

uuuuuBible-a kan hmuh tu tute hi nge Pathianin an harsatnatawhte a\anga a lo khâi chhuah tawhte ni le? Chûngmîte hnên a\ang chuan eng zirlâi nge zir chhuah theihkan neih sawi rawh.

vvvvvKan rilru leh ngaihtuahna hi eng tiang taka pawimawhnge a nih? Juda-te suât man tuma beihna a\anga damkhawchhuak pakhat, Austrian mi, Victor E. Frankl-achuan heti hian a lo ziak a. “Mihring hi a thil neihzawng zawng i lâksak vek thei a ni maithei e; mahse,thil pakhat lâksak theih miah loh a awm: chu chuzalênna a ni a—eng ang harsatna pawhin chîm mahse, ama duh dân ang takin rilru a pu thei a, ama kawngzawh tûr chu a thlang thei bawk a ni.”—Man’s Search

for Meaning:An Introduction to Logotherapy (NewYork: Washington Square Press, 1963), p. 104. A thilsawi hi i pawmpui ve nge pawmpui ve lo?Sawi houla.Engtin nge kan rilru puthmang hian kan nunahdanglamna a thlen \hin le?

Page 51: TEACHERS EDITION HMAN DÂN TÛR · Kan Pathian hi mihringte chanchin kal tawha rawn inrawlh \hîn LALPA a ni a. A mîte chu an ram lama hruai kîr leh an nih theih tûrin thil a ti

EZRA & NEHEMIA 1

ZIRLÂI 8-NA NOVEMBER 23, 2019

|HEN 1-NA: ZIRLÂI TLÂNGPUI THLÎRNA

Bible Châng Thlan: Nehemia 9:38;Nehemia 10:39.

Bible Châng Thlûr Bing Tûrte: Nehemia 10.

Thuthlung chu Pathian leh a mîte inkâra inlaichîna siamnatûra thil pawimawh ber, a vâwrtâwp a ni. A hmasa berin, Israelmîte khân Pathian Lehkha Thû an zir a, chu chuan an sualziahriatna neihtîrin, an sualte puan duhna thinlung a puttîr bawk a(Nehemia 8, Nehemia 9). Chutia an sualte an puan a, Pathianan fak a, Pathian hnêna dîlna an thlen hnu chuan thuthlungtharthawh lehna hun chu an hmang ta a. Nehemian a hminga ziak hmsa ber a, chumi zawh chuan Israel hnam puipa 83-ten an ziak vê leh a. Chûng hruaitute chuan chhinchhiahnachu thuthlung lehkhaah chuan a ziak hnan a, mipuitepawhinPathian dân zâwm tûra, LALPA,an LALPÂ thupêkzawng zawngte leh a rorêlnate leh a thuruatte chu (Neh.

10:29) zawm an tum thu an puang bawk.Chutichuan, thutiam palî la-in Pathian laka an rinawm zêl

tûrzia a nemnghet ta a. Chûng an thutiamte chu: 1) Hnam dangmîte chu nupui/pasalah an nei lo vang, 2) rinawm takin Sabbathan serhang, 3) an leibatûte zawng zawng an ngâidam vek ang,4) tempul an ngaihsak ang (chumi awmzia chu, sâwma pakhatleh thawhlâwmte rinawm takin an pe \hîn dawn tihna a ni).

Page 52: TEACHERS EDITION HMAN DÂN TÛR · Kan Pathian hi mihringte chanchin kal tawha rawn inrawlh \hîn LALPA a ni a. A mîte chu an ram lama hruai kîr leh an nih theih tûrin thil a ti

2 TEACHERS’ GUIDE 2019 - 4

|awngkam danga sawi chuan, thuthlung ziah ringawt hichu a tâwk zo lo va, chu thuthlung chu thiltihin a zui a ngâitihna a ni. Pathian hnêna an inpêkzia chu hmuh theih a nih angaih avângin hnam thianghlim nia Pathian nêna an lên dunzêl theihna tûr kawng pawimawh tak chu an tharthawh lehta a. Pathian nêna inlaichînna an neihna a\ang leh, chumichu an nungchanga an lan chhuahtîrna hmangin Pathian mîtean nihna ang takin an \hang lian thei ang.

Pathian laka rinawm nihna leh chîn \han \ha chher tûrchuan Pathian \anpuina bâng lova dîl chhunzawm a ngâi a.A \anpuina kan dawna amah chu kan en reng a nih chuan,chîn \han \ha kan chher theih dâwn bâkah kawng dik pawhkan zawh reng thei bawk ang. Juda-te pawh khân an \hannachutihpalh thil thu-a lo thleng maiah an ngâi lo va, Pathianaan inthlun ngheh tlat reng theihna tûrin tih tûr chi hrang hrangan ruahman fel thlap a ni.

|HEN 2-NA: ZIR ZÂUNA

Nehemia 10 Kalhmang Tlângpui

I. Hruaituten thuthlung an nemnghet (Neh. 10:1–27).

II.Mipuiten Pathian dân ang zêla an kal tûr thu an tiam(Neh. 10:28, 29).

III. Thuthlung anga awm tûra thil an tih ngâite (Neh. 10:30–

39).

1. Hnam dangte nêna inneih pawlh loh (Neh. 10:30).

2. Sabbath serh \hat (Neh. 10:31a).

3. Leiba ngaihdam (Neh. 10:31b).

4. Tempul rawngbâwlna ngaihsak (Neh. 10:32–39).

a. Tempul chhiah an pe \hîn ang (Neh. 10:32, 33).

b. Tempula tuah tûr thing an thawh \hîn ang (Neh. 10:34).

c. An thlâi thar/rah hmasa ber an hlân \hîn ang (Neh.

10:35–37a).

d. Sâwma pakhat an pe \hîn ang (Neh. 10:37b–38).

e. Thawhlâwm an thawh \hîn ang (Neh. 10:39a, b).

Page 53: TEACHERS EDITION HMAN DÂN TÛR · Kan Pathian hi mihringte chanchin kal tawha rawn inrawlh \hîn LALPA a ni a. A mîte chu an ram lama hruai kîr leh an nih theih tûrin thil a ti

EZRA & NEHEMIA 3

f. A khâikhâwmna: “Kan Pathian in chu kan thlahthlamlo vang” (Neh. 10:39c).

Khawvêl Siam A Nih A\anga Siam Thar LehnaGenesis 1-a kan hmuh angin khawvêl leh a chhûnga thil awmte

hi ni sarih chhûnga a indawta siam an ni a. Thil siam thû, thilsiam hmasak zâwk chanchin tia hriat ni bawk hian ni sarih nîSabbath-ah a vâwrtâwp a thleng a. Hê thawnthu hian mihringtechu Pathiana innghat tûr leh, amah nêna inlaichînna neia nungtûra siam an ni tih min hrilh. Genesis 2 hian thil siam chanchinchu thlîrna tlâng dang deuh hlek a\angin a sawi vê thung a.

Chu thawnthu chuan nupa tuak hmasa berte inneihna hmangamihring leh mihring inlaichînna din a nih thû-ah a vâwrtâwp athleng ve a ni. Vânduaithlâk takin, sual avâng khân Pathian thilsiamte chu mihringte an tichingpen a, Pathian laka inlâk hran antumna lamah amah n>na an inlaichînna chu an lo tichhe zo takvek mai a. Pathian awmpui loh nun chuan khawv>l hi sualnakhur thûk takah a hnûk lût a, sualna chu a lo so sân chhoh z>l sîavâng leh, tu mah chhandam tl^k an awm d^wn lo hiala a lantâk avângin, Pathian chuan tui a lêttîr ta rngawt mai a ni.

Thil lâwmawm tak mai chu, a thuthiam tawh hlen ngei\hîn Pathian nên chuan bul\an \hat leh theihna kawng a awmzêl hi a ni. Ani chuan Nova hun lâia tui a lêttîr hnû khânkhawvêl hi a siam thar leh a. A thu zâwmtu la awm chhuntechu humhimin, anmahni hmangin chhandamna chu a rawnthlentîr dâwn a ni. Hê khawvêl siam thar leh thu pawh hi hlâwmsarih indawt bawka sawi leh a ni a; thuthlung siamah a vâwrtâwpthlengin khâr zui a ni ta nghâl bawk (Gen. 8:1–9:17). Pathianchuan vawi tam tak a tihthar leh ngâi tho mah se (Babel in sâng,Abrahama, Mosia), thuthlung chu Pathian leh mihringte inkârainlaichînna laimu ber a ni chhunzawm zêl tho a ni.

Chuvângin, Pathian leh mihringte inkâra thuthlung chu, sualamihringte an tlûk achin tûn thleng hian, Pathianin thil siam thar

Page 54: TEACHERS EDITION HMAN DÂN TÛR · Kan Pathian hi mihringte chanchin kal tawha rawn inrawlh \hîn LALPA a ni a. A mîte chu an ram lama hruai kîr leh an nih theih tûrin thil a ti

4 TEACHERS’ GUIDE 2019 - 4

hna a thawhna kawnga thil pawimawh tak a la ni ta ngar ngar a.Thuthlung chu Pathian leh mihringte inkâra inremna awm tihnemnghehna niin, Pathian leh mihringte inkâra inlaichînnaawm \hîn chhe tawh hnu siam \hat leh tumna a ni nghâl a.Mihringten Pathian an rin zawh loh avângin thil \ûl tak a nibawk. Mi inring tawnte chuan inremna an neihpuite chu anthutiam ang takin thil an ti dâwn a ni tih nemnghettu lehhriatpuitu lehkha an mamawh ngâi lo.

Amaherawhchu, Pathian chuan mihringten amah rin harsatih châng an nei fo a ni tih a hria a. Chuvâng chuan, a rinawmreng a ni tih tilangtu tûr thil duang chhuakin, thuthlung hmanghian kan lakah a rinawm hlê a ni tih a tilang ta ani. Chutiangchuan amah Pathian zâwkin hmâ a rawn la hmasa a. Ani chuthuthlung siam rawttu niin, thu min rawn thlunpui ta a ni.

Thuthlung SiaminThuthlung chulehkha pawimawh a ni a, hmânlâi Hit-ho

lalte khânan thuhnuaia awmte inremna an siampui \hin dânzûlzuia ziah a ni. Mesopotamia ram vêla chêngtenthuthlungan siam \hin dân tlângpui tilangtu \ha ber chu Genesis 15-ahhian kan hmû a, chutah chuan Pathianin Abrama kha thu arawn thlunpui a nih kha.

Abrama hian a awmna rama chêngten pâwl pahnih inkârathuthlung an lo siam \hin dân ang chu a rawn zui vê a. Thuthlungsiam tih hi a ngial a ngana lehlin dâwn chuan ‘thuthlung tan’ tihtûr a ni ang; a chhan pawh thuthlung an siam hian a nemnghehnân ran an ‘talh’ \hin vâng a ni (hmânlâi Mizote pawhin inremna‘sa-ui’ an lo ‘tan’ \hîn a nih kha). Lalin thu a thlunpui chhiahhlawhchuan a hausak dân azirin ran a rawn keng a, chu ran chu a lâitakah sât phelin thutiam nemngheh nân lal hnênah a hlân \hîn.Hêng an thil tih dân hi Abrama khân a hre chiang hlê a, chuvângchuan Pathian nên thu an thlun dâwn pawh khânran chi hranghrang—bâwnglâ te, kêlpui te, berâmpa te, \hûro leh pârvano tea rawn keng a (Gen. 15:9).

Page 55: TEACHERS EDITION HMAN DÂN TÛR · Kan Pathian hi mihringte chanchin kal tawha rawn inrawlh \hîn LALPA a ni a. A mîte chu an ram lama hruai kîr leh an nih theih tûrin thil a ti

EZRA & NEHEMIA 5

Hêng rante hi talhin a ruang chulâi takah \heuh a sât phel a,tichuan, a phel leh lam leh lam chu inhawi tawnin leiah chuan adah tlar a, a inkârah hian mihring kal theihna tûr tâwkâwl a siambawk. Pârva leh \hûro te erawh chu an têt tham êm a sât phelvê lo. Tichuan, hêng ran ruang sah phelan dah tlar inkâr âwlahhian chhiahhlawh chu a kal ang a, “Hê thuthlung hi ka bawhchhiaa nih chuan, hêng rante chunga thil thleng ang hika chungah pawhthleng vê rawh se,” tiin a chham ang.Hetiang hi thuthlung siamtupâwl pahniha chan chhe zâwk, a hnuaihnung zâwkte chauh tihtûra ngaih a ni a. Chuvângin, Abrama pawh a chênna rama awmvê hnam dangte tih dân ang bawkin inremna a siampui Pathianâia hniam zâwk a nih avângin, hêng a ran talh ruang a sah phel,leia a dah tlarte inkârah hian kal vê tûr a ni.

Hetianga a tih hnû hi chuan thuthlung siam chu zawh a nitawh emaw kan lo maithei a; mahse, hetah hian Pathian chuanthuthlung nemnghehna chu a la titâwp mai lo. Nî a lo tlâk chuanAbrama hian rawhtuina mei khu mup mup a hmu ta a, a saruang sah phel dah tlar inkârah chuan mei chher alh hluah hluahchua lo kal bawk a. Meikhû leh meialhte hi Thuthlung Hluilehkhabu-ahte hian Pathian entîrtu anga hman a ni \hîn a (tlângchhîpah khân Pathian chu meikhû angin a rawn chhuk a,chubâkah, thlalêrah khân meialh hlâwm ding angin a rawn inlârbawk a nih kha). Thuthlung Thar lehkhabu pakhatah [Tirh. 2]

chuan lei, mei ang kan hmu bawk a ni).Hêng thilte hian eng nge a entîr le? Pathian chu ran ruang sah

phel dah tlar inkârah a lo kal a. Dân pângngâiah chuan Abramakha kala thutiam la tûr a ni a; mahse, amah Pathian hi kal zâwkin,“Hê thuthlung hi ka bawhchhia a nih chuan hêng rante ang hianka taksa hi sah phel a ni ang?” tiin a sawi ta a ni. Mihringte hithuthlung bawhchhe nawn fotute kan ni a. Mahse, a tâwpakrawsa mahni taksa ‘sah phel’ tûr leh, a rinawmna leh hmangaihnangahzia tilangtu ni tûra mi sualte tâna thih rawn thlang ta chuPathian a ni. Pathian chuan thuthlung a bawhchhe ve ngâi lo.

Page 56: TEACHERS EDITION HMAN DÂN TÛR · Kan Pathian hi mihringte chanchin kal tawha rawn inrawlh \hîn LALPA a ni a. A mîte chu an ram lama hruai kîr leh an nih theih tûrin thil a ti

6 TEACHERS’ GUIDE 2019 - 4

Mahse, keimahni zâwk hian kan bawhchhiat leh \hin avângin,keimahni âiah sah phel a ni a; kan thih âi a lo thi ta a ni.

Pathian chuan kan tâna a inpêkna thûkzia leh \hatzia tihlannân thuthlung min siampui a. Amah nêna kan inlaichînna chutichhe tawh tho mah ila, ani chuan siam \hat hnâ a thawk hrâmhrâm reng a. Amah nêna inremna nei leh se min ti êm êm a ni(Exod. 19:4; Joh. 12:32).

Thuthlung ThutiamteNehemia hun lâia Juda-te khân Pathian chu a rinawm hlê a

ni tih an hria a. Chuvâng chuan, Pathian tâna hnam thianghlim nitûra inhlan thar leh a duh a. An hruaitute chuan Pathian lakarinawm an duhzia inziahna lehkhaah chuan an hming a ziak a.Tichuan, Israel mipuite pawhin chu chu lo remti vê-in, Pathiandân an zawm tûr thu an tiam a. ‘Pathian nêna lên dun’ tihin aken tel mawhphurhna chu, anmahni lamah a innghat a ni tih anhre chiang hlê a. Mahse, Pathian nêna lên dun tih chu a sawiasawi mai a tâwk lo; thiltihte hmanga lantîr a ngâi. Mipuite chuanPathian zirtîrnate an zâwm tûr a ni.

Chutichuan, hetiang hian Pathian thu an zawm zêl tûr thu antiam ta a: 1) An chheh vêla awm hnam dangte nên an inneihpawlh lo vang a, Pathian tâna nung lote chu nupui/pasal atân anfâte an neihtîr lo bawk ang. 2) Sabbath nî-in thil an lei emaw,an hralh emaw lo vang a, he nî hi chu ni danglam bîk lehthianghlim a ni tih hriain, thil lei leh hralh tih vêl chu chawlhkâr nidangah an ti \hîn ang. 3) An leibatûte chu kum sarih kum zêlahan ngâidam \hîn ang a; lei pawh hi Leviticus 25-in a sawi anginkum sawmnga (jubili) kum zêlah an hahchawlhtîr bawk \hîn ang.4) Tempul rawngbâwlna tharthawh leh a nih theih nân theihtâwpan chhuah ang a, Levia-hote leh puithiamte chu sâwma pakhatleh thawhlâwmte hmangin an châwm ang.

Puithiamte chuan sâwma pakhat hmun sâwma \hen hmunkhat an chang dâwn a ni. A hma chuan Levia-hote hian

Page 57: TEACHERS EDITION HMAN DÂN TÛR · Kan Pathian hi mihringte chanchin kal tawha rawn inrawlh \hîn LALPA a ni a. A mîte chu an ram lama hruai kîr leh an nih theih tûrin thil a ti

EZRA & NEHEMIA 7

puithiamte an tam hneh \hîn khawp mai a, chuvâng chuansâwma pakhat hmun sâwma \hen hmun khat pawh hi an tâna tam tham hlê tho a ni. Nehemia-te hunah erawh chuankham khawp a ni meuh tawh lo thung a. Hetiang zât lekdawn an rem ti hian anmahni hma an sial lohzia leh aninngaihtlâwmzia a tilang. Mipui kal khâwmina thû an rêlthlûkte leh, tempul rawngbâwltute inpêkna hian Pathianhnênah thinlung takin an inhlân a ni tih a tilang chiang hlê.

|HEN 3-NA: NUNA BEL TÛR

Abrama Nêna ThuthlunguuuuuPathian leh Abrama-ten thû an thlun lâi khân a hmunahawm ve angin haninngâi chhin teh. Tichuan, hêng zawhnatehi i chhâng dâwn nia.

a. A hmunhmâ kha eng rim nge nam ang?b. Eng rî nge i hriat ang?

c. Sa kha ei vê ta la, a tui i ti ang em?

c. Eng thil nge i hmuh ang?

d. Engtin nge i rilru a awm ang?

vvvvvGenesis 15-a kan hmuh dânin, Pathian chu ran thi ruangphel kârah a kal tlang tih kan hmu a, eng vânga kal ngemaw a nih le? Pathianin amah nêna thûan thlung ta maikha eng tiangin nge Abrama khân a ngaih i rin?Chutianga Pathianin Abrama thû a thlunpui chu i tâneng nge a pawimawhna awm vê le?

Nehemia ThuthlunguuuuuEngati nge Israel mîte hian khâng thutiam pali-te kha

an siam le? Hêngte hi eng nge a pawimawhna awm?

vvvvvIsrael mîte hian thil chi hrang hrang an tawng a; Pathian-ah an lo lâwm tawh \hîn a, lungngaihna an tâwk a, tûnahchuan Pathian hnênah an inhlân leh ta. Hetianga an inhlan

Page 58: TEACHERS EDITION HMAN DÂN TÛR · Kan Pathian hi mihringte chanchin kal tawha rawn inrawlh \hîn LALPA a ni a. A mîte chu an ram lama hruai kîr leh an nih theih tûrin thil a ti

8 TEACHERS’ GUIDE 2019 - 4

thar lehna hmang hian Israel mi la awm chhunte chuanan hma lam hun an thlîr a, Pathian chuan amah nêna anlên dun theih nân a rawn \anpui dâwn tih an hria a, chaknape-in ama tâna nunga amah zui duhna nasa zâwk an neihtheih nân a pui dâwn a ni. Pathian tân hian engtin nge iinhlan ve theih ang? Pathian nêna inzawmna thûk zâwk ilo neih theih nân engtin nge i thutiamte chu i hlen theihang? Pathian hnêna inhlanna nasa zâwk i neih theih nânThlarau Thianghlimin puih theihna che a nei em?

Page 59: TEACHERS EDITION HMAN DÂN TÛR · Kan Pathian hi mihringte chanchin kal tawha rawn inrawlh \hîn LALPA a ni a. A mîte chu an ram lama hruai kîr leh an nih theih tûrin thil a ti

EZRA & NEHEMIA 1

ZIRLÂI 9-NA NOVEMBER 30, 2019

|HEN 1-NA: ZIRLÂI TLÂNGPUI THLÎRNA

Bible Châng Thlan: Nehemia 10:29.

Bible Châng Thlûr Bing Tûrte: Ezra 2, 8; Nehemia 7, 10,

12.

Zirlâi 9 hian Ezra leh Nehemia-te lehkhabua hming hrang hrang

lo langte leh, chhûngkaw hrang hrang chanchin kha min thlîrpui

a. Chûng hming a sawite chu Zerubabela hova Judai rama kîr

lehte (Ezra 1) leh, chumi hnu-a Ezra ho (Ezra 8) leh Nehemia

hova(Nehemia 7) kîr lehte an ni a; chu bâkah chuan,

Nebukadnezzaran Babulon lama a lâk thlâk bungbêl thianghlimte

Sheshbazzaran (Zerubabelan) LALPA tempula dah atâna a rawn

hawn lêt lehte pawh sawi tel a ni bawk (Ezra 1:7–11).

Nehemia 12-ah hian Pathian chibai bûkna dik tak chu kalpui

chhunzawm leh a nih theih nân puithiamte leh Levia-hote chhiar

an nih thu kan hmû a. Hêng thil zawng zawng a sawi chhan chu

kan nuna thil tê ber thleng hian Pathian chuan a rawn ngaihven

êm êm vek a ni tih lantîr a duh vâng a ni. Chu bâkah chuan,

hêng hmingte hian zirlâi eng emaw tak min zirtîr \heuh bawk a.

Tempula bungbêl awmte a sawi lang hian, Pathian dodâla

bungbêl thianghlimte ruai\heh nâna hmang luitu Belshazzara kha

min hriat chhuahtîr a ni (Daniela 5).

Chutih lâiin, Kura erawh hi chuan Pathian leh a mîte a zah

der thiam hlê a, chuvâng chuan tempul bungruate pawh

Jerusalem-ah a rawn thawn lêt leh vek rêng a ni. Chhûngkaw

hrang hrangte hming a sawi lang hian Pathianin a mîte a theihnghilh

Page 60: TEACHERS EDITION HMAN DÂN TÛR · Kan Pathian hi mihringte chanchin kal tawha rawn inrawlh \hîn LALPA a ni a. A mîte chu an ram lama hruai kîr leh an nih theih tûrin thil a ti

2 TEACHERS’ GUIDE 2019 - 4

lohzia min hriattîr a, chûng chhûngkuate chu a vênghim tlat a,

chhûng tinte hian Pathian hnâah chanvo pawimawh tak an chelh

\heuh bawk. Mahse, vânduaithlâk takin, hetiang zât lek hming

a lang ta erawh hi chuan Israel mîte zînga tam tak kha an rawn

kîr vêta lo a ni tih a tilang a. A tam zâwk chu an saltânna ramah

khân inbêngbelin, an awmna ram hnamte nun dân khân a chîm

pil tawh a, chuvâng chuan Ram Tiam lama rawn kîr leh chu an

huphurh tawh a. Lo kîr lehhote hian an huaisenzia leh Pathian

kaihhruaina an rinzia an tilang a, an rawn luah thar tûr ram

dinhmun pawh hre hmasa lêm lova an rawn kîr ngawt ngam hi

an fakawm ngawt mai.

|HEN 2-NA: ZIR ZÂUNA

Thlahtu ChhuinaEzra 2 leh Nehemia 7-a saltâng kîr leh kan hmuhte hi mi

thuhmun an ni a. Zerubabela ho leh Ezra ho leh Nehemia hova

Israel rama kîr lehte hming kha an zavâiin an ziak nawn leh vek

a ni. Chutichuan, Israel rama kîr leh zawng zawng belh khâwm

chu 42,360 a ni a (Ezra 2:64, Neh. 7:66). Hemi zât chiah chiah

erawh hi a ni lo maithei, a chhan chu Ezra 2 leh Nehemia 7-a kîr

leh zât kan hmuhte belhkhâwm âia a tam zâwk daih vâng a ni.

Saltângte Ezra 2 Nehemia 7

Israel mîte 24,144 25,406

Puithiamte 4,289 4,289

Levia-hote, Zâi mîte, Kawngkhâr Vêngtute

341 360

Temple Thawkte, (Solomona Chhiahhlawh Thlah Kal Zêlte)

392 392

An |obul Chhui Chhuahsak Theih Lohte

652 642

Belhkhâwmin 29,818 31,089

Page 61: TEACHERS EDITION HMAN DÂN TÛR · Kan Pathian hi mihringte chanchin kal tawha rawn inrawlh \hîn LALPA a ni a. A mîte chu an ram lama hruai kîr leh an nih theih tûrin thil a ti

EZRA & NEHEMIA 3

Ezra 2 leh Nehemia 7-ahte hian kîr leh zawng zawng zât

belhkhâwm chu a inang a (42,360); mahse, an chhiar dân

erawh a inang lo hret thung. Hetianga an chhiar dân a inan

loh chhan hi eng nge ni ang? A chhan ni thei hrang hrang a

awm a. An zavâia belhkhâwm zâtah hian an lo chawr

chhuahna hriatsak loh puithiamte pawh telh vê a nih vâng

pawh a ni maithei (Ezra 2:61–63); tin, hêng zînga sawi lan

ve loh tute emaw an awm pawh a ni zâwk maithei bawk.

Amaherawhchu, hêngte a\anga thil chiang tak awm chu hei

hi a ni: Pathian chuan a mîte a hre chiang a, tu mah

theihnghilhin an awm lo vang (2 Tim. 2:19).

Ezra 2 leh Nehemia 7 hian lo kîr lehte chu mi chi hrang

hrang a nih thu sawiin, an chhûngkaw hming te, an

chhûngkaw puipate hming te leh anmahni âiawhte hmingte

pawh an sawi lang vek bawk. Chûng mi chi hrang hrangte

chu tute nge ni? Puithiam te, Levia-ho te, zâi mi te, tempula

thawk chhiahhlawh (Nethinim) te, kulh kawngkhâr vêngtu

te, Solomona chhiahhlawh thlah kal zêl te leh, Israel mi a ni

ngei tih finfiah theih loh, mahse, an zînga tel ve tûra an pâwm

tâkhote an ni (Ezra 2:59–63).

Hêng mi chi hrang hrangte hian Pathian tâna hnâan

thawhna kawngah khân chanvo inang lo tak tak an chang tih

a tilang nghâl bawk. Keini pawh hi thilpêk/talen chi hrang

hrang leh inang lo tak tak kawltîrkan ni \heuh a, a châng

chuan kan chakna, talen dawn leh thilpêk kawl ang zia zêlin

tih tûr tuksak kan ni \hîn. Pathian chuan inang lo leh

danglamna eng emaw tak nei \heuhin min siam a, chutianga

kan inan lohna chuan ringtu intêlkhâwmna taksa famkim chu

min siamtîr theih phah zâwk a. Zâi mîte kha Pathian chibai

bûknaa mipuite hruai kawngah puithiamte ang thova

pawimawh an ni a. Chutiangin, tempula thawk chhiahhlawhte

pawh khân hna pawimawh tak thawkin, tempul tihfâi hnâ

leh bungruate rem fêl hna \ha takin an thawk \hîn a; Levia-

Page 62: TEACHERS EDITION HMAN DÂN TÛR · Kan Pathian hi mihringte chanchin kal tawha rawn inrawlh \hîn LALPA a ni a. A mîte chu an ram lama hruai kîr leh an nih theih tûrin thil a ti

4 TEACHERS’ GUIDE 2019 - 4

hote kha an tih tûr \ha taka an hlen chhuah theih nân an pui

bawk \hîn.

Ran An Chhawm LuhteThil ngaihnawm deuh mai chu, Babulon a\anga kîr lehte

hian ran eng emaw zât an hâwn a, chûng an rawnte chu a

zât an chhiar thlap bawk hi a ni. Hetiangin—sakawr 736,

sabengtung 245, sanghâwngsei 435 leh sabengtung tê chi

6,720 (Ezra 2:66, 67).Hetianga ran anhawn zât pawh an lo

chhinchhiah thlap mai hi Pathianin ran/ransate pawh a

ngaihsak hlê a ni hriat theihna pawh a ni nghâl bawk âwm e.

Bible-ah hian Pathianin nunna zawng zawng a ngaihsak

vekzia a lanna kan hmu nual a. Nova lawngah khân ransa

tam tak a humhim a (Gen. 7:2, 3, 8);Ninevi khawpui kha a

chhûnga chêng mihringten an sual an sim vâng ringawt ni

lovin, ransa awm vête pawhin an sim vek avânga tihboral

loh ni ta a ni (Jona 4:11 en la). Chu bâkah chuan, mihringte

hnênah hian Pathianin ama âiawh ni tûra mawhphurhna

pawimawh tak chu hlânin, a khawvêl siam chu duat taka

enkawl tûrin a hrilh bawk a (Gen. 1:28). Chu mawhphurhna

tho chu Tuilêt hnûah pawh khân a pe nawn leh bawk (Gen.

9:2).

PuithiamteEzra 8-ah hian lehkhaziaktu Ezran Babulon a\anga ama

ruala kîr leh chhûngkaw hrang hrang hming a ziak chhuak a.

A ruala kîr lehte hi chu mi sâng nga a\anga sâng ruk vêl

chauh an ni. Ani’na a ngaih pawimawh ber chu puithiam

thlahte an ni a, a chhan pawh amah hi puithiam a nih bâkah,

tempul rawngbâwlna kalpui tak tak tûr chuan puithiamte an

pawimawh bawk vâng a ni. Chuvâng chuan, Finehasa

(Eliazara fapa) leh puithiam lalber Arona thlah a\anga lo

piang chhuak Ithamara thlahte chu a chhui hmasa ber a.

Page 63: TEACHERS EDITION HMAN DÂN TÛR · Kan Pathian hi mihringte chanchin kal tawha rawn inrawlh \hîn LALPA a ni a. A mîte chu an ram lama hruai kîr leh an nih theih tûrin thil a ti

EZRA & NEHEMIA 5

Chumi zawhah chuan, Lal Davida thlahte chhui vê thungin,

Hatusa hming a sawi lang a, a bâk zawng chu mi nâwlpuite

hming a ni tawh. Chhûngkaw 12 hming a sawi lang a, hei

hian Israel hnam 12 hmingte kha min hriat chhuahtîr a. Hnam

12-te kha an zavâiin rawn kîr lo mah se, Juda tlêmazâwng

rawn kîr lehte kha hnam 12 ang thova pawimawh a ni.

Hetianga thlah hrang hrangte hming a ziak chhuak hian

Pathianin Israel hnam 12-te kha a thlahthlam tak tak ngâi lo

ang chiahin, hêng saltâng kîr lehte pawh hi an ngaihven reng

dâwn tih a tilang.

Ezra hian mipuite chu Jerusalem lama kal tûrin Ahava

Lui kamah a ko khâwm a; mahse, an zîngah hian Levia-

hote tu mah an tel vê loh avângin a lunghnûr hlê mai. Mîte

hnêna Pathian chanchin hrilhtu tûr leh, Pathian nêna mîte an

lên dun leh theihna tûra hna pawimawh thawktu tûr berte

chuan ,Israel rama kîr leh chu an lo tum vê lêm lo tlat mai.

Chutichuan, Ezra a che ta a. Hruaitu pakuate leh mi dang

pahnih, ‘thil awmzia hriatthiamna nei’ tia a sawite chu a ko

va (Ezra 8:16), Kasipha hmuna awm ‘Idova hnênah va kal

a, Levia-hote leh Nathinim \henkhat Judai rama kaltîr tûra

ngenna thlen tûrin a tîr ta a ni. Idova hi tu nge a nih a,

Kasipha pawh hi khawiah chiah nge a awm tih kan hre tam

lo hlê mai a, Juda tam takte chênna hmun a ni tih erawh chu

kan hria.

Tichuan, Ezra hian Idovan Levia-hote zînga mi 38 leh

Nethinim 220 lâi a rawn tirh avângin Pathian a fak ta a,

Nethinim-te hi Levia-hote rawngbâwlsak tûr leh tempula

anmahni puitu atân a ruat nghâl bawk. Hêng puithiam rualte

hian Thlarau Thianghlimin an thinlunga hnâ a rawn thawh

chu lo chhângin, Ahava Lui kama pung khâwm mipuite chu

an rawn zawm vê ta a ni.

Nehemia 12-ah hian Babulon a\anga kîr leh \um khatnaa

telte hming leh, a hnua Ezra ho leh Nehemia hova kîr lehte

hming kan hmû a. Hetah pawh hian puithiam chhûngkuate

Page 64: TEACHERS EDITION HMAN DÂN TÛR · Kan Pathian hi mihringte chanchin kal tawha rawn inrawlh \hîn LALPA a ni a. A mîte chu an ram lama hruai kîr leh an nih theih tûrin thil a ti

6 TEACHERS’ GUIDE 2019 - 4

chu an pawimawh bîk êm avângin an hming pawh a langsâr

leh ber tho a ni. Jerusalem kulh hlanna inkhâwm chu

puithiamte leh Levia-hote hming ziah chhuah a nih hnu-ah

neih zui nghâl a ni a, a chhan pawh thawnthu chu sawi a nih

hmâ-in, Juda hnam chu kulh hlanna inkhâwm serh leh sâng

khawihtu tûr puithiamte neihtîr phawt a, Pathian \ih taka an

lo awm sa vek a \ûl vâng a ni.

Rangkachak leh Tangkaruaa Siam ThilteJerusalem lam pana an chhuah hma khân Ezra hian chaw

ngheia \awng\ai hun a puang phawt a. Lal hnên a\ang hian

anmahni vêngtu tûr tirh a phût lo va; chu âi chuan \hing\hî-

a \awng\ai a thlang zâwk a ni. An zinkawng an zawhnaah

chuan vênghimtu an mamawh a ni tih a hria a, suamhmangte

leh anmahni rawn tihbuai tum hrim hrimtute laka Pathian

chhanchhuahna an mamawh hlê bawk. Khatia Jerusalem lam

an pan hma khân, Ezra hian an bûngbêlte leh tempul tâna an

thawhlâwm thawh khâwmte chu puithiam zînga hotu deuh

deuh 12-te hnênah a sem a.

Chûng bungruatte leh a zât \heuhte chu Ezra 8:24–30-ah

hian kan hmu a. Tangkarua leh rangkachakte hi Pathian

hnêna an thawh khâwm a ni. Chûng thilte chu puithiamte

hnêna pêk pahin heti hian a sawi a, “LALPA tâna tihthianghlim

tawh in ni a; chutiangin, bungbêlte pawh hi tihthianghlim tawh

an ni,” (Ezra 8:28) tiin.

Thianghlimna thu hi Ezra lehkhabu-ah hian thil pawimawh

tak mai a ni a, a chhan pawh hêng saltâng kîr lehte hi Pathian

tâna an nun hlântu, he leia ama âiawh ni tûra inpete an nih

vâng a ni. Ezra leh hruaitute hian an thlahtuten thil dik lo an

lo tih tawh kha siam \hat leh an duh a. Pathian rawngbâwl

tûra chhuak an ni a, chu hnâ chu amah nêna inpumpêkna

nun nên an thawk dâwn a ni.

Page 65: TEACHERS EDITION HMAN DÂN TÛR · Kan Pathian hi mihringte chanchin kal tawha rawn inrawlh \hîn LALPA a ni a. A mîte chu an ram lama hruai kîr leh an nih theih tûrin thil a ti

EZRA & NEHEMIA 7

Hâlral Thil Hlan Atâna An Hlan RanteSaltâng lo kîr lehte hian ran eng emaw zât an rawn hâwn

a, chûngte chu him taka Israel ram an lo thlen hnû-ah Pathian

hnêna hâlral thilhlan atâna hlan tûrte an ni (Ezra 8:35).

Mipuite hian bâwngpa 12, berâmpa 96, berâmno 77 leh

kêlpa 12 an hlân a. Heti zâta tam ran an hlân hian an lo kîr

leh theih avânga an lâwmna sânzia a tilang. Him dam taka

Jerusalem an rawn thleng thei mai hi tihpalh thil thu ni lovin,

Pathian vênna vâng chauh a ni tih an hriat avângin an lâwm

hlê a. Chutianga Pathian vênna chu hun lo kal leh tûrah pawh

chan zêl an inbeisei bawk. An zinkawngah khân Pathianin a

lo kaihhruai nasat êm avângin hmuingîl tûrin a duh a ni tih an

hre chiang hlê.

|HEN 3-NA: NUNA BEL TÛR

uuuuuMihring, ran, bungbêl leh thil dangte hming kan hanhmuh tâkte kha en lêt leh la, khângte a\ang khân zirlâiengte nge zir chhuah theih kan neih le? Chutichuan,hêng zawhnate hi i chhâng dâwn nia:a. Engati nge Ezra hian hêng hming hrang hrangte hi

a lo ziah lan kher le?b. Engati nge Pathian pawh hian hêng hming Ezra

ziahte hi a lo vawn \hat le?c. Hêng thil chi hrang hrang hming a ziahte hian tûnlâi

chhanah awmzia leh pawimawhna a la nei em?d. Hêng thil chi hrang hrang hming a lo ziahte hian

Pathianin mi a ngaihsakzia bâkah thil dang hmuhtel i nei em?

vvvvvThianghlimna thû hi puithiamte tân leh Israel hnamtetân khân thil pawimawh tak mai a ni a. Chuvâng chuana nia, puithiamte leh Levia-hote pawh an thlahtutehming nên lam vawn \hat a \ûl rêng a ni. ThuthlungHlui lehkhabu-ahte hian Pathian chuan thianghlim tûra

Page 66: TEACHERS EDITION HMAN DÂN TÛR · Kan Pathian hi mihringte chanchin kal tawha rawn inrawlh \hîn LALPA a ni a. A mîte chu an ram lama hruai kîr leh an nih theih tûrin thil a ti

8 TEACHERS’ GUIDE 2019 - 4

a mîte a hrilhna thu kan hmu tam mai a, a chhan pawhamah a thianghlim vâng a ni (Lev. 19:2). Pathian athianghlim avânga thianghlim vê tih awmzia chu \hatnadân kan châwi sâng tûr a ni tihna a ni.

a. Thianghlimna leh thianghlim taka nun tihthuhitûnlâi chhanah a la pawimawh tho em? A lapawimawh a nih chuan eng vânga pawimawh nge ni?

b. Tûnlâi hunah hian mi dik tak, dikna \ana dingchhuak ngam an awm em?

c. Thuthlung Hlui hun lâia tempul leh puithiamte angkha kan nei tawh sî lo va, chuti a nih chuan keiniAdventist Kristiante hi engtin nge Pathian tân lehthianghlim takin kan nung a ni tih kan hriat theihang?

Page 67: TEACHERS EDITION HMAN DÂN TÛR · Kan Pathian hi mihringte chanchin kal tawha rawn inrawlh \hîn LALPA a ni a. A mîte chu an ram lama hruai kîr leh an nih theih tûrin thil a ti

EZRA & NEHEMIA 1

ZIRLÂI 10-NA DECEMBER 7, 2019

|HEN 1-NA: ZIRLÂI TLÂNGPUI THLÎRNA

Bible Châng Thlan: Ezra 3:11.

Bible Châng Thlûr Bing Tûrte: Nehemia 12:27–47.

Jerusalem-a awm puithiamte hnêna thuneihna pêk leh a nihtheih nân Nehemia 12 hi Babulona an awm lâi a\anga Ezraleh Nehemia hun thlenga Levia-hote leh puithiamte hmingzawng zawng nên a in\an a. Juda-te chuan tempulrawngbâwlna khawihtu tûr mi tling an neih tam tâk hnu chuanJerusalem kulh hlanna lam an lo hawi thei ta. Amaherawhchu,a kulh hrim hrim hian a vênghim a ni hran lo, an himna taktak chu LALPA-ah zâwk a awm a;LALPAN a vêng lo a nihchuan an him tak tak thei ngâi lo vang. Israel mîte khânthiltihtheihna chu an thil hlanah ni lovin, Pathian-ah zâwk aawm a ni tih an hriat theih nân thil thar an neih leh in thar anneihte hlanna hun an hmang \hîn (Sâm 127:1, 2).

Jerusalem kulh hlanna inkhâwm chu zâipâwl pahnih,Jerusalem kawtthlêr fang kual a, chumi hnu-a tempula an intawhkhâwm tâkna nên \an a ni a. Tempulah chuan ‘inthâwina nasatak mai’ an hlân a, mipuite chu a hlim êm êm bawk. Dik takchuan, mipuite hlimna âuthâwm chu a ring bawk a ni ang, hlataka awm an hmêlmate pawhin an lo hre phâk hial a ni. Chumihnu chuan, dânin a lo sawi ang takin tempul rawngbâwlna hranghrang khawihtu atân Levia-hote chu hna a sem leh ta a. Chutiangatempul rawngbâwlna tharthawh leh a nih tâk avâng chuan mipuite

Page 68: TEACHERS EDITION HMAN DÂN TÛR · Kan Pathian hi mihringte chanchin kal tawha rawn inrawlh \hîn LALPA a ni a. A mîte chu an ram lama hruai kîr leh an nih theih tûrin thil a ti

2 TEACHERS’ GUIDE 2019 - 4

pawh an phûr hlê a. LALPÂ rawngbâwltute mamawh thil chihrang hrangte chu an rawn thawh khâwm ta ruih ruih mai a ni.

|HEN 2-NA: ZIR ZÂUNA

IntihthianghlimnaKulh hlanna inkhâwm an neih hma hian puithiamte leh

Levia-hote chu an intithianghlim phawt a, anmahni bâkahmipuite leh kulh leh kulh kawngkhârte pawh an tithianghlimvek bawk. Hetianga thil eng emaw tihthianghlim hi an hnamchîn \han ve rêng a ni a, sual lak ata silfâina leh thianghlimnaatâna tihhranna entîrna a ni. Chutianga an intihthianghlimchuan an kawrte an sû a, an inbual fâi vek bawk \hîn (Exod.

29:4; 40:12–15; Lev. 16:20–28;Nam. 19:7).

Israel mîte khân thil tihthianghlimna tûra serh leh sângeng eng emaw han tih vêl hi an uar khawp mai a. Apawimawh ber leh an tih nasat ber pakhat chu mithi taksakhawihtute tâna an tih \hin kha a ni. Thihna chu sualna avângathleng nia an ngaih tlat avângin mithi ruang khawihtu chu abawlhhlawh a, a bîk taka silfâi a ngâi niin an hria a, chutiangasilfâi dân tûr chu Nambar 19-ah hian kan hmû.

Puthiamin hmêlhemna eng mah nei lo bâwng lâchu a hâl ralang a, a vâp chu tui nên belthlêngah a dah ang. Mi thianghlimtawh tu emaw-in husop a la ang a, chu chu tuiah a chiah a ang a,tichuan, thil bawlhhlawh nia an hriatah leh mi thianghlim lo niaan hriatte taksaah chuan a theh ang. Chu silfâina tui chu mithianghlim lo taksaa theh a nih loh chuan, a thianghlim lohna chua la kawl reng angah an ngâi \hîn (Nam. 19:13).

Tlanna Nî-ah chuan biak bûk thian thianghlimtu leh a sualleh mipuite sual tâna inthâwina hlântu puithiam chuan athawmhnâw a thlâk ang a, Mahse, ‘kawr thianghlim/fâi’ a inbelhmâ-in a inbuai fâi phawt ang (Lev. 16:4). Then thianghliminkhâwm chu a neih zawh hnû-ah puithiam chuan a ‘kawrthianghlim/fâi’ inbel chu a phelh leh ang a, a inbual nawn lehang. Chutiang chuan Azazela pual kêl chhuahtu pawhin Israel

Page 69: TEACHERS EDITION HMAN DÂN TÛR · Kan Pathian hi mihringte chanchin kal tawha rawn inrawlh \hîn LALPA a ni a. A mîte chu an ram lama hruai kîr leh an nih theih tûrin thil a ti

EZRA & NEHEMIA 3

mipui zînga a rawn awm ve leh hmâ-in a ti vê tûr a ni bawk(Lev. 16:26).

Intihthianghlimna dangleh chu puithiamte tân a ni a,inbiakna puan ina an luh dâwnin an kut leh taksa an silfâihmasa phawt \hîn (Exod. 30:17–21; 40:12–14, 30–32).Hêng bâkah hian phâr natna vei dam lehte chuan anthawmhnâw an su fâi tûr a ni a (sualin thihna a thlen angchiahin phâr natna veite pawh an thi nge nge \hîn niin anngâi [Lev. 13:6, 34]); taksa a\anga thil bawlhhlawh a lochhuahin inbuala thawmhnâwte pawh sûk fâi vek \hin tûr ani a (Lev. 15:1–29; Deut. 23:10, 11); Levia chîte pawh anintithianghlilm bawk \hîn (Nam. 8:5–7; 19:7–22).

Puithiamte leh Levia-hote hi kulh hlanna serh leh sângkhawihtu berte an nih avângin tihthianghlim hmasak phawtan ngâi a, chuvâng chuan an kut leh ke an sil a, an inbualhial maithei e. Chumi hnu chuan mipuite pawh an tithianghlimve leh ta a. Engtin nge an tihthianghlim ang? An kut leh kean siltîr a nih a rinawm a, an thawmhnâwte pawh an sûktîrtel maithei bawk. Chu bâkah chuan, kulh leh kulhkawngkhârte pawh tihthianghlim a nih thu kan hmu bawk a,chumi awmzia chu tuiin an theh vek tihna a ni.

Tihthianghlimna tui hi amah lâwng lâwng chuan tui danglambîk a ni chuang lo; chutianga tihthianghlimna chuan sual leh thihnaatâ mi a tihthianghlim tâk thu Pathian Thu-in a sawi avânga lothianghlim ta a ni mai zâwk. He serh leh sâng thil tih hithianghlimna entîrna atâna hman a ni. Thianghlimna leh sual lakata silfâina te hi thil hlanna inkhâwma Pathian pawhna atân thilpawimawh tak a ni a. Hetianga tihthianghlimna hian Kristâ thihnachuan mîte a tithianghlimin a hliahkhuh a ni tih a entîr.Tihthianghlimna inkhâwm hi sual ngaihdamna nên a inzawm tlata. Khatia Pathian hmâa inngâitlâwm taka an insilfâi khân a\anpuina an mamawhzia an tilang a; Pathianin a tihthianghlim anmamawh a ni tih an pawm bawk a. Anmahni thil \ha tih vâng nilovin, Pathian zâwkin a tihthianghlim an ngâi a. Mahse, Pathian

Page 70: TEACHERS EDITION HMAN DÂN TÛR · Kan Pathian hi mihringte chanchin kal tawha rawn inrawlh \hîn LALPA a ni a. A mîte chu an ram lama hruai kîr leh an nih theih tûrin thil a ti

4 TEACHERS’ GUIDE 2019 - 4

chuan insilfâi kha a mîte nuna a thiltihtheihnain hnâ a thawhziatilangtu atân a hmang vê sî a ni.

Lâwmna Nasa TakKulh hlanna inkhâwmah hian rimâwi chi hrang hrang tumin,

Pathian chibai bûkna hun te pawh a awm bawk a. A hmasaberin, Levia-hote leh zâi mîte chu Jerusalem-ah an lo kalkhâwm a; an zînga tam tak hi chu Jerusalem khuaa chêng verêng ni lovin, an rawngbâwl hun/nî a lo thlenah Jerusalem-ah hian an lo kal mai \hîn. Puthiam te, Levia-ho te leh zâimîte chuan Pathianin thil a tihsak avânga lâwmthu sawinachu kâihruaiin (\awngkâ-in Pathian thil lo tih tawhte chu ansawi chhuak tihna a ni), amah fakna hlâte an sa rual a.

|ing\ang te, dârbenthek te leh rimâwi bungraw dang tumtutechuan zâipâwl pahnihte kha zuiin, Jerusalem khawlâi dungte chuan fang kual vê a, a tâwpah tempul-ah inhmu khâwmin chutahchuan ring takin an zâi rual a (Neh. 12:42). An zâi ri chu hla taka\ang pawha lo hriat phâk niin, an hlimna chu up beh emaw,khap beh emaw theih a ni lo. Hun rei lo te chhûnga kulh sak hnaan han zo thei ta mai leh, Pathianin a rawn \anpui dân te an hanngaihtuahin a hlim êm êm ringawt mai a ni.

Babulon a\anga an lo kîr leh hnu, B.C. 537/536-a tempullungphûmte han rem \hat leh khân mipuite leh puithiamte lehLevia-hote chuan LALPA an lo fak tawh a (Ezra 3:10, 11).Tûnah pawh hian Jerusalem kulh sak \hat hna thawh zawh a nihhnu-ah khatiang bawk kha a thleng leh ta a ni. Mi zawng zawnginLALPA an fak a, zâipâwl ropui tak tak pahnih an dinte khân hnathawh zawh a nih avânga LALPA hnêna lâwmthu sawina hla mâwitak tak chu an rem bawk (Neh. 12:31, 38).

Mipuite chu an hlim êm êm mai a. Châng 43-a kan hmuhdân takah phei hi chuan, samach (hlim) namên lovin a ti-samach (tihlim) tih a ni. He châng khat lekah hian samach

(Hebrai \awnga ‘hlim’ sawina) tih thumal hi vawi nga ngawta lang a. Châng 44-ah hian vawi khat rawn lang lehin, mipuite

Page 71: TEACHERS EDITION HMAN DÂN TÛR · Kan Pathian hi mihringte chanchin kal tawha rawn inrawlh \hîn LALPA a ni a. A mîte chu an ram lama hruai kîr leh an nih theih tûrin thil a ti

EZRA & NEHEMIA 5

chu tempula rawngbâwl \hîn puithiamte leh Levia-te chungaan lâwmthu sawina atân hman a ni a. Châng 27-ah pawhkhân a lang bawk a, chutah chuan mipuiten lâwmna(samach) nêna kulh hlannaa rawn tel tûra Levia-hote anrawn hruai thu sawina atân hman a ni.

Chutiang chuan hê thumal hi bung 12 ringawtah hian vawisarih chiah chiah a lang a, hei hian awmze ril tak a nei tih hriattûr a ni. Bible-ah hian namber pasarih chu nambar kim, tluantlingleh \ha famkim sawina atân hman a ni \hîn a. Chuvângin,mipuiten samach an chan kha a famkim hlê tihna a ni.Pathianin a tihlim a. An hlim avânga an thiltih khân nunahlimna dik tak awmzia chu a tilang, a chhan pawh Pathianinthil a tihsak avânga hlim an ni sî a.

Keini tâna zir tûr ni ta chu: kan nuna Pathianin thil a tihmêkte avâng hian lâwm nachâng lo hriat a ni a, min hmangaihavânga thil a tihte hi kan en liam mai mai tûr a ni lo va; thilthleng pângngâi ve rêng angah pawh kan ngâi tûr a ni heklo. A enkawlna kan dawn avângin kan lâwm êm êm tûr a nizâwk. Pathian malsâwmna leh a kaihhruaina kan chang a nitih hriatna chuan lâwmna leh rilru nghet min neihtîr ang a.Hlimna leh hnehna nun min chantîr bawk ang.

Hlimna chu chibai bûknaa thil tel vê tûr rêng a ni a,chutiangin Pathian hnêna zahna hlan pawh thil pawimawhtak a ni bawk. Pathian zahna tih awmzia chu Pathian nênami mal taka intawnna kan lo neih tawhna a\anga amah zahnakan lo chan ang hi a ni. Hlimna leh zahna chu inbûk tâwktaka kalpui a pawimawh khawp mai a; mahse, vânduaithlâktakin kan en khûm tlâng \hîn sî a! Chibai bûkna chuanPathian zahna min neihtîr a, hlimna a erawh min neihtîr ve siloh chuan a rovin, a khawng fur ringawt mai dâwn a. Chutihrual chuan, Pathian zahna lam rilru-a dah tellova, hlimnaringawta kan tlingtlâk thung chuan, kan chibai bûk inkhâwmchu thutak tel lo rilru so ringawtin a luah khat vê thung ang.

Page 72: TEACHERS EDITION HMAN DÂN TÛR · Kan Pathian hi mihringte chanchin kal tawha rawn inrawlh \hîn LALPA a ni a. A mîte chu an ram lama hruai kîr leh an nih theih tûrin thil a ti

6 TEACHERS’ GUIDE 2019 - 4

Chuvângin, kan chibai bûk inkhâwmnaahte hian hêng thilpahnihte hi a tel kawp \hîn tûr a ni a. Pathian zahna leh keimahnihlimna chuan chibai bûkna boruak dik tak a siam dâwn a ni.Israel mîte khân hêng thil pahnihte hi inbûk tâwk taka kalpuithiam a pawimawhzia an hre chiang hlê a, an thinlung zawngzawnga lâwmin, an lâwmzia chu ring takin an sawi chhuak a,chutih rual chuan a thiltihte avângin Pathian an fak tho bawk.An chibai bûk inkhâwm kha rilru so/no-ah a innghat lo va, thutakleh Pathian thiltihte-ah a innghat zâwk a ni.

Mi \henkhat chuan ‘thlarau lama chan sân’ an duh avânginchibai bûk inkhâwm an nei tlut tlut \hîn a; mahse, hêng mîtehian Pathian fak an theihnghilh sî\hîn. Kan chibai bûk inkhâwmchuan keimahni hriatnaah ni lovin, Isua-ah zâwk zung a kaihtûr a ni. Mahse, Israel mîten Pathian an fak khân hlimna lehlâwmna an nei tlat mai a. Khâng an hlimnate kha Pathianin apêk niin, Pathian chu tu nge a nih tih leh eng thilte nge a lotih tawh tia innghat a ni. Kan nuna Pathian kanzawn a, amahchu chibai kan bûk chuan a khawngaihna changin a chungahkan lâwm reng thei dâwn a ni.

|HEN 3-NA: NUNA BEL TÛR

TihthianghlimnaIntihthianghlimna tûra an serh leh sâng hmante hian sual lak

atâ silfâina entîrin, Pathian hmâa inlan tûra lo inbuatsaihna lehPathian tel lo chuan ‘bawlhhlawh’ mai kan nihzia inpawmna ani. Tûnlâi chhanah hi chuan hetianga intihthianghlimna serh lehsâng thilte hi kan ti ve tawh lêm lo va, chutih rual chuan, engtinnge intihthianghlimna thu hi a takin kan kalpui ve theih ang?Pathian hnênah chuan kan duh dân angang ni lovin, kan nihnaang ang zâwkin kan kal thei a. Chuti a nih chuan, engtin ngePathian chu kan pawh ang? A hmâa inngâitlâwm tûrin eng thiltenge kan tih ngâi awm? Eng tiang kawngtein nge chutiang rilruchu kan nî tin nunah hian kan lan chhuahtîr theih ang?

Page 73: TEACHERS EDITION HMAN DÂN TÛR · Kan Pathian hi mihringte chanchin kal tawha rawn inrawlh \hîn LALPA a ni a. A mîte chu an ram lama hruai kîr leh an nih theih tûrin thil a ti

EZRA & NEHEMIA 7

HlimnauuuuuSâm 136 hi Pathian fakna leh chibai bûkna hlâ a ni a,

chhiar ang che. HêSâm hian chibai bûkna chungchângengtin nge a sawi? Hun hrang hranga Pathian pawh dântûr a sawi chu engte nge ni? Eng thilte avângin nge heSâm hian Pathian a fak?

vvvvvEngtin nge in kohhran khân Pathian chu a chunga hlimnaleh amah zahna inbûk tâwk taka kalpui chungin in faktheih ang?

wwwwwThuthlung Hlui huna zâi mîte leh rimâwi tumtûte khânPathian chibai bûknaah leh tempul inkhâwmah chanvopawimawh tak an chang \hîn a. Engtin nge kan kohhranhian rimâwi tumtûte hlutna leh pawimawhna kan hriatziakan lantîr theih ang?a. In kohhranin rimâwi tumte chu Pathian rawngbâwltu

ni anga an ngaih dân emaw, an ngaih pawimawh vakloh dân emaw, a nih loh leh, an dah hniam dân emawte kha ngaihtuah la. Eng tiang kawngtein nge rimâwitumtûte hi inkhâwmnaah awmze nei takin in chhawrtheih ang?

b. Biak ina rimâwi tumtûte leh zâithiamte kha Pathianintalen a pêkte chuan in kohhran inkhâwm a tihphuisuiaa tihnawm sawt dân an hriat theihna tûrin engtin ngein tih ang?

xxxxxNangmâ nunah khân Pathian i faka hlimna i nei miah loa nih chuan, engtin nge i ‘hmangaihna hmasa’ chu i neihlêt leh theih ang?

Page 74: TEACHERS EDITION HMAN DÂN TÛR · Kan Pathian hi mihringte chanchin kal tawha rawn inrawlh \hîn LALPA a ni a. A mîte chu an ram lama hruai kîr leh an nih theih tûrin thil a ti

EZRA & NEHEMIA 1

ZIRLÂI 11-NA DECEMBER 14, 2019

|HEN 1-NA: ZIRLÂI TLÂNGPUI THLÎRNA

Bible Châng Thlan: Nehemia 13:22.

Bible Châng Thlûr Bing Tûrte: Nehemia 13:1–22.

Nehemia 13 hi kût ni vângthlâ leh inkhâwmpui urhsûn an

neih nîkhuaa Mosia dânin Ammon mîteleh Moab mîte teltîr ve

a phal loh thu-in a in\an a. Mipuiten milem be mîte nêna inneih

pawlh phal loh a nih thû (Deut. 23:3)an chhiar an han hriat

chuan “Israel mîte zîng atâ a chawhpawlhtu hnam dang mîte

chu an tihrang ta a” (Neh. 13:3). Chutiang chu mipuite rilru leh

thinlunga dânin hnâ a thawh dân a ni rêng bawk a.

Tichuan, Babulon lama a kîr leh hmâa Nehemian siam\hatna

hnâ a thawh dân chanchin sawi zui a ni a. Lal Artazerzia khân

Persia ramah a ko lêt a; mahse, chumi hnû chuan Israel rama va

zin leh tûrin phalna a pe leh tho tih lo hria ila. Chutia Babulon

lama ni eng emaw zât chhûng a va châm hnû chuan Jerusalem-

ah a rawn kîr leh a. A thang bo hlâna thil duhawm lo thlengte

leh, mawhphurhna lo latuten thil dik lo tak tak an lo tih chanchinte

chu a lo râlkhat hriat a ni maithei. A lo kîr leh hnû chuan a thil lo

hriat thâwite kha a dik ngei a ni tih rawn hmû a, puithiam lalber

Eliashiba chuan Ammon mi Tobia chu tempula pindan pakhat a

lo luahtîr vê reng mai chu niin.

Page 75: TEACHERS EDITION HMAN DÂN TÛR · Kan Pathian hi mihringte chanchin kal tawha rawn inrawlh \hîn LALPA a ni a. A mîte chu an ram lama hruai kîr leh an nih theih tûrin thil a ti

2 TEACHERS’ GUIDE 2019 - 4

Nehemian siam\hat hnâ a thawh hmasak ber tûr chu tempul

a\anga Tobia hnawhchhuah a, a pindan lo luah vê ngawt chu a

tîra an ruahman dân anga thawhlâwm leh rimtui dahna atâna

hman leh a ni. Chumi zawha a tih leh tûr chu Levia-hote leh zâi

mi, hun rei tak chhûng an chanpual sâwma pakhat leh

thawhlâwm lo dawng tawh lote hnêna dawntîr leh a ni.

Sâwma pakhat pêk dân phung pawh a siam \ha vek a, tempul

rawngbâwlna pêng \henkhatah chuan thuneitu tûr bîkte ruatin,

chûngahte chuan puithiam lalber nîkhua lo tak kha a rawn

inrawlh vê an phalsak lo bawk. A tâwp berah chuan,

Sabbath serh dân dik tak a tharthawh leh a. Sabbath nî-a

sumdâwnna kalpui a nih tawh loh nân, Sabbath in\an dâwn

tlâiah kulh kawngkhâr zawng zawng a khârtîr vek a, chuti

chunga kulh pâwna thil la lei leh la hralh lui \âlhte chu a vau

bawk. Sabbath serh \hat kawnga a \hahnemngaihna hi tûnlâi

huna mîte tân a entawn tlâk ngawt mai.

|HEN 2-NA: ZIR ZÂUNA

Sâwma Pakhat PêkNehemian a ngaih pawimawh êm êm pakhat chu sâwma

pakhat pêk a ni a. Sâwma pakhat tel lo chuan tempul

rawngbâwlna \ha taka kalpui theih a nih loh avângin, Israel ram

pumah sâwma pakhat pêk a tharthawh leh a. Engati nge Nehemia

hian sâwma pakhat pêk chu a ngaih pawimawh viau le?

Sâwma pakhat leh thawhlâwm sawi nî a kan rilru-a rawn

lang lian tak pakhat chu Malakia 3:10-in a sawi malsâwmna

kan dawn tûr hi a ni. Hetah hian Pathian chuan Israel mîte kha

sâwma pakhat pê-a amah ‘fiah’ tûrin a cho va, ama hnêna

sâwma pakhat an pêk phawt chuan malsâwmna a vûr dâwn

niin a sawi. Heti hian amah ngeiin a sawi a: “Vân tukverhte chu

hawnsak che uin malsâwmna dawn sên loh khawp hial ka vûr

dâwn che u a ni,” tiin (Mal. 3:10). Chuvângin, mi dangte pawh

Pathianin a tiam malsâwmna chu an lo dawn vê theih nân sâwma

pakhat pe tûrin kan fuih sauh sauh rêng a ni.

Page 76: TEACHERS EDITION HMAN DÂN TÛR · Kan Pathian hi mihringte chanchin kal tawha rawn inrawlh \hîn LALPA a ni a. A mîte chu an ram lama hruai kîr leh an nih theih tûrin thil a ti

EZRA & NEHEMIA 3

Amaherawhchu, sâwma pakhat pêk leh thawhlâwmte thawh

chu malsâwmna kan dawn leh dawn lohah a innghat tûr a ni lo

thung. Dik tak phei chuan, sâwma pakhat bîk phei hi chu kan

‘pe’ ni lovin, kan ‘kîr,’ ‘pe kîr’ a ni zâwk a, a chhan pawh kan

thil neih zawng zawng hi Pathian malsâwmna kan dawn, amah

ngeiin min pêk vek a nih vâng a ni. Pathian chu min Siamtu a ni

a, chutiang tak chu a ni tih kan hriat avângin, amâ hnênah kan

pe kîr leh a ni mai. Kan tâna thil a lo tih tawhte chunga kan

lâwm êm avângin kan pe kîr a; ani chuan min siam a, min enkawl

a, min ngaihsak a, kan tân a thî a, min siam thar chhunzawm

reng bawk. Abrahama leh Jakoba te chanchinah pawh hian

sâwma pakhat chu lâwm avânga pêk a nih \hinzia kan hmû a ni.

Genesis 14-ah hian Kanan rama indona a thlen thû kan hmû

a. Mesopotamia rama khaw pali—Sinar lal te, Ellasar khaw lal

te, Elam lal te leh, Goiim lalte chuan Kanan ram lal panga, Sodom

khaw lal te, Gomora khaw lal te, Adma khaw lal te, Zeboiim

khaw lal te leh, Bela khaw lal te chu an rûn a. Mesopotamia

lalte hi a chak zâwkah \angin, râl lâk sum tam tak bâkah, sal

atân mi eng emaw zât an man bawk.

He lâi ram vêlah hian Lota pawh a chên ve avângin ani pawh

man zînga a tel vê a. Abraman a ûnaupâ fapa man a nih thu a lo

hriat chuan râl do thei tûra a lo hruai tawh sa mi 318-te chu

khâwmin, Mesopotamia ram sipaite chu a ûm ta nghâl a. Chûng

a mi tlêm tê-te nên chuan Mesopotamian sipaite chu an va hneh

ta mai a, a chhan pawh Pathianin a puih vâng a ni. An thil lâk

leh mihring man zawng zawng chu an chhuh lêt leh ta vek a ni.

An rawn hâw kawngah hian a rin loh deuhin ‘Pathian

Chungnung Bera puithiam’ tia sawi Salem lal, Melkizedeka nên

an intawng hlauh mai a. Melkizedeka hian mal a sâwm a, Abrama

pawhin lâwmthu sawi nân “eng kima sâwma pakhat zêl” a pe ta

a ni (Gen. 14:20). Hebrai 7:2, 4-ah hian chiang deuh zâwka

rawn sawiin, Abrama khân a thil neih zawng zawng a\anga

sâwma pakhat a pêk thû a sawi a. Pathianin hnehna ropui tak a

chantîr avânga lâwmthu sawi nân a hnênah sâwma pakhat a pe

Page 77: TEACHERS EDITION HMAN DÂN TÛR · Kan Pathian hi mihringte chanchin kal tawha rawn inrawlh \hîn LALPA a ni a. A mîte chu an ram lama hruai kîr leh an nih theih tûrin thil a ti

4 TEACHERS’ GUIDE 2019 - 4

kîr a ni. Amah awmpuitu leh râl dosaktu Pathian hlauhawm leh

thiltithei tak chu a ngâisâng hlê a. A thinlung chu lâwmna a khah

liam avângin a hnênah lâwm takin sâwma pakhat a pê ta a ni.

Jakoba pawhin a nu leh a paten a pû Labana fanu, Pathian

\ih mi chu nupuia nei tûra an va tirh \um khân, Pathian awmpuina

mak tak mai a lo chang vê tawh a. Amah thah tumtu a unaupa

Esauva lakah pawh mak tak maiin a lo humhim tawh bawk.

Haran lam pana a tlânchhiatna kawngah a châu lutuk chu a lo

muhîl a. Pathianin mumang neihtîrin, chutah chuan vân tawng

khawpa sâng leihlâwn hi a lo hmû a, chu leihlâwn chu a chho

zâwng leh chhuk zâwngin vântirhkohten an lo insûl zut zut mai

a, leihlâwn chhîpah chuan LALPA a ding a (Gen. 28:13, NIV).

Chutah Pathian chuan rawn bia-in, a awmpui tlat tûr thû leh,

mal pawh a sâwm bawk tûr thu a hrilh ta a. A lo harh chuan

ropui a ti lutuk a, “Hê hmun hi a va hlauhawm êm! Hei hi hmun

dang a nih loh hi, Pathian in a lo nih hi le, hei hi vân kawngkâ a

lo nih hi!” (Gen. 28:17) a ti chhuak ta phawng mai a.

Chutichuan, a mumanga a tiam anga a hnêna a awm tak tak

dâwn a nih phawt chuan LALPA chu a Pathian a nih mai bâkah,

Pathianin a lo pêk tûr a\ang chuan sâwma pakhat a pêk kîr leh

tûr thu pawh a tiam ta a ni (Gen. 28:20–22). Hetah pawh hian

Pathian chu ropui ti êm êmtu leh a thiltih avânga lâwm tak,

Jakoban a lâwm avânga rinawm taka sâwma pakhat pêk a tiam

thu kan hmu leh a ni.

Chutiang chu a nih avângin, lâwmna leh hlimnaa khat thinlung

a\angin sâwma pakhat hi Pathian hnênah kan pe kîr \hîn tûr a

ni. Sâwma pakhat kan pêk avânga malsâwmna kan dawn dâwn

vâng ni lovin, Pathian chuan min enkawl a, kan nî tin

mamawh min pêk zat zat \hin avâng zâwkin kan pe zâwk

\hîn a. Nehemia khân a thiltih hmangin sâwma pakhat pêk a

pawimawhzia a lo entîr \hîn a, Pathian hna thawh

chhawmdâwlna atân chauh pawh ni lovin, kan thil neih

engkim hi amâ hnên a\anga kan dawn vek a nihzia kan hriat

theihna atân pawh a pawimawh hlê. Hêngte hi Pathianin min

Page 78: TEACHERS EDITION HMAN DÂN TÛR · Kan Pathian hi mihringte chanchin kal tawha rawn inrawlh \hîn LALPA a ni a. A mîte chu an ram lama hruai kîr leh an nih theih tûrin thil a ti

EZRA & NEHEMIA 5

pêk avânga pe kîr kan ni a. Chutiang chuan, miringte tâna

rawngbâwlna Pathianin a thawhnaah kan lo tel vê a ni.

SabbathHê bunga Nehemian a sawi dang pakhat leh chu, Pathian

chibai bûkna nî Sabbath hi a ni. Israel mîte khân Sabbath nî-a

anLALPA chibai bûk lovin (Lev. 23:3), an chhehvêla awm hnam

dangte nên sumdâwnna an khawih ho ta \hîn a. Chutianga

Sabbath an tibawrhbâng chu Nehemia hian a duh lo hlê a, na

takin a dodâl ta a ni.

Nehemia hi Judai ram awptu governor a ni a, amah hi mi

chak leh Pathian \ih mî tak a nih avângin Juda mipuite chuan

Pathian kaihhruaina an zawm theih nân theihtâwp a chhuah \hîn.

Sabbath nî chu thianghlim taka serh \hin tûr a ni tih mipuin an

hriatthiam theih nân, fîr leh khauh deuh hleka thil tih a ngâi

niin a hria a. LALPAA chawlh hahdamna nî niin, Pathian mîte

chuan hemi nî hian an chhûngkua-in leh an \hiante nên hun

an hmang ho \hîn ang a, a pawimawh ber Pathian pâwlna

hun pawh an hmang bawk \hîn tûr a ni. Mahse, Sabbath nî-

a sumdâwnna thil an khawih tlat reng avângin, Pathian nêna

inpâwlna hun remchâng an nei thei ta \hîn lo va, mi dangte

hnêna hmangaihna leh ngaihsakna lantîrna tûr hun remchâng

pawh an bawh pelh bawk \hîn a ni.

Siamtu Pathian chuan Sabbath hi a ngâi pawimawh hlê mai

a, ngâi pawimawh lo chu ni se ni bîk ni tûrin a siam hauh lo

vang. Thil \ûl zawng zawngte chu ni ruk chhûngin siam zawh

vek lo ni ta se, ni sarih nî hi a siam dâwn lo va ni. Mahse,

amah chu min Siamtu a ni tih leh, amah nêna inpâwlna nei

\hîn tûra siam kan ni a, amahah chuan innghat tlat tûr kan ni

tih min hriat nawntîrtu ni danglam bîk ni tûrin he nî hi a siam

a ni. Hê nî-a kan hnathawh chi hrang hrangte kan chawlhsan

hian kan chakna kan tithar leh a, chûng zawng zawng âia

pawimawh zâwk he ni thianghlim tak Pathianin a siam chhan

chu kan zahzia kan tilang bawk.

Page 79: TEACHERS EDITION HMAN DÂN TÛR · Kan Pathian hi mihringte chanchin kal tawha rawn inrawlh \hîn LALPA a ni a. A mîte chu an ram lama hruai kîr leh an nih theih tûrin thil a ti

6 TEACHERS’ GUIDE 2019 - 4

Hê nî hi dang zawngte laka danglam bîk ni thianghlim a

ni. ‘Thianghlim’ tih awmzia chu thil eng emaw bîk taka hman

atâna ‘dah hrang,’ ‘tihrang’ tihna a ni a, vân lam min hawitîr

thei tûr thilte tihna atâna ‘serh hran’ a ni. Chuvângin, hê nî-

a thil kan tihte chu ni danga kan tih \hin nên a inang lo tûr a

ni a. Isua pawh kha Sabbath nî chuan thlâna châwl rihin,

Sunday-ah a lo tho va, chutiang chuan a thih hnû-ah pawh

Sabbath chu a la serh tho mai. Hei hian Pathian ngaiha

Sabbath pawimawhzia a tilang chiang hlê a ni.

Bible bu pumpuiah hian Pathian chuan Sabbath ni

pawimawhzia sawiin, hemi nî hi chuan kan sumdâwnna thil leh

thil dang kan tih \hin zawng zawngte pawh dah \hâ a,

Sabbath LALPA nêna hun hlimawm tak hmang \hîn tûrin min

hrilh a. Sabbath nî chu ni ‘lâwmawm,’ ‘LALPA ni thianghlim

a ni tih hre tûrin min fuih bawk. Hê nî hian keimahni kawng

kan zawh lo vang a, keimahni nuam tih zâwng kan zawng lo

vang a, khawvêl lam thilte pawh kan sawi lo bawk tûr a ni.

Hemi chungchângah pawh hian Pathian chuan malsâwmna a

lo dah leh bawk a (Isa. 58:13, 14).

Sâwma pakhat kan pêk chuan malsâwmna vûr min tiam ang

chiahin, ama duh dân anga Sabbath kan serh a, keimahni

duhzâwng kan ngaihtuah lo va, kan thil tih tinrênga Pathian

châwimâwina lam hawi kan ti zêl a nih chuan, malsâwmnaa vûr

min tiam a ni. Amaherawhchu, sâwma pakhat pêk chungchângah

pawh kan lo sawi tawhang bawk khân, Sabbath hi malsâwmnate

dawn kan duh vâng maia serh tûr kan ni chuang lo. Chutiang ni

lovin, LALPA\hatna ngaihtuahna ni bîk atâna kan hnêna pêk a

nih avânga thianghlim taka serh tûr kan ni zâwk a ni.

|HEN 3-NA: NUNA BEL TÛR

Sâwma Pakhat PêkuuuuuEng vângin nge sâwma pakhat hi pe tûr kan nih? Engati

nge Pathian hian sâwma pakhat (zâa sâwm) kher kherpêk lêt a phût le?

Page 80: TEACHERS EDITION HMAN DÂN TÛR · Kan Pathian hi mihringte chanchin kal tawha rawn inrawlh \hîn LALPA a ni a. A mîte chu an ram lama hruai kîr leh an nih theih tûrin thil a ti

EZRA & NEHEMIA 7

vvvvvSâwma pakhat pêkna a\ang hian eng thilte nge zir chhuahtheih kan neih sawi rawh u.

Sabbath

uuuuuEngati nge Bible hian Sabbath nî-a kan tih tûr leh tihloh tûrte hi chiang deuh fakin a sawi lan loh?

vvvvvHêng Sabbath serh chungchâng sawina Bible chângtehi chhiar ula: Exodus 16:22–30; 34:21; 35:3; Isaia 56:2;58:13, leh Jeremia 17:21. Hêng thûte a\ang hianPathianin Sabbath serh se min tih dân nia in hriat chuziak chhuak ang che u.

wwwwwHêng Sabbath serh chungchâng inziahna thûte hi chhiarula: Marka 2:23–28; 3:1–6; Luka 13:10–17, leh Johana5:1–12. Hêng zawhnate hi chhân han tum teh u:a. Isuan Sabbath chungchâng a zirtîr dân mîten emaw,

sâkhaw hruaituten emaw an hriatthiampui loh chu engnge ni?

b. Hêng thûte a\anga Sabbath serh chungchângainkaihhruaina tlângpui kan zir chhuah theih awm chuengte nge ni?

Page 81: TEACHERS EDITION HMAN DÂN TÛR · Kan Pathian hi mihringte chanchin kal tawha rawn inrawlh \hîn LALPA a ni a. A mîte chu an ram lama hruai kîr leh an nih theih tûrin thil a ti

EZRA & NEHEMIA 1

ZIRLÂI 12-NA DECEMBER 21, 2019

|HEN 1-NA: ZIRLÂI TLÂNGPUI THLÎRNA

Bible Châng Thlan: Ezra 9:6.

Bible Châng Thlûr Bing Tûrte: Ezra 9, 10; Nehemia 13:23–

31.

Israel mîten thutlûkna \ha lo tak tak an siam zînga pakhatchu Pathian dik tak leh Pathian nung ring vê lotûte nêna an inneihpawlh vak mai kha ni. Tûn kâr zirlâia kan zîr tâk hlâwm lian taktak pahnihte khân Pathian mîten Pathian zui duh vê lotelehmilem biate nêna an inneih pawlh chungchâng a sawi a.Nehemia lehkhabu hi Juda \henkhatten ring lo mîte neiaPathiana an inpêkna an tihdal avânga Nehemia lungâwi lohthû-a tihtâwp a ni a. Solomona pawh kha milem be mîtenupuia a neih avânga tlu chhia a nih thû a sawia. Solomonathil tawn \ha lo tak a\ang hian Pathian mîtechu an inzir fin apawimawh hlê. Nehemia kha chuan milem be mi nupuia neitechu vântlâng hmâah mualpho takin a hrem a, an duhthlannasiam chuan Pathian lamah hruaiin, Pathian lakah a hruai bodaih thei bawk a ni tih a hrilh tawp mai a ni.

Thil ngaihnawm deuh mai chu, hetiang harsatna chiah hi ahmâ kum eng emaw ti kal ta khân Ezra pawhin a lo hmachhawnvê tho kha a ni. Ezra 9 leh 10-ah hian ring lote nêna inneihpawlh chu a pawizia hriain, Pathian hnênah ngaihdam dîla a\awng\ai thu kan hmû a. Hetih lâi hun hi a hnam anga bul an \anthar leh lâi vêl tak a ni a, Pathian hnênah nasa zâwkin an intulûtdâwn nge ni a, Pathian hlat tûrin an inhmin tawn zâwk dâwn tih

Page 82: TEACHERS EDITION HMAN DÂN TÛR · Kan Pathian hi mihringte chanchin kal tawha rawn inrawlh \hîn LALPA a ni a. A mîte chu an ram lama hruai kîr leh an nih theih tûrin thil a ti

2 TEACHERS’ GUIDE 2019 - 4

chu anmahni duhthlanna a ni. Hetih lâi huna Ezra leh Nehemia te\hahnemngaihna hian Israel hnamte chu tih tak zeta \awng\aitûrin a hmin ta a, mi tam tak chuan ring lo mi an kawppuite chuan \hen a, harhtharna ropui tak a lo thleng ta bawk a ni.

Hê thawnthu a\ang hian kawppui tûr kan thlan kawngahfîmkhur taka ngaihtuahna kan sên a pawimawhzia kan hre theiâwm e. A pawimawh ber zâwk erawh chu, Pathian min hlattîrtutûr ni lo, Pathian min hnaihtîrtu tûr duhthlannate kan siam hi ani. Duhthlanna kan siam dâwn rêng rêngin, chu duhthlanna chuana tâwpah eng nge min thlen ang tih ngun takin kan ngaihtuahhmasa phawt zêl tûr a ni.

|HEN 2-NA: ZIR ZÂUNA

Nehemia 13: Ring Lo Mi Nupuia Neite Chunga NehemiaChêt Dân

Nehemia hian Lal Solomona chanchin kha sawi chhuakin,lal fing ber Solomona meuh pawh kha,thutlûkna \ha lo asiam avângin a nupuiten an rawn chhawm luh milem biaknaaha tlu vê ta tih a hrilh a. Israel mîte chu an chênpui milem bemîten an lo hmin thui tawh hlê nia an hriat leh hriat loh zâwtin,mei hmanga infiam chu kanna a nih thû a hrilh ta khawl maia. Hemi thû-ah hian puithiamte ngei pawhin Pathian thu chua kâwi a ngîlin an lo zâwm bîk hauh lo mai a. Puithiam lalbertupa chuan Israel mîte hmêlma tawrhhlelhawm berte zîngapakhat Horon mi Sanbalata fanu nupuiah a lo nei vê tho ani. Puthiamte chu an chipuite zînga an thlahte tihbawrhbânan nih loh nân, anmahni chipui nula thianghlim ngei chauhnupuia nei tûra thu pêk an ni (Lev. 21:14, 15).

Chutiang a nih avâng chuan, Nehemia hian puithiam lalbertupa chu Israel-te zîng atâ a hnawtchhuak ta a ni (Neh.

13:28). Hê a thiltih firfiak angreng tak mai hian ringtute zîngainneih pawlhna thleng chu a ngaimawhzia a tilang chiang hlêa. Inneihna chuan Pathian chu hmangaihnaa khat a nihzia

Page 83: TEACHERS EDITION HMAN DÂN TÛR · Kan Pathian hi mihringte chanchin kal tawha rawn inrawlh \hîn LALPA a ni a. A mîte chu an ram lama hruai kîr leh an nih theih tûrin thil a ti

EZRA & NEHEMIA 3

leh kohhran leh khawtlâng indawh zawmna atâna thilpawimawh tak a nihzia a tilang tûr a ni.

Ezra 9: Ezran Harsatna A Hmachhawna A |awng\âiKum eng eng emaw ti kal ta khân Ezra pawhin milem be

mîte nêna inneih pawlh chungchâng hi a lo buaipui vê hrep tawha. Mi \henkhat te, hruaitu te leh puithiamte ngei pawhin Pathianhnêna an thinlung pe lo hmeichhiate nupuia an neih thû hrilh anih khân a rilru a na hlê mai. A kawr a pawtthlêr a, hun engemaw ti chhûng chu lungngâi takin vaivutah a \hûa ni. Israelmîte thil lo tawn tawh zawng zawng kha an han thlîr kîr a,saltânna khura hnûk lûttu sual an han ti leh nawn ngat mai chumak a ti hlê mai a, a âwih thei lo hial zâwk. An chheh vêlachêng vê hnam dangte laka danglam an tum loh avângin chûnghnamte pathiante chuan Pathian lak atâ a hruai pêng ta a.

Chutianga hnam dangte nêna an inchiahpiahna chuan thil sualhrang hrangte leh, sâkhaw biak dân dal tak hring chhuakin, anthlahtute thil sual lo tih tawh ang bawk kha an ti vê leh tho a ni.Thil runthlâk deuh mai chu, Babulon a\angin an lo hâw hlimdeuh chauh a la ni kher zui hi a ni. Hêng thûte Ezran a han hriatchuan tlâi lam hâlral inthâwina hlan hun thlengin lungngâi takin aawm a. Tichuan, Pathian hmâah bawkkhupin a \awng\ai a, amîte sualna chu a puang a, a mîte thiltih chu zahpuiawm a tih êmavângin Pathian hmachhawn pawh a zah thu a sawi hial a ni.

Ezra 9:9-ah chuan, “Nimahsela, kan Pathian chuan chhiahkhua kan nih chhûng pawhin min thlahthlam chuang lo va. . . ,kan chungah khawngaihna a zâm zautîr ta zâwk a,” tih thu kanhmû a. Hebrai \awnga khawngaihna tih an sawina thumal chuchesed a ni a, chu chuan Mizo \awnga ‘khawngaihna’ kan tih âihian a huam zauvin, a huam thûk zâwk bawk. Hmangaihna lehrinawmna nghet a kâwk a. Pathian chuan 1) harhtharna a thlen(Hebrai \awngin, natan an ti a, chu chu ‘pe’ tihna a ni) theihnân te, 2) Pathian in chu din thar (Hebrai \awngin rum an ti a,

Page 84: TEACHERS EDITION HMAN DÂN TÛR · Kan Pathian hi mihringte chanchin kal tawha rawn inrawlh \hîn LALPA a ni a. A mîte chu an ram lama hruai kîr leh an nih theih tûrin thil a ti

4 TEACHERS’ GUIDE 2019 - 4

chu chu ‘siam’ tihna a ni) leh a nih theih nân te, 3) a chhe tawhsiam \hat (Hebrai \awngin amad an ti a, chu chu ‘tung ding’tihna a ni) lehna tûr atân te leh, 4) Judai ram leh Jerusalem tekulh neihtîr (Hebrai \awngin natan an ti a, chu chu ‘pe’ tihna ani) lehna atân te a khawngaihna a zâm zautîr tihna a ni.

Hêng Hebrai thumal hrang hrangte hi thiltih sawina vek niin,Pathianin a mîte a kalsan lohzia an entîr. Hêng thil palî-te hi a lothlen theih nân hetiang hian a \anpui a;mîtechua siam \hâ a, adin thar a, a pê a, a tiharhthar leh bawk. ‘Tiharh thar’ tih\awngkam hi vawi hnih a sawi a, he \awngkam tho hi a hmachiah chângah (châng 8) pawh kan hmu bawk. Hebrai \awnga‘tiharh’ tih an sawina thumal chu michyah a ni a, chu chuannunna pê, nunna chhandam, nâ chhâwk zângkhâi, tidam leh nunnachelh (ei tûr pe) tih te a kâwk. |awngkam danga sawi chuanEzra hian Pathianin ‘nunna’ a pêk thu uar takin a hrilh tihna a niang. An nunna a pê a, an mamawh zawng zawng a phuhrûksaka, Jerusalem khawpuia an tih tûr hnâte chu an tih theih a tiharhbawk. An lo ‘thianghlim’ leh theih nân a tiharhthar tihna a ni.

Nimahsela, Pathian malsâwmna zawng zawng chu milem bemîte nêna inneih pawlhna hmangin an hnawt \iau zo vek mai a.Pathianin an laka a beisei thianghlimna chu an engah mah anngâi lo a ni tih an duhthlanna hmangin an lantîr bawk. ChutiangaPathian zahna nei miah lotûte nêna inzawm an thlan tlat zêl chuan,Pathian mi an nihna angin tihharh tak tak theih an ni tawh lo maiang tih Ezra hian a hlâu hlê a. A bîk takin, hetianga an hnam dinthar leh mêk a nih lâi hun phei hi chuan Pathian hnung zui a, amâlak ata hruai bo thei thil chîn \ha lo rêng rêng chu an hawisanvek tûr niin a ngâi nghet hlê a ni.

Pathian Thu ang taka nun chu a pawimawh zual êm êm hunlâi a ni bawk a, a chhan pawh hetianga inneih pawlhna lak a\angalo piang an fâte hi chuan Bible ziahna \awng pawh an hriatthiamdâwn loh vâng a ni.

Page 85: TEACHERS EDITION HMAN DÂN TÛR · Kan Pathian hi mihringte chanchin kal tawha rawn inrawlh \hîn LALPA a ni a. A mîte chu an ram lama hruai kîr leh an nih theih tûrin thil a ti

EZRA & NEHEMIA 5

Ezra 10: A Chinfelna ChuHê thil hi Ezran a vei-zia an hmuhin mipuite pawhin thil

eng emaw tih an tum ve ta a. Ezra bulah lo kalin an rawn \apta hlawm a ni. Heta \ang hian Pathian hnêna inpêkna thûktak neite hian an bul vêla awmte-ah nghawng \ha tak an neithei hlê a ni tih a chiang a. Pathian \ihtu hruaitu \hâ, thil diklo en liam vê mai mai ngâi lo chuan mi dangte-ah Pathian\ihna chî a tuh \hîn. Ezra bula lo kal hruaitute chuan milembe mi nupuia an lo neih tawhte leh an fâte chu an ram lamathawn hâw leh an rêl thlu ta a. Hêng inneihna hi chu Pathianduh dân a nih loh hrim hrim avângin ‘in\hen’ tih \awngkampawh sawi lan a ni lo rêng bawk a ni.

Tûnlâi huna ring lo mi nupui/pasala neite in\hentîr leh in\hentîrkher loh chungchâng kan sawi châng hian, Ezra leh a sangâwizâwnpuite thiltih hi a inziak ang ngawr ngawr ni lovin, an tihchhan zâwk kan hriat a pawimawh ang. Paula chuan ring lo minupui/pasala neite chu an nupui/pasalten \hen \âlh an duhte anih loh chuan, anni pawhin \hen bîk lo tûrin thu a râwn a nihkha. Chutih rualin, an kawppui ring lo mîte chuan in\hen an duhtlat a nih erawh chuan, an duhthlanna chu hnialsak bîk loh tûr ani chuang lo thung (1 Kor. 7:12–15).

Chutianga rual lo taka nghâwngkawl bât dûn tûr chuan tumah intihluih loh tûr a ni. A awmzia chu, kan nun kawng tinrêngahhian Pathian duhzâwng mila duhthlanna kan siam zêl apawimawh a ni. Pathianin kaihhruaina min pêk angin tu nge kanneih tûr tih thû-ah thutlûkna fing tak kan siam ngei tûr a ni. Kankawppuite chu ringtu an ni emaw, ring lo mi an ni emaw, inneihtawh hnû-ah pawh fing takin kan awm zui tûr a ni bawk a,duhthlanna fing tak kan siam \hîn tûr a ni. Kan thil tih dânah te,kan hna kan thawh dânah te, naupang kan enkawl dânah te lehmi dangte nêna kan inbiak dân hrim hrimah pawh, Pathianâiawhtu kan ni tih kan hriat reng a pawimawh khawp mai.

Ezra bung 9 leh 10 te-a Hebrai thumal pawimawh tak lolang chu chared tih hi a ni a, chu chu ‘khûr’ tihna emaw, ‘hlâu’

Page 86: TEACHERS EDITION HMAN DÂN TÛR · Kan Pathian hi mihringte chanchin kal tawha rawn inrawlh \hîn LALPA a ni a. A mîte chu an ram lama hruai kîr leh an nih theih tûrin thil a ti

6 TEACHERS’ GUIDE 2019 - 4

tihna emaw a ni (Ezra 9:4, Ezra 10:3). Ezra 9-ah chuan“Israelte Pathian Thû-a khûr apiangte chu Ezra hnênah an lokal khâwm a” tih thu kan hmû a. Ezra 10:3-ah pawh “Pathianthupêka khûr apiangte remruat ang zêlin ring lo mîte nênain\henna chu thlentîr a nih thu kan hmu leh bawk. Chutiang chuan,‘Pathian Thû’ leh ‘Pathian thupêkte-a’ khûr chu thil thuhmun ani a, hêng \awngkam pahnihte hi a awmzia a inhrilhfiah tawn veve a ni. Bible hmun dang tlêma zâwngah pawh Pathian Thû-akhûr tih \awngkam hi sawi lan a ni a, entîr nân Isaia 66-ahpawh \um hnih sawi lan a ni. “Amaherawhchu, mi, rethei takaawm, rilrua inchhîr ngawih ngawih, ka thû-a khûr \hîna lam hika en zâwk ang,” (Isaia 66:2).

“A thua khûr \hînte u, LALPÂ thu hi hre rawh u,” (Isaia

66:5). Pathian hmâah leh a Thu hmâa khûr tih chu inngâitlâwmnarilru dik tak nêna Pathian leh Pathian Lehkha Thu pan tihna a nia. Thil eng kim kan hre vek lo a ni tih kan pawm a, chutichuan,kan thil hriat leh zir tharte chu zâwm thei tûrin inngâitlâwm takinkan awm ta \hîn a. Pathian Thû chu sawisêlna lâi tûr zawnahnehin, min hruaitu atân kan lo hmang ta a ni.

Chutichuan, Ezra leh Nehemia-te thil tih dân a\anga zirlâiropui tak kan zir chhuah theih awm chu Pathian Thû-a ‘khurh’a ni a. Israel mîte kha Pathian hmâah an khûr a, chutichuan,amah nêna inzawmna nghet tak nei thei tûrin an tih theih zawngzawng tih an lo tum ta a ni. Pathian hmâa khurhna chuan PathianThu zawmna lamah min hruai a, chumi azârah chuan nun hlimnaleh lâwmna kan lo nei \hîn. Keini pawh hi Pathian Thu hmâahchuan khûr vê ila, amah nêna kan inkârah hian eng thil mah lotlazep lo se, Pathian Lehkha Thû-in a sawite chu kan zawmnatûr dâl thei eng thil mah awm lo bawk rawh se. ‘Isua zirtîr’ tihawmzia chu Isua thu zirtîrte hria ni mai lo, a zawma zâwm a ni a.Kan hla pakhatin, ‘LALPA Nên Lêng Za-in’ (Adventist Hla Bu,no. 338) tia a lo sawi ang khân.

Page 87: TEACHERS EDITION HMAN DÂN TÛR · Kan Pathian hi mihringte chanchin kal tawha rawn inrawlh \hîn LALPA a ni a. A mîte chu an ram lama hruai kîr leh an nih theih tûrin thil a ti

EZRA & NEHEMIA 7

|HEN 3-NA: NUNA BEL TÛR

uuuuu Israel mîte nunah hnâ a thawh a, an mamawh aphuhrûksak ang chiah khân (Ezra 9:9)vawiinah pawh hianPathian chuan kan nunah hnâ a la thawk vê reng a.Tûnah khân i tâna Pathianin thil a tihte kha ngaihtuahla. Chûngte chu i class member-te hnênah khân sawiang che.

vvvvvIsrael mi la awm chhunte kha Pathianin tihharha,tihthianghlim leh a duh a; mahse, Ezra leh Nehemia-tenan sawi ang hian milem be mîte nêna an inneih pawlhnakhân an tâna Pathian ruahmanna siam chu a taka a chantheihna tûr a dâl tlat sî. Chuvâng chuan, Pathian nênhnâi takin an lêng dûn thei lo ani. Pathian chuan keinipawh hi min tihthianghlima min tihharh leh a duh a.Hlimna dik tak i chan theihna tûr leh, Pathian nêna inremtaka in awm theihna tûr dâl thei thil i nunah khân a awmleh awm loh ngaihtuah la. Pathian nêna inlaichînna thûkzâwk i neih theihna tûr dâltu che chu eng nge ni?

wwwwwPathian Thû-a khûrte zawng chu Ezra hmâah an lo kalkhâwm a, Pathian hnêna an inhlanna kawngah thil thlâkdanglam zâi an rêl ta a nihkha.

a. Eng tiang kawngin nge Pathian Thu hmâah hian kan‘khurh’ vê ang?

b. A kohhran anga Pathian hnêna in nun inhlan thar lehtheih nân eng thil nge tih theih in neih?

c. A mi mal ang pawhin Pathian hnêna i nun i hlanpumhlûm theih nân eng thil nge i tih ngâi awm?

d. Engtin nge kawppui rintlâk tak neih hian danglamna ithlen theih nân a puih theih che?

Page 88: TEACHERS EDITION HMAN DÂN TÛR · Kan Pathian hi mihringte chanchin kal tawha rawn inrawlh \hîn LALPA a ni a. A mîte chu an ram lama hruai kîr leh an nih theih tûrin thil a ti

EZRA & NEHEMIA 1

ZIRLÂI 13-NA DECEMBER 28, 2019

|HEN 1-NA: ZIRLÂI TLÂNGPUI THLÎRNA

Bible Châng Thlan: Nehemia 8:8, 12.

Bible Châng Thlûr Bing Tûrte: Ezra 7, 8; Nehemia 1–3;

4:7–23; 5:14–19.

Ezra leh Nehemia-te hian Pathian tâna hruaitu nih awmziachu a takin an lantîr a. Hûhâng nei thei tak tûr dinhmunahPathianin a dah a (Ezra hi puithiam a ni a, Nehemia higovernor a ni); mahse, chumi hna hlenchhuah leh hlenchhuahloh chu anmahni mawhphurhna a ni. An pahnih hian an hnâchuan la thutak dûn hlê mai a, a chhan pawh Pathianin a ko a nitih an inhria a, amahah inpumpêk tawpin, a mîte chu ahmangaih êm êm bawk vâng a ni.

Anmahni bula khawsa vê reng \hîn mipuite chungahhûhâng an neih lenzia an hria a. An dinhmun chelh pawimawhtak chu a \ha zâwngin an hmang bawk. A khâikhâwm nân,Pathian an hmangaihzia chu hmuh leh hriat theih khawpachiang a ni. An bula khawsa \hînte khân Pathian an hmangaiha, a tân an inpe chiang hlê a ni tih an hriatpui a. Chutiangtaka an rinawmna chuan hnâi lehzuala Pathian nên lêng dûnthei tûrin Israel hnam kha a hmin ta a ni ber.

Ezra leh Nehemia-te hian an huaisenzia an tilang bawk. Midangin an tih ngam miah loh tûr, entîr nân, khawsak a harsa hlêdâwn tih an hriat sâna hmun, Jerusalema inbêngbel tûra mi eng

Page 89: TEACHERS EDITION HMAN DÂN TÛR · Kan Pathian hi mihringte chanchin kal tawha rawn inrawlh \hîn LALPA a ni a. A mîte chu an ram lama hruai kîr leh an nih theih tûrin thil a ti

2 TEACHERS’ GUIDE 2019 - 4

emaw zât han hruai tawp ang chîte kha anni chuan an ti hmiahmai a. Mîte chu fuih phûrin chakna an pe bawk a, anmahnithil eng kim ti vek lovin, mîte hnênah mawhphurhna an semzâi bawk. Tum fel tak nei hruaitu an ni a, Israel mîte chuanan dinhmun ngâi an luah leh theih nân leh, an lo harhthar lehtheih nân hmathlîr thui tak an nei.

Chuvâng chuan, hê an thil beisei hi a tak ram a lo chantheihna tûr a nih dâwn phawt chuan eng pawh tih an huam ani. Hêng hruaitu pahnihte hian inngaihtlâwmna awmzia chu atakin an lantîr bawk a. Mîte rawngbâwlsaka awm lovin,anmahni zâwk hian mipuite rawngbâwl an tum tlat a. An hnathawh avâng hian pawisa dawn an beisei lo va, a duh pawhan duh bawk hek lo. An nun leh mîte an hruai dân hianchhiahhlawh-hruaitu nih dân tûr kawng min kawhhmuhchiang hlê. A pawimawh ber chu, an hnên a\anga kan zirtheih thil chîn \han \ha chu eng nge ni tih hria a, Pathian tânahnâ kan thawhna kawnga lo hman \angkâi vê a ni.

|HEN 2-NA: ZIR ZÂUNA

Hruaitu hlawhtling tak ni tûra thil pawimawh chu, chîn \han\ha eng eng emaw neih a ni. Hruaitu chu a rinawm a, a thil tihrêng rêng lang tlang vek a nih a, a inhawn a, Pathian Thu chhiarnaatâna hun a dah hran a, a inchhiar zâu va, zirna hmanga a \henzêl bawk chuan thlarau lamah mîte a hmin thei ang.

Chutih lâiin, thil ho mai mai (entîr nân, thil \ûl lo sawi te,television en te, video games khelh te) tih nâna hmang \hînteerawh chuan hûhâng \ha an nei ve thei tak tak dâwn lo va ni.Kan thil ngaihtuah dân te, kan rilru sâwr bingna te hian kannungchang a kâihruai \hîn a. Kan thil chîn \hante hian mi dangtelaka hûhâng kan neih len leh len loh dân a tilang ni mai lovin,Pathianin min hman leh hman loh te, keimahni hmanga thil a tihleh tih loh pawh a tilang bawk \hîn.

Ezra leh Nehemia-te hian keini pawhin kan zir vê atâna \hatak tak chîn \han eng eng emaw an nei a. Khawvêla hûhâng \ha

Page 90: TEACHERS EDITION HMAN DÂN TÛR · Kan Pathian hi mihringte chanchin kal tawha rawn inrawlh \hîn LALPA a ni a. A mîte chu an ram lama hruai kîr leh an nih theih tûrin thil a ti

EZRA & NEHEMIA 3

nei khawp hruaitu nih kan duh a nih chuan, anni hnên a\ang hianzir tûr tam tak kan nei a, an thil chîn \hante hi keini pawhin chîn\hana kan neih vê a pawimawh khawp mai. Nun dân \ha taktak an chher chhuahte hi entawn tlâk tak vek a ni hlawm a. |umkhata thil lian tham deuh eng eng emaw kan tih âi hian, nî tinathil kan tih \hinte hian danglamna a siam awlsam zâwk tlat. Chutia nih chuan, Ezra leh Nehemia-ten nî tina an tih \hin thilte chueng nge ni? An chanchin kan chhiar a\anga an nî tin thil tih sawitheih kan neihte chu eng nge?

Ezra: Sâkhaw Hruaitu ChuEzra hian hruaitu \ha zia tam tak pho lang tho mah se, hruaitu

\ha leh danglam bîk a nihzia tilangtu chîn \han pahnih a nei a,chûngte chu: 1) taima takin Pathian Lehkha Thû a zir \hîn a, 2)tih tak zeta \awng\aiin châw te a nghei bawk \hîn. Hêngte hi anaupan têt a\anga a lo chîn \han tawh niin a lang a, a puitlinhnû-ah pawh a thlah ta lo a ni ang. ‘Mosia Dân thiam tak’ (Ezra

7:6, NKJV) nia sawi a ni a.Heti lâia ‘thiam tak’ a tih hi Hebrai Bible-ah chuan mahir tih

a ni a, chu chu mi amâ hnâ thiam taka thawk \hîn sawina atânahman \hin a. Ezra hian an awmna rama zirna \ha ber ber a dawnga ni ang. Mahir tih thumal hi tinzâwn eng emaw tak neia hman\hin a nih avângin, hetah pawh hian Persia sawrkâr laka Judasâkhaw âiawhtu a nihna anga Ezra hnathawh a kâwk a. ‘Dân’tih \awngkam kan sawia kan rilrû-a lo lang chu Thu Sâwm Pêktehi a ni tlângpui ang a; mahse, Ezran a zirtîr \hin hi Thu SâwmPêkte chauh ni bîk lovin, Mosia dân, Hebrai Torah-a lehkhabuhmasa pangâ-te (Mosia lehkhabute) hi a ni.

Amaherawhchu, Ezra hi Bible thu zirin, mi dangte hnênah azirtîr bawk \hîn a ni mai lo va. Chu dân a hriatna chuanamah ngei pawh a tidanglam a. Pathian nung dik tak hriatnachuan a nun a siam danglam vek a ni ti ila a dik ber âwm e.Chutiang a nihzia chu Ezra 7:10-ah hian kan hmû a: “Ezrachuan LALPA dân chu hriaa zâwm tûr leh, Israel-hote chu

Page 91: TEACHERS EDITION HMAN DÂN TÛR · Kan Pathian hi mihringte chanchin kal tawha rawn inrawlh \hîn LALPA a ni a. A mîte chu an ram lama hruai kîr leh an nih theih tûrin thil a ti

4 TEACHERS’ GUIDE 2019 - 4

thuruatte leh rorêlte zirtîr tûrin a thinlung a siam tlat a.” “Ezrachuan a thinlung a siam tlat” (Hebrai \awng chuan, kun tih ani a, chumi awmzia chu ‘din,’‘nghet taka bun,’‘siam’ tihna ani) tih thu hi a pawimawh khawp mai. Thinlung tih hian rilruleh ngaihtuahna a kâwk thei vek.

Chutiang chu a nih avângin, a nun pum pui kha LALPÂ dânzâwm tûrin a hlân tihna a ni. ‘Pathian dân’ tih leh ‘Pathian’ tih hithil inzawm tlat a ni a, Pathian dânah hian Pathian nungchangchu târ lanin a awm. Chuvâng chuan, Ezra pawh hian PathianThu zir tûrin thutlûkna nghet tak a siam a, Pathian Thû-in asiam danglam theih tûrin a inhawng zâu hlê bawk. PathianThû-in a sawite chu zâwm tûrin a inpe pumhlûm \hak a, midangte hnênah pawh zirtîr chhâwn vê zêl a tum ruh hlê bawk.Pathian Thu zir tûr leh, mi dangte pawh zirtîr vê tûra koh anihzia a hre chiang hlê a. Pathian Lehkhabu zirtîrna ahriatthiam dân chu, mahni nun ngeiah a takin a hmang \hîna, a chhiar apiang chu a takin a ti nghâl zêl bawk.

A thil chîn \han dang chu\awng\ai leh chaw nghei a ni a, chupawh chu hruaitu hnâ a thawhna kawngah chiang taka hmuhtheih a ni. Jerusalem lam pana an chhuah hmâa Ahava Lui kamamipui an awm khâwm lâiin, chaw ngheia \awng\aina neih a rawta. Kawng lakah suamhmangten an lo bei thei a ni tih a hriatavângin, Pathian vênhimna an mawmawh hlê a. Hnam dang minupuia neite chungthû a ngaihtuah dâwn pawh khân chaw ngheiina \awng\ai leh bawk (Ezra 9, 10).

Chutiang chuan, hun harsa leh khirh a hmachhawn dâwnrêng rêng khân chaw ngheiin a \awng\aihmasa phawt \hîn.Mihringte thurâwn leh ruahmannaa innghat mai lovin, lei lehvân Pathian hnên a pan hmasa phawt zêl a, ani chu engkimchunga thuneitu a nihzia a hre chiang hlê a ni.

Nehemia: Chhiahhlawh Hruaitu ChuNehemia pawh hian chîn \hana a neih pakhat chu\awng\ai

leh chaw nghei tho a ni a. An hmêlmaten an dodâl tlat avânga

Page 92: TEACHERS EDITION HMAN DÂN TÛR · Kan Pathian hi mihringte chanchin kal tawha rawn inrawlh \hîn LALPA a ni a. A mîte chu an ram lama hruai kîr leh an nih theih tûrin thil a ti

EZRA & NEHEMIA 5

khawpui kulhte sak \hatna chhunzawm theih loh a nih thû a lohriat khân a awmhmunah a \hu hnawk a, ni tam tak chhûng chuchaw ngheiin a \awng\ai \hîn a ni. Pathian chu a mîte chungazahngaihna lantîr a, anmahni \an zâwnga lo che tûrin a ngên a.A \awng\aina chu chhânin a awm a, Jerusalema kalte hruaitu nitûrin Pathianin a tîr ta a ni (Nehemia 1, 2).

Governor a nihna anga a thiltihah hian a thil chîn \han dangtepawh kan hmuh leh bawk a, chu chu thil ti hrâm hrâm \hîn mî anihna hi a ni. Dodâlna a tawh vâng emaw, Israel mîtean hnual\hup vâng emaw pawhin a beidawng vê mai lo. A thil tih leh tûrdangte chu a ngaihtuah tlat zêl a, Pathian hnênah \anpuina a dîla, tichuan, hnâ a thawk chhunzawm leh mai \hîn a ni. Israelmîtechu anmahni an invên nân anmahni rawn tihbuai tumtutelaka lo inhrosak nân hriamhrei a kentîr a (Nehemia 4).

A nunna lâksaka rawn vautu pawh a tawng nual a, a dawlpawh a dawl vêlek lek \hîna; mahse, a tih hrâm hrâm \hinnachuan chîn \han \ha dang a rawn chher chhuak leh chhâwng a,chu chu—Pathian rin tlat duhna a ni. Pathiana innghah tlat maihi keini pawhin chîn \hana kan neih vê a pawimawh khawp mai.Rinhlelhna rilru leh Pathian rin ngam lohna kan nei reng \hîn anih chuan, kan kal thui zêl ang a, kan nuna harsatna leh chonahuphurhawm deuh a thlenin Pathian kan mawhchhiat mai dâwna ni. Chutih lâiin, Pathian thutiamte kan ring ngam tlat zêl a nihthung chuan, kan kawngah harsatna lo thleng mah se, Pathian-ah rinna kan nghat zêl thei ang.

Nehemia thil chîn \han dang pakhat chu a thil phal êm êmmai kha a ni. Nehemia 5:14–19-ah hian Nehemian achhiahhlawhte leh mi dangte chu \anpuina pê-in, nî tin ruai a\hehsak dur dur mai \hîn tih kan hmû a. Israel rama governorhnâ a chelh chhûng hian hlawh leh ham\hatna eng mah a lalo va, lâk ahnehin mîte hnênah a thil neihte a sem zâwk \hîn.Hetiang hi kum eng zât chhûng chu a lo ti tawh \hîn a. Israelhruaitute leh mi hausaten a pung ûma pawisa an pûktîr \hîn

Page 93: TEACHERS EDITION HMAN DÂN TÛR · Kan Pathian hi mihringte chanchin kal tawha rawn inrawlh \hîn LALPA a ni a. A mîte chu an ram lama hruai kîr leh an nih theih tûrin thil a ti

6 TEACHERS’ GUIDE 2019 - 4

chu a haw êm êm mai a (Neh. 5:1–13). A nihphung rêngahmi thilphal tak a nih bawk sî avângin dik lo taka thil ti ahmuh kha chuan a chapchâr nghâl hmiah zêl mai a ni.

A tâwp berah chuan, Ezra chauh kha Pathian Thu zir nânahun hmang \hîn awm chhun a ni lo tih hria ila. Governor Nehemiapawh kha hemi kawngah hian a entawn tlâk hlê (Neh. 8:9).

Pathian a hmangaihna avâng leh, a mîte tâna hmathlîr a neih chuhlen chhuah ngei a duh avângin Pathian Lehkha Thû chu nguntakin a zir \hîn a (Nehemia 8). Pathian hnêna inpumpêkna chuchhera châwm nun reng a ngâi vê a. Pathiana rinna sâi ngâimiah lo nei thei tûr chuan, Pathian nêna nî tin hun hmangin,\awng\ai leh Bible chhiar thlah lo ila. Pathian âw chu a Thuhmanga kan hriat a ngâi a ni. Nehemia hian mîtechu anmahni\awng hman ngeia Pathian Lehkha Thû an hriat theih nânhrilhfiahsak zêl a \ûl a ni tih a hria a.

Chutiang tûr chuan Ezra leh Levia-hote nên hnâ an thawktlâng ta rêng bawk a. Hruaitu \ha chuan a mi hruaiten thilpêk/talen an kawlte chu a hriatsak a, chutichuan, anmahni thiamzâwng tak \heuh chu a thawhtîr \hîn. Nehemia hian mi dangtefuih phûr a thiam hlê mai a. A mi hruaite chu inpumkhataawm tlat tûr leh, rim taka hna thawk zêl tûrin a hmin a.Pathian nêna lêng dûn tûrin a fuih sauh sauh bawk \hîn.

|HEN 3-NA: NUNA BEL TÛR

Pathian Lehkha Thu Zir

uuuuuPathian Lehkha Thu chhiar leh zir hi chîn \hanah i neivê em? Mi dangte nêna in zir hona a\anga i thil zir chhuahchu eng nge ni?

vvvvvIn kohhranin Bible zir tûra memberte a fuih phûr theihdân tûr sawi ho rawh u.

|awng\âi leh Chawnghei

Page 94: TEACHERS EDITION HMAN DÂN TÛR · Kan Pathian hi mihringte chanchin kal tawha rawn inrawlh \hîn LALPA a ni a. A mîte chu an ram lama hruai kîr leh an nih theih tûrin thil a ti

EZRA & NEHEMIA 7

uuuuuIn kohhranin a mamawh êm êm chu dîla chaw nghei\awng\ai neihna nî atân ni khat ruat ang che. Tichuan,kal khâwm ula, in \awng\ai ho dâwn nia. Chutianga\awng\ai leh chaw ngheia hun in hman hona a\anga i thiltawn chu inhrilh tawn rawh u.

ThilphalnavvvvvIn kohhran kha in khua/vênga chêngte tâna in thilphal

theih dân tûr kawng a awm em? Ngaihtuah teh u.vvvvvIn nunah khân mahni hmasialna thinlung in put loh theh

nân eng nge tih theih in neih le?

Tih Hrâm HrâmnauuuuuI class member-te hnênah khân Pathian tân emaw, in

pâwl tân emaw hnâ in thawh chu bânsan tûra thlêmna i lotawn tawh dân sawi la. Engtin nge mi dangte chu Pathiantâna hna thawk chhunzawm zêl tûrin i fuih theih ang?

vvvvvI kawngah eng harsatna pawh lo thleng mah se, nghettaka ding thei tûr leh, Pathiana rinna i nghah zêl theihnân eng Bible chângte nge hman theih awm le?

KUM 2020 KUARTAR KHATNA, SS ZIRLAI HMÂWRHMUNHA

Kum 2020 kuartar 1-naah chuan keini ‘tâwpna huna’ chêngte tânapawimawh êm êm, Daniel-a Bû kan zir dâwn a, a ziaktu chu Elias Brasilde Souza a ni. Daniela hian kan thurin, Pathiana kan rinna chauh ni lo,Isua leh krawsa a thihna bâkah, A lo kal lehna tûr thutiam leh chûngthilten a fûn tel kan rin chhan finfiahna min pê a. Daniela hmanginlalram indawt chho: Babulon, Medo-Persia, Greek, Rome leh Kristâ LoKal leh hnûa Pathian chatuan lalram chu min hmuhtîr a. Keinî thlîrnaa\ang chun, chûng khawvêl lalramte chu hrilh lâwk an nih anga lo dinginan tlu leh vek tawh a; Rome erawh chu Daniela sawi lâwk ang chiahkhân a la ding a. Hei hi chu Daniela 2:33, 41-a Europe hnam in\hen darhleh Roman Kohhran a ni. Khâng Babulon, Greek leh Rome hun hmasalama la hriat loh khawvêl chanchin chu chiang takin kan thlîr lêt thei ani. Hrilh lâwkna huna kan chên mêkna a\anga thlîr lêtin, Danielan hêng

Page 95: TEACHERS EDITION HMAN DÂN TÛR · Kan Pathian hi mihringte chanchin kal tawha rawn inrawlh \hîn LALPA a ni a. A mîte chu an ram lama hruai kîr leh an nih theih tûrin thil a ti

8 TEACHERS’ GUIDE 2019 - 4

lalram zawng zawngte chungchâng a sawi hi a dik tih kan hre thei a,chuvângin Pathian lalram lo thleng tûrah pawh Amah chu rinchhanngamna chhan tûr kan nei \ha hlê a ni.

ZIRLAI 1—Thu Chhiar A\anga HriatthiamnaThupui |hen:SUNDAY: Krista: Daniela Thupui Chu (Johana 5:39)THAWH|ANNÎ: Daniela (Bu) Ziarâng (Daniela 2–7)THAWHLEHNÎ: Daniela (Bû-a) Tâwpna Hun Hrilh Lâwkna

(Dan. 7:6)NILÂINÎ: Pathian Hun Ruâtna (Dan. 8:14)NINGÂNÎ: Tûn Hun Atâna Daniela Pawimawhna 

(Dan. 9:23; 10:11, 12)CHÂNGVAWN—“Tichuan Filipa chu a hnênah chuan a va tlân a,

zâwlnei Isaia lehkhabu a chhiar a hria a, ‘I chhiar kha aawmzia i hria em?’ a ti a,” (Tirhkohte 8:30).

Sabbath Thu Rohlû: Daniela bû hian hrilh lâwkna thu bengvârthlâk tak min hrilh a, kan tûn lai nun nên pawh a inhmeh ên êmbawk a. Chû âi pawha la pawimawh zâwk chu, Bible pum pui thupuiKrista tho chu Daniela bûin thupuia a nei chu a ni.

ZIRLAI 2—Jerusalem A\anga BabulonThupui |hen:SUNDAY: Pathian Thuneihna (Dan. 1:2)THAWH|ANNÎ: Nêkchêpna Kâra Rinna(Daniel 1)THAWHLEHNÎ: Tumna Ruh Tak(Dan. 1:7–20)NILÂINÎ: Sawisêlbo leh Fing (Dan. 1:4)NINGÂNÎ: Final Exam (Dan. 1:17–21)CHÂNGVAWN—“Tichuan, hêng tlangvâl palîte hi Pathianin lehkha

thiamna leh finna zawng zawngah hriatna leh bengvârna a pê a;Daniela chuan inlârna leh mumang zawng zawng hriat thiamnaa nei a,” (Daniela 1:17).

Sabbath Thu Rohlû: Daniela leh a \hiante rinawmna châwisângtak thawnthûte kan hre fo tawh \hîn a. Chutih ruâl chuan khângtlangvâl palîten Babulon Lalram thiltihtheihna leh hîpna anhmachhawn laia anmahni kaihruai leh tungdingtu (Pathian) zâwkkha châwisân nachâng kan hre meuh lo leh mai \hîn.