Tema: Njohuritë mbi drogat te nxënësit e shkollave të mesme Musa,Arbesa... · mesme për drogën, llojet e drogës dhe rrezikun që vjen nga droga. Në këtë punim diplome jemi

UNIVERSITETI I GJAKOVЁS “FEHMI AGANI”

FAKULTETI I MJEKЁSISЁ

DEPARTAMENTI I INFERMIERISЁ

PUNIM DIPLOME

NIVELI BACHELOR

Tema: Njohuritë mbi drogat te nxënësit e shkollave të

mesme

Mentorja: Studentet:

Prof. Ass. Dr. Antigona Ukëhaxhaj Albiona Musa

Arbesa Smajli

Gjakovë, 2018

2

FALENDERIME

Falenderim të posaqëm i shprehim udhëheqëses të këtij punimi Prof.Ass.Dr. Antigona

Ukehaxhaj, profesoreshë e Fakultetit të Mjekësisë "Fehmi Agani" Gjakovë, e cila me durim dhe

korrektsi maksimale në çdo kohë ka qenë e gatshme për të na dhënë këshilla, sugjerime dhe

mendime për realizimin e këtij punimi.

Për realizimin e suksesshëm të këtij punimii falenderojmë edhe drejtuesit e shkollavetë mesme,

Gjimnazin "Hajdar Dushi" dhe shkollën e mesme të Mjekësisë "Hysni Zajmi",të rinjtë vullnetar

dhe të gjithë ata të cilët kanë bashkëpunuar me shumë dëshirë dhe kanë ofruar mbështetje të

pakusht.

Të fundit, por jo për nga rëndësia, i falenderojmë familjet tona, të cilët na mbështetën drejt

rrugëtimit tonë dhe perfundimit të këtij synimi. Pa ndihmen dhe përkrahjen e tyre nuk do të mund

të realizonim synimet tona, për çka për jetë ju jemi mirënjohëse dhe falenderuese.

3

ABSTRAKTI

Qëllimi i këtij punimi të diplomes ishte qe ne të njiheshim pak me afër me njohuritë e nxënësve

të shkollave të mesme mbi drogën, të njiheshim me arsyet se pse ata bëhen përdorues të droges

etj. Për të realizuar këtë punim ne e përdorem teknikën e pyetësorit dhe tëintervistës, në të cilën

morën pjesë 400 nxënës të shkollave të mesme: Gjimnazi “Hajdar Dushi” dhe shkolla e mesme

e mjekësisë “Hysni Zajmi”.Rezultatet e këtij studimi i kemi paraqitur në grafikone.

Me anë të këtij hulumtimi ne arritëm të kuptojmë se pothuajse të gjithë nxënësit që morën pjesë

në pyetësorin e përpiluar nga ne kanë njohuri për drogën dhe për rreziqet që vijnë prej saj,

poashtu kuptuam se format më të frytshme për të luftuar përdorimin e drogës nga moshat e reja e

sidomos te nxënësit e shkollave të mesme nuk po e japin ende frytin e duhur.

Ne rekomandojmë se zgjidhjet për parandalimin e drogës nuk mund të jenë moralizmi,

kërcnimi, statistika, por zgjidhje është ndërgjegjesimi i adoleshentëve për faktin e rrezikut

konkret që këto lëndë veprojnë mbi trupin dhe mendjen e njeriut dhe pasojat fatale që sjellin ato

në jetën e tyre.

Fjalët kyçe: droga, adoleshenca, depresioni, varësia, vdekja.

4

PЁRMBAJTJA

Falenderime. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .2

Abstrakti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3

1. Hyrje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .5

1.1. Historia e drogës . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6

1.2.Përkufizimi dhe termat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . .7

1.3. Llojet e drogave . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .8

1.3.1. Marihuana . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . .8

1.3.2. Kokaina . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9

1.3.3. Heroina . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .12

1.3.4. Met-amfetamina . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .14

1.3.5. Halucinogjenet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15

1.3.6. Derivatet e opioideve dhe morfinës . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16

1.3.7. Ekstazia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16

1.3.8. Drogat që ligjërisht lejohen te tregtohen (LLT) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17

1.4.Etiologjia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .18

1.5.Faktorët që rrisin rrezikun dhe ata mbrojtës . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ..19

2. Qëllimi i hulumtimit. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20

3. Metodologjia e hulumtimit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .21

4. Rezultatet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .22

5. Përfundimet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .30

6. Rezyme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .32

Shtojcë/Pyetsori . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .33

Biografi të shkurtëra / CV-të . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .35

Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37

5

1. HYRJE

Droga cilësohet si një substancë që sjell ndryshime fizike dhe psikologjike në trupin dhe

mendjen e njeriut. Nuk ka gjë më të mirë nëse e mënjanojmë drogën dhe dëmshmërinë e saj po

që se dimë sa më shumë për këtë substancë. Të rinjtë, të cilët kanë njohuri për këtë çështje, nuk

guxojnë të mashtrohen ose ti tërheqë ajo që ta provojnë kënaqësinë e lehtë të drogës, gëzimin

dhe argëtimin e saj. Fatkeqësisht për shumë të rinjë kjo lëndë ka qenë fillimi i shkatërrimit të

jetës së tyre.

Duke pasur parasysh faktin se droga po konsumohet në masë të madhe nga të rinjët e

sotëm, atëherë ne vendosëm që të bëjmë një hulumtim se sa kanë njohuri nxënësit e shkollave të

mesme për drogën, llojet e drogës dhe rrezikun që vjen nga droga.

Në këtë punim diplome jemi munduar që t’i shfrytëzojmë të gjitha njohuritë e marra gjatë

viteve të studimeve në Universitetin e Gjakovës “Fehmi Agani”, si dhe literaturën e autorëve të

ndryshëm në mënyrë që të krijojmë një punim të suksesshëm dhe të mirëfilltë.

6

1.1. HISTORIA E DROGЁS

Pavarësisht nga përmasat që ka marrë përdorimi i drogës në kohën tonë, problemiështë

shumë i hershëm madje vjen nga prehistoria. Kjo do të thotë se njerëzit e lashtë zbuluan efektet

eksituese apo qetësuese të substancave me natyrë kryesisht bimore dhe i përdoren ato. Të dhënat

më të hershme, të shkruara për substancat narkotike i hasim në tabelat e Sumerit(4000-3000 vjet

para erës së re), ku përmendet hashashi, ndërsa në pllakat argjili të zbuluara nëNepur vërehen

edhe receta mjekësore.

Hipokrati i konsideruar si babai i mjekësisë (460-377 para erës së re), parapëlqente

hashashin për shërimin e sëmundjeve të ndryshme dhe për pagjumësinë.Popujt që jetojnë në

Amerikën Jugore, në Ande, ku rritet bima Erytrocilon Coca, prej mijëra vjetësh përtypnin

gjethet e kësaj bime, që i ndihmonte për të përballuar mundime të mëdha fizike, urinë, etjen dhe

përgjithësisht për të përballuar vështirësitë e jetës.1

Në Evropë droga fillon të përdoret në fillim të shekullit XIX. Evropa e shekullit XIX

kishte mjaft të dhëna për drogat, në veçanti për opiumin dhe kanabisin, që përdoreshin në

mjediset intelektuale dhe aristokratike. Në periudhën midis viteve 1950 – 1960 droga vërshon

botën bashkëkohore si krizë depresive e rinisë dhe këto janë vitet e një lëvizje antikulturore.2

7

1.2 PЁRKUFIZIMI DHE TERMAT

Narkomania – me narkomani kuptojmë dëshiren jonormale dhe të zgjatur që

manifestohet nga disa individë për lëndë (substanca) toksike ose drogë, të cilat i kanë njohurë

aksidentalisht ose të cilat i përdorin vullnetarisht duke kërkuar prej tyre efekte: qetësuese,

euforizante ose dinamike dëshirë kjo që bëhet shumë shpejtë në zakonë tiranik dhe që ushtron në

forma të pa diskutueshme rritjen progressive të dozave.

Drogë– quhen te gjitha ato substanca që veprojnë në sistemin qendror nervor të njeriut,

tetersojnë sjelljet e tij, japin fenomenin e tolerances si dhe krijojnë vartësi fizike dhe psikike.

• Vartësia fizike – është një gjendje fiziologjike e rupit që ndodh të përdoruesit e

rregullt. Personi është i detyruar të vazhdojë konsumimin e drogës, në mënyrë që të

shmangë çrregullimet fizike që i sjell mungesa e drogës.

• Vartësia psikologjike–është gjendje në të cilën konsumuesi arrin në konkulzionin se

nuk mund t`i bëjë ballë jetës, përveq se me marrjen e drogës.

• Toleranca – paraqet gjendjen që konsumuesi fiton një tolerance gjithnjë e më të

madhe ndaj narkotikëve, kështu vazhdimisht e shton dozën narkotike për të arrit

efekte më të mëdha.

Kriza e abstinencës – përfshinë një sëre simptomash që fillojnë kur përdoruesi i drogës e

redukton ose e ndalon marrjen e drogës. Kriza e abstinencës mund të ndodhi brenda disa orësh

pas dozës së fundit. Simptomat e saj përfshijnë: gjendje e shqetësuar, dhimbje kockash dhe

muskujsh, pagjumësi, diarre, të vjella etj,

Simptomat më të mëdha të abstinencës arrijnë maksimumin nga 24-48 orë pas marrjes së

dozës së fundit dhe qetësohen pas rreth një jave.2

8

1.3. LLOJET E DROGAVE

1.3.1.Marihuana

Marihuana është një përzirje me ngjyrë të gjelbër apo të hirtë. Zakonisht përdoret në formë të

cigarës, megjithatë disa përdorues e përziejnë atë në ushqim ose qaj. Efektet fizike të përdorimit

të marihuanës mund të jenë edhe akute (të mënjehershme).

Efektet afatshkurtëra të përdorimit të marihuanës:

➢ Gjendje e përgjumur;

➢ Vështirësi në përceptimin e kohës;

➢ Shpeshtim i ritmi të zemrës;

➢ Skuqje e syve;

➢ Tharje e gojes dhe e fytit;

➢ Halucinacione;

➢ Shëndrrimin e konsumatoreve në persona të vështirë dhe të izoluar nga

shoqëria;

➢ Dëmtimi apo ulja e kujtesës afatshkurtër;

➢ Ulje të aftësisë për të kryer punë që kërkojnë përqendrim dhe koordinim;

➢ Rrezik serioz për personat që vuajnë nga zemra;

➢ Paranojë (ndjenjë dyshimi dhe frike).

Efektet afatgjata të përdorimit të marihuanës:

➢ Mundësi e rritur për kancer dhe vartësi psikologjike;

➢ Tek burrat: numër i ulur i spermatozoideve dhe vështërsi për të pasur

fëmijë;

➢ Tek gratë: rrezik i shtuar për infertilitet (shterpësi).

9

Marihuana bllokon mesazhet që shkojnë në tru, ajo ndryshon (alteron) përceptimet dhe

emocionet, shikimin, dëgjimin dhe koordinimin.

Marihuana ka efekte serioze të dëmshme në aftësitë e nevojshme për të drejtuar makinën;

vigjilencën, koncentrimin (përqendrimin), koordinimin dhe aftësinë për të reaguar shpejtë.

Këto efekte mund të zgjasin deri 24orë pas tymosjes. Përdorimi i marihuanës mund të

vështirësojë gjykimin mbi distancat dhe reagimin ndaj dritave dhe zhurmave apo tingujve në

rrugë.2

Si duket marrësi i marihuanës?

• Përfshijnë sy të përgjakur;

• Oreks të madh dhe marrje mendsh;

• Përdoruesit e saj mund të duken llafazan ose si të pirë nën influencën e saj;.2

1.3.2. Kokaina

Kokainaështë një pluhur i bardhë që del nga gjethet e bimës "coca" të Amerikës Jugore.

Kokaina zakonisht merret në dy mënyra: me thithje nga hunda ose me injektim në venë

(intravenoz).

Kokaina klasifikohet tek drogat stimulante që japin iluzionin e një energjie dhe fuqie të

pakufishme dhe që pas mbarimit të efektit, e lënë përdoruesin në gjëndje të depresuar, të errët

dhe më vartësi psikologjike (tundim për të marrë dozën tjetër).

10

Pasojat shëndetësore të abuzimit me kokainë

Efektet kardiovaskulare:

Çrregullimet e ritmit të zemrës;

Kriza të dhimbjeve të zemrës;

Rritja e presionit të gjakut.

Efektet në aparatin e frymarrjes:

Dhimbje krahrori;

Pamjaftueshmëri respiratore.

Efektet neurologjike:

Hemorragji cerebrale;

Forma epilepsie dhe dhimbje koke.

Komplikacione gastrointestinale:

Dhembje barku;

Ndjenjë të vjelli (nausea).

Sëmundje të ndryshme:

Hepatiti ose AIDS nëpërmjet këmbimit të shiringave;

Ulje e rezistencës së organizmit dhe aftësive për të luftuar infeksionet e ndryshme.

Problemet psikologjike:

Sjellje të dhunshme;

Halucinacione;

Humbje e interesit për ushqim;

Humbje e interesit për miqtë, familjen, sportin, hobin dhe aktivitete të tjera.

11

Efektet afatshkurtëra të përdorimit të kokainës:

➢ Rritje e energjive trupore;

➢ Ulje e oreksit;

➢ Rritje e vigjilencës;

➢ Shpeshtimi i ritmit të zemrës dhe rritje e presionit të gjakut;

➢ Ngushtimi i enëve të gjakut;

➢ Rritje e temperaturës trupore;

➢ Zgjerimi i pupilave (bebëzave të syrit).

Efektet afatgjata të përdorimit të kokainës:

➢ Vartësi;

➢ Gjendje e irituar dhe ndryshime të gjendjes shpirtërore;

➢ Gjendje e shqetësuar;

➢ Paranojë;

➢ Halucinacione dëgjimore.2

Si duket marrësi i kokainës?

• Përdoruesi i kokaines ne dukje ngjan energjik.

• Tregon fare pak interes në ushqim.

• Përdorimi për një kohë të gjatë përdoruesit i sjellë:

Shqetësime në ushqim dhe ne rutinën e gjumit.

Ndryshime ne sjellje, po ashtu edhe agresivitet.2

12

1.3.3. Heroina

Heroinaështë nënprodukt i morfinës me origjinë natyrale e nxjerrë nga boçja e bimës së

opiumit. Përgjithësisht, shitet në formë pluhuri me ngjyrë të bardhë ose ngjyrë kafe apo si një

substancë e zezë e ngjitshme. Megjithëse heroina e pastër, po bëhet më e zakonshme, shumica e

heroinës që shitet në rrugë përzihet me droga të tjera ose me substanca të ndryshme si: sheqer,

karbohidrate, aspirinë, rërë plazhi i bluar dhe qumësht pluhur.Meqënëse konsumuesit e heroinës

nuk mund ta njohin përmbajtjen e vertetë të heroinës që ata kanë blerë, e si rrjedhim edhe efektin

më të madh apo më të vogël që ajo mund të ketë, ata janë në rrezik për mbidozë ose edhe vdekje.

Përdorimi i heroinës, gjithashtu i ekspozon konsumuesit ndaj transmetimit të HIV/AIDS-

it dhe sëmundjet të tjera gjaku, që mund të shkaktohen nga përdorimi i shiringave ose mjeteve të

tjera të injektimit (pambukut ose lugëve josterile).Heroina zakonisht injektohet, thithet nga

hunda ose tymoset me cigare. Injektimi intravenoz i siguron përdoruesit intensitetin më të madh

dhe fillimisht më të shpejtë të euforis. Në rastet kur heroina thithet me hundë, ose tymoset me

cigare, efektet maksimale zakonisht arrihen brenda 10-15 sekondave.

Efektet afatshkurtëra të përdorimit të heroinës:

➢ Valë ndjesish të kënaqshme;

➢ Tharja e gojës;

➢ Ndjenjë rëndese në gjymtyrë;

➢ Ndjenjë gjumi dhe plogështie;

➢ Funksion i rëndomuar i zemrës;

➢ Frymëmarrje e vështirësuar;

➢ Gjendje psikike të mjegulluar;

➢ Turbullira në stomak dhe të vjella;

➢ Humbje e ndjeshmërisë ndaj dhimbjes;

➢ Aborte spontane.

13

Efektet afatgjata të përdorimit të heroinës:

➢ Krijimi i tolerancës për këtë drogë;

➢ Vartësi fizike;

➢ Sëmundje infective, si HIV/AIDS dhe hepatitis B dhe C;

➢ Bllokim të venave që përdoren shpesh për injëktim;

➢ Infeksione bakteriale;

➢ Infeksione të cipës së jashtme të zemrës (përikardit) dhe valvulave;

➢ Artrit dhe probleme të tjera reumatologjike;

➢ Aborte dhe lindje të parakohshme.2

Si duket marrësi i heroinës?

• I dobët, ka vështrim të ashpër;

• I ngjan sjelljes së një narkomani.2

Transmetimi i HIV, hepatit B dhe C

Heroin- vartësit janë në rrezik për të marre HIV, hepatit B dhe C dhe sëmundje të tjera

infektive. Abuzuesit e drogës mund të infektohen me këto sëmundje (si dhe sëmundje të tjera

gjaku) nga shkëmbimi dhe riperdorimi i shirigave si dhe paisjeve të tjera të injektimit (pambuk

dhe lugë josterile, heroinë e kontaminuar etj) qe janë përdorur nga personat e infektuar.

Gjithashtu përdoruesit mund të infektohen me HIV ose hepatit C nëpërmjet

marrëdhënieve seksuale të pambrojtura me një person të infektuar.

14

1.3.4. Met-amfetamina

Metamfetamina- është një drogë stimulante me efekte të fuqishme në sistemin nervor

qendror.Amfetamina përdoret në formë tabletash ose pluhur (me thithje nga hunda apo me

injektim).Amfetamina kristalineështë forma e tymosshme e kësaj droge e cila ka gjithashtu edhe

një efekt më të fuqishëm.

Pasojat shëndetësore që jep përdorimi i amfetaminës përfshinë:

▪ Shpeshtim i ritmit të zemrës;

▪ Pagjumësi e theksuar;

▪ Oreks të ulur ose anoreksi;

▪ Problem respiratore (të frymëmarrjes);

▪ Hipotermi (temperaturë trupore më e ulët se normalja) dhe konvulsione (të

dridhura);

▪ Probleme kardiovaskulare;

▪ Gjendje e irrituar dhe konfuze.2

Si duket marrësi i amfetaminës?

• Energjik, i gëzuar dhe ka një ndjenjë për të folur papushim,

• Lëvizja papushim, agjitimi dhe një humbje aparente e interesit ndaj ushqimit jane

simptoma tipike; personaliteti ndryshon, ka reagime psikotike dhe deluzione paranoide.

• Përdoruesit e rregullt, mund te kene tipare te pazakonta ne lidhje me gjumin, duke

ndenjur zgjuar për 2-3 netë pa pushim, e më vonë flenë dhe deri në 48 orë.2

15

1.3.5. Halucinogjenet

Drogat halucinogjene e ndryshojnë plotësisht perceptimin e realitetit. Ndër llojet më të

njohura janë:PCP (phencyclidina)dhe LSD-ja (acidi lisergjik dietilamindë ose thjesht acidi).

Nën influencën e drogave halucinogjene ç’rregullohet sensi i orientimit në hapësirë, distancë dhe

kohë. Këto droga mund të japin sjellje të paparashikueshme jo të qëndrueshme tek përdoruesit, të

cilat disa here mund të qojnë në vetëdëmtim dhe deri në vdekje. Efektet e këtyre drogave mund

të zgjasin për 12 orë.LSD japin tolerancë kështu që përdoruesit e rregullt të kësaj droge duhet të

marrin doza gjithmonë më të mëdha për të arritur efektin e deshiruar. Duke qenë se efekti i

LSDështëi paparashikueshëm kjo mund të rrisë në maksimumin rreziqet shëndetsore:

konvulsione, koma, rënie të funksionit të zemrës apo të mushkrive deri te vdekja.

Pasojat shëndetësore të përdorimit të drogave halucinogjene janë:

▪ Shpeshtim i ritmit kardiak dhe rritje e presionit të gjakut;

▪ Pagjumësi dhe tremor (të dridhura të pavullnetshme);

▪ Komë dhe vdekje.

▪ Të folur dhe mendime të shpërndara, të copëtuara dhe jo koherente;

▪ Ndjeshmëri e ulur ndaj prekjes dhe dhimbjes që shpesh mund të qojë në

vetëdëmtime.2

Si duket marrësi i halucinogjenëve?

• Një person nën influencen e LSD-se mund të sillet në mënyrë të çuditshme, por rrallë

shihen shenja te dukshme te intoksikimit.

• Disa herë një përdorues i droguar me LSD mund të duket i mbi-eksituar, ose paraqitet

i tërhequr ose konfuz.3

16

1.3.6. Derivatet e opioidëve dhe morfinës

Derivatet e opioideve dhe morfinës janë droga që shkaktojnë analgjezi, qetësim dhe

eufori. Opioidët stimulojnë qendrat e larta të trurit dhe ngadalësojnë aktivitetin e SNQ. Termi

opioid i referohet dorgave natyrore që prodhohen nga bima e opiumit si opiumi, morfina dhe

kodeina. Disa opiate gjysmë-sintetike përfshijnë heroinën dhe metadonin. Shumë përzierje

opiatesh përdoren nga praktika mjeksore për të zvogëluar dhimbjen si dhe për diarren dhe kollën,

me dozat terapeutike të mire administruara për të minimizuar efektet anësore. Opioidet mund të

shkaktojë eufori dhe kanë një varësi të lartë, prandaj ka kufizime ligjore të shitjes dhe përdorimit

të tyre.4

Si duket marrësi i opioidëve dhe morfinës?

• I dobët, ka vështrim të ashpër;

• I ngjan sjelljes së një narkomani.2

1.3.7. Ekstazia

Inhalantët - përfshijnë një grup substancash që thithen nga hunda ose drejtpërdrejt nga

goja. Ato futën menjëherë në qarkullimin e gjakut nëpërmjet mushkërive ose mukozës së gojës

dhe shpërndahën më shpejtësi në tru dhe organe të tjera. Brenda minutave të para të inhalimit

përdoruesi provon shenjat e intoksikimit (helmimit), bashkë me efektet e ngjashme me ato të

alkoolit.

Këto të fundit përfshijnë: të folur si prej të dehuri, prishje të koordinimit të lëvizjeve,

eufori dhe marrje mendësh.Gjithashtu gjatë kësaj kohe mund të kenë halucinacione dhe

17

deluzione si p.sh të kenë besimin e gabuar se mund të fluturojnë.Përdorimi i inhalantëve edhe për

një here të vetme mund të jetë fatal.4

1.3.8.Drogat që ligjërisht lejohen të tregtohen (LLT)

Drogat që ligjërisht lejohen të tregtohen (LLT) përfshijnë një llojshmëri përgatitjesh më

të cilat njerëzit vetë kurohen për një numër sëmundjesh të lehta nga i ftohti i zakonshëm deri në

qetësuesit e dhimbjeve, apo për të përmirësuar përformancën e tyre në ndonjë mënyrë, p.sh

substancat nxitëse (stimulantët), përmirësuesit e gjumit, si dhe produktet për të kontrolluar

peshën. Shumë prej këtyre produkteve përfshijnë kombinime drogash që bashkëveprojnë me

njëra-tjetrën për të dhënë efektet më pozitive.

Në pamje të parë shumica e drogave LLT janë jo të rrezikshme, por një përdorim i

gjatëme doza të larta të këtyre drogave mund të jetë problematik. Për shembull, përdorimi për një

kohë të gjatë apo me doza të larta i analgjezikëve rrit mundësinë e çrregullimeve

gastrointestinale (aspirinë) apo dëmtimeve të mëlçisë (acetaminophen). Doza të tepruara të

produktve të kafeinës mund të shkaktojnë ankth, rritje të metabolizmit të përgjithshëm, rritje të

rrahjeve të zemrës dhe tensionit si dhe çrregullime gastrointestinale. Dekstrometrofani, një ilaç

kolle që gjendet lehtësisht,nëse merret në doza të larta, prodhon efekte të ngjashme me

anestezikët disociativë si PCP dhe ketamine.4

18

1.4. ETIOLOGJIA

Të kuptuarit se cilët janë faktorët që çojnë në ekspozimin, fillimin, avancimin dhe

vazhdimësinë e abuzimit me drogën, është thelbësore në zhvillimin e ndërhyrjeve parandaluese.

Përdorimi i substancës, abuzimi me të dhe varësia ndaj saj janë rezultat i bashkëveprimeve

komplekse midis faktorëve biologjik, psikologjik dhe sociologjik, të tillë si mënyra e

bashkëveprimit e individëve, e antarëve të familjes, e bashkëmoshatarëve, dhe e të tjerëve të

rëndësishëm, kjo e ndërthur me karakteristikat e kontekstit apo mjedisit shoqëror.

Perspektivat e zhvillimeve bio-psiko-sociale përgjatë jetës së njeriut sugjerojnë se faktorë

individual dhe mjedisor bashkëveprojnë për të rritur ose ulur predispozitetin e përdorimit të

drogës, abuzimit me të dhe varësisë ndaj saj, si dhe të problemeve të tjera të sjelljes të lidhur me

drogën. Prekshmëria nga droga mund të ndodh gjatë pikave të shumta përgjatë jetës por arrin

nivelet më të larta, gjatë tranzicioneve kritike të jetës. Prandaj ata që bëjnë kërkime mbi

parandalimin e drogës, i japin kujdes të veçantërëndësisë së bashkërendimit të ndërhyrjeve me

tranzicionet e rëndësishme biologjike, të tilla si puberteti; tranzicioneve normative, të tilla si

kalimi nga shkolla fillore në atë të mesme; tranzicionet sociale, të tilla si fillimi i takimeve; dhe

tranzicionet dramatike, si vdekja e një prindi.4

19

1.5.FAKTORЁT QЁ RRISIN RREZIKUN DHE ATA MBROJTЁS

Faktorë rrezikues Konteksti Faktorë mbrojtës

Sjellje agresive e hershme Individual Kontrolli i impulsive

Mungesa e mbikëqyrjes prindërore Familja Monitorimi prindëror

Abuzimi me substancat Shokët Përgjegjësi akademike

Lehtësia e gjetjes së drogës Shkolla Politika kundër përdorimit të drogës

Varfëria Komuniteti Lidhje e fortë me lagjen

Fig.1. Faktorët rrezikues dhe mbrojtës sipas kontekstit

Figura 1 jep bazën e nevojshme për një karakterizim të faktorëve rrezikues dhe atyre

mbrojtës në pesë kontekste. Këto kontekste shpesh shërbejnë si qendër e vëmendjes e praktikave

parandaluese.

Kështu, brenda ambientit familjar, mungesa e mbikëqyrjes prindërore, qëështë një faktor

rrezikues, tregon për mungesën e monitorimit prindëror, qëështë një faktorë mbrojtës kyç.

Prapë se prapthi, në shumicën e rasteve faktorët rrezikues dhe mbrojtës janë të pavarur

nga njëri-tjetri, siç u tregua në shembujt e konteksteve të shokëve, të shkollës dhe të komunitetit.

Për shembull, në zonën e shkollës, në një shkollë me "politika (rregulla) antidrogë" të forta mund

prapë të jetë e lehtë të gjesh drogë nëse këto politika (rregulla) nuk zbatohen. Një ndërhyrje për

të forcuar zbatimin e këtyre politikave (rregullave) të shkollës mund të krijonte ambient të

dëshiruar shkollor.4

20

2. QЁLLIMI I HULUMTIMIT

Qëllimi i këtij hulumtimi është që të njihemi me njohuritëqë kanë nxënësit e shkollave të

mesme mbi drogat dhe ndikimin e saj tek njerëzit, si dhe të shpjegojmë faktorët që rrisin rrezikun

dhe ata mbrojtës;

21

3. METODOLOGJIA E HULUMTIMIT

Për ta verifikuar dhe pasqyruarmë mirë këtëproblem, ne e aplikuam teknikën e pyetësorit dhe

intervistës në mënyrë anonime më 400 nxënës të shkollave të mesme, përkatësisht me nxënësit e

shkollës së mesme të lartë të Gjimnazit "Hajdar Dushi" dhe të shkollës së mesme të Mjekësisë

"Hysni Zajmi" në Gjakovë, përmes të cilave u synua të bëhet krahasimi i njohurive të nxënësve

për këto substanca dhe përmasat e përhapjes së kësaj dukurie, faktorët që e nxisin dhe që e

frenojnë përdorimin e drogave.

Për realizimin e këtij hulumtimi kemi anketuar nxënës të moshave 14-18 vjeç, për shkak të

moshës në të cilën kryesisht ndodhin ndryshime në qëndrimet e tyre dhe në sjellje.Për anketimin

e nxënësve të shkollës, fillimisht kemi marrë leje nga institucionet shkollore, më saktësisht nga

Drejtorët e shkollave.

22

4. REZULTATET

Në vazhdim janë të paraqitura rezultatet e këtij studimi, të ilustruara këto në grafikone për

secilën pyetje.

Atëherë le ta vështrojmë këtë dukuri përmes përgjigjeve të nxënësve, e shprehur kjo edhe në

përqindje:

Grafikoni 1.

Gjimnazi "Hajdar Dushi"

Mjekësia "Hysni Zajmi"

Nuk është edëmshme.

Pak edëmshme.

E dëmshme. Nuk e di.

Gjimnazi "Hajdar Dushi" 4% 5% 85% 6%

Mjekësia "Hysni Zajmi" 1% 4% 91% 4%

1. Sipas mendimit tënd, sa është droga e rrezikshme?

Gjimnazi "Hajdar Dushi" Mjekësia "Hysni Zajmi"

23

Grafikoni 2.

Grafikoni 3.



Asnjë 1-5. 5-10.

Gjimnazi "Hajdar Dushi" 15% 65% 20%

Mjekësia "Hysni Zajmi" 75% 69% 11%

2. Sa lloje drogash njeh?




Po. Jo. Nuk e di.



3. A mendon që marihuana është drogë?


24

Grafikoni 4.

Grafikoni 5.



Po. Jo. Nuk jam Isigurt.



4. A është e lehtë të gjesh drogë në ambientin ku ti jeton/mëson?




Po Jo Nuk jam Isigurt



5. A e din që droga është e ndaluar me ligj?


25

Grafikoni 6.

Diçka tjetër:Ndjenja e vetmisë gjatë periudhës së adoleshencës, kushtet socio-ekonomike,

mungesë edukate nga ana familjare, ndikimi nga shoqëria, depresioni etj.

Grafikoni 7.



Mungesënjohurie dheinformacioni

.

Problemetnë shkollë

dhe nëfamilje.

Kurreshtja. Diçka tjetër.

Gjimnazi "Hajdar Dushi" 9% 29% 45% 17%

Mjekësia "Hysni Zajmi" 23% 24% 36% 17%

6. Pse sipas mendimit tënd, të rinjët fillojnë të marrin drogë?




Po. Jo. Nuk jam Isigurt.



7. A ke konsumuar ndonjëherë drogë, e nuk e keni ditur se çfarë është?


26

Grafikoni 8.

Diçka tjetër:Nga reagimet e tij ndaj të tjerëve, mungesat në orarin mësimor, aroma, duart etj.

Grafikoni 9.



Nga sytë. Nga sjellja. Diçka tjetër.



8. Si do ta njihje personin që merr drogë, nga çka?




Po. Jo.

Gjimnazi "Hajdar Dushi" 45% 55%

Mjekësia "Hysni Zajmi" 40% 60%

9. A e njeh ti ndonjë person që merr drogë, nga çka?


27

Grafikoni 10.

Diçka tjetër:Më duket gjë normale, nuk më pengon, jam kureshtar dhe mësoj nga ata, nuk

ndihem mirë etj.

Grafikoni 11.Diçka tjetër: Policisë, psikologes së shkollës dhe autoriteteve shkollore, askujt do

të mundohesha të ndikoj pozitivisht tek ai etj.



Të pengon. Të disponon. Diçka tjetër.



10. Kur je në shoqëri me njerëz që merr drogë...




Jo nuk do t'Itregoja askujt.

Prindërve. Diçka tjetër.



11. Sikur ta merrje vesh që shoku yt merr drogë, kujt do t'i tregoje për këtë?


28

Grafikoni 12.

Diçka tjetër: Nga shkolla, nga familja, nga telefoni, nuk më interesojnë etj.

Grafikoni 13.



Nga mjetet einformimit(mediat).

Nga rrethishoqëror.

Diçka tjetër.



12. Nga i merr më së shpeshti informacionet për drogën?




Po Jo

Gjimnazi "Hajdar Dushi" 17% 83%

Mjekësia "Hysni Zajmi" 17% 83%

13. E shikoni konsumimin e drogës si mënyrë për t'u larguar nga problemet?


29

Grafikoni 14.

Diçka tjetër: Psikologët etj.



Prindërit. Shkolla. Mediat. Ata qëdikurkanë

konsumuar drogë

Diçkatjetër.

Gjimnazi "Hajdar Dushi" 24% 18% 14% 41% 3%

Mjekësia "Hysni Zajmi" 22% 24% 19% 32% 3%

14. Sipas mendimit tënd, kush është më kompetent të flasë për këtë?


30

5. PЁRFUNDIMET

Nga anketat e plotësuara nga nxënësit dallohetqartë se kjodukuri nuk është e panjohur për ta,

edhe pse ne jemi një vend me një zhvillim jo të lartë të nivelit ekonomik, prandaj kjo mund të

jetë edhe arsyeja pse kërkohet t’i shtohet vëmendje e veçantë kësaj dukurie për të ndikuar në

mënjanimin dhe luftën kundër narkotikëve.

Rezultatet tregojnë shumë mirë se nga rrjedhin burimet kryesore të kësaj dukurie. Sipas

përgjigjeve të nxënësve erdhem në përfundim se qasja në drogën dhe përdorimin e saj nga të

rinjët varet drejtpërdrejtë nga funksionimi dhe edukimi brenda për brenda familjes si dhe

funksionimi i rrethit shoqëror, kushtet socio-ekonomike jo të mira etj.

Të anketuarit besoj që janë shprehur drejtë dhe saktë mbi pyetjet që u janë parashtruar.Duke

u nisur nga hulumtimi që kemi bërë ne, me një mostër prej 400 nxënësish të shkollave të

lartëpërmendura, na shfaqet një numër i madh i nxënësve që e mendojnë drogën si të dëmshme

(91%), që njohin 1 deri 5 lloje drogash (69%), që nuk e konsiderojnë marihuanën drogë

(16%).Faktor shumë i rëndësishëm për nga rrezikshmëria që të rinjët të bëhen abuzues dhe të

varur nga droga është mundësia e qasjes së lehtë të tyre me drogën në ambientet ku ata jetojnë,

(37%) e nxënësve të shkollës së mesme të Gjimnazit “Hajdar Dushi” kanë pohuar se e kanë të

lehtë të gjejnë drogë, ndërsa vetëm (19%) e nxënësve të shkollës së mesme të Mjeksis “Hysni

Zajmikanë pohuar të njëjten gjë.

Tek pyetja e shtruar se si të rinjët do ta njihnin një person që merr drogë, një numër i madh i

nxënësve janë përgjigjur se do ta njihnin nga sjellja (55%), por për këtë pyetje kanë dhënë edhe

mendime të tjera si: i njohim nga reagimet ndaj të tjerve, nga aroma, nga duart, nga mungesat

në orarin mësimor etj.(40-45%) e nxënësve njohin persona që abuzojnë apo marrin drogë, e me

shqetësues është fakti që një numër i mjaftueshëm i tyre mendojnë që të mos i tregojnë askujt,

nëqoftëse shoku/shoqja e tyre merr drogë. Duke u arsyetuar me përgjigjiet se: nuk duan që të

prishin shoqërinë me ta, nuk duan t’i bëjnë ata të ndihen keq dhe mendojnë që ata vet të

ndikojnë tek ai person, por ka pasur edhe përgjigjie ku ata kanë menduar që është mirë që në

këto

31

raste të njoftohen: prindërit, psikologu i shkollës e në raste të veçanta edhe organet

kompetente.Vlen të theksohet se aty ku ka marrëdhënie të mira prind – fëmijë, shancet që ai

fëmijë të konsumoj drogë janë më të vogla dhe e kundërta aty ku marrëdhënia është e çrregulluar

dhe vazhdimisht ka konflikte, predispozitat janë më të mëdha që fëmija të konsumoj drogë.Një

pyetje tjeter nga anketimi ka të bëjë më atë se nga i marrin ata më së shpeshti informacionet për

drogën: nga mjetet e informimit janë përgjigur numri më i madh i nxënësve (66-68%), nga

rrethi shoqëror (29-30%),e në përfundim të anketës ishte pyetja: se kush është më kompetent të

flasë për këtë problem, (40%)enxënësve mendojnë që njerëzit më kompetent për të folur për këtë

temë janë ata që e kanë konsumuar drogën më herët, por kemi marrë edhe përgjigjie tjera si: ata

që tani për tani janë konsumues droge, janë kompetent të flasin.

Këtë punim diplome e përmbyllim me një thënie:

“Adoleshenti ëndërron dhe përpiqet të jetë një zog i lirë. Por varësia nga droga ia pret

krahët”

32

6. REZYME

Këtë punim diplome, në të cilin si objekt studimi kishim “Njohuritë e nxënësve të shkollave

të mesme mbi drogën”e realizuam në Universitetin e Gjakovës “Femhi Agani”, Fakulteti i

Mjekësisë, departamenti - Infermierinë bashkëpunim me dy shkolla të mesme të Gjakovës:

Gjimnazin “Hajdar Dushi” dhe shkollën e mesme të mjekësisë“Hysni Zajmi”, i gjithë punimi

është i përmbledhur në6 kapituj, 37faqe dhe 15 grafikone.

Në kapitujt e këtij punimi kemi përfshirë një historik të shkurtër mbi drogat, përkufizime,

terma, faktorët që rrisin rrezikun dhe atambrojtës duke përfshirë këtu edhe etiologjinë, e duke

vazhduar pastaj me qëllimin dhe metodologjinë e hultumtimit, e ndërsa rezultatet e arrituara i

kemi paraqitur në grafikone duke sqaruar përgjigjiet e nxënësve.

Me anë të këtij studimi, ne u informuam për njohuritë dhe interesat që i kanë nxënësit për

drogën, por vetëm me informim ne nuk mund të arrijmë parandalimin e saj, duhet që të rinjëve

t’u qasemi me programe të cilat kanë për qëllim vetëdijsimin e tyre për problemet që do t’i presin

ata pasi të fillojnë përdorimin e saj.

Vëmendje: Shtruarja e temës është punuar nga unë Albiona Musa, ndërsa rezultatet e studimit i

kemi punuar së bashku me kolegen Arbesa Smajli.

33

Shtojcë – Pyetsori

ANKETЁ ME NXЁNЁS TЁ SHKOLLAVE TЁ MESME - GJAKOVЁ

Të lutemi që të marrësh pjesë në këtë anketim, i cili ka për qëllim të shqyrtojë se sa të rinjët e

shkollave të mesme kanë njohuri për drogat.

Të lutemi që të përgjigjesh sa më sinqerisht në pyetjet e parashtruara, në mënyrë që të fitojmë një

pasqyrë sa më reale të situatës.

Anketimi është ANONIM

1. Sipas mendimit tënd, sa është droga e rrezikshme?

a) Nuk është e dëmshme.

b) Pak e dëmshme.

c) E dëmshme.

d) Nuk e di.

2. Sa lloje drogash njeh?

a) Asnjë.

b) 1 – 5.

c) 5 – 10.

3. A mendon që marihuana është drogë?

a) Po.

b) Jo.

c) Nuk e di.

4. A është e lehtë të gjesh drogë në ambientin ku ti jeton/mëson?

a) Po.

b) Jo.

c) Nuk jam i sigurt.

5. A e din që droga është e ndaluar me ligj?

a) Po.

b) Jo.


6. Pse sipas mendimit tënd, të rinjët fillojnë të marrin drogë?

a) Mungesë njohurie dhe informacioni.

b) Problemet në shkollë dhe në familje.

c) Kurreshtja.

d) ________________________________________________(diçka tjetër).

34

7. A ke konsumar ti ndonjëherë drogë, e nuk e ke ditur se çfarë është?

a) Po.

b) Jo.


8. Si do ta njihje personin që merr drogë, nga çka?

a) Nga sytë.

b) Nga sjellja.

c) _______________________________________________( nga diçka tjetër)

9. A e njeh ti ndonjë person që merr drogë?

a) Po

b) Jo

10. Kur je në shoqëri me njerëz që përdorin drogë…

a) Të pengon.

b) Të disponon.

c) ________________________________________________ ( diçka tjetër)

11. Sikur ta merrje vesh që shoku yt merr drogë, kujt do t’i tregoje për këtë?

a) Jo nuk do t’i tregoja askujt.

b) Prindërve.

c) _______________________________________________ (dikujt tjetër)

12. Nga i merr më së shpeshti informacionet për drogën?

a) Nga mjetet e informimit (mediat).

b) Nga rrethi shoqëror.

c) ________________________________________________(nga dikush tjetër)

13. E shikoni konsumimin e drogës si mënyrë për t’u larguar nga problemet?

a) Po

b) Jo

14. Sipas mendimit tënd, kush është më kompetent të flasë për këtë problem?

a) Prindërit.

b) Shkolla.

c) Mediat.

d) Ata që dikur kanë konsumuar drogë.

e) _________________________________________________ (dikush tjetër)

Ju faleminderit për kohën tuaj!

35

Biografi e shkurtër/ CV (curriculum vitae):

➢ Të dhënat personale:

Emri / Mbiemri: Albiona MUSA

Data e lindjes: 24.08.1997

Gjinia: Femër

➢ Të dhënat kontaktuese:

Telefoni: +383 45 689 472

E-mail: [email protected]

Republika: Kosovës

Komuna: Gjakovë

Vendlindja: Gjakovë

Adresa:Bec Rruga: “Musë Musa”

➢ Të dhënat e kualifikimit:

Arsimimi:Universiteti i Gjakovës “FEHMI AGANI” - Fakulteti i mjekësisë

Drejtimi: Infermieri 2015-2018

Shkolla e mesme e Mjekësisë “HYSNI ZAJMI”

Drejtimi: Asistent infermier i përgjithshëm 2012-2015

36

Biografi e shkurtër / CV (curriculum vitae):

➢ Të dhënat personale:

Emri / Mbiemri: Arbesa Smajli

Data e lindjes: 09.10.1997

Gjinia: Femër

➢ Të dhënat kontaktuese:

Telefoni: +377 45 693 750

E-mail: [email protected]

Republika: Kosovës

Komuna: Gjakovë

Vendlindja: Pejë

Adresa:Shqiponjë Rruga: “Luan Smajli”

➢ Të dhënat e kualifikimit:

Arsimimi: Universiteti i Gjakovës “FEHMI AGANI” - Fakulteti i mjekësisë

Drejtimi: Infermieri 2015-2018

Shkolla e mesme e Mjekësisë “HYSNI ZAJMI”

Drejtimi: Asistent infermier i përgjithshëm 2012-2015

37

BIBLIOGRAFIA

1. L.Sokoli, “DROGA”, Onufri, Tiranë,1999

2. Osmani, K. Lutfiu, OJQ “PSIKOTERAPIA”, Prishtinë, 2003

3. http://www.sanohuumeilleei.net/al/huumeet.html

4. R.B.Wallace, “Shëndet publik & mjekësi parandaluese”, TABERNAKUL, 2014

http://www.sanohuumeilleei.net/al/huumeet.html

Documents

Tema: Njohuritë mbi drogat te nxënësit e shkollave të mesme Musa,Arbesa... · mesme për drogën, llojet e drogës dhe rrezikun që vjen nga droga. Në këtë punim diplome jemi