Temel anatomi terimleri

İsim takımı tamlaması

İsimlerde anlamca küçülme

Fiilden türeyen isimler

Sıfatlarda karşılaştırma

Sıfat tamlaması

Tekil – çoğul yapısı

Kısaltmalar

Tıp terminolojisinde sık kullanılan ön ekler

Tıp terminolojisinde sık kullanılan son ekler

Yön ve karşılaştırma terimleri

Hareket terimleri

Anatomi

Anatomik pozisyon ve düzlemler

Anatomik eksenler

İnsan vücudunun bölgeleri

Ekstremitelerin bölümleri

Kemiğin yapısı

Kemik hücreleri

Kemik tipleri

Kemiklerde bulunan oluşumlar

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

giris

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

Cavitas medullaris

Kemiklerin kan damarları

Kemiklerin uyarılması

Periosteum

Kemiklerin fonksiyonu

Kemiklerin toplam sayısı

Kafatası kemikleri

Columna vertebralis

Üst ekstremitedeki kemikler

Alt ekstremitedeki kemikler

Toraks (göğüs) kemikleri

Kıkırdağın yapısı

Eklem tipleri

Articulationes fibrosae

Articulationes cartilagineae

Articulationes synoviales

Sinovyal eklem tipleri

Eklem yüzlerinin ayrılmasını önleyen faktörler

Eklemlerin kan damarları

Eklemlerin uyarılması

Kasın yapısı

Kas tipleri

Fonksiyonlarına göre çizgili kas tipleri

3

Temel anatomi terimleriTıp terimleri, esas olarak Latince ve Grekçe’den köken alır ve uluslararası özellik taşır. 7500-8000 kadar özel tıp teri-mi vardır. Bu terimlerin büyük bölümü (%75) anatomide ge-çer. Sonuç olarak, tıp terimlerinin büyük bölümü Anatomi’de öğrenilir ve kullanılır. Anatomi, tıp terminolojisinin temeli-ni oluşturur. Vücuttaki bir yapının diğer bir yapı ile ilişkisini tarif ederken anatomik terimler kullanılır. Nomina anatomica, anatomik isimler anlamına gelir. Nomen, isim veya ad demektir. No-menculature ve terminologia ifadeleri de adlandırma, bir şa-hıs veya zumre tarafından kullanılan kelimeler olarak ifa-de edilebilir. Terminologia Anatomica, Anatomi’de kullanı-lan terimleri içeren uluslararası bir listedir. Bu liste, kısa adı FCAT (Federative Committee on Anatomical Terminology) olan bir komite tarafından zaman zaman düzenlenir.

İsim takımı tamlamasıAnatomi terimlerinin büyük çoğunluğu isim takımı, sıfat ta-kımı şeklindedir.İsim takımı: iki ya da daha fazla ismin biraraya gelmesinden meydana gelir.Biri belirten (tamlayan) diğeri belirtilendir (tamlanan). Örne-ğin; costa - eye kemiği, caput - baş, caput costa - eye kemi-ğinin başı. Türkçedekinin tersine ifade edilir.

İsimlerde anlamca küçülmeTürkçe’deki “-cik, -cık, -cuk” şeklindeki ekler “ol,ul,el” şek-lindedir. Örneğin;Tubus (tüp) ……………………………… Tubulus (tüpcük)Fossa (çukur) ………………. Fossula (küçük çukur, çukurcuk)Arteria (atardamar) …………… Arteriola (küçük atardamar, atardamarcık)Canalis (kanal) ………….. Canaliculus (küçük kanal, kanalcık)Nucleus (çekirdek) ……… Nucleolus (küçük çekirdek, çekir-dekçik)

4

Fiilden türeyen isimlerİsim fiil olarak da ifade edilebilir. Örneğin; abductor (uzak-laştıran), abductio (uzaklaştırma).

Sıfatlarda karşılaştırmaSıfatlar, eşitlik artıklık üstünlük derecesine göre farklı şekil-de ifade edilir. Örneğin;

Sıfat tamlamasıBiri belirten (tamlayan) diğeri belirtilendir (tamlanan). Örne-ğin; labium - dudak, superior - üst, labium superior - üst du-dak. Türkçedekinin tersine sıfat isimden sonra gelecek şe-kilde ifade edilir.

Tekil - çoğul yapısı

Eşitlik derecesi Artıklık derecesi Üstünlük derecesi

Exterus; dış Exterior; daha dış Extremus; en dış

Interus; iç Interior; daha iç Intimus; en iç

Anterus; ön Anterior; daha ön Anticus; en ön

Posterus; arka Posterior; daha arka Postremus; en arka

Superus; üst Superior; daha üst Supremus; en üst

Inferus; alt Inferior; daha alt Infimus; en alt

Latus; geniş Latior; daha geniş Latissimus; en geniş

Longus; uzun Longior; daha uzun Longissimus; en uzun

Magnus; büyük Major (maior); daha büyük Maximus; en büyük

Parvus; küçük Minor; daha küçük Minimus; en küçük

Arteria; atardamar, arter Arteriae; atardamarlar

Articulatio; eklem Articulationes; eklemler

Cartilago; kıkırdak Cartilagines; kıkırdaklar

Fibra; lif Fibrae; lifler

Ganglion; düğüm Ganglia; düğümler

Glandula; bez Glandulae; bezler

Gyrus; kıvrım Gyri; kıvrımlar

Labium; dudak Labia; dudaklar

5

KısaltmalarTıp terminolojisinde sık kullanılan terimlerin kısaltmaları; -Arteria (atardamar); A., -Arteriae (atardamarlar); Aa., -Ar-ticulatio (eklem); Art., -Cartilago (kıkırdak); Cart., -Gangli-on (düğüm); Gang., -Glandula (bez); Gl., -Glandulae (bezler); Gll., -Ligamentum (bağ); Lig., -Ligamenta (bağlar); Ligg.,-Musculus (kas); M., -Musculi (kaslar); Mm., -Membra-na (zar); Membr., -Nervus (sinir); N., -Nervi (sinirler); Nn., -Nucleus (çekirdek); Nuc., -Plexus (ağ); Pl., -Processus (çı-kıntı); Proc., -Protuberentia (tümsek); Prot., -Proximalis (merkeze yakın); Prox., -Ramus (dal); R., -Rami (dallar); Rr., -Truncus (gövde); Tr., -Trigonum (üçgen); Trig., -Tuberculum (küçük tümsek); Tuberc., -Vena (toplardamar); V., -Venae (toplardamarlar); Vv.

Tıp terminolojisinde sık kullanılan ön eklerTıp terimlerinin türetilmesinde önemli olan ön ekler, genel-likle bir ya da iki hecelidirler.

Tıp terminolojisinde sık kullanılan son eklerTıp terimlerinin türetilmesinde önemli yere sahip olan son ekler, türetilen sözcüğün son hecelerini oluştururlar. Genel-

Ligamentum; bağ Ligamenta; bağlar

Meninx; beyinzarı Meninges; beyin zarları

Musculus; kas Musculi; kaslar

Nervus; sinir Nervi; sinirler

Organum; organ Organa; organlar

Pilus; kıl Pili; kıllar

Radix; kök Radices; kökler

Ramus; dal Rami; dallar

Regio; bölge Regiones; bölgeler

Septulum; bölmecik Septula; bölmecikler

Truncus; gövde Trunci; gövdeler

Vena; toplardamar Venae; toplardamarlar

6

likle isimlerin sonuna gelerek onları sıfat yaparlar.

Yön ve karşılaştırma terimleriAnterior; vücudun ön tarafında olan. Örneğin, burun, baş bölgesinin ön tarafındadır. Ventralis ve rostralis terimleri an-terior yerine kullanılır. Ön uca yakın olan anlamındadırlar.Posterior; vücudun arka tarafında olan. Örneğin, sırt bölgesi vücudun arka tarafındadır. Dorsalis; yaygın olarak posterior yerine kullanılmaktadır. Özellikle elin arka yüzü ve ayak sırtı tarif edilirken dorsal te-rimi kullanılır. Palmar; elin anterior yüzü. Plantar; ayağın alt yüzü.Superior; yukarıda olan anlamındadır. Cranialis (başa daha yakın olan) superior yerine kullanılmaktadır.Inferior; ayaklara daha yakın olan, aşağıda olan anlamında-dır. Caudalis (kuyruğa daha yakın olan) sadece embriyolojik tariflerde inferior’a yerine kullanılmaktadır. Medialis; median düzleme yakın olan anlamındadır. Lateralis; median düzlemden uzak olan anlamındadır. Medius; vücudun tam ortasında ya da bir yapının tam orta-sında olan anlamındadır. Intermedius; medialdeki ve late-raldeki iki yapının ortasında olan anlamındadır. Dexter; sağ (taraf), sinister; sol (taraf) anlamındadır. Proximalis; orijin noktasına ya da gövdeye yakın olan, dista-lis; orijin noktasına ya da gövdeye uzak olan anlamındadır. Superficialis; yüzeye yakın (yüzeyel) olan, profundus; yüzeye uzak (derin) olan anlamındadır.Internus; bir organ yada boşluğun içinde olan, externus; bir organ yada boşluğun dışında olan anlamındadır.Ipsilateral; vücudun aynı tarafında olan, contralateralis; vü-cudun karşı tarafında olan anlamındadır.

Hareket terimleriFlexio; sagittal düzlemde yapılan ve vücut bölümleri yada kemikler arasındaki açıyı azaltan bükme hareketidir. Genel-likle anterior yönde olur. Ancak bacağın ve ayağın fleksiyo-

7

nu, posterior yöndedir. Ayağın plantar yüzünün aşağıya doğ-ru bükülmesi plantar fleksiyon’dur. Normalden fazla yapılan fleksiyon hareketine, hiperfleksiyon denir. Extensio; sagittal düzlemde yapılan ve vücut bölümleri yada kemikler arasındaki açıyı artıran germe harekettir. Genellik-le posterior yönde olur. Ancak bacağın ve ayağın ekstensi-yonu, anterior yöndedir. Ayağın dorsal yüzünün yukarı doğ-ru bükülmesi dorsal fleksiyon (ekstensiyon)’dur. Normalden fazla yapılan ekstensiyon hareketine, hiperekstensiyon de-nir. Lateral flexio; koronal düzlemde yapılan baş ve gövdenin yana eğilme hareketidir.Abductio; koronal düzlemde yapılan median düzlemden uzaklaşma hareketidir. Parmakların abduksiyonu; elde üçüncü parmağa göre, ayakta ise ikinci parmağa göre diğer parmakların birbirinden uzaklaşmasıdır. Adductio; abduksiyon’un tersidir. Koronal düzlemde median düzleme doğru yapılan harekettir. Elde ve ayakta parmakla-rın adduksiyonu, parmakların birleştirilmesidir.Oppositio; başparmak pulpasının diğer parmak pulpaları-na değdirildiği harekettir. Bu harekette başparmak sırasıyla; ekstensiyon, abduksiyon, iç rotasyon, fleksiyon ve adduksi-yon yapar. Hareketin tersi repositio olarak bilinir.Protractio; mandibula’nın yada omuzun öne doğru çekilme hareketi, retractio; mandibula’nın yada omuzun arkaya doğ-ru çekilme hareketidir. Elevatio; mandibula yada omuzun yukarı doğru hareketi (kaldırma), depressio; mandibula yada omuzun aşağı doğ-ru hareketidir (indirme).Circumductio; fleksiyo, abduksiyo, ekstensiyo ve adduksiyo hareketlerinin kombinasyonu olan dairesel harekettir. Rotatio; vücudun bir parçasının uzun ekseni (vertikal eksen) çevresinde yaptığı dönme hareketidir. İç rotasyon; ekstremitenin ön yüzünü median düzleme yak-laştıran harekettir. Dış rotasyon; ekstremitenin ön yüzünü median düzlemden

8

uzaklaştıran harekettir. Evertio; ayak tabanını median düzlemden uzaklaştıran ve dışa doğru baktıran iç rotasyon hareketidir. Invertio; ayak tabanını median düzleme doğru yaklaştıran ve içe doğru baktıran dış rotasyon hareketidir.Pronatio; radius kemiğinin uzun ekseni etrafında içe dönme-si ile oluşan önkol ve elin iç rotasyon hareketidir. Bu hareket sonucu elin palmar yüzü arkaya bakar. Hareket sırasında ra-dius ulna’yı önden çaprazlar. Supinatio; radius’un uzun ekseni etrafında dışa dönmesi ile oluşan önkol ve elin dış rotasyon hareketidir. Bu hareket so-nucu elin palmar yüzü öne bakar. Hareket sırasında radius ve ulna birbirine paralel olur. Supinasyon, pronasyondan çok daha kuvvetlidir.Supine; sırtüstü yatış pozisyonu, prone; yüzüstü yatış pozis-yonudur.

AnatomiAnatomi; vücudun normal şekil ve yapısı ile vücudu oluştu-ran organları ve bu organlar arasındaki komşuluğu ve fonk-siyonel ilişkiyi inceleyen bilim dalıdır. Ana + Tome denilen iki sözcüğün birleşmesinden oluşan Anatomi, Yunanca’dır. Söz-cük anlamı; “kesme, doğrama”dır. Anatomi eğitiminin esası olan kadavra (cadaver), ”solucana verilecek et” anlamına gelir. Cadaver, üç sözcüğün ilk hecelerinden türetilmiştir; CADAVER = CARO (et) + DATA (vermek) + VERMIS (solucan)

9

Anatomik pozisyon ve düzlemler

Anatomik pozisyon; kişi ayakta ve dik, üst ekstremiteleri yanlarda, ayaklar bitişik, avuç içleri, yüz ve gözler karşıya bakar durumdadır. Bütün anatomik tarifler, bu pozisyonda-ki bir insanın vücudundan geçen hayali düzlemlerle ilişkisi-ne göre yapılır. Anatomik pozisyondaki bir vücuttan geçen 3 tane hayali düzlem vardır. Planum sagittale; vücuttan vertikal olarak geçen düzlemler-dir. Vücudu sağ ve sol iki kısma ayırırlar. Vücudun tam orta-sından geçerek, vücudu sağ ve sol iki eşit yarıma ayıran düz-leme planum medianum adı verilir. Planum frontale (coronale); vücudu ön ve arka olarak iki kıs-ma ayıran düzlemlerdir. rlar. Frontal kemiğe paralel oldukla-rı için bu isimle anılırlar. Planum horizontale (transversale); vücudu üst ve alt olarak iki kısma ayıran düzlemlerdir.

 

10

Anatomik eksenler

İnsan vücudunun bölgeleri

 

 

11

Caput : BaşCervix (collum) : BoyunCorpus : GövdeThorax : Göğüs Abdomen : KarınDorsum : SırtMembri : EkstremitePerineum : Apış arasıRegio : BölgeSuperior : ÜstInferior : Alt

Ekstremitelerin bölümleri

 

12

Brachium : KolAntebrachium : ÖnkolCubitus : DirsekCarpus : El bileğiManus : ElFemur : UylukGenu : DizCrus : BacakTarsus : Ayak bileğiPedis : Ayak

Kemiğin yapısıKemik, bağ dokusunun sert bir formudur. Latince’de tekil haline os, çoğul haline de ossa denilmektedir. Kemik, vücu-dun temel destek dokusudur ve vücuttaki birçok yapının ko-runmasını sağlar. Kemiklerin bir araya gelmesiyle vücudun çatısı olan iskelet meydana gelir. Kemikler, kaslar için tutun-ma yerleri meydana getirir ve hareket sisteminin oluşması-na katkı sağlar. Kemikler, dışta substantia compacta, içte substantia spon-giosa denilen iki dokudan oluşur. Bütün kemikler, santral bir spongioz dokuyu çevreleyen kompak bir dokuya sahiptir. Spongioz doku içindeki cavitas medullaris denilen ilik boş-luğunda kemik iliği, kompak kemik dokusunda ise kan da-marlarını içeren Havers kanalları bulunur.Kemikler, organik ve inorganik maddelerden oluşan doku-lardır. Organik bölümünün % 95’ini intersellüler olarak bulu-nan mukopolisakkarit yapısındaki kollajen lifler yapar. Kol-lajen lifler, kemiğe elastikiyet ve dayanıklılık kazandırır. İnor-ganik bölümünü ise Ca, P ve Mg’dan zengin tuzlar oluşturur. En yüksek oranda kalsiyum fosfat tuzu vardır. Tuzlar, kemi-ğe sertlik verir.

Kemik hücreleriOsteogenik (osteoprogenitör) hücre; periosteum’da ve endosteum’da bulunan bu hücreler, mezenşimal kökenlidir.

13

Gerektiğinde osteoblast’lara dönüşürler. Osteoblast; osteogenik hücrelerden derive olurlar. Kemiğin serbest yüzeylerinde bulunurlar. Kemik matriksinin orga-nik elemanlarını sentezlerler. Mineralize olmamiş bu mat-rikse osteoid denir. Osteoid’e kalsiyum fosfat eklendiğin-de kemik olur. Bu işlem osteoblast’ların varlığını gerekti-rir. Osteoblast’lar, matriksteki lakunalara gömülünce oste-osit adını alir.Osteosit (matür kemik hücresi); tam olarak gelişmiş kemik-lerin esas hücreleridir. Matriksteki lakunalarda otururlar. Potansiyel osteoblast’lardır.Osteoklast; kemik iliğinden derive olurlar. Kemiklerin en bü-yük hücreleridir. Kemiğin rezorpsiyonundan sorumludurlar.

Kemik tipleri

 

14

Os longa (uzun kemik); humerus, ulna, femur ve tibia uzun kemiklerden bazılarıdır.Os breve (kısa kemik); ossa carpi (el bileği kemikleri) ve ossa tarsi (ayak bileği kemikleri) kısa kemiklerden bazılarıdır.Os plana (yassı kemik); os occipitale, os parietale ve ster-num yassı kemiklerden bazılarıdır.Os pneumatica (havalı kemik); maxilla ve os occipitale, ha-valı kemiklerden bazılarıdır.Os sesamoidea (susamsı kemik); susamsı kemiklerin en bü-yüğü patella’dır.Os irregulare (düzensiz kemik); vertebra (omur), os sacrum, os coxa (leğen kemiği) ve mandibula düzensiz kemiklerden bazılarıdır.

Kemiklerde bulunan oluşumlarKemiklerin üzerinde çeşitli çıkıntılar, çukurlar ve delikler bu-lunur. Bu oluşumlar, tendonlar, ligamentler ve fasiya’ların kemiklere tutundukları yerlerde görülür. Bazı yüzey işaret-leri şunlardır;Arcus : Kemer, yayAngulus : Açı, köşe Caput : BaşCollum : BoyunCondylus : Yumru, vuvarlak ya da oval çıkıntıCorpus : Beden, gövdeCrista : İbik (keskin kenar)Eminentia : KabartıEpicondylus : Kondillerin üzerindeki çıkıntıFacies : Yüz, yüzey Foramen : DelikFossa : ÇukurFossula : ÇukurcukFovea : Geniş ve sığ çukurFoveola : Geniş ve sığ çukurcukIncisura : ÇentikLabium : Dudak

15

Lamina : Yaprak, tabakaLinea : ÇizgiMalleus : Çekiç şeklinde çıkıntı Margo : KenarPediculus : Küçük uzantı, küçük ayak, ayakçıkProcessus : ÇıkıntıProtuberantia : Tümsek şeklinde kabarıntıRamus : Dal Spina : Diken, ucu sivri çıkıntıSulcus : OlukTrochanter : Yuvarlak çıkıntıTuber : TümsekTuberculum : TümsekçikTuberositas : Pürtüklü kabartı ya da alan

Cavitas medullarisUzun ve yassı kemiklerin içerisinde kemik trabekülleri ara-sında bulunan boşluktur ve içerisinde medulla ossium (ke-mik iliği) vardır. Yetişkinlerde iki çeşit kemik iliği bulunur. Hematopoiezis’te (kan yapımında) aktif olan medulla ossi-um rubra (kırmızı kemik iliği), kan yapımı ile ilgili olan ya-pıları içerdiği için kırmızı renktedir. İnaktif olan medulla os-sium flava (sarı kemik iliği), yağ dokudan oluştuğu için sarı renktedir.Doğumda vücuttaki bütün kemikler kırmızı kemik iliğine sa-hiptir, yani hemopoetiktir (kan yapımı ile ilgili olan). Bu du-rum, yaşla kademeli olarak azalır ve ileri dönemde kırmızı kemik iliğinin yerini sarı kemik iliği alır. Yetişkinde; kafa ke-mikleri, vertebrae (omurlar), sternum, costa’lar (kaburga-lar), clavicula (köprücük kemiği), scapula (kürek kemiği), coxa (leğen kemiği), femur (uyluk kemiği) ve humerus (kol kemiği) kırmızı kemik iliği içerir.

Kemiklerin kan damarlarıKemikler zengin arteryel beslenmeye sahiptir. Periostal ar-terler, birçok noktadan kemiğin gövdesine girerek kompak

16

kemiği beslerler. Bu yüzden periosteum’u kaldırılan yerdeki kemik dokusu ölür. Gövdenin merkezine yakın olarak bulu-nan bir delikten (foramen nutricium) giren arter (a. nutricia), kompak kemikten oblik olarak geçip, spongioz kemik ve ke-mik iliğini beslemek üzere dağılır. Metafizial ve epifizial ar-terler, kemiklerin uçlarını beslerler. Başlıca komşu eklemle-ri besleyen arterlerden gelirler. Büyüme kıkırdaklarını besle-dikleri için önemlidirler. Bu arterlerden gelen kan, herhan-gi bir nedenle kesilecek olursa kemiğin büyümesi etkilenir. Büyümesini tamamlamış kemiklerde ise avaskular (aseptik) nekroza neden olur. Kemiğin venleri, arterlere eşlik eder.

Kemiklerin uyarılmasıPeriosteum, periostal sinirler adı verilen duyu sinirlerinden zengindir. Kemik kırılmalarında şiddetli ağrının sebebi, bu si-nirler tarafından taşınan periosteum’daki yırtılma yada geril-me duyularıdır.

PeriosteumBütün kemikler, eklem yüzleri hariç periosteum (kemik zarı) denilen ince bir fibröz doku tabakası ile örtülüdür. Bu zar ke-miklerin ekleme katılan yüzlerinde bulunmaz. Stratum fib-rosum ve stratum cambium olmak üzere iki tabakalı bir ya-pısı vardır. Stratum fibrosum; dış tabakadır. Bu tabakada periosteum’u kompak kemiğe bağlayan Sharpey lifleri mecvuttur. Stratum cambium; içteki tabakadır ve yapısında osteoblast-lar bulunur. Osteoblastlar kemik kırılmalarında aktiflenir ve iyileşmeyi hızlandırır. İyileşme sürecinde kırık bölgesinde genellikle callus denilen kemik dokusu oluşur. Callus, yeni ve aşırı bir kemik üretimi sonucunda oluşur. Periosteum, damardan ve sinirden son derece zengindir. Bu yüzden çok duyarlıdır.

17

Kemiklerin fonksiyonu Kemiklerin koruma, destek, hareketler için mekanik bir te-mel, kan hücreleri yapımı ve tuzları depolama fonksiyonla-rı vardır. Kemiklerin toplam sayısı

Kafatası kemikleri3 çift kulak kemikçiği + 22 Cranium kemiği = 28 kafatası kemiği

 

   

18

Columna vertebralis

Columna vertebralis (omurga); toplam 26 kemiktir (24 tane vertebra, 1 sacrum ve 1 coccyx). Ancak 33 vertebradan olu-şur. Sacrum 5, coccyx de 4 tane vertebranın birleşmesinden oluşur.

 

19

Üst ekstremitedeki kemikler

Her bir ekstremitenin serbest bölümünün kemik sayısı 30’dur. Bir üst ekstremitedeki kemik sayısı 32’dir (30+clavicula+scapula).

 

20

Alt ekstremitedeki kemikler

Bir alt ekstremitedeki kemik sayısı 31’dir (30+coxa).Coxa (kalça kemiği) = Ilium + Pubis + Sacrum

 

21

Toraks (göğüs) kemikleri

 

22

Kıkırdağın yapısıKıkırdak, mezenşimden derive olan bir bağ dokusudur. Latince’de chondro denilmektedir. Kondrosit denilen hücre-ler ile matriksten oluşur. Matriks de lifler ve ara maddeden oluşur. Matriksin büyük bölümünü kollajen lifler ve prote-oglikanlar yapar. Kıkırdak; kan damarı, lenf damarı, sinir ve duyu reseptörü içermez. Komşu bağ dokusundaki kapiller-lerden ve matriksten difüzyonla beslenir.Perichondrium; kıkırdağı örten zara verilen isimdir. Epifiz-yal kıkırdağın, fibröz kıkırdakların ve eklem kıkırdaklarının perikondriyum’u yoktur. Hiyalin, elastik ve fibröz kıkırdak ol-mak üzere üç tip kıkırdak vardır. Hiyalin kıkırdak; vücutta en yaygın bulunan kıkırdak tipidir. Aşınmaya karşı çok dirençlidir. Mavimsi renktedir. Burun kı-kırdakları, larynx’in (gırtlak) bazı kıkırdakları, trachea (soluk borusu), bronkus’lar, bütün oynar eklemlerin eklem yüzle-rini örten kıkırdak, kaburgaların sternal uçları ve epifiz pla-ğı hiyalin kıkırdaktır. Elastik kıkırdak; hiyalin kıkırdakla yapı olarak tamamen ben-zerdir. Çok miktarda elastik lif içermesi nedeniyle sarı renk-lidir. Kulak kepçesi, dış kulak yolu, tuba auditiva (Eustachian tüpü) ve larynx’in (gırtlak) bazı kıkırdakları elastik kıkırdaktır. Fibröz kıkırdak; perikondriyumu yoktur ve beyaz renktedir. Eklem yüzleri arasında bulunan diskuslar, menisküsler ve labrum articulare’ler bu tip kıkırdaktır.

23

Eklem tipleri

 

24

Articulationes fibrosae

Articulationes fibrosae (synarthroses, oynamaz eklem); Sutura, syndesmosis ve gomphosis ve schindylesis olmak üzere dört bölümden oluşur. Hareketsiz eklemlerdir. Eklem yüzlerinin arasında boşluk bulunmaz, fibröz yapıda bağ do-kusu vardır. Sutura; kafa kemikleri arasında bulunan eklemlerdir. Gomphosis; diş kökleri ile çene kemikleri arasındadır.

 

25

Articulationes cartilaginea

Articulationes cartilagineae (amphiarthroses, yarı oy-nar eklem); symphysis (sekonder kartilaginöz eklem) ve synchondrosis (primer kartilaginöz eklem) olmak üzere iki bölümden oluşur. Symphysis; eklem yüzlerinin arasında fibrokartilaginöz ya-pılı bir discus bulunur. Synchondrosis; eklem yüzlerinin arasında kıkırdak dokusu bulunur.

 

26

Articulationes synoviales

Articulationes synoviales (diarthroses, oynar eklem); di-ğer eklemlerden ayıran üç özellik; cavitas articularis (ek-lem boşluğu), cartilago articularis (eklem kıkırdağı) ve cap-sula articularis’tir (eklem kapsülü). En önemli özellik eklem kapsülüdür. Eklem yüzlerini örten eklem kıkırdağı sternok-lavikular eklem, akromioklavikular eklem ve temporoman-dibular eklem fibröz kıkırdak, bunun dışındaki oynar eklem-ler hiyalin kıkırdak yapısındadır. Hareketli eklemlerdir, ekle-me katılan kemik yüzeyler birbirinden ayrıdır ve eklem yüz-leri biribiri ile temas eder. Sinovyal eklemlerde hareketler; üç ana eksende yapılır. Transvers eksende; fleksiyon ve ekstensiyon, vertikal ek-sende; iç rotasyon ve dış rotasyon, sagittal eksende; abdük-siyon ve addüksiyon.

Sinovyal eklem tipleriSinovyal eklemlerde hareketler, transvers, vertikal ve sagit-tal eksen olmak üzere üç ana eksende yapılır. Transvers ek-sende fleksiyon ve ekstensiyon hareketleri yapılır. Vertikal eksende iç rotasyon ve dış rotasyon hareketleri yapılır. Sa-

 

27

gittal eksende abdüksiyon ve addüksiyon hareketleri yapılır.Ginglymus (art. Trochlearis, menteşe tipi eklem); sadece transvers ekseni vardır ve sadece fleksiyon ve ekstensiyon hareketi yapılır. Art. bicondylaris; konveks eklem yüzü iki kondilden oluşur. Transvers ekseni vardır ve hareket yönünden ginglymus’a benzer. Farkı, bu eklemde çok az iç ve dış rotasyon hareket-lerinin de yapılabilmesidir. Art. trochoidea; konveks eklem yüzü silindir şeklindedir. Sa-dece vertikal eksende iç ve dış rotasyon hareketi yapılır. Art. ellipsoidea (art. condylaris); konveks eklem yüzü uzun-lamasına kesilmiş yarım yumurta şeklindedir. Sagittal ve transvers olarak iki ekseni vardır. Fleksiyon, ekstensiyon, abdüksiyon ve addüksiyon hareketleri yapılır. Art. sellaris; eklem yüzleri at eğerine benzer. Sagittal ve transvers olarak iki ekseni vardır. Fleksiyon, ekstensiyon, abdüksiyon ve addüksiyon hareketleri yapılır. Art. spheroidea; konveks eklem yüzü küre şeklindedir. Sa-gittal, transvers ve vertikal eksene ek olarak bir çok ikincil eksene sahiptir. Bu eklemlerde tüm hareketler (fleksiyon-ekstensiyon, abdüksiyon-addüksiyon, rotasyon ve sirkum-düksiyon) yapılabilir. Art. plana; eklem yüzleri oldukça düzdür. Belli bir ekseni yoktur. Bu eklemlerde sadece kayma hareketi yapılır. Vücut-taki sinovyal eklemlerin çoğu bu tiptir.

Eklem yüzlerinin ayrılmasını önleyen faktörlerEklem yüzlerinin ayrılmasını önleyen faktörler eklem boşlu-ğundaki negatif basınç, eklem yüzlerinin şekli, eklem kap-sülü, eklem bağları, eklemi saran kas ve tendonlardır.

Eklemlerin kan damarlarıEklem kıkırdağının ekleme katılan bölümleri, discus’lar ve meniscus’ler sinovyal sıvı tarafından beslenir. Bunlar dışın-daki eklemin diğer bölümleri arteryel pleksustan beslenir. Venleri arterlere eşlik eder.

28

Eklemlerin uyarılmasıEklemler sinirden zengindir. Özellikle eklem kapsülün-de zengin sinir sonlanmaları vardır. Artiküler sinirler, ekle-mi hareket ettiren kasların ve bu kasların üzerindeki derinin duyusunu taşıyan deri sinirlerinden gelir. Eklem kapsülü ve eklemle ilgili ligamentlerde çok miktarda ağrı duyusunu ta-şıyan sinir lifleri bulunur.

Kasın yapısıVücudun en büyük organı olan derinin altında fascia superfi-cialis, bu fasyanın altında da fascia profunda bulunur.Fascia superficialis (hypodermis); dermis’in altında bulunan iki yapraklı bağ dokusudur. Yapraklar arasında kan damar-ları, deri sinirleri, meme bezi, lenf damarları ve mimik kas-ları bulunur. Fascia profunda; fascia superficialis’in altındaki fibröz bağ dokusu tabakasıdır. Kasları sarar, kasların serbest olarak hareket etmelerini sağlar, kaslara orijin yeri oluşturur. Sa-dece yüz bölgesinde ve fossa ischioanalis’te yoktur. Kas-lar arasına septum intermusculare denilen bölmeler verir. Fascia profunda’nın altında kaslar bulunur. Vücuttaki kas-ların çoğu mezoderm’den gelişir. Sadece iris’de bulunan m. sphincter pupillae ve m. dilatator pupillae ektoderm köken-lidir.

Kas tipleri1-İskelet kası (çizgili kas, istemli kas); hızlı, kuvvetli ve is-temli kasılırlar, ancak çabuk yorulurlar. Vücudun en uzun kası m.sartorius, en kısa ve küçük kası m.stapedius, en ka-lın kası m.gluteus maximus, en büyük kası m.quadriceps fe-moris, en geniş kası ise m.latissimus dorsi’dir.2-Düz kas (çizgisiz kas, otonom kas); yavaş, ritmik ve istem dışı kasılırlar. Organ ve damar duvarlarında bulunurlar. 3-Kalp kası (çizgili ve otonom kas); düzenli, ritmik ve istem dışı çalışır, ancak çizgili kastır.

29

Fonksiyonlarına göre çizgili kas tipleriAgonist kas; bir harekette aktif olan kastır.Antagonist kas; agonist kasın hareketinin tersine hareket yapan kastır.Sinerjist kas; agonist kasla birlikte çalışan kastır.Fiksatör kas; hareket ettirdiği eklemi sabitleyen kastır.