xt i:',:$ ENTREVISTA

Rebeca Atencia Directora do maior santuario de chimpancés en África

T(nC€():=OU)c)Ec)

0 chimpancé que ten unha rede derelacións ampla ten o poderGomba Campoy'rtl:li¡, Carlos de Paz i:r.::ill:

Somos unha especie destrutiva.

Deixamos que os continentes

empobrezan e fomentamos o

esquilmamento das súas riquezas

naturais baixo a bandeira do

crecemento económico mal entendido.En Africa, o continente máis

maltratado pola ambición humana,

viven uns primates que podemos

que estamos provocando a súaextinción, Unha veterinaria galega

coñéceos mellor ca nrnguen.

Os chimpancés son os parentesvivos máis próximos ao ser huma-no; a súa rama evolutiva separouseda dos humanos hai aproximada-mente sete millóns de anos e com-partimos o 96% do ADN con eles.As semellanzas afectan tamén ásformas de comportamento e orga-nización social?Os chimpancés en liberdade viven en

comunidades, pero non van todos en

familia, coma os gorilas. Unha comu-

94 11,09

considerar os nosos curmáns, aínda

nidade de chimpan-

cés é un grupo moi

grande, de corenta

ou cincuenta mem-

bros, que estánnunha zona deter-

minada. Lembranmoito a Galicia ou

Cataluña, que

teñen unha poboa-

ción moi dispersa.

Pero os chimpan-cés saben que per-

tencen a esa comu-

nidade, que están

nesa zona. E cando

se desprazan, non

van todos xuntos,senón en pequenos

grupos de dous ou

tres. Ao longo do día sepáranse,coñecen a outro... É moi semellanteao humano, tamén niso. Nós vivimosnunha cidade e ao longo do día esta-mos cun amigo, despois con outrocoñecido, ao final do día con outro...Eles igual. O chimpancé é individuo.As femias están cos seus fillos, pero oresto son amizades que veñen e van,

sempre dentro da súa comunidade.E tampouco haÍ relacións de pare-lla, como as entenderiamos nós...

Mo¡tas veces hai relacións de interese.

Un macho dominante, cando a femiaestá en celo, tenta coftexala, séguea,

ás veces tenta obrigala... Pero non van

os dous xuntos todo o tempo. Limítase

ao momento da cópula e ao de protexer

os bebés, pois están moi protexidos.

Cada comunidade coñece os seusbebés e protéxeos. Se aparece un

chimpancé doutra zona vai tentar agre-

dir o bebé, porque non forma parte da

súa comunidade. Vai tentar mesmomatalo, para que a nai entre en celo eter un fillo xeneticamente seu.

Nese sentido tamén son parecidosaos humanos, que tendemos a agredir aos que son diferentes a nós...A semellanza nese senso paréceme

incríbel. Cando Jane Adwood empezoua estudar os chimpancés, en Gombe(fanzania), había tres comunidades

distintas e un dos seus grandes descu-brimentos foi a guerra. Unha das tres

comunidades decidiu facer a guerra

contra as outras. Machos mozos que

estaban separados comezaron a xun-tarse e formar un grupo que ía ás

outras comunidades matar os seusmembros. Nais con fillos, adultos...Matábanos a todos para exterm¡nalos.

Lémbrame moito aos movementosxuvenís que tratan de destruír os outros

i

.l

¡

l

I

l

porque teñen outra forma de pensar.

lso dáse entre os chimpancés, non sei

se por unha razón cultural ou porque

son moi territoriais. Os que están dentro

son bos, os de fóra son malos. É unha

forma de protexer o territorio.

Ao Centro de RecuPeración de

Tchimpounga chéganvos cada vez

mais chimpancés rescatados tras

teren sido secuestrados Para a súa

venda en mercados ilegais' Ten que

ser moi problemático para eles verse

desprazados...Cando un chimpancé é capturado para

vendelo como animal de comPañía e

chega ao Centro de RecuPeración de

Tchimpounga, é un orlo sen patria. É un

perdido. Ese chimpancé, se ti o crías sÓ

e o queres meter na selva, vai morrer,

porque non vai ter aliados. Entre os

chimpancés non só é imPortante que

sexan fodes. É máis importante que

teñan amigos. O chimPancé é un ani-

mal que ataca en gruPo. Se ten unha

rede de relacións amPla, no momento

dun conflito, simplemente cun xesto vai

facer que os outros reaccionen e lle

axuden. E niso tamén se Parecen aos

humanos. Moitas veces unha Persoa

chega a posicións de Poder, non Por-

que sexa verdadeiramente forte, senón

porque ten moitos contactos. E non é

tanto que posúa capacidade de lidera-

do senón que efectúa moitas mostras

de poder. Os chimpancés fan move-

mentos nas árbores; chámaselles drs-

pl ay, mov ementos de poder acompaña-

dos de ruído, para demostrar a súa

forza. Pero ademais adican moito

tempo á relación social, os uns cos

outros. Por exemplo, un chimpancé que

recolle un froito ou outro alimento, ou

caza algo (os chimpancés tamén cazan

e é algo moi valorado), sempre lle dá un

pouco a un amigo, Porque sabe que llo

vai devolver, nunha circunstanc¡a total-

mente distinta. Esa psicoloxía sorprén-

deme moito. Están continuamente

facendo amigos para que desPois os

axuden.

Devolverlle a vida á selva

Veterinaria especializada en animais

salvaxes, e tras traballar en zoolóxi-

cos, marchou a África. Jane Goodall

ofreceulle dirixir o Centro de

Recuperación de Chimpancés de

Tchimpounga. Alívan parar todos os

chimpancés que o goberno de

Congo-Brazzaville confisca aos furti-

vos. Comeza para o equipo de

Rebeca un longo proceso Para que

eses chimpancés Poidan regresar á

selva. lso implica combater as súas

principais ameazas: a deforestación,

as explotacións ilegais de minerais

como o coltán, e os cOnflit0s bélicos.

E os que están no Centro aPrénde-

no por eles mesmos, unha vez que

formades un grupo, ou tedes algún

tipo de método educativo?Apréndeno eles mesmos e deixamos

que sexa así. O que si tentamos é

que superen ese trauma infantil que

teñen. Teñen medo a quedar sós. Un

medo terríbel, porque o trauma que

tiveron ao principio das súas vidas

provócalles inseguridade. Esa inse-

guridade ao longo da súa vida vai

ser moi negativa, un chimPancé

inseguro non vai ter caPacidade de

socializarse cos outros. O que tenta-

mos f acer cos chimPancés do

Santuario é darlles moita segurida-

de, moita confianza neles mesmos.

Todos os días van ter comida. Todos

os días van ter alguén a quen aper-

tar, e cando están enfermos estamos

aí. E unha vez que o superan, son

eles mesmos os que se Poñen na

posición axeitada dentro do grupo.

O cariño é moi importante...

TU)CÉ

.É¿

C)U)q)E(DL

1t .09 95

TU)CEC)

:=C)(t)(DEct)L

E como coas persoas. O ser humano

é moi cariñoso, pero tamén moi cruel.

É un ser complicado. Pero o contacto

físico, o contacto social entre eles, é

moi importante. Entre chimpancés e,

neste caso, como temos que axudar-

lles, tamén cos humanos.

Os bebés que chegan aoSantuario presenciaron comocazadores furtivos asasinaban equeimaban ás súas nais. Chegan asuperar ese trauma? Ou cústallestanto como a nós...Non todos. Chégano a superar,sobre todo os moi pequeniños. Osque chegaron moi pequenos e non

foron realmente conscientes. Son

máis traumatizados os chimpancésque quedan en Europa, en zoolóxi-

cos. Non estou en contra dos zoos, apriori. Pero nalgúns, teñen os chim-

Ese trauma non llo vas quitar. É

moito máis complicado ca un traumainfantil. É igual que nas persoas. Hai

96 11.09

pancés en gaiolas ananas e sen carne do gorila..

recibir ningún tipo de estÍmulo. É máis cobizada, se cadra...

traumas infantís que poden chegar a

esquecerse, poden superarse.E a relación cultural do pobo con-golés, e en xeral doutros países

africanos, cos chimpancés... Non éun animal ao que tradicionalmenterespectaban?Depende moito de cada tribo. Alí hai

moitas etnias. Onde estamos nós

(no sudoeste da República do

Congo) viven os bllls, que chaman

aos chimpancés "ancestrais". É unha

cousa curiosísima. E ao considera-los os seus ancestrais respéctanos,non se pode matar a alguén da túafamilia. Tamén lles chaman "os cur-

máns". No norte hai outras tribos que

comen chimpancés, non os respec-

tan. De todos os xeitos, son moitasas etnias que protexen os chimpan-cés. É máis habitual que coman a

Non é tanto unha cuestión de carne

coma do ser. Eles mesmos danse de

conta que o chimpancé está máis preto

do humano. E que cando traballas con

chimpancés, ves que é tan próximo á

xente que pon a pel de galiña.

Defendes que cada individuo pode

ter un papel determinante para trans-formar as cousas, que o feito de reci-clar un telefono móbil pode axudar aevitar a minería ilegal e a deforesta-ción da selva do Congo occidental,principal hábitat do chimpancé. Ti

optaches por marchar a África e adi-car a túa vida á recuperación doschimpancés e á concienciaciónsocial na impoÉancia desta especie.Non podo definirme nin como cooperan-

te nin como activista. Simplemente

estou facendo unha cousa que amo.

Tampouco podo dicir que todo o mundo

teña que facer o mesmo. Eu estou alí

porque se me abr¡ron os ollos a unha

realidade que non sabía que existÍa. A

min sempre me gustou a natureza, a

conservación, pero non era consciente

de como nós mesmos podemos partici-

par desa destrución. A primeira vez que

vin comer un chimpancé dunha árbore e

despois ver que a madeira que cortaban

os madeireiros era xustamente desa

árbore impresioneime. Era algo que

estaba aí e que eu nunca vira.

Abríronseme os ollos, e se estou aquí é

porque ao mellor a miña participación

pode cambiar cousas. Son consciente

de que o feito de que eu tomase un día

a decisión de adicar a miña vida a isto

salvou a vida de chimpancés, e posible-

mente educou nenos. E estou aquí

[durante o mes de setembro deu varias

conferencias en distintas cidades e vilas

galegas] para que a xente vexa que con

pouco que fagas podes axudar.

Máis información sobre a campaña de reciclaxe

de móbiles en www.movilizateporlaselva.org