Upload
others
View
3
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
TERMOCENTRALI “KOSOVA E RE”
RAPORT
I VLERËSIMIT TË NDIKIMIT NË MJEDIS PËR
TERMOCENTRALIN “KOSOVA E RE” ME KAPACITET
1 x 450 MW (+/‐ 20 MW) (neto) NË PAJTIM ME TEKNIKAT MË TË
MIRA TË MUNDSHME (BAT)
Shtator 2018
TERMOCENTRALI “KOSOVA E RE”
OBILIQ
RAPORT
I VLERËSIMIT TË NDIKIMIT NË MJEDIS PËR
TERMOCENTRALIN “KOSOVA E RE” ME KAPACITET
1 x 450 MW (+/‐ 20 MW) (neto) MW NË PAJTIM ME TEKNIKAT MË
TË MIRA TË MUNDSHME (BAT)
Investitori Hartuesi i raportit
ContourGlobal Kosovo L.L.C. Kompania ECO ILIRIA Sh.P.K
1.Tush Markaj
2. Pëllumb Gjinolli
3. Aida Dobruna
4. Violeta Hoxha
PERMBAJTJA 1.HYRJE....................................................................................................................................4 2.BAZA LIGJORE PËR HARTIMIN E RAPORTIT...........................................................................5 3.PËRSHKRIMI I LOKACIONIT DHE MJEDISIT............................................................................9 4.PËRSHKRIMI I PROCESIT TEKNOLOGJIK I TCKR ME INFRASTRUKTURË PËRCJELLËSE........ .43 5.VLERËSIMI I NDIKIMIT NË MJEDIS....................................................................................72 6.MASAT PËR MBROJTJEN E MJEDISIT.................................................................................104 7. PLANI I MENAXHIMIT MJEDISOR DHE SOCIAL..................................................................121 8. PROGRAMI I MONITORIMIT..............................................................................................147 9.RAPORTIMI.........................................................................................................................158 10.MARRJA E MASAVE REHABILITUESE PAS PËRFUNDIMIT TË AKTIVITETIT PRODHUES......159 11.KONKLUDIM.....................................................................................................................161 12.PËRFUNDIMI.....................................................................................................................161
1. HYRJE
Raporti për vlerësimin e ndikimit në mjedis (VNM) për Termocentralin “Kosova Re’’ , i cili
përbëhet nga një bllok i vetëm me linjit në lokacionin ekzistues pranë TC Kosova B me
infrastrukturën përcjellëse, tani e tutje (TCKR) impiant për prodhimin e energjisë elektrike,
në komunën e Obiliqit bëhet me qëllim që të identifikojë rreziqet mjedisore, ndikimet dhe
mundësitë që ndërlidhen me ndërtimin dhe operimin e TCKR me kapacitet prej 450 MW
(+/‐ 20 MW) (neto), dhe të rekomandojë masa të duhura lehtësuese për të parashikuar dhe
shmangur, apo aty ku s’ka mundësi të shmangen, të minimizojë, si dhe aty ku mbesin
ndikimet, të kompensojë apo të ofrojë baraspeshën për ato ndikime.
Kapacitetet e reja të gjenerimit të energjisë elektrike nga termocentralet, janë paraparë
poashtu edhe me Strategjinë e Energjisë të Kosovës (2017‐2026). Pra ndërtimi i një
Termocentrali të tillë është në harmoni të plotë edhe me strategjinë. Po ashtu në strategji
përmendet skenari i ndërtimit të TCKR‐së, dekomisionimit të TC Kosova A dhe remontit të
TC Kosova B, ku parashihet të ketë përmirësime të konsiderueshme në lidhje me emisionet
në ajër, ujërat sipërfaqësorë dhe nëntokësorë në rrethinë. Pasi që TCKR‐ja do të ndërtohet
në përputhje me TMD dhe TC Kosova B do të remontohet me masat përkatëse që të jetë në
harmoni me TMD, kontaminimi i ujërave sipërfaqësorë dhe nëntokësorë do të jetë minimal,
ndërsa ndikimi negativ i tyre në ujë do të zvogëlohet në masë të madhe në krahasim me
gjendjen aktuale.
Projekti i TCKR ka një historik të gjatë, ku edhe ka pësuar ndryshime të ndryshme si në
kapacitet ashtu edhe në përfshirje të komponentave shtesë (siç është miniera) në pako të
tenderimit paraprak deri sa ka ardhur tek gjendja aktuale. Projekti i TCKR ka ardhur në këtë
situatë ku është aktualisht, duke u bazuar në shum studime, analiza të alternativave më të
mira për situatën në të cilën ndodhet Kosova si shtet. Kur flitet për alternativa, të gjitha të
dhënat dhe studimet bazohen në ofrimin e energjisë elektrike si produkt final me një çmim
më të lirë për konsumatorin si dhe për çështjen e sigurisë së furnizimit me energji elektrike,
gjë që nuk ka rezultuar me burime tjera energjisë së ripërtërishme, duke qenë se energjia
nga thëngjilli ka rezultuar si ekonomikisht dhe teknikisht më e qëndrueshmja. Një nga
studimet e njohura dhe e përgatitur nga ekspert të pavarur të angazhuar nga Banka
Botërore, ka bërë analizën e opsioneve të mundshme që Kosova i ka, për furnizimin me
energji. Në studimin e publikuar gjatë Dhjetorit 2011 me titull “Zhvillimi dhe Vlerësimi i
Fuqisë‐ Opsionet e Furnizimit për Kosovën” trajtohen të gjitha opsionet e mundshme të
furnizimit me energji duke përfshirë gjithashtu edhe eksternalitetet mjedisore, ku si opsion
më i lirë dhe më i favorshëm del të jetë opsioni i një Termocentrali të ri të bazuar në djegje
të linjitit.
Zhvillimi i këtij termocentrali gjithashtu është paraqitur si skenari më i mirë i mundshëm në
dy dokumentet e strategjisë së energjisë; Strategjia e Energjisë së Kosovës 2009‐2018 edhe
në Strategjinë e Energjisë së Kosovës 2017‐2026, duke mos anashkaluar burimet tjera të
energjisë alternative.
Sa i përket përzgjedhjes së lokacionit, lokacioni i cili është aktualisht i propozuar, pas një
analize të tre opsioneve për lokacion në kuadër të Vlerësimit Strategjik Mjedisor dhe Social
për TC Kosova C, botuar në vitin 2010: lokacioni ekzistues te TC A, lokacioni ekzistues te TC B
dhe lokacioni në fshatin Bivolak (lokacioni i pa‐zhvilluar industrialisht), pas analizës SWOT,
lokacioni më i përshtatshëm ka rezultuar të jetë lokacioni pranë TC Kosova A dhe ai pranë TC
Kosova B . Duke qenë se projekti i TC Kosova C siç ishte fillimisht u reduktuar në kapacitet
dhe në hapësirë, athere qeveria e Kosovës mori vendim që lokacioni për zhvillimin e këtij
aktiviteti të jetë pranë TC Kosova B i cili gjithashtu u mbështet edhe në mënyrë teknike dhe
profesionale dhe me dokumenta mbështetës siç është Plani Hapësinor “Fusha e Mihjes së
Re” e hartuar nga Instituti për Planifikim Hapësinor i Kosovës.
Në hartimin e raportit te VNM‐së, është marrë në konsiderim gjendja fizike në terren, të
gjitha studimet mjedisore (përfshirë VNMS‐të) të cilat janë hartuar nga viti 2016 e deri më
sot, dokumentacionin tekniko‐investiv i cili na është ofruar nga ana e investitorit, korniza
legjislative në fuqi në Republikën e Kosovës si dhe direktivat e BE.
Gjatë hartimit të raportit të VNM‐së është marrë në konsiderim një spektër i gjerë i
ndikimeve në mjedis që mund të vijnë gjatë procesit të punës së këtij impianti.
Hartimi i raportit për vlerësimin e ndikimit në mjedis është bërë me qëllim që në mënyrë
transparente të paraqitet ndikimi në mjedis nga ndërtimi i TCKR, impiant për prodhimin e
energjisë elektrike, ku do të kryhen të gjitha veprimtaritë dhe aktivitetet në mënyrë që të
mundësohet ruajtja e mjedisit.
Ky vlerësim i ndikimit në mjedis për TCKR, me infrastrukturë përcjellëse në komunën e
Obiliqit, është punuar duke u bazuar në projektin ideor, karakteristikat e lokacionit, gjendjen
ekzistuese të mjedisit rreth lokacionit të TCKR.
Detyra e përgatitjes së këtij raporti për ndërtimin e termocentralit kryesisht ka për qëllim
identifikimin e burimeve të ndotjes, vlerësimin e ndikimit të tyre në mjedis si dhe
propozimin e veprimeve për parandalimin apo së paku zvogëlimin e vlerave të ndotjes gjerë
në kufijtë e lejuar gjatë:
- Fazës se ndërtimit te termocentralit,
- Fazës së aktiviteteve punuese,
- Fazës së përfundimit të aktiviteteve punuese/dekomisionimi.
Të gjitha konstatimet dhe rekomandimet për mbrojtjen e mjedisit që dalin nga ky raport,
duhet të respektohen gjatë fazave të lartcekura.
2. BAZA LIGJORE PËR HARTIMIN E RAPORTIT
Me rastin e hartimit të Raportit të VNM‐s për termocentralin “Kosova Re“ (TCKR) me
infrastrukturë përcjellëse janë marrë për bazë ndikimet në mjedis dhe aplikimin e masave
për zvogëlimin e ndikimeve, gjatë fazës së ndërtimit, veprimtarisë dhe pas përfundimit të
aktivitetit së veprimtarisë të termocentralit.
Analiza përfshinë propozimin e masave mbrojtëse për mjedisin me rastin e ndonjë aksidenti
mjedisor gjatë fazave të lartëcekura.
2.1. Rregullativa ligjore
Ligji i parë për mbrojtjen e mjedisit ne Kosovë daton në vitin 2003 ndër të tjera është
theksuar se të gjitha veprimtaritë e personave fizik dhe ligjor, vendas apo të huaj, që
ushtrojnë veprimtari të reja dhe kanë ndikime të theksuara negative në mjedis, janë temë e
vlerësimit të ndikimit ne mjedis.
Ligji për Vlerësimin e Ndikimit në Mjedis Nr.03/L ‐ 214 ka për qëllim që të siguroj
mundësimin e një vlerësimi të përgjithshëm me ndërthurje të ndikimeve mjedisore të
projekteve apo veprimtarive që do të realizohen me qëllim që të parandalojnë dhe të
zvogëlojnë apo mënjanojnë efektet negative në mjedis në kohën e duhur.
Si bazë themelore për punimin e Raportit të Vlerësimit të Ndikimit në Mjedis për TCKR me
infrastrukturë përcjellëse janë shfrytëzuar:
a) Dokumentacioni normativ
1. Ligji i mbrojtjes se mjedisit Nr. 03/L‐025
2. Ligji i VNM Nr. 03/L‐214
3. Ligji për mbeturina Nr. 04/L‐060
4. Ligji për planifikim hapësinor Nr. 04/L‐174
5. Ligji për ndërtim Nr. 04/L‐110
6. Ligji për token bujqësore Nr. 02/L‐26
7. Ligji për mbrojtjen e natyrës Nr. 03/L‐233
8. Ligji i ujërave Nr. 04/L‐147
9. Ligji për kimikate Nr. 04/L‐197
10. Ligji për mbrojtjen e ajrit Nr. 03/L‐160
11. Ligji për mbrojtjen nga zhurma Nr. 02/L‐102
12. Ligji për mbrojtjen nga zjarri Nr. 02/L‐041
13. Ligji “Për Sigurinë dhe Shëndetin në Vend të Punës” nr. 04/L‐161,
14. Ligji, “Për Kadastrin” nr. 04/‐L‐013
15. Ligji “Për Rregullimin e Shërbimeve Ujore” nr. 05/L‐042,
16. Ligji, “Për Miniera dhe Minerale” nr. 03/L‐163
17. Ligji, “Për ndryshimin dhe plotësimin e Ligjit Për Miniera dhe Minerale 04/L‐158
18. Ligji, “Për Rregullimin e Tokës” nr. 04/L‐040
19. Ligji, “Për Inspektoratin Shëndetësor” nr. 02/L‐38
20. Ligji për parandalimin dhe kontrollin e integruar të ndotjes nr. 03/L‐043
21. Ligji “për shpronësimin e pronës së paluajtshme” nr. 03/L‐139
22. Ligji për Dhënien në shfrytëzim dhe këmbimin e pronës së paluajtshme të komunave
nr. 04/L‐144
23. U.A Nr. 30/2014 për kushtet, mënyrat, parametrat dhe vlerat kufizuese te shkarkimit
te ujerave te ndotura ne rrjetin e kanalizimit publik dhe ne trupin ujor
b) dokumentacioni teknik
Projekti ideor i ndërtimit
Kopja e planit të parcelës
Certifikata mbi të drejtat e pronës
Krahas parashikimeve themelore nga regullativat ligjore të cekura më lartë për nevoja të
hartimit të raportit për Vlerësimin e Ndikimit në Mjedis janë shfrytëzuar edhe regullativa
tjera ligjore, duke përfshirë ligjet aplikative të cilat tani janë në fuqi. Duke u nisur nga fakti
se një pjesë e madhe e mardhënjeve specifike nga lëmia e mjedisit nuk është përfshirë në
rregullativat e tanishme, prandaj për nevoja të këtij raporti është shfrytëzuar përvoja e mirë
dhe rregullat relevante ndërkombëtare siç është BREF, si dhe direktivat përkatëse.
Raporti i VNM‐s përfshin përshkrimin e masave mbrojtëse për mjedisin me rastin e ndonjë
aksidenti mjedisor gjatë funksionimit kontinuel të TCKR me infrastrukturë përcjellëse edhe
atë :
- Identifikimin e burimit që rrezikon mjedisin
- vlerësimin e ndikimit në mjedis
- propozimin e masave themelore për minimizimin apo zvogëlimin e ndikimeve
negative gjerë në vlerat kufizuese të lejuara .
c) Rregulloret e Bashkimit Evropian
Duhet theksuar që Kosova nuk ka për obligim të zbatojë të gjitha Direktivat e Rregulloret e
Bashkimit Evropian të përmendura në këtë kapitull, pasi që nuk është anëtare e Bashkimit
Evropian (ende). Mungesa e obligimit të zbatimit nuk do të thotë që rekomandohet të mos
merret parasysh Acquis Communitaire në hartim dhe formim të legjislacionit të ri, që është
arsyeja se pse përshkruhet legjislacioni evropian në fuqi. Obligimet e vetme në lidhje me
implementimin e Acquis të BE‐së rrjedhin nga statusi i Kosovës si palë kontraktuese në
Komunitetin e Energjisë.
2.2. Metodologjia e punës
Metodologjia e punës me të cilat bëhet vlerësimi i ndikimit në mjedis gjatë ndërtimit,
funksionimit kontinuel të TCKR me infrastrukturë përcjellëse është kryer në disa faza:
a) Informatat themelore që nënkupton identifikimet siç janë :
burimet themelore të ndikimeve në mjedis
popullata ekzistuese me karakteristikat demografike.
karakteristikat e dheut, topografia dhe peizazhi në lokacionin e planifikuar gjatë
funksionimit te termocentralit me infrastrukturë përcjellëse
klima e lokacionit me të dhënat meteorologjike,
kualiteti i ajrit dhe ujit në lokacionin më të gjerë,
bota bimore dhe shtazore në terrenin e analizuar
b) Vlerësimi i ndikimeve sipas këtyre kualifikimeve:
madhësia dhe lloji i ndotjes
karakteristikat dhe dominimi i materialit ndotës
gjendja e mjedisit në terrenin e analizuar
vlerësimi i shpërndarjes në hapësirë i materies ndotëse
c) Përcaktimi i masave mbrojtëse sipas rezultateve të arritura mbi vlerësimin e ndikimit në
mjedis në lokacionin e planifikuar gjatë funksionimit kontinuel të termocentralit me
infrastrukturë përcjellëse .
Pjesa më e rëndësishme e analizës së këtij raporti i kushtohet kvantifikimit dhe vlerësimit të
gjendjes ekzistuese.
3. PËRSHKRIMI I LOKACIONIT DHE MJEDISIT
Karakteristikat themelore të gjendjes ekzistuese të lokacionit janë bazë themelore për
hartimin e Raportit të VNM‐s. Hulumtimi dhe vlerësimi i gjendjes ekzistuese është bërë duke
i shfrytëzuar hulumtimet studimore të bëra në këtë teren. Për të u definuar gjendja
ekzistuese në mënyrë të kënaqshme dhe për të u krijuar një bazë reale për hulumtim të
ndikimeve të mundshme, në kuadër të gjendjes ekzistuese janë prezantuar edhe të dhënat
relevante që kanë të bëjnë me të dhënat ekzistuese morfologjike, gjeologjike, hidrologjike,
hidrografike dhe meteorologjike.
3.1. Potencialet ekzistuese
Njëri nga elementet kyç te hulumtimi i gjendjes ekzistuese të mjedisit është hulumtimi i
potencialit ekzistues, e që konsiston në analizën e mirëfilltë të tërësisë hapësinore në zonën
më të gjerë gjatë ndërtimit dhe funksionimit kontinuel të TCKR me infrastrukturë përcjellëse,
me qëllim që në bazë të pasojave të njohura të vlerësohen mundësitë e rrezikut ekologjik
dhe në bazë të tyre të rekomandohen masat për zvogëlimin ose edhe eliminimin e tyre.
Karakteristikat e potencialit ekologjik përbëhen nga kombinimi i ndikimeve të ndërsjella të
faktorëve natyror siç janë toka, uji, ajri, reliefi, flora dhe fauna. Çdonjëra nga potencialet
ekologjike në këtë mënyrë posedon funksione të caktuara, që në esencë kanë rëndësi për
analizën e problematikës së tërësishme të mbrojtjes së mjedisit.
Ndikimi i ndërsjellë i faktorëve të veçantë si dhe ndikimi i tyre në formimin e potencialit
ekologjik dhe i funksioneve të tyre themelore me interes për analizën në fjalë, së bashku me
kompleksin e marrëdhënieve të mundshme është paraqitur ne figurën e mëposhtme.
Fig 1. Raportet themelore ndërmjet faktorëve natyrorë dhe potencialeve ekologjik
Ne bazë të raporteve të paraqitura ne figurën e sipërme është e qartë që faktorët natyror
formojnë disa potenciale natyrore karakteristikat funksionale të të cilave duhen marrë
parasysh gjatë valorizimit të ndikimit në hapësirën konkrete.
3.2. Pozita gjeografike e lokacionit të TCKR me infrastrukturë përcjellëse
Njëri nga elementet kyç të hulumtimit të gjendjes ekzistuese të terrenit është hulumtimi i
potencialit ekzistues, e që konsiston në analizën e mirëfilltë të tërësisë hapësinore në zonën
më të gjerë të ndërtimit, me qëllim që në bazë të tyre të rekomandohen masat për
mundësitë e rrezikut ekologjik dhe në bazë të tyre të rekomandohen masat për zvogëlimin
ose edhe eliminimin e tyre.
Ndërtimi i Termocentralit Kosova e Re (TCKR) do të bëhet në lokacionin ekzistues të
dedikuar, pranë Kosova B.
E gjithë sipërfaqja në dispozicion për centralin e ri përbëhet nga sipërfaqja e ndërtimit të
TCKR‐së, zona për kaplimin e Karbonit (CCS), si dhe sipërfaqja e shtrirjes së ndërtimit.
Lokacioni i TCKR‐së gjendet në veri‐perëndim të termocentralit Kosova B dhe ka qasje nga
rruga publike që lidh Obiliqin (Kastriotin) me fshatin Plemetin, si dhe ka qasje edhe në rrjetin
hekurudhor. Lokacioni i TCKR‐së ndahet përmes me binarë hekurudhorë si dhe rrugë
sipërfaqësore. Zona perëndimore është sipërfaqe më e madhe (127,917 m2), ndërsa ajo
juglindore është më e vogël (13,917 m2). Sipërfaqja e CCS‐së (17,656 m2) është e përcaktuar,
si dhe gjendet ndërmjet sipërfaqes së ndërtimit të TCKR‐së si dhe sipërfaqes së shtrirjes së
ndërtimit. Sipërfaqja e shtrirjes së ndërtimit (56,718 m2) është në dispozicion për përdorim
vetëm gjatë fazës së ndërtimit. Të gjitha hapësirat janë në pronësi të KEK‐ut, dhe nuk janë të
ndërtuara e as të banuara. Në pjesën juglindore, ka hapësira të braktisura depoje. Kjo zonë
gjithashtu është e shënuar si e disponueshme për ndërtimin.
Lokacioni është i rrafshët, pa struktura të ndërtuara, përveç hapësirave të depozitimit që
gjenden përgjatë rrugës qasëse drejt lindjes. Termocentrali Kosova e Re do të kyçet dhe të
operohet me nënstacionin e KOSTT‐it 400/220 kV që gjendet afër Termocentralit Kosova B.
Pozita gjeografike (pjesët me ngjyrë të verdhë) e lokacionit te TCKR me infrastrukturë
përcjellëse shihet si në figurën në vijim.
Fig.2: Lokacioni i ndërtimit të TCKR‐së
Emërtimi Sipërfaqja
Hapësira e
Termocentralit
127917 m2
Hapësira për kapje
të karbonit
17656 m2
Hapësira e
përkohshme e
ndërtimit (pasi
ndërtimit të TCKR i
kthehet KEK‐ut)
56718 m2
Administrata 13917 m2
Sic u cekë më sipër infrastruktura përcjellëse e TCKR është:
‐ Traseja e Interkoneksionit Elektrik ‐ Deponia e hirit dhe e gjipsit ‐ ‐ Korridoret e transportit të hirit dhe gjipsit me anë të shiritave të mbyllur ‐ ‐ Hapësira e rezervave të qymyrit ‐ ‐ Sistemi i transportimit‐transportit hekurudhor dhe rrugor ‐ Impianti për trajtimin e ujërave të zeza ‐ Impianti për trajtimin e ujërave industrial ‐ Furnizimi me ujë
3.3. Popullsia
Njëra nga veçoritë qenësore të hapësirës së analizuar, në kuptim të përcaktimit të
ndikimeve të mundshme në mjedis është edhe dendësia e popullatës dhe popullata. Këto
fakte kuptimin e plotë të tyre e kanë para së gjithash për shkak të nevojës që të hulumtohen
hollësisht ndikimet e mundshme negative në banorët që jetojnë në hapësirën e analizuar.
Komuna e Obiliqit gjendet në Kosovën qendrore, rreth 10 km nga Prishtina dhe popullsia e
komunës së Obiliqit është 21,549 banorë sipas Regjistrimit të vitit 2011, prej të cilëve 68.1%
jetojnë në zona rurale. Komuna përfshinë qytetin e Obiliqit, që është kryeqendra komunale
dhe qendra më e madhe me popullsi, si dhe 19 fshatra. Komuna e Obiliqit ka 3819 ekonomi
familjare, 33.1% e të cilave gjenden në Obiliq. Plemetini ka numrin e dytë më të madh të
banesave konvencionale të banuara (233) ndërsa Shipitulla më të voglin (47). Sipas
përkatësisë etnike, 92.1% e banorëve janë shqiptarë, 1.3% serbë, 3.1% romë dhe 3.5% etni
të tjera.
Komuna e Obiliqit është qytezë industriale në pjesën qendrore të Kosovës. Obiliqi apo
Kastrioti ndodhet afër Prishtinës në rrugën kryesore në drejtim të Mitrovicës. Komuna e
Obiliqit/Kastriotit është ndarë nga Prishtina në vitin 1989 dhe tani ka 20 fshatra duke
përfshirë edhe qendrën.
Komuna e Obiliqit shtrihet në pjesën qendrore të Kosovës me një sipërfaqe prej 105 km2
dhe dendësi prej 275 banorë/km2 . Ka një pozitë të mirë gjeografike, kufizohet me komunën
e Prishtinës, Fushë Kosovës, Drenasit, Vushtrisë dhe Podujevës. Ka lidhje hekurudhore të
rëndësishme me Mitrovicën. Këtë sipërfaqe e përbën një relief i ndryshëm me teren malor,
sipërfaqe fushore dhe të rrafshët me tokë pjellore.
Pjesa qendrore shtrihet rreth lumit Sitnica, ndërsa pjesët tjera të reliefit në lindje shkojnë
duke u ngritur në kodra e lugina të malit Qyqavica dhe në perëndim po ashtu në kodra e
lugina (male të degëve të maleve të Albanikut (Kopaonikut).
Rrjedhë se 75% e sipërfaqes së komunës është sipërfaqe e rrafshët dhe kodrinore, ndërsa
diku rreth 25% janë terrene malore. Pika më e lartë e territorit të komunës është në fshatin
Kozaricë me 740 m lartësi mbidetare, kurse pika më e ulët është tek ura në mes të fshatit
Palaj dhe qytetit të Obiliqit me 530 m lartësi mbidetare.
Kjo komunë shtrihet rreth koordinatave gjeografike: 42° 41 24 V dhe 21° 04 40 L.
Fig.3: Shtrirja e Komunës së Obiliqit
Komuna e Obiliqit/Kastriotit është e pasur me pasuri natyrore të qymyrit dhe linjitit.
Rezervat llogariten të jenë rreth 12 metra të thella dhe me një sipërfaqe prej afro 32
kilometra në vendin në mes të Sitnicës dhe lumit Drenica. Përndryshe veprimtari tjera me të
cilat merren kastriotasit është edhe bujqësia e cila është e vështirësuar nga ndotja e
termocentraleve.
Punëdhënësit më të mëdhenj janë: KEK‐u prodhues i energjisë elektrike
Infrastruktura, prej rreth 150 kilometrave rrugë të asfaltuar 30 janë në gjendje të mirë,
ndërsa jashtë qendrës mund të hasen rrugë të asfaltuara rreth qendrave të banuara ndërsa
pjesa tjetër e rrugëve është në gjendje jo të mirë. Gjatë stinës së dimrit ndodhë që fshatrat
përreth qendrës për shkak të reshjeve të shiut e të dëborës të ç'kyqen nga rrjeti rrugorë me
qendrën e Kastriotit
Ujësjellësi, furnizuesi kryesor është sipërmarrja lokale e ujit "Batllava" e cila sjellë një ujë të
pastër dhe të mirë. Disa fshatra të vogla dhe të largëta nga qendra nuk janë ende të kyçura
në ujësjellësin e qytetit për shkaqe të ndryshme si shkatërrimi apo amortizimi i ujësjellësit.
Fig.4: Pozita e Komunës së Obiliqit brenda Republikës së Kosovës dhe Rajonit të Prishtinës
Fshatrat brenda zonës së ndikimit direkt
8 fshatrat në zonën e ndikimit direkt janë:
Hade;
Shipitullë;
Sibovc;
Graboc i Epërm;
Palaj/Caravodice;
Lajthishtë;
Plemetin; dhe
Obiliq. Këto fshatra kanë popullsi të përgjithshme prej 11,810 banorësh, ose 55% të popullsisë në
komunë, si dhe gjithsej 2,226 ekonomi familjare dhe banorëve në secilin fshat në zonën
lokale të ndikimit.
Tabela 1: Popullata dhe ekonomitë familjare
Nr. Fshati Numri i ekonomive familjare (Regjistrimi 2011) Numri i banorëve (Regjistrimi 2011)
Fshatrat brenda zonës së ndikimit direkt
1 Hade 160 534
2 Shipitulle 47 291
3 Sibovc 167 963
4 Lajthishte 128 703
5 Palaj/Caravodice 159 733
Nr. Fshati Numri i ekonomive familjare (Regjistrimi 2011) Numri i banorëve (Regjistrimi 2011)
6 Graboc i Epërm 58 341
7 Plemetin 235 1 381
8 Obiliq 1 272 6 864
Gjithsej 2 226 11 810
Veç kësaj, janë edhe 8 fshatra (Hamidi, Dardhishte (Krushefc), Strofc, Bivolak, Zhilivode,
Gllavotin, Prilluzhe dhe Milloshevë) në zonën e ndikimit indirekt të TCKR, ku banojnë një
numër prej 6,059 njerëzish sipas regjistrimit të vitit 2011
3.4. Karakteristikat gjeologjike dhe gjeomorfologjive të terenit
Nga pikëpamja gjeologjike, Kosova është e vendosur në një territor shumë interesant.
Gjeologjia e Kosovës karakterizohet nga karakteristika të rëndësishme strukturore në një
shkallë rajonale, duke përfshirë defektet normale dhe shtyrjen. Tektonikisht, Kosova i takon
një zone shumë të vështirë për t'u përcaktuar midis Dinarideve dhe Hellenides. Dinaridet
(Dinaridet e Brendshëm dhe të Jashtëm) janë dega jugore e rripit të palosjes Alpidic.
Dinaridet shtrihen në jug të Alpeve jugore përgjatë bregut lindor të Detit Adriatik dhe Jon
dhe përmes Detit Egje drejt Taurides, duke ndërtuar Arc Dinaro‐Tauric.
Fig. 5: Harta gjeologjike e Kosovës
Kosova në strukturë është e ndarë në dy gjysma afërsisht të barabarta (Zona Vardare në
lindje dhe Zona Drina ‐ Ivanjica / Korabi ‐ Pellagoni në perëndim) nga vargu i tretë i VVP‐JJL
(Veri‐Veri‐Perendim dhe Jug‐Jug‐Lindje) midis Rrymës Gjeologjike Serbo‐Maqedonase në
Kosovë dhe Rrypit Gjeologjik Dinarik të Shqipërisë. Kosova ka një gjeologji të larmishme që
shkon në moshë nga Neo‐Proterozoiku në Holocen. Shkëmbinjtë më të vjetër formojnë
bodrumin Neo‐Proterozoik, i cili përbëhet nga shkëmbinj dhe granite kristaline, që
përfaqësojnë produktet e metamorfizmit rajonal të lartë. Këto gurë kryesisht dalin në
verilindje të Kosovës.
Në aspektin gjeologjik, baseni i Kosovës ku edhe ndodhet projekti TCKR, lokalizohet brenda
serisë së fuqishme të Pliocenit, e cila për nga përbërja petrografike dhe karakteristikat
faciale, tregon ndryshueshmëri të shumta. Trashësia e kësaj serie, në pjesët e veçanta, ka
ndryshime në diapazone relativisht të gjëra si rrjedhojë e morfologjisë së paleoreliefit dhe
kushteve të tjera të proceseve të sedimetimit.
Në bazë të hulumtimeve gjeologjike të gjertanishme, në basenin qymyrmbajtës të Kosovës,
është përcaktuar vetëm një shtresë qymyrore me ndërtim të ndërlikuar dhe me ndërfutje,
kryesisht të argjilave dhe karbonateve. Prania e ndërfutjeve, posaçërisht në pjesët periferike
të basenit, shpesh krijon përshtypje të gabuar për praninë e më shumë shtresave të qymyrit.
Materiali i shtresës qymyrore është i ndërtuar kryesisht prej qymyrit ksilit dhe qymyr dheut.
Të dy këto lloje të qymyrit paraqitën së bashku, me proporcione të ndryshme.
Baseni i Kosovës, në krahasim me shumë basene qymyrore të kualitetit të ngjashëm (lloji i
linjitit), është në përparësi ekonomike dhe minerare – shfrytëzuese, nga se brenda kufirit
gjeologjik sasia e tërësishme e djerrinës/mbulesës është 15,857,000 000 m3 , që paraqet një
raport të volitshëm djerrinë/qymyr 1.76 m3/m31.
3.5. Infrastruktura ekzistuese
Lokacioni ku do te ndërtohet TCKR me infrastrukture përcjellëse do te behet në lokacionin
ekzistues të dedikuar, pranë TC Kosova B në Komunën e Obiliqit.
Vendndodhja e propozuar TCKR gjendet në kuadër të komunës së Obiliqit, 9 km në
veriperëndim të kryeqytetit Prishtinë. Ndërtimi i TCKR është të identifikojë rreziqet
1 http://kryeministri-ks.net/wp-content/uploads/docs/Strategjia_Minerare_e_Republikes_se_Kosoves_2012-2025.pdf
ambientale, ndikimet dhe mundësitë që ndërlidhen me ndërtimin dhe operimin e TCKR të
prej 450 MW (+/‐ 20 MW) (neto), dhe të rekomandojë masa të duhura lehtësuese për të
parashikuar dhe shmangur, apo aty ku s’ka mundësi të shmangen, të minimizojë, si dhe aty
ku mbesin ndikimet, të kompensojë apo të ofrojë baraspeshën për ato ndikime. Peizazhi
rreth zonës së TCKR formohet dhe dominon fuqishëm nga termocentrali ekzistues Kosova B
dhe përbërësit e tij. Zona më e gjerë përreth lokacionit karakterizohet nga aktivitete që
mbështesin operimin e impiantit siç janë fushat e shfrytëzimit të qymyrit dhe pjesë tjera
përcjellëse. Përdorimi fillestar i parë nëntokësor (mihja nëntokësore) e minierave të Hades
dhe Babushit (Lipjanit) filloi në vitin 1922, ndërsa mihja e hapur e të gjitha minierave filloi në
vitin 1958, e cila tregon ndikimin e fortë të sektorit minerar dhe të prodhimit të energjisë në
specifikat identitetin e peisazhit lokal gjatë dekadave. Distanca midis vendit ku do të
ndërtohet TCKR dhe shtëpive më të afërta në fshatin Plemetin është rreth 300‐400 m,
ndërsa distanca nga qendra e Obiliqit është rreth 1.7 km. Disa vendbanime janë formuar
rreth zonës ekzistuese të minierave dhe në zonën e minierës së re. Vendndodhja e TCKR në
pellgun e Kosovës dhe në raport me Obiliqin shihet ne foton ne vijim. Në studim janë
përdorur edhe figura nga studimet e ngjashme që janë bërë për TCKR, kjo figurë është
marrë me qëllim të shpjegimit të largësisë së aktivitetit të TCKR në proporcion me
vendbanimet përreth, si pasojë termi “buffer” në anglisht apo tampon që është paraqitur në
figurën 6 është paraqitur për qëllim të ilustrimit të distancës në mënyrë radiale
(proporcionale prej qendrës pra prej TCKR) nga të gjitha anët. Prandaj nuk duhet që ky term
të asociohet me asgjë përgjatë dokumentit.
Fig.6 Pozicionimi i TCKR në afërsi të Kosova B dhe Komunës së Obiliqit
Fig. 7: Qasja në vendin e TCKR (në të majtë) nga termocentrali Kosova B
3.6. Kushtet klimatike
Kushtet klimatike karakterizohen kryesisht me klimë të butë, me reshje të borës që
shprehen si shkak i ndikimit klimatik të regjionit, ndërsa nga ana veriore ka një ndikim të
theksuar prezenca e klimës kontinentale e cila klimë ka ndikim më të madh gjatë muajve të
verës. Klima e kësaj treve sipas pozitës së saj gjeografike, lartësisë mbidetare dhe sipas
hulumtimeve meteorologjike siç janë: reshjet dhe temperaturat mesatare mujore dhe
vjetore, është klimë kontinentale. Territori ku do të ndërtohet TCKR kryesisht ka klimë
kontinentale që karakterizohet me vera të nxehta e dimra mjaft të ashpër.
Sa i përket reshjeve dhe temperaturave, Pranvera dhe Vjeshta karakterizohen përafërsisht
me klimë të njëjtë.
Të reshurat janë të formës riguese ose me karakter lokal, temperatura mesatare sillet prej
10.1°C gjerë 10.7°C e si mesatare e këtyre merret temperatura prej 10.4°C. Temperaturat
më të larta janë nga mesi i muajit Korrik 37.3°C dhe në Gusht 31,1°C.
Temperaturat më të ulëta janë në muajin Dhjetor, Janar dhe Shkurt rreth ‐21 °C.
Temperaturat maksimale mesatare vjetore janë 22,5°C, ndërsa temperaturat mesatare
minimale sillen prej (–1.7) – (‐3.4)°C.
Vlera mesatare vjetore e lagështisë relative të ajrit është 72 ‐ 76 %. Muaji më i thatë është
Gushti 66.2%, kurse më me lagështi janë nëntori dhe dhjetori 84.2%.
Të dhënat e erës për periudhën 2009‐2013 nga aeroporti i Prishtinës janë prezantuar në
Figura 7. Në Prishtinë, erërat veriore janë dominuese. Periudhat e qeta paraqiten me
frekuencë prej 17%. Erëra të ndryshueshme raportohen për 29.5% të të dhënave. Drejtimet
e ndryshueshme të erërave kanë të bëjnë kryesisht me erërat e lehta (më pak se > 3 m/s),
me ndryshueshmëri të lartë të drejtimit të erës. Shpejtësi më të larta të erës (> 5.4 m/s)
ndodhin në rreth 15% të kohës.
Shpejtësia mesatare vjetore e erës është 2.6 m/s, ndërsa shpejtësia e erës është më e larta
nga shkurti deri në maj. Shpejtësia e erës ka një cikël të theksuar ditor, me vlera maksimale
në orën 3 pasdite, si dhe minimumin në ora 5 në mëngjes.
Fig.8: Trëndafili erës dhe shpejtësia mesatare e erës
3.7. Natyra dhe biodiversiteti
Në bazë të të dhënave, por edhe dokumenteve zyrtare nuk ekzistojnë shifra apo fakte se në
këtë terren kemi të bëjmë me ndonjë hapësirë të mbrojtur me ligj në drejtim të
biodiversitetit dhe natyrës në përgjithësi. Ky regjion, nuk është i mbrojtur dhe nuk është
ndonjë terren/territor që është potencial të futet nën mbrojtje. Vendndodhja e lokacionit
ndodhet në zonën e sheshtë në lindje të lumit Sitnica. Peizazhi natyror është modifikuar
fuqishëm dhe industrializuar, gjë që ka rezultuar me një larmi të kufizuar të elementeve
ekzistuese natyrore. Zona përreth termocentralit ekzistues Kosova B dhe vendndodhja e
propozuar e TCKR karakterizohet nga vegjetacioni i ulët si p.sh. llojet e ruderaleve, kullotat
dhe herë pas here pastrimet e ulëta2. Fushat me bimësi të lartë (pemë) janë zbuluar
sporadikisht përgjatë lumit Sitnica dhe kanalet. Rreth Sitnicës, mund të vërehen kanalet dhe
ujërat artificiale të ujit (gropa të varfëruara) të krijuara nga aktivitetet e minierave dhe të
prodhimit të energjisë, së bashku me elementët e vegjetacionit të ligatinave. Zonat pyjore
janë të pranishme në shpatet kodrinore rreth 8 km në perëndim të vendit (fshati Sibovc).
Zona më e gjerë e projektit të propozuar të TCKR është vendosur në pellgun e linjitit të
Kosovës, rezerva më e madhe e qymyrit në Kosovë dhe një nga rezervat më të mëdha në
Evropë. Pellgu i linjitit zë pjesën qendrore të Kosovës, duke filluar nga Mitrovica në veri deri
në Kaçanik në jug.
Lokacioni i TCKR dhe inrastruktura përcjellëse do të zhvillohen në një zone të destinuar për
qëllim industrial, gjithashtu e paraparë edhe me Planin Hapësionr “Fusha Mihja e Re”
publikuar nga Instituti për Planifikim Hapësinor (AMMK) në Mars 2011. Lokacionet më të
afërta në mbrojtje janë “Ligatina e Hencit” që është rreth 13 km nga lokacioni në vijë ajrore
e po aq edhe “Parku i Gërmisë” si zonë tjetër në mbrojtje.
3.8. Flora dhe fauna
Zonat e paprekura nga njerëzit janë të rralla, duke bërë që bimët e mbjella të dominojnë.
Shumica e kullosave dhe pyjeve menaxhohen nga shoqatat bujqësore. Larmia e bimëve
është kryesisht rezultat i mospunimit të përkohshëm të tokës bujqësore. Biotope natyrore
gjenden në afërsi të lumit Sitnicë dhe përfshijnë livadhe të lagështa, pyje shelgjesh përreth
lumit dhe të tjera sipërfaqe të lagështa. Biotope tjera natyrore, në pjesën veriore të mihjes
së ardhshme, përfshijnë tokat me shkurre përreth Lajthishtes si dhe një pyll i vogël dushku
(Querco‐carpinetum orientalis) afër Sibocit.
2 Vlerësimi i Ndikimit Mjedisor dhe Social (plotësim i raportit të përgatitur nga Orion në 2016), përgatitur nga EIHP (Insituti Hrvoje Pozar) në 2018
Fig.9: Zona e mihjes që përdoret për bujqësi
Disa breza apo vija pyjesh e rrjedhash të vogla e ndajnë peizazhin. Afër skajit të disa fushave,
janë të pranishme kryesisht specie të kaçubave (Prunus spinosa, Crategus monogyna, Rosa
canina, Prunus domestica dhe Quercus pubescens). Shumica e zonës është tokë e
punueshme, e kultivuar me drithëra (grurë, elb), misër, etj., ndërsa një pjesë është djerrinë,
karakterizuar me livadhe.
Ndërsa në figurën në vijim shihet se nuk ka zona pyjore brenda lokacionit ku do të zhvillohet
aktiviteti (me të kuqe)
Fig. 10: Zona bujqësore në afërsi të zonës së ndërtimit të TCKR
Janë bërë disa hulumtime të florës e faunës3 përreth zonës ku do të hapet mihja e linjitit në
sipërfaqen e Sibocit pasi që e njejta zonë nuk është larg edhe aktivitetit të TCKR, në rajonin e
Obiliqit. Hulumtimi i florës është bazuar në identifikimin e specieve bimore, me anë të
identifikimit të zakonshëm. Fauna, vegjetacioni dhe biotopet e Mihjes së Sibocit janë
përshkruar bashkë me prezencën e habitateve dhe mjediseve tipike.
Janë identifikuar 1184 specie të ndryshme bimore (nga 28 familje) brenda sipërfaqes së
mihjes së Sibocit dhe 66 specie shtazore (nga 27 familje) që mund të gjenden në të njëjtën
sipërfaqe. Në bazë të këtyre të dhënave, mund të përfundohet që nuk ka specie bimore me
rëndësi shtetërore apo ndërkombëtare, si dhe që vetëm 6 specie të mbrojtura zogjsh (sipas
Direktivës Evropiane 79/409/EEC) mund të kalojnë përmes zonës. Megjithatë, prania e
këtyre zogjve të mbrojtur duhet të jetë tejet e rrallë, sepse fusha e Sibocit apo edhe vendi
3 Raporti i Vlerësimit të Ndikimit Mjedisor dhe Social për TCKR, Orion 3E Consortium, Gusht 2016
4 Raporti i Vlerësimit të Ndikimit Mjedisor dhe Social për TCKR, Orion 3E Consortium, Gusht 2016
ku do të ndërtohet TCKR nuk paraqet ndonjë korridor të rëndësishëm për migrimin e zogjve,
apo një sipërfaqe ku zogjtë do të ndaleshin gjatë migrimit.
Ekzistojnë specie të zakonshme e sidomos barishtet, por edhe disa specie invazive Edhe pse
këto specie bimore janë barishtore, nuk ka rrezik të zhdukjes së ndonjë lloji bimor.
Fig.12: Speciet bimore invazive Fallopia japonica
Lejleku i bardhë (Ciconia ciconia), cakthi i vogël (Ixobrychus minutus), Crex crex, këmbëqirithi
(Tringa glareola), çavka e natës, (Nycticorax nycticorax), pulegra (Circus aeruginosus),
laraska (Lanius collurio) si dhe qifti i kuq (Milvus milvus) janë listuar në Shtojcën I të
Direktivës Evropiane për zogjtë e egër si lloje të rrezikuara. Asnjë nga këta zogj nuk është
parë në zonën e afërt të Fushës së Sibocit. Llojet e habitateve në sipërfaqen e mihjes së
linjitit të Sibocit janë kryesisht rezultat i shfrytëzimit bujqësor (livadhe të kultivuara, fusha
me grurë e misër, kopshte, pemëtari...) të tokës dhe braktisjes së saj. Biotope natyrore
gjenden në afërsi të lumit Sitnicë dhe përfshijnë livadhe të lagështa, pyje shelgjesh përreth
lumit dhe të tjera sipërfaqe të lagështa. Biotopet tjera natyrore përfshijnë kaçubat përreth
Lajthishtës dhe një pyll i vogël dushku afër Sibocit japin fotografi të llojeve të habitateve në
sipërfaqen e mihjes. Llojet e habitateve janë kryesisht rezultat i shfrytëzimit bujqësor të
tokës.
Biotopet dhe llojet përkatëse të vegjetacionit (asociacionet) e gjetura në afërsi të lokacionit
Kosova B janë:
Zona ruderale (e nitrifikuar) (asociacioni Tanaceto‐Artemisietum);
Pylli i degraduar (As. Salicetum albae fragilis);
Park (speciet e mbjellura bimore);
Këneta (Typha sp., Salix sp.);
Lumi (Nuphar luteum, Myriophyllum sp.); dhe
Djerrina.
Fig.13: Biotopet përreth lokacionit të TC Kosova B me vlerë tejet të ulët të habitateve
Ekzistojnë specie të zakonshme, e sidomos barishte. Edhe pse këto specie bimore janë
barishte, nuk ka ndonjë rrezik të zhdukjes së ndonjë lloji. Ka pak sipërfaqe të vogla të zonës
së mihjes së Sibocit që aktualisht punohen nga bujqit, të tjerat janë djerrina.
Afër skajit të tokave, kryesisht paraqiten specie kaçubash, si Prunus spinosa, Crategus
monogyna, Rosa canina, Prunus domestica dhe Quercus pubescens. Në afërsi të mihjes së
Sibocit, është gjetur edhe një asociacion i bimëve pyjore Querco‐carpinetum orientalis.
Në sipërfaqen e mihjes së propozuar të Sibocit Lindje nuk ka habitate që mbrohen me
Shtojcën I apo specie faune apo flore të mbrojtura me Shtojcën II të Direktivës së Këshillit
92/43/EEC të 21 majit 1992 për konzervimin e habitateve natyrore dhe faunës dhe florës së
egër. Gjashtë llojet e mbrojtura të zogjve (sipas Direktivës 79/409/EEC, ndryshuar me
2009/147/EC) mund të kalojnë mbi atë zonë.
3.9. Zonat e mbrojtura të natyrës
Sipas Raportit të Gjendjes Mjedisore në Kosovë 2016‐2017, Kosova ka 99 zona të mbrojtura
natyrore, të cilat përfshijnë 118.505,5 ha (11.4% të territorit të Kosovës). Lista e zonave të
mbrojtura përfshin: 11 Rezervate Natyrore, 2 Parqe Nacionale, 84 Monumente Natyrore, 1
Park Rajonal të Natyrës, si dhe 1 Peizazh Të Mbrojtur. Sipërfaqja më e madhe e zonave të
mbrojtura i përket Parqeve Nacionale “Bjeshkët e Nemuna” (62.488 ha) si dhe “Sharri”
(53.469 ha), ose 93.5% të të gjithë sipërfaqes së zonave të mbrojtura si ne fig. ne vijim.
Fig.14: Zonat e mbrojtura në Kosovë
Sipas kësaj harte të publikuar nga Agjencioni për Mbrojtjen e Mjedisit, rezulton se nuk ka
zona të mbrojtura në komunën e Obiliqit apo Vushtrrisë, e kështu as në afërsi të fushës së
mihjes Siboc Jugperëndimor. Këtu ka vetëm disa monumente natyrore të cilat janë
propozuar për mbrojtje. Këto objekte janë kryesisht trungje apo burime.
Një grup trungjesh (3 x Quercus robur), me moshë mbi 200 vjet, është gjetur rreth 1 km nga
skaji i mihjes së Sibocit, në lagjen e Mexhuanëve (koordinata të brendshme x 0500846, y
4725051), Në vendbanimin fqinj Nicaj, gjithashtu mund të gjendet një trung bliri me moshë
afërsisht 150‐vjeçare (Tilias sp.) Këto monumente natyrore janë propozuar për mbrojtje si
monument botanik që nga viti 2004.
3.10. Vlerat kulturore dhe historike
Pas shqyrtimit të dokumentacionit në lidhje me Trashëgiminë Kulturore të Kosovës, në
zonën ku do të ndërtohet TCKR nuk është hasur në ndonjë zonë të mbrojtur kulturore,
megjithatë duhet theksuar se nëse gjatë punimeve për ndërtimin e e TCKR, haset në ndonjë
objekt me vlerë kulturore apo historike, mënjëherë do të bëhet njoftimi i tyre.
3.11. Mbeturinat
Kosovës i mungon menaxhimi i mirëfilltë i mbeturinave për gati të gjitha llojet e
mbeturinave të ngurta (shtëpiake, industriale, mjekësore dhe të rrezikshme). Sistemi
grumbullues, klasifikues, riciklues dhe trajtues, bashkë me infrastrukturën për mbeturinat
urbane, mungojnë. Të dhënat dhe sistemet e qasshme të informatave për mbeturina
gjithashtu janë të pakta. Këto mangësi shkaktojnë ndikime serioze shëndetësore dhe
mjedisore, ose nga deponitë e pakontrolluara ose dobët të kontrolluara të mbeturinave ose
(sidomos në zona rurale) nga sasitë e mëdha të mbeturinave të pambledhura, të hudhura në
deponi të paligjshme, shpesh afër lumenjve, duke shkaktuar rreziqe të mëtutjeshme
mjedisore), ose të djegura. Deponitë e vjetra nuk kanë pasur shtresim kundër ujit për të
parandaluar kullimin nga ujërat e ndotura, nuk janë mbuluar me materiale inerte për të
parandaluar hyrjen e të reshurave, ose nuk kanë sisteme ekstraktimi të gazit për të
parandaluar eksplodimet e metanit. Materialet dhe mbeturinat e rrezikshme aktualisht
depozitohen në kushte tejet të këqija në shumë vende në Kosovë, kryesisht në komplekse
industriale ku janë përdorur apo prodhuar. Nuk ka stabilimente të mirëfillta depozitimi për
mbeturinat e rrezikshme. Vëllime të mëdha të hirit të qymyrit (nga termocentralet me linjit)
dhe mbeturinat minerare gjithashtu shkarkohen çdo vit, pa ndonjë masë riciklimi.
Gjithashtu, ka mungesë të të dhënave cilësore për llojet dhe sasitë e mbeturinave të krijuara
në TC A dhe TC B, si dhe në aktivitetet minerare.
Në sipërfaqen e ndikimit, pjesë të mëdha toke mbulohen me deponi djerrine nga aktivitetet
e mëparshme minerare (rreth 1320 ha), deponia e hirit (deponitë) nga termocentralet dhe
deponia sanitare (rreth 50 ha). Ekzistojnë shtatë deponi në VP, JP, J dhe JL në mihjet e
Bardhit dhe Mirashit, të cilat zënë rreth 1,500 ha sipërfaqe. Afër termocentraleve Kosova A
dhe B janë dy deponi hiri, të cilat mbulojnë sipërfaqe me rreth 272 ha, të cilat nuk përdoren
më për depozitim hiri. Tanimë, hiri nga TC Kosova A dhe B transportohet në mënyrë
hidraulike në formë zgjyre (përmes tubacionit) dhe depozitohet në një sipërfaqe të shteruar
të mihjes Mirash Lindje, e cila shërben si deponi hiri dhe restaurim në të ardhmen i mihjes.
Hiri përmban kripëra dhe gjurmë metalesh, të cilat pasi lagështohen, mund të kullojnë drejt
ujërave sipërfaqësorë dhe nëntokësorë. Megjithatë, sistemi i hirit të lagësht në TC Kosova A
është i dizajnuar për raport 1:1 mes ujit e hirit, gjë që mundëson që hiri i lagësht të forcohet
menjëherë, pa kullim të kripërave dhe metaleve gjurmë. Ujërat e zeza të pa trajtuara nga
deponia e re e hirit pompohen drejtpërdrejt në lumin Sitnicë.
Ligji themelor që rregullon menaxhimin e mbeturinave në Kosovë është Ligji për Mbeturinat
nr. 04/L‐060 si dhe Shtojca 01 e Ligjit për Mbeturina nr. 02/L‐30. Katalogu i inventarizimit të
mbeturinave në Kosovë përmban 20 lloje mbeturinash. Hiri nga TC‐të dhe mbeturinat nga
aktivitetet minerare janë problemi më i madh në kuptimin e sasisë.
Lloji i mbeturinave që krijohet nga mihjet (Nr. 1):
01 01 Mbeturinat nga mihja e mineraleve
01 01 02 Mbeturina nga mihjet e mineraleve të jometaleve.
Llojet e mbeturinave që krijohen nga proceset termike (Nr. 10):
10 01 Mbeturinat nga termocentralet dhe impiantet tjera djegëse (përveç 19)
10 01 01 Fundërrina e hirit
10 01 02 Hiri fluturues nga thëngjilli
10 01 11 Llumat ujore nga pastrimet e bojlerëve
10 01 12 Mbështjellësit e harxhuar dhe materialet zjarrmbajtëse
10 01 99 Mbeturinat të cilat nuk janë të specifikuara ndryshe
Depozitimi i pakontrolluar e mbeturinave urbane (deponitë ilegale) përbën një burim të
përhapur të ndotjes në zonat rurale dhe banesore.
Fig. 15: Deponitë ilegale me mbeturina të hedhura që përmbajnë azbest
Në perëndim të zonës së lirë të Termocentralit Kosova B, ku planifikohet të ndërtohet TCKR‐
ja, gjendet një deponi e shumë e madhe e hirit fluturues me afërsisht 15 milionë tonë.
Deponia e hirit zë një sipërfaqe prej 50 ‐ 60 hektarësh (600 x 1000 m)
Fig.16a: Deponia e hirit fluturues në afërsi të lokacionit ku do të ndërtohet TCKR
Fig.16b: Deponia e hirit në afërsi të TC Kosova B
Fig.17: Deponia e hirit nga TC B (lart) si dhe lokacioni i TCKR‐së, afër TC‐së B dhe deponisë së hirit
Të dy deponitë nga TC Kosova A dhe B më parë kanë depozituar mbeturina të ngurta dhe të
lëngshme (për shembull në deponinë e TC Kosova A, janë depozituar vajra, katran, si dhe
fenolë që janë identifikuar). Dheu i kontaminuar, linjiti i mbetur, hiri dhe produkte tjera
solide janë grumbulluar dhe depozituar në deponitë e hirit. Të dy deponitë e hirit (deponi
industriale dhe zona e ndikimit) janë regjistruar si pika të nxehta5 (burime potenciale të
ndotjes: metale të rënda, substanca kimike, produkte vajore dhe të tjera. Megjithatë,
hulumtimet e hollësishme në deponinë e hirit të TC Kosova A kanë treguar që ndotësit
gjenden në deponi, ndërsa është vendosur edhe një mbulesë me dhe mbi deponinë e
rivendosur, për të siguruar që shirat të mos bartin substancat e rrezikshme drejt ujërave
nëntokësorë.
Përveç hirit, burimet kryesore të mbeturinave inerte nga termocentralet janë: pajisjet dhe
materialet e vjetëruara; mbetjet nga trajtimi i ujit; vajrat e përdorura makinerike dhe
mbeturinat tjera të rrezikshme. Grumbullimi, transportimi dhe depozitimi i mbeturinave në
deponi bëhet nga kompanitë rajonale. Metalet janë e vetmja mbeturinë.
Si hiri, mbetjet inerte nga proceset e trajtimit të ujërave mund të përmbajnë gjurmë
metalesh e kripëra. Sasitë vlerësohen të jenë 6 m3/d nga Kosova A dhe 3 m3/d nga Kosova B.
Si material i thatë, kjo arrin sasinë prej 2,100 m3/y mbetje të ngurta. Mbeturinat hiqen si
baltë dhe depozitohen ndaras. Përveç hirit, mbeturinat inerte vijnë edhe nga puntoritë e
mihjeve dhe stacioneve riparuese. Këto grumbullohen nga shërbimet komunale të
grumbullimit dhe depozitimit të mbeturinave. Kapacitetet ekzistuese të mihjes së linjitit,
termocentralet “Kosova A” dhe “B” si dhe shërbimet e mirëmbajtjes përdorin sasi të mëdha
të vajrave industriale (disa prej këtyre përmbajnë PCB), ku disa prej këtyre nuk janë
depozituar në mënyrën e duhur.
Duke marrë parasysh numrin e madh të transformatorëve, TC‐të Kosova A dhe B besohen të
jenë zonat e koncentrimit më të madh të PCB‐ve si dhe janë klasifikuar si objekte me
rrezikshmëri të lartë për shëndetin njerëzor. Në lokacionin e TC‐së Kosova B gjenden 11
transformatorë, të gjithë të njohur për rrjedhjen e vajrave nga ta; 5 transformatorë gjenden
në Kosova A, 4 prej të cilëve kullojnë. Duke marrë parasysh që vajrat në transformatorë që
janë mostruar dhe analizuar kanë koncentrime të larta të PCB‐ve, si dhe këto objekte kanë
afërsi relativisht të madhe me zonat e banuara, ekziston rreziku i lartë potencial për
kontaminimin mjedisor dhe ekspozimin njerëzor. Rreziku për këtë kontaminim është i lartë.
Gjithashtu, lumi në anën perëndimore të Obiliqit është në afërsi të TC‐të Kosova A dhe B
mund të veprojë si mekanizëm sekondar i transportit për PCB‐të (p.sh. në ujërat
sipërfaqësorë). Ose mund të ketë peshq me PCB të akumuluar, të cilët, nëse merren si
5 https://www.ammk‐rks.net/repository/docs/raporti_i_hotospoteve_shqip_18122012.pdf
ushqim nga banorët lokalë, mund të përbëjnë një rrugë tjetër për ekspozim, kështu në bazë
të dëshmive si më lart, potenciali për ekspozim njerëzor ndaj PCB‐ve në TC Kosova A dhe B
është i lartë6. Ish gazifikimi përmbante sasi të mëdha të kimikalieve të rrezikshme, në
gjendje të keqe. Problemi është tashmë gati i zgjidhur. Të gjitha kimikaliet, mbetjet e
lëngshme dhe zgjyra (katrani) janë hequr nga tankerët dhe janë pastruar7. Gati e gjithë
zgjyra e katranit e ruajtur në depozita të hapur është hequr.
Kjo sipërfaqe gjithashtu karakterizohet nga një mori objektesh tjera (drenazhimi, separacioni
i ajrit, etj.) të cilat përmbajnë substanca të ndryshme.
Brenda njësisë së gazifikimit, gjendet një depo e ndarë ku KEK‐u ka ruajtur sasi të
materialeve radioaktive. Këto materiale janë izotope të kobaltit (Co‐60), të cilat më herët
kanë qenë në instaluara në gjeneratorët e gazifikimit. Disa materiale të hudhura me
përmbajtje azbesti janë depozituar në deponi ilegale.
Një deponi sanitare (e pajisur me akumulim kullimesh, e cila nuk mirëmbahet mirë) gjendet
në këndin verilindor të mihjes Mirash Lindje, Këtu depozitohen mbeturinat urbane të
komunave: Prishtinë, Obiliq, Fushë‐Kosovë, Podujevë dhe Lipjan. Brenda këtij aktiviteti, nuk
bëhet sortimi apo riciklimi i materialeve. Kjo deponi është e regjistruar si pikë e nxehtë8 (me
burime potenciale të ndotjes: substancat kimike, produktet vajore, materiet organike dhe të
tjera).
6 Shërbime konsulente për inventarin e PCB‐ve dhe studimi i fizibilitetit për trajtim dhe/ose heqje të pajisjeve me përmbajtje PCB
7 Projekti për Pastrimin dhe Rikultivimin e Tokave (CLRP), Banka Botërore dhe KEK
8 https://www.ammk‐rks.net/repository/docs/raporti_i_hotospoteve_shqip_18122012.pdf, deponia sanitare në Mirash (Kapitulli 6.6)
Fig.20: Deponia sanitare që gjendet në këndin verilindor të Mihjes Mirash Lindje
3.12. Hidrogjeologjia
Pellgu lumor i Kosovës përfshin një rrjet të zhvilluar hidrologjik, ku lumi Sitnicë vepron si
ujëmbledhësi kryesor. Ky lum përshkon pellgun nga jugu në veri, si dhe mbledh rreth 80% të
ujërave sipërfaqësorë akumulues në drejtim veriu. Degët më të rëndësishme janë lumi
Drenicë në perëndim, si dhe lumi Llap në lindje. Lokacioni i TC Kosova B kufizohet me lumin
Sitnicë në perëndim. Ka rrezik të vërshimeve përgjatë brigjeve të lumit afër lokacionit të
TCKR‐së.
Lumi Sitnicë është degë e lumit Ibër. Nga burimi deri në grykëderdhje në lumin Ibër, afër
Mitrovicës, është mbi 90 km i gjatë, me rrjedhë mesatare prej 15 m3/s. Është rrjedhë e
pjerrtësirave të ulëta, shtrat të gjerë, i cekët dhe i gjarpëruar. Gjatë verës, ka rrjedhë më të
madhe se 2.5 m3/s, derisa gjatë dimrit dhe pranverës, kjo rrjedhë është 15 herë më e
madhe, 37.5 m3/s. Gjatë rrjedhave të mëdha të ujit, lumi Sitnica vërshon sipërfaqen
përreth. Në periudhat e vërshimit, gjatësia e lumit arrin gjerësi deri në 1,000 m në zonat
vërshuese9. Duke qenë se TCKR do të ndërtohet në një distance prej 750‐800 m nga Sitnica,
mund të ketë rrezik nga vërshimet megjithatë rreziku nuk është i lartë.
Veçoritë hidrogjeologjike të lokacionit në afërsi ku gjendet lokacioni janë të thjeshta. Në
largësi mbi 2 km nga lokacioni ku do të ndërtohet TCKR, gjendet lumi Sitnica ku gjatë verës
mund edhe te ketë shum pak ujë.
Sa i përket karakteristikave natyrore të peizazhit vendndodhja e TCKR ndodhet në zonën e
sheshtë në lindje të lumit Sitnica. Peizazhi natyror është modifikuar fuqishëm dhe
industrializuar, gjë që ka rezultuar me një larmi të kufizuar të elementeve ekzistuese
natyrore. Zona përreth termocentralit ekzistues Kosova B dhe vendndodhja e propozuar e
TCKR karakterizohet nga vegjetacioni i ulët si p.sh. llojet e ruderaleve, kullotat dhe herë pas
here pastrimet e ulëta. Fushat me bimësi të lartë (pemë) janë zbuluar sporadikisht përgjatë
lumit Sitnica dhe kanalet. Rreth Sitnicës, mund të vërehen kanalet dhe ujërat artificiale të
ujit (gropa të varfëruara) të krijuara nga aktivitetet e minierave dhe të prodhimit të
energjisë, së bashku me elementët e vegjetacionit të ligatinave.
3.12 Toka
Në kuptimin morfologjik zona e gjerë e terrenit të hulumtuar karakterizohet nga toka e cila
është rëndëzinë tipike mbi gurë gëlqeror dhe kryesisht kodrinoro malore.
Vendndodhja e TCKR së propozuar planifikohet në zonën që ndodhet pranë TC Kosova B. Ky
lokacion është lënë mënjanë për përdorim industrial. Sipas analizave të bëra nga kompania
Ceke “GeoTest” në kudër të Projektit për Rikultivimin e Tokave, zona ku do të ndërtohet
TCKR ka rezultuar e kontaminuar me Arsen (As) Plumb (Pb) dhe Kadmium (Cd) si pasojë e
ruajtes së kantave me vajra minerale10.
Toka aktuale nuk është përdorur. Zona më e gjerë e TCKR e propozuar karakterizohet nga
aktivitete bujqësore. Gjatë sezonit të verës dhe periudhave të thata, toka është e
pafavorshme për përdorim bujqësor për shkak të çarajeve vertikale. Gjatë stinëve të
lagështa është mjaft e vështirë për t'u kultivuar për shkak të kompresimit të tokës dhe
rrjedhjes së ujit sipërfaqësor. Këto janë arsyet kryesore pse shumë zona janë lënë të pa
mposhtura.Përshkrimi i llojeve të tokës në zonën e lokacionit jepet nga harta e tokës e
9 Raporti për Vlerësimin e Ndikimit Mjedisor dhe Social v.6 (Hartuar nga Orion), faqe.254
10 Programi i monitorimit të tokës dhe ujërave, (Hartuar nga Geotest), 2015
mëposhtme. Sipas kësaj harte të tokës, vendndodhja e TCKR së propozuar karakterizohet
nga smonitsa e rrjedhur me pseudogley. Sipas klasifikimit të ri të tokës bazuar në standardet
e FAO‐s, kjo tokë është klasifikuar si fluviosol me fertilitet të mesëm.
Në zonën përreth zonës së TCKR, toka bujqësore ka një rol mbizotërues. Lloji i tokës është i
ndryshueshëm me përmbajtje balta. Gjatë sezonit të verës dhe periudhave të thata është e
pafavorshme për shkak të çarjeve vertikale. Përdorimi aktual i plehrave kimike dhe i agro‐
kimikateve është i ulët për shkak të çmimit të lartë dhe shumë zona janë lënë të papunuara.
Fig.21: Klasat bujqësore të tokës në zonën më të gjerë të TCKR;
3.13. Karakteristikat e peizazhit Karakteristikat e peizazhit të tërësisë së analizuar hapësinore paraqesin njërin nga
elementet më të rëndësishme në relacionin e TCKR dhe mjedisit. Efektet vizuale (peizazhet)
janë kriteriume me rëndësi në ruajtjen e mjedisit dhe nëse nuk zgjidhen drejt konsiderohen
si degradim i mjedisit. Zona më e gjerë e projektit të propozuar të TCKR është vendosur në
pellgun e linjitit të Kosovës, rezerva më e madhe e qymyrit në Kosovë dhe një nga rezervat
më të mëdha në Evropë. Pellgu i linjitit zë pjesën qendrore të Kosovës, duke filluar nga
Mitrovica në veri deri në Kaçanik në jug ( si në fig. e mëposhtme )
Fig. 22:Konteksti hapësinor: Zona e Fushës Mihja e Re në Basenin e Kosovës Burimi:IPH / MMPH
Elementi karakteristik i peizazhit natyror në pellg është rrafshi qendror përgjatë lumit Sitnica
pasuar nga terreni kodrinor dhe malet që i afrohen Goleshit, Çicavicës në perëndim dhe gati
arritjen e maleve të Sharrit në jug‐perëndim. Baseni i linjitit në pellgun e Kosovës mbulon
një sipërfaqe prej rreth 300 km², me një shtrirje vertikale të gjatësisë mesatare diagonale
prej 30 km nga veriu në jug dhe një zgjerim mesatar në drejtimin lindje‐perëndim prej 10
km. Një veçori e veçantë e zonës është një mozaik i modeleve të përdorimit të tokës. Një
përzierje e peizazhit industrial dhe të kultivuar sot është rezultat i shfrytëzimit të lëndëve të
para minerale (kryesisht qymyrit, zinkut dhe plumbit) në peizazhin tradicionalisht të
kultivuar. Shpyllëzimi për shkak të prerjeve ilegale, ndërtimit dhe shfrytëzimit të burimeve
minerale janë faktorë që kontribuojnë më tej në degradimin e peizazhit natyror.
3.14. Ajri
Termocentralet janë emitues të mëdhenj të ndotësve të ndryshëm të ajrit që kanë ndikim
në atmosferë në nivel lokal, rajonal dhe global. Fokusi kryesor i këtij studimi, gjithashtu i
quajtur si ndikim në cilësinë e ajrit, është ndikimi në shkallë lokale, që shtrihet disa dhjetra
kilometra prej burimit. Cilësia e ajrit trajtohet në kuptimin e standardit të cilësisë së ajrit.
Koncentrimet e ndotësve zvogëlohen me rritjen e distancës nga burimet. Ndikimi në shkallë
rajonale dhe globale rregullohet me kufizimet shtetërore të emisioneve, të cilat
përcaktohen me protokolle ndërkombëtare.
Emisionet më të rëndësishme në ajër nga djegia e linjitit janë SO2, NOX, CO, partikulat dhe
gazrat me efekt serrë, si N2O dhe CO2. Djegia e linjitit gjithashtu prodhon, në sasi të vogla,
substanca si metale të rënda (si merkuri, arseni, kadmiumi, vanadiumi, nikeli, etj.),
komponimet halide (përfshirë fluoridet e hidrogjenit), hidrokarbure të padjegura si dhe
komponime tjera të paqëndrueshme organike (VOCs). Shumica e këtyre komponimeve
shkarkohen të lidhura me partikula. Vetëm merkuri emetohet në mënyrë primare në gjendje
të gaztë (Hg0) si dhe është brengë e posaçme për shkak të toksicitetit dhe qëndrueshmërisë
në mjedis. Emisionet e dioksinave dhe furaneve nga termocentralet me qymyr janë të ulëta,
për shkak të karakteristikave të tyre specifike të djegies, si dhe përmbajtjes së sulfurit në
lëndë, që pengon formimin e këtyre komponimeve.
Në nivel lokal, SO2, NO2 si dhe partikulat në fraksion PM10 dhe PM2.5 konsiderohen ndotës
kyçë. Termocentralet janë burime të mëdha edhe të CO, por në kushte normale të operimit,
ndikimi i tyre në cilësinë e ajrit është i neglizhueshëm. Koncentrimet e CO në ajër kanë të
njëjtin rend madhësie si SO2, derisa vlerat kufitare për CO janë 1000 herë më të larta sesa
për SO2.
Ndikimet në nivel rajonal kanë të bëjnë me transportin në distanca të mëdha të ndotësve të
ajrit disa qindra kilometra nga burimi. Ky ndikim kryesisht ka të bëjë me ndotësit sekondarë,
partikulat dhe ozonin.
Termocentralet emetojnë sasi të mëdha të oksideve të azotit (NOx) si dhe oksideve të
sulfurit (SOx), të cilat pas transformimeve kimike në atmosferë formojnë sulfate e nitrate. Të
ashtuquajturat “partikula inorganike sekondare” (SIA) i nënshtrohen transportit në distancë
të madhe, si dhe janë përgjegjëse për zhvillimin e ndotjes së ajrit rajonal në kuptimin e
rritjes së koncentrimit në prapavijë të PM2.5, por edhe me PM10. Sulfatet dhe nitratet në
atmosferë që i nënshtrohen depozitimit të lagësht apo të thatë shkaktojnë shira acidikë dhe
eutrofikim, të cilat konsiderohen të jenë ndikuese mbi eko‐sisteme. Ndotja e ozonit është
gjithashtu brengë rajonale, pasi që ozoni dhe prekursorët e ozonit, si NOx, i nënshtrohen
transportit në distanca të mëdha.
Ndikimet në nivel global kryesisht kanë të bëjnë me emisionet e gazrave me efekt serrë
(GHG), pra emisionet e CO2 nga termocentralet.
Ndikimi në cilësinë e ajrit lokal nga TCKR‐ja është përshkruar në kapitujt vijues. Vlerësimi
fokusohet tek ndotësit primarë të emetuar, në raport me efektet potenciale në shëndetin
njerëzor, për shkak të inhalimit, gjë që rregullohet edhe me kornizën rregullative të BE‐së.
Ndotësit në shqyrtim kanë të bëjnë me emisionet e termocentraleve janë SO2, NO2, PM10,
PM2.5, CO, benzo(a)pireni, benzeni, merkuri gaztë si dhe metalet e rënda të lidhura me PM10
(As, Cd, Ni, Pb).
Edhe koncentrimet rajonale dhe të prapavijës nga ndotësit janë marrë parasysh, e sidomos
ndikimi i termocentraleve ekzistuese dhe planet e tyre të modernizimit të ardhshëm.
Nga vete konfiguracioni i terrenit ku ndodhet ngastra dhe prezenca e florës, mund të
konkludojmë se pastërtia e ajrit në këtë regjion nuk është në nivel të lakmueshëm, ku
ndotja e ajrit mund të vie nga mekanizmi i cili do të përdoret për kryerjen e aktiviteteve të
gjenerimit të energjisë elektrike, aktiviteteve punuese te minierës, dhe lëvizjes se
automjeteve neper rrugën rajonale. Peizazhi në vendin e TCKR dhe në zonën përreth është
formuar fuqishëm nga ndikimi antropogjen. Peizazhi kryesisht karakterizohet nga
termocentrali Kosova B (ftohja, ndërtesat e kaldajave, oxhaku, trajtimi i qymyrit) krahas
vendndodhjes së TCKR, Kosova A dhe aktiviteteve mbështetëse dhe infrastrukturës
(minierat e qymyrit, transportuesit e qymyrit, deponitë e hirit) në zonën më të gjerë si në
figurat e mëposhtme.
Fig.22: TC Kosova A dhe Kosova B
Në zonën e interesit, lokacionet e stacioneve të monitorimit të cilësisë së ajrit janë Oborri i
IHMK‐së, Rilindja ‐ Ndërtesa e Qeverisë, Obiliq (Qendra Shëndetësore Familjare), Dardhishte
(Shkolla Fillore), Palaj (Kosova Mont) dhe stacioni i lëvizshëm në Drenas. Programi i
monitorimit dhe periudha e disponueshme e të dhënave janë paraqitur në Tabelën e
mëposhtme. Programi i monitorimit menaxhohet nga MMPH dhe AMMK, ndërsa IHMK
është përgjegjëse për funksionimin e stacionit dhe validimi i të dhënave.
Fig.23: Vendndodhja e stacioneve të monitorimit të ajrit
Tre stacione të monitorimit të cilësisë së ajrit që gjenden afër termocentraleve të KEK‐ut, në
vendbanimet Obiliq, Dardhishtë dhe Palaj, që nga viti 2013 janë instaluar me fonde të
Bankës Botërore me qëllim të ofrimit të të dhënave sa më të sakta. Të dhënat e monitorimit
kanë treguar ndotje të lartë të materies së grimcave me koncentrime të PM10 dhe PM10
mjaft shumë mbi standardet evropiane të cilësisë së ajrit të përcaktuara me Direktivën e
Cilësisë së Ajrit Ambiental dhe Ajrit më të Pastër për Evropën (CAFE) (2008/50/EC).
Koncentrimet e SO2, NO2 dhe CO në stacionin monitorues janë poshtë standardeve të
cilësisë së ajrit të përcaktuara me Direktivën CAFE11.
Vlera e Direktivës CAFE për ozonin tejkalohet vetëm tek njëri prej stacioneve monitoruese.
Episodet verore të ozonit shpesh ndodhin në rajonin mesdhetar, kështu që mund të priten
edhe në Kosovë.
Lokacioni Tipi stacionit Parameterat Periudhat e matjes
HMIK Urban PM10, PM2.5, SO2, NOx, O3, CO 2015, 2016
Rilindja Urban PM10, PM2.5, O3 2015, 2016
Obiliq Urban SO2, NOx, CO, O3, PM10/PM2.5 2015, 2016
Dardhishte Industrial (KEK) SO2, NOx, CO, O3, PM10/PM2.5 2015, 2016
Palaj Industrial (KEK) SO2, NOx, CO, O3, PM10/PM2.5 2015, 2016
Drenas Urban PM10, PM2.5, SO2, NOx, CO 2015, 2016
11 Studimi plotësues për VNMS v.6 viti,2 016 (Instituti Hrvoje Pozar, 2018)
Tabela 2. Stacionet e monitorimit të kualitetit të ajrit në afërsi të lokacionit
Ndotësit Periudha e marjes mesatares(LV)
Prishtina ‐ IHMK
Prishtina ‐(Rilindja)
Obiliq Dardhishte Palaj Drenas
PM10 Mesatarja vjetore LV=40 μg/m3
2015 40.27 60.58 86.49 ‐ 41.75 54.82
2016 29.84 27.8 56.27 ‐ 3.3 16.62
PM2.5 Mesatarja vjetore LV=25 μg/m3
2015 30.18 27.99 74.09 29.9 16.14 40.75
2016 17.03 22.58 40.91 1.6 18.02
SO2 Mesatarja vjetore LV=125 μg/m3 nuk duhet të tejkalohet më shum se 3 herë gjatë vitit
2015 3.87 ‐ 44.24 9.23 9.37 33.24
2016 6.87 7.54 26.06 ‐ 37.66 7.13
CO LV 10 mg/m3, për mesatare ditore, Brenda vitit
2015 4.39 ‐ 2.02 0.55 0.71 0.92
2016 5.25 3.18 3.92 ‐ 0.84 1.11
NO2 LV=40 μg/m3, mesatarja vjetore
2015 27.26 31.92 29.04 12.85 9.44 18.51
2016 28.22 25.42 17.25 12.30 8.57 15.69
O3 Mesatarja vjetore LV=120 μg/m3
2015 40.78 ‐ 23.51 53.52 38.19 47.83
2016 43.25 30 27.31 50.79 44.28 54.3
Të dhënat e monitorimit tregojnë një ndryshueshmëri të madhe sezonale të përqendrimeve
SO2 dhe grimcave me një përqendrim minimal në verë dhe maksimum në dimër. Variacioni
sezonal i ndotjes së NO2 është më pak i dukshëm se ai i SO2.
Kuptohet që një ndikim i madh në kualitetin e ajrit në përgjithësi në Kosovë, ndikon edhe
ngrohja e shtëpive me dru dhe thëngjill gjatë dimrit, si dhe numri i madh i veturave në
qarkullim, duke pasur parasysh që një numër i kosniderueshëm i tyre është shumë i
vjetëruar dhe pa sisteme të mirëfillta të trajtimit të gazërave dalës.
3.15. Uji
Pellgu lumor i Kosovës përfshin një rrjet mirë të zhvilluar hidrologjik, ku lumi Sitnicë është
ujëmbledhësi kryesor. Ky lumë përshkon pellgun nga jugu në veri, si dhe mbledh rreth 80%
të ujërave sipërfaqësorë akumulues në drejtim veriu. Degët më të rëndësishme janë lumi
Drenicë në perëndim, si dhe lumi Llap në lindje. TC Kosova B kufizohet me lumin Sitnicë në
perëndim. Ka rrezik të vërshimeve përgjatë brigjeve të lumit afër lokacionit të TCKR‐së.
Lumi Sitnicë është degë e lumit Ibër. Nga burimi deri në bashkimin e tij me Ibrin, afër
Mitrovicës, lumi është mbi 90 km i gjatë, me vëllim mesatar prej 15 m3/s. Është rrjedhë me
pjerrtësi të ulët, shtrat të gjerë, i cekët dhe gjarpërues. Gjatë verës, vëllimi është më i madh
se 2.5 m3/s, ndërsa gjatë dimrit dhe pranverës, kur shkrihet bora, ky vëllim është 15 herë
më i madh, 37.5 m3/s.
Lumi Sitnica pranon të gjithë ujërat e ndotur industrialë dhe urbanë. Në zonën e
termocentraleve, ai merr kontaminim shtesë nga drenazha dhe ujërat e zeza nga
termocentralet, por edhe nga deponitë e hirit dhe nga mihjet. Kosova nuk ka sisteme të
mirëfillta të trajtimit të ujërave të zeza urbane apo industrialë. Asnjë impiant i tillë i trajtimit
të ujërave të zeza nuk është i instaluar në mihje apo termocentrale; rrjedhat dalëse
industriale shkarkohen drejtpërdrejt në lumenj.
Ujërat sipërfaqësorë janë analizuar së voni si pjesë e grumbullimit të të dhënave për këtë
VNMS në 35 pika mostrimi12. Ka edhe të dhëna më të vjetra, por me më pak kontroll mbi
standardet e mostrimit. Parametrat janë temperatura, ngjyra, aroma, përçueshmëria,
oksigjeni i tretur, potenciali redox, pH, norma e rrjedhës, jonet (kloride, sulfate, fosfate,
HCO3, Nitrate), TOC, COD, fenolet, PCB, BTEX si dhe metalet (Fe, Cr6, Cr3, Cu, Ni, As, Zn, Pb,
Cd, Mn, Hg).
Ujërat nëntokësorë janë analizuar gjithashtu së voni në 34 pika mostrimi (nga puset
ekzistuese dhe të reja), si pjesë e grumbullimit të të dhënave për këtë VNMS. Ka edhe të
dhëna më të vjetra, por me më pak kontroll mbi standardet e mostrimit. Parametrat janë
temperatura, ngjyra, aroma, përçueshmëria, oksigjeni i tretur, potenciali redox, pH,
kapaciteti prodhues, jonet (kloride, sulfate, fosfate, HCO3, Nitrate), BTEX (në rrjedhë të
poshtme të gazifikimit), fenolët, PAH, PCB, dhe metalet (Fe, Cr6, Cr3, Cu, Ni, As, Zn, Pb, Cd,
Mn, Hg).
Gjithsej 24 mostra të sedimenteve lumore janë marrë së voni dhe janë analizuar për
qëllimet e këtij VNMS‐je, përveç analizave të vjetra dhe atyre në vazhdim. Rezultatet
laboratorike tregojnë që kontaminimi më madhor është identifikuar në katër mostra.
Ujërat e zeza janë analizuar në 14 lokacione me qëllim të mbledhjes së të dhënave për
VNMS.
3.16. Karakteristikat sizmike
Nga një këndvështrim sizmik, territori i Kosovës duket të jetë aktiv. Kjo është e dukshme nga
tërmetet që kanë ndodhur në të kaluarën e largët dhe të afërt në këtë zonë. Shembuj të
kësaj ngjarjeje në të kaluarën ishin tërmeti i Prizrenit në 1456 me intensitet në epiqendrën e
VIII sipas shkallës MSK‐64, magnitudë MS = 6.0 (Sulstarova et al., 2005) dhe tërmetit të Pejës
në vitin 1662 me një intensitet të VIII sipas MSK‐64 në epiqendër dhe një magnitudë MS =
12 Programi i Monitorimit të Tokës dhe Ujit, Geotest 2015
6.0 (Sulstarova et al., 2005). Nga ana tjetër, në kohët e fundit, tërmetet më të dukshme ishin
tërmeti i rajonit të Ferizajt në vitin 1921 me një intensitet të IX sipas shkallës MSK‐64, MS =
6.1 (Sulstarova dhe Koci, 1975, Sulstarova et al., 2005 ), Tërmeti i Kopaonikut në 1983 me
MW = 5.9 dhe më së fundi tërmeti që dëmtoi seriozisht komunën e Gjilanit në vitin 2002 me
intensitet VIII‐IX sipas MSK‐64, MW = 5.7 (Elezaj, 2002).
Sizmikja mikro‐regjionale e këtij lokacioni dallohet me mundësi të dridhjeve të tokës të
intensitetit prej 7‐ 8 shkallë të Merkalit . Sipas hartave sizmike të regjionit, hapësira e gjerë e
hulumtuar nuk i përket një intensiteti të njëjtë të dridhjeve sepse varet nga karakteristikat
gjeologjike të tokës, thellësisë së ujërave nëntokësore etj.
Fig.24 Aktiviteti sizmik dhe klasifikimi i rrezikut nje rast per 100 dhe 500 vjet (Burimi: Seismic Study, EU Agency for Reconstruction)
Sizmiteti i terrenit paraqet parametër me interes në vete për analizën e ndikimeve të
mundshme në fushën studimore të mjedisit.
Sipas hartave sizmike, hapësira e gjerë e hulumtuar i takon intensiteteve të ndryshme
reversibile që do të paraqiten në tabelën në vijim.
Tabela 2 ‐ Intensiteti sizmologjik i regjionit të hulumtuar të shkallës MSK‐64
Periudha kthyese e seizmitetit (vjet) Shkalla
50 V dhe VII
100 VII, VIII dhe IX
200 VIII dhe IX
500 VIII dhe IX
1000 VIII dhe IX
3.17. Zhurma
Nivelet ekzistuese të zhurmës në zonën më të gjerë të zonës së KRPP janë vlerësuar në
raportin e Vleresimit Ndikimit Mjedisor dhe Social Rev.6 (Punuar nga Ekonerg, Gusht 2016).
Matjet e zhurmës mjedisore, të cilat kërcënojnë mjedisin dhe përbëhen nga zhurma e
mjedisit (zhurma nga komuniteti, rrugët, etj.) dhe zhurma ekzistuese e makinerive në vendin
e Kosovës B janë matur për të marrë informacion mbi nivelet ekzistuese të zhurmës. Matjet
dhe analizat e zbatuara të zhurmës përbëhen nga:
• Nivelet e zhurmave të matura në ndërtesat më të afërta me termocentralin Kosova B.
• Hartat e terrenit që ishin në dispozicion dhe të dhënat mbi terrenin dhe lartësitë e
objekteve u përdorën për futjen e të dhënave.
Kosova B ishte në gjendje normale pune gjatë matjeve të zhurmës; burimet më të
rëndësishme të zhurmës në fabrikë janë oxhaku, kulla e ftohjes, sallat e makinave dhe
motorët dhe kompresorët e ndryshëm që ndodhen brenda uzinës.
Në vendndodhjen matëse, që ndodhet pranë ndërtesave të banimit (në jug të kullës së
ftohjes), niveli i matur i zhurmës ditore prej 65.5 dB (A) tejkalon vlerën e rekomanduar prej
65 dB (A) për zonat industriale‐urbane. Hartat e zhurmës të zhurmës ditore dhe të natës për
zonën e termocentralit të Kosovës B janë treguar në figurat e mëposhtme
Fig.25 Hartat e zhurmës ditore dhe zhurmës së natës për zonën e TC Kosova B; Burimi: VNMS Rev.6
4. PËRSHKRIMI I PROCESIT TEKNOLOGJIK TË TCKR ME INFRASTRUKTURË
PËRCJELLËSE
TCKR‐ja përfshin ndërtimin e një blloku të vetëm 450 MW (+/‐ 20 MW) (neto) që do të
ndërtohet në zonën e termocentralit ekzistues Kosova B, në një lokacion të dedikuar, pranë
këtij termocentrali. Ky termocentral do të jetë i gjithashtu i gatshëm për kogjenerim dhë për
kyçje në rrjetin ekzistues/këmbyesit ekzistues pranë TC Kosova B. Ky central do të jetë “i
gatshëm për CCS” (Kapje dhe Depozitim të Karbonit ), kështu që mund të instalohet më
vonë me CCS pas djegies, kur teknologjia CCS të piqet dhe të bëhet obligative. Burimi
kryesor i energjisë do të jetë linjiti, që aktualisht furnizon Termocentralet Kosova A dhe B
nga mihja e Sibocit Jugperëndimor (JP).
Qëllimi i ndërtimit të TCKR‐së është të sigurojë një burim të sigurt e stabil afatgjatë të
energjisë elektrike në Kosovë. Ai do të zëvendësojë prodhimin e termocentralit ekzistues
Kosova A, të mbulojë rritjen e kërkesës dhe të zvogëlojë importet e energjisë elektrike.
Ndërtimi i termocentralit të ri zvogëlon edhe emisionet në atmosferë krahasuar me
termocentralet ekzistuese, Kosova B dhe veçanërisht Kosova A, meqë te TCKR do të
aplikohen Teknikat më të mira në Dispozicion (BAT) në linjë me Direktivat Industriale të
Emisioneve (IED) të Bashkimit Evropian (BE). Termocentrali do të dizajnohet plotësisht në
pajtim me parimet dhe rekomandimet që rrjedhin nga udhëzimet e BE‐së për aplikimin e
TMD (BAT) për centrale të mëdha me djegie13.
Centrali i ri do të ketë të caktuar edhe hapësirën për instalimin e mëvonshëm të impiantit
për kaplimin e CO2.
Karakteristikat kryesore të centralit referent janë si në vijim:
Ndërtimi i termocentralit me një bllok të vetëm superkritik me kapacitet 450 MW (+/‐ 20 MW) (neto) me stabilimentet përcjellëse në lokacionin TC Kosova B,
Vlerat kufitare të emisioneve në përputhje me kriteret përkatëse të rregulloreve të
BE‐së (IED) dhe BAT;
Desulfurizimi i gazrave dalës.
13 Best Available Techniques (BAT) conclusions for large combustion plants under Directive 2010/75/EU (updated & published on 31 July 2017 with commission implementing decision (EU 2017/1442) on industrial emissions and integrated pollution prevention and control
Vlerat kufitare të NOx arrihen me një kombinim masash: primare (optimizimi i
djegjes) dhe sekondare (Ulje Selektive e Katalistit);
Eliminimi i grimcave (PM) nga gazrat dalës arrihet me anë të filtrave elektrostatik
duke reduktuar koncentrimet e grimcave (PM) në 5 mg/nm3;
Sistemi i ftohjes i bazuar në kulla të ftohjes së lagësht, me qarkullim natyror
Gazrat e trajtuar dalës shkarkohen përmes kullës ftohëse
Termocentrali furnizohet me linjit nga mihja, me anë të sistemit të shiritave bartës,
Hiri fluturues, ai fundërrues dhe gjipsi barten në deponinë hirit dhe gjipsit brenda
mihjes me anë të shiritave bartës të mbyllur për të parandaluar pluhurin;
I gatshëm për kogjenerim,
I gatshëm për CCS dhe
Blloku kyçet në rrjetin e tensionit të lartë 400 kV përmes linjës 220 kV.
4.1. Infrastruktura përcjellëse e TCKR‐së
Infrastruktura përcjellëse do të ndërtohet në tokën ekzistuese në pronësi të KEK‐ut, si dhe
do të përdorë korridoret ekzistuese të TC Kosova B apo korridoret tjera, ku KEK‐u jep lejet e
kalimit. Përshkrimi i statusit specifik të infrastrukturës përcjellëse është si vijon:
1) Traseja e Interkoneksionit Elektrik
2) Deponia e hirit dhe e gjipsit ‐
3) Korridoret e transportit të hirit dhe gjipsit me anë të shiritave të mbyllur ‐
4) Hapësira e rezervave të qymyrit ‐
5) Sistemi i transportimit‐transportit hekurudhor dhe rrugor
4.2. Të dhënat themelore të linjitit dhe materialeve tjera
Vlera e ulët e ngrohjes (LHV) në linjit dhe specifikat tjera të thëngjillit janë të specifikuara në
“Marrëveshjen për Furnizimi me Thëngjill” për furnizimin e TCKR me thënigjill.
Tabela 3: Bilanci i përafërt i materialeve për TCKR
Bilanci i përafërt i materialeve për TCKR parametri Njësia Sasia
Linjiti t/vit 3,984,181
Guri gëlqeror t/vit 73,341
Gjipsi i prodhuar në DGD (Desulfurizuesi i Gazrave Dalës) t/vit 126,466
Hiri fluturues t/vit 670,538
Hiri fundërrues dhe zgjyra t/vit 118,330
Kërkesa totale për ujë m3/vit 7,788,726
Ndotësit më të rëndësishëm që emetohen në ajër nga djegia e linjitit janë:
SO2, NOx, CO, materia partikulate (PM) si dhe gazra serrë, si CO2, gazrat acidikë, si klorina e
hidrogjenit dhe fluoridet e hidrogjenit dhe komponimet organike të paqëndrueshme jo‐
metanore (NMVOC), ndotësit e rrezikshëm të ajrit, si metalet e rënda, hidrokarbure
aromatike policiklike (PAHs) si dhe dioksinat dhe furanet që emetohen në sasi tejet të vogla.
4.3. Furnizimi me ujë i TCKR‐së
Furnizimi me ujë i termocentralit TCKR do të arrihet përmes hidrosistemit të Ibër‐Lepencit, i
cili përveç termocentraleve ekzistuese dhe të ardhme, furnizon edhe konsumatorë të tjerë
si:
Popullatën – ekonomitë familjare (KRU Prishtina, KRU Mitrovica, të tjerë)
Ujitja e tokës bujqësore (Vushtrri, Shkabaj, Komoran dhe të tjerë)
Konsum tjetër industrial (Feronikeli, Trepça, etj.).
Elementet kryesorë të sistemit Ibër‐Lepenc janë liqeni i Gazivodës me vëllim aktiv prej
328.75 milionë m3. Rrjedha mesatare vjetore në liqenin kryesor të Gazivodës (për periudhën
1948‐1972) ka qenë 13.02 m3/s (410.7 milionë m3 / vit). Luhatja vjetore e rrjedhës hyrëse në
liqen shkon nga minimumi prej 249.7 milionë m3/vit deri në maksimumin prej 700.1 milionë
m3/vit.
Një vëllim kaq i madh aktiv i akumulimit, krahasuar me rrjedhën mesatare hyrëse vjetore
mundëson barazimin shumëvjeçar. Kjo do të thotë që rrjedha hyrëse njëvjeçare në liqen
mund të akumulohet dhe përdoret vitin e ardhshëm apo më vonë.
Një element tjetër i rëndësishëm i sistemit është edhe kanali Iber‐Lepenc, me kapacitetin e
dizajnuar prej 22.2 m3/s. Ky sistem kanalesh është aktualisht në gjendje të keqe. Kjo gjendje
reflektohet me humbje të mëdha të ujit në kanal (deri në 50%). Supozohet që pas
rindërtimit të sistemit14, humbjet do të zvogëlohen përgjysmë, pra deri në 25% të sasisë së
plotë të ujit.
Sipas kërkesave teknike si dhe për sigurinë e furnizimit me ujë, që është esenciale për
funksionimin e termocentraleve ekzistuese por edhe për TCKR, është paraparë poashtu që
në kuadër të projektit (WSCPP) të Bankës Botërore të ndërtohet edhe rezervuari i ujit me
qëllim të sigurimit të furnizimit me ujë të vazhdueshëm për termocentralet ekzistuese dhe
për TCKR.
Ky rezervuar i cili do të ndërtohet në fshatin Mihaliq, do të jetë i gjatë 600 m dhe me një
thelësi prej 25 m, që do të kishte kapacitet akumulues prej 3.7 milion m3. Një zgjidhje e tillë
do të mundësonte që Termocentrali të operonte për tri ditë pa u ndërprerë në rast të
ndonjë mungese në furnizim me ujë.
4.4. Djerrinat dhe nënproduktet nga prodhimi i energjisë
Zgjyra dhe hiri nga TCKR‐ja e propozuar do të transportohen me anë të shiritave të mbyllur
në deponinë e hirit dhe gjipsit, një zonë që nga pikëpamja e biodiversitetit nuk ka ndonjë
rëndësi, duke pasur aktivitet e mëhershme minerare. Konturat përfundimtare të zonës së
mbushur do të mbulohen me material djerrine, e pastaj të rikultivohen, duke ofruar 119
hektarë që mund të shfrytëzohen për qëllime bujqësore, ndërtim të qendrave për turistë,
qendrave rekreative etj.
Gjipsi dhe pjesë të hirit do të shfrytëzohen si produkte komerciale (në industrinë e çimentos
dhe të ngjashme).
Termocentrali i ri TCKR do të furnizohet me qymyr (linjit) nga mihja e Sibocit JP, që gjendet
brenda Fushës së Sibocit, që aktualisht e furnizon Kosovën A dhe B.
Gërmimi i linjitit dhe depozitimi i djerrinës në mihjen Siboc JP, që aktualisht furnizon TC
Kosova A dhe B, është organizuar si proces i vazhdueshëm teknologjik, që përbëhet nga dy
procese prodhimi – gërmim të djerrinës dhe prodhim të linjitit. Teknologjia e njëjtë mund të
shfrytëzohet në të ardhmen, me teknologji shtesë dhe të modernizuar.
Ekskavatorët me kova përdoren për gërmimin edhe të djerrinës edhe të linjitit. Linjiti
aktualisht transportohet me sistem shiritash bartës deri në termocentralet Kosova A dhe B.
14 Projekti i Bankës Botërore për Sigurinë e Furnizimit me Ujë dhe Mbrjojtjen e Kanalit (WSCPP)
Shiritat bartës gjithashtu përdoren për transportimin e djerrinës në zonat e shkarkimit
brenda mihjeve të shteruara të linjitit Bardh dhe Mirash.
Djerrina nga mihja e ardhme që do të furnizojë TCKR‐në së pari do të dërgohet drejt zonave
të mëparshme të mihjeve në Bardh dhe Mirash, deri në përfundimin e rregullimit dhe dhe
rikultivimin teknik të këtyre mihjeve të braktisura. Pastaj, djerrina do të shkarkohet brenda
kufijve të mihjes aktuale Sibovc JP, si dhe në kraterin e mihjes që krijohet për të furnizuar
TCKR‐në.
Ekskavatorët hidraulikë të mihjes përdoren si pajisje ndihmëse në fazë të hershme të
zhvillimit të kraterit, por edhe për denivelizimin e terrenit. Ekskavatorët me kavo dhe
buldozerët gjithashtu përdoren si pajisje ndihmëse.
4.5. TCKR – skema teknologjike
TCKR‐ja do të ndërtohet në zonën e termocentralit ekzistuese–Kosova B, në lokacionin
shumë afër TC Kosova B. TCKR‐ja do të zëvendësojë termocentralin ekzistues Kosova A, i cili
planifikohet të mbyllet pas komisionimit të TCKR‐së. Burimi kryesor i energjisë do të jetë
linjiti, që aktualisht furnizon TC Kosova A dhe B nga mihja e Sibocit Jugperëndimor (JP).
TCKR është termocentral me teknologji të djegjes së linjit në mënyrë të pluhurzuar me
kapacitet 450 MW (+/‐ 20 MW) (neto), me dizajn modern, për të arritur efikasitet maksimal
neto elektrik të ngjashëm me centralet moderne prej 42% ose më shumë.
Centrali do të ketë kazan superkritik me dysheme të thatë, me cilësi avulli prej 272 bar dhe
600°C, dizajni i kazanit me dysheme të thatë.
Sistemi i ftohjes bazohet në kullë të ftohjes së lagësht me qarkullim të natyral si dhe me
gazra dalës të trajtuar e të shkarkuar përmes kullës ftohëse duke shfrytëzuar qarkullimin
natyral të ajrit ‐ pa nevojë për oxhak.
Hiri fluturues dhe ai fundërrues duhen bartur deri në deponi në mihjet e shterruara Bardh
dhe Mirash/Fusha e Mihjes Siboc Jug në pronë të Mihjes së KEK‐ut ‐ me anë të shiritave të
mbyllur transportues, ku në dalje tek deponia, do të lagështohen 15‐20% për të parandaluar
fluturimin e pluhurit dhe në këtë mënyrë do të stabilizohet edhe deponia.
Pikat kryesore të shkarkimit të ndotësve dhe nusprodukteve, përveç oxhakut të gazrave
dalës, janë silosi i hirit fundërrues (për hi e zgjyrë), stabilimenti i desulfurizimit (për gjips)
dhe ESP (për hi fluturues).
Ujërat e zeza mblidhen nga pikat e ndryshme dhe dërgohen në impiantin e trajtimit të
ujërave të zeza, lokacioni i të cilit planifikohet në fqinjësi të kullës ftohëse. Pas trajtimit,
ujërat e zeza shkarkohen në trupin pranues natyror, Lumi Sitnica. Përveç ujërave të zeza
industriale, ujërat e zeza nga TCKR‐ja, jane si ujëra të zeza sanitare dhe ujëra të zeza
rrjedhëse.
Fig.26: Plani i situacionit i TCKR
Fig. 27: Preja tërthore turbinës
Sipas përshkrimit të mëposhtëm, modeli i impiantit të dyfishtë të energjisë dhe ngrohjes qendrore
është kryer me programin (softuerin) Thermoflow.
Impianti i dyfishtë i energjisë dhe ngrohjes qendrore do të dizajnohet si një termocentral i lartë
efikas me aftësinë për t'u konvertuar për të siguruar avull të procesit në impiantin e ngrohjes
qendrore aty pranë. Performanca e termocentralit nuk do të ndikohet nga asnjë mjet për shkak të
kërkesës së projektimit për të siguruar avullimin e nxjerrjes nga kondensatorët ekzistues të ngrohjes
qendrore.
1 Impianti i kazanit 11 Tankerët me naftë
2 Turbina e avullit dhe gjeneratori
12 Silosi i Hirit fluturues
3 Transformatorët 13 Impianti CCS (sekuestrimi i CO2)
4 SCR (reduktimi selektik katalitik)
14 Shiritat bartës
5 ESP (filtri elektrostatik) 15 Hapësira për largimin e ujit nga gjipsi
6 Impianti DGD dhe për gur gëlqeror
16 Impianti për trajtimin e ujërave të zeza
7 Kulla ftohëse me oxhak të integruar për gazra dalës
17 Stabilimenti i Ruajtjes së Ujit në Lokacion
8 Stacioni pompues për kullën ftohëse
18 Objekti i administratës dhe parkingu
9 Trajtimi i ujit brut 11 Tankerët me naftë
10 Depoja e kemikalieve dhe punëtoria
12 Silosi i Hirit fluturues
19 Sipërfaqja e shtrirjes së ndërtimit
Impianti i ngrohjes qendrore përbëhet nga 2 njesi me kapacitet prej 100% të ngrohjes qendrore dhe
pajisjeve ndihmëse me kapacitet prej 70 MJ / s secila apo me kapacitet total prej 140 MJ / s15.
Fig.28: Skema teknologjike e TCKR16
Fig.29 Shtrirja bazike e lokacionit TCKR
15 Sipas Dizajnit Konceptual Rev.3, Poyry, 21 Gusht 2018 ku është trajtuar “Skenari Bazë”
16 Sipas Dizajnit Konceptual Rev.3, Poyry, 21 Gusht 2018 ku është trajtuar “Skenari Bazë”
Fig.30: Pamje nga ajri e shtrirjes së zonës së TCKR‐së dhe infrastrukturës përcjellëse
4.6. Ujërat e zeza
Ujërat e zeza krijohen nga operimi i termocentralit me qymyr dhe nënkomponentat tjera:
Ujërat e zeza nga trajtimi kimik i ujërave (rigjenerim i këmbyesit jonik);
Ujërat e zeza nga sistemi ftohës;
Ujërat e zeza yndyrore nga kazantorja dhe turbina;
Ujërat e zeza nga trajtimi i gazrave dalës (desulfurizimi);
Uji nga shpëlarja e kazanit, para‐ngrohësit të ajrit dhe të ngjashme;
Ujëra të zeza sanitare; dhe
Ujërat e reshjeve nga sipërfaqet e punës në termocentral.
Të gjitha rrjedhat e ujërave të zeza do të kontrollohen dhe lirohen në mjedis vetëm pas
analizës dhe trajtimit të duhur të ujërave që shkarkohen.
Burimet e ujërave të zeza sanitare nga TCKR‐ja kufizohen në ujërat e zeza nga kantina, si dhe
hapësirat e banjove/tualeteve. Këto sasi uji do të trajtohen përmes impiantit të trajtimit
biologjik. Përndryshe, do të ndërtohet impianti vetanak i trajtimit biologjik në TCKR, që të
bëj trajtimin e përshtatshëm të ujërave për shkarkim në trupin ujor.
(1) Impianti i kazanit
(10) Depoja e kemikalieve dhe punëtoria
(2) Turbina e avullit dhe gjeneratori
(11) Tankerët me naftë
(3) Transformatorët (12) Silosi i Hirit fluturues
(4) SCR (reduktimi selektik katalitik)
(13) Impianti CCS (sekuestrimi i CO2)
(5) ESP (filtri elektrostatik)
(14) Shiritat bartës
(6) Impianti DGD dhe për gur gëlqeror
(15) Depoja e gjipsit
(7) Kulla ftohëse me oxhak të integruar për gazra dalës
(16) Impianti për trajtimin e ujërave të zeza
(8) Stacioni pompues për kullën ftohëse
(17) Stabilimenti i Ruajtjes së Ujit në Lokacion
(9) trajtimi i ujit brut
(18) Objekti i administratës dhe parkingu
Fig.31 Koncepti i menaxhimit të ujërave të zeza në TCKR, burimi: Studimi Konceptual, POYRI Switzerland v.3, 2018
Sipas përshkrimit konceptual, TCKR‐ja do të ketë trajtimin e ujërave të ndarë në 3 procese të
ndryshme si më poshtë:
FGD blow down
Cooling tower blow down
Boiler emergency blow down
Physical‐chemical treatment
Oilywater collection system
Discharge equalizing basin
Dirtydrains & effluents collection system
Chemical drains & effluents collection system
Oilywater treatment system
Neutralizationplant
Boiler emergency blow down pit
Clean drain collection system
Treatedwaste water retention
pond
Treated waste water reservoir
Dirtydrains & effluents treatment system
Sewagecollection system
Sewagetreatment system
Discharge to water course
Re‐use: FGD make‐up
Off‐site disposal
Re‐use as
Re‐use :Ashmoistening Dust suppression
Re‐use: Water steam cycleor raw water basin
1. Ujërat e ndotura të trajtuara që nuk duhet të shkarkohen në një rrjedhë uji grumbullohen
dhe përmbahen në një pellg (rezervuar të hapur) të dedikuar dhe ri‐përdoren për shtypjen e
pluhurit të qymyrit, lagështimin e hirit ose aplikacioneve të ngjashme.
2. Ujërat e ndotura të trajtuara që nuk janë të përshtatshme për ripërdorim, p.sh. për shkak
të ngarkesës së saj të kripës, por janë në përputhje me standardet e shkarkimit, mblidhen në
pellgun (rezervuar të hapur) e barazimit të shkarkimit dhe pastaj shkarkohen;
3. Uji i ndotur i trajtuar i përshtatshëm për ri‐përdorim mblidhet në rezervuarin e ujërave të
ndotura të trajtuara dhe ri‐përdoret në aq sa ka kërkesa. Teprica tejkalon në pellgun e
barazimit të shkarkimit dhe shkarkohet.
Gjithashtu ujërat e reshjeve mblidhen me sistemin e drenazhimit dhe kalojnë përmes sitave
të separacionit dhe grasove, trajtohen para se të shkarkohen në trupa natyrorë.
4.7. Furnizimi me lëndë djegëse i TCKR
Kur diskutohet manipulimi i qymyrit dhe linjitit, është e nevojshme të theksohet
transportimi i qymyrit dhe linjitit nga zonat e mihjes. Qymyri dhe linjiti duhen transportuar
me shiritat bartës. Në rast se transportimi bëhet brenda një rajoni urban, ai duhet të jetë
sistem i mbyllur dhe të operohet nën presionin atmosferik, ashtu që të minimizohet pluhuri
fluturues. Për të shmangur emisionet e pluhurit, duhet kushtuar vëmendje e posaçme
ngarkimit dhe shkarkimit të qymyrit dhe linjitit. Gjegjësisht, lartësia e rënies së qymyrit apo
linjitit në pirg apo ndërmjet shiritave bartës duhet të jetë sa më e ulët që është e mundur,
për të shmangur emisionet e pluhurit.
Transporti i qymyrit nga mihja, separacionit të qymyrit, operimi i depos së qymyrit si dhe
mirëmbajtja, janë përfshirë brenda obligimeve të Mihjes së KEK‐ut. Pikat e furnizimit të
qymyrit dhe dorëzimit të qymyrit të TCKR‐së janë në lokacionin e TCKR‐së.
Lënda djegëse e ruajtur në pirgje të hapura paraqet mundësinë e emisioneve të pluhurit për
shkak të erës. Për të parandaluar këtë, është e domosdoshme të ruhet një lagështi e
mjaftueshme e lëndës dhe të spërkatet pirgu me ujë megjithatë kjo është nën kompetencë
të KEK‐ut.
Për parandalimin e ndikimit nga shkarkimi, depozitimi dhe manipulimi i qymyrit dhe linjitit,
por edhe për aditivat si gëlqerja, guri gëlqeror, amoniaku, etj., do te përdoren Teknikat me
te Mira ne Dispozicion – TMD (BAT).
Shtresimi dhe përzierja e lëndës djegëse bëhet në atë mënyrë që të sigurohen kushte stabile
të djegies dhe të zvogëlohen emisionet e pikut.
Për të pasur operim stabil të termocentraleve, lënda djegëse duhet të ketë karakteristika të
barazueshme. Për të arritur këtë qëllim, lënda shpesh shtresohet apo përzihet, varësisht nga
spektri i specifikimeve të centralit me djegie. Lënda djegëse, pas gërmimit në mihje dhe
transportimit deri në pirg, nuk digjet menjëherë. Zvogëlimi i thërmijave të lëndës bëhet me
repartin e thërmimit ‐ ku me anë të mullinjve thërmues ‐ tkurret granula e lëndës djegëse.
Lënda e trajtuar në këtë mënyrë mund të transportohet me shirita bartës deri në bunkerët e
kazanit. Kapaciteti dhe numri i bunkerëve të kazanit dizajnohen për të mbështetur operimin
normal të termocentraleve, pra gjeneratorin me avull. Normalisht, ka gjashtë deri në tetë
bunkerë kazani, me kapacitet të mjaftueshëm për operim të gjeneratorit me avull në
kapacitet nominal, në kohëzgjatje prej katër deri në tetë orë me cilësinë më të dobët të
linjitit. Lagështia e linjitit në atë pikë luhatet nga 30‐45%. Kjo implikon mundësinë e
zvogëlimit të emisioneve te pluhurit. Për të siguruar kushte të mira dhe të shëndosha të
punës në bunkerë, thërmues, si dhe të sistemit të manovrimit me linjit, duhet të merren
disa masa të caktuara. instalimi i sistemeve të shpluhurimit me thithje të ajrit në pikat e
transferit si dhe tek shiritat e mbyllur bartës është një shembull i qasjes së ndërtimit.
Për kërkesën e linjitit në central, kapaciteti i nevojshëm i shiritave bartës paraqitet tek tabela ne vijim:
Tabela 4. Kapaciteti i shiritave bartës
Linjiti dorëzohet tek “porta e termocentralit” (Fig.31) shiriti bartës (2x100%) Madhësia
maksimale e thërmijave hyrëse është 50 mm. Nevojitet një thërmues me kapacitet 1500 t/h,
Madhësia e bllokut/impiantit Mesatare Lënda më e keqe
Shiritat bartës
Tonë/h
Bllok me 450 MW (+/‐ 20 MW) (neto) 520 710 1500
supozohet të ketë edhe sita para tyre, ashtu që të tejkalohen thërmuesit për fraksionet e
imta të linjitit. Renditja skematike e pikës së dorëzimit të linjitit shihet si ne fig.
Fig.31: Renditja skematike e pikës së dorëzimit të linjitit
Sistemi i furnizimit të lëndës djegëse nga mihja do të jetë një depo e besueshme e ruajtjes
së qymyrit me kapacitet prej 15 ditësh konsumi me ngarkesë të plotë, siç është paraparë
(pra 175,000 tonë për central 450 MW (+/‐ 20 MW) (neto)). Zakonisht, pirgjet kanë gjerësi prej
45 metrash me lartësi maksimale prej 16 metrash. Pirgu me dimensione të tilla mund të
mbajë 400 tonë/m, pra për 175,000 tonë 450 MW (+/‐ 20 MW) (neto), nevojitet një pirg i
gjatë 450 metra. Përndryshe, do të nevojiten dy pirgje.
Fig. 32: Renditja e pirgjeve për bllok me 450 MW (+/‐ 20 MW) (neto) me një palosës
P ile 4 5 x 4 5 0 m
o r
2 x 4 5 x 2 3 0 m
fo r1 7 5 . 0 0 0 to
n s
4.8. Kualiteti i lëndës djegëse
Parametrat e cilësisë së linjitit, sipas testeve laboratorike, janë dhënë tek tabela e
mëposhtme.
Tabela 5: Parametrat e cilësisë së hirit
Cilësia e lëndës djegëse ndikon në masë të madhe në efikasitetin e kazanit. Efekti i cilësisë
së linjitit tek efikasiteti i kazanit, sipas përvojës me blloqet e Kosova B, paraqitet tek tabela
më poshtë.
Tabela 6: Karakteristikat e hirit dhe përbërja
Burimi: Parametrat e analizave te qymyrit dhe hirit te qymyrit nga shpimet kërkimore te kryera para luftës dhe
pas luftës ne fushën Veriore – Sibovc, KEK, 2018
PARAMETRAT MIN. MAX.
LHV (kJ/kg) 7500 9000
Sulfur (%) 0.65 1.98
Hiri (%) 10.9 28.7
Lagështi (%) 33.8 47.1
Karbon (%) 21.7 26.00
Azot (%) 0.4 0.6
Hidrogjen (%) 1.6 1.9
Baza e thatë e klorit mg/kg <0.01 <0.01
Baza e thatë e florit mg/kg 49.8 70.6
PARAMETRAT MIN. MAX.
Temperatura e deformimit të hirit (°C)
1168 1220
Temperatura e hemisferes së hirirt (°C)
1200 1278
Temperatura e rrjedhes së hirit (°C)
1220 1312
SiO2 (%) 29.13 67.76
Al2O3 (%) 3.16 26.88
Fe2O3 (%) 5.43 12.95
CaO (%) 9.49 59,98
MgO (%) 1.94 6.85
K2O (%) 0.35 2.56
Na2O (%) 0.19 1.1
SO3 (%) ‐ ‐
TiO2 (%) 0.22 0.77
4.9. Sistemet e hirit
Mënyra e trajtimi të hirit dhe do të bëhet në një minierën e shteruar të Bardhit dhe
Mirashit, e cila është përcaktuar me planin e ri minerar dhe investiv i përgatitur nga KEK. Më
poshtë ipen koordinatat dhe loakcioni i deponisë së hirit dhe gjipsit.
No X Y
1 7504100 4724925
2 7503062 4724160
3 7503472 4723420
4 7504308 4723808
5 7504198 4724783
Hiri fundërrues, hiri fluturues dhe zgjyra do të mund të transportoheshin në minierën e
shteruar të Bardhit dhe Mirashit (e shënjuar me të kuqe), me anë të shiritit të mbyllur
transportues ose opcionale në rast të prishjes së shiritit me anë të kamionëve.
Fig.33 Lokacioni i deponisë së hirit dhe gjipsit (me sipërfaqe)
Teknologjia e rekomanduar po ashtu edhe nga TMD (BAT) është që trajtimi i hirit fundërrues
të bëhet sipas sistemeve për trajtim të thatë të hirit. Hiri i cili do të prodhohej nga procesi i
djegjes, do të mblidhej dhe të ftohej në sistemin e ftohjes së hirit. Ky hi pastaj do të
transportohej mekanikisht në një silos i cili do të ketë kapacitet të ruajtjes së hirit për 3 ditë.
Hiri i fundërrues, i cili ruhet në silo të poshtme të hirit, do të transportohet në deponi, me
anë të sistemit transportues të shiritave të mbyllur dhe në rast të operimit emergjent ose
kur hiri përdoret për qëllime komerciale mund të transportohet me kamion.
Ky sistem i trajtim të hirit, sic u cekë edhe më sipër rekomandohet edhe me TMD (BAT) pasi
që në këtë mënyrë ul konsumin e ujit e në të njejtën mënyrë ulë edhe derdhjet e ujit në
Sitnicë.
Hiri fluturues i kapur në filtrat elektrostatik (ESP) do të transportohet nëpërmjet sistemit të
tipit të transportit të ajrit nën presion në silo të magazinimit të hirit, kapaciteti i të cilit do të
jetë i barabartë me sasinë e hirit të 3 ditëve të funksionimit të njësisë me linjitin më të keq.
Sistemet e transportit të hirit fluturues do të jenë të mbyllura për të parandaluar derdhjen e
hirit dhe do të përdorin materiale të përshtatshme për vetitë gërryese të hirit. Përveç kësaj,
sistemi duhet të jetë plotësisht i mbyllur, i shtrënguar me gaz dhe tërësisht i thatë.
Nga silosi, hiri i fundërrues dhe ai fluturues do të transportohet në gjendje të lagur me anë
të shiritave transportues të tipit të mbyllur për në deponi. Uji për lagështim do të jetë uji i
ricikluar nga sistemi DGD dhe Impianti i trajtimit të ujit. Hiri fundërrues dhe siloja e hirit
fluturues duhet të pajisen me minimumi dy lidhje ngarkimi për kamionë, të cilat do të
mundësojnë shfrytëzimin edhe në industri të ndryshme të prodhimit të çimentos, ndërtimit
të rrugëve, bërjen e tullave etj.
I gjithë hiri fluturues, hiri fundërrues, gjipsi në gjendje të lëngësht dhe llumi nga impianti për
trajtimin e ujërave duhet të përcillen nëpërmjet shiritave transportues në deponinë e
dedikuar. Një transportues i mbyllur (tub) është një zgjidhje moderne për transport, pasi që
dizajni i tillë mundëson bartjen sa më të mirë dhe efikase. Në rrymën e kthimit, rrip është i
mbyllur me anën e pista përballet në mënyrë që nuk ka rrjedhje. Me përdorimin e
transportuesit me shirit përmes shiritave të mbyllur shmangen shkarkimet e mundshme
gjatë transportit. Përveç kësaj, përzierja e hirit dhe gjipsit krijon një material të përzier më të
mirë për transport sesa të transportoheshin vec e vec.
Fig. 33: Skema e transportit të hirit me anë të sistemit me shirita të mbyllur
Deponia e hirit dhe gjips do të ndërtohet dhe operohet në përputhje të plotë me kërkesat
ligjore të BE‐së dhe Republikës së Kosovës. Direktiva e Këshillit 1999/31 / EC e 26 Prillit 1999
mbi deponitë e mbeturinave ka përcaktuar kërkesat e përgjithshme për të gjitha klasat e
deponive duke përfshirë lokacionin, kontrollin e ujit dhe menaxhimin e rrjedhjeve të ujit dhe
mbrojtjen e tokës dhe ujit.
4.10. Sistemet e naftës/ndezjes
Sistemi i ndezjes do të ishte me madhësi mesatare për një nxehtësi që nuk tejkalon 8‐10% të
nxehtësisë së bojlerit në ngarkesë të plotë, ndërkohë që sistemi i ngrohtë do të ishte me
madhësi për një kapacitet që nuk tejkalon 30% të të nxehtësisë së bojlerit në ngarkesë të
plotë.
Normalisht, ky lloj i centralit me ngarkesë bazë përdor 0.1‐0.2 % të kërkesës totale për lëndë
djegëse (pra 1000 tonë/vit për bllok 450 MW (+/‐ 20 MW) (neto) apo edhe më pak).
Mazuti ka nevojë për ngrohje të vazhdueshme, si dhe ai avull normalisht tërhiqet nga daljet
e turbinave kur centrali është në operim e sipër. Për ndezje, nevojitet avulli nga kazani
ndihmës si dhe për ndezje, përdoret nafta apo ngrohësit elektrikë.
Nafta e lehtë, përdoret për ndezjen e parë, si dhe për mbushjen e linjave për ndalje.
Konsumi i naftës së lehtë (dizel) është rreth 10% të përdorimit të mazutit.
4.11. Rrjedhat në masë dhe nus‐produktet
Kalkulimet për rrjedhën vjetore të materialeve në hyrje/dalje bëhen duke marrë parasysh
karakteristikat e hyrjes së lëndës dhe ato të centralit.
Për rrjedhat specifike, janë dhënë kalkulimet si më poshtë.
Konsumi i lëndës djegëse:
Efikasiteti i centralit: 42% ‐> nxehtësia specifike = maksimumi 8,571.43 MJ/MWh
Operimi: 7500 h/vit
Vlera e ulët kalorifikuese e linjitit: 7880 MJ/ton
Prodhimi i energjisë
(450 MW (+/‐ 20 MW) neto): 3,375,000 MWh/vit prodhim neto
Energjia e kërkuar në hyrje: 31,395,349 GJ/vit
Linjiti i kërkuar në hyrje: 3,984,181 t/vit (531.2 t/h)
Sasitë e hirit dhe zgjyrës:
Përmbajtja e hirit në linjit: 19.8%
Sasitë vjetore në dalje: 788,868 t/vit hi
Hisja e hirit fluturues: 85%
hisja e hirit dhe zgjyrës: 15%
Sasitë vjetore të hirit fluturues: 670,538 t/vit
Sasitë vjetore të hirit dhe zgjyrës 118,330 t/vit
Konsumi i gurit gëlqeror dhe prodhimi i gjipsit
Pikat e hyrjes dhe daljes për DGD (desulfurizuesi i gazrave dalës) janë të ndryshme, siç
paraqiten tek figura ne vijim.
Fig. 35: Pikat hyrëse dhe dalëse për DGD
Guri gëlqeror përdoret në procesin e Desulfurizimit të Gazrave Dalës (DGD), gjë që prodhon
gjipsin si nus‐produkt. Gjatë procesit të desulfurizimit të lagësht me zgjyrë guri gëlqeror,
ndodhin një sërë reaksionesh, që mund të ilustrohen me ekuacionin vijues:
CaCO3 + SO2 + 1/2O2 +2H2O → CaSO4 x 2H2O + CO2.
Kështu, konsumi i gurit gëlqeror varet nga përmbajtje të SO2 në gazra dalës. Pasi që vetëm
një pjesë e sulfurit, 39.8%, shkon në hi dhe zgjyrë për shkak të vetë‐desulfurizimit në kazan,
vetëm pjesa e mbetur prej 60.2% shkon në sistemin DGD. Kjo do të thotë që nga 0.91% të
sulfurit në linjit, vetëm 0.55% prodhon SO2 që shkon në impiantin e desulfurizimit. Në bazë
të raporteve stoikiometrike nga ekuacioni i desulfurizimit, si dhe humbjet për shkak të
papastërtive (supozuar në 7 për qind), konsumi i gurit gëlqeror është kalkuluar si:
3,948,181 tonë lëndë/v ‐> 36,256 tonë sulfur/v (0.91%)
60,2% prodhon SO2 ‐> 43,652 tonë SO2 /v
Konsumi i gurit gëlqeror >73,341 tonë CaCO3/v
Ekuacioni i njëjtë përdoret edhe për kalkulimin e sasisë stoikiometrike të gjipsit si nus‐
produkt. Kjo vlerë është zbritur për faktorin e efikasitetit të desulfurizimit prej 95 për qind, e
pastaj rritur për 10% për llogaritjen e heqjes së lagështisë së tepërt nga gjipsi i prodhuar (uji
i hequr i kthehet procesit). Sasia e gjipsit të prodhuar brenda vitit pastaj vlerësohet si:
Për 43,652 tonë SO2 /v, ×98%, plus 10% >126,466 tonë gjips/v
Kërkesat e termocentralit për ujë
Vlerësimi i ujit brut për centralin bazohet në konsumin e ujit brut nga konsumuesit e
përhershëm: kullat ftohëse, desulfurizimi, uji plotësues për ciklin avull‐ujë, si dhe rigjenerimi
përcjellës i përgatitjes kimike të ujit, uji sanitar dhe konsumuesit tjerë, si trajtimi i ujërave të
zeza dhe përdorimi i tij për lagështimin e hirit, etj. Konsumuesit e kohëpaskohshëm dhe
ndezja fillestare e sistemit nuk janë marrë parasysh këtu.
Konsumatorët më të mëdhenj të ujit brut janë kullat ftohëse. Nxehtësia që duhet hequr nga
sistemi i ftohjes varet nga efikasiteti neto i centralit, efikasiteti i kazanit, si dhe humbjet tjera
të energjisë. Duke marrë parasysh efikasitetin neto të termocentralit prej 43%, humbja e
ngrohjes përmes shkarkimit të gazrave dalës prej 10% të nxehtësisë në lëndë djegëse dhe
humbje të rrezatimit prej 2% të nxehtësisë në lëndë djegëse, energjia që do të hiqet nga
sistemi i ftohjes është 431 MJ/s. Me supozimin e dallimit të temperaturës së ujit ndërmjet
kullës ftohëse dhe grykave hyrëse e dalëse të kondensatorit prej 80C, sasia e ujit të ftohjes
do të jetë 12.9 m3 /s. Sistemi i ftohjes në TCKR do të jetë sistem i riqarkullimit, që do të
kërkojë plotësim të vazhdueshëm të humbjeve të ujit. Kërkesa totale e ujit për kullat ftohëse
është prezantuar në tabelën 7.
Tabela 7: Kërkesa e ujit brut për centralin referent
Burimi lit/sec m3/h m3/viti
Humbja në avullim 163.9 590.0 4,426,180
Humbja në pikla 0.26 0.92 6,902
Spastrimi i kullës ftohëse 91.7 330.00 2,475,660
Gjithsej 255.8 920.9 6,908,742
Kërkesa totale e ujit brut për centralin referent, në bazë të vlerësimeve të kërkesës për ujë
brut që kanë konsumuesit e përhershëm është paraqitur më poshtë në tabelën 8.
Tabela 8: Kërkesa e ujit brut për centralin referent
Burimi lit/sec m3/h m3/viti
Konsumi i ujit për kullën ftohëse 255.8 920.9 6,908,742
Plotësimi për ciklin ujë‐avull 5.0 18.0 135,036
Përgatitja kimike e përzierjes ujë avull‐ujë 4.7 17.0 127,534
Ventilatorët e hirit 8.3 30.0 225,060
Desulfurimi (FGD) 25.0 90.0 675,180
Transportimi në tubacion i hirit dhe zgjyrës (1:1) 0.6 2.3 17,255
Nevojat sanitare 8.3 30.0 225,060
Konsumatorë tjerë 5.6 20.0 150,040
Gjithsej 313.4 1,128.2 8,463,906
Gjithsej me ripërdorim për DGD dhe transportim të hirit 288.4 1,038.2 7,788,726
Ujërat rrjedhës nga sipërfaqet e TCKR‐së
Sidomos në zonën e TCKR‐së, janë të pranishme sasi të konsiderueshme të ujit nga reshjet.
Ujërat e tillë mblidhen në sipërfaqe të ndryshme, si kulmet, depoja e qymyrit dhe sipërfaqet
e asfaltuara. Reshjet vjetore në këtë zonë janë rreth 600 mm. Ujërat rrjedhës nga disa
sipërfaqe (kulmet dhe sipërfaqet e asfaltuara) mund të kenë vlerë të shtuar, p.sh. Të përdoren si
ujërat sanitare.
Sasia e ujërave sanitare të krijuara në central gjatë operimit është rreth 17,255 m3 në vit.
Sasia totale e ujërave rrjedhës që mund të përdoren për qëllime sanitare (rrjedhje nga
kulmet dhe sipërfaqe të asfaltuara) është 4,275.32 m3/vit, që përbën rreth 25% të sasisë së
ujërave që nevojiten për qëllime sanitare.
Trajtimi i ujërave dhe rrjedhave masive
Blloku me 450 MW (+/‐ 20 MW) (neto) vlerësohet të ketë nevojë për 1,038 m3/h (288 l/s)
rrjedhë uji bruto në mesatare.
Uji i kazanit duhet të demineralizohet. Konsumi mesatar është i ulët, normalisht 1‐2 % të
gjenerimit të avullit, pra 3‐5 kg/s (10‐20 t/h). sidomos në rastin e kazanëve superkritikë, pasi
që nuk ka shpëlarje të vazhdueshme, konsumi është i ulët ‐ por kriteret e cilësisë janë të
larta. Dizajnët i impianteve të trajtimit të ujit janë ilustruar tek figura ne vijim.
Fig.36: Impianti i trajtimit të ujërave
Fig. 37: Paraqitja skematike e impiantit demineralizues
Depozita e ujit të demineralizuar duhet të ketë kapacitet ruajtjeje së paku 1,000 m3, si dhe
që të mundësojë dy ndezje pa ndonjë periudhe pritëse shtesë. Kapaciteti i vazhdueshëm i
impiantit demineralizes është zakonisht vetëm 3‐5 % të gjenerimit të avullit (pra 10‐20 kg/s
për të mbuluar humbjet gjatë operimit normal).
Cikli avull‐ujë ka impiant të zbutjes së kondenzatit prej 2 x 50 %. Ky është në thelb instalim i
filtrimit me këmbim jonik, me dysheme të përzier, pas pompave kryesore të kondensatit.
Cilësia e ujit gjatë operimit normal kontrollohet me oksigjen e amoniak. Ky sistem përdoret
gjerësisht në instalimet super kritike.
Fig.38: Baraspesha e ujit për central me lëndë të pluhurzuar me 450 MW (+/‐ 20 MW) (neto).
Uji i ftohjes qarkullohet nga pellgu i kullës ftohëse me avullim deri tek kondensatori i
turbinës, si dhe prapa me dy pompa qarkulluese 50%. Përveç këtyre, duhet të ketë dy
pompa të vogla për fazat e ndezjes apo fillimit. Koka e pompimit është normalisht rreth 20
m, si dhe do të definohet në fazën e dizajnit final të centralit. Sistemi i qarkullimit është
normalisht me pastrim të vazhdueshëm me topa gome për kondensatorët e turbinës.
Nevojat plotësuese të ftohjes (gjeneratori, sistemi i vajosjes së turbinës, si dhe konsumatorë
tjerë në impiantin e kazanit) shërbehen me sistemin e qarkullimit të mbyllur. Ky lidhet me
sistemin kryesor të qarkullimit të ujit ftohës përmes këmbyesve të nxehtësisë me pllaka
(kapacitet 2 x 100%). Kjo renditje siguron operim pa probleme, si dhe pastrimi i këmbyesve
të ndërmjetëm mund të bëhet derisa centrali është në operim të plotë.
Rryma të ndryshme të ujërave të zeza krijohen nga centralet me djegie të linjitit. Për të
zvogëluar emisionet në ujë dhe për të shmangur kontaminimin e ujërave, do të ndërmerren
masat që janë konsideruar si TMD (BAT) dhe mund të përmblidhen si më poshtë:
Koncepti i menaxhimit të ujërave të zeza është i bazuar në tre klasa të ujërave të ndotura:
1. Uji i trajtuar i ndotur që nuk duhet të përfundojë në një trup ujor mblidhet në pellgun e
mbajtjes së ujërave të ndotura të trajtuara dhe ri‐përdoret për lagështimin e pluhurit të
qymyrit, lagështim të hirit ose aplikime të ngjashme.
2. Ujëra të trajtuara që nuk janë të përshtatshme për ripërdorim, p.sh. për shkak të
ngarkesës së saj të kripës, por janë në përputhje me standardet e shkarkimit, mblidhet në
pellgun stabilizues të shkarkimit dhe pastaj shkarkohet në trup ujor.
3. Ujë i trajtuar i përshtatshëm për ri‐përdorim mblidhet në rezervuarin e ujërave të
trajtuara dhe ri‐përdoret në aq sa ka kërkesa. Teprica mblidhet në pellgun stabilizues të
shkarkimit dhe pastaj shkarkohet në trup ujor.
Depozitimi i qymyrit dhe linjitit në sipërfaqe të mbuluara me drenazhim dhe kolektorë është
konsideruar si TMD (BAT). Çdo rrjedhë sipërfaqësore (atmosferike) e zonave të depozitimit
që merr me vete thërmijat e lëndës djegëse duhet kolektuar dhe trajtuar (fundërruar) para
se të shkarkohet. Niveli përkatës i emisioneve TMD (BAT) në ujin e shkarkuar konsiderohet
të jetë më pak se 30 mg/l.
Sasitë e vogla të ujërave të kontaminuar me vajra nuk mund të eliminohen nga centrali. Në
përgjithësi, puset e ndarjes së vajrave janë të mjaftueshëm për të parandaluar ndonjë
dëmtim mjedisor.
4.12 Teknologjitë e kontrollimit të emisioneve
4.12.1. Desulfurizimi
Përshkrimi i detajuar i teknologjive të kontrollimit të emisioneve jepet në kapitullin 5
(Vlerësimi i Ndikimit në Mjedis). Më poshtë, janë dhënë tiparet e zgjedhura të metodave të
vlerësuara si të përshtatshme për centralin e ri me 450 MW (+/‐ 20 MW) (neto).
4.12.2.Emisionet NOx
Siç do të paraqitet më hollësisht tek Kapitulli 5, teknikat që janë shqyrtuar për zvogëlimin e
NOx janë si vijon: optimizimi i djegies, kombinimi i teknikave të tjera primare për zvogëlimin
e NOx (si ajri në faza, lënda djegëse në faza, riqarkullimi i gazrave dalës, LNB), reduktimi
selektiv jo‐katalitik (SNCR),reduktimi selektiv katalitik (SCR) me anë të amoniakut i cili ruhet
në formë të uresë si dhe teknikat e kombinuara për zvogëlimin e NOx dhe SOx.
TCKR do të përdorë teknikën më së shpeshti të aplikuar për zvogëlimin e oksideve të azotit
në gazra dalës nga centralet e mëdha me djegie. Teknika SCR bazohet tek reduktimi i NOx në
azot, në një dysheme katalitike, nga reaksioni me amoniak (NH3) në një temperaturë
optimale operimi prej rreth 300‐450 °C, siç paraqitet në ekuacionet vijuese:
4 NO + 4 NH3 + O2 ↔ 4 N2 + 6 H2O 2 NO2 + 4 NH3 + O2 ↔ 3 N2 + 6 H2O 6 NO2 + 8 NH3 ↔ 7 N2 + 12 H2O
Reduktimi i NOx është më i madh me shfrytëzimin e disa shtresave katalizatore. për të
arritur efikasitet të lartë të heqjes së NOx si dhe për të minimizuar rrëshqitjen e NH3, është
sidomos me rëndësi të arrihet raporti homogjen NH3‐në‐NOx në gazrat dalës. Një nivel prej
më pak se 5 mg/Nm3 është niveli përkatës i TMD për amoniakun. Ky nivel gjithashtu shmang
problemet në shfrytëzimin e ardhshëm të hirit fluturues dhe aromës së gazrave dalës në
zonën përreth. Njësia SCR zakonisht instalohet në tubin shkarkues të gazrave dalës të
kazanit, ashtu si do të jetë për TCKR‐në.
Amoniaku do të përdoret si agjent reduktimi. Zakonisht ruhet në enë si tretësirë e lëngshme
apo në një gjendje të likuifikuar (amoniak anhidrik) në presion më të lartë sesa presioni i
avullit (rreth 17 bar) në temperaturë maksimale. Numri i instalimeve që përdorin amoniak të
likuifikuar tejkalon numrin e instalimeve që përdorin agjentë të tjerë, sepse kostoja e kg të
amoniakut është më e ulët, duke mundësuar kosto më të ulët operimi. Shpenzimet e
investimeve për depozitimin e amoniakut, përfshirë edhe masat e sigurisë, janë më të ulëta
gjithashtu.
Fig.39: Nën‐njësia e tretjes amoniak/ajër, me depozita ruajtjeje
Për t’u përdorur, amoniaku i likuifikuar duhet të avullohet në amoniak të gaztë. Kjo arrihet
në një avullues me ngrohje elektrike, me avull apo me ujë të nxehtë. Amoniaku pastaj tretet
me ajër para se përzierja të injektohet në gazin dalës. Injektimi bëhet përmes një sistemi
pipëzash për të arritur përzierje homogjene të amoniakut me gazin dalës. Një mikser statik
mund të vendoset në kanalin e gazit dalës për të përmirësuar më tutje përzierjen. Për të
arritur efikasitet të lartë të heqjes së NOX si dhe për të minimizuar shkarjen e NH3, është
sidomos me rëndësi të arrihet raporti homogjen NH3 me NOX në gazrat dalës.
Shkalla e heqjes së NOX varet nga katalizatori i përdorur: në raporte të larta NH3 me NOX,
mund të arrihet efikasitet i lartë i heqjes NOX, por njëkohësisht sasia e amoniakut të
papërdorur (shkarja e NH3) në gazra dalës të pastër rritet në masë të konsiderueshme.
Shkarja e amoniakut duhet të jetë sa më e ulët që është e mundur, për të shmangur rrezikun
që NH3 të reagojë me SO3 në gazin dalës gjatë ftohjes së gazrave dalës, që mund të çojë
drejt prishjes dhe korodimit të sipërfaqeve ngrohëse nga formimi i bisulfateve të amoniakut
((NH4)HSO4).
Materialet kryesore që përdoren si katalizatorë në SCR janë si vijon:
Oksidet e metaleve bazë (p.sh. TiO2, V2O5, WO3, SiO2),
Zeolitet,
Oksidet e hekurit, ose
Karboni i aktivizuar.
Periudha e jetëgjatësisë së katalizatorit zakonisht shkon nga 3 deri në 7 vjet në blloqet me
qymyr. Këto shifra të përgjithshme mund të dallojnë varësisht nga disa faktorë specifikë për
lokacionin, si lloji i pajisjeve, karakteristikat e lëndës djegëse, kapaciteti, operimi i centralit,
koncentrimi në hyrje i NOx, shkalla e reduktimit të NOx, raporti amoniak/ure me NOx, si dhe
shkarja e lejueshme e amoniakut. Zgjedhja përfundimtare e katalizatorit do të bëhet me
specifikimin teknik përfundimtar të TCKR‐së.
Reduktimi i NOx është më i madh me shfrytëzimin e disa shtresave katalizatore. Efikasiteti i
separacionit në sistemin SCR luhatet ndërmjet 80 dhe 95%.
4.12.3. Filtri elektro‐statik
Filtrat elektro‐statikë (ESP) operojnë ashtu që thërmijat ngarkohen dhe ndahen nën
ndikimin e një fushe elektrike. ESP‐ja përbëhet nga një kuti me dysheme hinke, me rreshta
pllakash që formojnë vendkalime përmes të cilave rrjedh gazi dalës. Vendosur në qendër të
secilit kalim, emeton elektroda të elektrizuar me rrymë direkte të tensionit të lartë, që
sigurohet me kompletin e transformatorit/korrigjuesit (T/R). Fusha elektrike aplikohet
përgjatë elektrodave me rrymë të vogël direkte me tension të lartë (60‐120 kV). tensioni i
aplikuar është mjaft i lartë për të jonizuar molekulat e gazit afër elektrodave, duke rezultuar
kështu një kurorë të dukshme. Rrjedha e joneve të gazit nga elektrodat emetuese përgjatë
kalimeve të gazit drejt pllakave të tokëzuara grumbulluese përbën atë që quhet rryma e
kurorës.
Kur kalojnë përmes gazit dalës, jonet e ngarkuara përplasen dhe ngjiten me partikulat e hirit
fluturues të pezulluara në gaz. Fusha elektrike shtyn thërmijat e ngarkuara jashtë rrjedhës së
gazit drejt pllakave të tokëzuara, ku ato mblidhen në një shtresë. Pllakat periodikisht
pastrohen nga një sistem goditës për të çliruar shtresën drejt bunkerëve të hirit si një masë
e aglomeruar.
Grimcat hiqen nga rrjedha e gazit në katër faza:
Përmes aplikimit të një ngarkese elektrike në pluhur;
Përmes vendosjes së pluhurit të ngarkuar në një fushë elektrike;
Me kaplimin (aglomerimin) e pluhurit mbi elektrodën grumbulluese;
Me heqjen e pluhurit nga sipërfaqja e elektrodës.
ESP‐të përdoren gjerësisht në centralet e mëdha me djegie si dhe janë të afta të operojnë në
një spektër të gjerë temperaturash, presionesh e kushtesh të ngarkesës me pluhur
Fig.40: Konfigurimi themelor i ESP‐së
Shpërndarja uniforme e shpejtësisë së gazrave dalës është e dëshirueshme përgjatë gjithë
prerjes gjatësore, sepse siguron efikasitetin maksimal grumbullues të njësisë. Për të arritur
performancën më të mirë nga filtri, rrjedha e gazit përmes njësive optimizohet për të ofruar
rrjedhë uniforme për të parandaluar anashkalimin e fushës elektrike nga gazrat dalës.
Dizajnimi i duhur i gypave hyrës dhe përdorimi i mjeteve të shpërndarjes së rrjedhës brenda
pipëzës hyrëse mund të ndihmojë arritjen e rrjedhës uniforme në hyrje të filtrit.
4.12.4. Gërryesit e lagësht për kontrollim të SO2
Rreth 40% të sulfurit largohet me procesin e vetë‐desulfurizimit në kazan, për shkak të
përmbajtjes së konsiderueshme të CaO në linjit. Kjo pjesë e sulfurit do të hiqet në ESP dhe
filtri me qeska. Pjesa e mbetur e sulfurit, në formë të SO2, hiqet me anë të teknologjisë së
desulfurizimit të gazrave dalës (DGD).
Gërryesit e lagësht janë teknologjia DGD më së shpeshti e përdorur për kontrollim të SO2 në
gjithë botën (rreth 80% e tregut, si dhe përdoren në kazanë të mëdhenj). Tretësit me bazë
kalciumi, natriumi dhe amoniaku janë përdorur në përzierje tretëse, që injektohen në enë të
dizajnuara enkas për të reaguar me SO2 në gazra dalës. Tretësi i preferuar në operim të
gërryesve të lagësht është guri gëlqeror, pasuar nga gëlqerja. Guri gëlqeror përdoret më së
shpeshti si tretës, pasi që është i disponueshëm në sasi të madhe, në shumë vende, si dhe
është më i lehtë të përpunohet sesa tretësit tjerë. Nus‐produktet janë ose gjipsi ose një
përzierje e sulfateve/sulfiteve të kalciumit, varësisht nga mënyra e oksidimit.
Gazrat dalës që dalin nga sistemi i kontrollit të thërmijave zakonisht kalojnë përmes një
këmbyesi nxehtësie dhe hyjnë në absorbuesin e DGD‐së, në të cilin SO2 hiqet në kontakt
direkt me një tretësirë ujore të gurit gëlqeror të bluar imët, ku përmbajtja CaCO3 e gurit
gëlqeror duhet të jetë më shumë se 95% CaCO3. Tretësira e freskët e gurit gëlqeror
vazhdimisht ngarkohet në absorbues. Gazrat dalës të gërryer kalojnë në eliminatorin e
avullit dhe emetohen në atmosferë nga oxhaku apo kulla ftohëse.
Fig.41: Konfigurimi i elementeve të njësisë së desulfurizimit të gazrave dalës
Ajri në gazra dalës shkakton pak oksidim, si dhe produkti i fundit i reaksionit është përzierje
e lagësht e sulfatit të kalciumit dhe sulfitit të kalciumit (zgjyrë). Hapi i sforcuar i oksidimit
(me spektër pH prej 5‐6), in situ apo ex situ (në gërryes apo në një dhomë të ndarë reagimi)
që përfshin injektimin e ajrit prodhon nus‐produktin komercial, gjipsin, me anë të reaksionit
vijues:
SO2 + CaCO3 + 1/2O2 + 2H2O = CaSO4 x2H2O + CO2
Sistemet DGD me gur gëlqeror të lagësht natyrshëm vuajnë nga një mjedis agresiv operimi,
që shpie drejt korrodimit, erozionit dhe abrazionit. Rruga e gazrave dalës nga hyrja e
absorbuesit e deri tek shkarkimi në oxhak duhet mbrojtur, për shembull me anë të
mbështjelljes me gomë apo leskër, kundër sulmeve acidike të shkaktuara nga ftohja
adiabatike si dhe ngopja e gazrave. Elementet brengosëse janë tubat hyrës, absorbuesi,
sistemet e ringrohjes së tubit dalës, si dhe mbështjellësit e oxhakut. Të gjitha pjesët që
trajtojnë tretësirën i nënshtrohen goditjeve korroduese dhe abrazive. Këto janë zonat e
spërkatjes, tankerët, axhitatorët, pompat, tubat, valvulat dhe të gjitha pajisjet e dehidrimit.
Norma e reduktimit të SO2 për disa njësi ekzistuese DGD fillon në 85%. Megjithatë, normat e
sotme të reduktimit për teknologjinë e përmendur janë prej 92 deri në > 99%, varësisht nga
lloji i absorbuesit.
4.12.5. Shkarkimi i gazrave dalës ‐ oxhaku kundrejt kullës ftohëse
Njësitë më të reja të mëdha me qymyr/linjit përdorin kulla ftohëse për shkarkimin e gazrave
dalës. Kombinuar me ajrin e lagësht (avulli ujor është më pak i dendur se ajri i thatë), gazrat
e ngrohtë dalës formojnë një masë të madhe të vetme të ajrit të ngrohtë dhe shkojnë
përpjetë më shumë sesa gazrat dalës që do të dilnin nga oxhaku. Fraksionet ndotëse janë
sidomos në rastin e kullës ftohëse me avullim, ku shtëllunga e gazrave dalës përzihet me
ajrin e lagësht të kullës. Efekti i kombinuar ngritës dyfishon lartësinë efektive të oxhakut,
duke ulur kështu në masë të madhe nivelet e ndotësve në nivel toke përreth centralit.
Në rastin e djegies së pluhurzuar, do të ketë me gjasë të lartë impiant të desulfurizimit të
gazrave dalës të lagësht (DGD) që shkarkon gazra të ngopur dalës në 60‐70 °C. Me këtë
rregullim, nuk ka nevojë për ri ngrohje të atyre gazrave dalës për të eliminuar shtëllungën e
dukshme nga oxhaku dhe për të mbajtur të thatë muret e eliminimi i këmbyesve të
ftohjes/këmbyesve ri ngrohës ul koston e impiantit DGD.
5 . VLERËSIMI I NDIKIMIT NË MJEDIS
Analiza e vlerësimit të gjendjes ekzistuese të mjedisit si dhe vlerësim i ndikimeve te
mundshme të cilat janë si pasojë e proceseve (veprimeve) që kryhen në TCKR tregojnë se
deri të kvantifikimi i të dhënave mund të vihet sipas një analize gjithëpërfshirëse .
Gjatë punës kontinuele të TCKR vie deri te rritja e emisionit të materieve ndotëse nga puna
e mekanizmit qe përdoren për nevojat e TCKR, krijohet zhurmë nga pajisjet, në mënyrë
indirekte mund të vie deri te ndotja e ujërave sipërfaqësore dhe sipërfaqeve të dheut afër
TCKR.
Ndikimet e mundshme mjedisore gjatë tre fazave të ciklit të jetës së TCKR janë vlerësuar si:
ndërtimi, operimi dhe dekomisionimi. Ndikimet më të rëndësishme në mjedis të
identifikuara gjatë përcaktimit të ndikimeve paraqiten në tabelat vijuese dhe përfshijnë
gjatësinë e pritshme, madhësinë, frekuencën dhe shtrirjen gjeografike të ndikimeve.
Tabela 9a: Përshkrimi i ndikimeve të mundshme gjatë fazës së ndërtimit
Ndikimi potencial; Kohëzgjatja e ndikimit
Madhesia e pritshme e ndikimit
Shpeshtesia e pritshme e ndikimit
Shkalla gjeografike e ndikimit
Emisionet në ajër Faza e ndërtimit‐2 vite
Mesatare Periodike (ditën‐natën)
E ulët – mesatare: Punishtja, rrugët transportuese
Ndikime pë shkak të gjenerimit të mbeturinave dhe bartjes
Faza e ndërtimit‐2 vite
E ulët në mesatare
Periodike
E ulët: Punishtja, deponia
Gjenerimi i ujërave të zeza dhe ndikimi I tyre në kualitetin e ujit
Faza e ndërtimit‐2 vite
E ulët (potencialisht e mesme gjatë vjeshtës dhe dmirit)
Vazhdueshme E ulët – mesatare: Punishtja,lumenjt
Zënja e tokës Faza e ndërtimit‐2 vite
E lartë Vazhdueshme E ulët
Ndikimi në përdorimin e tokës Faza e ndërtimit‐2 vite
E ulët në mesatare
Vazhdueshme E ulët
Ndikimi në kualitet të tokës Faza e ndërtimit‐2 vite
E ulët Vetëm në rast të aksidenteve
Lokale – punishtja dhe lokacioni më i afërt
Ndikimi nga zhurma Faza e ndërtimit‐2 vite
Mesatare Vazhdueshme – ditën‐natën
E ulët – mesatare: Punishtja, lokacioni më i afërt dhe rrugët transportuese
Ndikimi në natyrë dhe zonat e mbrojtura natyrore
Faza e ndërtimit‐2 vite
E ulët Vetëm në rast të aksidenteve
E ulët – mesatare: Punishtja, lokacioni më i afërt dhe rrugët transportuese
Tabela 9b: Përshkrimi i ndikimeve të mundshme gjatë fazës së operimit
Ndikimi potencial; Kohëzgjatja e ndikimit
Madhesia e pritshme e ndikimit
Shpeshtesia e pritshme e ndikimit
Shkalla gjeografike e ndikimit
Emisionet në ajër Jetëgjatësia operacionale (40 vite)
Mesatare Vazhdueshme Ulët – mesatare: Punishtja, rrugët transportuese
Ndikimi në kualitet të ajrit Jetëgjatësia operacionale (40 vite)
Mesatare e lartë
Vazhdueshme Mestare e lartë: Emisione locale dhe kombëtare,duke përfshi potencialisht ndikim ndërkufitar(varësisht nga kushtet meteorologjike)
Ndikime pë shkak të gjenerimit të mbeturinave dhe bartjes
Jetëgjatësia operacionale (40 vite)
E ulët Vazhdueshme E ulët: Deponia e hirit dhe zgjyrës; deponimit të kategorive të tjera të mbetjeve
Gjenerimi i ujërave të zeza dhe ndikimi I tyre në kualitetin e ujit
Jetëgjatësia operacionale (40 vite)
E ulët Vazhdueshme E ulët në të mesme: Marrësi natyral i ujërave të ndotura
Zënja e tokës Jetëgjatësia operacionale (40 vite)
Mesatare Vazhdueshme E ulët: Zona e TCKR (aktualisht zonë industriale)
Ndikimi në përdorimin e tokës Jetëgjatësia operacionale (40 vite)
E ulët në mesatare
Vazhdueshme E ulët në të mesme: Vendi TCKR dhe afërsia e menjëhershme
Ndikimi në kualitet të tokës Jetëgjatësia operacionale (40 vite)
E ulët në mesatare
Vetem në rast të aksidenteve
E ulët në të mesme: Vendi i TCKR, vendi i deponimit dhe rrugët e përdorura për asgjësimin e hirit dhe zgjyrës; Zonat më të mëdha në rast të emetimit të tepërt të ajrit
Ndikimi vizuel Jetëgjatësia operacionale (40 vite)
E lartë Vazhdueshme E ulët në të mesme: Objekti i ri industrial i dukshëm nga distanca deri në 15 km
Ndikimi nga zhurma Jetëgjatësia operacionale (40 vite)
E ulët Vazhdueshme Mesatar i ulët: Vendi TCKR dhe afërsia e menjëhershme
Ndikimi në natyrë dhe zonat e mbrojtura natyrore
Jetëgjatësia operacionale (40 vite)
E ulët Vetëm në rast të aksidenteve
I ulët ‐ mesatar: Vendi TCKR, depozita e hirit dhe zgjyrës, dhe afërsia e menjëhershme
Efektet e emisioneve elektromagnetike
Jetëgjatësia operacionale (40 vite)
E ulët Vazhdueshme E ulet: Vendndodhja e nënstacionit dhe afërsia e linjave të transmetimit të tensionit të lartë
Tabela 9c: Përshkrimi i ndikimeve të mundshme gjatë fazës së dekomisionimit
Ndikimi potencial; Kohëzgjatja e ndikimit
Madhesia e pritshme e ndikimit
Shpeshtesia e pritshme e ndikimit
Shkalla gjeografike e ndikimit
Emisionet në ajër Dekomisionimi (deri në 2 vite)
E ulët Periodike (ditën‐natën)
E ulët në të mesme: Punishtja, rrugët transportuese
Ndikime pë shkak të gjenerimit të mbeturinave dhe bartjes
Dekomisionimi (deri në 2 vite)
E ulët Vazhdueshme E ulët: Deponia e hirit dhe zgjyrës; deponimit të kategorive të tjera të mbetjeve
Gjenerimi i ujërave të zeza dhe ndikimi I tyre në kualitetin e ujit
Dekomisionimi (deri në 2 vite)
E ulët Vazhdueshme E ulët në të mesme: Marrësi natyral i ujërave të ndotura
Zënja e tokës Dekomisionimi (deri në 2 vite)
Mesatare Vazhdueshme E ulët:Zona e TCKR (aktualisht zonë industriale)
Ndikimi në kualitet të tokës Periudha e Dekomisionimit (Varësisht nga intensiteti)
E ulët në mesatare
Vetem në rast të aksidenteve
E ulët në të mesme: Vendi TCKR dhe afërsia e menjëhershme
Ndikimi nga zhurma Periudha e Dekomisionimit
E ulët Periodike (ditën‐natën)
E ulët në të mesme: Vendi TCKR, rrugët transportuese
5.1. Ndikimet në ajër
Aktiviteti i prodhimit nuk shoqërohet me ndotje të theksuar të ajrit. Termocentralet janë
emitues të mëdhenj të ndotësve të ndryshëm të ajrit që kanë ndikim në atmosferë në nivel
lokal, rajonal dhe global. Fokusi kryesor gjithashtu i quajtur si ndikim në cilësinë e ajrit, është
ndikimi në shkallë lokale, që shtrihet disa dhjetra kilometra prej burimit. Cilësia e ajrit
trajtohet në kuptimin e standardit të cilësisë së ajrit. Koncentrimet e ndotësve zvogëlohen
me rritjen e distancës nga burimet. Ndikimi në shkallë rajonale dhe globale rregullohet me
kufizimet shtetërore të emisioneve, të cilat përcaktohen me protokolle ndërkombëtare.
Emisionet më të rëndësishme në ajër nga djegia e linjitit janë SO2, NOX, CO, partikulat dhe
gazrat me efekt serrë, si N2O dhe CO2. Djegia e linjitit gjithashtu prodhon, në sasi të vogla,
substanca si metale të rënda (si merkuri, arseni, kadmiumi, vanadiumi, nikeli, etj.),
komponimet halide (përfshirë fluoridet e hidrogjenit), hidrokarbure të padjegura si dhe
komponime tjera të paqëndrueshme organike (VOCs). Shumica e këtyre komponimeve
shkarkohen të lidhura me partikula. Vetëm merkuri emetohet në mënyrë primare në gjendje
të gaztë (Hg0) si dhe është brengë e posaçme për shkak të toksicitetit dhe qëndrueshmërisë
në mjedis. Emisionet e dioksinave dhe furaneve nga termocentralet me qymyr janë të ulëta,
për shkak të karakteristikave të tyre specifike të djegies, si dhe përmbajtjes së sulfurit në
lëndë, që pengon formimin e këtyre komponimeve.
Në nivel lokal, SO2, NOx si dhe partikulat në fraksion PM10 dhe PM2.5 konsiderohen ndotës
kyçë. Termocentralet janë burime të mëdha edhe të CO, por në kushte normale të operimit,
ndikimi i tyre në cilësinë e ajrit është i neglizhueshëm. Koncentrimet e CO në ajër kanë të
njëjtin rend madhësie si SO2, derisa vlerat kufitare për CO janë 1000 herë më të larta sesa
për SO2.
Ndikimet në nivel rajonal kanë të bëjnë me transportin në distanca të mëdha të ndotësve të
ajrit disa qindra kilometra nga burimi. Ky ndikim kryesisht ka të bëjë me ndotësit sekondarë,
partikulat dhe ozonin. Termocentralet emetojnë sasi të mëdha të oksideve të azotit (NOx) si
dhe oksideve të sulfurit (SOx), të cilat pas transformimeve kimike në atmosferë formojnë
sulfate e nitrate. Të ashtuquajturat “partikula inorganike sekondare” (SIA) i nënshtrohen
transportit në distancë të madhe, si dhe janë përgjegjëse për zhvillimin e ndotjes së ajrit
rajonal në kuptimin e rritjes së koncentrimit në prapavijë të PM2,5, por edhe me PM10.
Sulfatet dhe nitratet në atmosferë që i nënshtrohen depozitimit të lagësht apo të thatë
shkaktojnë shira acidikë dhe eutrofikim, të cilat konsiderohen të jenë ndikuese mbi eko‐
sisteme. Ndotja e ozonit është gjithashtu brengë rajonale.
Ndikimet në nivel global kryesisht kanë të bëjnë me emisionet e gazrave me efekt serrë
(GHG), pra emisionet e CO2 nga termocentralet.
Ndikimi në cilësinë e ajrit lokal nga TCKR‐ është përshkruar në kapitujt vijues. Vlerësimi
fokusohet tek ndotësit primarë të emetuar, në raport me efektet potenciale në shëndetin
njerëzor, për shkak të inhalimit, gjë që rregullohet edhe me kornizën rregullative të BE‐së.
Ndotësit në shqyrtim kanë të bëjnë me emisionet e termocentraleve janë SO2, NO2, PM10,
PM2.5, CO, benzo(a)pireni, benzeni, merkuri gaztë si dhe metalet e rënda të lidhura me PM10
(As, Cd, Ni, Pb).
Edhe koncentrimet rajonale dhe të prapavijës nga ndotësit janë marrë parasysh, e sidomos
ndikimi i termocentraleve ekzistuese dhe planet e tyre të modernizimit të ardhshëm.
Burimet ekzistuese të emisioneve lokale janë: termocentralet (Kosova A dhe Kosova B),
mihja e linjitit, ekonomitë familjare, impianti i ngrohjes qendrore, si dhe transporti rrugor.
Emisionet nga disa prej këtyre burimeve do të ndryshojnë në të ardhmen. Është e
rëndësishme për vlerësimin e ndikimit kumulativ të marrë parasysh ndryshimet e
parashikueshme në emisionet nga burimet lokale.
Modelimi i Dispersionit të Ajrit
Janë prezantuar edhe të dhënat bazë meteorologjike në Kosovë, me të dhënat e modelimit
meteorologjik të siguruar me anë të modelit të Hulumtimit dhe Parashikimit të Motit (WRF).
Të dhënat e tilla përdoren për të modeluar ndotësit në ajër me modelin CALMET/CALPUFF.
Pasi që nuk ka pasur të dhëna të besueshme të matjes meteorologjike, modeli CALMET
është operuar me metodën pa vëzhgim.17
skenari bazë i emisioneve është përdorur për krahasimin e rezultateve të modelimit me
matjet e cilësisë së ajrit. Rezultatet e modelimit të dispersionit për vitin 2016 krahasohen
me matjet e cilësisë së ajrit në lokacionet vijuese: Rilindje, Mitrovicë, Pejë, Prizren,
Brezovicë, Hani i Elezit, Gjilan, Palaj, Obiliq dhe Dardishtë. Të dhënat e cilësisë së ujit janë
siguruar vetëm si mesatare mujore, si dhe mbulimi me të dhëna është mjaft i dobët.
Rezultatet e modelit tregojnë që në sipërfaqen e lokacionit të TCKR‐së, TC Kosova A dhe TC
Kosova B, ndikojnë në masë të konsiderueshme në një rreze prej 15‐20 km ku mund të jenë
shkak i tejkalimeve të koncentrimeve të NO2 dhe PM10, si dhe kontribuese të mëdha në
koncentrimet e SO2. Përveç TC Kosova A dhe B, njëri prej kontribuesve të konsiderueshëm
në koncentrimet e NO2 janë emisionet nga transporti rrugor, derisa emisionet nga
ekonomitë familjare kontribuojnë në koncentrimet e PM10 në ajër. Më tutje nga burimet e
modeluara, ndikimi në cilësinë e ajrit tkurret, por ende mund të jetë kontribues i
konsiderueshëm në koncentrimet e përgjithshme në zonat rurale, ku nuk ka burime të
konsiderueshme lokale. Vlerat kufitare të orës dhe ditës të SO2 nuk tejkalohen.
Koncentrimet maksimale të orës të SO2 në Palaj arrijnë deri në 55% të vlerës kufitare, derisa
koncentrimet maksimale ditore të SO2 në Obiliq arrijnë vetëm deri në 13% të vlerës kufitare.
Vlerat kufitare të orës me NO2 tejkalohen në 3 pika: Prishtinë – Rilindje, Palaj dhe Obiliq.
Vlerat kufitare ditore të PM10 tejkalohen në Prishtinë ‐ Rilindje, Obiliq dhe Dardhishtë.
Koncentrimet vjetore të PM10 nuk tejkalojnë vlerat kufitare. Koncentrimet vjetore të PM2.5
arrijnë deri në 80% të vlerës kufitare. Koncentrimet më të larta janë në Prishtinë ‐ Rilindje
dhe Obiliq.
17 Studimi i matjeve meteorologjike, 2017, në kuadër të VNMS të përgatitur për TCKR nga EIHP (2018).
Lokacioni SO2 (µg/m3) NO2 (µg/m3) PM10 (µg/m3) PM2.5 (µg/m3)
MAKS(1h) LV= 350 µg/m3
MAKS(24h) LV= 125 µg/m3
MAKS (1h) LV= 200 µg/m3
Mesatarja Vjetore LV= 40 µg/m3
MAKS (24h) LV= 50 µg/m3
Mesatarja vjetore LV= 40 µg/m3
Mesatarja vjetore LV= 25 µg/m3
Prishtina ‐ IHMK 108.89 11.60 172.81 11.26 46.69 14.47 13.78
Prishtina ‐ Rilindje
118.04 13.07 208.62 17.06 76.88 21.09 20.22
Drenas 31.66 6.17 49.34 0.81 4.12 0.43 0.25
Mitrovicë 23.49 11.57 37.19 0.52 6.81 0.31 0.19
Pejë 5.01 1.77 8.47 0.07 1.49 0.06 0.04
Prizren 7.52 2.13 8.30 0.21 1.69 0.15 0.09
Brezovicë 5.83 1.17 7.83 0.08 0.94 0.09 0.06
Hani i Elezit 5.39 2.28 8.82 0.22 1.39 0.17 0.12
Gjilan 16.97 5.04 27.03 0.29 2.74 0.19 0.13
Palaj 192.57 13.33 275.32 3.65 38.25 11.91 7.31
Obiliq 114.07 16.04 209.61 10.60 65.13 23.24 20.52
Dardhishtë 77.00 9.62 109.02 5.30 58.89 18.90 11.19
Duke marrë parasysh performancën model dhe rezultatet në Tabelën e sipërme, mund të
konkludohet se burimet e modeluara ndikojnë ndjeshëm në cilësinë e ajrit në rreze prej 15‐
20 km, ku ato mund të jenë shkaku i vetëm i tejkalimeve të NO2 dhe PM10 dhe një
kontribut në tejkalimet e mundshme të SO2. Më tej nga burimet e modeluara, ndikimi në
cilësinë e ajrit zvogëlohet por mund të jetë ende një kontribut i rëndësishëm në
përqendrimet e përgjithshme në zonat rurale ku nuk ka burime të rëndësishme lokale.
Përqendrimet SO2 dominohen nga emetimet e Kosovës A dhe Kosova B. Modelimi tregon se
vlerat kufitare për orë dhe ditore të SO2 nuk janë tejkaluar, por ndikimi nga burimet e
modeluara ka potencial të shkaktojë tejkalimet në vlerat kufitare për orë të SO2 në
vendbanimet në afërsi (duke përfshirë edhe Prishtinën). Rezultatet tregojnë se ata mund të
kontribuojnë deri në 5% të vlerës kufitare për orë 40 km larg, në Gjilan.
Fig 42. Modeli i dispersionit: përqendrimet maksimale në orë për SO2 – majtas, përqendrimet maksimale ditore të SO2 – djathtas (burimi EIHP në kuadër të hartimit të VNMS për TCKR, viti 2018)
Vlerat kufitare në orë të NO2 janë tejkaluar në 3 vende, Prishtinë‐Rilindje, Palaj dhe Obiliq,
dhe janë shumë afër tejkalimit në Prishtinë‐IHMK. Ndikimi i burimeve të modeluara
zvogëlohet me distancën, por rezultatet tregojnë se ato mund të kontribuojnë më pak se 5%
të limitit për orë në 60 km larg në Hani i Elezit.
Fig 43. Modeli i dispersionit: përqendrimet maksimale në orë për NO2 – majtas, përqendrimet maksimale vjetore të SO2 – djathtas (burimi EIHP në kuadër të hartimit të VNMS për TCKR, viti 2018)
Sa i përket cilësisë së sistemit të matjes së ndotjes së ajrit, vlerësimi ka treguar që deri sa
nuk ka nevojë të rritet numri i pikave të matjes, duhen bërë më shumë përpjekje për të
siguruar cilësi të mjaftueshme të të dhënave nga matjet. Sasia e të dhënave të
disponueshme nga stacionet matëse është mjaft e vogël. Nga 12 pika të matjeve të PM10
dhe PM2.5 , ka të dhëna vetëm nga 5 pika. Nga 10 pika të matjes të NO2 dhe SO2, të dhënat
janë në dispozicion vetëm nga 7, respektivisht 6 pika.
Ndikimi i TCKR në cilësinë e ajrit sic u cekë më sipë është bërë edhe përmes modelimit për
shpërndarjen e emetimeve të TCKR si i vetëm burim. Përqendrimet rezultuese përfaqësojnë
kontributin e emetimeve të TCKR në përqendrimet SO2, NO2, PM10 dhe PM2.5.
Përqëndrimi maksimal i mesatareve në orë dhe 24 orëshe analizohen për të vlerësuar
ndikimin maksimal të mundshëm të TCKR. Fushat maksimale të përqendrimit që rezultojnë
për SO2, NO2, PM10 dhe PM2.5 janë treguar në figurat e mëposhtme.
Fig 44. Modeli i dispersionit: përqendrimet maksimale në orë për SO2 – majtas, përqendrimet maksimale ditore të SO2 ‐ djathtas(burimi EIHP në kuadër të hartimit të VNMS për TCKR, viti 2018)
Fig 45. Modeli i dispersionit: përqendrimet maksimale në orë për NO2 – majtas, përqendrimet maksimale vjetore të SO2 ‐ djathtas(burimi EIHP në kuadër të hartimit të VNMS për TCKR, viti 2018)
Fig 46. Ndikimi i emetimeve të PM10 nga TCKR: përqendrimet maksimale ditore të PM10 ‐ mesatare majtas, përqendrimet mesatare vjetore PM10 – djathtas (burimi EIHP në kuadër të hartimit të VNMS për TCKR, viti 2018)
Fig 47. Ndikimi i emetimeve PM2.5 nga TCKR: përqendrimet mesatare vjetore PM2.5 (burimi EIHP në kuadër të hartimit të VNMS për TCKR, viti 2018)
Komisionimi i TCKR duhet të jetë në vitin 2023, duke zëvendësuar TC Kosova A. Përkundër
prodhimit më të lartë të energjisë elektrike (62%), emetimet vjetore të CO2 nga KRPP do të
jenë më të ulta se emetimet në TC Kosova A për vitin 2016, efikasitetin e djegies. Tabela 9a
tregon krahasimin e parametrave të punës dhe emetimet e CO2 në KRPP dhe në Kosovë A.
Tabela 10a. Krahasimi i TC Kosova A dhe TCKR (burimi EIHP në kuadër të hartimit të VNMS për
TCKR, viti 2018)
Të dhënat Kosova A TCKR Dallimi (%)
Konsumi i Linjtit (t) 3,523,360 3,984,181 13.1
Gjenerimi elektrik (MWh) 2,314.809 3,750,000 62.0
Operimi i termocentralit (h) 5,426 7,500 38.2
Emisionet CO2 s (t) 3,188,870 3,170,930 0.6
Emisionet specifike CO2 per kWh (g/kWh) 1,378 846 38.6
Emisionet nga TCKR‐ja
Emisionet e përmbledhura të TCKR—së në ajër për ndotësit janë paraqitur në tabelën e
mëposhtme.
Tabela 10b. Llojet e emisioneve nga TCKR (burimi EIHP në kuadër të hartimit të VNMS për TCKR,
viti 2018)
Komponenti/procesi Ndotësit
Djegia e linjitit SO2, NOx, PM10, PM2.5, CO, benzo(a)piren, benzen, Hg i
gaztë, metale të rënda: As, Cd, Ni dhe Pb në PM10.
Deponimi dhe manipulimi
me linjit në depon e
qymyrit në TCKR
PM10, metale të rënda: As, Cd, Ni dhe Pb në PM10
Emisionet nga djegia e linjitit
Sipas dizajnit TCKR përbëhet nga një bllok me kullën ftohëse me rrymim natyror. Shkarkimi i
gazrave dalës nga blloku bëhet nga kulla ftohëse. Emisionet e gazrave dalës përmes kulles
ftohëse është alternativë ndaj emisioneve përmes oxhakut. Efekti i transportit të gazrave
dalës në hapësira më të larta atmosferike arrihet në këtë rast nga dallimet në dendësi
ndërmjet përzierjes së shtëllungës së gazrave dalës/kullës ftohëse si dhe ajrit relativisht të
ftohtë ambiental, si dhe jo nga temperatura e lartë e vetë gazit dalës.
Rrjedha e masës ajrore nga kulla ftohëse është shumë herë më e vogël sesa ajo e gazrave
dalës. Brenda kullës ftohëse, rrjedha e gazrave dalës është e lidhur me ajrin e lagësht të
kullës ftohëse. Përzierja e gazrave dalës dhe ajrit të lagësht del nga kulla ftohëse. Sipas
literaturës, krahasimi ndërmjet shkarkimeve të kullës ftohëse dhe oxhakut tregon që
koncentrimet me shpejtësi ere të ulët dhe të mesme janë më të ulëta në rastin e shkarkimit
nga kulla ftohëse. Shkarkimi përmes oxhakut konvencional është më i mirë vetëm në rast të
erërave të forta. Modelimi i shkarkimit të gazrave dalës përmes oxhakut konvencional do të
çonte tek një koncentrim më i lartë i parashikuar në mjedis. Ndikimi i emisioneve të TCKR‐së
në ajër analizohet për shkarkimin e gazrave dalëse konvencionale përmes oxhakut. Analiza e
ndjeshmërisë së lartësisë së oxhakut tregon që lartësia me 150 metra për TCKR‐në do të jetë
aq e lartë sa të sigurojë përputhjen me standardet e cilësisë së ajrit.
Emisionet e termocentralit janë prezantuar ne tabelën e me poshtme. Gama e emisioneve
të metaleve e dhënë në atyrshme në tavanet e qymyrit.
Tabela 11 është për shkak të luhatjeve në koncentrimet e tyre në mostrat e hirit dhe
qymyrit, që do të mund të shpjegohej me luhatjen e natyrshme në tavanet e qymyrit.
Tabela 11 ‐ Të dhënat hyrëse të emisioneve për TCKR (burimi EIHP në kuadër të hartimit të VNMS
për TCKR, viti 2018)
Ndotësi Emisione vjetore Emisione maksimale të orës
SO2 956.2 tonë 127.5 kg/orë
NOx 1,083.7 tonë 144.5 kg/orë
Partikulat 63.7 tonë 8.5 kg/orë
Benzo(a)piren 0.05 kilogramë ‐
Benzen 2 tonë ‐
CO 1,274.9 170
Termocentrali i ri do të duhet që në çdo fazë të operimit të ketë emisionet e garantuara si
më poshtë:
Ndotësi Njësia Standardi i
Projektit
Dioksidi i Sulfurit (SO2) (i thatë, 0 oC, 1 atm, 6% O2)
Mesatarja vjetore
Mesatarja ditore ose mesatarja gjatë mostrimit
mg/Nm3 ≤ 75
≤ 110
Oksidet e Sodiumit (NOx) (i thatë, 0 oC, 1 atm, 6% O2)
Mesatarja vjetore
Mesatarja ditore ose mesatarja gjatë mostrimit
mg/Nm3 ≤ 85
≤ 125
Moniksidi i Karbonit (CO) (i thatë, 0 oC, 1 atm, 6% O2)
Mesatarja vjetore
Mesatarja ditore ose mesatarja gjatë mostrimit
mg/Nm3
100
Partikulat (i thatë, 0 oC, 1 atm, 6% O2)
Mesatarja vjetore
Mesatarja ditore ose mesatarja gjatë mostrimit
mg/Nm3 ≤ 5
≤ 10
Zhiva (Hg) (i thatë, 0 oC, 1 atm, 6% O2)
Mesatarja vjetore
Mesatarja vjetore e mostrave të mbledhura gjatë një viti
mg/Nm3
≤ 4
Gjithashtu do të instalohen Sistemet e monitorimit të Shkarkimeve të Vazhdueshme (CEMS)
për të matur, shfaqur dhe regjistruar CO, CO2, H2O, NOx, SO2, Hg, Partikulat (PM), O2,
shkallën volumetrike të rrjedhjes dhe temperatura e gazrave që shkarkohen në tymtar. Ky
informacion gjithashtu do të transferohet për tu shfaqur dhe regjistruar përmes sistemit
DCS. CEMS do të jetë në harmoni të plotë me të gjitha kërkesat dhe direktivat e autoriteteve
përkatëse në Kosovë sa i përket emetimeve të termocentraleve.
Qasja për kapjen dhe ruajtjen e karbonit
Kapja dhe ruajtja e karbonit (CCS) është procesi i kapjes së dioksidit të karbonit (CO2) të
liruar si proces i prodhimit të energjisë. Kjo teknologji ka për qëllim kapjen e CO2 nga burime
të mëdha industriale, të tilla si TCKR, duke e transportuar atë në një vend magazinimi dhe
duke e depozituar atë në një vend ku nuk do të hyjë në atmosferë, normalisht një formacion
gjeologjik nëntokësor.
Qëllimi është të pengojë lirimin e sasive të mëdha të CO2 në atmosferë.
Struktura e TCKR duhet të projektohet dhe ndërtohet në mënyrë që:
‐ sigurohet që hapësira e përshtatshme në lokacion të jetë e disponueshme për pajisjet e
nevojshme për të kapur dhe ruajtur dioksidin e karbonit siç përcaktohet nga Direktiva e BE‐
së 2010/75/EU e Parlamentit Europian dhe Këshillit të datës 24 nëntorit 2010 mbi emetimet
industriale dhe parandalimin dhe kontrollin e integruar të ndotjes; dhe
‐ mundësojë përshtatjen e TCKR‐së në të ardhmen me kapjen dhe ruajtjen e dioksidit të
karbonit
Sa i përket projektit të TCKR është paraparë një sipërfaqe prej përafërsisht. 16,000 m2 për
këtë qëllim dhe stacionin e kompresorëve në rast se do të jetë e mundur që ky sistem ti
përshtatet teknologjisë së TCKR.
Depozitimi sipërfaqësor dhe transportimi i linjitit
Transporti i linjitit nga mihja deri në TCKR do të bëhet me sistemin e mbyllur të shiritave,
kështu që emisionet kanë të bëjnë me pikën e transferimit. Sipas BREF‐ve për CMD, duhen
përdorur shirita të mbyllur me pajisje të shpluhurimit, ose shirita të hapur me mburoja ere,
për të zvogëluar prodhimin e pluhurit në transport.
Emisionet e pluhurit nga depot e qymyrit kanë të bëjnë me operacionet e
ngarkim/shkarkimit, si dhe me erozionin nga era. Emisionet varen nga madhësia e
sipërfaqes së deponimit, si dhe sasisë së materialit të qarkulluar. Emisionet gjithashtu varen
nga mosha e pirgjeve, përmbajtjes së lagështisë, si dhe përmasave të thërmijave të imta
agregate.
Pa masa kontrolli të pluhurit, me qarkullim vjetor prej 5.5 milionë tonësh linjit, emisionet
janë dhënë në tabelën ne vijim.
Tabela 11: Emisionet nga depoja e qymyrit në TCKR
Ndotësi Emisione vjetore
PM10 (tonë) PM2,5 (tonë)
Manipulimi me qymyr 6.0 0.6
Erozioni i erës 1.2 0.1
Burimi: Kalkulimet e Insitutit i Energjisë Hrvoje Pozar,2018
Sipas BREF‐ve, kontrolli i pluhurit për deponimin e qymyrit bëhet me aplikimin e sistemit të
spërkatjes së ujit dhe mburojave të erës, për të zvogëluar emisionet e pluhurit fluturues.
Reduktimi i emisioneve për spërkatje është 50% ndërsa për mburojat e erës 30%. Kur
përdoren spërkatja e kombinuar me mburojat e erës, zvogëlimi i emisioneve është 85%.
Emisionet e pluhurit për shkak të erozionit të erës janë rreth dhjetë herë më të mëdha sesa
emisionet prej manipulimit. Kështu, duhet të ketë masa zbutëse për të minimizuar
emisionet e pluhurit fluturues për shkak të erozionit të erës. Erozioni nuk është modeluar,
për shkak të pasigurisë së lartë në kuptimin e parametrave të emisioneve.
Transportimi dhe depozitimi i zgjyrës dhe hirit
Hiri dhe zgjyra do të transportohen me anë të shiritave të mbyllur transportues deri në
pjesën e depozitimit (deponia e hirit dhe gjipsit) brenda ish‐mihjes së linjitit. Nuk do të ketë
emisione të pluhurit nga transportimi dhe depozitimi i zgjyrës dhe hirit pasi që në hyrje të
deponisë apo në dalje të shiritave do të lagështohen në masën 15‐20%, duke ndikuar kështu
edhe në ngritjen e stabilitetit të deponisë.
Ndikimi i shtëllungës së kullës ftohëse
Në kushte të caktuara meteorologjike, mund të shihet shtëllunga e avullit që del nga
shkarkimi i kullës ftohëse. Dukshmëria dhe turbullira e shtëllungës varen nga kushtet
klimatike.
Kushte të favorshme meteorologjike për dukshmërinë e shtëllungës janë kur ajri është i
ngopur plotësisht apo afër ngopjes. Ajri i lagësht që vjen nga kulla ftohëse i shton
atmosferës më shumë avuj uji, gjë që çon drejt ngopjes dhe prodhimit të piklave të ujit, të
cilat shihen si shtëllungë e kullës ftohëse. Shtëllunga e kullës ftohëse zakonisht bëhet e
dukshme në ditët e ftohta të lagështa, pra është më e dukshmja në ditët e vjeshtës dhe
dimrit. Kullat e ftohjes mund të shkaktojnë emisione në ajr / imisione të baktereve,
legionelave dhe mikrobeve të tjera që shkaktojnë ndikime negative shëndetësore në rastet
kur nuk bëhet dizajnimi adekuat i kullës dhe sistemit të qarkullimit të ujit, në rastet kur nuk
bëhet mirëmbajtja adekuate e sistemit të ftohjes dhe monitorimi i kualitetit të ujit që del nga
kulla.
Emisionet nga mihja e linjitit
Termocentralet ekzistuese Kosova A dhe B aktualisht shfrytëzojnë linjitin nga mihja e
Sibocit, që mund të jetë edhe burimi i linjitit për TCKR‐në.
Emisionet e pluhurit janë brengë e madhe në kuptimin e eksploatimit të linjitit. Pluhuri
është term i përgjithshëm për thërmijat e imta që suspendohen në atmosferë. Pluhuri
klasifikohet sipas madhësisë së thërmijave, gjë që është faktor i rëndësishëm për
dispersionin atmosferik, transportimin dhe heqjen nga atmosfera. Thërmijat e imta nuk janë
të dukshme, edhe pse në koncentrim të lartë mund të paraqiten si lloj mjegulle në
atmosferë. Madhësitë e partikulave të përhapura me pluhurin e qymyrit përfshijnë TSP‐të, si
dhe fraksionet e masës prej PM10 dhe PM2.5.
Pluhuri i mihjes së qymyrit është përzierje komplekse dhe heterogjene që përmban më
shumë se 50 substanca. Përmbajtja minerale varet nga madhësia e partikulave në pluhur
dhe nga tavani i qymyrit. Mineralet më të shpeshta që gjenden në pluhurin e mihjes janë
kaolinitet, illitet, kalcitet, piritet dhe kuarci (silikate). Përbërësit qymyrorë të pluhurit të
inhalueshëm në mihje sipërfaqësore janë tejet të ndryshueshëm si dhe varen nga fazat e
operacionit minerar.
Qymyri, por edhe pluhuri i tij përmbajnë edhe metale të rënda. Përmbajtja e tyre natyrisht
varet nga tavani i qymyrit dhe rajoni gjeografik.
Emisionet nga aktivitetet minerare
Pluhuri fluturues në zonën e mihjes sipërfaqësore vjen nga gërmimi, manipulimi dhe
transportimi i linjitit dhe djerrinës brenda zonës së mihjes.
Pajisjet kryesore minerare në mihjen e Sibocit janë ekskavatorët me kova, sistemet e
shiritave bartës dhe palosësit. Të njëjtat pajisje të mihjes së vazhdueshme përdoren edhe
për linjit edhe për operacionin e djerrinës në mihjen e Sibocit. Pasi që pajisjet minerare
funksionojnë brenda mihjes, pluhuri që gjenerohet kryesisht do të kufizohet brenda
lokacionit të mihjes. Sipas literaturës, thërmijat mbi 100 μm kanë gjasë të depozitohen
brenda 6 deri në 9 m nga një nivel i ulët i emisioneve. Thërmijat që kanë diametër nga 30
μm deri në 100 μm kanë gjasë t’i nënshtrohen depozitimit të penguar. Thërmijat e tilla me
gjasë depozitohen disa qindra metra më larg, varësisht nga turbulencat atmosferike.
Thërmijat e vogla si PM10 kanë më shumë gjasë të largohen nga mihja dhe të përhapen me
ajër.
Emisionet nga gërmimet, ngarkim/shkarkimi dhe transporti në mihjet e linjitit
Ujitja e sipërfaqeve të thata, spërkatësit e ujit në kova, stacione të shiritave, si dhe rrethoja
me spërkatje uji në kufijtë e mihjes dhe shiritat e linjitit, do të duhej ta kufizonin këtë
ndikim.
Tabela 12: Emisionet nga operacionet e mihjes së linjitit (burimi Ekonerg, Studimi VNMS v.6, hartuar nga
Orion)
Skenari i
emisioneve Mihja Aktiviteti
Emisione vjetore Emisione të orës
PM10
(tonë)
PM2,5
(tonë)
PM10
(kg/h)
PM2,5
(kg/h)
Gjendja bazë
(2013)
Sibovc
Mihjet dhe transporti i linjitit 6.7 1.0 1.59 0.24
Gërmimi, transporti dhe depozitimi i
djerrinës
11.2 1,7 2,66 0,40
Erozioni i linjitit nga era 105,8 15,9 80,53 12,08
Erozioni i djerrinës nga era 128,0 19,2 97,41 14,61
Sitnica Mihjet dhe transporti i linjitit 0,5 0,1 0,13 0,02
Erozioni i linjitit nga era 52,9 7,9 40,26 6,04
Emisionet e Sibovc Mihjet dhe transporti i linjitit 9,0 1,4 2,15 0,32
Skenari i
emisioneve Mihja Aktiviteti
Emisione vjetore Emisione të orës
PM10
(tonë)
PM2,5
(tonë)
PM10
(kg/h)
PM2,5
(kg/h)
ardhme (Kosova
B + TCKR) Gërmimi, transporti dhe depozitimi i
djerrinës 11,0 1,7 2,62 0,39
Erozioni i linjitit nga era 105,8 15,9 80,53 12,08
Erozioni i djerrinës nga era 128,0 19,2 97,41 14,61
Emisionet e
lidhura me TCKR Sibovc Mihjet dhe transporti i linjitit 5,0 0,7 1,18 0,18
Emisionet nga pajisjet lëvizëse dhe automjetet e mihjes
Si pajisje ndihmëse, përdoren automjete e pajisje me dizel. Ndotësit e ajrit në gazrat dalës të
automjeteve janë thërmijat, NOx, SO2, CO, hidrokarburet dhe VOC.
Lëvizja e automjeteve krijon pluhur nga fërkimi sipërfaqësor i tokës. Brenda zonës së mihjes,
sipërfaqja e tokës është e mbuluar me pluhur, kështu që lëvizja e automjeteve shkakton
edhe ri‐suspendimin e pluhurit nga toka. Krijimi i pluhurit varet shumë nga lagështia e
sipërfaqes dhe shpejtësia e automjetit. Brenda mihjes sipërfaqësore, automjetet lëvizin
ngadalë, gjë që zbut krijimin e pluhurit. Pluhuri i krijuar nga lëvizjet e automjeteve zakonisht
i nënshtrohet fundërrimit afër zonës së origjinës. Kjo do të thotë që shumica e pluhurit të
krijuar nga lëvizja e automjeteve brenda mihjes sipërfaqësore do të precipitojë prapë
brenda mihjes.
Lëvizja e automjeteve në rrugë të pashtruara në kufirin e mihjes, e sidomos afër zonave të
banuara, mund të ketë potencialisht efekt negativ në cilësinë e ajrit. Ndikimi në kuptimin
hapësinor është i kufizuar tek zona në afërsi të rrugëve të pashtruara (disa dhjetra metra
nga rruga) si dhe ndodh vetëm kur automjetet kalojnë. Për shkak të intensitetit të ulët,
pluhuri i krijuar nga lëvizjet e automjeteve do të mund të kishte potencialisht më shumë
ndikim në depozitimin e pluhurit afër rrugës së pashtruar sesa në koncentrimin e thërmijave
në ajër (koncentrimi i PM10).
Emisionet tjera nga mihja
Zjarret për shkak të ndezjes spontane të linjitit ndodhin në shpatet e mihjes sipërfaqësore, e
më rrallë, në fronte gërmimi dhe depo të linjitit. Damarët e linjitit ndizen për shkak të
oksidimit të sulfurit të ndezshëm, i cili në kontakt me oksigjenin atmosferik prodhon
energjinë ngrohëse që duhet për vetë‐ndezje. Ndikimet kryesore mjedisore të ndezjes
spontane të linjitit janë: emisionet e gazrave me efekt serrë (GES) (si CO2, CH4); si dhe
emisionet e gazrave të tjera, si CO, N2O, SOx, pluhuri, etj.
Ndezja spontane është çështje tejet e koncentruar tek lokacioni, si dhe nuk ka faktorë të
publikuar emisionesh që mund të përdoren.
Emisionet nga termocentralet ekzistuese dhe infrastruktura përcjellëse
Të dhënat e emisioneve për termocentralet ekzistuese Kosova A dhe B
për burimet “A3”, “A4”, “A5” dhe “B1+“B2” përfaqësojnë emisionet nga TC Kosova A dhe B .
Tabela 13: Të dhënat e orës të emisioneve (kg/h) për termocentralet Kosova A dhe Kosova B (burimi
Ekonerg, Studimi VNMS v.6, hartuar nga Orion)
Emisionet
(kg/h) A3 A4 A5 B1+B2
A4 – ESP
rikonstruktuar B1+B2 riparuar
kg/h kg/h kg/h kg/h kg/h kg/h
SO2 2290 2290 2290 7130 2290 310
NOx 460 460 460 1704 460 456
Pluhuri 177 742 177 2310 177 210
PM10 119 501 119 1560 119 203
PM2,5 48 203 48 633 48 150
Emisionet nga aktivitetet tjera jashtë projektit
Burimet kryesore të emisioneve jashtë projektit janë emisionet e amvisërive gjatë sezonës
së ngrohjes dhe transporti rrugor.
Tabela 14: Të dhënat e emisioneve për burimet lokale të emisioneve (duke përjashtuar termocentralin e
KEK‐ut dhe infrastrukturën e tij) (burimi Ekonerg, Studimi VNMS v.6, hartuar nga Orion)
Burimi Sipërfaqja
(ha) SO2 (kg/h) NOx (kg/h) PM10 (kg/h)
PM2,5 (kg/h)
Burimi i zonës
Prishtina – amvisëritë 1800 49,31 8,55 110,51 107,82
Obiliq – amvisëritë 300 0,19 0,85 12,96 12,62
Palaj – amvisëritë 20 0,02 0,10 1,55 1,51
Dardhishte – amvisëritë 72 0,03 0,15 2,22 2,16
Fushe Kosove – amvisëritë 572 0,39 1,75 26,65 25,95
Prishtina – trafiku rrugor 1800 0,0581 74,32 4,29 3,71
Obiliq – trafiku rrugor 300 0,0024 3,03 0,17 0,15
Fushe Kosove – trafiku rrugor 572 0,0003 0,32 0,02 0,02
Pika e Burimit
Termokos ‐ 188,78 15,47 2,75 2,10
Fig.42: Burimi i emisioneve të zonës
Koncentrimet rajonale në prapavijë
Territori i Kosovës mbulohet me gjashtë kuti të rrjetit. Prishtina dhe Obiliqi mbulohen me dy
kuti fqinje. Katër kuti rrjeti që mbulojnë pjesën e mbetur të territorit të Kosovës
konsiderohen të paraqesin koncentrime rajonale në prapavijë.
Dallimet në nivele rajonale të ndotjes ndikohen nga ndryshimet në emisione, bashkë me
luhatjet e përvitshme meteorologjike. Koncentrimi mesatar vjetor për periudhën 2010‐2013
është gjithashtu i dhënë.
Tabela 15: Koncentrimet rajonale të ndotësve në prapavijë (Mesatare vjetore) (burimi Ekonerg, Studimi
VNMS v.6, hartuar nga Orion)
Viti SO2 (µg/m3) NO2 (µg/m3) PM10 (µg/m3) PM2,5 (µg/m3)
2010 2,0 4,5 13,7 10,1
2011 3,2 4,8 13,7 11,2
2012 2,7 5,2 14,1 11,1
2013 2,6 5,2 13,7 10,5
Mesatare 2,6 4,9 13,8 10,7
Ndikimet e ardhme të termocentraleve në koncentrimet e ndotësve do të zvogëlohen
afërsisht për të njëjtën masë si për emisione. Megjithatë, kjo nuk do të sjellë zvogëlim të
konsiderueshëm të koncentrimeve të ndotësve në Prishtinë apo në vendbanimet tjera afër
termocentraleve. Aktualisht, emisionet e SO2, NOx dhe PM nga TC Kosova A dhe Kosova B
janë mjaft më të larta sesa vlerat kufitare të emisioneve; megjithatë, ndikimi i
termocentraleve në cilësinë e ajrit nuk është dominues, përveç në rastin e SO2. Shkaku i
tejkalimeve të vlerave kufitare të PM10 dhe PM2.5 janë emisionet nga ngrohja e amvisërive
dhe ndotja relativisht e lartë rajonale në prapavijë. Emisionet e pluhurit të imtë afër kufirit
të mihjeve të linjitit për shkak të erozionit të erës do të mund të shkaktonin tejkalim të
vlerave kufitare ditore me PM10. Trafiku rrugor ka ndikim dominues në ndotjen me NO2 në
Prishtinë, derisa në zonat tjera, termocentralet janë burim dominues, por koncentrimet me
NO2 janë nën vlerat kufitare.
Fokusi i vlerësimit është tek koncentrimet e SO2, NO2, PM10/PM2.5 për shkak të
karakteristikave të emisioneve të djegies së linjitit. Analiza e ndjeshmërisë së lartësisë së
oxhakut me modelin e dispersionit tregon që lartësia e oxhakut prej 150 metrash do të jetë
e mjaftueshme për të pasur përputhshmëri me standardet e cilësisë së ajrit për SO2 dhe
NO2.
Për shkak të ndotjes së lartë me thërmija në prapavijë (PM10, PM2.5) është me rëndësi që
emisionet e thërmijave të termocentralit të ri janë aq të ulëta sa teknikisht është e
arritshme. Përputhshmëria me vlerën kufitare strikte të emisioneve nga Direktiva IED
siguron ndikimin minimal nga djegia e linjitit.
Teknologjia më e mirë në dispozicion për depot e TCKR‐së duhen aplikuar për minimizimin e
emisioneve të pluhurit nga transporti i qymyrit dhe manipulimi, si dhe zvogëlimin e
potencialit të erozionit të erës.
Sa i përket vlerave kufitare të cilësisë së ajrit, ndikimi i TCKR‐së do të mund të përshkruhej
shkurt si vijon:
Termocentrali i ri do të mund të kontribuonte në koncentrimet e larta me SO2, por
vlera kufitare nuk do të tejkalohej. Kontributi në koncentrimet ditore të SO2 është
më pak se 10% të vlerës kufitare;
Ka mundësi të tejkalimit të vlerës kufitare të orës për NO2 brenda 3 km nga lokacioni
i termocentralit të ri, por numri i tejkalimeve është më i vogël sesa që lejohet brenda
vitit kalendarik. Kontributi në koncentrimin vjetor të NO2 është më pak se 1% të
vlerës kufitare;
Kontributi i TCKR‐së në koncentrimin ditor të PM10 është më pak se 1% të vlerës
kufitare, derisa ndikimi në koncentrimin vjetor të PM10 është më pak se 0.1%, pra i
papërfillshëm.
Koncentrimet vjetore të metaleve të rënda në PM10 janë së paku tre rende të
madhësisë më të vogla sesa vlerat kufitare, pra ndikimi është i papërfillshëm.
Koncentrimi vjetor i merkurit të gaztë është së paku tre rende madhësie më i vogël
sesa vlerat kufitare, pra ndikimi është i papërfillshëm.
Koncentrimet vjetore të benzo(a)pirenit janë gjashtë rende të madhësisë më të vogla
sesa vlera kufitare, pra ndikimi është i papërfillshëm.
Koncentrimi vjetor i benzenit është katër rende madhësie më i vogël sesa vlerat
kufitare, pra ndikimi është i papërfillshëm.
Zëvendësimi i TC Kosova A me TCKR‐në do të zvogëlojë në masë të madhe emisionet në
ajrin lokal. Efekti pozitiv do të vërehet vetëm në koncentrimet e SO2 dhe NO2. Zvogëlimi i
emisioneve të thërmijave të mëdha ka pak gjasë të vërehet për shkak të koncentrimeve
aktuale të larta në prapavijë me PM10 dhe PM2.5. Ndotja lokale me thërmija shkaktohet nga
burimet tjera lokale gjatë sezonës së ngrohjes, si dhe nga koncentrimi i lartë rajonal në
prapavijë.
Ndikimi në emisionet e gazrave serrë
Ndërtimi i TCKR‐së dhe riparimi i TC Kosova B do të çojë drejt uljes së emisioneve specifike
të CO2 si gazi kryesor me efekt serre, si pasojë e rritjes së efikasitetit.
Në kushtet aktuale, termocentralet me linjit (TC Kosova A dhe Kosova B) shfrytëzojnë rreth
8.2 milionë tonë linjit për të prodhuar 5.8 TWh energji elektrike. Gjatë djegies, ato
prodhojnë 6.8 milionë tonë CO2. Supozohet që pas vitit 2023, kur Kosova B të jetë riparuar
dhe në prodhim, do të prodhojë 2.4 TWh në vit, ndërsa TCKR‐ja do të prodhojë 3.37 TWh,
që përbën gjithsej 5.77 TWh. Termocentralet e kombinuara do të shfrytëzonin 6.4 milionë
tonë linjit dhe të prodhonin 6.2 milionë tonë CO2 në vit. Kështu, përkundër rritjes së
prodhimit të energjisë me rreth 30%, emisionet e CO2 nuk do të rriteshin në raport me
gjendjen aktuale.
Vlerësimi i ndikimit tejkufitar
Sipas studimit nga Insituti Hrvoje Pozar, për Vlerësimin e Ndikimit Mjedisor dhe Social për
TC Kosova e Re (2018), ndikimi potencial të TCKR‐së në cilësinë e ajrit në vendet fqinje:
Shqipëri, Mal të Zi, Serbi dhe IRJ të Maqedonisë.
Kufiri më i afërt shtetëror me TCKR‐në është ai me Serbinë, që është vetëm 30 kilometra më
larg. Pjesët veriperëndimore, verilindore dhe juglindore të domenit të modelimit janë
brenda territorit të Serbisë. Këndi juglindor është në IRJ të Maqedonisë, derisa këndi
jugperëndimor i sipërfaqes së modelimit është në Shqipëri. Kufiri i Malit të Zi është vetëm
10 km nga skaji i domenit të modelimit.
Ndikimi maksimal i TCKR‐së jashtë Kosovës është në pikën më të afërt kufitare, që është
afërsisht 30 km në veriperëndim të TCKR‐së.
Sa i përket standardeve evropiane të cilësisë së ajrit, ndikimi i TCKR‐së në kufirin e territorit
të Kosovës do të mund të përmblidhej kështu:
Ndikimi tek koncentrimet e SO2 është më pak se 20 µg/m3 në lidhje me koncentrimet
e orës, si dhe më pak se 2 µg/m3 në koncentrimet ditore.
Ndikimi tek koncentrimet e NO2 është më pak se 2.5 µg/m3 sa i përket
koncentrimeve të orës, si dhe më pak se 0.1 µg/m3 sa i përket koncentrimeve vjtore.
Ndikimi tek koncentrimet e PM10 është më pak se 0.3 µg/m3 sa i përket
koncentrimeve ditore si dhe më pak se 0.01 µg/m3 në lidhje me koncentrimet
vjetore.
Kontributi i TCKR‐së në kufi është më pak se 10 % të vlerave kufitare për koncentrimet e
orës me SO2 dhe NO2. Për koncentrimet ditore, ndikimi i TCKR‐së është më pak se 2 % të
vlerave kufitare për koncentrimet ditore me SO2 dhe më pak se 0.4% të vlerës kufitare për
koncentrimet ditore të PM10. Koncentrimet vjetore të NO2 dhe PM10 janë të papërfillshme
në krahasim me vlerat kufitare.
Në nivel rajonal, qindra kilometra larg nga burimi, emisioni nga TCKR‐ja i gazrave prekursorë
SOx dhe NOx kontribuojnë në formimin e ndotësve sekondarë (PM2.5). Ndikimi i materies së
thërmijave në emetim primar është më pak i rëndësishëm në shkallë rajoni për shkak të
madhësisë së thërmijave primare në krahasim me gazrat prekursorë. Emisionet e NOx
gjithashtu kontribuon në formimin e O3 në nivel lokal deri në atë rajonal.
Përveç ozonit në nivel toke dhe ndotjes me thërmija sekondare, që ndërlidhen me efektet
shëndetësore, ndotja tejkufitare e ajrit në distanca të gjatë përfshin edhe efektet në eko‐
sistem dhe vegjetacion, që janë acidifikimi dhe eutrofikimi. Siç dihet ndikimet e
konsiderueshme negative mjedisor‐ndërkufitare duhen të trajtohen sipas konventës së
ESPOO, mirëpo duke qenë se ndikimet e lartëcekura kufitare nuk janë të nivelit alarmant
nuk është e nevojshme që të shkohet sipas procedurave të ESPOO.
5.2. Ndikimi në ujë
TCKR do të ketë nevojë për ujë për qëllime pije, sanitare dhe industriale (p.sh. sistemi i
ftohjes së kondensatorit, desulfurizimi i gazrave dalëse, prodhimi i ujit të demineralizuar për
kaldanë, mirëmbajtja, pastrimi i termocentralit etj.). Mesatarisht, vlerësohet se TCKR do të
ketë nevojë për 7.52 Milion m3 / vit.
Dizajni TCKR do të përdor teknologjinë më të mirë në dispozicion, duke përfshirë një sistem
modern të ftohjes riqarkulluese, për të minimizuar konsumin e ujit. Megjithatë, për shkak të
gjenerimit të përgjithshëm të energjisë elektrike, TCKR me sa duket do të kërkojë më shumë
ujë nga kanali Iber‐Lepenc sesa Kosova A (për të cilën kërkesa vjetore ishte rreth 2.27 milion
m3 / vit, sipas Amandamentit të VNMS 2018)
Kanali i Ibër‐Lepencit është një strukturë hidraulike me gjatësi prej 49 km, që furnizon ujin
nga liqeni i Ujmanit në veri të Kosovës. Konsumatorët më të mëdhenj të ujit janë
shfrytëzuesit komunalë të ujit, dy termocentralet ekzistuese, një fabrikë hekuri‐nikel dhe
për ujitje18. Ky kanal është gjithashtu i cili do të furnizojë me ujë TCKR‐në, dhe ekziston një
marrëveshje korresponduese e Furnizimit me Ujë midis operatorit të kanalit dhe
ContourGlobal.
Bazuar në Amendamentin e VNMS 2018, kërkesa totale e ujit nga kanali Iber‐Lepenc (duke
përfshirë ujin komunal, ujitjen, ujin për termocentralet dhe përdorimin e tjerë industrial,
minimumin biologjik dhe humbjet) do të variojë në mes të 98 milion m3 në vitin 2018 dhe
2019 në 165 milion m3 / vit në vitin 2048. Në të njëjtën kohë, humbjet e ujit në kanal,
kryesisht për shkak të rrjedhjes, dëmtimit dhe përdorimit të paligjshëm, janë të
konsiderueshme, ato sillen rreth 24.61 Milion m3 / vit (2018). Sipas Amendamentit të VNMS
2018, hyrja minimale e ujit në rezervuarin e ujit në vitin e thatë ende plotëson kërkesën
maksimale të ujit nga kanali Ibër‐Lepenc ".
Bazuar në këtë informacion, madhësia e ndikimit të Projektit në ujë nga kanali Iber‐Lepenc
për nevoja të përdoruesëve të tjerë të ujit, siç janë sistemet e ujitjes, konsiderohet si e
ulët19.
Shumica e vendbanimeve me ujitje mbështeten në kanalin Iber Lepenc. Ky ishte rasti në
shtatë vendbanime, duke përfshirë edhe Plemetinin, më të afërt me vendndodhjen e KRPP‐
së, ku ujitja përdoret për patatet dhe kulturat e specave të kultivuara për të ardhura dhe për
konsum personal. Kjo ujitje është gjithashtu e pranishme në vendbanimet e tjera në zonën e
studimit dhe mungesa e ujit për ujitje ka të ngjarë të komprometojë kulturat në varësi të
kohës së vitit kur ndodh. Cënueshmëria e receptorëve prandaj konsiderohet të jetë e lartë.
Prandaj, domethënia e ndikimit vlerësohet e moderuar bazuar në kushtet aktuale të kanalit.
TCKR do të dizajnohet duke përdorur teknologjinë më të fundit dhe nuk do të lënë shumë
hapësirë për reduktimin e konsumit të ujit. Prandaj, një faktor kyç në përmirësimin dhe
sigurimin e një furnizimi të qëndrueshëm me ujë është të zvogëlojë humbjet e përgjithshme
në vetë kanalin. Në këtë kontekst, tashmë ekziston një program i financuar nga Banka
Botërore (BB) që synon përmirësimin e infrastrukturës së kanalit. Pas përfundimit të këtij
projekti madhor, të planifikuar për në Prill 2022, disponueshmeria e ujit në kanal do të rritet
nëpërmjet eliminimit të humbjeve. Në atë kohë, shtimi i TCKR si një konsumator i ujit nga
kanali nuk ka më gjasa të vendosë një tendosje shtesë në kanal (p.sh. si kursimet e
supozuara në humbjet e ujit do të jenë më shumë se nevojat e ujit të TCKR). Rrjedhimisht,
sapo të përmirësohet kanali, madhësia e ndikimit të kërkesës së ujit të TCKR‐së do të
reduktohet në ndikim të pa‐përfillshëm. Dobësia e receptorit do të mbetet megjithatë e
lartë. Në këto rrethana është vlerësuar se, pas zbatimit të projektit të BB, rëndësia e
përgjithshme e ndikimit do të reduktohet në minimal.
Ndikimi mbi cilësinë e ujërave sipërfaqësorë dhe nëntokësore vjen për shkak të këtyre
faktorëve:
18 2018 Amandamentimi i VNMS per TCKR, faqe 13
19 2018 Amandamentimi i VNMS per TCKR, faqe 201.
shkarkimi i ujërave të zeza nga termocentrali;
shkarkimi i ujërave të zeza nga deponitë e hirit dhe zgjyrës; dhe
shkarkimi i ujërave të zeza nga mihja.
Emisionet në ujë nga gjenerimi i energjisë
Nga operimi i termocentraleve me qymyr krijohen këto ujëra të zeza:
Kullimet nga pirgu rezervë i qymyrit
Ujërat e zeza nga trajtimi kimik i ujit (rigjenerimi me këmbyes jonik);
Ujërat e zeza nga sistemi i ftohjes;
Ujërat e zeza yndyrore nga kazantorja dhe turbinat;
Ujërat e zeza nga trajtimi i gazrave dalës (desulfurizimi);
Ujërat e zeza nga spastrimi i kazanit, parangrohësit të ajrit dhe të ngjashme;
Ujërat e zeza sanitare; dhe
Ujërat e reshjeve nga sipërfaqet e punës në termocentral
Shkarkimi i ujërave të zeza nga TCKR‐ja
Nga sasia totale e ujit që përdoret në një termocentral prej 1,030 m3/h, afërsisht 590 m3/h
avullon në sistemin e ftohjes së termocentralit. Së paku rreth 330 m3/h do të shkarkohen
nga kullat ftohëse si shpëlarje. Ky ujë do të përdoret në sistemin (Desulfurizimin e Gazrave
Dalese) DGD, si dhe përfundimisht për transportin e thatë të hirit dhe zgjyrës deri tek
deponia.
Ujërat e zeza që shkarkohen nga sistemet tjera të termocentralit do të përdoren edhe për
lagështimin e hirit siç u tha më sipër. Teprica e ujërave të zeza do të trajtohet në impiantin e
trajtimit të ujërave të zeza. Pas trajtimit, ujërat e tilla shkarkohen në lumin Sitnica. Cilësia e
ujit që do të shkarkohet në lumin Sitnica duhet të jetë në përputhje me standardet e
zbatueshme të cilësisë.
Ujërat e zeza sanitare, rreth 4 m3/h, do të shkarkohen në sistemin lokal të kanalizimit, ose të
trajtohet brenda centralit.
Mund të ketë edhe rreziqe të ndotjes nga rrjedhat e pakontrolluara ose shkarkimet
aksidentale të lëndëve djegëse dhe lubrifikuesve, ose nga depozitimi joadekuat apo i
pasigurt i ujërave të zeza sanitare.
Riciklimi i ujërave të zeza
Riciklimi i ujërave të zeza para ose pas trajtimit rekomandohet në të gjitha situatat kur është
e përballueshme në kuptimin ekonomik dhe mjedisor.
Kjo do të zvogëlojë sasinë e furnizimit të ujit të freskët dhe sasinë e ujërave të shkarkuar në
lumin Sitnica. Riqarkullimi dhe shfrytëzimi i ujërave të zeza, sidomos për procesin e DGD,
duhet vendosur pasi që kjo do të zvogëlonte në masë të madhe konsumin e ujit dhe
shkarkimin e masave të ujërave të zeza. Megjithatë, analizat e detajuara të ujërave të zeza
dhe sipërfaqes së depozitimit të ujërave të zeza duhet të ofrojnë informata mbi cilësinë e
domosdoshme të ujërave të zeza që lejohen të përdoren për lagështimit të hirit gjatë
transportit me sistem të mbyllur të shiritave.
Sipas përshkrimit konceptual, TCKR‐ja do të ketë trajtimin e ujërave të ndarë në 3 procese të
ndryshme si më poshtë:
1. Ujërat e ndotura të trajtuara që nuk duhet të shkarkohen në një rrjedhë uji grumbullohen
dhe përmbahen në një pellg (rezervuar të hapur) të dedikuar dhe ri‐përdoren për shtypjen e
pluhurit të qymyrit, lagështimin e hirit ose aplikacioneve të ngjashme.
2. Ujërat e ndotura të trajtuara që nuk janë të përshtatshme për ripërdorim, p.sh. për shkak
të ngarkesës së saj të kripës, por janë në përputhje me standardet e shkarkimit, mblidhen në
pellgun (rezervuar të hapur) e barazimit të shkarkimit dhe pastaj shkarkohen;
3. Uji i ndotur i trajtuar i përshtatshëm për ri‐përdorim mblidhet në rezervuarin e ujërave të
ndotura të trajtuara dhe ri‐përdoret në aq sa ka kërkesa. Teprica tejkalon në pellgun e
barazimit të shkarkimit dhe shkarkohet.
Gjithashtu ujërat e reshjeve mblidhen me sistemin e drenazhimit dhe kalojnë përmes sitave
të separacionit dhe grasove, trajtohen para se të shkarkohen në trupa natyrorë. Koncepti i
menaxhimit të ujërave të zeza në TCKR, burimi: Studimi Konceptual, POYRI Switzerland v.3,
Siç edhe shihet në skemën e mësipërme, në kuadër të TCKR do të ketë impiant për trajtimin
e ujit industrial, trajtimi ujërave kimike dhe në fund trajtimi i ujërave biologjike me procesin
e aktivizimit të llumit. Uji i ndotur i trajtuar do të shkarkohet; kurse llumi do të jetë i filtruar
në presion dhe pastaj do të deponohet si mbeturinë në harmoni me legjislacionin në fuqi.
5.3. Ndikimi në tokë
Lokacioni i propozuar për TCKR gjendet afër TC Kosova B. Sipërfaqja e plotë është rreth 33
hektarë, 14 hektarë për termocentralin dhe 19 hektarë për impiantin e kaplimit dhe
depozitimit të karbonit (CCS) si dhe sipërfaqen e depos gjatë ndërtimit.
Ndikimi i drejtpërdrejtë në tokë gjatë ndërtimit është kryesisht i varur nga menaxhimi i
vendit të ndërtimit dhe aktiviteteve ndërtimore. Rritja e trafikut të automjeteve dhe
pajisjeve ndërtimore do të ndodhë në vend gjatë fazës së ndërtimit. Organizimi i sheshit të
ndërtimit do të kërkojë gjithashtu një zënje të përkohshmr të terrenit jashtë kufijve të
objekteve. Ndikimi potencial që rrjedh nga kjo zënje e hapësirës mund të konsiderohet si i
vogël, por terreni do të duhet të rikultivohet.
Spastrimi i zonave dhe aktivitetet e ndërtimit do të ndryshojnë strukturën fizike të tokës
përmes një numri procesesh, siç janë pastrimi i vegjetacionit, largimi i tokës, përgatitja e
vendit, deponimi i materialeve, gërmimet e themeleve etj. Këto aktivitete do të hapin terren
duke e bërë më të prekshëm tokën për erozionin e ujit dhe erës. Për më tepër, lëvizja e
pajisjeve dhe automjeteve në vend mund të ndryshojë vetitë fizike të tokës nëpërmjet
kompaktimit (reduktimin e infiltrimit dhe ajrimit) dhe duke ndryshuar topografinë
sipërfaqësore. Këto ndryshime mund të ndikojnë potencialisht në normat e kullimit dhe të
rrisin rrjedhjen, duke rezultuar në humbje të shtuar të tokës. Mobilizimi dhe transporti i
dheut mund të rezultojë në sedimentimin e kanaleve dhe sistemeve natyrore të ujit dhe në
fund të fundit ndikojnë në sistemet biologjike që përdorin këto ujëra.
Rritja e trafikut të automjeteve dhe pajisjeve ndërtimore do të rrisë rrezikun e kontaminimit
të tokës nga derdhjet aksidentale dhe rrjedhjet e materialeve të rrezikshme (p.sh.
karburantet, lubrifikantët dhe materialet e përdorura në ndërtim) gjatë transportimit,
trajtimit dhe ruajtjes së tyre në vend. Toka mund të jetë tashmë e ndotur në vend për shkak
të aktiviteteve të mëparshme të përdorimit të tokës që kërkojnë menaxhim adekuat dhe
asgjësim.
Toka e ndotur është një shqetësim për shkak të:
‐ Rreziqeve potenciale për shëndetin e njeriut dhe mjedisin; dhe
‐ Përgjegjësisë që ajo mund t'i paraqesë biznesit (p.sh., kostoja e rehabilitimit, dëmtimi i
reputacionit të biznesit dhe / ose marrëdhëniet biznes‐komunitet) ose palët e prekura (p.sh.
punëtorët në vend, pronarët e afërt të pronave).
Ndikimet negative në tokë për shkak të ndërtimit do të jenë afatgjata, për jetëgjatësinë e
projektit dhe janë lokale, të kufizuara në zonën e ndërtimit dhe zonat ngjitur. Toka në vend
nuk konsiderohet të jetë me vlerë të lartë bujqësore dhe është shqetësuar nga aktiviteti
antropogjen. Duke pasur parasysh ndjeshmërinë e ulët, ndikimi që rezulton konsiderohet të
jetë i vogël. Zonat e zaptuara përkohësisht gjatë ndërtimit, p.sh. zona e hedhur poshtë, do
të restaurohet në gjendjen e saj fillestare ose do të organizohet për një çantë të ndryshme
siç përcaktohet nga Plani i Menaxhimit të Projektit dhe Ndërtimit Kryesor.
Zënja e tokës dhe ndikimet e mundshme në përdorimin e tokës dhe cilësinë e tokës
Gjatë operimit të TCKR nuk pritet një ndikim i ndjeshëm i drejtpërdrejtë në shfrytëzimin e
tokës dhe zënjen e tokës.
Emetimet në ajër, tokë dhe ujë potencialisht mund të ndikojnë në përshtatshmërinë e tokës
për përdorim aktual dhe të çojnë në braktisjen e tokës në atë zonë. Megjithatë, me
aplikimin e TMD‐ve kjo nuk pritet. Meqenëse toka e ofruar për TCKR është e klasifikuar si
industriale dhe djerrina, nuk priten ndryshime të mëdha në aspektin e përdorimit të tokës.
Aktualisht, toka e caktuar për TCKR nuk është përdorur, kështu që shfrytëzimi i kësaj toke
nuk paraqet një ndikim të rëndësishëm në lidhje me zëvendësimin e aktiviteteve. Në zonën
përreth TCKR janë identifikuar përdorimi i tokës bujqësore dhe urbane, por projekti nuk
parashikon qasjen apo shpronësimin e këtyre zonave. Gjatë fazave të ndërtimit, operimit
dhe dekomisionimit nuk priten ndikime të mëdha në zënjen e tokave dhe shfrytëzimin e
tokës. Prandaj, ndikimi mbi zënjen e tokës dhe përdorimin e tokës vlerësohet si jo i
rëndësishëm.
Ndikimet në cilësinë e tokës
Gjatë fazës së operimit, materialet e rrezikshme dhe mbetjet e parrezikshme mund të
rezultojnë në ndotje të mundshme të tokës nëse deponohen në mjedis. TCKR ka potencial të
shkaktojë ndonjë ndotje përmes rrjedhjeve, sidomos rreth zonave të magazinimit të
karburanteve, zonave të magazinimit kimikaleve dhe linjave të furnizimit me materie të
rrezikshme, ose përmes deponimit të paautorizuar të materialeve të paketimit, kutive,
plastikës etj. do të minimizojë këto ndikime
Rritja e aktivitetit në vend gjatë fazës së dekomisionimit mund të çojë në incidente dhe
derdhje të materialeve të rrezikshme që rezultojnë në ndotje të tokës. Efektet negative
gjithashtu mund të shkaktohen nga hedhja e pa‐kontrolluar e mbeturinave të nxjerra nga
përdorimi dhe makineritë e vjetruara. Për më tepër, punët në tokë mund të çojnë në rritjen
e erozionit të tokës. Prandaj, pas ndërprerjes së operimit të TCKR është e nevojshme që të
rikultivohen hapësirat e shfrytëzuara.
Ndikimi negativ në tokë gjatë fazës së operimit dhe dekomisionimit është më i vogël se sa
për gjatë ndërtimit. Ndotja e tokës gjatë operimit mund të ndodhë vetëm në rast të
situatave aksidentale, por në rast të përputhshmërisë me masat e sigurisë dhe zbutjes që do
të përcaktohen në procesin e marrjes së lejeve të nevojshme, gjasat e ngjarjeve të tilla janë
të vogla.
Fig.43: Lokacioni i propozuar për TCKR‐në gjendet afër TC Kosova B
5.3.1. Ndikimi indirekt mbi shfrytëzimin e tokës
Gjatë ndërtimit
Nuk do të ketë ndikime indirekte mbi shfrytëzimin e tokës duke qenë se është tokë e
destinuar për aktivitet industrial.
Gjatë operimit
Ndikimet mjedisore indirekte nga mihja sipërfaqësore, aktiviteti i TCKR‐së dhe depozitimi i
sasive të konsiderueshme të hirit janë:
Ndotja potenciale e dheut (që prek një zonë të madhe ujëmbledhësi) për shkak të
ndryshimeve të tokës dhe përpunimit të qymyrit.
Ndotja potenciale e dheut për shkak të emisioneve të gazrave dhe aerosoleve nga
TCKR‐ja dhe TC‐të A dhe B.
Ndotja e ajrit nga pluhuri gjatë gërmimeve dhe bartjes.
5.3.2. Ndikimi mbi cilësinë e dheut të emisioneve nga mihja, termocentralet dhe
infrastruktura e tyre
Gjatë ndërtimit
Nuk do të ketë ndikime indirekte mbi shfrytëzimin e tokës.
Gjatë operimit
Ndikimi mjedisor i industrisë së qymyrit mund të llogaritet si ndikimi kumulativ i cili përfshin
çështje si shfrytëzimi i tokës, shkaktuar nga mihja, përpunimi dhe përdorimi i produkteve të
qymyrit. Përveç ndotjes atmosferike (emisionet e metaleve të rënda, gazrat dalës), djegia e
qymyrit prodhon mbeturina të ngurta çdo vit, duke përfshirë hirin fluturues, hirin e
fundërruar, si dhe zgjyrën e desulfurizimit të gazrave dalës, të cilat potencialisht përmbajnë
substanca të rrezikshme.
5.3.3. Depozitimi i metaleve të rënda si pasojë e operimit të termocentraleve
Përmbajtja minerale e lëndës djegëse do të varet nga lloji dhe sasia, si dhe varësisht nga
origjina. Të gjitha lëndët e ngurta, si qymyri dhe linjiti, kanë një lloj koncentrimi të
elementeve të mbetura, siç janë metalet e rënda. Sjellja e metaleve të rënda në procesin e
djegies angazhon procese komplekse fizike e kimike. Në thelb, shumica e metaleve të rënda
avullojnë në procesin e djegies, si dhe kondensohen më vonë mbi sipërfaqet e hirit
fluturues. Shumë metale të rënda (As, Cd, Cr, Cu, Hg, Ni, Pb, Se, Zn, V) lirohen si komponime
(p.sh. okside, kloride) të lidhura me thërmijat; vetëm merkuri e seleni janë të pranishëm në
fazën e avullit.
5.3.4. Ndikimi i merkurit si pasojë e operimit të termocentralit
Merkuri është metali që sjell problemet më të mëdha në kuptimin e emisioneve. Një pjesë e
merkurit nga linjiti mbetet në fazën e avullit. Nuk kondensohet në sipërfaqen e thërmijave
të hirit, kështu që heqja e tij me pajisje të kontrollit të emisioneve luhatet shumë. Merkuri
ka presion të lartë avullimi në temperatura tipike të punës së mjeteve kontrolluese, si dhe
mbledhja e tij me mjete të kontrollimit të thërmijave është tejet e ndryshueshme.
Termocentrali do të ketë po ashtu të instaluar edhe pajisjen për kontrollin e emisioneve të
Merkurit dhe do të jetë në harmoni me kërkesat e BREF 2017.
5.4. Ndikimi në karakteristika të peizazhit vizual
Për qëllimet e identifikimit të zonave të cenueshme dhe vlerësimit të ndikimit në cilësinë
vizuale, janë bërë analiza të dukshmërisë së TCKR‐së me supozimin që stabilimentet e
termocentralit të planifikuar do të ishin të dukshme nga të gjitha zonat, prej të cilave
termocentrali ekzistues Kosova B është aktualisht i dukshëm. Dukshmëria është analizuar
me anë të veglave të përpunimit të programit ArcGIS mbi stabilimentet dominuese të larta
të TCKR‐së së propozuar:
Kullat ftohëse (CT), lartësia +150m; dhe
Kazantorja (B), lartësia +110m
Analiza e dukshmërisë është kryer për dukshmërinë e këndit më të lartë (lartësi maksimale)
të stabilimenteve, por edhe për dukshmërinë e platosë (dukshmëria në tokë) të këtyre
objekteve të termocentralit.
Rezultati final i analizave janë hartat e zonës teorike të dukshmërisë (TZV) pasi që kalkulimi
ka përdorur vetëm karakteristikat e relievit, e jo karakteristikat (lartësinë) e shtresës
sipërfaqësore dhe strukturat tjera (strukturat ekzistuese antropogjenë) në peizazh. Kështu,
dukshmëria reale (fuqia e ndikimit) ka dalë e mbivlerësuar. Lartësia e objekteve të
termocentralit në lidhje me sipërfaqen e rrafshët të relievit lokal e bëjnë TC‐në të dukshëm
nga një sipërfaqe e madhe e Fushës së Kosovës, si dhe nga gati të gjitha vendbanimet, e
vazhdimisht përgjatë të gjitha rrugëve. Me fjalë tjera, ndikimi kumulativ mbi cilësitë vizuale
nga të gjitha anët nga të cilat termocentrali ekzistues Kosova B mund të shihet sot, do të
rritet.
Fig.48: dukshmëria e objekteve nga niveli i tokës dhe në lartësinë maksimale, siç është modeluar për
raportin VNMS rev 6.
Ndikimi i termocentralit TCKR mbi cilësitë vizuale bazohet tek rritja e ndikimit kumulativ të
kontrastit dhe vëllimit e strukturave dominuese të objekteve energjetike. Gjatë ndërtimit
afër termocentralit ekzistues Kosova B, ky ndikim mbetet brenda imazhit lokal të peizazhit,
pra brenda sipërfaqes së cilësive edhe ashtu të degraduara vizuale.
Fig.48a :Pamja e TCKR dhe Kosova B nga ura e aksesit (juglindje): fotografia e sipërme pamja aktuale; foto më e ulët: simulimi i pamjes me TCKR‐në e ndërtuar Burimi: EIHP
Fig. 44b: Pamja e TCKR dhe Kosova B nga rruga e hyrjes (verilindje): fotografia e sipërme: pamja aktuale; foto më e ulët: simulimi i pamjes me TCKR‐në e ndërtuar; Burimi: EIHP
Fig.44c: Pamja e TCKR, Kosova B dhe rryma e furnizimit me qymyr nga rruga drejt fshatit Hade (në jugperëndim): fotografia e sipërme: pamja aktuale; foto më e ulët: simulimi i pamjes me TCKR‐në e ndërtuar; Burimi: EIHP
Fig.44d: Pamja e TCKR, Kosova B nga rruga drejt fshatit Hade (në jugperëndim): fotografia e sipërme: pamja aktuale; foto më e ulët: simulimi i pamjes me TCKR‐në e ndërtuar; Burimi: EIHP
5.5 Ndikimi i mbeturinave
Ndikimi kryesor i TCKR‐së është prodhimi i sasive të mëdha të mbeturinave, që mund të
zënë tokën, si dhe të shkaktojnë degradim të tokës dhe ndotje mjedisore.
Ndërtimi i termocentralit përmban gërmimet, zhvillimin e lokacionit, heqjen e pajisjeve të
vjetra dhe deponive ilegale nga lokacioni, punime në përgatitjen e lëndës së parë dhe
materialeve ndërtimore, bashkë me infrastrukturën adekuate në punishte për mirëmbajtjen
e automjeteve dhe makinerive tjera që nevojiten për ndërtim si dhe për punëtorë. Gjatë
ndërtimit, do të prodhohen mbeturina të rrezikshme, të parrezikshme dhe inerte, duke
përfshirë mbeturinat ndërtimore inerte, metalet, materiale të gërmimit, vajra dhe graso,
materiale yndyrore, lloje të ndryshme të mbetjeve nga paketimet, etj. Në pajtim me Ligjin
për Mbeturinat (nr. 04/L‐060, Nr. 02/L‐30) këto lloje mbeturinash klasifikohen si lloji nr. 17
(Mbeturina ndërtimore dhe të demolimit) si dhe lloj nr. 16 (Mbeturina që nuk specifikohen
ndryshe në listë).
Lloji nr. 17 (Mbeturina ndërtimi e demolimi):
17 01 Betoni, tulla, tjegullat, keramikat dhe materialet që kanë për bazë allçinë
17 02 Druri, qelqi dhe plastika
17 03 Asfalti, katrani dhe produktet e katranit
17 04 Metalet
17 05 Dheu dhe dheu i kontaminuar
16 06 Materialet izoluese
17 07 Mbeturinat e përziera të konstruktimit dhe demolimit
Lloji nr. 16 (Mbeturina që nuk specifikohen ndryshe në listë):
16 02 Pajisjet e vjetra dhe komponentët e tyre;
16 05 Kemikalet dhe gazrat në konteinera; dhe
16 06 Bateritë dhe akumulatorët
Dheu përreth zonës së TC Kosova B (bashkë me zonën e TC‐së së ri) është i ndotur.
Koncentrimi i arsenit mbi vlerën kufitare është gjetur gati gjithkund, por sasitë e rritura të tij
në zonë janë të natyrshme; koncentrimet e rritura janë identifikuar në afërsi të të dy TC‐ve
dhe deponive të tyre të hirit – me gjasë ato kanë të bëjnë me operimin e termocentraleve.
Dheu në lokacionin e TCKR‐së (afër TC B) ka koncentrime të tejkaluara të vajrave mineralë
dhe disa metaleve të rënda (Pb, Cu dhe As)20.
Gjatë operimit dhe mirëmbajtjes, prodhohen edhe mbeturina të rrezikshme edhe të
parrezikshme. Mbeturinat e rrezikshme përfshijnë lloje të ndryshme të vajrave të përdorur,
lubrikantët e përdorur, ujërat vajorë dhe depozita të tjera të mbeturinave vajore (lecka
vajore, materiale paketuese, etj.). Mbeturinat e rrezikshme grumbullohen ndaras sipas
llojeve të mbeturinave, si dhe në atë mënyrë që të parandalohen shkarkimet apo përhapjet.
Mbeturinat e parrezikshme zakonisht përfshijnë nus‐produkte të djegies së qymyrit dhe
FGD‐së, mbeturinave urbane, metaleve të mbetura, si dhe lloje të ndryshme të paketimeve
të përdorura.
Sistemi i përgatitjes së ujit për termocentral prodhon mbeturina të kohëpaskohshme, të
cilat parimisht karakterizohen si mbeturina të parrezikshme dhe përfshijnë rrëshira të
ngopura dhe të përdorura të këmbyesve jonikë, qymyri aktiv i përdorur, etj. Zgjyra nga
trajtimi i ujërave të zeza, varësisht nga lloji (apo origjina) e ujërave të zeza dhe trajtimi,
mund të jetë e parrezikshme apo e rrezikshme. Menaxhimi i këtyre mbeturinave varet nga
klasifikimi pas analizës së mirëfilltë.
Nus‐produktet nga djegia e qymyrit dhe trajtimi i gazrave dalës, që janë zgjyra, hiri dhe
gjipsi, paraqesin sasitë më të mëdha të mbeturinave të parrezikshme. Sasia varet nga
përmbajtja e hirit, pra sulfuri në qymyr si dhe sasia e qymyrit që do të digjet, si dhe varet
edhe nga jeta operacionale e centralit. Mesatarja vjetore për 7,500 orë të supozuara të
punës së centralit referent është rreth 900,000 t/vit (hi e zgjyrë), si dhe 104,000 t/vit (gjips).
Të tre nus‐produktet kanë një lloj vlere komerciale dhe potencial për t’u përdorur në
industrinë ndërtimore. Shumica e mbeturinave tjera prodhohen në sasi më të vogla dhe
duhen menaxhuar në përputhje me dispozitat përkatëse ligjore.
Zgjyra dhe hiri, nus‐produktet e djegies së linjitit, nga TC‐të Kosova A dhe B janë depozituar
në të kaluarën në oborret e centraleve, duke formuar deponi të mëdha hiri. Tani, zgjyra dhe
20 Programi i Monitorimit të dheut dhe ujërave, Geotest, 2015
hiri transportohen me sistem të mbyllur të shiritit transportues deri në deponinë e dedikuar.
Zgjyra dhe hiri nga TCKR‐ja e propozuar do të transportohen me anë të tubave të mbyllur ku
në hyrje të deponisë do të lagështohen, në mënyrë që të parandalohet fluturimi i hirit.
Konturat finale të deponisë do të formësohen me djerrinë, si dhe përfundimisht të
rikultivohen.
Mbeturinat nga procesi termik mund të klasifikohen sipas Katalogut të Mbeturinave (Nr. 10
Mbetjet inorganike nga proceset termike):
10 01 Mbeturinat nga termocentralet dhe impiantet tjera djegëse (përveç 19)
10 01 01 Fundërrina e hirit;
10 01 02 Hiri fluturues nga thëngjilli
10 01 05 Mbeturinat të reaksioneve me bazë kalciumi nga desulfurimi i gazit të oxhakëve në gjendje të ngurtë
10 01 07 Mbeturina të reaksioneve me bazë kalciumi nga desulfurimi i gazit të oxhakëve në gjendje llumi
10 01 11 Llumat ujore nga pastrimet e bojlerëve;
10 01 12 Mbështjellësit e harxhuar dhe materialet zjarrmbajtëse;
10 01 26 Mbeturinat nga trajtimet e ujërave ftohës dhe
10 01 99 Mbeturinat të cilat nuk janë të specifikuara ndryshe.
Për shkak të hapjes dhe eksploatimit të mihjes, do të prodhohen sasi tejet të mëdha të
mbetjeve, por edhe mbeturina ndërtimore dhe të demolimit. Me përparimin e mihjes, do të
prodhohen edhe sasi të mëdha të biomasës organike, mbeturina nga demolimi (nr. 17),
mbeturina ndërtimore (nr. 17), pajisje të përdorura dhe pjesë të tyre (nr.16), mbeturina që
do të prodhohen për shkak të funksionimit të makinerisë (vajra të përdorur...) (nr. 13) si dhe
mbeturina për shkak të punëtorëve – mbeturina urbane (nr.20).
Lloji i mbeturinave që prodhohen nga aktivitetet minerare mund të klasifikohen sipas Ligjit
për Mbeturinat:
01 Mbeturinat që vijnë si rezultat i hulumtimit, mihjes, pasurimit dhe përpunimeve
tjera të mineraleve dhe nga eksploatimi e thërrmimi i gurit;
01 02 Mbeturinat nga pasurimi i mineraleve;
10 04 Mbeturina nga përpunimi i mëtutjeshëm fizik e kimik i mineraleve jo‐
metaloferrike; dhe
01 05 Balta nga rrëmihje dhe mbeturinat tjera nga shpimet.
Heqja e vegjetacionit rezulton me biomasë, të cilat mund të përdoren me dobi si lëndë si
dhe për përpunim në komposto. Rrjedhjet e vajrave apo lëndëve djegëse nga makinat
punuese mund të çojnë në kontaminim të dheut, në të cilat dheu do të trajtohej si
mbeturinë e rrezikshme.
5.6. Zhurma
Ky kapitull paraqet një vlerësim të efekteve të mundshme të zhurmës dhe dridhjeve të
mundshme nga ndërtimi, operimi dhe dekomisionimi i Projektit. Efektet e para‐komisionimit
nuk janë përfshirë, sepse ato pritet të lindin vetëm për disa muaj dhe për shkak se nuk janë
të disponueshme të dhëna specifike për këtë fazë në të cilën mund të kryhet vlerësimi i
zhurmës.
Eshtë bërë përshkrimi i niveleve bazë të zhurmës në receptorët e ndjeshëm ndaj zhurmës
(RNZHs) rreth lokacionit të projektit, janë identifikuar efektet e mundshme, si dhe do të
propozohen masat zbutëse dhe bëhet një vlerësim i rëndësisë së efekteve të mbetura.
Figura më poshtë tregon vendndodhjen e RNZH‐ve në lidhje me vendin. Ajo gjithashtu
tregon një paraqitje indikative e cila bazohet në dizajnin paraprak. Shtrirja hapësinore e
vlerësimit është kufizuar në ato receptorë më të afërt me vendin ku ekziston potenciali për
ndikimet e zhurmës.
Fig.49 Receptorët e ndjeshëm ndaj lokacionit dhe zhurmës
Zhurma mjedisore, që kërcënon rrethinat, përbëhet nga zhurma ambientale (zhurma nga
komuniteti, rrugët, etj.) dhe zhurma ekzistuese e makinerisë në mihje dhe termocentralin
Kosova B. Zhurma ambientale dallon ndërmjet ditës dhe natës.
Zhurma ambientale gjatë ditës në fshatra karakterizohet kryesisht nga zhurma e trafikut për
shkak se rruga që çon në fshat kalon afër mihjes. Zhurma tjera ambientale gjatë ditës
përfshijnë edhe zhurmën normale në komunitete, si zhurma nga kafshët shtëpiake,
industritë e vogla dhe aktivitetet njerëzore në shtëpitë e tyre.
Një përqindje e madhe e shiritave bartës për transportin e linjitit nuk ka qenë në funksion
gjatë ditës, përveç makinerisë për gërmim të djerrinës, kështu që shumica e matjeve janë
bërë gjatë natës, për të siguruar që periudha kritike e zhurmës të matet kur shiritat bartës
janë në funksion.
Termocentrali Kosova B ka punuar në funksionin e tij normal, si dhe burimet më të
konsiderueshme të zhurmës në central janë oxhaku, kulla ftohëse, sallat e makinerisë dhe
motorët e kompresorët e ndryshëm që gjenden brenda centralit.
Trafiku, që bëhet në rrugën kryesore që kalon përskaj termocentralit, ka ndikimin më të
madh në zhurmën ambientale gjatë ditës në rrethinën e termocentralit Kosova B.
Zhurma ambientale gjatë natës është ndryshe nga zhurma ambientale gjatë ditës si dhe
është në përputhje me nivelet “normale të zhurmës së natës. Pranohet përgjithësisht që
zhurma ambientale gjatë natës ka vlera më të ulëta sesa gjatë ditës, për shkak të aktivitetit
të zvogëluar të njerëzve dhe trafikut.
5.6.2. Faza e ndërtimit të TCKR‐së
Gjatë ndërtimit të një termocentrali të ri, zhurma krijohet nga makinat në procesin
ndërtimor dhe nga rritja e trafikut. Procesi i ndërtimit do të bëhet në disa faza:
Heqja e vegjetacionit, heqja dhe akumulimi i dheut dhe punimet gërmuese
Përgatitja dhe derdhja e themeleve të betonit për termocentralin dhe objektet
Ndërtimi i objekteve dhe instalimi i pajisjeve; dhe
Gërmimi dhe ndërtimi i vijës transportuese për hi dhe gjips
Buldozerë, rrafshues, , vinç, ekskavatorë e kamionë do të përdoren në ndërtim, në periudha
të ndryshme, për pastrim, nivelizim dhe përgatitje të tokës për punime të mëtutjeshme.
Përdorimi i këtyre pajisjeve krijon zhurmën, e cila mund të shkaktojë shqetësim për objektet
e afërta banesore. Përgatitja e punishtes dhe punimet e dheut do të krijojnë zhurmën më të
madhe. Niveli i zhurmës gjatë ndërtimit është modeluar për rastin më të keq, kur veprojnë
numri më i madh i makinave në punishte,
Gjatë ndërtimit të termocentralit, niveli i zhurmës së receptorëve të ndjeshëm do të mbetet
i njëjtë, sepse hapësira e planifikuar e termocentralit të ri është e bllokuar me objektet e
Termocentralit ekzistues Kosova B. Trafiku, i cili përshkon punishten e termocentralit të ri,
do të rritet, kështu që frekuenca e trafikut duhet kontrolluar, ashtu që të mos rrisë nivelet e
zhurmës.
5.6.3. Vlerësimi i ndikimit të nivelit të zhurmës gjatë operimit të TCKR‐së
Kur TCKR‐ja e re të hyjë në funksion, edhe Termocentrali ekzistues Kosova B do të jetë në
funksion. Me dizajnimin e mirëfilltë të TCKR‐së, problemet me zhurmë të madhe mund të
shmangen apo minimizohen me planifikim dhe përzgjedhje të pajisjeve cilësore. Është më
lirë të dizajnohet një central me nivele të pranueshme të zhurmës sesa të ndërtohen
mbrojtje zhurme kur centrali të jetë në funksion.
Për zvogëlim të zhurmës në termocentrale, përdoren teknikat vijuese sipas parimit të TMD‐
ve:
Shfrytëzimi i mjeteve anti‐vibrim si dhe vendosja e lidhjeve fleksibile ndërmjet
pajisjeve;
Përdorimi i zhurmuesve për pompa, ventilatorë, bojlerë e valvula;
Bllokues zhurme në burimet e zhurmës në termocentral;
Ndërtimi i barrierave që përdoren si mburojë ndaj burimeve të zhurmës;
Përdorimi i materialeve për mure që absorbojnë zhurmën;
Përdorimi i zhurmuesve në kanalet hyrëse e dalëse.
Fig.50: Harta e Zhurmës për termocentralet Kosova B dhe TCKR
Gjelbërimi preferohet të jetë me bredha afatgjatë, kryesisht trungje, me lartësi minimale
prej 25 metrash.
Ligji për Mbrojtjen nga Zhurma dhe Direktiva e BE‐së japin disa nivele të ndotjes me zhurmë.
Ato mundësojnë kategozimin e zonave sipas shkallës së ndotjes me zhurmë dhe masat e
planifikuara për mbrojtjen dhe zvogëlimin e ndikimit të zhurmës në atë zonë, për mbrojtje
të shëndetit dhe cilësisë së jetës njerëzore.
Vlerat e pranueshme të rekomanduara (VRp) i referohen nivelit të zhurmës që vie nga
burimet industriale (mihjet), të cilat pranohen nga komuniteti në qendrën e një vendbanimi.
Ky nivel i zhurmës nuk konsiderohet të jetë i dëmshëm për shëndetin njerëzor.
Vlera maksimale e rekomanduar (VRmax) është niveli i zhurmës nën të cilin nuk pritet të
ketë ndikim negativ tek shëndeti i njerëzve, por me rrezik të ndikimit potencial tek grupet e
cenueshme të popullatës.
Këto vlera në Ligjin për Mbrojtje nga Zhurma janë bazuar në Direktivat e BE‐së dhe vlerat
numerike për nivelet e zhurmës të përcaktuara nga vendet industriale.
Tabela 16: Nivelet e rekomanduara, të preferuara dhe maksimale të zhurmës
Lloji i receptorit Zona Periudha Vlerat e rekomanduara të zhurmës (VR)
Vendbanimi
Rural
VRp VRmax
Dita 50 55
Mbrëmje 45 50
Nata 40 45
Suburbane
Dita 55 60
Mbrëmje 45 50
Nata 40 45
Në anën tjetër më poshtë janë të prezentuara të dhënat për nivelet e zhurmës të lejuara
sipas standardeve të IFC‐së
Tabela 17: Nivelet e lejuara te zhurmes sipas IFC
Receptori Niveli i lejuar i zhurmës LAeq (dB)
Ditën:
07:00‐22:00
Natën:
22:00‐07:00
Rezidencial, Institucional dhe shkollor
55 45
Industrial dhe komercial 70 70
Sipas modelimit të bërë për të identifikuar konturat e zhurmës në zonën e ndërtimit të TCKR
gjatë fazës së operimit, me modelimin e bërë të gjithë receptorët që gjenden në afërsi të
lokacionit janë jashtë limiteve të lejuara të zhurmës.
Fig.51: Modelimi i zhurmes dhe ndikimi i mundshem me receptoret
Vlerësimi ka marrë në konsideratë ndikimet e mundshme të zhurmës nga të gjitha fazat e
Projektit dhe është konstatuar se të gjitha elementet e projektit të TCKR dhe objektet e
lidhura me to mund të zbuten për të shmangur ndikimet e rëndësishme të zhurmave duke
përdorur teknika lehtësuese të zbutjes së zhurmës dhe për të siguruar pajtueshmërinë me
standardet e IFC për zhurmën.
Zhurma operacionale nga pajisjet në vendin kryesor të TCKR mund të dizajnohet për të
përmbushur pragjet e shqetësimit të IFC për ditën dhe natën në receptorët më të afërt,
duke marrë parasysh zgjedhjet e duhura të zbutjes gjatë dizajnit të detajuar. Regjistri i
zotimeve do të sigurojë që kjo të ndodhë.
Përkundër nivelit të lartë të zvogëlimit të zhurmës që është modeluar në këtë studim, ka
gjasa që të ketë rritje të zhurmës në nivelin e zhurmës së sfondit në komunitetin më të afërt
(Plemetin ‐ NSR 5). Kjo është vlerësuar të jetë me rëndësi të vogël në aspektin e kënaqësisë
së përgjithshme gjatë ditës, duke marrë parasysh nivelin e ulët të zhurmës absolute. Procesi
i identifikimit dhe zbutjes së ndikimeve të amenitetit të zhurmave ka ndjekur Standardin e
Performancës IFC 1 (Vlerësimi dhe Menaxhimi i Rreziqeve Mjedisore dhe Sociale dhe
Ndikimet) në zbutjen e ndikimeve negative.
5.7. Ndikimi në karakteristikat biologjike
Ndikimi në karakteristikat biologjike është si vijon:
Ndryshimi në sipërfaqen e territorit; ndryshimi në florën dhe faunën e sipërfaqes përreth
mihjes për shkak të aktiviteteve të ndërtimit dhe operimit, si dhe hubmja e plotë e
habitateve ekzistuese në tokën e shfrytëzuar. Fazat e ndërtimit dhe operimit në projekt janë
ngushtë të lidhura, si dhe ndodhin njëkohësisht, pra derisa gërmimi i vazhdueshëm i
djerrinës merr pjesë të reja të tokës, mihja e qymyrit bëhet në ato pjesë ku hiqet djerrina.
Humbja e plotë e habitateve ekzistuese në tokën e shfrytëzuar; habitatet në këtë sipërfaqe
kanë vlerë të ulët ekologjike. Në zonën e mihjes së propozuar të linjitit si dhe në lokacionin e
TCKR‐së nuk ka habitate të mbrojtura me Shtojcën I, apo specie faune apo flore të
mbrojtura sipas Shtojcës II të Direktivës së Këshillit 92/43/EEC të datës 21 maj 1992 për
konservimin e habitateve natyrore si dhe atyre të faunës dhe florës së egër. Problemi
kryesor për këtë sipërfaqe është humbja e tokës së punueshme dhe kopshteve që
tradicionalisht kultivohen nga popullata e këtij rajoni.
Nuk ka ndonjë specie bimore me rëndësi shtetërore apo ndërkombëtare, si dhe ka vetëm 6
specie zogjsh (sipas Direktivës së BE‐së 79/409/EEC, ndryshuar me 2009/147/EC) që mund
të kalojnë mbi këtë sipërfaqe. Megjithatë, prania e këtyre zogjve të mbrojtur duhet të jetë
tejet e rrallë, sepse fusha e Sibocit nuk paraqet ndonjë korridor të rëndësishëm për
migrimin e zogjve, apo një sipërfaqe ku zogjtë do të ndaleshin gjatë migrimit. Vlenë të
theksohet se prania e këtyre zogjëve është identifikuar pas një sërë vëzhgimesh në terren,
gjatë viteve 2014‐2016 në kuadër të hartimit të Vlerësimit të Ndikimit Mjedisor dhe Social
(VNMS) për TC Kosova e Re nga kompania kroate Ekonerg si dhe gjatë gjith vitit 2018 në
kuadër të studimit plotësues të VNMS‐së për TCKR, e përgatitur nga ERM, publikuar në
Nëntor 2018.
Tabela 18: Speciet e zogeve dhe zvaranikeve te identifikuar ne zonen e projektit TCKR
Groupi Emrat e specieve Global IUCN Lista e kuqe / Aneksi I i EU BD21
Lokacioni ku janë hasur
Burimi i informatave22
Emri Shkencor
Zvarranikët
Testudo hermanni
NT Fusha Sibovcit ESIA 2016
21 IUCN = IUCN Lista e kuqe Statusi 2018; Aneksi I = Aneksi I i Direktivës Europiane për Zogj.
22 ERM 2018 = vizitat e kryera për qëllimin e këtij dokumenti, siç përshkruhet në Seksionin Hyrje dhe Fusha; VNMS 2016 = vizitat e kryera gjatë muajve maj - korrik 2014 për dokumentin e ESIA 2016.
Lacerta praticola
NT Fusha Sibovcit ESIA 2016
Zogjtë Accipiter nisus Aneks I Lokacioni Hirit dhe Gjipsit
ERM 2018
Alcedo atthis Aneks I Lokacioni Hirit dhe Gjipsit
ERM 2018
Ardea alba Aneks I Zona e minierave të shteruara
ERM 2018
Ciconia ciconia Aneks I Fusha Sibovcit ESIA 2016 Circus
aeruginosus Aneks I Zona e minierave
të shteruara Sibovc Field
ERM 2018 ESIA 2016
Crex crex Aneks I Sibovc Field ESIA 2016 Egretta
garzetta Aneks I Lokacioni Hirit
dhe Gjipsit ERM 2018
Ixobrychus minutus
Aneks I Fusha Sibovcit ESIA 2016
Lanius crullio Aneks I Fusha Sibovcit ESIA 2016
Microcarbo pygmeus Pygmy cormorant LC
Microcarbo pygmeus
Aneks I Lokacioni Hirit dhe Gjipsit location
ERM 2018
Milvus milvus PK and Aneksi I
Fusha Sibovcit ESIA 2016
Nycticorax nycticorax
Aneksi I Fusha Sibovcit ESIA 2016
Streptopelia turtur
Nd Fusha Sibovcit ESIA 2016
Tringa glareola Aneksi I Fusha Sibovcit ESIA 2016 Vanellus
vanellus PK Fusha Sibovcit ESIA 2016
*PK (Pranë kërcënimit)
**Nd (të ndjeshme)
Ndikimet gjatë ndërtimit
Efektet në vendet e caktuara
Asnjë vend i caktuar për rëndësinë e ruajtjes së natyrës së tyre nuk do të ndikohet dukshëm nga Projekti.
Efektet mbi Habitatet dhe Speciet Bimëve
Ndërtimi i projektit përfshin një humbje të përhershme prej afërsisht 26 ha duke përfshirë
përafërsisht:
‐ 26 ha ruderal të shqetësuar (vendi i impiantit të KRPP, Sipërfaqja e Vendosjes së Ndërtimit dhe Zona e Kapitullit të Karbonit);
‐ 0.1 ha tokë bujqësore (Linja e Transmisionit (vijë ajrore), janë parashikuar dy shtylla elektrike që kërkojnë rreth 0.08 ha);
‐ 0.2 ha tokë ligatinore (rruga e nxjerrjes së ujërave të Wasterwater, 1450 m gjatësi, që banon me një gjatësi prej 1 m).
Pjesa më e madhe e habitatit të humbur për ndërtimin e TCKR dhe zonave të ndërtimit, do
të modifikohet habitati sidomos në tokë të shqetësuar me vegjetacion ruderal që është me
ndjeshmëri/ vlerë të ulët. Zona e humbur përmban vetëm një pjesë të vogël të mozaikut të
përgjithshëm të një habitati të tillë në këtë zonë dhe me një madhësi të vogël efektesh, do
të rezultojë në një efekt të vetëm të rëndësisë së papërfillshme.
Të vetmet habitate më natyrale (lumi Sitnica) dhe disa prej ligatinave që i afrohen asaj, nuk
do të jenë subjekt i humbjes së konsiderueshme të habitateve nga zhvillimi i projektit.
Krijimi i kanalit të ujërave të zeza do të rezultojë në humbjen e rreth 0.2 ha të habitatit të
ligatinave që përmban lloje të zakonshme bimore.
Vendndodhjet e habitatit që do të humbasin do të rezultojnë në shkëputje të papërfillshme
ose fragmentim të habitatit. Pjesa më e madhe gjendet në vende afër zhvillimit ekzistues,
ose do të përfshihen tërësisht brenda zonave të prekura tashmë dhe ndikojnë në habitatin e
ndjeshmërisë / vlerës së ulët. Ndërtimi i linjës së transmetimit do të jetë një vijë ajrore
(OHL) që do të shmangë efekte të tilla në habitat, vetëm dy shtylla elektrike janë
parashikuar (rreth 0.1 ha) në tokë bujqësore.
Është e mundshme që pluhuri do të gjenerohet nga punimet e ndërtimit. Efektet e pluhurit
zakonisht lokalizohen. Pjesa më e madhe e punimeve të ndërtimit do të zhvillohen edhe në
vendet që janë të kufizuara me tokë të dëmtuar me rudera dhe tokë të punueshme me
ndjeshmëri/vlerë të ulët. Kjo do të rezultojë në një domethënie të papërfillshme.
Gjetjet e modelimit parashikuese të shpërndarjes së ndotësve të ajrit (p.sh. NOx dhe SO2)
nga mjetet e ndërtimit dhe bimëve tregojnë se nivelet e ndotësve ajrorë dhe ngarkesa të
ndotësve të depozituar pritet të qëndrojnë brenda standardeve ligjore. Si rezultat, nuk
parashikohen efekte të konsiderueshme në habitatet, ose speciet që ata mbështesin.
Është e mundur që disa pesticide / herbicide mund të përdoren për të kontrolluar rritjen e
farërave në vendet e punës gjatë ndërtimit. Fushat kryesore ku mund të përdoret kjo është
zona e centralit elektrik dhe zonat përcjellëse. Është gjithashtu e mundur që rrjedhjet, apo
derdhjet e rastësishme gjatë punimeve të ndërtimit mund të ndikojnë në mjediset përreth.
Habitatet që i afrohen këtyre zonave janë kryesisht të shqetësuara me tokë me bimësi
ruderale dhe toka bujqësore (me ndjeshmëri/vlerë të ulët), e cila ka të ngjarë që të hidhet
në sipërfaqe për të zvogëluar rritjen e farërave në mesin e kulturave. Kjo do të rezultojë në
një ndikim të papërfillshëm.
Efektet mbi llojet e faunës
Habitatet kryesore që mbajnë zogjtë dhe speciet e tjera të faunës janë pellgjet (me tokë të
dëmtuar/shqetësuar dhe vegjetacion ruderal), korridori i lumit Sitnica dhe habitati i
ligatinave ngjitur me të. Megjithatë, pjesa më e madhe e habitatit që do të hiqet
përgjithmonë gjatë ndërtimit të TCKR do të jetë nga terreni i shqetësuar me habitatet
ruderale. Humbjet e llojeve të tjera të habitateve gjatë ndërtimit janë të vogla dhe me
madhësi të papërfillshme. Habitati i humbur do të hiqet jashtë sezonit të zogjve të
mbarështimit (zakonisht nga marsi deri në gusht, megjithëse ka dallime mes llojeve), për të
shmangur humbjen e foleve të zogjve dhe vezëve. Ajo gjithashtu do të bëhet në një mënyrë
që zvogëlon rrezikun e dëmtimit të specieve lëvizëse të ngadalshme si zvarranikët, amfibët
dhe gjitarët e vegjël, duke i lejuar ata të arratisen nga zonat që do të pastrohen përpara
makinave. Humbja e përhershme e habitatit gjatë ndërtimit do të ketë një efekt të vogël në
llojet e faunës me ndjeshmëri/vlerë të ulët, duke rezultuar në një ndikim të papërfillshëm.
Humbja e habitatit do të rezultojë me zhvendosje të përhershme, por të lokalizuara, të
zogjve dhe faunës tjetër nga vendi i Projektit. Është e mundur që disa prej këtyre specieve të
zhvendosura mund të vendosen në habitate të ngjashme në zonat përreth, por disa mund të
humbasin. Duke pasur parasysh zonat e vogla të prekura, madhësia e efektit parashikohet të
jetë e vogël për llojet e faunës me ndjeshmëri/vlerë të ulët, duke rezultuar në një rëndësi të
papërfillshme.
Habitatet kryesore që mbështesin speciet e faunës janë habitatet e lumenjve dhe ligatinave
afërsisht 1 km larg vendit të KRPP dhe zonës së ndërtimit në veri dhe në perëndim, dhe
pellgje, rreth pesë kilometra në jug. Duke pasur parasysh distancat, madhësia e efekteve të
përkohshme dhe të lokalizuara nga zhurma, ndriçimi dhe prania e fuqisë punëtore, ka gjasa
të jetë e vogël për të neglizhuar dhe rëndësia e efekteve mbi speciet në distanca të tilla
parashikohet të jetë e papërfillshme. Efektet kanë më shumë gjasa që të ndikojnë speciet në
habitatet ngjitur me zonën e KRPP, sidomos nga zhurmat e përkohshme e të përhershme.
Megjithatë, rëndësia e efektit parashikohet të jetë e ngjashme duke pasur parasysh
ndjeshmërinë / vlerën e ulët të specieve të regjistruara. Është e mundur që disa lloje të
faunës, sidomos zogjtë në rrethimin e menjëhershëm, mund të mbajnë një ndalesë nga
veprat për një periudhë të përkohshme pas fillimit të punimeve, por ka gjasa të jenë mësuar
me punimet me kalimin e kohës, veçanërisht duke pasur parasysh praninë e industria
ekzistuese, strehimi dhe rrugët.
Përderisa do të ketë një rritje të konsiderueshme të trafikut përgjatë kësaj rruge gjatë
periudhës së ndërtimit, nuk do të ketë nevojë për rrugë të reja përveç një shtrirje të
shkurtër që do të çonte në punishte dhe zonat e ndërtimit të tij. Llojet kryesore që mund të
preken nga trafiku rrugor janë amfibët, megjithatë, të gjitha të dhënat gjatë anketimeve
ishin nga zonat e minierave të shteruara. Efektet do të jenë të lokalizuara dhe të
përkohshme gjatë punimeve të ndërtimit. Madhësia e efektit parashikohet të jetë e vogël
dhe rëndësia për speciet me ndjeshmëri/vlerë të ulët është e papërfillshme.
Është e mundur që disa lloje të faunës me ndjeshmëri / vlerë mesatare të mund të ndodhin
në zonat e prekura drejtpërdrejt nga punimet e ndërtimit dhe në rrethimet e
menjëhershme, megjithëse asnjë prej tyre nuk është regjistruar nga vizitat në terren23 Nëse
këto specie ndodhin dhe preken nga ndonjë prej veprave të mësipërme, mund të rezultojë
një efekt me rëndësi të vogël.
Vlerësimi i efekteve nga ndërtimi bazohet në informatat nga vizitat në terren të ndërmarra
në shtator‐tetor 2018 dhe pikëpamjet nga ekologët lokalë rreth shfaqjes së mundshme të
specieve të tjera në bazë të zonës së njohur nëse ekzistojnë specie të ndryshme dhe
habitate.
Zgjërimi i specieve invasive që mund të vijë si rrezultat i procesit ndërtimor, në këtë rast nuk
ka gjasa të ndodh, as nuk njihet si një problem i rëndësishëm që mund të çojë në zhdukjen e
specieve vendase. Një lloj i bimës invazive si Fallopia japonica është hasur në një zonë më të
gjerë (ESIA Rev.6), por nuk ka gjasa që aktivitetet e ndërtimit mund të kontribuojnë në
zgjerimin e saj. Megjithatë, duhet të merren masa parandaluese.
23 ERM 2018 = vizitat e kryera për qëllimin e këtij dokumenti, siç përshkruhet në Seksionin Hyrje dhe Fusha; VNMS 2016 = vizitat e kryera gjatë muajve maj - korrik 2014 për dokumentin e ESIA 2016.
5.8. Ndikimet në vendbanime dhe popullatë
Gjatë fazës së ndërtimit, ka ndikime të mundshme në shëndetin dhe sigurinë e punëtorëve
dhe publikut të gjerë për shkak të kontaminimit të tokës dhe ujit dhe shkarkimet e ndotësve
në atmosferë për shkak të rritjes së trafikut dhe pluhurit nga operacionet e gërmimit.
Me sigurimin e një standardi të lartë të menaxhimit të shëndetit dhe sigurisë në punë,
ndërtimi dhe operimi i termocentralit në përputhje me praktikat e mira të industrisë dhe
standardet më të mira të aplikueshme, rreziqet e shëndetit dhe sigurisë lidhur me ndërtimin
dhe funksionimin e termocentralit do të minimizohen dhe nuk janë të rëndësishme, nëse
masat e shëndetit dhe sigurisë në punë zbatohen siç duhet. Ekziston një shkallë rreziku për
popullsinë vendore të afërt me termocentralin për shkak të rreziqeve të lidhura me p.sh.
mosfunksionim i paparashikuar i pajisjeve, ngjarje të mundshme të aksidenteve nga zjarri
etj.
Tabela 19: Identifikimi i ndikimit ne shendetin publik sipas shkalles
Ndikimi
Mjedisi dhe shëndeti
Kohëzgjatja Madhësia e ndikimit
Senzitiviteti Shpeshtësia Shtrirja gjeografike
Niveli
Shëndeti publik
Afatgjatë, përmes fazës së ndërtimit
dhe operimit
Shkallë mesatare e
ulët e ndryshimit
Ndjeshmëri mesatare e ulët ndaj ndryshimit
Frekuenca mesatare e
ulët e ndodhjes
Mesatarisht i ulët (komuna)
Madhor
4 2 2 2 2 12
Një numër i madh i provave empirike ka demonstruar marrëdhënie të qëndrueshme dhe të
forta midis ekspozimeve ndaj ndotjes së ajrit dhe një sërë efektesh shëndetësore,
veçanërisht në sistemin kardio‐respirator. Aktualisht përqendrimet e shkarkimeve të NOx,
SO2 dhe PM janë vazhdimisht më të larta se vlerat kufitare të emetimeve në zonën më të
gjerë të zonës së TCKR Shkaku i tejkalimeve të kufirit të PM10 dhe PM2.5 janë emetimet nga
ngrohja shtëpiake dhe ndotja relativisht e lartë rajonale. Trafiku rrugor ka një ndikim
dominues në ndotjen e NO2 në Prishtinë, ndërsa në zona të tjera, termocentralet janë një
burim dominues, por përqendrimet e NO2 janë nën vlerat kufitare. Përqendrimet SO2 në
ajrin e ambientit në Kosovë dominohen nga burimet lokale të SO2, emetimet nga
termocentralet dhe ndoshta nga ngrohja e brendshme nga djegia e thëngjillit. Sipas
rezultateve të modelit dhe rezultateve të skenarit bazë të modelimit, TCKR do të
përkeqësojë problemin e cilësisë së ajrit dhe do të rrisë numrin e tejkalimeve të vlerave kufi
të SO2 dhe NO2 në vendbanimet e afërta (përfshirë Prishtinën), përveç nëse masat për të
reduktuar emetimet e ekzistojnë në centrale ekzistuese. Megjithatë, meqenëse mbyllja e
Kosovës A është paraparë rrjedhimisht në fillimin e operimit të TCKR‐së, dhe pasi Kosova B
të rehabilitohet, cilësia e ajrit duhet të përmirësohet pasi do të reduktohen emetimet e të
gjitha kategorive të ndotësve.
Shkalla e sëmundjeve të frymëmarrjes (Banka Botërore, 2013) dhe rezultatet nga anketa e
vitit 2014 po ashtu e bërë nga Banka Botërore tregojnë një lidhje midis ndotjes së mjedisit,
dhe sëmundjeve të frymëmarrjes dhe kardiovaskulare në komunën e Obiliqit. Për më tepër,
në mesin e punëtorëve të KEK‐ut ekzistonë shkallë më e lartë e problemeve të frymëmarrjes
dhe kardiovaskulare sipas hulumtimit të vitit 2013. Përkundër përparimeve të nevojshme
teknologjike në ndërtimin e TCKR dhe fazës së largimit të Kosovës A nga puna, çështja
shëndetësore është ende një faktor i rëndësishëm për tu konsideruar .
5.9. Ndikimet në raste të aksidenteve mjedisore
Pasi që procesi i prodhimit kryhet brenda veprimtarisë prodhuese nuk kemi të bëjmë me
materie të rrezikshme për mjedisin, prandaj aksidente mjedisore të mëdha nuk mund të
ndodhin . Aksidentet të cilat mund të ndodhin, mund të jenë të natyrës së ndryshme dhe
mund të ndodhin në çdo etapë të proceseve teknologjike në punishte si:
Nga rrjedhjet e ndryshme të lendeve gjate procesit .
Nga mekanizmi punues (mundësia e ndezjes ).
Nga mekanizmi punues mundësia e pëlcitjes së gypave.
Nga aksidentet e mundshme në hapësirën operacionale dhe të tjera.
Nga aksidentet e mundshme që mund të ndodhin në repartint prodhues.
6. MASAT PËR MBROJTJEN E MJEDISIT
6.1. Masat për mbrojten e mjedisit
Cilësia e ajrit
Veprimtaritë e ndërtimit mund të gjenerojnë emetime të pluhurit të shkaktuara nga një
kombinim i gërmimit në vend dhe lëvizjes së materialeve, kontaktit të makinerive të
ndërtimit me tokën dhe ekspozimit të tokës dhe shtresave të tokës të zhveshur në erë. Një
burim dytësor i emetimeve të ajrit mund të përfshijë shkarkimin nga motorët me naftë të
makinave dhe automjeteve të lëvizshme. Teknikat që duhet të merren parasysh për
reduktimin dhe kontrollin e shkarkimeve të ajrit nga ndërtimi përfshijnë:
• Minimizimi i pluhurit nga burimet e trajtimit të materialeve, siç janë shiritat dhe kazanët,
duke përdorur mbulesa dhe / ose pajisje kontrolli (shuarja e ujit, çanta ose ciklon), duke
mbuluar hapësirën e magazinës;
• minimizimin e pluhurit nga burimet e hapura të zonës, duke përfshirë grumbujt e ruajtjes,
duke përdorur masa kontrolli të tilla si instalimi i mbylljeve dhe kapakëve, dhe rritja e
përmbajtjes së lagështirës, sipërfaqeve të spërkatjes dhe zonave të magazinimit të
përkohshëm të materialeve të mëdha me ujë;
• zbatimi i teknikave të shtypjes së pluhurit, siç është aplikimi i ujit ose kimikateve jo toksike
për të minimizuar pluhurin nga lëvizjet e automjeteve;
• menaxhimin e shkarkimeve nga burimet e lëvizshme.
Sipas versionit ekzistues të VNMS‐së 6, teknikat e kontrollit të erozionit të erës, siç janë
shpullat e erës, vegjetacioni, spërkatjet e ujit dhe gardhet duhet të përdoren në të gjitha
zonat e ndërtimit që mund të jenë të shqetësuara. Të gjitha rrugët e pashtruara dhe zonat e
shqetësuara në vendin e ndërtimit të projektit duhet të vaditen deri sa të jetë mjaft i lagësht
për të siguruar që mos të ketë pluhur të dukshëm dhe që të mos dalë nga vendi i projektit.
Punëtorët duhet të trajnohen për të trajtuar materialet e ndërtimit dhe mbeturinat për të
reduktuar emetimet. Shpejtësia e automjetit duhet të kufizohet në 15 km / h brenda
punishtes. Të gjitha gomat e automjeteve të pajisjeve ndërtimore duhet të lahen ose
pastrohen nga pa‐papastërtitë para se të hyjnë në rrugë të shtruara. Materialet ndërtimore
dhe tokat e magazinuara duhet të mbulohen nëse ato janë burim i pluhurit. Të gjitha mjetet
që përdoren për transportin e materialeve të ngurta pjesa më e madhe në rrugët publike
dhe që kanë potencial për të shkaktuar emetime të dukshme të pluhurit duhet të sigurohen
me mbulesë ose materialet duhet të jenë të lagura dhe të ngarkuara në kamionë. Pajisjet
ndërtimore dhe makineritë duhet të mbahen në servisim të lartë dhe duhet të përdorin
karburant me cilësi të lartë dhe me sulfur të ulët (naftë). Pajisjet ndërtimore dhe makineritë
duhet të jenë të fikura kur ato nuk janë në përdorim për të shmangur emetimet e tepërta.
Transporti i pajisjeve dhe materialeve të tjera (p.sh blloqet e betonit, pjesët e strukturave
metalike, çeliku dhe materialet e tjera) në vendin e ndërtimit do të duhet të bëhet me
transport hekurudhor, duke përdorur infrastrukturën ekzistuese hekurudhore për të hyrë në
vendin e ndërtimit. Trenat e njëjtë të mallrave mund të heqin mbeturinat e ndërtimit që nuk
mund të përdoren në vend. Trenat dhe linjat hekurudhore duhet të mirëmbahen rregullisht
dhe vetëm lokomotiva efikase duhet të përdoren për të reduktuar konsumin e karburantit
dhe emetimet e ndotësve të ajrit.
Masat e mbrojtjes së ajrit janë të bazuara në kërkesën që emisionet duhet të jenë më të
pakta sesa vlerat kufitare për termocentrale të reja që hyjnë në veprim pas datës 7 janar
2014, në pajtim me IED‐në (Direktiva 2010/75/ EU e Parlamentit dhe Këshillit Evropian të
datës 24 nëntor 2010 për emisionet industriale (parandalimi dhe kontrollimi i integruar i
ndotjes) si dhe aplikimi i teknikave më të mira në dispozicion për centralet e mëdha me
djegie (LCP BREF, 2017).
Vlerat kufitare të emisioneve të NOx arrihen me masa primare, me kufizimin e oksideve të
azotit në instalime me djegie.
Vlerat kufitare të emisioneve të SO2 arrihem me anë të një sistemi desulfurizues të gazrave
dalës, ku guri gëlqeror është absorbenti. Vlerat kufitare të emisioneve të pluhurit arrihen
me anë të filtrave elektrostatikë, ashtu që të mund të arrijnë vlerat kufitare të emisioneve të
thërmijave, sipas IED (2010/75/EU).
Në rast se gjenden vlera mbi kufijtë e lejuar, sistemi i paralajmërimit të hershëm do të
informojë menaxherët e repartit për të marrë masat e duhura (zvogëlimi i ngarkesës së
punës, kontrollimi i efikasitetit të sistemit të zbutjes, si dhe ndalimi i punimeve, sipas
nevojës). Të dhënat gjithashtu i duhen raportuar çdo muaj Agjencisë Kosovare për Mbrojtje
të Mjedisit (AKMM) dhe MMPH‐së për të mbajtur statistika dhe informata.
Manipulimi me materiale. Uji spërkatës duhet të përdoret në pajisjet dhe sipërfaqet që
gjenerojnë pluhur (ekskavatorë, shpërndarës, stacione me shirita bartës, grumbullues,
korrigjues, etj) dhe gardhi me ujë spërkatës përgjatë rrugës tokësore të bartjes së linjitit dhe
në kufijtë minerar.
Përdorimi i pajisjeve ngarkuese dhe shkarkuese që zvogëlojnë lartësinë e hedhjes së lëndës
në depo, për të zvogëluar krijimin e pluhurit. Transportimi i baltës së hirit, hirit fundërrues
dhe atij fluturues me sistemin e tubacionit të mbyllur deri në deponinë në zonën e mihjes së
shteruar.
6.2. Dheu
Përdorimi i tokës dhe cilësia e tokës
Përdorimi i tokës
Meqënëse toka ku do të ndërtohet TCKR klasifikohet si tokë industriale, nuk është e
nevojshme konvertimi i shfrytëzimit të tokës, me kusht që aktivitetet e ndërtimit të mbahen
brenda kufijve të caktuar të projektit (objektet e TCKR dhe zona e përkohshme e ndërtimit).
Për të shmangur konvertimin e tokës bujqësore në afërsi të projektit në tokën industriale
për qëllimet e TCKR, aktivitetet e ndërtimit duhet të kufizohen në mënyrë strikte në vendin
e ndërtimit / centralit. Organizimi i vendit të ndërtimit duhet të përpunohet në planin që
lidhet me ndërtimin. Shtresa e lartë e tokës së hequr duhet të jetë e ruajtur në një vend të
përshtatshëm sipas praktikave të mira të menaxhimit të mbetjeve ose të përdoret për
rikultivim (dmth. Pas studimit të dedikuar me dizajn teknik, sasia e hequr e tokës duhet të
përdoret për rekultivim në ish Kosovën B hirit) nëse cilësia është e përshtatshme. Për më
tepër, rrjeti ekzistues rrugor do të përdoret për të shmangur ndryshimin e përdorimit të
tokës dhe shqetësimin ndaj popullatës lokale. Kjo do të përpunohet në Planin e Menaxhimit
të Kontrollit të Trafikut.
Cilësia e tokës
Punimet e ndërtimit dhe rritja e trafikut të automjeteve dhe pajisjeve ndërtimore kanë
ndikim negativ në tokën në vendin e ndërtimit. Zbatimi i masave të caktuara mund të
zvogëlojë ndikimet negative në tokat, kryesisht humbjen e tokës (erozioni nga era dhe uji),
dhe ndryshimin në vetitë fizike të tokës përmes kompaktimit dhe ndryshimit të topografisë
sipërfaqësore. Para së gjithash, duhet të sigurohet një demarkacion dhe përcaktim i duhur i
zonës së ndërtimit dhe aktivitetet ndërtimore dhe automjetet duhet të kufizohen në zonat e
ndërtimit për të shmangur zbutjen e panevojshme të tokës. Për më tepër, caktimi i
punimeve për të shmangur shirat e dendur duhet të zbatohet në masën praktike.
Masat e caktuara duhet të jenë pjesë përbërëse e organizimit të duhur të vendit të
ndërtimit dhe punimeve. Duhet të zhvillohet një sistem efektiv i kullimit të vendndodhjes
për të lehtësuar kullimin dhe për të shmangur përmbytjet dhe polingun dhe kontrollin e ujit
të shiut nga stuhia. Duhet të vendosen mbledhësit e sedimenteve për të mbajtur
sedimentet në vend dhe shuma e terrenit të zhveshur dhe rezervave duhet të minimizohet.
Toka e gërmuar duhet të mbahet larg nga llogoret dhe në vende që nuk janë të ndjeshme
ndaj larjes sipërfaqësore, për të zvogëluar rrezikun e të qenit të larë gjatë shirave dhe aty ku
nuk do të kompromentojë aktivitete të tjera të përdorimit të tokës në zonë.
Rritja e trafikut të automjeteve dhe pajisjeve ndërtimore rrit rrezikun e derdhjeve
aksidentale dhe rrjedhjeve të materialeve të rrezikshme që mund të shkaktojnë
kontaminimin e tokës. Kështu, është e nevojshme të përcaktohet hapësira për funksionimin
dhe parkimin e automjeteve dhe makinerive ndërtimore.
Makineritë duhet të mirëmbahen siç duhet nga personeli i kualifikuar. Për më tepër, në
vendin e ndërtimit duhet të jenë në dispozicion materiale adekuate për thithjen e derdhjeve
të mundshme. Ndalimi i aksesit në zonat ku janë ruajtur substancat e rrezikshme (p.sh.
lëndë djegëse, kimikate) është gjithashtu e nevojshme. Substancat e rrezikshme duhet të
vendosen në rezervuarë të dyfishtë mbrojtës dhe të vendosen në një sipërfaqe të
papërshkueshme. Duhet të zhvillohet një plan i përshtatshëm për të siguruar përgjigje
adekuate në rast të derdhjes.
Toka bimore në vendndodhje mund të jetë e kontaminuar për shkak të aktiviteteve të
mëparshme të përdorimit të tokës që kërkojnë menaxhim adekuat dhe deponim për të
parandaluar përhapjen e tij në mjedis. Veprimet e nevojshme për të menaxhuar rrezikun
nga toka e kontaminuar do të varen nga faktorë të tillë si niveli i kontaminimit, lloji dhe
rreziqet e mediave të ndotura dhe përdorimi i destinuar i tokës. Prandaj, toka e gërmuar nga
lokacioni duhet të ekzaminohet dhe analizohet për të përcaktuar strategjinë e duhur të
menaxhimit.
Pas përfundimit të punimeve të ndërtimit, restaurimi dhe stabilizimi i sipërfaqes duhet të
kryhet në përputhje me praktikat e shëndosha mjedisore dhe në përputhje me Planin e
Rikultivimit. Ndër të tjera, plani duhet të përcaktojë se cila zonë duhet të mbillet me
vegjetacion dhe cilat duhet të mbulohen me zhavorr (ose materiale të ngjashme) për të
lejuar përshkueshmëri më të madhe veçanërisht gjatë shirave të dendura.
Kërkohet një vlerësim më i detajuar i kontaminimit ekzistues të dheut (arsen, plumb) dhe
program më i detajuar i mostrave duke u varur në shfrytëzmin aktual dhe në të ardhmen të
tokës. Proceset e pastrimit dhe kufizimet për shfrytëzimin e tokës duhet të shqyrtohen dhe
të themelohen. Ky program mund të themelohet nga MMPH ose KEK‐u, por mund të
financohet edhe si pjesë e planit zhvillimor të komunitetit.
Një plan për inerte (ku nuk përfshihet zgjyra dhe hiri nga operimi i TCKR‐së dhe djerrina nga
operacionet minerare) duke përfshirë zvogëlimin e duhur të inerteve, trajtimin dhe
shkarkimin final, duhet të zhvillohet nga TCKR investitori/operatori dhe KEK‐u/ kompania
minerare. Aktualisht, nuk ekzistojnë zona të përshtatshme për hedhje të mbetjeve
industriale në Kosovë. Prandaj plani për inerte duhet të përfshijë zgjidhje të përshtatshme
për shkarkim final.
6.3. Uji
Përdorimi i ujit dhe cilësia e ujit gjatë ndërtimit
Gjatë ndërtimit, do të përdoret një sasi e konsiderueshme e ujit. Krahasuar me ujin e
nevojshëm për fazën e operimit, uji i ndërtimit paraqet një pjesë më të vogël të konsumit të
ujit. Sipas analizave të mëparshme të disponueshmërisë së ujit, kanali i sistemit Ibër‐Lepenc
përmbush plotësisht kërkesat e ujit për aktivitetet e ndërtimit të TCKR, pa ndikuar
negativisht në përdoruesit e tjerë dhe minimumin biologjik. Sidoqoftë, rekomandohet që të
minimizohet dhe / ose të shmanget konsumi i panevojshëm i ujit gjatë fazës së ndërtimit
(p.sh. shmangia dhe / ose minimizimi i larjes së automjeteve dhe zonave të lidhura me
ndërtimin, riparimi i pikave të rrjedhura, ripërdorimi i ujërave të ndotura nga një aktivitet i
lidhur me ndërtimin për një tjetër kur është e mundur, mbledhja e ujit të shiut, i cili mund të
përdoret në shumë aktivitete të lidhura me ndërtimin, sensibilizimi në përdorimin e duhur
të ujit në vend, etj.).
Cilësia e ujit
Masa më e rëndësishme për të ruajtur cilësinë e ujit është të shmanget gjenerimi i ujërave
të ndotura që mund të arrihen përmes mjeteve të ndryshme siç janë organizimi i duhur i
vendit të ndërtimit dhe aktiviteteve, trajtimi adekuat dhe mirëmbajtja e makinerive,
menaxhimi adekuat i mbeturinave dhe planet e përcaktuara të menaxhimit të aksidenteve.
Për ujërat e ndotura që do të gjenerohen, është një praktikë e mirë për të zhvilluar sisteme
grumbullimi për ujërat e zeza të rrjedhjes dhe sanitare dhe për të aplikuar procese adekuate
të trajtimit, rezultatet e të cilave janë në përputhje me standardet e aplikueshme, para se të
shkarkohen në mjedisin natyror. Prandaj, gjithashtu rekomandohet të kryhet monitorimi në
të gjitha pikat ku ndotja ndodh dhe po mblidhet dhe për të përcaktuar pajtueshmërinë e
lartpërmendur.
Masat kryesore mjedisore që kanë të bëjnë me mbrojtjen e ujit janë këto:
Ujërat e zeza sanitare që krijohen gjatë ndërtimit duhen mbledhur në mënyrë të
kontrolluar, si dhe të transportohen nga punishtja, ose të trajtohen në mënyrë
adekuate, para se të shkarkohen në mjedis.
T’i paraprihet mbledhjes dhe trajtimit të mirëfilltë të të gjitha ujërave të zeza gjatë
operimit të projektit. Pasi të përpunohen deri në parametrat e nevojshëm, ujërat
mund të shkarkohen në lumin Sitnicë. Të sigurohet monitorimi adekuat i përbërjes së
ujërave të zeza para shkarkimit të tyre. Pas trajtimit adekuat, uji nga sistemi
drenazhues i mihjes, si dhe nga puset dhe impianti qendror i pompimit, i cili mbledh
reshjet nga krateri i mihjes, duhen shkarkuar në akumulim.
Në zhvillimin e mëtutjeshëm të dokumentacionit të projektit, rivendosja e disa
rrjedhave ujore në termocentral do të optimizohet në shkallë maksimale, me qëllim
të konsumit të ujit të freskët.
Do të përdoret metoda e transportit të thatë të hirit, që do të përfshijë rritjen e
lagështisë së hirit deri në 15‐25% duke spërkatur ujë (për të shmangur problemet e
pluhurit gjatë deponimit në deponinë e hirit).
Sipërfaqja përfundimtare e deponisë duhet të ketë një pjerrtësi të vogël për të
mundësuar qasje të mirë të makinave bujqësore, por edhe për drenazhimin natyror
në drejtim të lumenjve Sitnicë dhe Drenicë. Qëllimi kryesor i formësimit të zonës së
shtruar është të sigurojë konvertimin e një pjese të madhe të tokës për qëllime
bujqësore.
Një impiant i ujërave të zeza duke i marrë parasysh rrjedhjet e ujërave të zeza që
lidhen me ndërtimin, operimin, dhe mirëmbajtjen e TCKR‐së duhet të ndërtohet nga
investitori/operatori i TCKR‐së dhe të drejtohet nga apo në emër të
investitorit/operatorit të TCKR‐së. Uji për mihjet, sendimentimi dhe veçimi i vajrave
duhet të ofrohet nga KEK‐u/kompania e minerare. Për ujërat e zeza sanitare,
punishtet, etj., KEK‐u/kompania minerare duhet të sigurojnë impiante të
centralizuara apo të decentralizuara për trajtimin e ujërave të zeza.
Rryma të ndryshme të ujërave të zeza krijohen nga centralet me djegie të linjitit. Për
të zvogëluar emisionet në ujë dhe për të shmangur kontaminimin e ujërave, masat
që janë konsideruar si TMD janë përmbledhur në tabelën e mëposhtme
Tabela 17: TMD (BAT) për trajtimin e ujërave të zeza
Teknika Dobia kryesore
mjedisore
Zbatueshmëria
Centrale të reja Centrale
ekzistuese
FGD Lagësht‐ Flue Gas Desulfurization
Trajtimi i ujit me flokulim,
sedimentim, filtrim, këmbim
jonik dhe neutralizim
Heqja e fluorideve,
metaleve të rënda,
COD dhe thërmijave
TMD TMD
Operacion në qark të mbyllur Shkarkim i reduktuar i
ujërave të zeza TMD TMD
Përzierja e ujërave të zeza me
hi qymyri
Shkarkim i shmangur i
ujërave të zeza TMD TMD
Shkarkimi dhe transportimi i zgjyrës
Qark i mbyllur uji me filtrim
apo sedimentim
Shkarkim i reduktuar i
ujërave të zeza TMD TMD
Rigjenerimi i demineralizuesve dhe lustruesve kondensatë
Teknika Dobia kryesore
mjedisore
Zbatueshmëria
Centrale të reja Centrale
ekzistuese
Neutralizimi dhe sedimentimi Shkarkim i reduktuar i
ujërave të zeza TMD TMD
Elutriacioni
Neutralizimi TMD vetëm për operim alkalin
Spastrimi i kazanëve, parangrohësve dhe filtrave
Neutralizimi dhe operimi në
qark të mbyllur, ose
zëvendësimi me metoda të
spastrimit të thatë
Shkarkim i reduktuar i
ujërave të zeza TMD TMD
Burimi: BREF për centrale të mëdha me djegie, 2017.
Depozitimi i qymyrit dhe linjitit në sipërfaqe të mbuluara me drenazhim dhe
kolektorë është konsideruar si TMD. Çdo rrjedhë sipërfaqësore (atmosferike) e
zonave të depozitimit që merr me vete thërmijat e lëndës djegëse duhet kolektuar
dhe trajtuar (fundërruar) para se të shkarkohet. Niveli përkatës i emisioneve TMD në
ujin e shkarkuar konsiderohet të jetë më pak se 30 mg/l.
Sasitë e vogla të ujërave të kontaminuar me vajra nuk mund të eliminohen nga
centrali. Në përgjithësi, puset e ndarjes së varjave janë të mjaftueshëm për të
parandaluar ndonjë dëmtim mjedisor.
Konkludimi TMD për desulfurizimin me spastrimin e lagësht ka të bëjë me aplikimin e
impiantit të trajtimit të ujërave të zeza. Impianti trajtues përmban edhe përshtatjen
e nivelit të pH, fundërrimin e metaleve të rënda dhe heqjen e materies solide dhe
fundërrinës nga ujërat e zeza. Me teknologji moderne, këta parametra monitorohen
(ku jo të gjithë komponentët duhen monitoruar vazhdimisht): pH, përçueshmëria,
temperatura, përmbajtja e ngurtë, përmbajtja e klorinës, koncentrimet e metaleve
të rënda (si As, Cd, Cr, Cu, Hg, Ni, Pb, V, Zn), koncentrimi i fluorinës dhe kërkesa
kimike e oksigjenit (COD). Ujërat e zeza nga DGD i lagështuar e të trajtuara me filtrim
e neutralizim prapë kanë përmbajtje të COD‐së që kërkon trajtim të mëtutjeshëm.
Cilësia e ujërave të zeza pas impiantit të trajtimit luhatet shumë varësisht nga cilësia
e lëndës djegëse dhe procesi i desulfurizimit që përdoret. Tabela Nivelet e
emisioneve në lidhje me përdorimin e impiantit të trajtimit të ujërave TMD‐DGD,
dhënë si mostër përfaqësuese kompozite 24‐orëshe
Tabela 18: Emisionet në ujë nga impianti i trajtimit të ujërave të zeza
Emisionet në ujë nga impianti i trajtimit të ujërave të zeza me DGD me lagështim (mg/l)
Solide 5‐30
COD <150
Komponime azoti <50
Sulfate 1000‐2000
Sulfite 0,5‐20
Sulfide <0,2
Fluoride 1‐30
Cd <0,05
Cr <0,5
Cu <0,5
Hg 0,01‐0,02
Ni <0,5
Pb <0,1
Zn <1
Burimi: BREF për centrale të mëdha me djegie, 2017.
Ndotja e ujit nga ujërat e zeza do të zbutet me purifikimin e mirëfilltë të kanalizimit
nga objektet sociale të punëtorëve, nga punëtoritë, depot e hidrokarbureve dhe
materialeve të rrezikshme, si dhe nga instalimet tjera që mund të prodhojnë ujëra të
kontaminuar.
Sistemi i kanalizimit duhet përmirësuar për të ndarë ujërat e proceseve nga ujërat
atmosferikë.
Gjithashtu rekomandohet riciklimi i ujërave të zeza.
Ujërat atmosferikë duhen mbledhur dhe përdorur për të zvogëluar konsumin e ujit
në procese (shtim për kullën ftohëse).
Impianti i trajtimit të ujërave të zeza duhet ndërtuar për të zvogëluar presionin
mjedisor në lumin Sitnicë.
Duhet ë përcillet kualiteti i ujërave në dalje nga impianti per trajtimin e ujerave te zeza.
Sipas standardeve dhe rregullores mbi lëshuarjen e ujerave të ndotura është e nevojshme
që të përcillen : Temperatura e ujit, pamja, era, pH, oksigjeni, Amonijaku, nitritet, nitrate,
kloruret, sulfati , harxhimi i kalium permanganatit, sedimentimi i materieve, harxhimi
biologjik dhe kimik i oksigjenit, , fenolet
6.4. Peizazhi
Karakteristikat vizuale të peizazhit
Vendi i TCKR do të zehet nga makineritë e ndërtimit dhe materialet e ndërtimit në zonën e
ndërtimit. Kjo zonë është e mbyllur për pamje nga termocentrali ekzistues i Kosovës B në jug
dhe ish deponia e hirit dhe zgjyrës në perëndim. Pas përfundimit të punimeve të ndërtimit
duhet të pastrohet sipërfaqja e ndërtimit, nga të gjitha materialet e mbetura ndërtimore,
makineritë e ndërtimit dhe sendet e tjera të prodhuara nga njeriu.
Ekziston një pamje e hapur e TCKR‐së nga veriu, gjegjësisht fshati Plemetin që ndodhet rreth
500 m dhe ka një pamje të drejtpërdrejtë të të gjitha aktiviteteve ndërtimore; në mënyrë të
ngjashme, vendi i ndërtimit mund të shikohet nga rruga në lindje të lokacionit. Prandaj,
rekomandohet që një pengesë vizuale të instalohet gjatë gjithë periudhës së ndërtimit.
Në jug të objektit është objekti i Kosovës B i cili mbyll pamjen e drejtpërdrejtë në ndërtesën
e TCKR‐së nga Obiliqi.
Të gjitha vendbanimet e tjera të vendosura në lindje janë në distancë prej më shumë se 3,5
km dhe aktivitetet e ndërtimit do të kenë ndikim të kufizuar vizual.
Lidhja e rrjetit do të ndërtohet në oborrin e afërt me nënstacionin 400 kV në distancën prej
rreth 1 km. Korridori i lirë është në dispozicion dhe mbikalon rrugën lokale nga Obiliqi në
Plemetin. Nuk kërkohen masa shtesë.
Dizajnimi i projektit të zbutjes së ndikimit në peizazh si pjesë e procesit të hollësishëm të
planifikimit të masave zbutëse duhet të ndihmojë në identifikimin dhe prioritizimin e
fushave kryesore të rehabilitimit dhe rikultivimit të sipërfaqeve që ndikohen nga zgjerimi i
mihjes, me destinimin e mirëfilltë të tokave në të ardhmen: bujqësore (resurset), habitate
(natyra), pyjore (mbrojtja/resurset). Qëllimi duhet të jetë kthimi i tokës në kushte të
shfrytëzimit të mëparshëm të tokës, apo shfrytëzim që janë të barabarta apo më të mira
sesa ai paraprak.
Për tampon‐zonën mbrojtëse kufitare dhe për mbrojtje nga era me vegjetacion në mihje,
rekomandohen renditje shumështresore (trungje/kaçubë/dhe) si dhe me shumë rreshta
(disa rreshta, gjerësi gjithsej 5m minimum). Projektimi i peizazhit duhet të ketë fidanë
autoktone kurdo që është e mundur, por prioriteti duhet të jetë tek llojet e trungjeve që
rriten shpejt. Fokusi duhet të jetë tek mbjellja e hershme përreth zonës së kontaktit
Shipitullë.
Dizajnimi i strukturave dhe fasadave të TCKR‐së së planifikuar duhet të ndjekë dhe plotësojë
skemën ekzistuese të ngjyrave të Kosovës B si dhe arkitekturën e saj (me theks tek
strukturat e larta, p.sh. kulla) për të minimizuar kontrastin e vëllimeve të ndërtuara në
peizazh. Projekti kryesor gjithashtu duhet të mundësojë mbjelljen e brezit të vegjetacionit
me trungje/kaçuba përgjatë rrethojës së centralit (anët V dhe L).
6.5. Flora dhe Fauna
Karakteristikat biologjike
Zbatimi i masave lidhur me mjedisin, florën dhe faunën është gjithashtu e rëndësishme për
shëndetin e njeriut. Këto masa lidhen me zhurmën, emetimet e pluhurit, emetimet e ujit,
emetimet e ajrit, rrezatimi elektromagnetik etj.
Heqja e përhershme e bimësisë në zonat e caktuara të zonës së TCKR është e
pashmangshme. Pritet largimi i përkohshëm dhe dëmtimi i vegjetacionit në vendin operativ
për mekanizim dhe punëtorë (zona e hedhjes poshtë). Meqë vendndodhja tashmë
karakterizohet nga habitate të modifikuara, ndikimi në vegjetacion nuk do të jetë i rëndë.
Me qëllim që të minimizohet ndikimi më tej, heqja e vegjetacionit duhet të kufizohet vetëm
në vendin e ndërtimit dhe çdo heqje e panevojshme ose e tepruar e pemëve dhe shkurreve
duhet të shmanget. Bimësia dhe shtresa e mbetur duhet të depozitohen në një
vendndodhje të përshtatshme, siç është përpunuar në dokumentet e menaxhimit të
mbeturinave. Nëse është e mundur, duhet të përdoret shtresë e sipërme për rikultivimin e
zonave të dëmtuara. Nuk lejohet djegia e ndonjë materiali brenda zonës së punës gjatë
ndërtimit. Rikultivimi i zonave të pastruara përkohësisht gjatë ndërtimit dhe zonave të tjera
të përshtatshme rreth impiantit të TCKR duhet të ndërmerren menjëherë pas përfundimit të
ndërtimit. Zonat e rikultivimit, bimët (pemët, kullotat e shkurreve), afatet kohore dhe
përgjegjësitë duhet të elaborohen në Planin e Rikultivimit. Qëllimi i rikultivimit është të
rikultivoj zonat e shqetësuara dhe të krijojë hapësirat e gjelbra brenda dhe rreth planit që
rrisin cilësinë e habitatit dhe krijojnë mikrohabitat, por në të njëjtën kohë kanë përfitime të
tjera të tilla si parandalimi i erozionit dhe zhurma, pluhuri, zbutja e ndotjes. Duhet të
përdoren speciet autoktone me rritje të shpejtë. Asnjë pajisje ndërtimi, automjete ose
personel i paautorizuar nuk duhet të lejohen në zonat që sapo janë mbjellë. Duhet të
trajtohet gjithashtu edhe kontrolli i specieve invasive që mund të shfaqen në kufijtë e zonës
si rezultat i pastrimit të vegjetacionit.
Mund të ndodhë shqetësimi i kafshëve të egra gjatë ndërtimit për shkak të dridhjeve,
pluhurit, zhurmës, ndotësve dhe emetimeve të lehta nga makineritë. Me qëllim të kufizimit
të shqetësimeve ndaj kafshëve të egra dhe njerëzve, aktivitetet ndërtimore dhe pajisjet,
lëvizjet e personelit dhe automjeteve, duhet të kufizohen vetëm në zonën e caktuar të
ndërtimit dhe rrugët e hyrjes. Për më tepër, koha e aktiviteteve ndërtimore duhet të bëhet
në zonat ku ka veprimtari të kufizuar të kafshëve. Duhet të zbatohen masat e përgjithshme
për zvogëlimin e dridhjeve, zhurmave, ndotësve (ajrit, ujit). Punishtja duhet të organizohet
sipas planeve të ndërtimit dhe trafikut.
6.6. Masat mjedisore në lidhje me menaxhimin e mbeturinave për TCKR
Gjatë ndërtimit të projektit, do të prodhohen lloje të ndryshme të mbeturinave të
rrezikshme, të parrezikshme dhe inerte të zakonshme për punishtet e mëdha ndërtimore
(materiale ndërtimore inerte, metalet e mbetura, si dhe dheu i gërmuar, vajrat e lubrikantët
e hudhur, materialet vajore, llojet e ndryshme të paketimit të mbeturinave, etj.). Gjatë
operimit të TCKR‐së, do të krijohen edhe lloje të ndryshme të mbeturinave të rrezikshme
dhe të parrezikshme. Duke shikuar sasitë, llojet e mbeturinave që do të dominojnë janë
djerrina nga mihja dhe zgjyra që krijohet gjatë operimit të rregullt të centralit. Menaxhimi i
mbeturinave që krijohen gjatë ndërtimit dhe operimit të termocentralit duhet të bëhet në
pajtim me dispozitat ligjore dhe IED.
Mbeturinat e prodhuara gjatë ndërtimit të termocentraleve duhen grumbulluar sipas
llojit dhe menaxhohen në përputhje me rregulloret dhe dispozitat për menaxhim të
mbeturinave për të minimizuar ndikimet mjedisore.
Mbeturinat e rrezikshme duhen grumbulluar ndaras, sipas llojeve të mbeturinave si
dhe në atë mënyrë që të parandalohen rrjedhjet apo shpërndarjet (depozitimi e
manipulimi i mirëfilltë). Të gjitha materialet e rrezikshme (reaktive, të ndezshme,
radioaktive, korrozive, si dhe toksike) duhen ruajtur në kontejnerë të etiketuar qartë.
Riciklimi dhe rikultivimi i materialeve aty ku është e mundur, përndryshe duhen
rregulluar në mënyrë të pranueshme për mjedisin në përputhje me rregulloret
(përpunimi dhe depozitimi i mbeturinave).
Mbetjet nga gërmimet nga lokacionet e TCKR‐së së ri (afër TC B) duhen trajtuar si
mbeturina të rrezikshme derisa të ekzekutohet mostrimi dhe analiza e mëtutjeshme.
Për shkak të heqjes së vegjetacionit, sasi tejet të mëdha të biomasës do të krijohen,
të cilat pastaj mund të jenë të dobishme si lëndë djegëse dhe për përpunim në
kompostim.
Në rast të rrjedhjes së vajrave apo lëndëve djegëse nga makinat punuese, mund të
shkaktojë kontaminimin e dheut. Në këtë rast, do të ketë nevojë që dheu i
kontaminuar të trajtohet si mbeturinë e rrezikshme (17 05 05* Dheu i kontaminuar
që përmban substanca të rrezikshme)
Nusproduktet nga djegia e qymyrit dhe trajtimi i gazrave dalës janë: zgjyra, hiri dhe
gjipsi, që paraqesin sasitë e mëdha të mbeturinave të parrezikshme. Shfrytëzimi dhe
rishfrytëzimi i mbetjeve dhe nus‐produkteve të djegies janë opsionet më të mira në
dispozicion, si dhe inkurajohen, në vend të depozitimit në deponi. Ka dhjetra
mundësi të ri‐shfrytëzimit për nus‐produkte të ndryshme, secili opsion me kritere të
ndryshme specifike për cilësinë e hirit që nevojitet.
Gjipsi mund të përdoret si produkt komercial (me përdorimin e teknologjisë CFBC
gjipsi nuk prodhohet). Hiri i qymyrit mund të përdoret pjesërisht për të zëvendësuar
materialin ndërtimor primar, si çimentoja dhe rëra. Me përpunimin e mbeturinave,
mund të prodhohen produkte të reja të përdorshme. Zgjyra (nga përgatitja dhe
purifikimi i ujit teknologjik) duhet depozituar në mënyrë të pranueshme për
mjedisin, në përputhje me ligjet dhe rregulloret lokale.
6.7. Masat për mbrojtjen nga rreziqet e aksidenteve mjedisore
Aksidentet dhe rreziqet potenciale mjedisore që mund të ndodhin gjatë fazës së
ndërtimit mund të përfshijnë emetimet e mbetjeve ose materialeve të rrezikshme
(p.sh. vajra dhe lubrifikantë) në mjedis për shkak të gabimit njerëzor ose fatkeqësive
natyrore të paparashikuara (p.sh. tërmeti ose përmbytjet).
Bazuar në rezultatet dhe konkluzionet e Projektit të Studimit të Vlerësimit të
Rrezikut nga Vërshimet e Mikro‐lokacionit për Termocentralin e Ri të Kosovës
(EKONERG 2017), vendndodhja e TCKR nuk është e kërcënuar nga përmbytjet.
Sidoqoftë, dizajni i inxhinierisë duhet të inkorporojë një sistem efektiv të kullimit i
projektuar për të drejtuar ujërat e përmbytjeve nga zona e impiantit dhe para se të
fillojnë operacionet e Termocentralit Kosova e Re, projekti i propozuar duhet të
zbatohet.
Meqenëse Kosova është e vendosur në një zonë sizmike relativisht aktive, gjatë
hartimit të planit dhe ndërtimit të TCKR, duhet të bëhen përpjekje për të siguruar
sigurinë e strukturave nga tërmetet. Kjo është veçanërisht e rëndësishme për shkak
të lartësisë së kullës së ftohjes. Kjo duhet të trajtohet në mënyrë adekuate përmes
pajtueshmërisë me "Ligjin nr. 04 / L‐110 për ndërtimin të Republikës së Kosovës dhe
Kodin e ardhshëm të Ndërtimit të Republikës së Kosovës të miratuara nga Qeveria e
Kosovës. Deri në miratimin e Kodit të Ndërtimit të Përbashkët, referencat e "Ligjit nr.
04 / L‐110 për ndërtim "në Kodin e Ndërtimit të Unifikuar do të konsiderohen si
referenca ndaj standardeve ekzistuese të ndërtimit. Për më tepër, siç përcaktohet
me Ligjin e lartpërmendur dhe të përcaktuar me lejen e ndërtimit, parandalimi i
aksidenteve dhe rreziqeve mjedisore gjatë fazës së ndërtimit, duke përfshirë masat
për zbutjen e tyre, do të përcaktohet nga menaxhmenti i vendit të ndërtimit.
Dokumenti ekuivalent që duhet të zhvillohet është Plani i Zbutjes së Aksidenteve dhe
Menaxhimit të Ndërtimit. Përgjigja emergjente, në rast të ngjarjeve të fatkeqësive
natyrore, do të përafrohet me Strategjinë për Reduktimin e Rrezikut nga Fatkeqësitë
dhe Planin 2016‐2020 (Qeveria e Kosovës, Agjencia për Menaxhimin e Emergjencave,
2016) dhe dokumentet përkatëse përkatëse (p.sh. Direktivat e BE / Kodet Europiane
‐ EC 8 dhe praktikat më të mira të aplikuara për ndërtimin e termocentralit).,
6.8. Masat për mbrojtjen nga zhurma
Gjatë ndërtimit të TCKR zhurma në mjedis do të ndodhë kryesisht si rezultat i
funksionimit të pajisjeve dhe makinerive të rënda të ndërtimit, si dhe të automjeteve
të mallrave që lidhen me punën në vendin e termocentralit. Duhet të identifikohen
receptorët e ndjeshëm ndaj zhurmës. Masat e kontrollit të zhurmës dhe dridhjes
duhet të zbatohen përmes një plani të përshtatshëm të zhvilluar para ndërtimit.
Monitorimi i zhurmave duhet të ndërmerret si në vendin e ndërtimit ashtu edhe në
receptorët kryesorë për të vlerësuar ndikimet e zhurmës nga mjetet e ndërtimit /
pajisjet për njerëzit lokalë dhe punëtorët në vendin e ndërtimit. Duhet të kryhet një
krahasim i duhur me standardet e aplikueshme për të konstatuar mos‐
pajtueshmërinë potenciale dhe masat e domosdoshme zbutëse. Aktivitetet e krijimit
të zhurmave duhet të zhvillohen gjatë orëve që shkaktojnë shqetësimin më të vogël
tek komuniteti lokal. Megjithatë, nëse aktivitetet do të duhet të kryhen jashtë orarit
normal të punës, kjo duhet të identifikohet para ndërtimit dhe personat e prekur
duhet të informohen.
Gjatë ndërtimit duhet të përdoren automjete të rregullta dhe të mirëmbajtura
rregullisht, e njejta vlenë edhe për makineri dhe pajisje. Duhet të përdoren të
ashtuquajturat versione me zhurmë të ulët të pajisjeve. Aktivitetet e pastrimit duhet
të planifikohen aty ku është e mundur për të reduktuar nivelin e përgjithshëm të
zhurmës së burimit gjatë punimeve, p.sh. kufizimi i punëve të natës që punojnë
drejtpërdrejt pranë ngjarjeve të ndjeshme ndaj zhurmës etj. Nëse është e
nevojshme, një pengesë zhurme ose mburojë akustike për të zvogëluar zhurmën
duke ndërprerë përhapjen e valëve të zërit duhet të instalohet në vendndodhjet e
përcaktuara të vendit të ndërtimit siç përcaktohet nga një zhurmë ndërtimi dhe plani
i menaxhimit të dridhjeve.
6.9. Masat për mbrojtjen nga fushat elektromagnetike
Ekspozimi ndaj fushave elektromagnetike Linjat elektrike, shufrat, transformatorët,
gjeneratorët dhe pajisjet e tjera në TCKR dhe zgjerimi i lidhjes përkatëse të rrjetit në
nënstacionin Kosova B 400/220 kV janë burime të fushave elektromagnetike
jashtëzakonisht të ulëta (EMF). Edhe pse gjatë fazës së ndërtimit, pajisjet e reja të
kërkuara për lidhjen e TCKR do të jenë jashtë funksionimit, linjat e tensionit të lartë,
transformatorët, shiritat dhe pajisjet e tjera të nënstacionit të Kosovës B 400/220 kV do
të jenë në rrjet të lidhur dhe kështu burim i EMF. Meqenëse nënstacioni B 400/220 kV i
Kosovës do të qëndrojë në fazën e rregullt të operimit, nuk parashihen masa shtesë.
Përmbledhjet e masave zbutëse të propozuara për secilën fazë të projektit (ndërtimi,
operimi, dekomisionimi) dhe fusha e monitorimit janë të paraqitura në kapitullin vijues
rreth Monitorimit dhe Menaxhimit Mjedisor
7. Plani i Menaxhimit Mjedisor dhe Social
Plani i Menaxhimit Mjedisor dhe Social (PMMS) paraqet kornizën për zbutjen e ndikimeve
potenciale negative mjedisore dhe sociale në të gjitha fazat e projektit (ndërtimi, operimi,
dekomisionimi), si dhe për monitorimin, me qëllim të sigurimit dhe verifikimit të performancës
së projektit (zbatimi dhe efektshmëria e masave, përputhshmëria me standardet e vlefshme).
Pasi që PMMS‐ja përbën kornizën, kriteret e masave dhe monitorimit ende nuk janë konfirmuar
dhe detajuar me dizajnin përfundimtar dhe lejet përkatëse.
Sa i përket fazës para‐ndërtimore, rekomandohet që të hartohen plane specifike, duke marrë
parasysh masat e propozuara. Këto plane para‐ndërtimore përfshijnë Planin e Zbutjes dhe
Menaxhimit të Mbetjeve Ndërtimore, Plani i Zbutjes dhe Kontrollit të Erozionit dhe
Sedimentimit (ESCMP), Planin e Zbutjes dhe Kontrollit të Pluhurit Fluturues, Planin e Zbutjes
dhe Kontrollit të Zhurmës, Zbutjes dhe Kontrollit të Trafikut, Planin e Sigurisë Publike dhe
Komunikimit Publik, Planin e Masave për Resurset Arkeologjike/Kulturore, Planin e Sigurisë së
Punëtorëve, Planin e Përditësuar të Konsultimeve Publike dhe Komunikimit me Komunitetin për
Punimet Ndërtimore, Plani i Zbutjes për Termocentralin e ri dhe atë të Rehabilituar, Planin e
menaxhimit të Sigurisë dhe Shëndetit Mjedisore (ESHMP), Planin e Gatishmërisë dhe Reagimit
në Emergjenca (EPRP), si Dhe Planin e Masave Zbutëse për Dekomisionimin e TCKR‐së.
Përmbledhjet e masave të propozuara zbutëse për secilën fazë të projektit (ndërtimi, operimi,
dekomisionimi) si dhe fushëveprimit të monitorimit janë dhënë tek Tabelat në vijim:
Faza Ndikimi Madhësiaendikimit
Masazbutëse Madhësiaendikimitpaszbutjes
Palapërgjegjësepërimplementim
Palapërgjegjësepërmbikëqyrje
Financimi
fluksihyrësipopullatësdhepunësimi
Ndërtimidheoperimi
Punësimilokal Moderuar Punësimiinën‐kontraktorëvedhepunëtorëvelokalë:Politikaerekrutimitmundtëofrojëpreferencëpërpunëtorëlokalënëseaplikantëtëpërshtatshëmdhekompanilokalemundtëgjendenbrendakomunës
Madhor Investitoridhenën‐kontraktori
Investitoridhenën‐kontraktori
Buxhetiindërtimit/buxhetifinanciarpërfazëneoperimit
Ndërtimi Akomodimipërpunëtorëtqënukjanëlokalë
Madhor Nësebëhetbrendalokacionit:krijimiinjëkampiakomoduespërpunëtorë,qëdotëminimizonterreziqetpërpunëtorë,tëofrontepajisjetdheshërbimetpërkatëse,sidhetëmundësontemasatëparandalimitdhereagimitemergjent,Jashtëlokacionit:gjetjaeopsionevetëakomodimitbrendakomunës(përtësiguruartëardhurashtesëpërkomunitetinlokal)metëgjithakushtetepranueshmehigjienikedhesanitare
Madhor Investitori Investitori Buxhetiindërtimit
Ndërtimidhe Ndërveprimimes Moderuar/ Masa1:Vetëdijesimi Moderuar Investitori Investitori Buxhetii
146
operimi komunitetitlokaldhepunëtorëvetëndërtimit
madhor social/trajnimipërshëndetesiguri
ndërtimit
Moderuar/madhor
Masa2:Tabelainformuesenëhyrjetëpunishtesmenjoftimetpërkatëse
Kritike Investitori Investitori Buxhetiindërtimit
Shëndetidhesiguria
Ndërtimidheoperimi
NdikiminëshëndetdhesiguritëkomunitetitlokaldhepunëtorëteTCKR‐së
Kritike Reagimiipërshtatshëmndajincidentevedheaksidenteve,dukepërfshirëqasjenadekuatenëmjekimtëduhur,rrethiminezonavemerrezikshmëritëlartë,qasjennëmekanizmapërkontrolleemergjente,menaxherëtpërShëndeteSigurimundtëofrojnëkëshillapërshmangieneekspozimitndajsëmundjeve,kontrolletërregulltamjekësoremenjëprogrammonitorimishëndetësor(certifikatamjekësoreeshëndetitduhettëjetëparakushtpërpunënëpunishte),kontrolletmjekësorevjetore
Madhor Investitori Investitori BuxhetipërShëndeteSiguri
Ndërtimi Kërkesatdhepresionimbispitaletlokalepërshkaktëaksidentevedhesëmundjevenëpunishte
Madhor Disponueshmëriaeinstitucionevemjekësoredheklinikenëpunishte
Moderuar Investitori Investitori Buxhetiindërtimit
147
Operacioni Ndikiminëpeizazhvizual/ndotjetëajrit
Moderuar Mbjelljaetrungjevepërpastrimmëtëmirëtëajrit
Madhor Investitori Investitori Planifinanciarvjetor
Problemetdheaksidentetemundshmetësigurisëpërshkaktëvizitavetëpalajmëruaradhetëpalejuara
Madhor Disponueshmëriaerrethojavetëlartatësigurisëdhepersonelittësigurisë,kartelavespecialetëqasjespërtëgjithëpersonelin
Madhor Investitori Investitori Planifinanciarisigurisë
Përfshirjasociale
Ndërtimidheoperimi
Regjistriiankesave Madhor Edhepërpunëtorëedhepërkomunitetinlokal,regjistëriankesavenëinternet,qëmbahetngaMenaxheriSocial
Madhor Investitori Investitori
Ndërtimidheoperimi
Mos‐diskriminimidhemundësitëbarabartatëpunësimitlokal
Moderuar Pjesëtarëtetëgjithabashkësiveetnikeduhettëkenëmundësitëbarabartatëpunësimit;informatatnëtëtrigjuhët(shqip,serbisht,anglisht)nëpunishte,regjistriiankesavenëshqipdheserbisht
Madhor Investitori Investitori
Sistemiarsimor
Ndërtimidheoperimi
Ndryshimiitreguttëpunës‐mëshumëkërkesëpërfuqipunëtorenëmirëmbajtjedheriparimenëTCKR
Moderuar Rekomandimetpërsisteminarsimornëshkollatëlartapërmëshumëlëndëteknikedheaktivitetetëtilla(makineri,energjielektrike,hidraulikë...)
Madhor MinistriaeArsimit,ShkencësdheTeknologjisë,autoritetetlokale
MinistriaeArsimit,ShkencësdheTeknologjisë
Infrastrukturadhetransporti
148
Tabela 19. Masat Zbutëse Mjedisore ‐ faza ndërtimore
Nr. Ndikimi Madhësia
e ndikimit
Masa zbutëse Madhësia e ndikimit pas
zbutjes
Pala përgjegjëse për implementim
Pala përgjegjëse
për mbikëqyrje
Përgjegjësia e financimit
Cilësia e ajrit
C‐1‐1 Emisionet e pluhurit fluturues shkaktuar nga tërësia e veprimeve në gërmime dhe bartje të materialeve në lokacion, kontakteve të makinerisë ndërtimore me dheun, si dhe ekspozimi i dheut dhe pirgjeve të dheut ndaj erës
Moderuar minimizimi i pluhurit nga burimet e manipulimi me materiale, si shiritat bartës dhe kontejnerët, duke përdorur mbulesa dhe/ose pajisje kontrolli (lagështim, qeska apo ciklone), minimizimi i pluhurit nga burimet e hapura, duke përfshirë pirgjet e depos, me anë të masave kontrolluese si mbulesat dhe mbylljet, si dhe rritja e përmbajtjes së lagështisë, por edhe teknikat e mbytjes së pluhurit, janë masa që zbatohen. Shpejtësia e automjeteve do të kufizohet në 15 km/h brenda punishtes ndërtimore.
Minor Investitori i TCKR‐së/Menaxheri i Ndërtimit
Investitori i TCKR‐së/mbikëqyrësi i Ndërtimit, MMPH
Investitori i TCKR‐së
C‐1‐2 Emisionet e gazrave dalës nga motorët dizel të makinerisë dhe automjeteve në
Moderuar makineria dhe automjetet ndërtimore duhet që:
Të kontrollohen dhe mirëmbahen rregullisht dhe të kenë gjendjen më të mirë të mundshme
Minor Investitori i TCKR‐së/Menaxheri i Ndërtimit
Investitori i TCKR‐së/mbikëqyrësi i Ndërtimit,
Investitori i TCKR‐së
Ndërtimidheoperimi
Dendjaetrafikut Madhor PlaniiMenaxhimittëTrafikut,dukepërfshirëimplementimiiorarittërregulluartëtransportimit,përtëshmangurdendjet(paraorës6tëmëngjesit,pasorës6tëpasdites)kurdoqëështëemundur;njoftimiikomunitetitpërmesmediavedherrjetevesociale,kurkjonukështëemundur
Madhor Investitori Investitori Buxhetiindërtimit
149
Nr. Ndikimi Madhësia
e ndikimit
Masa zbutëse Madhësia e ndikimit pas
zbutjes
Pala përgjegjëse për implementim
Pala përgjegjëse
për mbikëqyrje
Përgjegjësia e financimit
lokacion Të përdorin karburant cilësor me pak sulfur (dizel).
Të ndalen kur nuk janë në përdorim për të shmangur emisionet e tepërta të punës në qetësi.
Të operohen në mënyrën e duhur dhe efikase nga personeli i trajnuar
MMPH
C‐1‐3 Pajisjet kryesore dhe transportimi i materialeve tjera në punishte
Minor Transporti i pajisjeve dhe materialeve tjera (p.sh. Blloqet ndërtimore të betonit, pjesë të strukturave metalike, çelikut dhe materiale tjera) drejt punishtes do të bëhet me hekurudhë, duke përdorur binarët ekzistues për të qasur punishten ndërtimore. Trenat dhe hekurudha duhet të mirëmbahen rregullisht. Duhen përdorur vetëm lokomotiva të reja e efikase, për të zvogëluar konsumin e karburanteve dhe emisionet e ndotësve në ajër.
Minor Investitori i TCKR‐së/Menaxheri i Ndërtimit
Investitori i TCKR‐së/mbikëqyrësi i Ndërtimit, MMPH
Investitori i TCKR‐së
Shfrytëzimi dhe cilësia e ujit
C‐2‐1 Konsumi i ujit për shkak të aktiviteteve të lidhura me ndërtimin
Minor Të gjitha masat praktike për të shmangur dhe/ose minimizuar shkarkimet e ujit (shmangia dhe/ose minimizimi i larjes së automjeteve dhe zonave të ndërtimit, pastrimi i pikave të rrjedhjeve, ripërdorimi i ujërave të zeza nga njëri aktivitet ndërtimor për një tjetër sipas mundësisë, grumbullimi i ujërave nga reshjet që mund të përdoren në shumë aktivitete ndërtimore, vetëdijesimi për përdorimin e duhur të ujit brenda punishtes, etj.)
E papërfillshme
Investitori i TCKR‐së/Menaxheri i Ndërtimit
Investitori i TCKR‐së/mbikëqyrësi i Ndërtimit, MMPH
Investitori i TCKR‐së
C‐2‐2 Shkarkimi i ujërave të zeza rrjedhëse dhe sanitare në mjedis, ndotja nga rrjedhjet vajore nga makineria
Minor Organizimi i mirëfilltë i punishtes
Manovrimi dhe mirëmbajtja e mirëfilltë të makinerisë
Menaxhimi adekuat i mbeturinave
Planet e definuara të menaxhimit të aksidenteve
zhvillimi i sistemeve grumbulluese për ujëra të zeza rrjedhëse dhe sanitare, si dhe aplikimi i proceseve adekuate të trajtimit, rezultatet e të
E papërfillshme
Investitori i TCKR‐së/Menaxheri i Ndërtimit
Investitori i TCKR‐së/mbikëqyrësi i Ndërtimit, MMPH
Investitori i TCKR‐së
150
Nr. Ndikimi Madhësia
e ndikimit
Masa zbutëse Madhësia e ndikimit pas
zbutjes
Pala përgjegjëse për implementim
Pala përgjegjëse
për mbikëqyrje
Përgjegjësia e financimit
cilave duhet të përputhen me standardet e zbatueshme, para se të shkarkohen në mjedisin natyror
Kryerja e monitorimit në të gjitha pikat ku ndodh ndotja, si dhe mbledhja e të dhënave për të përcaktuar përputhshmërinë e lartpërmendur
Shfrytëzimi i tokës dhe cilësia e dheut
C‐3‐1 Ndryshimi i shfrytëzimit të tokës në zonën përreth termocentralit si pasojë e aktiviteteve ndërtimore
Minor Mbajtja e aktiviteteve ndërtimore brenda kufijve të projektit, përdorimi i infrastrukturës ekzistuese të transportit
Zbatimi i të gjithë planeve relevante të ndërtimit, menaxhimit të mbeturinave dhe kontrollit të trafikut.
E papërfillshme
Investitori i TCKR‐së/Menaxheri i Ndërtimit
Investitori i TCKR‐së/mbikëqyrësi i Ndërtimit, MMPH
Investitori i TCKR‐së
C‐3‐2 Heqja dhe ndotja e dheut: rritja e ujërave rrjedhës dhe humbja e dheut në punishte. Rritja e rrezikut të derdhjeve dhe rrjedhjeve aksidentale të materialeve të rrezikshme
Përhapja e tokës tashmë të kontaminuar në mjedisin përreth.
Minor Demarkimi dhe vijëzimi i mirëfilltë i punishtes. Minimizimi i prekjes dhe ngjeshjes së dheut. Ndërtimi i një sistemi efektiv të drenazhimit. Mirëmbajtja dhe operimi i mirëfilltë i pajisjeve. Organizimi i deponive adekuate për substanca të rrezikshme.
Zhvillimi dhe implementimi i planeve të duhura për ndërtim dhe reagim ndaj rrjedhjeve. Ky i fundit duhet të paraqesë metodat për parandalimin e incidenteve, reagimin dhe rehabilitimin pas ndonjë kontaminimi
E papërfillshme
Investitori i TCKR‐së/Menaxheri i Ndërtimit
Investitori i TCKR‐së/mbikëqyrësi i Ndërtimit, MMPH
Investitori i TCKR‐së
Karakteristikat e peizazhit vizual
C‐4‐1 Pamje e drejtpërdrejtë e të gjitha aktiviteteve ndërtimore
Moderuar deri në minor
instalimi i barrierës pamore rekomandohet për gjithë periudhën e ndërtimit, deri në veri drejt fshatit Plemetin, si dhe deri tek rruga në lindje.
Minor Investitori i TCKR‐së/Menaxheri i Ndërtimit
Investitori i TCKR‐së/mbikëqyrësi i Ndërtimit, MMPH
Investitori i TCKR‐së
Karakteristikat biologjike
C‐5‐1 Largimi i vegjetacionit. ndryshimi i habitateve
Minor Mbajtja e aktiviteteve ndërtimore brenda kufijve të projektit, si dhe parandalimi i largimit të
E papërfillshme
Investitori i TCKR‐së
Menaxheri i
Investitori i TCKR‐
Investitori i TCKR‐së
151
Nr. Ndikimi Madhësia
e ndikimit
Masa zbutëse Madhësia e ndikimit pas
zbutjes
Pala përgjegjëse për implementim
Pala përgjegjëse
për mbikëqyrje
Përgjegjësia e financimit
të modifikuara me elemente natyrore të pranishme në habitate të modifikuara me elemente kryesisht industriale.
panevojshëm të vegjetacionit Rimbjellja e punishtes dhe zonës së termocentralit pas ndërtimit, sipas Planit të Rimbjelljes, për të përmirësuar cilësinë e habitatit.
Ndërtimit
Eksperti i rimbjelljes
së/mbikëqyrësi i Ndërtimit, MMPH
C‐5‐2 Çrregullimi i natyrës së egër
Moderuar Afatizimi i aktiviteteve të caktuara ndërtimore në periudha të qetësisë së natyrës së egër. aplikimi i masave tjera (C‐1,2,6,7) për zvogëlimin e zhurmës, vibrimeve, ndikimit të ndotjes mbi florën dhe faunën.
Minor Investitori i TCKR‐së
Menaxheri i Ndërtimit
Investitori i TCKR‐së/mbikëqyrësi i Ndërtimit, MMPH
Investitori i TCKR‐së
Prodhimi dhe depozitimi i mbeturinave
C‐6‐1 Prodhimi i mbeturinave të rrezikshme dhe të parrezikshme gjatë ndërtimit
Moderuar Riciklimi dhe ripërdorimi i materialeve/mbeturinave kudo dhe kurdo që është e mundur në kuptimin mjedisor dhe ekonomik
Ndarja e mbeturinave sipas llojeve
Depozitimi i përkohshëm i mbeturinave ndërtimore në zonë të sigurt
Vendosja dhe shenjëzimi i tankerëve të siguruar për mbeturina të rrezikshme
Grumbullimi i mbeturinave të rrezikshme dhe të parrezikshme nga një entitet i autorizuar, si dhe organizimi i duhur i dinamikës së transportimit të mbeturinave nga TCKR‐ja
Minor (gati i papërfillshëm)
Investitori i TCKR‐së/Menaxheri i Ndërtimit/Kontraktori i autorizuar, specializuar në menaxhim mbeturinash
Investitori i TCKR‐së/mbikëqyrësi i Ndërtimit, MMPH
Investitori i TCKR‐së
Zhurma
C‐7‐1 Ekspozimi i zonës së banuar ndaj zhurmës nga aktivitetet ndërtimore
Moderuar Për të zvogëluar zhurmën, duhen zgjedhur makineri e sisteme që krijojnë më pak zhurmë, si dhe të mirëmbahen në masën e duhur. Operimi duhet të shmanget gjatë natës.
Minor Investitori i TCKR‐së/Menaxheri i Ndërtimit
Investitori i TCKR‐së/mbikëqyrësi i Ndërtimit, MMPH
Investitori i TCKR‐së
Aksidentet dhe fatkeqësitë mjedisore
C‐8‐1 Vërshimet e mundshme Minor Dizajni inxhinierik duhet të përfshijë sistemin efektiv të drenazhimit, krijuar për të larguar ujërat e vërshimit nga zona e centralit. zbatimi i të gjitha
E papërfillshme
Investitori i TCKR‐së/Menaxheri i Ndërtimit
Investitori i TCKR‐së/mbikëqyrësi
Investitori i TCKR‐së
152
Nr. Ndikimi Madhësia
e ndikimit
Masa zbutëse Madhësia e ndikimit pas
zbutjes
Pala përgjegjëse për implementim
Pala përgjegjëse
për mbikëqyrje
Përgjegjësia e financimit
planeve relevante të dizajnimit dhe ndërtimit. i Ndërtimit, MMPH
C‐8‐2 Rreziku i vërshimit të lokacionit të TCKR‐së nga Lumi Sitnica gjatë ndërtimit
Moderuar Implementimi i planeve për rikonstruimin e shtratit të lumit (thellimi dhe zgjerimi i shtratit, si dhe ndërtimi i digave) në lokacionin e TCKR‐së para fillimit të punës në ndërtim të TCKR‐së
Minor
C‐8‐3 Rrezikimi i strukturave për shkak të aktivitetit sizmik, sidomos ajo e kullës ftohëse
Madhor Gjatë dizajnimit dhe ndërtimit të TCKR‐së, duhen bërë përpjekje për të rritur sigurinë e strukturave. Është sidomos me rëndësi për lartësinë e kullës ftohëse. Kjo duhet të adresohet në masë adekuate përmes zbatimit të Ligjit nr. 04/L‐110 për Ndërtimin në Republikën e Kosovës, si dhe Kodin e ardhshëm të unifikuar të Ndërtimit në Republikën e Kosovës, të hartuar nga Qeveria e Kosovës. zbatimi i të gjitha planeve relevante të dizajnimit dhe ndërtimit.
Minor Investitori i TCKR‐së/Menaxheri i Ndërtimit
Investitori i TCKR‐së/mbikëqyrësi i Ndërtimit, MMPH
Investitori i TCKR‐së
C‐8‐4 Rrjedhja e mbeturinave apo materieve të rrezikshme në mjedis për shkak të gabimit njerëzor apo fatkeqësive natyrore
Moderuar / madhor
Implementimi i Planit të Menaxhimit të Punishtes / Planit të Zbutjes dhe Menaxhimit të Mbetjeve Ndërtimore; informimi dhe edukimi i punëtorëve në punishte
Minor Investitori i TCKR‐së/Menaxheri i Ndërtimit
Investitori i TCKR‐së/mbikëqyrësi i Ndërtimit, MMPH
Investitori i TCKR‐së
Tabela 20. Masat Zbutëse Mjedisore ‐ faza operimit
Nr. Ndikimi Madhësia e ndikimit
Masa zbutëse Madhësia e ndikimit pas
zbutjes
Pala përgjegjëse
për implementim
Pala përgjegjëse
për mbikëqyrje
Përgjegjësia e financimit
Përllogaritja e kostos
Cilësia e ajrit
O‐1‐1
Emisionet e pluhurit fluturues që lidhen me aktivitetet e transportimit/manipulimit/depozitimit
Moderuar Përdorimi i shiritave të mbyllur bartës nga pika e dorëzimit të qymyrit
Minor Investitori i TCKR‐së/Menaxheri
Investitori i TCKR‐së/Menaxheri
Investitori i TCKR‐së
~ 7 milionë Euro
153
Nr. Ndikimi Madhësia e ndikimit
Masa zbutëse Madhësia e ndikimit pas
zbutjes
Pala përgjegjëse
për implementim
Pala përgjegjëse
për mbikëqyrje
Përgjegjësia e financimit
Përllogaritja e kostos
të linjitit dhe materialeve tjera, nga pika e dorëzimit në shirita bartës deri në kazan.
të TCKR‐së deri në silosët e kazanit për të zvogëluar emisionet e pluhurit fluturues, si dhe spërkatja e ujit në depon e linjitit (depoja e përbashkët për TCKR dhe TC Kosova B). Përdorimi i pajisjeve ngarkuese dhe shkarkuese që zvogëlojnë lartësinë e hedhjes së lëndës në depo.
i kontrates i kontrates, MMPH
O‐1‐2
Emisionet e SO2 nga djegia e linjitit ‐ TCKR‐ja është burim i madh i emisioneve të SO2 me ndikim të konsiderueshëm në cilësinë e ajrit lokal.
Madhor Vlerat kufitare të emisioneve të SO2, sipas Vendimit (BE) 2017/1442, mund të arrihen me anë të desulfurizimit të lagësht të gazrave dalës me gur gëlqeror (FGD). Ndikimi i emisioneve të SO2 nga djegia e linjitit tek koncentrimet lokale të SO2 do të ishin të papërfillshme. TCKR‐ja do të zëvendësojë TC Kosova A, me efekt të përgjithshëm pozitiv krahasuar me gjendjen aktuale.
Minor Investitori i TCKR‐së/Menaxheri i MSHS
Investitori i TCKR‐së/Menaxheri i MSHS, MMPH
Investitori i TCKR‐së
Kostoja e investimit: €50‐150/kWel për DGD me gur gëlqeror të lagësht (BREF, 2017)
O‐1‐3
Emisionet e NOx nga djegia e linjitit ‐ TCKR‐ja është burim i madh i emisioneve të NOx me ndikim të konsiderueshëm në cilësinë e ajrit lokal.
Madhor Për të respektuar vlerat strikte kufitare të emisioneve të NOx sipas Vendimit (BE) 2017/1442, zvogëlimi i
Minor Investitori i TCKR‐së/Menaxheri i MSHS
Investitori i TCKR‐së/Menaxheri i MSHS, MMPH
Investitori i TCKR‐së
Kostoja e investimit: €5‐45/kWel për masat primare (VNMS Rev. 6) dhe €50‐
154
Nr. Ndikimi Madhësia e ndikimit
Masa zbutëse Madhësia e ndikimit pas
zbutjes
Pala përgjegjëse
për implementim
Pala përgjegjëse
për mbikëqyrje
Përgjegjësia e financimit
Përllogaritja e kostos
nevojshëm i emisioneve të NOx mund të arrihet me masa primare në kaldajë (si bernerët me NOx të ulëta dhe teknikat OFA) si dhe reduktimin selektiv katalitik (SCR). Ndikimi i emisioneve të NOx nga djegia e linjitit tek koncentrimet lokale të NOx do të ishin të papërfillshme. TCKR‐ja do të zëvendësojë TC Kosova A, me efekt të përgjithshëm pozitiv krahasuar me gjendjen aktuale
70/kWel për SCR (BREF, 2017)
O‐1‐4
Emisionet e thërrmijave nga djegia e linjitit ‐ ndikimi i emisioneve të thërrmijave nga djegia e linjitit në koncentrimet lokale me PM10 dhe PM2.5 është i papërfillshëm.
Madhor Për të arritur nivelin e rreptë të emisioneve të pluhurit, sipas Vendimit (BE) 2017/1442, rekomandohet të përdoret filtri elektro‐statik (ESP) si teknikë TMD. Ndikimi i emisioneve të thërrmijave nga djegia e linjitit tek koncentrimet lokale të PM10 dhe PM10 do të ishte i papërfillshëm.
Pasi TCKR‐ja do të zëvendësojë TC Kosova A, efekti i përgjithshëm është zvogëlimi i konsiderueshëm i
Minor Investitori i TCKR‐së/Menaxheri i MSHS
Investitori i TCKR‐së/Menaxheri i MSHS, MMPH
Investitori i TCKR‐së
Kostoja e investimit: €13‐60/kWel për ESP (BREF, 2017)
155
Nr. Ndikimi Madhësia e ndikimit
Masa zbutëse Madhësia e ndikimit pas
zbutjes
Pala përgjegjëse
për implementim
Pala përgjegjëse
për mbikëqyrje
Përgjegjësia e financimit
Përllogaritja e kostos
emisioneve të PM10 dhe PM2.5.
O‐1‐5
Emisionet e gazrave serrë nga djegia e linjitit ‐ TCKR ka kontribut të konsiderueshëm në totalin e gazrave serrë në Republikën e Kosovës.
Madhor Masa themelore për zvogëlimin e emisioneve të gazrave serrë është ndërtimi i një termocentrali me efikasitet të lartë. Kjo arrihet përmes aplikimit të teknologjisë moderne me parametra superkritikë dhe optimizimit të konsumit vetanak të termocentralit. Përveç kësaj, lokacioni duhet të ofrojë hapësirë për ndërtim të mëvonshëm të pajisjeve të kaplimit të CO2 në TCKR. Pasi që TCKR do të zëvendësojë TC Kosova A, totali i emisioneve të gazrave serrë nga termocentralet duhet të jetë në nivelin e njëjtë.
Moderuar Investitori i TCKR‐së/Menaxheri i MSHS
Investitori i TCKR‐së/Menaxheri i MSHS, MMPH
Investitori i TCKR‐së
Përfshirë në koston e dizajnimit dhe operimit të termocentralit (kryesisht kazani dhe turbina)
O‐1‐6
Ndikimi i emisioneve të metaleve të rënda nga djegia e linjitit në ajrin lokal është i vërejtshëm.
Moderuar Filtër elektro‐statik me efikasitet të lartë, në përputhje me Vendimin (BE) 2017/1442. masat e zvogëlimit të emisioneve të pluhurit në masë të madhe zvogëlojnë emisionet e metaleve të rënda të lidhura në thërrmija, derisa DGD dhe DeNOx
Minor Investitori i TCKR‐së/Menaxheri i MSHS
Investitori i TCKR‐së/Menaxheri i MSHS, MMPH
Investitori i TCKR‐së
E përfshirë në përllogaritjen e kostos së thërrmijave dhe SO2, NOx, dhe emetimin e PM
156
Nr. Ndikimi Madhësia e ndikimit
Masa zbutëse Madhësia e ndikimit pas
zbutjes
Pala përgjegjëse
për implementim
Pala përgjegjëse
për mbikëqyrje
Përgjegjësia e financimit
Përllogaritja e kostos
zvogëlojnë emisionet e merkurit të gaztë.
O‐1‐7
Kullat ftohëse mund të lëshojnë emisione/imisione ajrore të baktereve, legionella dhe mikrobe tjerë që ndikojnë negativisht në shëndetin e njeriut.
Moderuar Dizajn adekuat i kullës ftohëse dhe sistemit për qarkullimin e ujit, mirëmbajtje adekuate e sistemit ftohës, monitorimin e cilësisë së ujit ftohës
Minor Investitori i TCKR‐së/Menaxheri i MSHS
Investitori i TCKR‐së/Menaxheri i MSHS, MMPH
Investitori i TCKR‐së
E përfshirë në koston e dizajnit dhe operimit me ujë ftohës
Shfrytëzimi dhe cilësia e ujit
O‐2‐1
Ndikimi në Konsumin e ujit për shkak të aktiviteteve të lidhura me operimin
Minor Të gjitha masat praktike për të shmangur dhe/ose minimizuar shkarkimet e ujit (shmangia dhe/ose minimizimi i larjes së automjeteve dhe zonave të ndërtimit, pastrimi i pikave të rrjedhjeve, ripërdorimi i ujërave të zeza nga njëri aktivitet ndërtimor për një tjetër sipas mundësisë, grumbullimi i ujërave nga reshjet që mund të përdoren në shumë aktivitete ndërtimore, vetëdijesimi për përdorimin e duhur të ujit brenda punishtes, etj.)
E papërfillshme
Investitori i TCKR‐së/Menaxheri i MSHS
Investitori i TCKR‐së/Menaxheri i MSHS, MMPH
Investitori i TCKR‐së
Në kuadër të kostos së masës O‐2‐11
O‐2‐2
Shkarkimi i ujërave të zeza sanitare (kryesisht me përmbajtje të lartë organike) në lumin Sitnica
Moderuar Trajtimi i ujërave të zeza kërkohet para shkarkimit në lumin Sitnica për të respektuar
Minor Investitori i TCKR‐së/Menaxheri i MSHS
Investitori i TCKR‐së/Menaxheri i MSHS,
Investitori i TCKR‐së
Në kuadër të kostos së masës O‐2‐11
157
Nr. Ndikimi Madhësia e ndikimit
Masa zbutëse Madhësia e ndikimit pas
zbutjes
Pala përgjegjëse
për implementim
Pala përgjegjëse
për mbikëqyrje
Përgjegjësia e financimit
Përllogaritja e kostos
kufijtë e emisioneve në fuqi.
MMPH
O‐2‐3
Shkarkimi i ujërave të zeza nga njësia DGD (kontaminuar me metale, kripëra, etj.) në Lumin Sitnica
Madhor Trajtimi i ujërave të zeza kërkohet para shkarkimit në lumin Sitnica për të respektuar kufijtë e emisioneve në fuqi
dhe/ose
Ripërdorimi për transportimin e hirit/zgjyrës
Minor Investitori i TCKR‐së/Menaxheri i MSHS
Investitori i TCKR‐së/Menaxheri i MSHS, MMPH
Investitori i TCKR‐së
Në kuadër të kostos së masës O‐2‐11
O‐2‐4
Shkarkimi i ujërave të zeza nga shpëlarja e kullës ftohëse (me koncentrim të rritur të kripërave të ndryshme, komponimeve organike, etj.) në Lumin Sitnica
Moderuar Ripërdorimi për pastrim
dhe/ose
Ripërdorimi për trajtimin e gazrave dalës
dhe/ose
Ripërdorimi për transportimin e hirit/zgjyrës
dhe/ose
Trajtimi i ujërave të zeza kërkohet para shkarkimit në lumin Sitnica për të respektuar kufijtë e emisioneve në fuqi
Minor Investitori i TCKR‐së/Menaxheri i MSHS
Investitori i TCKR‐së/Menaxheri i MSHS, MMPH
Investitori i TCKR‐së
Në kuadër të kostos së masës O‐2‐11
O‐2‐5
Shkarkimi i ujërave të zeza nga kazani dhe shpëlarja e acidit kondensues (kontaminuar me metale) në Lumin Sitnica
Përgjithësisht minor (por moderuar në disa pika
Trajtimi i ujërave të zeza kërkohet para shkarkimit në lumin Sitnica për të respektuar
Minor Investitori i TCKR‐së/Menaxheri i MSHS
Investitori i TCKR‐së/Menaxheri i MSHS,
Investitori i TCKR‐së
Në kuadër të kostos së masës O‐2‐11
158
Nr. Ndikimi Madhësia e ndikimit
Masa zbutëse Madhësia e ndikimit pas
zbutjes
Pala përgjegjëse
për implementim
Pala përgjegjëse
për mbikëqyrje
Përgjegjësia e financimit
Përllogaritja e kostos
kohore kur bëhet shpëlarja)
kufijtë e emisioneve në fuqi.
MMPH
O‐2‐6
Ujërat sipërfaqësorë rrjedhës (kontaminuar me vajra e inerte) që rrjedhin në dhe dhe ujëra nëntokësorë e sipërfaqësorë, sidomos nga depoja e qymyrit brenda hapësirave të TCKR‐së
Moderuar Sipërfaqe e mbyllur, me sistem drenazhimi në depon e qymyrit
DHE
Trajtimi i ujërave të zeza ‐ Separatorët dhe fundërruesit e vajrave (me depozitim adekuat të zgjyrës së krijuar)
DHE
Ripërdorim për trajtim të ujërave të zeza për DGD apo qëllime të tjera
Minor Investitori i TCKR‐së/Menaxheri i MSHS
Investitori i TCKR‐së/Menaxheri i MSHS, MMPH
Investitori i TCKR‐së
Në kuadër të kostos së masës O‐2‐11
O‐2‐7
Shkarkimi i ujërave të zeza nga uji shtesë për kazan dhe përdorime të tjera në lumin Sitnica
Madhor Trajtimi i ujërave të zeza kërkohet para shkarkimit në lumin Sitnica për të respektuar kufijtë e emisioneve në fuqi.
dhe/ose
Ripërdorimi për transportimin e hirit/zgjyrës
Minor Investitori i TCKR‐së/Menaxheri i MSHS
Investitori i TCKR‐së/Menaxheri i MSHS, MMPH
Investitori i TCKR‐së
Në kuadër të kostos së masës O‐2‐11
O‐2‐8
Shkarkimi i rrjedhave efluente nga impianti i paratrajtimit të ujit brut në Lumin Sitnica
Moderuar Trajtimi i ujërave të zeza kërkohet para shkarkimit në lumin Sitnica për të respektuar kufijtë e emisioneve në fuqi.
Minor Investitori i TCKR‐së/Menaxheri i MSHS
Investitori i TCKR‐së/Menaxheri i MSHS, MMPH
Investitori i TCKR‐së
Në kuadër të kostos së masës O‐2‐11
159
Nr. Ndikimi Madhësia e ndikimit
Masa zbutëse Madhësia e ndikimit pas
zbutjes
Pala përgjegjëse
për implementim
Pala përgjegjëse
për mbikëqyrje
Përgjegjësia e financimit
Përllogaritja e kostos
O‐2‐9
Shkarkimi i ujërave të zeza nga deponia e hirit dhe zgjyrës (kontaminuar shumë me metale, sulfate dhe pH të lartë) në lumin Sitnica apo drenazhuar në ujëra nëntokësorë
Kritike Sipërfaqe e mbyllur, me sistem drenazhimi në deponinë e hirit/zgjyrës
DHE
Sipërfaqe e mbyllur e “bazenit” të grumbullimit të ujërave të zeza të drenazhuara
DHE
Trajtimi i ujërave të zeza kërkohet para shkarkimit në lumin Sitnica për të respektuar kufijtë e emisioneve në fuqi DHE/OSE kthimi në termocentral dhe ripërdorimi për transportimin e hirit/zgjyrës
Minor Investitori i TCKR‐së/Menaxheri i MSHS
Investitori i TCKR‐së/Menaxheri i MSHS, MMPH
Investitori i TCKR‐së
Në kuadër të kostos së masës O‐2‐11
O‐2‐10
Zvogëlimi i mundësive të konsumit në zonën përreth
Minor Riciklimi i ujërave të zeza para apo pas trajtimit, kurdo dhe kudo që është e mundur në kuptimin mjedisor dhe ekonomik, për të zvogëluar konsumin e ujit brut në TCKR. Shkalla e riciklimit kufizohet nga kriteret cilësore të rrjedhës pranuese ujore dhe balancës ujore të impiantit.
E papërfillshme
Investitori i TCKR‐së/Menaxheri i MSHS
Investitori i TCKR‐së/Menaxheri i MSHS, MMPH
Investitori i TCKR‐së
Përfshirë brenda kostos së dizajnimit/pajisjeve
160
Nr. Ndikimi Madhësia e ndikimit
Masa zbutëse Madhësia e ndikimit pas
zbutjes
Pala përgjegjëse
për implementim
Pala përgjegjëse
për mbikëqyrje
Përgjegjësia e financimit
Përllogaritja e kostos
O‐2‐11
Ndikim negativ i përgjithshëm në ujëra sipërfaqësorë e nëntokësorë në masat paraprake
Madhor Ndarja e rrjedhave të ujërave të zeza dhe trajtimi i ndarë i tyre (implementimi i impiantit të trajtimit të ujërave të zeza ‐ ITUZ), varësisht nga përmbajtja e ndotësve. ITUZ përbën trajtimin e ujërave të zeza të të gjitha llojeve, përshkruar në masat paraprake O‐2‐2 deri në O‐2‐9.
Minor Investitori i TCKR‐së/Menaxheri i MSHS
Investitori i TCKR‐së/Menaxheri i MSHS, MMPH
Investitori i TCKR‐së
~5‐7 mil. €
Shfrytëzimi i tokës dhe cilësia e dheut
O‐3‐1
Rrjedhjet dhe derdhjet e substancave të rrezikshme. Kontaminimi i dheut nga depozitimi i parregullt i mbeturinave.
Minor Organizimi i deponive adekuate për substanca të rrezikshme. Zhvillimi dhe implementimi i planeve të duhura për menaxhim mbeturinash dhe reagim ndaj rrjedhjeve.
E papërfillshme
Investitori i TCKR‐së/Menaxheri i MSHS
Investitori i TCKR‐së/Menaxheri i MSHS, MMPH
Investitori i TCKR‐së
Nuk ka kosto specifike
Karakteristikat e peizazhit vizual
O‐4‐1
Cilësia pamore e peizazhit Moderuar Dizajni i termocentralit duhet të përshtatë projektimin e objekteve kryesore me vëllimet dominuese të stabilimenteve ekzistuese të TC Kosova B, duke ruajtur kështu vizurën e ngjashme. Më tutje, rekomandohet rafinimi i teksturave dhe
Moderuar Projektuesi
Investitori i TCKR‐së/Menaxheri i MSHS
Investitori i TCKR‐së/Menaxheri i MSHS, MMPH
Investitori i TCKR‐së
Nuk ka kosto specifike, përfshirë në koston e ndërtimit
161
Nr. Ndikimi Madhësia e ndikimit
Masa zbutëse Madhësia e ndikimit pas
zbutjes
Pala përgjegjëse
për implementim
Pala përgjegjëse
për mbikëqyrje
Përgjegjësia e financimit
Përllogaritja e kostos
ngjyrave të fasadave, duke përdorur nuanca të ngrohta të të hirtës për perimetrin e ulët të objekteve (deri në 30 m), nuanca të lehta të të hirtës në mes (nga 30 deri në 90 m) si dhe të kaltër të hapur për pjesët më të larta, si kazantorja dhe kulla ftohëse. Qëllimi nuk duhet të jetë krijimi i kontrasteve ndërmjet stabilimentit ekzistues dhe atij të ri, në kuptimin e vëllimeve dhe ngjyrave.
O‐4‐2
Efekti pamor i lokacionit Madhor Gjelbërimi i zonës me bar dhe trungje, si dhe mirëmbajtja e mirëfilltë e zonave të gjelbra, tashmë e trajtuar me masën C‐5‐1.
Minor Investitori i TCKR‐së/Menaxheri i MSHS
Investitori i TCKR‐së/Menaxheri i MSHS, MMPH
Investitori i TCKR‐së
Kostoja e përfshirë në masën C‐5‐1
Karakteristikat biologjike
O‐5‐1
Ndikimi mbi organizmat ujorë për shkak të futjes së organizmave në impiant bashkë me ujërat, si dhe shkarkimi i ujërave të modifikuar në trupin natyror pranues
Madhor Instalimi i barrierave dhe/ose sistemeve të trajtimit dhe kthimit të peshqve (sita të imta me rrjet, sita me tela, si dhe sisteme akuatike me barriera filtrimi).
aplikimi i masave që kanë të bëjnë me shkarkimin e ujërave në Sitnicë (O‐2‐2 deri në O‐
Minor Investitori i TCKR‐së/Menaxheri i MSHS
Investitori i TCKR‐së/Menaxheri i MSHS, MMPH
Investitori i TCKR‐së
162
Nr. Ndikimi Madhësia e ndikimit
Masa zbutëse Madhësia e ndikimit pas
zbutjes
Pala përgjegjëse
për implementim
Pala përgjegjëse
për mbikëqyrje
Përgjegjësia e financimit
Përllogaritja e kostos
2‐9).
Zvogëlimi i shpejtësisë maksimale të prurjes përmes sitës.
O‐5‐2
Ndotja e ajrit (emisionet e gazrave dalës dhe thërmijave, si dhe thërmijat e pluhurit nga manipulimi me qymyr dhe hi)
Madhor Për të shmangur ndotjen me gazra, thërmija e pluhur, do të zbatohen TMD‐të për trajtimin e emisioneve në ajër dhe manipulimin me mbetje (O‐1).
Minor Investitori i TCKR‐së/Menaxheri i MSHS
Investitori i TCKR‐së/Menaxheri i MSHS, MMPH
Investitori i TCKR‐së
Nuk ka kosto specifike (kostoja e alokuar tek O‐1)
Prodhimi dhe depozitimi i mbeturinave
O‐6‐1
Prodhimi i mbeturinave inerte urbane Moderuar deri në minor
Mbeturinat urbane të krijuara nga punëtorët do të grumbullohen dhe menaxhohen ndaras në pajtim me standardet e zbatueshme
depozitimi i përkohshëm i mbeturinave në zonë të sigurt
Vendosja dhe shenjëzimi i tankerëve të siguruar për mbeturina të rrezikshme
Menaxhimi i mbeturinave të rrezikshme dhe të parrezikshme nga një entitet i autorizuar
Organizimi i mirëfilltë i dinamikës së transportimit të
Minor Investitori i TCKR‐së; Kontraktori i autorizuar, specializuar në menaxhim mbeturinash
Investitori i TCKR‐së/Menaxheri i MSHS
Investitori i TCKR‐së/Menaxheri i MSHS, MMPH
Investitori i TCKR‐së
163
Nr. Ndikimi Madhësia e ndikimit
Masa zbutëse Madhësia e ndikimit pas
zbutjes
Pala përgjegjëse
për implementim
Pala përgjegjëse
për mbikëqyrje
Përgjegjësia e financimit
Përllogaritja e kostos
mbeturinave nga lokacioni TCKR
O‐6‐2
Prodhimi dhe menaxhimi i hirit dhe zgjyrës
Kritike Nusproduktet që prodhohen në kazan mund të shiten në treg. Nëse nuk ka interesim në treg, duhet të pritet depozitimi. Zona e depozitimit duhet planifikuar në pajtim me praktikat më të mira ndërtimore për të siguruar rrezikun më të ultë për mjedisin (p.sh. Padepërtueshmëria e ujit, sistemi i drenazhimit, trajtimi i kullimeve, etj.).
Minor (treg) / Moderuar deri në minor (depozitimi)
Investitori i TCKR‐së/Menaxheri i MSHS
Investitori i TCKR‐së/Menaxheri i MSHS, MMPH
Investitori i TCKR‐së
Varet nga qasja e definuar e menaxhimit dhe detajet specifike
O‐6‐3
Mbetjet e prodhuara në njësinë SCR (katalizator) dhe njësinë e DGD‐së
Moderuar Menaxhimi i mbeturinave nga një kompani e autorizuar. Mundësia e rigjenerimit të katalizatorit.
Minor Investitori i TCKR‐së; Kontraktori i autorizuar, specializuar në menaxhim mbeturinash
Investitori i TCKR‐së/Menaxheri i MSHS
Investitori i TCKR‐së/Menaxheri i MSHS, MMPH
Investitori i TCKR‐së
O‐6‐4
Lluca e ujërave të zeza krijuar gjatë trajtimit të ujit brut
Moderuar Zgjyra e tillë e krijuar duhet trajtuar për qëllime energjetike (sipas TMD‐ve) ose depozituar në deponi
Minor Investitori i TCKR‐së; Kontraktori i autorizuar, specializuar në menaxhim mbeturinash
Investitori i TCKR‐së/Menaxheri i MSHS, MMPH
Investitori i TCKR‐së
164
Nr. Ndikimi Madhësia e ndikimit
Masa zbutëse Madhësia e ndikimit pas
zbutjes
Pala përgjegjëse
për implementim
Pala përgjegjëse
për mbikëqyrje
Përgjegjësia e financimit
Përllogaritja e kostos
Investitori i TCKR‐së/Menaxheri i MSHS
Zhurma
O‐7‐1
Ndikimet në zonën e banuar nga zhurma.
Moderuar e gjithë makineria duhet të jetë në përputhje me standardet më të mira të mundshme në lidhje me emetimin e zhurmës; inspektimi i pajisjeve dhe mirëmbajtja duhet të fokusohen në zvogëlim të zhurmës (p.sh zëvendësimin e mekanizmit të boshtit rrotullues, lubrifikimin e transmisionit dhe binarëve etj.).
Minor Investitori i TCKR‐së/Menaxheri i MSHS
Investitori i TCKR‐së/Menaxheri i MSHS, MMPH
Investitori i TCKR‐së
O‐7‐2
Ndikimet në sigurinë e punëtorëve nga zhurma
Moderuar Shenjat paralajmëruese nevojiten në të gjitha hyrjet në hapësira me makineri zhurmuese që tejkalojnë dispozitat ligjore të zhurmës së pranueshme në vend të punës, si dhe mbrojtja e dëgjimit në këto hapësira duhet të jetë obligative Masat e zbatuara për Sigurinë e përgjithshme të punëtorëve.
Minor Investitori i TCKR‐së/Menaxheri i MSHS
Investitori i TCKR‐së/Menaxheri i MSHS, MMPH
Investitori i TCKR‐së
Nuk ka kosto specifike
Aksidentet dhe fatkeqësitë mjedisore
165
Nr. Ndikimi Madhësia e ndikimit
Masa zbutëse Madhësia e ndikimit pas
zbutjes
Pala përgjegjëse
për implementim
Pala përgjegjëse
për mbikëqyrje
Përgjegjësia e financimit
Përllogaritja e kostos
O‐8‐1
Zjarri dhe eksplodimet në pjesë të ndryshme të impiantit
Minor deri në kritik
Implementimi dhe respektimi i planit operativ
Mirëmbajtja e rregullt e pajisjeve dhe makinerisë, si dhe aktivitetet e monitorimit
Implementimi dhe përditësimi i rregullt i planeve të MSHS‐së dhe Planit të Gatishmërisë dhe Reagimit në Emergjenca
Trajnimi dhe edukimi i punëtorëve
Minor deri në të moderuar
Investitori i TCKR‐së/Menaxheri i MSHS
Investitori i TCKR‐së/Menaxheri i MSHS, MMPH
Investitori i TCKR‐së
Nuk ka kosto specifike
O‐8‐2
Aksidentet me vërshime në hapësirat e impiantit
Moderuar Implementimi i sistemit drenazhues për largimin e ujërave të vërshimit nga hapësirat kryesore të impiantit De‐energjizimi i energjisë elektrike dhe pajisjeve nëse vërshimi është shumë i mundshëm. Evakuimi i punëtorëve.
Minor Investitori i TCKR‐së/Menaxheri i MSHS
Investitori i TCKR‐së/Menaxheri i MSHS, MMPH
Investitori i TCKR‐së
Në kuadër të kostos së masës C‐8‐2
Ekspozimi ndaj fushave elektro‐magnetike
O‐9‐1
Ekspozimi i përgjithshëm publik ndaj fushave elektro‐magnetike të frekuencës së ulët të nënstacionit të tensionit të lartë
Madhor Objektet në afërsi të perimetrit të jashtëm (sidomos strukturat metalike) duhet të kenë tokëzim të mirëfilltë
Objektet e infrastrukturës banesore, jo‐banesore dhe publike nën apo në
Minor Investitori i TCKR‐së/Menaxheri i MSHS
Investitori i TCKR‐së/Menaxheri i MSHS, MMPH
Investitori i TCKR‐së
166
Nr. Ndikimi Madhësia e ndikimit
Masa zbutëse Madhësia e ndikimit pas
zbutjes
Pala përgjegjëse
për implementim
Pala përgjegjëse
për mbikëqyrje
Përgjegjësia e financimit
Përllogaritja e kostos
afërsi të madhe me nënstacionin e tensionit të lartë duhen shmangur
O‐9‐2
Ekspozimi në vend të punës ndaj fushave elektro‐magnetike të frekuencës së ulët të nënstacionit të tensionit të lartë
Madhor Punëtorët që punojnë në mjedise të tensionit të lartë duhet të vetëdijesohen, me anë të trajnimeve të duhura, mbi rreziqet e mundshme të fushave elektrike dhe magnetike, por edhe rrymat e kontaktit.
Kontrollet inxhinierike dhe administrative.
Moderuar Investitori i TCKR‐së/Menaxheri i MSHS
Investitori i TCKR‐së/Menaxheri i MSHS, MMPH
Investitori i TCKR‐së
Tabela 21. Masat Zbutëse Mjedisore ‐ faza e dekomisionimit
Nr. Ndikimi Madhësia
e ndikimit
Masa zbutëse Madhësia e ndikimit pas
zbutjes
Pala përgjegjëse për implementim
Pala përgjegjëse për mbikëqyrje
Përgjegjësia e financimit
Cilësia e ajrit
D‐1‐1 Emisionet e pluhurit fluturues shkaktuar nga tërësia e veprimeve në gërmime dhe bartje të materialeve në lokacion, kontakteve të makinerisë ndërtimore me dheun, si dhe ekspozimi i dheut dhe pirgjeve të dheut ndaj erës.
Moderuar minimizimi i pluhurit nga burimet e manipulimi me materiale, si shiritat bartës dhe kontejnerët, duke përdorur mbulesa dhe/ose pajisje kontrolli (lagështim, qeska apo ciklone), minimizimi i pluhurit nga burimet e hapura, duke përfshirë pirgjet e depos, me anë të masave kontrolluese si mbulesat dhe mbylljet, si dhe rritja e përmbajtjes së lagështisë, por edhe teknikat e mbytjes së pluhurit, janë masa që zbatohen. Përveç kësaj, materialet
Minor Investitori i TCKR‐së/Menaxheri i Dekomisionimit
Investitori i TCKR‐së/mbikëqyrësi i Dekomisionimit, MMPH
Investitori i TCKR‐së
167
Nr. Ndikimi Madhësia
e ndikimit
Masa zbutëse Madhësia e ndikimit pas
zbutjes
Pala përgjegjëse për implementim
Pala përgjegjëse për mbikëqyrje
Përgjegjësia e financimit
mundësisht të rrezikshme, si azbesti, do të hiqen në mënyrë selektive para rrënimit dhe djegies së hapur të mbeturinave inerte, duhen shmangur. Shpejtësia e automjeteve do të kufizohet në 15 km/h brenda punishtes ndërtimore.
D‐1‐2 Emisionet e gazrave dalës nga motorët dizel të makinerisë dhe automjeteve gjatë Dekomisionimit
Moderuar menaxhimi i emisioneve nga burimet mobile ‐ pajisjet ndërtimore do të kenë mirëmbajtjen më të mirë të mundshme dhe të përdorin karburante cilësore dhe me sulfur të ulët (dizel). Pajisjet dhe makineria ndërtimore duhen ndalur kur nuk janë në përdorim për të shmangur emisionet e tepërta të punës në qetësi.
Minor Investitori i TCKR‐së/Menaxheri i Dekomisionimit
Investitori i TCKR‐së/mbikëqyrësi i Dekomisionimit, MMPH
Investitori i TCKR‐së
Shfrytëzimi dhe cilësia e ujit
D‐2‐1 Shkarkimi i ujërave të zeza rrjedhëse dhe sanitare në mjedis, ndotja nga rrjedhjet vajore nga makineria, etj.
Minor Organizimi i mirëfilltë i punishtes në dekomisionim
Manovrimi dhe mirëmbajtja e mirëfilltë të makinerisë
Menaxhimi adekuat i mbeturinave
Definimi dhe zbatimi i planeve të menaxhimit të fatkeqësive
zhvillimi i sistemeve grumbulluese për ujëra të zeza rrjedhëse dhe sanitare, si dhe aplikimi i proceseve adekuate të trajtimit, rezultatet e të cilave duhet të përputhen me standardet e zbatueshme, para se të shkarkohen në mjedisin natyror
Kryerja e monitorimit në të gjitha pikat ku ndodh ndotja, si dhe mbledhja e të dhënave për të përcaktuar përputhshmërinë e lartpërmendur
E papërfillshme Investitori i TCKR‐së/Menaxheri i Dekomisionimit
Investitori i TCKR‐së/mbikëqyrësi i Dekomisionimit, MMPH
Investitori i TCKR‐së
Shfrytëzimi i tokës dhe cilësia e dheut
D‐3‐1 Rrjedhjet dhe derdhjet e substancave të rrezikshme. Rritja e humbjes së tokës. depozitimi i parregullt i
Minor Organizimi i deponive adekuate për substanca të rrezikshme dhe aktivitete të dekomisionimit. Mirëmbajtja dhe operimi i mirëfilltë i pajisjeve. Rimëkëmbja e
E papërfillshme Investitori i TCKR‐së/Menaxheri i Dekomisionimit
Investitori i TCKR‐së/mbikëqyrësi i
Investitori i TCKR‐së
168
Nr. Ndikimi Madhësia
e ndikimit
Masa zbutëse Madhësia e ndikimit pas
zbutjes
Pala përgjegjëse për implementim
Pala përgjegjëse për mbikëqyrje
Përgjegjësia e financimit
mbeturinave të dekomisionimit dhe makinerive të papërdorshme.
sipërfaqeve të degraduara. Hartimi dhe zbatimi i planeve përkatëse.
Dekomisionimit, MMPH
Karakteristikat e peizazhit vizual
D‐4‐1 Perceptimi vizual i aktiviteve të dekomisionimit
Minor Rekomandohet të instalohet një barrierë vizuale gjatë gjithë periudhës së dekomisionimit nga veriu i punishtes, pra Fshati Plemetin, e deri në rrugën fqinje në lindje të punishtes.
Minor Investitori i TCKR‐së/Menaxheri i Dekomisionimit
Investitori i TCKR‐së/mbikëqyrësi i Dekomisionimit, MMPH
Investitori i TCKR‐së
Karakteristikat biologjike
D‐5‐1 Degradimi i habitateve dhe turbullimi i natyrës së egër.
Madhor Plani i dekomisionimit duhet të adresojë minimizimin e zhurmave, vibrimeve, emisioneve të pluhurit. Rehabilitimi dhe rimbjellja e lokacionit, me specie autoktone të florës, kudo që është e mundur, duke pasur parasysh shfrytëzimin e zonës në të ardhmen.
Minor Investitori i TCKR‐së/Menaxheri i Dekomisionimit
Investitori i TCKR‐së/mbikëqyrësi i Dekomisionimit, MMPH
Investitori i TCKR‐së
Prodhimi dhe depozitimi i mbeturinave
D‐6‐1 Materialet nga aktivitetet e demolimit dhe mbeturinat tjera të parrezikshme.
Moderuar deri në minor
Mbeturinat e parrezikshme që prodhohen gjatë dekomisionimit kanë sasi të vogla, si dhe do të grumbullohen e menaxhohen ndaras, në pajtim me standardet e zbatueshme me ripërdorim, kurdo që është e mundur në aspektin ekonomik dhe mjedisor.
Minor Investitori i TCKR‐së/Menaxheri i Dekomisionimit, Kontraktori i autorizuar, specializuar në menaxhim mbeturinash
Investitori i TCKR‐së/mbikëqyrësi i Dekomisionimit, MMPH
Investitori i TCKR‐së
Zhurma
D‐6‐2 Ndikimet në zonën e banuar dhe sigurinë e punëtorëve nga zhurma.
Moderuar Për të zvogëluar zhurmën, duhen zgjedhur makineri e sisteme që krijojnë më pak zhurmë, si dhe të mirëmbahen në masën e duhur. Operimi duhet të shmanget gjatë natës.
Minor Investitori i TCKR‐së/Menaxheri i Dekomisionimit
Investitori i TCKR‐së/mbikëqyrësi i Dekomisionimit, MMPH
Investitori i TCKR‐së
Aksidentet dhe rreziqet
D‐6‐3 Rrjedhja e mbeturinave apo materieve të rrezikshme në mjedis për shkak të gabimit
Moderuar / madhor
Implementimi i Planit të Menaxhimit të Punishtes / Planit të Zbutjes dhe Menaxhimit të Mbetjeve Ndërtimore;
Minor Investitori i TCKR‐së/Menaxheri i
Investitori i TCKR‐së/mbikëqyrësi
Investitori i TCKR‐së
169
Nr. Ndikimi Madhësia
e ndikimit
Masa zbutëse Madhësia e ndikimit pas
zbutjes
Pala përgjegjëse për implementim
Pala përgjegjëse për mbikëqyrje
Përgjegjësia e financimit
njerëzor apo fatkeqësive natyrore
informimi dhe edukimi i punëtorëve në punishte
Dekomisionimit i Dekomisionimit, MMPH
8. PROGRAMI I MONITORIMIT
8.1. Monitorimi i ujërave
Ndikimi i vetëm direkt nga aktiviteti i prodhimit bazuar me vlerësimet e ndikimit në mjedis
është ndikimi në ujë.
Duke qenë se dizajni final ende nuk është zgjedhur, për këtë arsye nuk mund të përcaktohetr
saktësisht lloji i rrjedhave të ujërave të zeza. Me siguri që mund të konfirmohet se do të
implementohet një monitorim i ujit të trajtuar të ujërave të zeza pas impiantit të trajtimit të
ujërave të zeza (SWTP) që do të përfshijë parametrat e mëposhtëm: TSS, BOD dhe COD me
periudhë dy herë në muaj. Përveç kësaj, do të sigurohet monitorimi i ujërave të ndotura të
trajtuara nga KRPP para shkarkimit në lumin Sitnica. Monitorimi i ujit të shkarkimit të trajtuar
do të përfshijë parametrat e mëposhtëm: shkalla e rrjedhjes, temperatura para dhe pas
shkarkimit (<30C), ngjyra, aroma, përçueshmëria, oksigjeni i tretur, potencial redoks, pH, klorid,
sulfat, fosfat, TOC, COD, fenolet, PCB, BTEX Produktet e naftës dhe metalet e rënda ‐ Fe, Cr6,
Cr3, Cu, Ni, As, Zn, Pb, Cd, Mn, Hg. Periudha e marrjes së mostrave do të jetë dy herë në muaj
dhe metodat për analizë do të bazohen në ISO, EN, ASTM ose standarde të tjera të miratuara në
Kosovë. Rishikimi i programit të monitorimit do të bëhet pas zgjedhjes së dizajnit final ku do të
jetë i gatshë para aplikimit për Pëlqim të Shkarkimit Ujor që do të lëshohet nga Departamenti i
Ujërave në MMPH.
8.2. Monitorimi i depozitimit të pluhurit
Norma e deponimit të pluhurit duhet të matet çdo muaj. Mostrat e monitoruara të pluhurit të
depozituara për muaj duhet të dërgohen në një laborator të akredituar për analizë.
Instrumente matëse për depozitim të pluhurit duhet të instalohen afër stacioneve ekzistuese
për monitorim të cilësisë së ajrit në Obiliq, Dardhishte, Palaj dhe Plemetin.
Instrumente matëse shtesë për depozitim të pluhurit duhet të instalohen në vendbanimet
Bardh i Madh, Caravodice, Graboc i Eperm, Hade, Lajthishte, Lismir, Shipitulle, dhe Sibovc.
171
8.3. Monitorimi i Linjitit
Nevojitet analizë dhe mostrim më i detajuar për fushën e propozuar të linjitit të TCKR‐së për të
përcaktuar përmbajtjen e lagështisë, hirit, sulfurit dhe përmbajtjen e metaleve të rënda të
linjitit për të përcaktuar masat e sakta të nevojshme për kontroll të mjedisit në përputhje me
BREF.
8.4. Monitorimi meteorologjik
Stacioni automatik i motit duhet të vendoset në dy lokacione për të monitoruara kushtet e
ndryshme të motit. Lokacioni i parë duhet të jetë në vendbanimet e fshatit Shipitullë dhe i dyi
përafërsisht 11 km në perëndim nga zona e TCKR‐së në majë të kodrës (rreth 800 m mbi nivelin
e detit).
8.5. Përcaktimi i gjendjes aktuale të niveleve të zhurmës në mjedis dhe monitorimi
i vazhdueshëm
Si përgatitje për përpunimin cilësor të zhurmës në zhvillimin e mëtutjeshëm të dokumentacionit
të projektit për projektin e planifikuar, duhet të organizohen matjet e zhurmës në zona të
banuara të cilat gjenden afër lokacionit të projektit, për të përcaktuar kushtet aktuale të
zhurmës në zonën e interesit.
Do të ketë së paku katër pika monitorimi ML‐1 (Plementin), ML‐5 (Plementin), ML‐4 (Lindje nga
KRPP, prapavijë) dhe në deponinë e Hirit dhe gjipsit. Parametri matës ‐ Një orë LAeq (dBA).
Periudha e monitorimit ‐ dy herë në vit gjatë fazave të ndërtimit dhe të dekomisionimit dhe një
herë në dy vite gjatë fazës së operimit.
8.6. Analizat e mostrës së dheut
Programi ekzistues për matjen e cilësisë së dheut duhet të përsëritet çdo vit për 5 vjet.
8.7. Cilësia e ajrit
Stacionet monitoruese të cilësisë së ajrit në vendbanimet e Obiliqit, Dardhishtës e Palaj duhet
të vazhdojnë punën.
172
Bazuar në rezultatet e modelimit të emetimit të ajrit ne mund të konkludojmë se nuk ka nevojë
për stacion të monitorimit të ajrit shtesë. Në
‐ Skenarin TCKR + Kosova B (masat primare të reduktimit të NOx & SNCR)
dhe
‐Skenari TCKR + Kosova B (NOx reduktimi i masave primare & SNCR dhe DGD) PEC
(Përqendrimet e Parashikuara Mjedisore) për SO2 për 1 orë dhe për 24 orë janë dukshëm më të
ulëta se Standardet e Cilësisë së Ajrit (AQS). Për të njëjtat skenarë, NO2 PECs për 1 orë dhe
përqendrimet mesatare vjetore janë dukshëm më të ulëta se vlerat e AQS. Për skenarët e
mësipërm kontributi i Procesit PM10 (PC) për 24 orë është i papërfillshëm deri në 0,65% të AQS
dhe Mesatarja Vjetore është e papërfillshme ‐ deri në 0,19% të AQS. Për skenarët e mësipërm,
kontributi i Procesit PM2,5 (PC) për Mesataren Vjetore është i papërfillshëm ‐ deri në 0,12% të
AQS.
Masat e monitorimit që do të ndërmirren gjatë ndërtimit janë të specifikuara në tabelen e
zbutjes së ndikimeve mjedisore (faza ndërtimore). Monitorimi përfshinë pluhurin, SO2, NOx.
Periudha e monitorimit do të jetë dy herë në vit nga laboratori i akredituar. Pozicioni i pikës së
monitorimit do të jetë receptori më i afërt (Plementin).
Monitorimi duhet bërë sipas kritereve të Direktivës CAFE (2008/50/EC). Duhet të krijohet një
sistem i kontrollit dhe sigurisë së cilësisë për të qenë në përputhje me objektivat për cilësinë e
të dhënave dhe obligimin për raportim të Direktivave të CAFE. Një sistem i vazhdueshëm
monitorimi (CEMS) duhet të aplikohet për të monitoruar përqëndrimet me orë të thërrmijave
SO2, NOx në gazrat e lëngshëm të TCKR‐së duke përfshirë po ashtu edhe parametrat si Merkuri,
arseni, kadmiumi, vanadiumi gjithashtu edhe NH3, HCl, HF, metalet e rënda dhe SO3 me
periudhë dy herë në vit në pikën e marrjes së mostrës pas DGD .
Një sistem i vazhdueshëm monitorimi i emisioneve duhet të përfshij matjet e përmbajtjes së
oksigjenit, temperaturës, shtypjes dhe përmbajtjes së avullit të ujit të gazrave dalës. Matja e
vazhdueshme e përmbajtjes së avullit të ujit të gazrave dalës nuk do të jetë e nevojshme, duke
pasur parasysh se gazi dalës mostër thahet para se të bëhet analiza e emisioneve.
173
8.8. Sigurimi i cilësisë /kontrolli i cilësisë
Zgjedhja e mostrave dhe analiza e substancave relevante ndotëse dhe matjet e parametrave të
procesit si dhe sigurimi i cilësisë i sistemit të automatizuar të matjes dhe metodat referuese të
matjes për t’i kalibruar ato sisteme duhet të ndërmerren në pajtim me standardet CEN. Nëse
standardet CEN nuk janë në dispozicion, duhet të aplikohen standardet ISO, ato shtetërore dhe
ndërkombëtare të cilat garantojnë përgatitjen e të dhënave të një cilësie ekuivalente
shkencore.
Sistemi i automatizuar i matjes duhet t’i nënshtrohet kontrollit nga matjet paralele me metoda
referuese së paku një herë në vit.
Operatori duhet ta informojë autoritetin kompetent për rezultatet e kontrollimit të sistemit të
automatizuar të matjes.
8.9. Vlerësimi i pajtueshmërisë me vlerat kufitare të emisioneve
Për monitorim të vazhdueshëm të emisioneve, duhet të konsiderohet se vlerat kufitareve të
emisioneve janë përmbushur, nëse vlerësimi i rezultatit të matjeve tregon, për orët e
funksionimit brenda një viti kalendarik, që të gjitha kushtet vijuese janë plotësuar:
Asnjë vlerë mujore e vërtetuar nuk i tejkalon vlerat kufitare relevante të emisioneve;
Asnjë vlerë e vërtetuar ditore nuk i tejkalon 110% vlerat kufitare relevante të
emisioneve; dhe
95% e të gjitha vlerave mesatare të vërtetuara me orë nuk i tejkalon 200% të vlerave
relevante kufitare të emisioneve.
Vlerat e konfirmuara mesatare ditore dhe për orë duhet të përcaktohen nga vlerat mesatare të
matura e të vërtetuara për orë pas zbritjes të vlerës së intervalit të besueshmërisë.
Në nivelin e vlerave kufitare të emisioneve, vlerat e 95% të intervalit të besueshmërisë të
vetëm një rezultati të matur nuk duhet t’i tejkalojnë përqindjet vijuese të vlerave kufitare të
emisioneve:
SO2 20%
NOx 20%
174
Pluhuri 30%
Çdo ditë ku më shumë se tri vlera mesatare për orë janë të pavlefshme për shkak të
mosfunksionimit apo mirëmbajtjes të sistemit të automatizuar të matjes duhet të anulohen.
Nëse anulohen më shumë se 10 herë brenda vitit për situata të tilla zyrtari kompetent duhet t’i
kërkojë operatorit marrjen e masave të nevojshme për të përmirësuar besueshmërinë e
sistemit të automatizuar të matjes.
Me poshtë janë dhënë tabelat që shërbejnë për një monitorim sa më të mirë të organizuar dhe
mundësojnë përcjelljen nga personat e autorizuar.
175
Tabela 22. Plani i Monitorimit Socio‐Ekonomik
Faza Treguesi i Monitorimit
Metodologjia Procedurat e raportimit nga monitorimi Pala përgjegjëse për monitorim
Pala përgjegjëse për mbikëqyrje
fluksi hyrës i popullatës dhe punësimi
Ndërtimi dhe operimi Raportet e rekrutimit
Vlerësimi i raportit të ekspertëve, punëtorëve dhe personelit lokal (që jetojnë në komunën e Obiliqit) kundrejt numrit të punëtorëve në TCKR
Frekuenca e monitorimit: çdo 6 muaj gjatë fazës së ndërtimit; çdo vit gjatë fazës së operimit
Investitori Menaxheri social
Shëndeti dhe siguria
Ndërtimi dhe operimi Dosjet shëndetësore për punëtorët e TCKR‐së Monitorimi dhe shpalosja publike e të dhënave për cilësinë e ajrit
Kontrollet e rregullta mjekësore në baza vjetore; Certifikata mjekësore e shëndetit e domosdoshme për punësim të punëtorëve
Frekuenca e monitorimit: baza vjetore Investitori Menaxheri i Shëndetit dhe Sigurisë
Përfshirja sociale
Ndërtimi dhe operimi Ankesat e zgjidhura
Krahasimi i ankesave të shënuara në regjistër nga punëtorët dhe pjesëtarët e komunitetit lokal me numrin e të dalave dhe aktiviteteve të kryera për zbutjen dhe zgjidhjen e këtyre çështjeve
Frekuenca e monitorimit: varësisht nga numri i ankesave në periudhat e vlerësuara; rregullisht çdo 3 muaj gjatë ndërtimit, çdo 6 muaj gjatë operimit
Investitori Menaxheri social
176
Tabela 23. Plani i Monitorimit Mjedisor ‐ faza ndërtimore
Nr. Treguesi i Monitorimit Metodologjia Procedurat e raportimit nga
monitorimi Pala përgjegjëse për
monitorim Pala përgjegjëse për
mbikëqyrje
Cilësia e ajrit MC‐1‐1
Pluhuri fluturues, Emisionet e SO2, NOx nga automjetet/makineria në lokacion dhe trafiku i rritur rrugor
Monitorimi i cilësisë së ajrit nga gjendja bazë duhet të bëhet në fazën para ndërtimit. Në fazën e ndërtimit, duhet të bëhet monitorimi i punishtes për të siguruar implementimin dhe efektshmërinë e masave zbutëse dhe monitorimi analitik i stacioneve automatike të matjes.
Raportimi mujor gjatë periudhës së ndërtimit
Investitori i TCKR‐së/Menaxheri i Ndërtimit
Investitori i TCKR‐së/mbikëqyrësi i Ndërtimit, MMPH
Shfrytëzimi dhe cilësia e ujit MC‐2‐1
Shkarkimi i ujërave të zeza sanitare në Lumin Sitnica ‐ minimalisht: BOD, TSS Shkarkimi i ujërave rrjedhëse në Lumin Sitnica ‐ minimalisht: hidrokarburet, TSS
Monitorimi afatshkurtër (vetëm gjatë ndërtimit)
Lokacionet e mostrimit: (Pas trajtimit) para shkarkimit në lumin Sitnica
Duhen aplikuar metoda të aprovuara për marrjen, ruajtjen dhe analizën e mostrave. Mostrimi duhet të kryhet nga ose nën mbikëqyrjen e individëve të trajnuar. Analiza duhet të bëhet nga entitete të lejuara apo të certifikuara për këtë qëllim.
Investitori i TCKR‐së/Menaxheri i Ndërtimit
Investitori i TCKR‐së/mbikëqyrësi i Ndërtimit, MMPH
Prodhimi dhe depozitimi i mbeturinave MC‐3‐1
Sasia e prodhuar e mbeturinave të rrezikshme
Monitorimi dhe përcjellja e sasive të mbeturinave të rrezikshme
monitorimi afatshkurtër ‐ i domosdoshëm gjatë ndërtimit
Investitori i TCKR‐së/Menaxheri i Ndërtimit
Investitori i TCKR‐së/mbikëqyrësi i Ndërtimit, MMPH
Tabela 24. Plani i Monitorimit Mjedisor ‐ faza e Operimit
Nr. Treguesi i Monitorimit Metodologjia Procedurat e raportimit nga
monitorimiPala përgjegjëse për monitorim
Pala përgjegjëse për mbikëqyrje
Cilësia e ajrit
MO‐1‐1 ‐ Pluhuri, Hg, SO2, NOx, NH3, CO, HCl, HF, metalet e rënda, SO3 ‐ Rrjedha, përmbajtja e oksigjenit, temperatura, presioni dhe përmbajtja e avujve të ujit në gazra dalës ‐ Përmbajtja sulfurike e lëndës djegëse
Marrja dhe analiza e mostrave duhet të bëhet me metoda të aprovuara shtetërore ose ndërkombëtare. Matje të vazhdueshme direkte të kryera nga stacionet automatike matëse (AMS) afër TCKR‐së.
Raportet mujore dhe vjetore gjatë operimit të termocentralit
Investitori i TCKR‐së/Menaxheri i MSHS
Investitori i TCKR‐së/Menaxheri i MSHS, MMPH
Shfrytëzimi dhe cilësia e ujit
MO‐2‐1 Ujërat sipërfaqësorë: temperatura, ngjyra, aroma, përçueshmëria, oksigjeni i tretur,
Monitorimi afatgjatë
Metodologjia ndjek programin tashmë të ekzekutuar të monitorimit të ujit “Programi i Mostrimit dhe
Raportimi i rregullt tek Ministria e Mjedisit dhe Planifikimit Hapësinor
Investitori i TCKR‐së/Menaxheri i MSHS
Investitori i TCKR‐së/Menaxheri i MSHS, MMPH
177
Nr. Treguesi i Monitorimit Metodologjia Procedurat e raportimit nga
monitorimi Pala përgjegjëse për monitorim
Pala përgjegjëse për mbikëqyrje
potenciali redox, pH dhe shkallët e rrjedhjes, por edhe kloridet, sulfatet, prosfatet, HCO3, nitratet, TOC, COD, fenolet, PCB, BTEX dhe metalet e rënda ‐ Fe, Cr6, Cr3, Cu, Ni, As, Zn, Pb, Cd, Mn, Hg
Analizës së dheut dhe ujit” (35 pika të definuara mostrimi, dy herë në vit, në stinët e thata dhe të lagështa, etj.)
Duhen aplikuar metoda të aprovuara për marrjen, ruajtjen dhe analizën e mostrave. Mostrimi duhet të kryhet nga ose nën mbikëqyrjen e individëve të trajnuar. Analiza duhet të bëhet nga entitete të lejuara apo të certifikuara për këtë qëllim. Pasi të zgjedhet dizajni përfundimtar, duhet bërë edhe rishikimi i programit të monitorimit.
(raportet e monitorimit përfshijnë sigurimin/kontrollimin e cilësisë në dokumentacion) në pajtim me aktet legjislative dhe lejet përkatëse
MO‐2‐2 Ujërat nëntokësorë: temperatura, ngjyra, aroma, përçueshmëria, oksigjeni i tretur, potenciali redox dhe pH, bashkë me kloridet, sulfatet, prosfatet, HCO3, nitratet, fenolet, PAH, PCB, BTEX dhe metalet e rënda ‐ Fe, Cr6, Cr3, Cu, Ni, As, Zn, Pb, Cd, Mn, Hg
Monitorimi afatgjatë
Metodologjia ndjek programin tashmë të ekzekutuar të monitorimit të ujit “Programi i Mostrimit dhe Analizës së dheut dhe ujit” (29 pika të definuara mostrimi, dy herë në vit, në stinët e thata dhe të lagështa, etj.)
Duhen aplikuar metoda të aprovuara për marrjen, ruajtjen dhe analizën e mostrave. Mostrimi duhet të kryhet nga ose nën mbikëqyrjen e individëve të trajnuar. Analiza duhet të bëhet nga entitete të lejuara apo të certifikuara për këtë qëllim.
Frekuenca: Dy herë në vit në stinën e thatë dhe me reshje
Pasi të zgjedhet dizajni përfundimtar, duhet bërë edhe rishikimi i programit të monitorimit.
Investitori i TCKR‐së/Menaxheri i MSHS
Investitori i TCKR‐së/Menaxheri i MSHS, MMPH
MO‐2‐3 Shkarkimi i ujërave të zeza në lumin Sitnica ‐ më së paku: temperatura; oksigjenin e tretshëm; Kërkesa për oksigjen kimik; gjithsej materie të pezulluara; metale duke përfshirë, si minimum, Cd, Cr, Cu, Hg, Pb; Toksina organike siç janë fenolet dhe klorofenolet; aromatike policiklike si benzo(a)pireni, PAH‐të klorike si tetrakloride karboni, PCB‐të; si dhe naftë dhe yndyrë.
Monitorimi afatgjatë
Lokacionet e mostrimit: para dhe pas trajtimit të ujërave të zeza (në pikën e shkarkimit në ujëra sipërfaqësorë të lumit Sitnica) ashtu që të mundësohet përcaktimi i përputhjes me standardet e zbatueshme dhe monitorimi i efikasitetit të vetë ITUZ‐së
Duhen aplikuar metoda të aprovuara për marrjen, ruajtjen dhe analizën e mostrave. Mostrimi duhet të kryhet nga ose nën mbikëqyrjen e individëve të trajnuar. Analiza duhet të bëhet nga entitete të lejuara apo të certifikuara për këtë qëllim.
Frekuenca: baza mujore
Investitori i TCKR‐së/Menaxheri i MSHS
Investitori i TCKR‐së/Menaxheri i MSHS, MMPH
Shfrytëzimi i tokës dhe cilësia e dheut
MO‐3‐1 Karakteristikat fizike dhe kimike Mostrimi dhe analizat e dheut duhen bërë sipas metodave Në baza dyvjeçare për Investitori i TCKR‐ Investitori i TCKR‐
178
Nr. Treguesi i Monitorimit Metodologjia Procedurat e raportimit nga
monitorimi Pala përgjegjëse për monitorim
Pala përgjegjëse për mbikëqyrje
të dheut të certifikuara, si dhe në laboratorë të akredituar Gjatë monitorimit të dheut, ka nevojë të bëhet një vlerësim më i hollësishëm i kontaminimit të dheut me arsen e plumb, sidomos në zonat bujqësore dhe komunale. Ky duhet të përfshijë mostrimin dhe analizën e dheut në zonat me gjasë të prekura.
gjashtë vjet, pas dhe në bazë të rezultateve të monitorimit
së/Menaxheri i MSHS
së/Menaxheri i MSHS, MMPH
Karakteristikat biologjike
MO‐4‐1 Flora dhe fauna tokësore, karakteristikat e habitatit
monitorimi i efektshmërisë së rimbjelljes përmes monitorimit të përbërjes dhe dendësisë së gjelbërimit të rimbjellë; natyra dhe stabiliteti përkatës i dherave sipërfaqësorë; rilindja e specieve të huaja dhe invazive bimore.
Pas rimbjelljes, çdo katër muaj, për një periudhë njëvjeçare. Pas kësaj, së paku një herë në vit. Detajet dhe niveli i monitorimit do të përcaktohet me planin e rimbjelljes. Rezultati i monitorimit dhe suksesi i rimbjelljes do të prezantohet në një raport jetor, që do të paraqesë edhe masat korrigjuese në rastet ku identifikohen probleme të mundshme.
Investitori i TCKR‐së/Menaxheri i MSHS
Investitori i TCKR‐së/Menaxheri i MSHS, MMPH
Prodhimi dhe depozitimi i mbeturinave
MO‐5‐1 Përbërja dhe karakteristikat e mbeturinave të prodhuara (hiri fluturues, hiri dhe zgjyra fundërruese, zgjyrat e ujërave të zeza)
Monitorimi i përbërjes dhe karakteristikave të mbeturinave (rrezikshme apo të parrezikshme) si:
Metalet e rënda,
radioaktiviteti
Materiale të tjera potencialisht të rrezikshme (si hidrokarbure aromatike policiklike (PAH) ose silikate kristaline
dioksina
fenole Rekomandohet frekuencë vjetore.
Monitorimi afatgjatë ‐ i domosdoshëm gjatë të gjithë fazës operuese të TCKR‐së
Investitori i TCKR‐së/Menaxheri i MSHS
Investitori i TCKR‐së/Menaxheri i MSHS, MMPH
Ekspozimi ndaj fushave elektro‐magnetike
MO‐6‐1 Ekspozimi ndaj fushave elektro‐magnetike
Monitorimi i niveleve të ekspozimit duhet të bëhet në baza të rregullta me pajisje personale monitorimi si dhe matje të niveleve të ekspozimit për mundësim të përcaktimit të zonave të sigurisë.
Monitorimi afatgjatë ‐ i domosdoshëm gjatë të gjithë fazës operuese të TCKR‐së
Investitori i TCKR‐së/Menaxheri i MSHS
Investitori i TCKR‐së/Menaxheri i MSHS, MMPH
179
Tabela 25. Plani i Monitorimit Mjedisor ‐ faza e dekomisionimit
Nr. Treguesi i Monitorimit Metodologjia Procedurat e raportimit nga monitorimi
Pala përgjegjëse për monitorim
Pala përgjegjëse për mbikëqyrje
Cilësia e ajrit
MD‐1‐1
Pluhuri fluturues, Emisionet e SO2, NOx nga automjetet/makineria në lokacion
Duhet të bëhet monitorimi vizual në lokacionin e punishtes për të siguruar implementimin dhe efektshmërinë e masave zbutëse dhe monitorimi analitik i stacioneve automatike të matjes (AMS).
Raportimi mujor gjatë periudhës së Dekomisionimit
Investitori i TCKR‐së/Kontraktori i Dekomisionimit
Investitori i TCKR‐së/mbikëqyrësi i Dekomisionimit, MMPH
Shfrytëzimi dhe cilësia e ujit
MD‐2‐1
Shkarkimi i ujërave të zeza sanitare në Lumin Sitnica – më së paku praktikat e mira: BOD, TSS Shkarkimi i ujërave rrjedhëse në Lumin Sitnica ‐ minimalisht praktikat e mira: hidrokarburet, TSS
Monitorimi afatshkurtër (vetëm gjatë Dekomisionimit)
Lokacionet e mostrimit: (Pas trajtimit) para shkarkimit në lumin Sitnica
Duhen aplikuar metoda të aprovuara për marrjen, ruajtjen dhe analizën e mostrave. Mostrimi duhet të kryhet nga ose nën mbikëqyrjen e individëve të trajnuar. Analiza duhet të bëhet nga entitete të lejuara apo të certifikuara për këtë qëllim.
Investitori i TCKR‐së/Kontraktori i Dekomisionimit
Investitori i TCKR‐së/mbikëqyrësi i Dekomisionimit, MMPH
Shfrytëzimi i tokës dhe cilësia e dheut
MD‐3‐1
Karakteristikat fizike dhe kimike të dheut
Mostrimi dhe analizat e dheut duhen bërë sipas metodave të certifikuara, si dhe në laboratorë të akredituar Gjatë monitorimit të dheut, ka nevojë të bëhet një vlerësim më i hollësishëm i kontaminimit të dheut me arsen e plumb, sidomos në zonat bujqësore dhe komunale. Ky duhet të përfshijë mostrimin dhe analizën e dheut në zonat me gjasë të prekura.
Një herë pas dekomisionimit
Investitori i TCKR‐së/Kontraktori i Dekomisionimit
Investitori i TCKR‐së/mbikëqyrësi i Dekomisionimit, MMPH
Karakteristikat biologjike
MD‐4‐1
Rehabilitimi i habitateve Monitorimi i efektshmërisë së rimbjelljes dhe rehabilitimit
Detajet dhe niveli i monitorimit do të përcaktohet me planin e rimbjelljes.
Investitori i TCKR‐së/Kontraktori i Dekomisionimit
Investitori i TCKR‐së/mbikëqyrësi i Dekomisionimit, MMPH
Prodhimi dhe depozitimi i mbeturinave
MD‐5‐ Sasia e prodhuar e mbeturinave Monitorimi dhe përcjellja e sasive të mbeturinave të monitorimi afatshkurtër Investitori i TCKR‐ Investitori i TCKR‐
180
Nr. Treguesi i Monitorimit Metodologjia Procedurat e raportimit nga monitorimi
Pala përgjegjëse për monitorim
Pala përgjegjëse për mbikëqyrje
1 të rrezikshme rrezikshme
‐ i domosdoshëm gjatë fazës së Dekomisionimit
së/Kontraktori i Dekomisionimit
së/mbikëqyrësi i Dekomisionimit, MMPH
9. RAPORTIMI
Do të kryhet nga udhëheqja, gjegjësisht nga ekspertët e kompanisë së paku në fund të çdo viti
kalendarik, ku do ti paraqiten të dhënat relevante nga të gjitha monitorimet e bëra brenda vitit,
të cilat do të raportohen autoriteteve përkatëse sipas kërkesës së tyre dhe komunitetit lokal
brenda komunës.
Raporti i emisioneve duhet të jetë në dispozicion në baza ditore. Raporti duhet të përmbajë
njoftime për tejkalimin e vlerave kufitare të emisioneve.
Raportet e kombinuara mujore duhet t’i ofrojnë informacione AKMM‐së dhe MMPH‐së. Në
Raporte duhet që së paku të përfshihen të dhëna për secilin ndotës:
Koncentrimet e konfirmuara të ndotësve në vlerat mesatare ditore (për secilën ditë të
muajit);
Koncentrimet e konfirmuara të ndotësve në vlerat mesatare mujore ; dhe
Numri i orëve që tejkalohet 200% të vlerave relevante kufitare të emisioneve.
Raporti vjetor për emisionet e TCKR‐së duhet të përmbajë informacionet vijuese:
Vlerësim i pajtueshmërisë me vlerat kufitare të emisioneve për SO2, NOx dhe pluhurit
bazuar në kriteret e dhënë në këtë seksion; dhe
Masa e ndotësve SO2, NOx dhe pluhurit të emetuara për muaj dhe për vit. Masa e
ndotësit duhet të llogaritet sipas të dhënave të monitoruara: koncentrimi i ndotësve dhe
qarkullimi i gazit të lëngshëm.
182
10. MARRJA E MASAVE REHABILITUESE PAS PËRFUNDIMIT TË AKTIVITETIT PRODHUES
Objektivat e rikultivimit
Pas përfundimit të shfrytëzimit dhe përfundimit të jetëgjatësisë së Termocentralit kjo varet nga
pronari se a do të vazhdojë me këtë projekt apo do të përfundojë aktivitetin prodhues. Pas këtij
afati të gjitha pajisjet duhet të dekomisionohen dhe të vendosen në lokacionin tjetër apo në
bazë të leverdisë së kompanisë të shiten si material i vjetruar, kurse pjesët e betonit e dhe
objektet ndihmëse të demolohen dhe dërgohen në deponi regjionale.
Nga proceset teknologjike do të krijohen substrate që i takojnë kategorisë së tokave të
dëmtuara dmth substrate të papërshtatshme (sterile) për rikultivim.
Duhet të bëhet mbushja e hapësirës së krijuar nga shfrytëzimi , për mbushjen e kësaj hapësire
dhe kthimin e tyre në gjendje të përafërt me mjedisin rrethues dhe nga ngastra që do të jenë të
përshtatshme për rikultivim.
Rikultivimi i sipërfaqeve të shfrytëzuara duhet të kryhet edhe gjatë shfrytëzimit dmth
mbushjen ne të njëjtën kohë të sipërfaqeve të shfrytëzuara.
Zgjedhja e modelit të rikultivimit varet nga : qëllimi i i rikultivimit i cili nënkupton që gjatë
procesit të shfrytëzimit dhe pas përfundimit të shfrytëzimit, sipërfaqet e degraduara , prapë
të kthehen në funksionin e saj primar dhe kështu zvogëlohet ndikimi negativ i këtij projekti në
ekosistem.
Për të qen rikultivimi sa më i suksesshëm duhet të kryhen këto faza të procesit të rikultivimit:
rikultivimi teknik
rikultivimi agroteknik dhe
rikultivimi biologjik
Me rikultivimin teknik do të krijohet profil i ri i tokës, e cila mund të përdoret për nevoja tjera si
psh. për mbjelljen e fidanëve të ndryshme(pemëve) frytdhënëse apo edhe mbjelljen me të
lashtat bujqësore
183
Për formimin e shtresë së sipërme sipërfaqësore produktive të tokë parashihet shtresimi i
shtrese të dheut deri 50 cm.
Pas fazës së rikultivimit teknik fillon faza e rikultivimit agroteknik e cila fazë fillon me analizimin
e substraktit të krijuar për të përcaktuar vetit agrokimike dhe pedologjike, ku pastaj në bazë të
analizave propozohen masat agroteknike që do të aplikohen në këtë tokë të re.
Për të llogaritur numrin e fidanëve për tërë sipërfaqen që do të rikultivohet duhet të kalkulohet
me distancën në mes rendeve dhe distancën në rend sipas relacionit:
Nf=S/axb
Nf ‐ numri i fidanëve
S‐ paraqet sipërfaqen,
a‐ paraqet distancën në mes rendeve ,
b‐ paraqet distancën në mes fidanëve.
Qëllimi afatgjatë i rikultivimit biologjik është që të krijojmë ekosistem të ri në hapësirat e
dëmtuara në të cilën do të krijohet baraspeshe relative e të gjitha elementit të ekosistemit siq
janë: toka, flora, fauna dhe efekti ekonomik në prodhimtari bujqësore. Rikultivimi biologjik
është faza përfundimtare me të cilën arrihet edhe qëllimi i rikultivimit
Rikultivimi i ngastrave të shfrytëzuara do të kryhet në marrëveshje dhe mbikëqyrje të
inspektorëve të pushtetit lokal dhe nga inspektorët e MMPH.
184
11. KONKLUDIM
- TCKR pas plotësimit të kushteve nga raporti i VNM duhet te i plotësoj konditat mjedisore të
parapara me ligjet mjedisore, TMD‐të dhe marrëveshjes së arritur mes Investitorit dhe
Qeverisë së Kosovës
- Në raport janë paraparë të gjitha masat mbrojtëse efikase të mjedisit dhe reduktimin e
rrezikut në rrezik real të pranueshëm dhe duhet të i përmbahet këtyre masave,
- Gjatë punës së TCKR duhet respektuar të gjitha masat mbrojtëse me ligjet në fuqi,
- Duhet të sigurohet dhe të jenë në disponim pajisjet doracake kundër shkëndijave,
- Në mënyrë permanente të mirëmbahet nyja sanitare, platoja me rrethin dhe gjelbërimit
rrethues.
12. PËRFUNDIMI
Ndikimi i prodhimit te energjisë elektrike nga ana e TCKR në Mjedis është në nivelin e vlerave
të duhura të rekomanduara nga Ligji për Mbrojtjen në Mjedis dhe ne harmoni me TMD si dhe
plotësisht në akordancë me marrëveshjen e arritur mes Investitorit dhe Qeverisë së Kosovës.
Ndikimi në tokë, ajër dhe ujë mund të kontrollohet dhe të monitorohet dhe të raportohet në
fund të çdo viti kalendarik sipas kërkesës së Ministrisë.
Pas punimit të këtij raporti, mund të konkludohet se puna e TCKR në ketë lokacion nuk ka
potencial të rrezikimit të shëndetit të njerëzve, gjithashtu ndikimet në tokë, ujë, ajër dhe
peisazh, pas identifikimit dhe zbatimit të të gjitha masave mbrojtëse të rekomanduara në këtë
raport, mund të minimizohen në nivel të lakmueshëm, edhe të eliminohen në fazën e
rehabilitimit të hapësirave të degraduara pas përfundimit të aktivitetit.
Mendojmë se këto të dhëna janë të mjaftueshme dhe i mundësojnë MMPH dhënien e
mendimit për Pëlqimin Mjedisor er TCKR.