Upload
adil-celik
View
102
Download
5
Embed Size (px)
DESCRIPTION
kitap
Citation preview
DEFTER-İ TEŞRÎFÂT'IN METNİ
FİHRİST1
CÜLÛS-I SULTÂN MUSTAFA HÂN…………………………………………………1
Alay-ı Nakl-i Na‘ş-ı Mağfiret-Nişân………………………………………………….….4
Cülûs-ı Hümâyûnun Ertesi Günü Bâbıâsafî'ye Vürûd Eden Hatt-ı Hümâyûn….......……4
Mühr-i Hümâyûn İhsânı Resmi……………………………………………………….….5
Taklîd-i Seyf-i Hümâyûn Der-Türbe-i Hazret-i Hâlid Efendi……………………………6
Selâmlık ‘Avdetinde Yeniçeri Ağasının Bâbıâsafî'de Kürk İlbâsi………………….……7
Hazret-i Sadâret-Penâha İstiklâli Hâvî Hatt-ı Hümâyûn Vürûdu………………………...7
Bahşiş-i Cülûs-ı Hümâyûn Der-Dîvân-ı Hümâyûn………………………………………7
İhbâr-ı Cülûs Zımnında Name-i Hümâyûnun İrsâline Me’mûrîn………………………..8
Sadra‘zam Ve Şeyhülislâm Hazerâtının Rikâb-ı Hümâyûna Gitmeleri…………….……9
Huzûr-ı Hümâyûnda Cirîd İçün Cündiyân-ı Âsafînin Gitmeleri…………………………9
Bilâ-resm Françe Elçisinin Bâbıâsafî'ye Gelmesi………………………………………..9
Felemenk Ta‘bîr Olunan Nederlande Elçisinin Bilâ-resm Bâbıâsafî'ye Gelmesi....……10
İsvec Elçisinin Bilâ-resm Bâbı‘âli'ye Gelmesi……………………………………....….10
Venedik Cumhûrunun Büyük Elçisinin Alay İle Konağına Îsâl Ve Ba‘dehu Bâbı‘âli
Ve Dîvân-ı Hümâyûn'a Gelmesi (Mücevveze Resmine Dâ’ir Kayıd Vardır)………10
Danimarka Elçisinin Bilâ-resm Bâbı‘âli'ye Gelmesi……………………………………13
Sicilyateyn Elçisinin Bilâ-resm Bâbı‘âli'ye Ve Dîvân-ı Hümâyûn'a Gelmesi …………14
Resmen Rusya Elçisinin Bâbı‘âli'ye Ve Dîvân-ı Hümâyûn'a Gelmesi…………………17
Der-sa‘âdet'e Vürûd Eden Leh Elçisinin İstikbâli Resmi……………………………….19
2
Düvel-i Nasârâ Elçilerin Ayasofya Câmi‘i Ziyâret İçün Sûret-i Buyuruldu……………19
Zikr Olunan Sicilyateyn Elçisinin Dîvân-ı Hümâyûn'a Tekrar Gelmesi………….....….19
Leh Elçisinin Dîvân-ı Hümâyûn'a Gelmesi………………………………………….….20
Moskovun Elçisinin Dîvân-ı Hümâyûn'da ‘Avdetnâme Verilmesi………………….….21
Rusyalu Elçisinin Resmen Mektûb-ı Âsafî Teslîmi……………………………........….22
Dîvân-ı Hümâyûn'da Venedik Elçisinin Cevâbnâme-i Hümâyûn Teslîmi
(İhrâc-ı Kısteyn) ………………………………………………………………….…23
Venedik Elçisinin Resmen Bâbı‘âli'de Mektûb-ı Âsafî Teslîmi (Ve Müddet-i
Sefâreti Tekmil İçün Dahi Teslîmi)………………………………………………….24
Leh Elçisinin Dîvân-ı Hümâyûn'da ‘Avdetnâme-i Hümâyûn Teslîmi………………….26
İrtihâl-i Mihrimâh Sultân Der-Enderûn-ı Hümâyûn…………………………………….27
Taklîd-i Seyf-i Hümâyûn İçün Enderûn'a Takdîm Olunan Takrîr……………………...28
CÜLÛS-I SULTÂN ‘ABDÜLHAMİD HÂN…………………………………………29
İrtihâl-i Esma Sultân Der-Bîrûn...................................................................................…29
İrtihâl-i Emine Sultân Der-Enderûn-ı Hümâyûn.........................................................….30
İrtihâl-i Şeyhülislâm Ve Nasb-ı Şeyhülislâm..............................................................….31
İrtihâl-i Vâlide Sultân ‘Aleyhi'r-rahmet-i Ve'l-gufrân…………………………….....….32
Alay-ı İrtihâl-i Sultân Der-Enderûn-ı Hümâyûn………………………………………..33
İrtihâl-i Hânım Sultân…………………………………………………………………...34
İrtihâl-i Kadın-ı Şehriyârî…………………………………………………………....….34
İrtihâl-i Kadın-ı Şehriyârî Der-Sahil Saray……………………………………………..35
İrtihâl-i Ağa-yı Dârüssa‘âdetişşerîfe……………………………………………………35
İrtihâl-i Kā’immakām Paşa Ve Nasb-ı Kā’immakām Paşa Der-Rûz-ı
Tevcîhât-ı Hümâyûn…………………………………………………………....….36
İrtihâl-i Şâh Sultân Der-Bîrûn. Sâbıkta Vefât Eden Esma Sultân Resmi
Tahrîr Ve İrsâl.........................................................................................................…36
1 Metne ait orijinal fihrist.
3
CÜLÛS-I HÜMÂYÛN-I SULTÂN SELİM HÂN BİN SULTÂN
MUSTAFA HÂN…………………………………………………………………...39
Nakl-i Na‘ş-ı Mağfiret-Nişân………………………………………………………..…41
Cülûs-ı Hümâyûnun Ferdâsı Günü Bâbı‘âli'ye Hatt-ı Şerîf Vürûdu……………………42
Cülûs-ı Hümâyûnun Beşinci Günü Vâlide Sultânın Saray-ı ‘Atîk'ten Saray-ı
Cedîd'e Gelmeleri Alayı………………………………………………………….....43
Esnây-ı Tarîkte Olan Kollukların Tertîbi........................................................................44
Taklîd-i Seyf-i Hümâyûn: Hazret-i Hâlid'e Berren Gidilmesi Ve Bahren Gelmesi…....44
Tertîb Olunan Alayın Mürûr-ı ‘Ubûru Edecek Mahalleri................................................46
Alay-ı Taklîd-i Seyf-i Hümâyûn…………………………………………………......…46
‘Atiyye-i Taklîd-i Seyf-i Hümâyûn……………………………………………….....….46
Ta‘lîk-i Seyf-i Hümâyûnda Kā’immakām Paşanın İcrâ Edeceği Resmdir……….....…47
Nasb-ı Kethüdâlık-ı Vâlide Sultân……………………………………………………...48
Danimarka Maslahat-güzârının Bâbı‘âli'ye Gelmesi…………………………………...48
İsvec Elçisinin Bâbı‘âli'ye Ve Dîvân-ı Hümâyûn'a Da‘veti İçün Tekrar
Bâbı‘âli'ye Gelmesi……………………………………………………………….…48
‘Ale'l-‘umûm Düvel-i Nasârâ Elçilerin Bâbı‘âli'ye Ve Dîvân-ı Hümâyûn'a
Geldiklerinde Oda-i Teşrîfâta Verdikleri....................................................................50
İ‘lân-ı Cülûs Zımnında Düvel-i Nasârâya İrsâl Olunan Nâme Resmi.............................50
Nâme-i Hümâyûn Teslîm Olunan Elçiyân……………………………………………...50
Teslîm-i Nâme-i Hümâyûn………………………………………………………… .….50
Prusya'dan Gelen Nâme. Bâbı‘âli'ye Ve Dîvân-ı Hümâyûn'a Gelmesi............................51
İspanya'dan Gelen Nâme. Bâbı‘âli'ye Ve Dîvân-ı Hümâyûn'a Gelmesi..........................54
Françe'den Gelen Nâme. Bâbı‘âli'ye Gelmesi..................................................................55
Venedik Cumhûru'ndan Gelen Nâme. Bâbı‘âli'ye Ve Dîvân-ı Hümâyûn'a Gelmesi.......55
Felemenk Ve İngilterelü'nün Âsitâne'de Mukīm Elçilerinin Bâbı‘âli'ye Gelmesi……...57
Sicilyateyn Kralından Gelen Nâmesin Bâbı‘âli'ye Gelmesi.............................................57
Resm-i İrtihâl-i Vâlide Sultân Hazretleri………………………………………….....…58
4
CÜLÛS-I HÜMÂYÛN-I SULTÂN MUSTAFA HÂN BİN SULTÂN
‘ABDÜLHAMİD HÂN HAZRETLERİ……………………………………….….61
Cülûstan Sonra Gayr-ı Ez Teşrîfât, Ağa Kapusu'na Re’is Efendi Delâletiyle
(Ağa Kapusu'na) Hatt-ı Şerîf Gönderildiği…………………………………….....…61
Cülûstan Sonra Meyve Ve Şükûfe Gönderildiği………………………………….....….61
Cülûstan Sonra Yalnız Bâbıâsafî'ye Hatt-ı Şerîf Gelip Huzûr-ı Kā’immakāmîde
Cehren Kırâ’et Olunduğu………………………………………………………….…61
Vâlide Sultân Kethüdâlığı Tevcîhi………………………………………………......….62
Berberbaşı-i Şehriyâri Ağa İle İrsâl-i Lihye Buyurduklarından Re’s-i Hümâyûn
Şa‘rı Bâbı‘âli'ye Gelmesi…………………………………………………………….62
Bey‘at-ı Hümâyûndan Sonra Bâ-irâde Yedi Gün Top Şenliği Olduğu…………………63
Vâlide Sultân Efendimizin Saray-ı ‘Atîk'ten Saray-ı Cedîd'e Teşrîfleri Resmi…......….63
Bu Def‘a Bâ-takrîr Ve Bâ-defter-i Teşrîfât Taklîd-i Seyf Resmi. Bâ-hatt-ı Şerîf
Karar Verilmekle Resm Alay Ve Rusûmu………………………………………......65
Bu Def‘a Ta‘lîk-i Seyfte Sunûh Eden Hüsn-i İhtimâm Pesendîde-i Hümâyûn
Olmağla Sekbanbaşı Ağaya Ba‘de Edâ-yı Salât-ı Cum‘a Çukaya Dûhte
Erkân Semmûr İlbâsı…………………………………………………………...........67
Ta‘lîk-i Seyften Sonra Ber-mu‘tâd Rikâb-ı Hümâyûna Gidildiği……………………....67
Ta‘lîk-i Seyfte Bulunacak Zevâtın İcrâ Edeceği Rüsûm……………………………......68
HÜDÂVENDİGÂR-I SÂBIK SULTÂN AHMED HÂN-I SÂLİS VEFÂTINA
DÂ’İR RESMDİR…………...........................................................................................70
FÎ 4 C SENE 223 CÜLÛS-I HÜMÂYÛN-I SULTÂN MAHMUD HÂN BİN
SULTÂN ‘ABDÜLHAMİD HÂN………………………………………………....69
5
[İÇİNDEKİLER]2
Hatt-ı Hümâyûn İle Mu‘anven Defter-i Teşrîfâttan Muhrec Defterdir...........................Ia
Temellekehû el-hakīr Mehemmed Es‘ad Medhi Bin Nûreddin Kîsedâr-ı Teşrîfât-ı
Hümâyûn Fî RA Sene 1220..........................................................................................Ia
Defter-i Teşrîfât-ı Hümâyûn Temellekehû El-hakīr Mehemmed Es‘ad Medhi
Kîsedâr-ı Teşrîfât-ı Hümâyûn Fî RA Sene 1220........................................................1a
Cülûs-ı Hümâyûn-ı Meymenet-me’nûs Vukū‘unda Tahrîri İktizâ Eden Sûret-i
Buyuruldular ………………………………………………………………...............1a
Sarayburnu'na İhbâr-ı Suffeden Top Atılmasına Tevakkuf Eder; Gaflet Olunmaya…...1a
Bir Sûreti Dahi Tersâne-i ‘Âmire Sûret-i Buyuruldu. Bu Vechile Yazılır……...……....1a
Diğer Sûret-i Buyuruldu………………………………………………………………...1a
TÂRİH-İ MERKŪMDA CENNET-MEKÂN MERHUM SULTÂN ‘OSMAN HÂN
ALEYHİ'R-RAHMETİ VE'L-GUFRAN DAR-I BEKĀYA RIHLET VE
SULTÂN MUSTAFA HÂN HAZRETLERİ'NİN CÜLÛS-I
HÜMÂYÛNLARINA DAİR RÜSÛM-I TEŞRÎFÂT-I HÜMÂYÛN…………....1b
Nakl-i Na‘aş Alayı Tertîbi……………………………………………………………...4a
Meyve ve Şükûfe İrsâli. Fî 17 S Sene 1171…...………………………………………..4b
Saferü'l-Muzafferin On Sekizinci Salı Günü…………………………………………...5b
Mâh-ı Mezbûrun Yirminci Pençşenbih Günü Eyyûb Alayı…………………………....5b
Saferü'l-Hayrın Yirmi Birinci Günü Selâmlık ‘Avdetinde Bâb-ı Sadrı‘âlî'ye Geldikte
Yeniçeri Ağasına Kürk İlbâsı………………………………………………………..7a
Fî 24 S Sene 1171. İstiklâli Hâvî Târih-i Mezkûrda Vürûd Eden Hatt-ı Hümâyûn…....7a
Fî 25 S Sene 1171. Bahşiş-i Cülûs-ı Hümâyûndur Yevm-i Salı……………...………..7b
2 Metnin orijinal fihristi metnin başlıklarını birebir aksettirmemektedir. Ana başlıklar genellikle kısaltılarak verilmiş, bazı alt başlıklar ise fihristte hiç yer almamıştır. Bu ifadeler genellikle düşük kurulup zaman zaman da hatalı anlamlıdır. Bu yüzden, okuyucuya kolaylık sağlamak üzere, fihrist dışında metnin başlıklarından oluşan içindekiler kısmı hazırlanmıştır.
6
Fî 28 S Sene 1171. Ba‘de Edâ-ı Salâti'l-Cum‘a İhbâr-ı Cülûs-ı Hümâyûn Zımnında
Şeref-rîz-i Sudûr Eden Nâme-i Hümâyûn İsâline Me’mûr Zevâttır………………....8b
Fî 29 S Sene 1171. Re’fetlü Sadra‘zam ve Semâhatlu Şeyhülislâm Efendi Hazerâtının
Rikâb-ı Hümâyûna Teşrîfleri……………………………………………………........9a
Cündiyân-ı Âsafînin Huzûr-ı Hümâyûnda Cirîde Gitmeleri. Fî Gurre-i RA Sene 1171
Yevm-i İsneyn…………………………………………………………………….....9a
Fî 29 M Sene 1172. Cülûs-ı Hümâyûn Zımnında Fırançe Elçisinin Bilâ-resm
Bâbâısafî'ye Gelmesi………………………………………….....……………..........9b
Bundan Akdem Cülûs-ı Hümâyûn Vukū‘unu Hâvî Felemenk Ta‘bîr Olunan Nederland
Devleti Tarafına İrsâl Olunan Nâme-i Hümâyûn-ı Şevket-makrûn Âsitâne-i
Sa‘‘adette Mukīm Olan Felemenk Balyosuna Bilâ-resm Bâbıâsafî'de Teslîm
Ve Ol Vechile İrsâl Olunmağın Bu Def‘a Vürûd Eden Tebrîknâmesini Dahi Bilâ-
resm Bâbıâsafî'de Re’fetlü Sadra‘zam Hazretlerine Balyos-ı Mesfûr Yediyle
Teslîm Olunmağın Vâkı‘ Olan Harekâttır. Fî 47 Ş Sene 1172………...…………...10a
Tebrîk-ı Cülûs-ı Hümâyûn-ı Hâvî İsvec Orta Elçisinin Bâbıâsafî'ye Bilâ-resm
Gelip Nâmesinin Teslîmi. Fî 14 L Sene 172…………...…………………………..10a
[Cülûs Tebriği İçinVenedik Balyosunun, Büyük Elçilikle, Gelişi]…………………....10b
Tertîb-i Alay…………………………………………………………………………...11a
Zikr Olunan Büyük Elçinin Resmen Bâbıâsafi'ye Gelip Mektûbunu Teslîmi…...…....11b
Bundan Akdemce Vürûd Eden Venedik Elçisinin Dîvân-ı Hümâyûna Gelip Getirdiği
Tebrîknâmesini Rikâb-ı Hümâyûn'a Teslîmi Resmi. Fî 7 ZA Sene 172……….....12a
Bundan Akdem Cülûs-ı Hümâyûn-ı Meymenet-makrûnu Hâvî Danimarka Kralına
Tahrîr Buyurulan Nâme-i Hümâyûn-ı Husrevânî Kral-ı Mesfûrun Âsitâne-i
Sa‘âdet'te Mukīm Olan Orta ElçisineBâb-ı Âsafâne'de Bilâ-resm Teslîm
Olunmağla Bu Def‘a Kral-ı Mesfûr Tarafından Elçisi Tarafına Vârid Olan
Tebrîknâmesi Bilâ-hediyye Olup ve Bu Misillü Bilâ-hediyye Vürûd Eden
Tebrîknâme Elçileri Ma‘rifetleriyle Bilâ-resm Bâbıâsafî'de Teslîm Olunmak
Mu‘tâd-ı Kadîmden Olmağla. Fî 9 S Sene 1173……………………...…………....14a
Makāle-i Elçi-i Sicilyateyn. Fî 12 S Sene 1173……………………………..……........14a
7
Tebrîk-i Cülûs-ı Hümâyûnu Hâvî Rusya Tarafından Vürûd Eden Orta Elçisinin
Ber-mu‘tâd-ı Kadîm İstikbâli Resmi. Fî 10 ZA Sene 173 ……………………........16b
Tertîb-i Alay-ı Elçi-i Mesfûr…………………………………………………………..16b
Elçi-i Mesfûra Meyve İrsâli…………………………………………………………....17a
Tebrîk-i Cülûs-ı Hümâyûn İçün Rusya Tarafından Vürûd Eden Orta Elçinin Resmen
Bâbıâsafî'ye Gelip Mektûbunu Teslîm Etmesi. Fî 26 RA Sene 173………….........17a
Mesfûr Moskov Elçisinin Dîvân-ı Hümâyûna Getirilmesi. Fî 6 Z Sene 173…….........18a
Fî 8 CA Sene 173. Tebrîk-i Cülûs-ı Hümâyûnu Hâvî Tebrîknâme ile Vürûd Eden Leh
Orta Elçisinin Ber-mu‘tâd-ı Kadîm İstikbâli Resmidir………………………….....19a
Tertîb-i Alay…………………………………………………………………………...19a
Sûret-i Buyuruldu. Düvel-i Nasârâ Elçilerinin Ayasofya Câmi‘i'ni Ziyâret İçün Verilen
Musahhah Buyuruldu. Fi 18 R Sene 173…………………………………………...19b
Fî 11 CA Sene 173………………………………………………………………….....19b
Tebrîk-i Cülûs-ı Hümâyûn İçün Leh Kralı Tarafından Vürûd Eden Orta Elçisinin
Resmen Dîvân-ı Hümâyûna Gelip Nâme ve Hediyyesin Teslîm
Eylemesi. Fî 19 CA Sene 173……………………………………………………....20b
Moskov Elçisine ‘Avdetnâme Teslîmi. Bundan Akdem Tebrîk-i Cülûs-ı Hümâyûn İçün
Moskov Kraliçesi Tarafından Vürûd Eden Orta Elçisine Dîvân-ı Hümâyûn'da
‘Avdetnâme-i Hümâyûn Verilmesi. Fî 7 Ş Sene 1173………...…………………...21b
Moskov Elçisin ‘Avdeti. Bundan Akdem Tebrîk-i Cülûs-ı Hümâyûn İçün Rusya
Tarafından Vürûd Eden Orta Elçisi Resmen Bâbıâsafî'ye Getirilip Rusya
Kraliçesine ve Başvekîline Mektûb-ı Âsafî Teslîmi. Fî 14 Ş Sene 1173………......22b
Mevâcib İhrâcı ve Venedik Elçisine ‘Avdetnâme Teslîmi. Fî 23 Ş Sene 173 Salı Günü
Kısteyn Mevâcibi İhrâc Olunup ve Tebrîk-i Cülûs-ı Hümâyûn İçün Venedik
Cumhûru Tarafından Bundan Akdem Vürûd Eden Büyük Elçisine
Cevâbnâme-i Hümâyûn Teslîm………………………………………………….....23b
Venedik Elçisine Resmen Mektûb Teslîmi. Venedik Elçisine Bâbıâsafî'de
Resmen Mektûb-ı Âsafî Teslîmi. Fî 23 Ş Sene 173……………...………………...24b
Venedik Büyük Elçisine Resmen Mektûb-ı Âsafî Teslîmi Resmi. Tebrîk-i Cülûs-ı
8
Hümâyûn İçün Venedik Büyük Elçisinin Müddet-i Sefâreti Tamam Olmak
Hasebiyle Resmen Bâbıâsafî'ye Getirilip Mektûb-ı Âsafî Teslîmi
Resmi. Fî 29 Ş Sene 173…………………………………………………………....25a
Venedik Büyük Elçisinin Ta‘yînât Husûsu…………………………………………....25b
Leh Elçisine ‘Avdetnâme Verilmesi. Bundan Akdem Tebrîk-i Cülûs-ı Hümâyûn-ı
Meymenet-makrûn İçün Vürûd Eden Leh Orta Elçisine Dîvân-ı Hümâyûn'da
‘Avdetnâme-i Hümâyûn Teslîmi. Fî 19 L Sene 173……………………………......26a
Resm-i Vefât Mihrimâh Sultân-ı ‘Aliyyeti'ş-şân Bint-i Sultân Mustafa Hân
Der-Enderûn-ı Hümâyûn. Fî 16 L 182……………………………………………..27a
Tertîb-i Alay…………………………………………………………………………...28a
Enderûn-ı Hümâyûn'a Takdîm Olunan Takrîrdir……………………………………...28b
ŞEVKETLÜ SULTÂN ‘ABDÜLHAMİD HÂN EFENDİMİZ HAZRETLERİNİN
CÜLÛS-I HÜMÂYÛNLARI SEFER-İ HÜMÂYÛN VAKTİNE TESÂDÜF
ETMEKLE ZÎRDE MEZKÛR TERTÎB ÜZERE BEY‘AT-I HÜMÂYÛN
VÂKI‘ OLMUŞTUR. FÎ 7 ZA SENE 1187 ……………………………….........29a
Cülûs-ı Hümâyûn Vukū‘unda Enderûn-ı Hümâyûn'a Da‘vet Olunacak Zevât……......29a
Taşrada Kendü Sarayında Vefât Eden Esmâ Sultân Bint-i Ahmed Hân Rusûmu. Fî 11
ZA Sene 202 Çehârşenbih……………………………………………………….....29b
Vefât-ı Emine Sultân Kerîme-i Hüdâvendigâr-ı Sâbık ‘Abdülhamit Hân Der-Enderûn-ı
Hümâyûn ve Der-Zaman-ı Kā’immakām. Fî 4 B Sene 205………...……………...30a
Mevcûd Olacak Zevât……………………………………………………………….....31a
Tertîb-i Alay-ı Müşârunileyhâ. Fî 4 B Sene 205……………………………………....31a
Yevm-i Mezkûrda Taraf-ı Kā’immakāmîden Huzûr-ı Hümâyûna İrsâl Olunan……....31b
Vefât-ı Şeyhülislâm Tevfik Efendi ve Nasb-ı Şeyhülislâm Mehemmed Mekkî
Efendi. Fî 22 B Sene 205…………...……………………………………………....31b
Fî 17 C Sene 1152. İrtihâl-i Vâlide Sultân-ı Mağfiret-Nişân……………………….....32b
Resm-i Vefât-ı Kerîme-i Pâdişâh-ı ‘Âlem-penâh Der-Enderûn…………………….....33b
Tertîb-i Alay Vefât-ı Sultân Der-Enderûn…………………………………………......34a
Vefât Hanım Sultân…………………………………………………………………....34b
9
Vefât-ı Kadın-ı Hazret-i Şehriyârî. Fî 2 S Sene 1178………...…………………….....34b
Resm-i İrtihâl-i Kadın-ı Hazret-i Şehriyârî Der-Sâhilsaray-ı Hümâyûn……………....35a
Vefât-ı Ağa-yı Dârüssa‘âde. Fî 2 Ş Sene 206……...………………………………......35b
Vefât Kā’immakām ‘Abdullah Paşa Der-rûz-ı Tevcîhât-ı Hümâyûn. Fî 4 L
Sene 216…………………………………………………………………………....35b
Kāimmakām Teceddüdünde Huzûrlarında Hil‘at-i İlbası Mu‘tâd Olan Zevât………...36a
Cennet-Mekân Firdevs-Âşiyân Sultân Mustafa Hân ‘Aleyhi'r-rahmeti Ve'l-gufrân
Hazretlerinin Kerîme-i Muhteremeleri Şâh Sultân-ı ‘Aliyyeti'ş-şân Hazretleri
İstanbul'da Cağalzâde Nâm Mahâlde Olan Kendü Saraylarında Vefât Etmekle
Zîrde Mastûr Rusûm Ba‘de'l-icrâ Eyyûb Civârında Vâkı‘ Makberelerine
Defn Olunduğu. Fî 17 Za Sene 217…………...…………………………………....36b
Sâbıkı Resmi, Teşrîfâttan Tahrîr Ve Enderûn-ı Hümâyûn'a İrsâl Olunan
Resm-i Teşrîfâttır.......................................................................................................36b
Tertîb-i Alay-ı Na‘ş-ı Mağfiret-nişân-ı Müşârunileyhâ. Fî 17 ZA Sene 217 …...….....37a
Merhûme-i Müşârunileyhânın Na‘şı Önünce Alay İle Gidecek Zevâta Tahrîr
Olunacak Tezâkir Ve Tenbihât Fî 17 ZA Sene 217. Mektûbî Odasından……........37a
Kethüdâ Bey Kaleminden Tahrîr Olunacak Tezâkir………………………………......37b
Mi‘mar Ağaya Gidecek Buyuruldu Sûreti. Hâssa Mi‘mar Başı Ağa……………….....37b
Kethüdâ Bey Hazretleri Odasından Şehremîni Efendiye Giden Tezkire Sûreti…….....37b
Saray-ı Sultân-ı Müşârunileyhâda Bulunmaları İçün Yazıcı Efendi Tarafından
Yazılacak Tezâkir………………………………………………………………......37b
Selâtîn-i ‘İzâmdan Birisi Taşrada Kendü Saraylarında İken Vefât Eylediklerinde
İcrâ Olunan İki Resm Zîrde Mezkûrdur…………………………………………....38a
Bend-i Sânî………………………………………………………………………….....38b
ŞEVKETLÜ, MEHÂBETLÜ SULTÂN SELİM HÂN-I SÂLİS İBNÜ'S-SULTÂN
MUSTAFA HÂN-I SÂLİS İBNÜ'S-SULTÂN AHMED HÂN-I SÂLİS
EFENDİMİZİN TÂRİHİ MEZKÛRDA CULÛS-I HÜMÂYÛNLARINDA
İCRÂ BUYURULAN RESM-İ TEŞRÎFÂT. FÎ 11 B SENE 1203
YEVM-İ SALI…………………………………………………………………......39b
10
Nakl-i Na‘ş-ı Mağfiret-Nişân……………………………………………………….....41a
Tertîb-i Alay……………………………………………….........................………......41a
Cülûs-ı Hümâyûn'un Ferdâsı Günü Ber-mu‘tâd Bâbıâsafî'ye Hatt-ı Hümâyûn'un
Vürûdu Resmi……………………………………………………………………....42b
Cenâb-ı Hazret-i Mehd-i ‘Ulyâ Devletlü, ‘İsmetlü Vâlide Sultân-ı ‘Aliyyeti'ş-şân
Efendimiz Hazretlerinin Bi'l-‘iz Ve'l-ikbâl Saray-ı ‘Atîk-i Ma‘mûreden Saray-ı
Cedîd-i ‘Âmire'ye Culûs-ı Hümâyûnun Beşinci Sebt Günü Alay-ı Müeserred-i Peymâ
İle Teşrîf Buyurmaları Musammem Olmağla Resm-i Alay-ı Şeref-pîrâları Bu Vechile
Olduğu Defâtir-i Teşrîfâttan Mevcûd Olanlara Mürâca‘at Olundukta Mukaddemâ
Verilen Sûret-i Teşrîfâtın Müsvedde Evrâkından Ba‘zılarına Zafer-yâb Olunmağla
İşbu Vechile Tenkīh ve Tashih Olmuştur ki Zikr Olunur. Fî 15 B Sene 1203
Yevm-i Sebt………………………………………………………………………...43a
Tertîb-i Alay-ı Mesevvet Edâları Bu Vechile Olmuştur…………………………….....44a
Esnây-ı Tarîkte Olan Kollukların Tertîbi Beyân Olunur……………………………....44a
İnşâ’en Te‘âlâ Yümn ü İkbâl ve Sa‘âdet ve İclâl İle Ta‘lîk-i Seyf-i Mübârek İçün
Hazret-i Ebâ Eyyûb-i Ensârî -Radiye ‘Anhü'l-bârî- Türbe-i Şerîfesine ‘Azîmet-i
Hümâyûn Berren ve ‘Avdet-i Bâ-meymenet Bahren Olduğu. Fî 17 B Sene 1203
Resm-i Teşrîfât-ı Hümâyûndur…………………………………………………......44b
Bi-mennihî Te‘âlâ Tertîb Olunan Alay-ı Vâlânın Mürûr-ı ‘Ubur Edeceği Tarîkler
Kulaguz Çavuş Ağa Kullarının Meşhûd ve Manzûrî Olduğu Vechile Takrîrdir.......46a
Sultân Selim Efendimizin Taklîd-i Seyf Alayları Tertîbi. Fî 17 B Sene 1203…...…....46a
Ta‘lîk-i Seyf-i Mübârekte Olan ‘Atiyye…………………………………………….....46b
Fî 17 B Sene 203. Kā’immakām Paşa Hazretlerine Verilen Sûrettir. İnşâallah-ü Te‘âlâ
Yümn ü İkbâl ve Sa‘âdet ü İclâl İle Ta‘lîk-i Seyf-i Mübârek İçün Hazret-i Ebâ
Eyyûb-i Ensârî -Radiye ‘Ânhü'l-bârî Türbe-i- Şerîfesine ‘Azîmet Olunması
Musammem Olmağla Devletlü Kā’immakām Paşa Hazretlerinin İcrâ
Buyuracakları Resm-i Teşrîfâttır…………………………………………………...47a
Fî 18 S Sene 205 Târihinde Vâlide Sultân-ı ‘Aliyyeti'ş-şan Hazretlerinin
Kethüdâları Nasbı………………………………………………………………......48a
11
Fî 8 M Sene 205. Târih-i Mezkûrda Sicilyateyn Sır-kâtibini Bâbıâsafî'ye Gelip
Âsitâne'de Mukīm Elçisine Cülûs-ı Hümâyûn Tebriği İçün Orta
Elçilik Geldiğini İhbâr Eyledi………………………………………………….......48b
Fî Selh S Sene 206………………………………………………………………….....48b
Yevm-i Mezbûrda İlbâs Olunan Hil‘a………………………………………………...49a
Fî 17 R Sene 206……………………………………………………………………....49a
Fî 21 R Sene 216……………………………………………………………………....49b
İlbâs Olunan Hil‘atler……………………………………………………………….....49b
Mesfûrun Teşrîfât Odasına Verdiği…………………………………………………....49b
‘Ale'l-‘umûm Elçiler Bâb-ı Sadrı‘âlî'ye ve Dîvân-ı Hümâyûna Geldiklerinde Teşrîfât
Odasında Verilen ‘Â’idât…………………………………………………………...50a
Fî 11 B Sene 203 Yevm-i Salı. Târih-i Mezkûrda Şevketlü, Mehâbetlü Sultân Selim
Hân-ı Sâlis Efendimiz Hazretleri'nin Cülûs-ı Hümâyûnları Vâkı‘ Olmağla İ‘lânı
İçün Düvel-i Nasârâ'ya İrsâl Olunan Nâme-i Hümâyûn Resmi……………...….....50a
Nâme-i Hümâyûn Verilen Elçiler……………………………………………………..50b
Teslîm-i Nâme-i Hümâyûn………………………………………………………….....50b
Tebrîk-i Cülûs-ı Hümâyûn İçün Prusya Kralı'ndan Nâme Geldiği…………………....51b
Elçi-i Mesfûr Mektûbunu Bâbı‘âli'ye Teslîmi Resmi………………………………....51b
İlbâs Olunan Hil‘atler……………………………………………………………….....52a
Fî 24 Z Sene 203. Târih-i Mezkûrda Elçi-i Mesfûr Dîvân-ı Hümâyûnda Nâme Ve
Hediyyesini Teslîmi Resmi………………………………………………………...52b
Prusya'ya Tebrîk-i Cülûs-ı Hümâyûn Nâmesinin Cevâbı Olan Nâme-i Hümâyûnun
Bâb-ı Sadrı‘âlî'de Teslîmi…………………….………………………...………......53b
İlbâs Olunan Hil‘atler……………………………………………………………….....53b
İspanya Kralı'ndan Tebrîk-i Cülûs-ı Hümâyûn İçün Nâme Geldiği………………......54a
İlbâs Olunan Hil‘atler……………………………………………………………….....54a
Mesfûr İspanya Elçisi Tebrîk-i Cülûs-ı Hümâyûn Nâmesini ve Hediyyesini Bâlâda
Prusya'nın Teslîm Eylediği Resm Üzere Fî Selhi C Sene 204 Târihinde
Dîvân-ı Hümâyûn'da Takdîm Eylemiştir…………………………………………...54a
12
İlbâs Olunan Hil‘atler……………………………………………………………….....54a
İlbâs Olunan Hil‘atler……………………………………………………………….....54b
Françe Kralı'ndan Tebrîk-i Cülûs-ı Hümâyûn İçün Nâme Geldiği…………………....55a
Elçi-i Mesfûr Nâme ve Mektûbunu Teslîm İçün Bâbı‘âli'ye Geldiği. Fî 28 Receb
Sene 1204…………………………………………………………………....……...55a
Venedik Cumhûru'ndan Tebrîk-i Cülûs-ı Hümâyûn İçün Nâme Geldiği……………...55b
Yevm-i Mezkûrda İlbâs Olunan Hil‘atler……………………………………………...55b
Tebrîk-i Cülûs-ı Hümâyûn İçün Venedik Cumhûru Tarafından Gelen Nâmeye
Cevâbnâme-i Hümâyûn Dîvân-ı Hümâyûnda Verildiğini Müş’ir
Orduy-ı Hümâyûndan Gelen Teşrîfât Kaydıdır………………………………….....56b
Mâruz-zikr Tebrîk-i Cülûs İçün Ordu Cânibinden Gelen Teşrîfât Kaydı Mûcebince
Venedik Cumhûru Tarafından Gelen Nâmeye Cevâbnâme-i Hümâyûnun Dîvân-ı
Hümâyûn'da Verildiği……………………………………………………………...56b
Tebrîk-i Cülûs-ı Hümâyûn İçün Sicilyateyn Kralının Nâmesi Geldiği……………......57b
İlbâs Olunan Hil‘atler……………………………………………………………….....57b
Yevm-i Mezbûrda İlbâs Olunan Hil‘atler……………………………………………...58a
Ve Mihmândâr Elçi-i Mûmâileyh Yahya Bey'e Verdiği Nakd ve Hedâyâsı………......58a
[Vâlide Sultânın Vefâtı]…………………………………………………………….....58b
Bâlâda Zikr Olunan Zevâttan Kubbe-i Hümâyû'nda Mevcûd Bulunmaları İçün
Mektûbî Efendi Odasından Tahrîri İktizâ Eden Tezâkir Çavuşân-ı Dîvân
İle İrsâl Olunduğu………………………………………………………………......59b
Kethüdâ Kaleminden Tahrîri İktizâ Eden Tezâkir Kethüdâ-yı Sadrıâli
Çukadârlarıyla İrsâl Olunduğu……………………………………………………..59b
FÎ 21 RA SENE 222 YEVM-İ CUM‘A. CÜLÛS-I HÜMÂYÛN SULTÂN
MUSTAFA HÂN İBNÜ'S-SULTÂN ‘ABDÜLHAMİD HÂN
İBNÜ'S-SULTÂN AHMED HÂN……………………………………………......60b
El-yevm Rikâb-ı Hümâyûnda Mevcûd Bulunan Fevâtın Bey‘ât-ı Hümâyûna Tertîbi...61a
Fî 23 RA Sene 222 Yevm-i Pazar………………………………………………….....61b
Fî 23 RA Sene 222………………………………………………………………….....61b
13
Fî 24 RA Sene 222 Pazar ertesi...……………………………………………………...61b
Fî 24 RA Sene 222 Yevm-i Pazar ertesi……………………………………………....62b
Fî 24 RA Sene 222 Pençşenbih………………………………………………………..62b
Fî 29 RA Sene 222 Cum‘a…………………………………………………………......63a
Fî Gurre Sene 222 Pazar. Cenâb-ı Mehd-i ‘Ulyâ Devletlü, ‘İsmetlü Vâlide Sultân-ı
‘Aliyyeti'ş-şan Efendimiz Hazretlerinin Saray-ı ‘Atîk-i Ma‘mûre'den Saray-ı
Cedîd-i ‘Âmire'ye Teşrîf Buyuracakları Resm-i Teşrîfât-ı Hümâyûndur……….....63a
Tertîb-i Alay Hazret-i Mehd-i ‘Ulyâ…………………………………………………..64a
Yevm-i Mezkûrda Saray-ı ‘Atîk'te Vâlide Kethüdâsı Ağa Tarafından Verilügelen
Askılar Defteridir…………………………………………………………………...64b
Zîrde Muharrer Resm İle Enderûn-ı Hümâyûn'a Çand Rûz-ı Mukaddem Takrîr
Gönderilip Südûr Eden Hatt-ı Şerîf Mûcebince Zîrde Tahrîr Olduğu Üzere
İcrây-ı Resm Olduğu……………………………………………………………......65a
Bi-mennihî Te‘Âlâ Yümn ü İkbâl Ve Sa‘âdet ü İclâl İle Ta‘lîk Ve Taklîd-i Seyf-i
Mübârek İçün Hazret-i Ebâ Eyyûb-i Ensârî -Radiye ‘Anhü'l-bârî- Türbe-i
Şerîfesine ‘Azîmet-i Hümâyûn Berren Ve ‘Avdet-i Bâ-meymenet Bahren
Olduğu Bu Vechile Resm-i Teşrîfât-ı Hümâyûndur Fî 5 R Sene 222 Pençşenbih...65b
Taklîd-i Seyf-i Mübârek Alayında Mevcûd Bulunacak Zevât-ı Kirâm Ve Sâ’ir
Bendegânın Müfredât-ı (Vech Üzere) Tertîbâtı Defteridir. Fî 5 R Sene
222 Pençşenbih…………………………………………………………………......66b
Tertîb-i Tarîk…………………………………………………………………………..67b
Fî 6 R Sene 222 Cum‘a………………………………………………………………..67b
Fî 9 R Sene 222 Pazar ertesi…………………………………………………………...67b
Fî 10 R Sene 222……………………………………………………………………....68a
Taklîd-i Seyf Günü Semâhatlu Şeyhülislâm Efendinin İcrâ Edeceği Resm…………..68a
Ta‘lîk ve Taklîd-i Seyf-i Mübârekte Nakībüleşrâf Efendi Hazretlerinin İcrâ
Edeceği Resmdir…………………………………………………………………....68b
Taklîd-i Seyf-i Mübârek Günü Sekbanbaşı Ağanın İcrâ Edeceği Resmdir…………...68b
Şıkk-ı Evvel Deftedârı Efendi Hazretlerinin İcrâ Edeceği Resmdir Der-hîni
14
Taklîd-i Seyf-i Mübârek…………………………………………………………....69a
Re’îsülküttâb Efendi Hazretlerinin Taklîd-i Seyfte İcrâ Edeceği Resm-i Teşrîfâttır.....69a
Fî 13 S Sene 222…………………………………………………………………….....69b
FÎ C SENE 223 PENÇŞENBİH TÂRİHİNDE SULTÂN MAHMUD HÂN BİN
SULTÂN ‘ABDÜLHAMİD HÂN EFENDİMİZİN CÜLÛS-I HÜMÂYÛNLARI
VE TAKLİD-İ SEYF VE HÜDÂVENDİGÂR-I SABIK SULTÂN SELİM HÂN
EFENDİMİZİN VEFÂTI VE BA‘DEHU VÂLİDE SULTÂN EFENDİMİZİN
ESKİ SARAY'DAN SARAY-I SULTÂNÎYE'YE GELMESİ VE BUNA
MÜTE‘ALLİK OLAN RÜSÛM DİĞER DEFTERDE MUKAYYEDDİR…....70a
HÜDÂVENDİGÂR-I SÂBIK SULTÂN AHMED HÂN-I SÂLİS
HAZRETLERİNİN VEFÂTINA DÂ’İR RESMDİR…………………………...70b
15
(Ia) Hatt-ı Hümâyûn İle Mu‘anven Defter-i Teşrîfâttan Muhrec Defterdir.
Temellekehû El-hakir Mehemmed Es‘ad Medhi Bin Nûreddin Kîsedâr-ı Teşrîfât-ı
Hümâyûn Fî RA Sene 1220
(1a) Defter-i Teşrîfât-ı Hümâyûn Temellekehû el-hakir Mehemmed Es‘ad Medhi
Kîsedâr-ı Teşrîfât-ı Hümâyûn Fî RA Sene 1220
[Aşağıda vr. 1a'ya ait muhtevânın deftere sonradan ilave edildiği anlaşılmaktadır.]
(1a) Cülûs-ı Hümâyûn-ı Meymenet-me’nûs Vukū‘unda Tahrîri İktizâ Eden Sûret-i
Buyuruldular
‘İzzetlü bostancı başı ağa hâlen şevketlü, kudretlü, mehâbetlü padişâhımız hazretleri
Bâbüssa‘âde'leri hâricinde mevzû‘ taht-ı hümâyûnlarına teşrîf buyurduklarını ilân-ı
işâ‘at içün Sarayburnu'ndan mu‘tâd-ı kadim üzere toplar atılmak fermân buyurulmağla
16
ber-vech-i muharrer şevketlü, kudretlü, mehâbetlü efendimiz bey‘at-ı hümâyûn içün
taht-ı ‘âlî-bahtlarına teşrîf buyurdukları gibi Sarayburnu'ndan ber-mu‘tâd-ı kadîm toplar
atılmasına gereği gibi ihtimâm eyleyesün deyü.
Sarayburnu'na İhbâr Suffeden Top Atılmasına Tevakkuf Eder, Gaflet Olunmaya
‘İzzetlü Topçubaşı Ağa
Hâlen şevketlü, kudretlü, mehâbetlü padişâhımız efendimiz hazretleri taht-ı
hümâyûnlarına teşrîf buyurdukların ilan içün Sarayburnu'ndan toplar atıldığı gibi
Tophâne-i ‘Âmire'den dahi ber-vech-i mu‘tâd toplar atılmak fermân buyurulmağla ber-
vech-i muharrer Sarayburnu'ndan toplar atıldığı gibi Tophâne'den dahi mu‘tâd üzere
toplar atılmasına gereği gibi ihtimâm eyleyesün deyü.
(Bir Sûreti Dahi Tersâne-i ‘Âmire[ye] Sûret-i Buyuruldu bu Vechile Yazılır3)
Hâssa Dellalbaşı
Cennet-mekân Sultân ‘Osman Hân hazretleri bi-emrihî te‘âlâ dâr-ı ahirete intikal edip
hâlen şevketlü kudretlü mehâbetlü padişâhımız Sultân Mustafa Hân ibnü's-sultân Ahmed
Hân efendimiz hazretleri taht-ı hümâyûnlarına teşrîf buyurmalarıyla zaman-ı
devletlerinde herkes ‘âsude-i hâl olup devam-ı eyyam-ı ömr ü devlet-i padişâhi duasına
3 Defterde bilhassa derkenarlarda, yer yer bu tür bazı ifade düşüklüklerine rastlanmaktadır.
17
meşgūl olmaları içün nidâ eylemek üzere Asitâne-i Sa‘âdet dîvân yollarında üç nefer
dellallara şimdi nidâ ettirdesün deyü.
Diğer Sûret-i Buyuruldu
Ayasofya ve Sultân Mehemmed ve Süleymaniye ve Sultân Ahmed cevâmi‘-i şerîfleri
mü’ezzinbaşıları cennet-mekân, firdevs-âşiyân Sultân ‘Osman Hân hazretlerinin dâr-ı
‘ukbâya intikallerinden nâşî zikrolunan cevami‘lerde ber-vech-i mu‘tâd-ı kadîm salâ
verilmek fermân buyurulmağla ber-vech-i muharrer herbiriniz mu‘tâd-ı kadîm üzere salâ
vermeğe takayyud ve ihtimâm eyleyeler deyü.
(1b) TÂRİH-İ MERKŪMDA CENNET-MEKÂN MERHUM SULTÂN ‘OSMAN
HÂN ALEYHİ'R-RAHMETİ VE'L-GUFRAN DÂR-I BEKĀYA RIHLET VE
SULTÂN MUSTAFA HÂN HAZRETLERİ'NİN CÜLÛS-I
HÜMÂYÛNLARINA DA’İR RÜSÛM-I TEŞRÎFÂT-I HÜMÂYÛN4
İşbu bin yüz yetmiş bir senesi mâh-ı saferü'l-muzafferinin on altıncı pazar gicesi
ba‘de'l-‘îşa cennet-mekân merhûm Sultân ‘Osman Hân aleyhi'r-rahmeti'l-mennân ‘illet-i
mizâclarından nâşî dâr-ı âhirete intikāl eylediği haberi Bâbıâsafî'ye vürûd eylediği sâ‘at
4 Derkenar: “Cülûs-ı hümâyûn günü huzûr-ı hümâyûna tuğra resmi irsâli münâsebetiyle mühr-i hümâyûn hakkî dahi istîzan olunmuştu.” vr. 1b.
18
sadra‘zam re’fetlü Râgıp Mehemmed Paşa hazretleri bey‘at-ı hümâyûna ve nakl-i na‘şa
müretteb husûsları sa‘âdetlü kethüdâ bey ve re’îsülküttâb efendi hazretlerine tavsiye vü
sipâriş ve kendüleri bilâ-tevakkuf Soğukçeşme Kapusu'ndan Enderûn-ı Hümâyûn'a şitâb
ve Hırka-i Şerîf kurbunda vaki‘ Sünnet Odası'nda dârüssa‘âdetişşerîfe ağası hazretleriyle
mülâkāt ve semâhatlu şeyhülislâm efendi hazretleri ile vezîr-i mükerrem kapudân paşa
hazretleri dahi mahall-i mezbûra da‘vet ve ez-în-cânib ber vech-i muharrer sa‘âdetlü
kethüdâ bey ve re’îsülküttâb efendi ve çavuşbaşı ağa dahi Bâbıâsafî'de ictima‘ ve evvel-
emirde nakībüleşrâf efendi ve sudûr-ı kirâm ve bi'l-cümle mevâlî-i ‘izâm ve ‘umûmen
müderrisîn-i benâma ve sipâh ve silahdâr ve bölükât-ı erba‘a ağalarına ve yeniçeri ağası
ve cebecibaşı ağa ve topçubaşı ağa ve top‘arabacıbaşı ağa bi'l-cümle ocakları ağavât ve
zabıtânı ile ve mîr-‘alem-i şehriyârî ve başkapucubaşı ağa bi'l-cümle dergâh-ı ‘âlî
kapucubaşılarıyla ve müteferrikabaşı ağa ‘umûmen müteferrikagân ile ve defterdâr
efendi bi'l-cümle hâcegân-ı dîvân ile ve tevkī‘î efendi ve defter emîni efendi ve şıkkeyn
efendiler bunların cümlesi esvâb-ı dîvânîleriyle ve ‘ulemây-ı ‘izâm dahi örf ve
muvahhidîyle kable-tulu’i'l-fecr Saray-ı Hümâyûn'da mevcûd bulunmaları içün
‘ilmuhaber tezkireleri tahrîr ve çavuşân-ı dîvân ve bazen çukadârân ile taraf taraf yerlü
yerine irsal olunmuş idi. Saray-ı Hümâyûn tarafından dahi ancak sudûr-ı kiram ve
nakībüleşrâf ve yalnız ocak ağalarının bizzat (2a) kendüleri münferiden bilâ-te’hîr
Saray-ı Hümâyûn'da bulunmaları içün Enderûn-ı Hümâyûn tarafından ihbâr ve da‘vet
olunmağın sudûr-ı kirâm ve gerek ocak ağaları bilâ-te’hir evâsıt-ı leylde Saray-ı
Hümâyûn'a şitâb ve mûmâileyhüm bir tarafdan geldikçe kapu nevbetçilerinin
ma‘lûmları olduğu gibi ber-mûceb-i fermûde tevakkuf ettirilmeyip kapulardan içerüye
alınıp anlar dahi Sünnet Odası'nda mevcûd oldukları gibi dârüssa‘âdetişşerîfe ağası
hazretleri içerüye gidip hâlen bi'l-irs ve'l-istihkāk vâris-i saltanât-ı seniyye-i cihândârî
olan şevketlü, kudretlü, mehâbetlü, ‘azametlü Sultân Mustafa Hân Efendi Hazretleri'nin
cânib-i yemînlerinde dârüssa‘âde ağası hazretleri ve yesârlarında silahdâr ağa bağalgîr
olarak Sünnet Odası'nın diğer kapusundan teşrîf-i hümâyûn buyuruldukta re’fetlü
sadra‘zam hazretleri ve semâhatlu şeyhülislâm efendi ve vezîr-i mükerrem kapudân-ı
deryâ ‘Ali Paşa, sâbıkân sadr-ı Rûm Abdürrahim Efendi ve hâlen sadr-ı Rûm
19
Karabekirzâde Efendi ve sâbıkân sadr-ı Anadolu Mehemmed Sâlih Efendi ve sâbıkân
sadr-ı Anadolu kazaskeri Veliyyüddin Efendi ve hâlen sadr-ı Anadolu Çelebizâde ‘Âsım
İsmâil Efendi ve hâlen nakībüleşrâf olup bi'l-fi‘l İstanbul kadısı olan Şerîf Mehemmed
Molla Efendi ve yeniçeri ağası istikbâl ve şevketlü, kudretlü, mehâbetlü pâdişâh-ı ‘âlem-
penâh hazretleri dahi cümleyi selâm-ı şâhâneleriyle taltîf buyurduklarından mâ-‘adâ
“sabahlar hayr ola” kelâm-ı ‘inâyet-irtisâmlarıyla teşrîf buyurdukları gibi evvelen
re’fetlü sadra‘zam hazretleri pây-bûs-ı hümâyûnlarıyla müşerref ve sânîyen semâhatlu
şeyhülislâm efendi ve vezîr-i mükerrem kapudân-ı deryâ ‘Ali Paşa Hazretleri ve sudûr-ı
kirâm dâmen-bûs-ı hümâyûnlarıyla müstes‘ad ve yeniçeri ağası ve mevcûd bulunan
silahdâr ağası dahi dâmen-bûs-ı şehriyârî ile müftehir u mübâhî olduklarından sonra
‘avâtıf-ı ‘aliyye-i husrevâniden re’fetlü sadra‘zam hazretlerine serâser kaplu bir sevb
semmûr kürk ve semâhatlu şeyhülislâm efendi hazretlerine dahi bir sevb ferve-i beyzâ
iksâ vü i‘tâ ve vezîr-i mükerrem kapudân paşa hazretlerine dahi bir sevb serâser kürk
ilbâs buyurulduğu ‘akabinde şevketlü, kudretlü, mehâbetlü efendimiz tevakkuf (2b)
buyurmayıp doğru fahr-ı ‘âlem ve Rasûl-i Ekrem -sallallâhu ‘aleyhi ve sellem-
efendimiz cenâblarının kisve-i şerîfe ve hırka-i latîfeleri mahfûz olan odaya tevcîh-i
veche-i ‘azîmet buyurulur iken Bâbüssa‘âdetişşerîfe pîş-gâhında ber-vech-i mu‘tâd
bey‘at içün taht-ı hümâyûn tertîbini emr-i hümâyûn buyurmalarıyla re’fetlü sadra‘zam
hazretleri ve sâ’irleri kadd-hamîde-i ta‘zîm ve bi'l-cümle Bâbüssa‘âde'den taşra çıkıp
herkes yerlü yerine ‘azîmet re’fetlü sadra‘zam hazretleri cüz’îce Dîvânhâne-i ‘Âtîk'te
vâkı‘ zâviye-i şeyhülislâmîde müşârunileyh ile teneffüs edip ba‘dehu Kubbe-i
Hümâyûn'a teşrîf ve teşrîfâtî kulları ma‘rifetiyle hâric-i Bâbüssa‘âde'de havâlî-i taht-ı
hümâyûn tertîbine mübâşeret ve tulû‘-ı fecre dek bâlâda tahrîr olunduğu vech üzere
‘ilmuhaber tezkireleriyle med‘uvv olanların ekseri ‘ale'l-husûs bi'l-cümle ocakların ricâli
gelip mevcûd ve havâlî-i taht-ı ‘âlî-bahtın cevâbını mu‘âyede tertîbi5 vechi üzere âmâde
5 Derkenar 1: “Mu‘âyede tertibi ile bey‘at-ı hümâyûn tertibinde nev‘ammâ takaddüm ve te’ahhür olunmağla tertib-i vâhid kıyâs olunmaya. Derkenar 2: Tertib-i bey‘at-ı hümâyûn nakībüleşrâf efendi, sadra‘zam hazretleri, şeyhülislâm efendi, kapudân-ı deryâ vezîr-i mükerrem paşa ve sâ’ir bulunan vüzerâ, ‘ulemâ-yı ‘izâm hazerâtı, defterdâr efendi
20
olduğu Enderûn-ı Hümâyûn'a ihbâr olunduktan sonra salât-ı subh edâ olunduğu gibi
şevketlü, kudretlü, mehâbetlü, ‘adâletlü pâdişâhımız efendimiz hazretleri
Bâbüssa‘âde'den teşrîf ve taht-ı hümâyûnlarına cülûs ve alkış olunduğu sâ‘at ibtidâ
nakībüleşrâf efendi gelip dâmen-bûs ve kıyâm ve alkış olunup du‘âya şürû‘ eylediği gibi
çavuşbaşı ağa ile kapucular kethüdâsı ağa temennâ edip Kubbe-i Hümâyûn'a re’fetlü
sadra‘zam hazretlerine pîş-keşçi ağa dahi semâhatlu şeyhülislâm efendi hazretlerini bi'l-
cümle ‘ulemâ ile ma‘an Dîvânhâne-i ‘Âtîk'ten kaldırmağa ‘azîmet ve müşârunileyhümâ
dahi yerlerinden hareket ve sür‘atlice reftâr ile gelinceye dek nakībüleşrâf efendi dahi
du‘âya hitâm verip kadd-hamîde-i ta‘zîm ve ‘avdet eylediği ‘akabinde ibtidâ sadra‘zam
hazretleri merreten-ba‘de uhrâ zemîn-bûs ve alkış olunup pây-bûs-ı hümâyûna şitâbân
olduklarında şevketlü, mehâbetlü efendimiz kıyâm buyurmalarıyla tekrar alkış ve ku‘ûd
buyurulduktan sonra sadra‘zam hazretleri taht-ı hümâyûnun sağ cânibinde kıyâm
buyurup ba‘dehu semâhatlu şeyhülislâm efendi hazretleri girîbân-bûs-ı şevket-me’nûs-ı
şehinşâhi ile müşerref olduklarında kıyâm ve alkış olunup (3a) müşârunileyh hazretleri
dahi ba‘de'd-du‘â re’fetlü sadra‘zam hazretlerinin sağ câniblerinde tevakkuf ba‘dehu
vezîr-i mükerrem kapudân paşa hazretleri bir def‘a zemîn-bûs edip alkış ve zemîn-bûs-ı
hümâyûn ile müşerref oldukta kıyâm buyurulmağla tekrar alkış olunup anlar dahi
semâhatlu şeyhülislâm efendi hazretleri cenbinde saff-beste-i ârâm olduktan sonra
sudûr-ı kirâm yegân yegân dâmen-bûs etmeleriyle başka başka kıyâm ve alkış ve bilâ-
defter re’fetlü sadra‘zam hazretleri ta‘rîf ve mevcûd bulunan mevâlî-i kirâm ve
müderrisîn-i benâm dahi bilâ-ta‘rîf ferden ferden dâmen-bûs ve bilâ-kıyâm hitâm
bulduğu gibi sa‘âdetlü defterdâr efendi bi'l-cümle hâcegân-ı dîvân-ı me’âlî ‘unvân ile
‘ale't-tertîb astîn-bûs edip ba‘dehu mîr-‘alem-i şehriyâri ve kapucubaşı ağalar ve mîrahûr
ağalar ve şikâr-ı hümâyûn ağaları, ba‘dehu müteferrikagân-ı dergâh-ı ‘âlî, ba‘dehu
ve re’îsülküttâb ve ehl-i menâsıbdan bi'l-cümle hâcegân ve ümenâ ve nuzzâr mîr-‘alem ve kapucubaşı ağalar mîrahûr ağalar ve şikâr-ı hümâyûn ağaları müteferrikagân sipâh ve silahdâr ve bölükât-ı erba‘a ağaları, Yeniçeri Ocağı ve solak ve peyk, Cebeci Ocağı, Topçu Ocağı, Top‘arabacılar Ocağı, çavuşbaşı ağa ma‘a ocağı, kapucular kethüdâsı ağa ma‘a ocağı, teşrîfâtî efendi kulları. Derkenar 3: Müteferrikagâna dek vakî‘ olan dâmen-bûs tertibi, mu‘âyede tertibine mukâyese olunmayıp (ba‘dehu) sipâh ve silahdârdan sonra mu‘âyede tertibi üzeredir.” vr. 2b.
21
mu‘âyede-i hümâyûn tertîbi üzere ibtidâ sipâh ve silahdâr ve bölükât-ı erba‘a ağaları,
ba‘dehu yeniçeriyân-ı dergâh-ı ‘âlî ve cebehâne-i ‘âmire ve tophâne-i ma‘mûre ve
top‘arabacıları ocakları ricâli, ba‘dehu çavuşbaşı ağa gedikli çavuşân ile, ba‘dehu
kethüdâ-yı bevvâbîn-i hazret-i şehriyârî dört beş nefer ocağı ricâliyle, ba‘dehum bey‘at-ı
hümâyûn resîde-i encâm-ı miskiyyü'l-hitâm olduğun müş‘ir teşrîfâtî kulları astîn-bûs-ı
hümâyûn ile müşerref ve destber-zemîn-i ta‘zîm oldukta şevketlü, mehâbetlü, ‘adâletlü
pâdişâhımız taht-ı hümâyûnlarından hareket ve cümleyi def‘a-i vâhidede selâm-ı
şâhânelerine mazhar ve re’fetlü sadra‘zam hazretleri bağalgîrlik şerefin ihrâz birle taht-ı
hümâyûnların dolaştıklarında sadra‘zam hazretleri tekrar pây-bûs-ı şevket-me’nûslarıyla
karîrü'l-‘ayn olup ‘avdet ve bu esnâda zîrde mastûr olduğu vech üzere bostancıbaşı
ağaya ve sâ’ire tahrîr ve mukaddemce irsâl olunan buyuruldular mûceblerince
Sarayburnu'ndan ve Tophâne'den ve Tersâne-i ‘Âmire ve Kızkullesi'nden ve
Yedikulle'den mu‘tâd üzere toplar atılıp ve cülûs-ı hümâyûnu muhbir dellallar nidâ ve
nakl-i na‘şı müş‘ir salâlar verilmeğe başlanmıştır. Gelelim mâ nahnu fîhe, şevketlü,
kudretlü, mehâbetlü efendimiz ba‘de hitâmi'l-bey‘a taht-ı hümâyûnlarından hareket
Bâbüssa‘âde'den içerüye (3b) ‘azîmet buyurdukları gibi re’fetlü sadra‘zam hazretleri
dahi Kubbe-i Hümâyûn'a ve sâ’irleri bi'l-cümle yerlü yerine ‘azîmet ve na‘ş-ı gufran-
nakş dahi bi-izn-i hümâyûn zülüfliyân kapusu kurbunda vâki‘ kızlar kapusu ta‘bîr olunur
kapudan ihrâc ve mermer sütûnlar altında darb olunan sayebân derûnunda şehremîni ve
yazıcı efendi ma‘rifetleriyle gasle mübâşeret esnâsında feth-i hakānîden beru selâtîn-i
Osmâniyye'den ve gerek şehzade-i cüvanbahtândan ‘âzim-i şehrâh-ı cinân olanların
na‘ş-ı gufran-nakşları mevzû‘-ı tahta-i tenşüy oldukta yeniçeriyân-ı dergâh-ı âli ocağı
kullarından yeniçeri ağası ve sekbanbaşı ve kul kethüdâsı ağa kulları dahi gelip bir kerre
dahi mübârek cemâl-i mağfiret-iştimallerin müşâhede ile merasîm-i hukûk-ı bendegîyi
icrâ sûretinde resm-i hakk-ı vedâ‘ı edâ eylemeleri Saray-ı Hümâyûn'da öteden berü
mer‘î olan hâlâttan olmağla bu dahi Enderûn-ı Hümâyûn tarafından sudûr eden izn-i
hümâyûn üzere mûmâileyhüm gelip müşâhede ve der-‘akab ‘avdet eyledikten sonra
gasle şürû‘ olunmağla ba‘de'l-hitâm kaldırılıp babüssa‘âde semtinde mevzû‘ musallâya
îsâl olunurken re’fetlü sadra‘zam hazretleri Kubbe-i Hümâyûn'dan ve ‘ulemây-ı a‘lâm
22
Dîvânhâne-i ‘Atîk'ten ve sâ’irleri yerlü yerinden hareket ve karşılayıp musallâya nakl ve
izn-i hümâyûn ile semâhatlu şeyhülislâm efendi namazını kılıp6 ve tabutları üzerinde
birkaç kıt‘a Ka‘be-i Mükerreme örtüsü ve Yûsufî ta‘bîr olunur sagîr selîmî ve bir kıt‘a
siyah sorguç ile kaldırılıp Orta Kapu'ya götürülür iken herkes esvâb-ı dîvanî ile süvâr ve
zîrde mastûr olan alay ile Bağçekapusu'ndan Vâlide-i ‘Atîka Câmi‘-i Şerîfi'nde
birâderleri cennet-mekân Sultân Mahmut Hân cenbinde mi‘mar ağa ma‘rifetiyle hafr u
tehyi’e kılınan merkad-ı münevverlerinde sernihâde-i visâde-i istirâhat olduktan sonra
re’fetlü sadra‘zam hazretleri ve semâhatlu şeyhülislâm efendi cenâbları ve vezîr-i
mükerrem kapudân paşa hazretleri ve sadreyn efendiler ve nakībüleşrâf ve İstanbul
kadısı efendiler ve sâ’ir bi'l-cümle ber-mûceb-i defter-i teşrîfât ‘umûm hil‘atine dahil
olanlar doğru Bâbıâsafî'ye gelip ve yalnızca semâhatlu (4a) şeyhülislâm efendi
hazretlerine tatlu ve kahve ve şerbet ve buhûr verildiği gibi bol yenlü yeşil çukaya kaplı
bir sevb semmûr kürk bohça ile ‘arz u irâ’et ve adamlarına teslîm olunduktan sonra
hareket buyurmalarıyla mu‘tâd üzere ba‘de't-teşyî‘ vezîr-i mükerrem kapudân paşa
hazretlerine dahi münferiden tatlu ve kahve ve şerbet ve buhûr verilip ve serâsere kaplı
bir sevb kürk ilbâs ve ba‘de'l-i‘âde sadreyn-i muhteremeyn ve nakībüleşrâf olup bi'l-fi‘l
İstanbul kadısı efendi hazretleri nezd-i âsafî’ye duhûl ve merâsim-i mu‘tâde icrâsı
‘akabinde kürkleri ilbâs ve i‘âde olunduktan sonra Dîvânhâne'ye teşrîf ve sadr-ı ahkâma
ku‘ûd ve selâm ve alkış olunduktan sonra ber-mûceb-i defter-i teşrîfât ‘umûm hil‘ati
ilbâs buyuruldu.
Nakl-i Na‘ş Alayı Tertîbi
İbtidâ çavuşân-ı divân ba‘dehu, ocak kethüdâları ve kâtibleri, ba‘dehu ‘abâyi urmıyan
6 Derkenar: “Şeyhülislâm efendi hazretlerinin özr-i şer‘ileri olmak ihtimâli olur ise re’îsü'l-‘ulemâ veyâhûd sadr-ı Rûm veyâhûd me’zûnen imâm-ı evvel-i hazret-i şehriyâri bulunanlardan dahi namazlarını kıldıkları mesbûktur.” vr. 3b.
23
hâcegân, ba‘dehu ocak ağaları, ba‘dehu kapucubaşı ağalar, ba‘dehu ‘abâyilü hâcegân
efendiler, ba‘dehu ‘ulemây-ı a‘lâm efendiler7, ba‘dehu vezîr kapudân paşa, ba‘dehu
çavuşbaşı ağa ve re’îsülküttâb efendi, ba‘dehu re’fetlü sadra‘zam ve semâhatlu
şeyhülislâm efendi hem-‘inân, ba‘dehu huddâmı ve sa‘âdetlü dârüssa‘âdetişşerîfe ağası
ve mecmû‘ erbâb-ı alay esvâb-ı divânîleriyle, ba‘dehu eski saray huddâmı zülüfliyân ve
sâ’irleri na‘ş-ı mübâreği el üzerinde ve ‘akablarında bir nefer harem ağası para serperek
çıkıp Alay Köşkü altından Hocapaşa'dan Vâlide Câmi‘-i Şerîfi’ne îsâl ve câmi‘
kapusundan içerüde herkes esblerinden nüzûl edip ancak re’fetlü sadra‘zam ve
semâhatlu şeyhülislâm efendi ve ‘ulemây-ı a‘lâm hazerâtı türbe kapusu önünde nüzûl ve
na‘ş-ı gufran-nakş câmi‘-i şerîf kapusundan girip beş on hatve beriye geldikten sonra
re’fetlü sadra‘zam ve semâhatlu şeyhülislâm ve İstanbul kadısına dek mevcûd bulunan
sudûr-ı kirâm hazerâtı mâşiyen istikbâle mübâşeret eyledikleri sa‘âdetlü dârüssa‘âde
ağası hazretlerinin meşhûdları olduğu gibi anlar dahi nüzûl etmeleriyle re’fetlü
sadra‘zam hazretleriyle mülâkāt ve bi'l-cümle na‘ş-ı şerîfin (4b) önüne düşüp türbe-i
latîfeye duhûl ve mukaddemce şehremîni efendi ve mi‘mar ağa ve mütevellî ma‘rifetiyle
türbe-i şerîfe derûnunda birâderleri Sultân Mahmud Hân aleyhi'r-rahmeti ve'l-gufran
cenbinde mi‘mar ağa ma‘rifetiyle hafr olunan merkad-ı münevvere defn olunduktan
sonra Ayasofya şeyhi telkīne8 başladıktan sonra re’fetlü sadra‘zam ve semâhatlu
şeyhülislâm efendi hazerâtı sa‘âdetlü dârüssa‘âdetişşerîfe ağası hazretleri haric-i türbede
vâkı‘ perde âvîze kılınan suffeye teşrîf ve birer kahve içilip ‘avdet ve bâlâda bast u
temhîd olunduğu üzere ‘umûm hil‘atine dâhil olanların cümlesi Bâb-ı Sadrı‘âlî'ye gelip
ber-mûceb-i defter-i teşrîfât kürkler ve hil‘atler ilbâs buyuruldu.
7 Derkenar: “Ulemây-ı a‘lâm ya‘ni gayr-ez-müderrisîn-i kirâm.” vr. 4a. 8 Derkenar: “İş bu telkīn husûsu Ayasofya şeyhi efendiye mahsûs olmayıp mezınna-i kerâmetten bulunan dahi ede geldikleri mesbûktur.” vr. 4b
24
Meyve ve Şükûfe İrsâli. Fî 17 S [Safer] Sene 1171
Cülûs-ı hümâyûn-ı meymenet-me’nûsun ertesi9 isneyn günü ber-vech-i mu‘tâd
re’fetlü sadra‘zam hazretleri taraflarından meyve ve şükûfe irsâl oluna gelmekle her
tablası leh-kârî müferrih tabakları hâvî ve tablaları dahi armalı ve münakkaş otuz tabla
meyve ve yirmi tabla şükûfe yemişcibaşı ma‘rifetiyle yaptırılıp ‘ale's-seher telhisî ağa ile
rikâb-ı kâmyâb-ı husrevânîye irsâl buyuruldu. Ve kezâlik cülûs-ı meymenet-me’nûsun
ertesi taraf-ı hümâyûn-ı şehinşâhîden Bâbıâsafî'ye bir kıt‘a hatt-ı hümâyûn vürûdu
rusûm-ı ‘âdîyeden olmağla yevm-i mezbûrda sâ‘at dörtte iken vürûd edeceği müte‘ayyin
olmağın ‘izzetlü defterdâr efendi tarafından Anadolu muhâsebecisine dek sâ‘at üçte iken
Bâbıâsafî'de mevcûd bulunmaları içün ihbâr ve kezâlik yeniçeri ağası çehârşenbih takımı
ile gelmeleri içün muhzır ağa irsâl ve sipâh ve silahdâr ağaları ve cebecibaşı ağa ve
topçubaşı ağa ve top‘arabacıbaşı ağa ve bölükât-ı erba‘a ağaları cum‘a ertesi günü
misillü kaputakımı ile mevcûd bulunmaları içün sa‘âdetlü kethüdâ bey tarafından
ahşamdan ihbârnâmeler ile çavuşlar ve adamlar gönderip cümlesi gelip hâcegân-ı divân
suffede ve sâ’irleri misâfir odasında (5a) mevcûd ve vezîr-i mükerrem kapudân paşa
hazretleri dahi gelip kürk odasında huzûr-ı âsafîde hazır olduğu hâlde vürûd edecek hatt-
ı hümâyûn Soğukçeşme dâhilinde müheyyâ olmak hasebiyle îsâline me’murun teşrîfine
karakulak irsâl olunduğu gibi med‘uvv olanların cümlesi kaldırılıp ‘Arzodası'nda
hâcegân-ı dîvân sadrın sol cânibine ve yeniçeri ağası sadrın sağ cânibine ve sipâh ve
silahdâr ağaları ocak tarafına ve cebeci ve topçu ve ‘arabacıbaşı ağalar dahi ocağın üst
cânibine ve ocakluları ocaktan aşağı minder üzerine ık‘âd olunduktan sonra vezîr-i
mükerrem kapudân paşa hazretleri dahi gelip kürk odasından kaldırılıp yeniçeri ağasının
üst tarafına ık‘âd olunduktan sonra hatt-ı hümâyûn-ı şevket-makrûnun Soğukçeşme
Kapusu'ndan çıktığı haberi ile karakulak geldiği gibi re’fetlü sadra‘zam hazretleri dahi
9 Derkenar: “Cülûs-ı hümâyûnun ertesi günü Bâbıâsafî'ye hatt-ı hümâyûnun gelmesi resmi dahi zîrde mezkûr u mübeyyendir.” vr. 4b.
25
kaldırılıp kethüdâ bey ve kapucular kethüdâsı bağalgîr olarak ve re’îsülküttâb efendi ve
çavuşbaşı ağa ve kapu huddâmı pîşgâh-ı âsafîde yürüyerek ‘Arzodası'na duhûl ve
makāmlarına ku‘ûd ve mevcûd olanların cümlesi ancak minderden aşağı inip bilâ-
dâmen-bûs yine yerlü yerlerine ku‘ûd edip ve bilâ-kahve vürûd-ı hatt-ı hümâyûna
muntazır u müterakkıb iken hatt-ı hümâyûn îsâline me’mur kethüdâ-yı bevvâbîn-i
şehriyârî dahi ‘Arzodası'nın Enderûn Ağaları Kapusu'ndan teşrîfâtî delâletiyle
‘Arzodası'na duhûl eylediği gibi bi'l-cümle kıyâm ve re’fetlü sadra‘zam hazretleri
dehlîze karîb mahâlde istikbâl ve hatt-ı hümâyûnu alıp takbîl ve bilâ- alkış makāmlarına
varıp minderden aşağıda ârâm ve hatt-ı hümâyûnu zarfından ihrâc ve takbîl u telsîm ve
re’îsülküttâb efendiye verip anlar dahi cehren kırâ’et eyledikten sonra kethüdâ-yı
bevvâbîn-i şehriyârîye bir sevb ferrâce semmûr kürk ilbâs ve bilâ-ku’ûd i‘ade ve kürk
odasına götürülüp ba‘dehu cümleye tatlu ve kahve ve şerbet ve buhûr verildikten sonra
aşağı taraftan ‘avdete mübâşeret ve bi'l-cümle gittikten sonra ağa-yı mûmâileyh huzûr-ı
âsafîye götürülüp merâsim-i mu‘tâde icrâ ve vürûd eden hatt-ı hümâyûnun cevâbı
olmak üzere tahrîr olunan telhis (5b) verilip ve bin guruş dahi bilâ-sebk-i sâbık mahzâ
a‘tâf-ı seniyye-i âsafânelerinden ağa-yı mûmâileyhe i‘tâ ve i‘âde buyuruldu.
Saferü'l-Muzafferin On Sekizinci Salı Günü
Yevm-i mersûmda taraf-ı hümâyûn-ı husrevâniden mühr-i hümâyûn ihsân
buyurulmakirâde-i celîle-i cihândârî buyurulmağla re’îsülküttâb efendiye vaktiyle varıp
semâhatluşeyhülislâm efendi hazretlerinin önüne düşüp Bâbıâsafî'ye teşrîflerinde mu‘tâd
üzere istikbâl ve ‘Arzodası'nda salât-ı zuhr edâ olunduğu gibi baltacılar kethüdâsı
ma‘rifetiyle Enderûn-ı Hümâyûn'a da‘vet ve semâhatlu şeyhülislâm efendi ile bi'l-
ma‘iyye ‘azîmet buyurmalarıyla huzûr-ı fâ’izu'n-nûr-ı şehinşâhîye misillerinde şevketlü,
kudretlü, mehâbetlü pâdişâh-ı gerdûn-destgâh efendimiz hazretleri bizzat mübârek dest-i
şâhâneleriyle mühr-i süleymânî semây-ı hümâyûnların, eyâdi-’i âsaf-ı ber-mekiyyü’l-
26
hisâllerine i‘tâ vü ihsân ve bir sevb serâsere dûhte ma‘a üstlük ferve-i semmûr-i
müstevcibü'l-hubûr ilbâs u iksâ ve bir re’s mükemmel esb-i rehvâr i‘tâ ve semâhatlu
şeyhülislâm efendi hazretlerine dahi bir sevb ferve-i beyzâ iksâ ve bir re’s ağır çapkun
rahtlu ve kabralu kesmelü bâygîr bî-nazîr ihsân-ı hümâyûn buyurulmağla süvâr ve bi'l-
ma‘iyye rikâb-ı âsafânelerinde tas ve kanturalu solakān ve peykan ile Bâbıâsafî'ye teşrîf
ve ‘Arzodası'nda semâhatlu şeyhülislâm efendi ile hem-sohbet oldukları hâlde tebrîk-i
mühr-i hümâyûnu müş‘ir mehterhâne-i şehriyârî ve nevbethâne ve mehterhâne-i
âsafâneleri tanîn-endâz-ı nüh kıbâb ve ber-mûceb-i defter-i teşrîfât hil‘atleri ilbâs ve
‘atiyyeleri ve kezâlik peykân ve sâ’irleri bi'l-cümle bahşiş ve ‘atâyâsı ihsân-ı âsafî
buyurulmuştur. Hak Subhânehû ve Te‘âlâ mes‘ûd ve müteyemmin eyleye. "Âmin". Ve
ba‘de'l-istirâha semâhatlu şeyhülislâm efendi hazretleri ber-vech-i mu‘tâd teşyî‘
olunmuştur.
Mâh-ı Mezbûrun Yirminci Pençşenbih Günü Eyyûb Alayı
Yevm-i mersûmda şevketlü, kudretlü, mehâbetlü pâdişâh-ı encüm-sipâh efendimiz
hazretleri (6a) mu‘tâd-ı kadîm ve deydene-i müstahsene-i müstedîm üzere kılıç
kuşanmak için müretteb alay ile Habîb-i Ekrem'in yâri Eba Eyyûb Ensâri'ye teşrîf-i
hûmayûn-ı husrevâni buyurulmağla re’fetlü sadra‘zam hazretleri kallâvi ve beyaz üst ve
divân bisâtlu esb ile ve semâhatlu şeyhülislâm efendi hazretleri ferve-i beyzâ ve vezîr-i
mükerrem kapudân paşa hazretleri ve bi'l-cümle ‘ulemâ-yı a‘lâm ve defterdâr efendi ile
‘abây-i urân hâcegân efendiler ve müderrisîn ve meşâyih-i selâtîn ve Yeniçeri Ocağı
ricâli ve bi'l-cümle hâcegân-ı dîvân ve sipâh ve silahdâr ve bölükât-ı erba‘a ocakları ve
dergâh-ı âli kapucubaşıları ve cebecibaşı ağa ve topçubaşı ağa ve top‘arabacıbaşı ağa
ocakları ricâliyle ve gedikli müteferrikagân ve çavuşân bi'l-cümle esvâb-ı divânîleriyle
‘ale's-seher Saray-ı Hümâyûn'da mevcûd ve yeniçeri ve cebeci ve topçu ve top‘arabacı
ocakları neferâtı Saray-ı Hümâyûn'dan türbe-i şerîfe tarafına saff-beste-i selâm ve ihtiyâr
27
olunan sâ‘atte tertîb olunan alayın müheyyâ idüğü şevketlü, kudretlü, mehâbetlü
padişâh-ı encüm-sipâh efendimiz hazretlerinin ma‘lûm-ı hümâyûnları oldukta içerüden
süvâr ve Orta Kapu'dan bedîdâr olduklarında çavuşân-ı dîvân alkış edip Orta Kapu
hâricinde sol cânibde ancak re’fetlü sadra‘zam ve semâhatlu şeyhülislâm efendi ve
kapudân paşa hazretleri muntazır-ı selâm olmalarıyla teveccüh-i hümâyûn-ı husrevânî
buyuruldukta yalnız re’fetlü sadra‘zam hazretleri süvâren kadd-hamîde-i temennâ ve
alkış olunup sür‘atlice reftâr ile cümlesi yedekler önüne teşrîf ve müretteb alay ile eski
odalar başına varıldıkta altmış bir cemâ‘atin odabaşısı mu‘tâd-ı kadîme ibtinâ’en bir
kâse ile şerbet10 ‘arz etmeyin re’fetlü sadra‘zam hazretleri sıhhen ve ‘âfiyeten
merâsimen işrâb eyledikten sonra şevketlü, kudretlü, mehâbetlü efendimiz dahi tevakkuf
ve şerbeti nûş ve kâseyi pür-zer buyurup ve odabaşı tarafından ber-vech-i mu‘tâd üç
re’s kurbanlar zebh ‘akabinde tahrîk-i rikâb-ı hûmayûn buyurulmağla cennet-mekân,
huld-‘âşiyân ebu'l-feth Sultân Mehemmed Hân aleyhi'r-rahmeti ve'l-gufrân hazretlerinin
câmi‘-i şerîfi derûnundan (6b) güzâr buyurulur iken de’b-i dîrîn-i şehriyârân-ı pîşîn
üzere sultân-ı firdevs-mekân hazretlerinin türbe-i şerîfeleri ziyâretine nüzûl buyurulur
iken alkış olunup ve re’fetlü sadra‘zam hazretleriyle yeniçeri ağası hidmet-i bağalgîrî
şerefiyle müşerref ve ba‘de'z-ziyâre Eyyûb el-Ensâri türbe-i şerîfelerine varılır iken
erbâb-ı alay Eyyûb hâricinden Eyyûb Câmi‘-i Şerîfi'ne varınca vakfe-gîr-i selâm olup
ancak semâhatlu şeyhülislâm efendi hazretleri türbe-i şerîfede müterakkıb olup ve seng-i
rikâb kudûm-ı hûmayûn ile behcetyâb oldukta re’fetlü sadra‘zam hazretleriyle yeniçeri
ağası hidmet-i bağalgîrî ile müşerref ve türbe-i münevvereye duhûl ve ziyâret ‘akabinde
semâhatlu şeyhülislâm efendi hazretleri ba‘de'd-du‘â seyf-i mübâreği miyân-ı hümâyûna
ta‘lîk ü taklîd edip nakībüleşrâf efendi dahi türbe-i şerîfede mevcûd bulundular. Bu
10 Derkenar: “ ‘Arz-ı şerbet maddesidir. Mu‘tâd-ı kadîme ibtinâ’en bir kâse ile şerbet ‘arz etmeğin der-‘akab silahdâr-ı şehriyârî ağa esbinden nüzûl ve kâseyi alıp şevketlü efendimize ve şevketlü efendimiz dahi tevakkuf ve şerbeti nuş kâseyi pür-zer buyurup bu esnâda sadra‘zam efendimiz ve şeyhülislâm efendimiz hazerâtı temennâ birle resmi ‘âfiyeti icrâ ve çavuşân Dîvân-ı Hümâyûn'dan birkaç neferi hazır olmalarıyla savt-ı bülend ile "‘Âfiyet olsun" deyü alkış ederler ve ba‘dehu dârüssa‘âdetişşerîfe ağası dahi orta-i mezbûrda vekilharcı şerbet ‘arz edip ‘atiyyesi mu‘tâd üzere verilip ve odabaşı tarafından ber-vech-i mu‘tâd üç re’s kurbanlar zebh olunur.” vr. 6a.
28
hılâlde elli re’s kurbanlar zebh olundu ve ‘avdet-i hûmayûn esnâsında semâhatlu
şeyhülislâm efendi türbe-i şerîfede ve sudûr-ı kirâm câmi‘-i şerîf havlusu vasatında
selâmlayıp tevakkuf ve câmi‘-i şerîfin Bostan İskelesi tarafında olan kapudan taşrada
vâkı‘seng-i rikâba dek re’fetlü sadra‘zam hazretleri ve yeniçeri ağası bağalgîrî şerefin
ihrâz edip şevketlü, kudretlü efendimiz esb-i rehvârlarına süvâr olduklarında alkış
olunduğu gibi re’fetlü sadra‘zam hazretleri ve vezîr-i mükerrem kapudân paşa ve
yeniçeri ağası ve defterdâr efendi ve re’îsülküttâb efendi ve çavuşbaşı ağa ve rikâb-ı
hümâyûn ağaları ve kapucubaşı ağalar pîş-i hümâyûnda revân olup Bostan İskelesi'nde
seng-i rikâbda nüzûl buyurduklarında alkış olunup re’fetlü sadra‘zam hazretleri cânib-i
yemîn ve yeniçeri ağası cânib-i yesâr-ı pâdişâhîde bağalgîr oldukları hâlde zevrakçe-i
hümâyûnlarına sâye endâz-ı duhûl ve müşârunileyhümâ hazerâtına teveccüh ve iltifât-ı
mülükâne buyurduklarında re’fetlü sadra‘zam hazretleri zemin-bûs eylediklerinde alkış
olunup şevketlü kudretlü pâdişâhımız bahren11 Saray-ı Hümâyûn'larına ‘azîmet
buyurduklarından sonra re’fetlü sadrı‘âlî hazretleri ve sâ’irleri bi'l-cümle ‘avdet
buyurdular.
(7a) Saferü'l-Hayrın Yirmi Birinci Günü Selâmlık ‘Avdetinde Bâb-ı Sadrı‘âlî'ye
Geldikte Yeniçeri Ağasına Kürk İlbâsı
Yevm-i mersûmda ‘îd-i mü’minîn olan yevm-i cum‘a olup şevketlü, mehâbetlü
pâdişâhımız salât-ı cum‘ayı Bağçekapusu'nda vâkı‘ Vâlide-i ‘Atîka Câmi‘-i Şerîfi'nde
edâ ve Saray-ı Hümâyûn'a teşrîfleri ‘akabinde ber-vech-i mu‘tâd-ı kadîm yeniçeri ağaları
11 Derkenar: “İşbu taklîd-i seyf resmi berren gidilip ‘avdette bahren Saray-ı Hümâyûn'a teşrîf buyurulduğuna göredir. Merhûm Sultân ‘Osman Hân Hazretleri resminde bu vechile icrâ olunmuştu. Ancak sene 99 târihinde Merhûm Sultân Süleyman Hân bahren gidip berren Saray-ı Hümâyûn'a teşrîf buyurmuşlardır. Hülâsa berren gidip bahren dahi ‘avdet olunduğu mesbûktur. Ve'l-hâsıl irâdeye tevakkuf eder hâlâttandır.” vr. 6b.
29
huzûr-ı âsafîye gelmeleriyle işbu yevm-i cum‘ada dahi geldikte ağa-yı mûmâileyhin
ta‘lîk-i seyfte sünûh eden hüsn-i ihtimâmı pesendîde-i hümâyûn olduğun müş‘ir huzûr-ı
âsafîde bol yenlü çukaya kaplu bir sevb semmûr kürk ilbâs buyuruldu.
Fî 24 S [Safer] Sene 1171 İstiklâli Hâvî Târih-i Mezkûrda Vürûd Eden
Hatt-ı Hümâyûn
A‘tâf-ı seniyye-i cihândâriden mahzâ taltîf ve istiklâl-i âsafîyi hâvî rikâbdâr-ı cenâb-ı
şehriyârî yevm-i mezbûrda bir kıt‘a hatt-ı hümâyûn-ı şevket-makrûn ve bir sevb ferve-i
semmûr-i müstevcibü's-sürûr ile bir kıt‘a hânçer-i süreyyâ-peyker ve bir kabza bıçak-ı
pür-cevher vürûd edeceği müte‘allik olmağın sa‘âdetlü kethüdâ bey ve re’îsülküttâb
efendi ve çavuşbaşı ağa ve tezkire-i evvel ve sânî ve mektûbî ve teşrîfâtî kulları bâlâ-yı
nerdübân-ı Dîvânhâne'den birer kademe aşağıda; ve kapucular kethüdâsı ve selâm ağası,
ağalarının rikâbda istikbâl ve ağa-yı müşârunileyh gelip seng-i rikâb-ı âsafîde nüzûl
eyledikde mûmâileyhümâ koltuğa girip ‘Arzodası'na duhûl olundukta re’fetlü sadra‘zam
hazretleri dehlîzde istikbâl ve hatt-ı hümâyûnu alıp takbîl eyledikte enderûn ağaları
kapusu cânibinde müheyyâ olan çavuşân-ı dîvân alkış edip ‘Arzodası vasatında rikâbdâr
ağa kürkü boğçasından ihrâc ve iksâ eyledikte tekrar alkış ve kezâlik hânçeri ve bıçağı
ta‘lîk-i bend-i miyân-ı âsafî eyledikte alkışlar olunup re’fetlü sadra‘zam hazretleri sadr-
ı‘âlîlerine teşrîf ve minderden aşağı kā’im oldukları hâlde (7b) hatt-ı şerîfi zarfından
ihrâc ve tekrar takbîl ve re’îsülküttâb efendiye verip cehren kırâ’et eyledikten sonra ağa-
yı mûmâileyh hazretlerine bir sevb bol yenlü semmûr kürk ilbâs ve ık‘âd ve tatlu ve
kahve verildikten sonra vürûd eden hatt-ı hümâyûnun cevâbı olmak üzere müheyyâ olan
telhisi re’îsülküttâb efendi bağlayıp ve mühr-i hümâyûn ile mühürlenirken kıyâm ve
ba‘de't-temhir bâlîn üzerine vaz‘ ve şerbet ve buhûr merâsimi dahi icrâ olunduğu
‘akabinde ağa-yı mûmâileyhin hüddâmına onsekiz sevb hil‘atler ilbâs ve ağa-yı
mûmâileyhe beşbin guruşluk zer-i mahbûb ve sandıkdâşına beşyüz guruş ve rikâb-ı
30
hümâyûn çukadârına iki yüz elli guruş ve baltacı ağaya yüz guruş ve hüddâma beş yüz
guruş verilip12 i‘âde olundukta kemâ fî'l-istikbâl teşyî‘ ve bir re’s mükemmel donanmış
esb-i eşhebî keşîde-i seng-i rikâb kılınır. ‘Avdet eyledikten sonra sa‘âdetlü kethüdâ bey
ve re’îsülküttâb efendi ve çavuşbaşı ağa ve sâ’ir kapu takımı ‘Arzodası'nda dâmen-bûs-ı
âsafî ile mübâhi oldular.
Fî 25 S [Safer] Sene 1171. Bahşiş-i Cülûs-ı Hümâyûndur Yevm-i Salı
Yevm-i mezbûrda ‘âdetâ dîvân olup cülûs-ı hümâyûn bahşişi dahi Enderûn-ı
Hümâyûn hazînesinden i‘tâ olunmak emr-i hümâyûn-ı cihândârî buyurulmağın ‘âdetâ
Dîvân-ı Hümâyûn'a geleceklerden mâ-‘adâ topçu ve top‘arabacı ve tersâneli ocaklarına
dahi defterdâr efendi tarafından ihbâr ve ‘ulûfe dîvânı misillü her ocak ricâli yerlü
yerlerine gelip ârâm ve keyfe-mattefak çand rûz mukaddem hüdâvendigâr-ı sâbık
zamanında cedîden vürûd eden Venedik baylosu dahi dîvân-ı me‘âlî ‘unvân-ı
husrevânîye getirilip getirdiği nâmesini teslîm eylemesi fermân buyurulmağın mu‘tâd
üzere çavuşbaşı ağa varıp elçiyi Kirec İskelesi'nden alıp Alay Köşkü altında tevkīf ve
re’fetlü sadra‘zam hazretlerinin dîvân-ı hümâyûna teşrîflerin (8a) seyr ü temâşâ
‘akabinde elçi dahi gelip Orta Kapu'da nüzûl ve Feth-i Şerîf kırâ’eti hitâmında içerüye
idhâl ve Kubbe-i Hümâyûn'da iskemleye ık‘âd ve re’fetlü sadra‘zam hazretleri devât
odasından teşrîf buyurduklarında bi'l-cümle kıyâm ve tarafeyne selâm-dâde olarak sadr-ı
ahkâma teşrîf ve ku‘ûd buyurduktan sonra elçinin hâtırı ber-vech-i mu‘tâd dîvân
tercümanı vesâtatıyla isti‘lâm ve re’îsülküttâb efendi dahi telhis kîsesini getirip
mahalline vaz‘ ve Kubbe-i Hümâyûn'dan taşra çıktıkları gibi Dîvân-ı Hümâyûn kurulup
12 Derkenar: “ Rikâbdâr ağa ve ma‘iyyetinde olanlara verilen: Ağa-yı mûmâileyhe: 1 sevb semmûr, 1 esb, 5000 guruş.Sandukdaşına: 1 sevb hil‘at, 500 guruş. Başçukadârına: 1 sevb hil‘at, 250 guruş. Kullukçuya: 1 sevb hil‘at, 250 guruş. Başbaltacıya: 1 sevb hil‘at, 100 guruş. Hüddâmına: 14 sevb hil‘at, 500 guruş. Yekûn: 1 semmûr, 1 esb, 18 hil‘at, 6600 guruş.” vr. 7b.
31
mesâlih-i ‘ibâd ru’yet ve hitâm bulduğu sâ‘at ‘ayniyle ‘ulûfe ihrâcı dîvânı misillü bahşiş
kîselerini mehterân-ı hayme-i hâssa Kubbe Altı'na nakl ve nısfı mertebesine vardıkta
cülûs-ı hümâyûn bahşîşi dîvânında ‘ulûfe dîvânı gibi ‘arz olmayıp ancak tevzî‘
istîzânını mutazammın telhis irsâli iktizâ ederdi. Lâkin bu def‘a Venedik baylosu
getirdiği nâmesini rikâb-ı hümâyûna teslîm içün ‘arza idhâl olunması lüzûmundan nâşî
gerek bahşiş-i hümâyûn tevzî‘i ve gerek ancak elçi münâsebetiyle sâ’ir ‘arz günleri
misillü ‘arza duhûl istîzânını mutazammın müheyyâ olan telhisi re’îsülküttâb efendi ber-
kā‘ide nezd-i âsafîde bağlayıp ve mühr-i hümâyûn ile mühürlenirken bi'l-cümle kıyâm
ve ba‘de't-temhir kethüdâ-yı bevvâbîn-i şehriyârî ile rikâb-ı kâmyâb-ı husrevânîye irsâl
ve vürûduna intizâr ve hatt-ı hümâyûn ile müşerrefen geldikte re’fetlü sadra‘zam
hazretleri Kubbe-i Hümâyûn kapusunda karşılayıp takbîl ve ber-ser-i ta‘zîm ederek sadr-
ı ahkâma teşrîf ve kıyâmen feth ve ihfâ’en kırâ’et ve tekrar takbîl ü telsîm ve
koyunlarına vaz‘ ve makāmlarına ku‘ûd buyurdukları gibi ‘ulûfe tevzî‘i misillü
ruznâmçe-i evvel efendi tevzî‘ defterini kırâ’et ve ibtidâ Yeniçeri Ocağı ve ba‘dehu sâir
ocaklar bahşişlerin tamamen ‘ulûfe misillü aldıktan sonra ta‘âm gelmekle elçi yalnız
sofra-i sadra‘zamîde ve on nefer beyzâdegân ve mu‘teber adamları defterdâr efendi ve
tevkī‘î sofralarında ba‘de't-ta‘âm teşrîfâtî ma‘rifetiyle kaldırılıp Dîvânhâne-i ‘Atîka
pîşgâhında (8b) rûznâmçe-i evvel defteri mûcebince sâbıkları misillü kürk ve hil‘atleri
ilbâs ve yeniçeri ağası ve sadreyn efendiler ve re’fetlü sadra‘zam hazretleri ve vüzerâ
‘arza duhûllerinden sonra balyos dahi sekiz nefer beyzâdegânıyla ‘arza13 idhâl ve
nâmesini, huzûr-ı hümâyûnda evvel-emirde mîr-‘alem-i şehriyârî ağaya ol dahi vezîr
kapudân paşa hazretlerine anlardan dahi sadra‘zam hazretleri alıp taht-ı hümâyûnun
kenârına ve dîvân-ı hümâyûn tercümanı vesâtatıyla elçinin takrîri14 hitâmında vâkı‘ olan
nutk-ı hümâyûn-ı şehinşâhî re’fetlü sadra‘zam hazretlerinin îzâh u beyânlarına ve yine
13 Derkenar: “Cülûs-ı hümâyûn bahşişi dîvânında ‘arz olmayıp ve elçi takrîbiyle hasbe'l-iktizâ oldukta dahi yine ‘ulûfe misillü sadra‘zamlara kürk ilbâs olunmaz ve defterdâr efendi ‘arza girmez.” vr. 8b. 14 Derkenar: “Baylos-ı mesfûrun getirdiği nâme, takrîri hitâmından sonra, ahz ve taht-ı hümâyûn kenarında minder üzerinde dest-i yesârlarıyla vaz‘ olundu.” vr. 8b.
32
lisânları üzere dîvân-ı hümâyûn tercümanı vesâtatıyla iblâğ olunduktan sonra elçi-i
mesfûr i‘âde ve doğru Orta Kapu'ya gidip süvâr, bi'l-cümle erbâb-ı dîvân çıkınca tevkīf
ba‘dehu ‘avdet eyledikte kā‘ide olmadığından nâşî çavuşbaşı ağa gitmeyip ancak
çavuşlar emîni ve kâtibi ve çavuşân-ı dîvân ile Kirec İskelesi'ne gitmiştir. Gelelim mâ-
nahnü fîhe, re’fetlü sadra‘zam hazretleri dahi ‘arzdan çıkıp Kubbe-i Hümâyûn'a teşrîf
buyurduklarında sâir ‘ulûfe dîvânları gibi kürk ilbâs olunmadığından dâmen-bûs-ı âsafî
mu‘tâddan olmayıp ancak ‘ulûfe dîvânları misillü bahşiş kîseleri çıkıp ve sâ’ir erbâb-ı
dîvân ve kapucubaşı ağalar dahi çıktıktan sonra re’fetlü sadra‘zam hazretleri dahi dîvân-ı
sâ’ire misillü Bâbüssa‘âde'yi selâmlayıp ‘avdet buyurdular. Bahşiş dîvânında ‘arz
olmayıp ancak bahşiş tevzî‘î istîzânını hâvî telhis gönderilir. Bâlâda sebt-i sahîfe-i tastîr
olunduğu üzere elçi takrîbi veyâhûd bir gayrı münâsebet hasebiyle ‘arz olması
irâde-i hümâyûn buyurulsa dahi sadra‘zama kürk15, ve bir ahada hil‘at ilbâs olunmayıp
ve defterdâr efendi ‘arza girmez.
Fî 28 S [Safer] Sene 1171 Ba‘de Edâ-i Salâti'l-Cum‘a İhbâr-ı Cülûs-ı Hümâyûn
Zımnında Şeref-rîz-i Sudûr Eden Nâme-i Hümâyûn İsâline Me’mûr Zevâttır
Yevm-i mezbûrda şevketlü, mehâbetlü pâdişâh-ı ‘âlem-penâh hazretleri salât-ı
cum‘ayı (9a) Sultân Selim Hân Câmi‘i Şerîfi'nde edâ buyurup ve yine yevm-i mersûmda
hâcegân-ı dîvâniyyeden küçük evkāf muhâsebecisi resmî Ahmed Efendi, şıkk-ı sânî
pâyesiyle ihbâr-ı cülûs-ı hümâyûn zımnında şeref-rîz-i sudûr eden nâme-i hümâyûn-ı
şehinşâhîyi isâl Nemçe cânibine orta elçilik ile ve kezâlik yine hâcegândan sâbıkan
çavuşlar kâtibi Şehdî ‘Osmân Efendi Rusya tarafına ve hâlen re’fetlü sadra‘zam
15 Derkenar: “Cülûs-ı hümâyûn bahşişi dîvânında ‘arz olunmayıp ve elçi takrîbiyle hasbe'l-iktizâ oldukta dahi yine ‘ulûfe misillü sadra‘zamlara kürk ilbâs olunmaz ve defterdâr efendi ‘arza girmez ve bir ahada hil‘at ilbâs olunmaz. Meğer mansûbiyeti cedîd olmak takrîbiyle mu‘tâd üzere ‘arza girecek ricâl var ise; anlar dahi, ‘arza girmeleri içün hil‘at ilbâs olunurlar.” vr. 8b.
33
hazretlerinin selâm ağalığı hidmet-i şerîflerinde olup bundan akdem büyük elçilik ile
Rusya cânibine me’mur Yancıklı(?) Emnî Mehemmed Bey-efendinin kethüdâlıkları
hidmetinde bulunmak hasebiyle umûr-ı sefârete ‘ârif ü vâkıf olan Selâmi El-hâc
Mehemmed Ağa dergâh-ı ‘âlî kapucubaşılık pâyesiyle Leh cumhûru tarafına orta elçilik
ile ta‘yîn ve hil‘atler ilbâs buyuruldu.
Fî 29 S [safer] Sene 1171. Re’fetlü Sadra‘zam ve Semâhatlu Şeyhülislâm Efendi
Hazerâtının Rikâb-ı Hümâyûna Teşrîfleri
Yevm-i mezbûrda semâhatlu şeyhülislâm efendi hazretleri, re’îsülküttâb efendi
delâletiyle, Bâbıâsafî'ye teşrîflerinde sa‘âdetlü kethüdâ bey ve çavuşbaşı ağa ve tezkire-i
evvel ve sânî ve mektûbi efendiler zukâk kapusu hâricinde; ve muhzır ağa ve bostancılar
odabaşısı, arzuhâlciler köşesinde; ve kapucular kethüdâsı, seng-i nerdübânda; ve ez-
kadîm sadra‘zamlar, bâlây-ı nerdübânda istikbâl ede geldikleri defâtir-i teşrîfâtta meşhûr
olup ancak kırk üç târihinden berü müşârunileyh hazerâtı dahi seng-i rikâba nüzûl ede
gelmeleriyle hâlen re’fetlü sadra‘zam-ı vâlâ-himem hazretleri dahi seng-i rikâbda
istikbâl ve ‘Arzodası'na teşrîf ve ba‘de salâti'z-zuhr baltacılar kethüdâsı mu‘tâd üzere
geldiği gibi bi'l-ma‘iyye rikâb-ı hümâyûna teşrîf ve yine Bâbıâsafî'ye ‘avdet ve ba‘de
edâ-i salât-il-‘asr yine kemâ fi'l-istikbâl teşyî‘-i semâhat iştimâlleri merâsimi icrâ olunup
ancak re’îsülküttâb efendi ‘avdette konaklarına gitmez.
Cündiyân-ı Âsafînin Huzûr-ı Hümâyûnda Cirîde Gitmeleri Fî Gurre-i RA
[Rebiülevvel] Sene 1171 Yevm-i İsneyn
(9b) Yevm-i mersûmda şevketlü, mehâbetlü efendimiz biniş vetîresi üzere ağa
34
bağçesine teşrîf-i hümâyûn buyurup ve letâfet-i hevâ dahi ber-kemâl olmaktan nâşî
re’fetlü sadra‘zam hazretleri taraflarından enderûn cündî ağaları cirîde gelmek irâde vü
emr-i hümâyûn buyurulmağın ber-vech-i mu‘tâd kırk nefer münteha-yı cündiyân
silahdâr-ı âsafî ile irsâl buyururdu.
Fî 29 M [Muharrem] Sene 1172 Cülûs-ı Hümâyûn Zımnında Françe Elçisinin Bilâ-
resm Bâbıâsafî'ye Gelmesi
Bundan akdem cülûs-ı hümâyûn-ı meymenet-makrûn vukū‘unu muhtevî Âsitâne-i
devlet âşiyânede mukîm Françe balyosuna ber-vech-i mu‘tâd Bâbıâsafî'de bilâ-resm
teslîm olunan nâme-i hümâyûn-ı cihândârînin cevâbı olmak üzere Françe devleti
tarafından vürûd eden tebrîknâmeyi, balyos-ı mesfûrun sâbıkları mûcebince bilâ-resm
Bâbıâsafî'ye getirip re’fetlü sadra‘zam hazretlerine teslîm etmekle yevm-i merkûmda
balyos-ı mesfûr kendü kayığı ile Kirec İskelesi'ne gelip ve kendü tarafından tedârük
olunan atları ile Bâbı‘âli'ye geldikte ancak delü ve gönüllüyân ve tatarân ve şâtırân-ı
sadrı‘âlî kisve-i ‘âdîyeleriyle aşağı havluda ve yirmi nefer vezir ağalarıyla yirmi nefer
çavuşân-ı dîvân rûz-ı merre destâr ve ferrâceleriyle ‘Arzodası'nda yemîn ve yesâr saff-
ârây-ı ârâm oldukları halde balyos-ı mesfûr gelip seng-i rikâbda nüzûl ve çavuşlar kâtibi
ve emîni ağa vesâtatlarıyla misâfir odasında cüz’îce tevkīf ve bâ-izn-i ‘âlî kaldırılıp
‘Arzodası'nda iskemleye ık‘âd olunduğu ifâde olundukta re’fetlü sadra‘zam hazretleri
destâr-ı ‘âdî ve sof ferrâce ile diğer odadan hareket buyurduklarında kethüdâ bey ve
kapucular kethüdâsı ağa koltuğuna girip ve re’îsülküttâb efendi ve çavuşbaşı ağa ve
tezkire-i evvel ve sânî ve mektûbî efendi ve teşrîfâtî kulları bi'l-cümle destâr-ı rûz-ı
merre ile önüne düşüp ‘Arzodası'na teşrîf ve selâm ve alkış merâsimi icrâ olunduktan
sonra balyos-ı mesfûrun takrîri dîvân tercümanı vesâtatıyla ‘arz ve tebrîknâmesini iblâğ
murâd eyledikte re’îsülküttâb efendi alıp yasdık üzerine vaz‘ ve iktizâ (10a) eden cevâbı
dahi yine dîvân tercümanı vesâtatıyla ifâde olunduğu gibi kahve ve şerbet ve buhûr
35
verilip ve elçinin koynuna ancak bir boyama ve bir yağlık vaz‘ ve i‘âde olundukta
geldiği vech üzere ‘avdet ettirildi. Elçi-i mesfûr bilâ-resm olmağla iyâb ü zehâbında
kimesne gitmemiştir.
Bundan Akdem Cülûs-ı Hümâyûn Vukū‘unu Hâvî Felemenk Ta‘bîr Olunan
Nederland Devleti Tarafına İrsâl Olunan Nâme-i Hümâyûn-ı Şevket-makrûn
Âsitâne-i Sa‘adette Mukīm Olan Felemenk Balyosuna Bilâ-resm Bâbıâsafî'de
Teslîm Ve Ol Vechile İrsâl Olunmağın Bu Def‘a Vürûd Eden Tebrîknâmesi
Dahi Bilâ-resm Bâbıâsafî'de Re’fetlü Sadra‘zam Hazretlerine Balyos-ı Mesfûr
Yediyle Teslîm Olunmağın Vâkı‘ Olan Harekâttır Fî 47 Ş [Şa‘ban] Sene 1172
Yevm-i mezkûrda balyos-ı mesfûr kendü kayığı ve kendü atlarıyla Bâbıâsafî'ye gelip
seng-i rikâbda nüzûl ve misâfir odasında tevkīf ve ‘Arzodası'na kaldırılıp iskemleye
ık‘âd ve kırk nefer mikdârı vezir ağaları ve çavuşân-ı dîvân saff-ârây-ı ârâm olduktan
sonra re’fetlü sadra‘zam hazretleri diğer odadan hareket ve sa‘âdetlü kethüdâ bey ve
re’îsülküttâb efendi ve sâ’ir hüddâm-ı bâb cümlesi destâr-ı ‘âdî ve erkân kürk ile pîşgâh-
ı âsafâneye düşüp teşrîf buyuruldukta selâm ve alkış merâsimi icrâ ve balyosun takrîri
esnâsında getirdiği tebrîknâmesini ‘arz eyledikte re’îsülküttâb efendi hazretleri alıp
yasdık üzerine vaz‘ ve dîvân tercümanı vesâtatıyla takrîrin iktizâ eden cevâbı verildiği
gibi re’fetlü sadra‘zam hazretlerine ve mesfûra mu‘tâd üzere tatlu ve kahve ve şerbet ve
buhûrlar verilip kapucular kethüdâsı yediyle balyosun koynuna yağlık ve boyama ve üç
nefer tercümanlarına dahi birer boyama verilip i‘âde buyuruldu. Bundan ziyâde bir dürlü
tekellüf ve rüsûmata dâir bir şey icrâ olunmamıştır.
Tebrîk-i Cülûs-ı Hümâyûn-ı Hâvî İsvec Orta Elçisinin Bâbıâsafî'ye Bilâ-resm
Gelip Nâmesinin Teslîmi Fî 14 L [Şevval] Sene 172
36
Cülûs-ı hümâyûn-ı meymenet-makrûnu mutazammın bundan akdem İsvec kralına
tahrîr olunan (10b) nâme-i hümâyûn-ı husrevânî Âsitâne-i Sa‘âdet'te mukīm İsvec orta
elçisine Bâbıâsafî'de bilâ-resm teslîm ve ol vechile İsvec devleti tarafına irsâl olunmuştu.
Bu def‘a tebrîk-i cülûs-ı hümâyûn-ı hâvî İsvec kıralı tarafından tahrîr olunan nâmesi
yine Âsitâne'de mukîm elçisi tarafına vârid olduğundan nâşî bilâ-resm Bâbıâsafî'ye
gelip nâmesini teslîm etmekle yevm-i mezbûrda elçi-i mesfûr kendü kayığı ile
Bağçekapusu'na gelip kendü atlarıyla Bâbısadra‘zamî'ye vürûd ve seng-i rikâbda nüzûl
ve misâfir odasında cüz’îce tevakkuf eyledikten sonra elçi-i mesfûr kaldırılıp
‘Arzodası'nda iskemleye ık‘âd olunduğu ba‘de'l-ifâde re’fetlü ‘inâyetlü sadra‘zam
hazretleri diğer odadan destâr-ı ‘âdî ve sof ferrâce ile hareket ve sa‘âdetlü kethüdâ bey
ve kapucular kethüdâsı koltuğuna girip ve hüddâm-ı bâb pîşgâh-ı âsafânede yürüyerek
‘Arzodası'na teşrîf ve selâm ve alkış merâsimi icrâ ve sadr-ı ahkâma ku‘ûd buyurdukları
gibi elçi-i mesfûrun takrîri Dîvân-ı Hümâyûn tercümanı vesâtatıyla ifâde ve nâmesini
elçi-i mesfûr teslîm murâd eyledikte re’îsülküttâb efendi alıp yasdık üzerine vaz‘ ve
re’fetlü sadra‘zam hazretleri taraflarından iktizâ eden cevâb dahi tercüman-ı dîvân
vesâtatıyla iblâğ olunduğu sâ‘at sadra‘zam hazretlerine ve elçiye tatlu ve kahve ve şerbet
ve buhûr ve mer’eten elçiye yağlık ve boyama verilip geldiği vech üzere i‘âde olunduğu
bu günde bir kimesne mücevveze giymeyip ancak aşağı meydanda kendü
ihtişâmımızdan olmak üzere delü ve gönüllü ve tatarân mevcûd ettirildi.
[Cülûs Tebriği İçinVenedik Balyosunun, Büyük Elçilikle, Gelişi]
Fî 22 L [Şevval] Sene 1172. Yevm-i mezbûrda tebrîk-i cülûs-ı hümâyûn-ı meymenet-
meşhûnu hâvî Venedik cumhûru tarafından hâlen Âsitâne-i Sa‘âdet'te mukīm Venedik
balyosuna büyük elçilik ile tebrîknâmesi geldiği ecilden ber-vech-i mu‘tâd elçi-i mesfûr
37
alay ile konağına nakl olunmağla elçi-i mesfûr süvâr olmak içün dîvân rahtlu bir re’s ve
etbâ‘ı içün otuz dokuz re’s atlar Galata'da kalafatçılar karhânesinde mevcûd bulunmak
üzere mîrahûr-ı evvel-i şehriyârî ağaya tezkire tahrîr ve tersâne kethüdâsının (11a)
gammaz kayığı Tophâne İskelesi'ne irsâl ve çavuşbaşı ağa selîmî ve ber-muktezâ-yı
mevsim sof ferrâce ve ber-vech-i mu‘tâd dîvân bisâtlu esb ve bölükât-ı erba‘a
ağalarından ak bayrak ağası dahi uslûb-ı mezbûr üzere ve yirmi nefer çavuşân-ı dîvân ve
kâtib efendi ve emîn ağa bi'l-cümle mücevvezeleriyle ve teşrîfâtî, kafesî destâr ile ve
Galata voyvodası perîşânî ve çorbacısı ve asesbaşı ve subaşı elbise-i dîvânîleriyle sâ‘at
üçte iken Meyyit İskelesi'nde vâkı‘ kârhâne-i mezbûrda mevcûd bulunup elçi-i mesfûr
gammaz kayığı ile Tophâne İskelesi'nden geldikte voyvoda-i mezbûr tarafından tatlu ve
kahve ve şerbet ve buhûr verilip alaya süvâr olundukta çavuşbaşı ağa sağda ve ak bayrak
ağası solda ve elçi ortada ve sâ’irleri ‘ale't-tertîb ilerüde yürüyüp Galata derûnunda vâkı‘
cânib-i mîrîden istikrâr olunan hâneye nüzûl ve yukarı çıkılıp kahve ve şerbet verildikten
sonra i‘âde olundu.
Tertîb-i Alay
İbtidâ kulaguz çavuş ba‘dehu ta‘yîn olunan orta neferâtı ikişer ikişer kîçeleriyle;
ba‘dehu çavuşân-ı dîvân, mücevvezeleriyle; ba‘dehu elçinin çukadâr ve yedekleri;
ba‘dehu şadırvân ahûrundan gelen atlara süvâr olan elçinin adamları; ba‘dehu ahûr
kethüdâsı ağa, destâr-ı ‘âdî ve ferrâce ile; ba‘dehu Galata çorbacısı, süpürge ile,
mihmândâr ile hem-‘inân; ba‘dehu senâhân çavuş ve halîfe-i teşrîfâtî efendi, mücevveze
ve ferrâceleriyle; ba‘dehu yalnızca Galata voyvodası, perîşânî ile; ba‘dehu çavuşlar
kâtibi ve emîni, mücevvezeleriyle hem-‘inân; ba‘dehu yalnızca teşrîfâtî efendi, kafesi
ile; ba‘dehu çavuşbaşı ağa sağda, ak bayrak ağası solda, elçi ortada; ba‘dehu elçinin
ba‘zı hademesi ve ta‘yîn olunan çorbacının neferâtı. Bu tertîb üzere elçinin konağına
varılıp ba‘de'n-nüzûl kahveler içilip ve meydâna ferşîde kılınan şekerlemeyi çavuşân-ı
38
dîvân ve sa’irleri mu‘tâd üzere yağma edip ‘avdet olundu.16
(11b) Zikr Olunan Büyük Elçinin Resmen Bâb-ı Âsafi'ye Gelip Mektûbunu
Teslîmi17
Birkaç gün mürûrundan sonra elçi-i mesfûrun Bâbıâsafi'ye gelmesi irâde
buyurulmağın çavuşbaşı yedi çiftesi, Tophâne İskelesi'ne irsâl ve elçi-i mesfûr süvâr
olmak içün dîvân rahtlu bir re’s ve etbâ‘ı içün otuz dokuz re’s eğerlenmiş atlar berâtasız
yedekçiler ile Kirec İskelesi'nde mevcûd ettirilip ve çavuşbaşı ağa selîmî ve ber-
16 Derkenarlar: “Mesfûr Venedik elçisinin evvel-emirde kapuya takrîri geldiği günün ikinci günü Dîvân-ı Hümâyûn tercümanı ile gönderilen: Meyve sepet: 40 ‘aded. Şükûfe: tabla 8 ‘aded. Yevmiye ta‘yînât-behâ: 80 guruş. Yevmiye hâne kirâsı: Hâne, 4 ‘aded (?); 36 guruş. Bir def‘a mefrûşât-behâ: 3822 guruş. Mihmândârına yevmiye: 80 akçe. Üzerine me’mûr çavuşân[a], neferen: 2, yevmiye: 80 akçe. Alay günü mihmândâr ve çavuşlar ve ortasıyla bir nefer çorbacı ta‘yîn buyurulur. Derûn-ı sahîfede muharrer elçi tarafından birkaç gün sonra ‘avâ’id-i mu‘tâdesi geldi: Çavuşbaşı ağaya: 1 ağır telli; 1 telli; 1 kadîfe; 1 atlas. Teşrîfâtî efendiye: 40 altun; 1 ağır telli; 1 telli; 2 kumaş; 3 çuka. Ak bayrak ağasına: 1 kadîfe; 1 kumaş. Halîfeye: 20 altun, 1 telli, 1 çuka.” vr. 11a. 17 Derkenarlar: “Düvel-i nasârâ elçilerinin resmen Bâbı‘âlî'ye geldiklerinde icrâ olunan rusûmda kallâvî ve mücevveze giymeleri ref‘ine dâir kuyûddur. Fî 17 CA Sene 206. Târih-i mezkûrda fî-mâ-ba‘d düvel elçilerinden orta elçi ve gerek fevkal‘âde orta elçi ve baylos rütbesinde olanlar gerek elçilikleri tecdîden ve gerek cedîden Der-‘aliyye'ye vürûdlarında kable'l-mülâkât ba‘zıları alay ile konağına îsâlinde meselâ Venedik baylosu gibi ba‘dehu mektûblarını resmen getirip Bâbı‘âlî'ye teslîminde akîb-i müsâlahada vürûd eden büyük elçilerden mâ-‘adâsı Bâbı‘âlî'ye geldiklerinde devletlü sadra‘zam efendimiz hazretleri kallâvî; ve ricâl-i Bâbı‘âlî selîmî ve mücevveze giymeyip destâr-ı âdî ve ber-muktezâ-yı mevsim erkân semmûr veyâhûd sof ferrâceleriyle bulunup ol vechile icrâ olunmasına hâlen re’îsülküttâb ‘atûfetlü Mehemmed Râşid Efendi hazretleri karar verip ve bâlâda mastûr târihinde Nemçelü'nün fevkal‘âde orta elçisi resmen Bâbı‘âlî'ye gelip cevâbnâme-i hümâyûn teslîminde destâr-ı âdî ile icrây-ı rusûm olunacağını tercümanına ifâde ve fî-mâ-ba‘d bâlâda zikr olunan elçi ve baylosun mecmû‘unda bu vechile icrây-ı rusûm olunacağı teşrîfâta kayd olunması husûsunu irâde buyurmalarıyla işbu mahalle şerhi verildi. Fî 25 CA Sene 1214 târihinde İngilterelü'nün büyük elçisi Bâbı‘âlî'ye resmen geldiğinde mücevveze resmi icrâ olundu. Fî 23 S Sene 218. [Bu] def‘a İngiltere büyük elçisi resmen Bâbı‘âlî'ye gelmekle mücevveze resmi icrâ olunmamıştır. Fî 22 B Sene 217 târihinde ‘akîb-i musâlaha zımnında Françe büyük elçisi resmen Bâbı‘âlî'ye gelmekle buna dahi mücevveze resmi icrâ olunmamıştır.” vr. 11b.
39
muktezâ-yı mevsim sof ferrâce ve dîvân bisâtlu esb ile ve yirmi nefer mücevvezelü
çavuşân ve ‘asesbaşı ve subaşı ve neferâtı kisve-i mahsûsalarıyla Kirec İskelesi'ne varıp
elçi geldikte Kireccibaşı odasında çavuşbaşı tarafından tatlu ve kahve ve buhûr merâsimi
icrâ olunduktan sonra süvâr ve Bâbıâsafi'de delü ve gönüllü ve tatarân ve şâtırân kisve-i
mahsûsalarıyla meydanda saff-ârâ oldukları hâlde çavuşbaşı ağa sağda ve elçi solda
gelip seng-i rikâbda nüzûl ve misâfir odasında cüz’îce teneffüs ve bi'l-istîzân
‘Arzodası'na kaldırılıp iskemleye ık‘âd olunduktan sonra re’fetlü sadra‘zam hazretleri
diğer odadan kallâvî ve sof ferrâce ve kethüdâ bey ve kapucular kethüdâsı selîmî ve
mücevveze ve ferrâceleriyle bağalgîr olup re’îsülküttâb efendi mizâcsız olup
bulunmamağla çavuşbaşı ağa tezkire-i evvel ve sânî ve mektûbî ve teşrîfâtî efendiler
pîşgâh-ı âsafânede yürüyerek ‘Arzodası'na teşrîf ve selâm ve alkış merâsimi icrâ olunup
ve elçinin takrîri hitâmında mektûbunu ‘arz eyledikte, kānûn üzere re’îsülküttâb
efendiye vekâleten, mektûbu büyük tezkireci efendi alıp bâlîn üzerine vaz‘ ve iktizâ
eden cevâbı verilip ibtidâ sadra‘zam hazretlerine ba‘dehu elçiye pîşgîr ve tatlu ve kahve
ve şerbet ve buhûr verildikten sonra rûznâmçe-i hümâyûn kaydı mûcebince elçiye ve
etbâ‘ına hil‘atler ilbâs ve ‘avdet eylediğinde mu‘tâd olmadığına binâ’en çavuşbaşı ağa
‘avdette gitmeyip çavuşlar (12a) kâtibi ve emîni ve çavuşân ile i‘âde olundu.
Mesfûr elçiye, hil‘at-ı hâssü'l-hâss, 1 sevb; etbâ‘ına, hil‘a; 34 ‘aded; mihmândârına,
hil‘at, 1 sevb; çorbacıya, hil‘at, 1 sevb; ‘asesbaşı, hil‘at, 1 sevb ; subaşı, hil‘at, 1 sevb;
iki nefer çavuşân, hil‘at, 1 sevb. Elden verilen hil‘at, 4 sevb.
Bundan Akdemce Vürûd Eden Venedik Elçisinin Dîvân-ı Hümâyûna Gelip
Getirdiği Tebrîknâmesini Rikâb-ı Hümâyûn'a Teslîmi Resmi. Fî 7 ZA
[Zilka‘de] Sene 172
40
Elçi-i mesfûr süvâr olmak içün çavuşbaşı ağânın yedi çiftesi Tophâne İskelesi'ne ve
Kirec İskelesi'nden rükûbu içün dîvân rahtlu bir re’s, ve etbâ‘ı içün otuz dokuz re’s
eğerlenmiş atlar berâtasız yedekçiler ile dîvân gicesi vaktiyle Kirec İskelesi'ne irsâl ve
çavuşbaşı ağa dîvân-ı hümâyûn uslûbu üzere yirmi nefer mücevvezelü çavuşân ile
iskeleye varıp elçi-i mesfûr geldikte çavuşbaşı ağa tarafından tatlu ve kahve ve şerbet ve
buhûr verilip süvâr ve gelip Alay Köşkü altında tevakkuf ve sadra‘zam hazretlerin
Dîvân-ı Hümâyûn'a teşrîflerin temâşâdan sonra ‘akablerince Bâb-ı Hümâyûn'dan duhûl
ve hâss fırun divârı cânibinde ârâm ve kethüdâ bey ‘avdet eyledikten sonra Orta Kapu'da
nüzûl ve Feth-i Şerîf kırâ’eti hitâmına dek tevakkuf ettirilip yeniçeriyân-ı dergâh-ı ‘âlî
şorbaya seğirdecekleri zaman Orta Kapu'dan içerüye idhâl ve Kubbe-i Hümâyûn'a
gelirken re’fetlü sadra‘zam hazretleri devât odasına teşrîf buyurmalarıyla elçi-i mesfûr
Kubbe-i Hümâyûn'a idhâl ve tevkī‘î18 vezîr-i mükerrem hazretlerinin alt yânında köşede
vaz‘ olunan iskemleye ık‘âd olunduktan sonra re’fetlü sadrı‘âlî hazretleri devât
odasından teşrîflerinde bi'l-cümle kıyâm ve sadr-ı ahkâma ku‘ûd buyurdukları gibi dîvân
tercümanı vesâtatıyla elçinin hâtırı istifsâr ve re’îsülküttâb efendi dahi telhis kîsesini
getirip mahalline vaz‘ ve ‘avdet eylediği sâ‘at dîvân (12b) kurulup ba‘de't-dîvân ‘arz
istîzânını mutazammın müheyya olan telhisi re’îsülküttâb efendi gelip huzûr-ı âsafîde
bağlayıp kethüdâ-yı bevvâbîn-i şehriyârî ile huzûr-ı hümâyûna irsâl ve vürûduna
terakkub ve hatt-ı hümâyûn ile müşerrefen geldikte Kubbe-i Hümâyûn kapusundan
istikbâl ve sadr-ı ahkâma ‘avdet ve re’îsülküttâb efendi pîşgâh-ı âsafânede kâ’im
oldukları hâlde re’fetlü sadra‘zam hazretleri telhisi güşâd ve dest-mâl ile mûmâileyh
efendiye verip hatt-ı hümâyûnu kıyâmen ve ihfâ’en kırâ’et ve takbîl ve ber-ser edip
koyunlarına vaz‘ ve ku‘ûd buyurdukları gibi ta‘âm gelmekle yalnız elçi sadra‘zam
sofrasında ve üçer nefer mu‘teber adamları vezîr-i mükerrem tevkī‘î paşa ve defterdâr
efendi sofralarında ıt‘âm ve ba‘de't-ta‘âm teşrîfâtî ile matbah emîni kubbe-nişînâna
gülâb ve buhûr verdikte vekîlharc ile yamağı dahi elçiye gülâb ve buhûr verdikten sonra
18 Derkenar: “Ve tevkī‘î olanlar vüzerâdan olurlar ise dahi yine cây-ı mahsûslarında ku‘ûd ederler.” vr. 12a.
41
bi'l-istîzân elçi kaldırılıp Dîvânhâne-i ‘Atîk pîşgâhında elçiye ve etbâ‘ına yirmi beş sevb
ve üzerine me’murlara dahi ber-vech-i mu‘tâd hil‘atler ilbâs olunduktan sonra yeniçeri
ağası mahallinden kalkıp Bâbüssa‘âde hâricine gelip ârâm ve mu‘tâda binâ’en re’sen
‘arza girdikleri gibi kadıasker efendiler hazerâtı sîm ‘asâ darbı işâretiyle Kubbe-i
Hümâyûn'dan kaldırılıp anlar dahi ‘arza girip ve çıktıkları gibi yine sîm ‘asâ işâretiyle
re’fetlü sadra‘zam hazretleri kaldırılıp ‘arza teşrîf ederken tevkī‘î paşa hazretleri dahi
vüzerâdan bulunmak hasebiyle mu‘tâd üzere ‘akîb-i sadra‘zamîde ‘arza duhûl ve bu
def‘a cedîden mansûbiyetleri takrîbiyle ‘arza gireceklerden defter emîni Râkım Efendi
ve çavuşbaşı Mustafa Bey ve sipâh ağası Halil Paşazâde Ahmed Bey ve silahdâr ağası
Ahmed Ağa ve yeniçeri efendisi Subhî Mehemmed Efendi ve büyük rûznâmçe ‘Âbdi
Efendi ‘ale't-tertîb ‘arza idhâl ve çıktıkları gibi bâ-izn-i hümâyûn elçi-i mesfûr altı nefer
âdemîsiyle‘arza idhâl ve nâmesini huzûr-ı hümâyûnda mîr-‘alem ağaya (13a) teslîm, ol
dahi vezîr-i mükerrem tevkī‘î paşa hazretlerine, anlar dahi re’fetlü sadra‘zam
hazretlerine, ve anlar dahi taht-ı hümâyûn kenârına vaz‘ ve iktizâ eden takrîri dîvân
tercümanı vesâtatıyla ‘arz ve cevâbı verildiği gibi i‘âde ve taşra çıktıkta meks etmeyip
doğru Orta Kapu'ya gidip esblerine süvâr ve bi'l-cümle erbâb-ı dîvân çıkınca hâss fırun
önünde süvâren durup ba‘dehu ancak çavuşlar kâtibi ve emîni ve çavuşân ile ‘avdet
eyledi. Sadreyn efendiler ‘arzdan çıktıklarında Bâbüssa‘âde hâricinde meks edip re’fetlü
sadra‘zam hazretleri ‘arza teşrîf ederken âbüssa‘âde hâricinde selâmladıkları gibi
tevakkuf etmeyip hânelerine ‘azîmet ederler. ‘Ârzdan ibtidâ tevkī‘î paşa çıkıp
Bâbüssa‘âde hâricinde yeniçeri ağası ile kudûm-ı âsafâneye intizâr ve re’fetlü sadra‘zam
hazretleri ‘arzdan çıktıklarında selâmlayıp yeniçeri ağası mahalline ‘azîmet ve tevkī‘î
paşa hazretleri ‘akîb-i sadra‘zamîde Kubbe-i Hümâyûn'a teşrîf ve makâmlarına ku‘ûd
eyledikten sonra çavuşbaşı ağa mu‘tâd üzere iktizâ eden mahalleri mühr-i hümâyûn ile
temhir eylediği gibi sâ’ir dîvânlar misillü Bâbüssa‘âde selâmlanıp ‘avdet buyurdular. Bu
def‘a ‘ulûfe dîvânı olmamağla ber-muktezâ-yı kānûn bu vechile hareket olunmuştur. Ve
elçinin mu‘tâd üzere yetmiş iki parça hediyyesi mukaddemce zülüflüler kapusu
pîşgâhına vaz‘ ve defteri pîşkeşçi ağaya mukaddemce verilmekle elçi-i mesfûr ‘arzda
iken hediyyesi pîşkeşçi ağa ma‘rifetiyle mu‘tâd üzere takdîm olundu.
42
Sırmakârî top, 15 zırâ. Zerbâb; top: 2 ‘aded. Üstüfe; top: 1. Ağır telli hatâyî; top: 1.
Telli kadîfe; top: 2. Sâde kadîfe; top: 7. Dîbâ-yi Freng; top: 14. Çiçekli hatâyî; top: 22.
Atlas; top: 10. Betûdârî ; top: 2. Sâye çuka; top: 10. Yekûn: 72 ‘aded parça.
(13b) Üç gün mürûrundan sonra elçi-i mesfûrun harem-i hümâyûna hediyyesi olmak
üzere ber-mu‘tâd-ı dîrîn yirmi dört top envâ‘-ı dîbâ ve hatâyî ve kadîfe hediyyesi altı
‘aded sepetler ile ve kezâlik on sekiz ‘aded sepetlere mevzû‘ âb-ı mu‘attar ile memlû
sagir şişeler ve şem‘alar ve iğnedân ve yüksek ve musanna‘ şâneler ve tiryâk ve misk
sabunu ve ba‘zı şükûfedânlar ve kadîfe kaplu sandukça hediyyeleri dahi tercümanları ile
Bâbıâsafî'ye gelip manzûr-ı âsafî olduktan sonra bi'l-istîzân Enderûn-ı Hümâyûn'a irsâl
ve defter ile ma‘an teslîm olundukta sa‘âdetlü dârüssa‘âde ağası huzûrlarında teşrîfâtî ve
telhisî ve Dîvân-ı Hümâyûn tercümanı ve elçinin baş ve ikinci tercümanları ve sır-kâtibi
ve hazînedârı ve bu def‘a mihmândâr ve kara kulak-ı bostânîye cem‘an dokuz sevb
hil‘atler ilbâs ve zîrde mastûr ‘atiyye-i mu‘tâde teslîm buyuruldu: Hil‘at-ı kadîm, 7; bu
def‘a,2; [toplam:] 9 sevb.
Baştercümana, 55 guruş; ikinci tercümana, 55 guruş; Dîvân tercümanına, 100 guruş;
sır-kâtibine, 100 guruş; hazînedârına, 100 guruş; etbâ‘ına, 200 guruş; yasakçılara, 30
guruş. Yekûn: 635 guruş.19
İki gün mürûrundan sonra re’fetlü sadra‘zam hazretlerine sekiz sepet harem-i âsafî
hediyyesi baştercümanı ile Bâbıâsafî'ye gelip teşrîfâtî delâletiyle ‘arz olundukta baş
19 Verilen rakamların oplamı 635 değil 640'tır.
43
tercümanına ve adamlarına yirmi altun i‘tâ buyuruldu.
Bundan Akdem Cülûs-ı Hümâyûn-ı Meymenet-makrûnu Hâvî Danimarka Kralına
Tahrîr Buyurulan Nâme-i Hümâyûn-ı Husrevânî Kral-ı Mesfûrun Âsitâne-i
Sa‘âdet'te Mukīm Olan Orta Elçisine Bâb-ı Âsafâne'de Bilâ-resm Teslîm
Olunmağla Bu Def‘a Kral-ı Mesfûr Tarafından Elçisi Tarafına Vârid Olan
Tebrîknâmesi Bilâ-hediyye Olup ve Bu Misillü Bilâ-hediyye Vürûd Eden
Tebrîknâme Elçileri Ma‘rifetleriyle Bilâ-resm Bâbıâsafî'de Teslîm Olunmak
(14a) Mu‘tâd-ı Kadîmden Olmağla. Fî 9 S [Safer] Sene 1173.
Yevm-i mezbûrda elçi-i mesfûr kendü atları ve ademleriyle Bâbıâsafî'ye gelip misâfir
odasında teneffüs ve ‘Arzodası'na kaldırılıp iskemleye ık‘âd olunduğu re’fetlü sadra‘zam
hazretlerine ihbâr olundukta re’fetlü efendimiz destâr-ı ‘âdî ile diğer odadan hareket ve
sa‘âdetlü kethüdâ bey ve kapucular kethüdâsı bağalgîr ve sâ’ir hüddâm-ı bâb pîşgâh-ı
âsafâneye düşüp ve çavuşân-ı dîvân ve ağayân ‘Arzodası'nda saff-beste oldukları hâlde
teşrîf buyuruldukta elçi-i mesfûr kıyâm ve selâm ve alkış merâsimi icrâ ve ku‘ûd
buyurulduğu gibi elçinin takrîri dîvân-ı hümâyûn tercümanı vesâtatıyla ‘arz u takdîm ve
getirdiği nâmesini teslîm eyledikte re’îsülküttâb efendi alıp yasdık üzerine vaz‘ ve iktizâ
eden cevâbı tefhim olunduğu gibi re’fetlü sadra‘zam hazretlerine ve elçi-i mesfûra pîşgîr
ve tatlu ve kahveler ve şerbet ve buhûrlar verilip elçinin koynuna bir ‘aded boyama ve
bir ‘aded yağlık ve üç nefer mu‘teber adamlarına birer boyama verilip geldiği vech üzere
i‘âde olunmuştur. Bundan ziyâde bir dürlü tekellüf olunmayıp ancak mu‘tâda binâ’en
‘Ârzodası'na kîçe döşenmiştir.
Makāle-i Elçi-i Sicilyateyn. Fî 12 S [Safer] Sene 1173
44
Bundan akdem cülûs-ı hümâyûn-ı meymenet-makrûnu hâvî Sicilyateyn kralına tahrîr
buyurulan nâme-i hümâyûn-ı cihândârî kral-ı müşârunileyhin Âsitâne'de mukīm orta
elçisine Bâbıâsafî'de bilâ-resm teslîm ve irsâl olunmuştu. Bu def‘a kral-ı müşârunileyh
tarafından elçisi tarafına vârid olan tebrîknâmesi bilâ-hediyye olmağla bu misillü bilâ-
hediyye vürûd eden tebrîknâmeler elçileri ma‘rifetleriyle bilâ-resm Bâbıâsafî'de teslîm
olunmak mu‘tâd-ı kadîmden olmağın yevm-i mersûmda elçi-i mesfûr bilâ-resm Bâb-ı
Sadrı‘âlî'ye gelip tebrîknâmesin teslîme me’zûn olduğundan mâ‘adâ kral-ı
müşârunileyhin akrabâsından olan (14b) İspanya kralı bu esnâda pey-i siperdâr-ı karar
olmağla İspanya krallığı irsen kendüsüne intikāl eylediğinden nâşî evlâdından birine
Sicilyateyn krallığın tefvîz ve kendüsü İspanya cânibine ‘âzim olduğun mutazammın
mübârek rikâb-ı müstetâb-ı şehinşâhîye başka bir kıt‘a nâme-i musâfât-ı dâ’imesi
olmağla ancak nâme-i mezkûr rikâb-ı şehriyârîye resmen takdîme müsâ‘ade-i ‘aliyye
erzânî buyurulur ise kral-ı müşârunileyhin memnûn ve minnetdâr olacağı elçi-i mesfûr
tarafından ifâde ve niyâz-mend olmağın eğerçi nâme-i mezkûr bilâ-hediyye olup lâkin
tebrîknâme ve müceddeden elçi vürûdu ve sulhnâme makūlesinden olmayıp mücerred
izhâr-ı musâfât makūlesinden olduğundan başka kral-ı müşârunileyhin kemâl-ı mertebe
mütayyeb ve memnûn olacağı elçisinin takrîrinden münfehim olduğu re’îsülküttâb
efendi tarafından tahrîr olunan takrîr üzere müsâ‘ade-i hümâyûn-ı pâdişâhî erzânî
buyurulmağın ber-vech-i muharrer tebrîknâmesini mu‘tâd üzere bilâ-resm Bâbıâsafî'ye
getirdiği gün rikâb-ı hümâyûna teslîm edeceği krallık nâmesinin re’fetlü sadra‘zam
hazretlerine olan mektûbunu dahi taraf-ı tâmmü'ş-şeref-i âsafâneye teslîm eyledi.
Târih-i mezbûrda elçi-i mesfûr tebrîknâmesini teslîm içün bilâ-resm ber-mu‘tâd-ı
kâdîm bâb-ı cenâbı sadra‘zamîye geldikte kendü etbâ‘ı ve kendü atları ile gelip seng-i
rikâbda nüzûl ve misâfir odasında cüz’îce meks ve ‘Arzodası'na kaldırılıp iskemleye
ık‘âd olunduğu re’fetlü sadra‘zam hazretlerine ihbâr olundukta diğer odadan hareket ve
sa‘âdetlü kethüdâ bey ve kapucular kethüdâsı ağa bağalgîr ve re’îsülküttâb efendi ve
45
çavuşbaşı ağa ve tezkire-i evvel ve sânî ve mektûbî efendiler ve teşrîfâtî kulları pîşgâh-ı
âsafâneye düşüp ve çavuşân-ı dîvân ve ağayân ‘Arzodası'nda saff-ârây-ı kıyâm oldukları
hâlde teşrîf ve selâm ve alkış merâsimi icrâ ve ku‘ûd buyurulduğu gibi elçinin takrîri
tercüman-ı (15a) dîvân vesâtatıyla beyân ve getirdiği tebrîknâmeyi ‘arz eyledikte
re’îsülküttâb efendi alıp yasdık üzerine vaz‘ ve ba‘dehu krallık husûsu içün re’fetlü
sadra‘zam hazretlerine olan mektûbunu takdîm eyledikte anı dahi re’îsülküttâb efendi
ahz ve bâlîn üzerine vaz‘ ve iktizâ eden cevâbları verildiği gibi re’fetlü efendimize ve
elçiye pîşgîrler ve tatlu ve kahveler ve şerbet ve buhûrlar verilip ve elçinin koynuna bir
‘aded boyama ve bir ‘aded yağlık ve üç nefer mu‘teber adamlarına dahi birer boyama
verilip geldiği vech üzere i‘âde olunmuştur. Bundan ziyâde bir dürlü tekellüf olunmayıp
herkes destâr-ı ‘âdî ile bulunup ancak mu‘tâd üzere kîçe döşenmiştir. Bâlâda tahrîr
olunduğu üzere Sicilyateyn kralı olup bu esnâda İspanya krallığı irsen kendüsüne intikâl
etmek hasebiyle evlâdından birine Sicilyateyn krallığını tefvîz ve kendüsü İspanya kralı
olmak üzere İspanya cânibine ‘azîmet üzere idüğün hâvî Âsitâne'de mukīm olan orta
elçisine bu esnâda vürûd eden bir kıt‘a ihbârnâmesi eğerçi bilâ-hediyye olup lâkin
nâme-i mezkûrun vürûdu kemâl-i musâfâttan nâşî ve mücerred istihsâl-ı rızây-ı
hümâyûn-ı şehinşâhîyi bâdî olup vürûd eden nâme-i musâfât-ı dâ’imesi elçisi
ma‘rifetiyle rikâb-ı tâc-bahş-ı cihândârîye teslîm olunması ecell-i recâsı olduğun elçi-i
mesfûr inhâ vü iltimâs eylediğine binâ’en müsâ‘ade-i hümâyûn-ı husrevânî erzânî
buyurulmağın fî 24 S sene 173 târih-i mezbûrda elçi-i mesfûr Dîvân-ı Hümâyûn'a
gelmek içün çavuşbaşı ağânın yedi çiftesi Tophâne İskelesi'ne gönderilip ve elçi-i
mesfûr süvâr olmak içün dîvân rahtlu bir re’s ve etbâ‘ı içün dahi otuz dokuz re’s
eğerlenmiş atlar, berâtasız yedekçiler ile Kirec İskelesi'ne irsâl ve çavuşbaşı ağa selîmî
ve dîvân bisâtlu esb ve yirmi nefer mücevvezelü çavuşân ile Kirec İskelesi'ne varıp ağa-
yı mûmâileyh tarafından elçiye pîşgîr (15b) ve kahve ve şerbet ve buhûr verilip süvâr
olduklarında çavuşbaşı ağa sağda elçi-i mesfûr solda yürüyerek Alay Köşkü altına gelip
tevakkuf ve re’fetlü sadra‘zam hazretlerinin Dîvân-ı Hümâyûn'a teşrîflerin seyr ü temâşâ
eyledikten sonra Bâb-ı Hümâyûn'dan duhûl ve hâss fırun önünde sa‘âdetlü kethüdâ bey
hazretlerinin ‘avdetlerin dahi temâşâ eyledikten sonra Orta Kapu'da nüzûl edip Feth-i
46
Şerîf kırâ’eti hitâmına dek Orta Kapu arasında tevakkuf ve ârâm ve hitâmında Orta
Kapu'dan idhâl olunduğu esnâda yeniçeriyân-ı dergâh-ı ‘âlî şorbaya seğirttiklerin temâşa
edüp gelirken re’fetlü sadra‘zam hazretleri devât odasına teşrîf buyurup elçi-i mesfûr
Kubbe-i Hümâyûn'a idhâl ve tevkī‘î paşa20 hazretlerinin alt yanına vaz‘ olunan
iskemleye ık‘âd olunduğu ihbâr olundukta re’fetlü sadra‘zam hazretleri devât odasından
teşrîf ve tarafeyne selâm-dâde olarak sadr-ı ahkâma ku‘ûd ve bi'l-cümle kıyâm olunup
ve dîvân tercümanı vesâtatıyla elçinin hâtırı isti‘lâm olunurken re’îsülküttâb efendi telhis
kîsesini getirip mahalline vaz‘ ve ‘avdet eylediği gibi dîvân kurulup mesâlih-i ‘ibâd
ru’yet ve hitâm bulduğu sâ‘at yine re’îsülküttâb efendi gelip ‘arz istîzânını mutazammın
müheyyâ olan telhisi bağlayıp mühr-i hümâyûn ile mühürlenirken bi'l-cümle kıyâm ve
ba‘de't-temhir kethüdâ-yı bevvâbîn-i şehriyârî ile Enderûn-ı Hümâyûn'a irsâl olunup
vürûduna intizâr ve telhis-i mezkûr hatt-ı hümâyûn ile müşerrefen geldikte Kubbe-i
Hümâyûn kapusundan istikbâl ve takbîl ve alıp sadr-ı ahkâma teşrîflerinde zarfından
ihrâc ve telsîm ve ihfâ’en kırâ’et ve koyunlarına koyup ku‘ûd buyurulduğu gibi ta‘âm
gelmekle elçi-i mesfûr yalnızca re’fetlü sadra‘zam hazretlerinin sofrasında ve üçer nefer
mu‘teber adamları ve nâme-resân ve sır-kâtibi vezîr-i mükerrem tevkī‘î paşa hazretleri
ve defterdâr efendi sofralarında ve şıkk-ı sânî mülakkab efendi ile şıkk-ı sâlis efendi ber-
vech-i mu‘tâd sadreyn-i muhteremeyn hazerâtı sofrasında ıt‘âm ve ba‘de't-ta‘âm teşrîfâtî
(16a) kulları, sadra‘zam hazretlerine gülâb; ve matbah emîni buhûr verdikte vekilharc-ı
hâssa ve yamağı dahi elçi-i mesfûra gülâb ve buhûr verdikten sonra bâ-istîzân elçi-i
mesfûr kaldırılıp Dîvânhâne-i ‘Atîk pîşgâhında rûznâmçe-i hümâyûn kaydı ve sâbıkları
mûcebince hil‘atler ilbâs olunup âmâde olduktan sonra ber-mu‘tâd-ı kadîm ibtidâ
yeniçeri ağası re’sen ‘arza girip çıktığı gibi sadreyn-i muhteremeyn hazerâtı Kubbe-i
Hümâyûn'dan kaldırılıp anlar dahi ‘arza duhûl ve Bâbüssa‘âde hâricinde çıktıkları sâ‘at
re’fetlü sadra‘zam hazretleri sîm ‘asâ darbı işâretiyle Kubbe-i Hümâyûn'dan hareket ve
‘arza teşrîflerinde sadreyn hazerâtı Bâbüssa‘âde hâricinde selâmlayıp hânelerine ‘avdet
ve re’fetlü sadra‘zam hazretleri ‘arza duhûllerinde ‘akablarınca ber-vech-i mu‘tâd tevkī‘î
20 Derkenar: “Ol târihte tevkī‘î vüzerâdan imiş.” vr. 15b.
47
paşa hazretleri duhûl ve bu def‘a müceddeden mansıb olmak21 hasebiyle ‘arza duhûlleri
mu‘tâd olanlardan yeniçeri ağası ve kul kethüdâsı dahi ‘arza duhûl ve çıktıkları gibi
kapu ağası işâretiyle elçi-i mesfûr altı nefer mu‘teber ademleriyle ‘arza idhâl olunup
getirdiği nâmesini huzûr-ı hümâyûnda ibtidâ mîr-‘alem-i şehriyârîye teslîm; ol dahi
vezîr-i mükerrem tevkī‘î paşa hazretlerine; anlar dahi alıp re’fetlü sadra‘zam
hazretlerine; anlar dahi alıp taht-ı hümâyûn-ı husrevânî kenarına vaz‘ ve takrîri Dîvân-ı
Hümâyûn tercümanı vesâtatıyla ‘arz ve iktizâ eden cevâbı lisân-ı hümâyûn-ı
şehriyârîden birkaç kelime-i dürer-bâr ile sâdır olduğu gibi re’fetlü sadra‘zam hazretleri
tarafından Dîvân-ı Hümâyûn tercümanı vesâtatıyla elçi-i mesfûra ifâde olduğu sâ‘at
i‘âde ve Bâbüssa‘âde'den taşra çıktığı gibi meks etmeyip doğru Orta Kapu'dan esblerine
süvâr ve bi'l-cümle erbâb-ı dîvân çıkıncaya dek hâss fırun tarafında süvâren temâşâ
eyledikten sonra çavuşlar kâtibi ve emîni ve çavuşân-ı dîvân ile iskeleye ‘avdet ettirildi.
Kânun olmamağla ‘avdette çavuşbaşı ağa gitmemiştir.
(16b) Tebrîk-i Cülûs-ı Hümâyûnu Hâvî Rusya Tarafından Vürûd Eden Orta
Elçisinin Ber-mu‘tâd-ı Kadîm İstikbâli Resmi Fî 10 ZA [Zilka‘de] Sene 173
Yevm-i mezkûrda elçi-i mesfûr Ayastefanos'tan kalkıp Galata'da tahsis kılınan
konağına nüzûl edeceği muhakkak olmağla sâbıklarına mukāyese ve tatbik ile dergāh-ı
‘âlî kapucubaşılarından Duhânî ‘Abdi Ağa selîmî ve ferrâce semmûr kürk ve dîvân
bisâtlu esb ile ve mihmândâr-ı cedîd ta‘yîn buyurulan gediklilerden şehr havâlesi ‘Ali
ağa mücevveze ve erkân kürk ve kemer rahtlu esb ve çavuşlar kâtibi ve emîni ağa ve
halîfe-i teşrîfâtî ve kulaguz ve haberci çavuş ve yirmi beş nefer çavuşân-ı dîvân cümlesi
mücevveze ve ferrâceleriyle ve elçi-i mesfûr süvâr olmak içün ağır kemer rahtlu ve
pesend kesmelü bir re’s ve etbâ‘ı içün otuz dokuz re’s eğerlenmiş atlar şadırvân ahûru
21 Bu kelimenin, “mansub” olması gerekir. Hataen “mansıb yazılmış olmalıdır.
48
tarafından berâtasız yedekçiler ile ve şadırvân kethüdâsı destâr-ı ‘âdî ile ve elçi üzerine
ta‘yîn olunan yeniçeri ortasının çorbacısı balıkçın ve neferâtı kîçe ve ellerinde değnek ile
yevm-i mezbûrda sâ‘at üçte iken bi'l-cümle oluklu bayır bâlâsında Yeğen Paşa Çiftliği
ile Râmî Paşa Çiftliği mâ-beyninde vâkı‘ bir dıraht-ı sâye-dâr altında mevcûd bulunup
elçi-i mesfûr geldikte kapucubaşı ağanın sol tarafına bâlîn üzerine oturup kapucubaşı
tarafından pîşgîr ve tatlu ve kahve ve şerbet ve buhûr merâsimi icrâ olduktan sonra
kapucubaşı ağa sağda ve mihmândâr-ı cedîd ‘Ali Ağa solda, elçi-i merkūm ortada ve
mihmândâr-ı ‘atîk ve sâ’irleri zîrde mesfûr tertîb-i alay ile yürüyüp İdris Köşkü Bayırı
verâsından, Fil Köprüsü'nden güzer ve Mîrahûr Köşkü Köprüsü'nden mürûr ve tarîk-i
caddeden Galata'da âmâde olunan konağına nüzûl ve yukaru çıkıp kahve ve şerbet ve
buhûr verildikten sonra ‘avdet olunmuştur.
Tertîb-i Alay-ı Elçi-i Mesfûr
(17a) İbtidâ yeniçeriler, kîçe ile ikişer ikişer; ba‘dehu çavuşân-ı dîvân, mücevveze
ile; ba‘dehu elçinin yedekleri ve çukadârları; ba‘dehu şadırvân ahûrundan gelen atlara
süvâr olan elçinin adamları; ba‘dehu ahûr kethüdâsı, destâr-ı ‘âdî ile; ba‘dehu
mihmândâr-ı ‘atîk ve çorbacı, kuka ile; ba‘dehu du‘âcı ve halîfe-i teşrîfât, mücevveze
ile; ba‘dehu çavuşlar kâtibi ve emîni, mücevveze ile; ba‘dehu kapucubaşı ağa sağda ve
mihmândâr-ı cedîd solda ve elçi-i mesfûr ortada, etbâ‘ı gerüde yürümüştür.
Elçi-i Mesfûra Meyve İrsâli
Ertesi günü taraf-ı âsafâneden elçi-i mesfûra meyve ve şükûfe irsâl olunmuştur.
Meyve, sepet: 40 ‘aded; şükûfe, tabla: 8 ‘aded. Bunlar dîvân tercümanı ile irsâl olundu.
49
Tebrîk-i Cülûs-ı Hümâyûn İçün Rusya Tarafından Vürûd Eden Orta Elçinin
Resmen Bâbıâsafî'ye Gelip Mektûbunu Teslîm Etmesi. Fî 26 RA [Rebiülevvel]
Sene 173
Elçi-i mesfûr kraliçesi ve başvekîli tarafından re’fetlü sadra‘zam hazretlerine olan
mektûblarını teslîm içün Bâbıâsafî'ye getirilmesi muktezi olduğundan mâ‘adâ hâlen
Âsitâne-i Sa‘âdet'te mukīm Moskov kapu kethüdâsının bu def‘a müceddeden kemâkân
kapu kethüdâlıkta takrîr ve ibkā olunduğun müş‘ir rikâb-ı kâmyâb-ı husrevânîye bir kıt‘a
başka nâmesi olup anın dahi mektûbunu teslîm içün kapu kethüdâsı mesfûr dahi elçi-i
mesfûr ile bi'l-ma‘iyye Bâb-ı Sadrı‘âlî'ye getirilmek irâde buyurulmağın eğerçi bilâ-
hediyye sâde bir tebrîknâme ile gelen elçiler bilâ-resm Bâbıâsafî'ye gelip tebrîknâmesini
sadra‘zam hazretlerine teslîm fi'l-asl rusûm-ı müstedîmeden olup ancak bundan akdem
cülûs-ı hümâyûnu hâvî taraf-ı hazret-i cihândâriden Moskov kraliçesine tahrîr olunan
nâme-i hümâyûn-ı husrevânî Françe ve İngiltere ve Felemenk krallarına tahrîr olunup
Bâbıâsafî'de bilâ-resm balyoslarına teslîm olunduğu misillü kapu kethüdâsına (17b)
teslîm olunmayıp sâbıkları üzere der-i devlet-medârdan mahsûs elçi ile Moskov
kraliçesine irsâl olunmağla Moskov kraliçesi tarafından dahi tebrîk-i cülûs-ı hümâyûnu
hâvî tebrîknâmesini mahsûs Moskov orta elçisi ile vürûd eylediğinden mâ‘adâ ber-vech-
i muharrer der-i devlet-medârda mukīm kapu kethüdâsının müceddeden ibkā ve takrîrini
hâvî rikâb-ı hümâyûn-ı şehinşâhîye başka bir kıt‘a nâmesi olup zikr olunan kapu
kethüdâlık nâmesi rikâb-ı hümâyûna bilâ-hediyye resm üzere takdîm ve teslîm olunmak
rusûm-ı kadîmeden olmağla bu def‘a dahi sâbıkı üzere hareket olunmak irâde
buyurulmağın evvel-emirde mektûblarını teslîm içün resmen Bâbıâsafî'ye getirilmekle
sâbıkı üzere kapu kethüdâsı kendü kayığı ile ve elçi-i mesfûr içün çavuşbaşı ağanın yedi
çiftesi Tophâne İskelesi'ne irsâl ve mesfûrların rukûbları içün dîvân rahtlu ve ‘abâyilü iki
re’s ve etbâ‘ları içün kırk re’s eğerlenmiş esbler berâtasız yedekçiler ile Kirec
50
İskelesi'nde mevcûd bulunmak içün çavuşbaşı ağa tarafından mîrahûr-ı evvel-i şehriyârî
ağaya ‘ilmuhaber tezkiresi tahrîr ve çavuşbaşı ağa selîmî ve ferrâce ve dîvân bisâtlu esb
ve çavuşlar kâtibi ve emîni ve otuz nefer mikdârı çavuşân mücevvezeleriyle Kirec
İskelesi'ne varılıp delî22 ve gönüllüyân ve tatarân ve şâtırân ve matharacı ve tüfenkçiyân-
ı sadrı‘âlî Bâbıâsafâne'de aşağı meydanda bir mikdâr ağayân Dîvânhâne'de ve otuz nefer
çavuşân-ı dîvân ve sadra‘zam ağaları bi'l-cümle mücevvezeleriyle ‘Arzodası'nda yemîn
ve yesâr saff-ârây-ı ârâm oldukları hâlde elçi-i mesfûr Kirec İskelesi'nde süvâr oldukta
çavuşbaşı ağa sağda, elçi solda, kapu kethüdâsı geride bu tertîb üzere gelinip binek
taşında nüzûl ve misâfir odasında cüz’îce tevakkuftan sonra ‘Arzodası'na kaldırılıp vaz‘
olunan iskemlelerine ık‘âd olunduğu ihbâr olundukta re’fetlü sadra‘zam hazretleri diğer
odadan kallâvî ve erkân semmûr kürk ile hareket ve kethüdâ bey (18a) selîmî ve
kapucular kethüdâsı ağa mücevveze ile koltuğa girip çavuşbaşı ağa ve rei’sülküttâb
efendi ve tezkire-i evvel ve sânî ve mektûbî efendi ve bu mevhûmü'l-vücûd-ı bî-vücûd
pîşgâh-ı cenâb-ı âsafîde yürüyerek ‘Arzodası'na teşrîf ve selâm ve alkış merâsimi icrâ ve
mesfûrların yegân yegân takrîrleri hitâmında mektûblarını ferden ferden uzattıklarında
re’îsülküttâb efendi alıp bâlîn üzerine vaz‘ ve cevâbları verildikten sonra tatlu ve pîşgîr
ve şerbet ve buhûr merâsimi icrâ ‘akabinde mesfûrlara birer sevb hil‘at-i fâhire-i
mülükâne ilbâs ve etbâ‘larına, ma‘a-müslümânân, altmış sevb hil‘atler giydirilip i‘âde
olunmuştur. Ancak ‘avdette, çavuşbaşı ağanın gitmesi mu‘tâd olmamağla, çavuşlar
kâtibi ve emînî ve çavuşân-ı dîvân ile ‘avdet ettirildi.
Mesfûr Moskov Elçisinin Dîvân-ı Hümâyûna Getirilmesi Fî 6 Z [Zilhicce]
Sene 173
Yevm-i mezbûrda tebrîk-i cülûs-ı hümâyûn-ı husrevânîyi hâvî nâme ile vürûd eden
22 Bu kelime metinde hataen “delîl” şeklinde yazılmıştır.
51
Moskov orta elçisi bilâ-hediyye yalnız sâde tebrîknâme ile gelip ve bu misillü düvel-i
sâ’ire tarafından sâde tebrîknâme teslîm eden balyoslar kendü atlarıyla bilâ-resm
Bâbıâsafî'ye gelip vürûd eden tebrîknâmeyi cenâb-ı sadâret-penâhîye teslîm ederdi.
Lâkin bundan akdem taraf-ı hümâyûn-ı husrevânîden tahrîr buyurulan tebşirnâme-i
şehinşâhî Âsitâne'de mukīm kapu kethüdâsına verilmeyip hâcegân-ı dîvâniyyeden Şehdî
‘Osman Efendi sefâretiyle Moskov kraliçesine irsâl olunduğundan başka hâlen Âsitâne-i
Sa‘âdet'te mukīm kapu kethüdâsının bu def‘a dahi kemâ-kân kapu kethüdâlıkta ibkā ve
takrîrini mutazammın rikâb-ı hümâyûna başka bir kıt‘a nâmesi olup ikisini birden rikâb-ı
kâmyâb-ı husrevânîye teslîm ve ol takrîb ile elçi-i mesfûr ve kapu kethüdâsı ma‘an
Dîvân-ı Hümâyûn'a getirilmek irâde buyurulmağla elçi-i mesfûr süvâr olmak içün dîvân
rahtlu ve ‘abâyilü iki re’s ve etbâ‘ları içün kırk re’s atlar berâtasız yedekçiler ile, Kirec
İskelesi'ne (18b) irsâl ve çavuşbaşı ağa esvâb-ı dîvânî ve çavuşlar kâtibi ve emînî otuz
nefer mikdârı çavuşân-ı dîvân ile Kirec İskelesi'ne varıp süvâr olduklarında çavuşbaşı
ağa sağda ve elçi solda kapu kethüdâsı geride Alay Köşkü altına gelip saff-beste-i
tevakkuf ve ârâm ve re’fetlü sadra‘zam hazretlerinin dîvân-ı hümâyûna teşrîflerin seyr ü
temâşâdan sonra Bâb-ı Hümâyûn'dan duhûl ve Orta Kapu'da nüzûl ve Feth-i Şerîf
kırâ’eti hitâmına dek meks ü ârâm edip yeniçeriler şorbaya seğirttikleri vakit Orta
Kapu'dan idhâl olunup Kubbe-i Hümâyûn'a gelirken re’fetlü sadra‘zam hazretleri sadr-ı
ahkâmdan kalkıp devât odasına teşrîf eyledikten sonra elçiler Kubbe-i Hümâyûn'a idhâl
ve nişâncı paşa hazretlerinin alt yanında vaz‘ olunan iskemlelere ık‘âd olunduğu gibi
re’fetlü sadra‘zam hazretleri devât odasından kalkıp Kubbe-i Hümâyûn'a teşrîf
buyurduklarında bi'l-cümle erbâb-ı dîvân kıyâm ve sadr-ı ahkâma ku‘ûd buyurup elçinin
hâtırı dîvân tercümanı vesâtatıyla isti‘lâm olunduğu gibi re’îsülküttâb telhis kîsesini
getirip mahalline vaz‘ eylediği gibi dîvân kurulup mesâlih-i ‘ibâd ru’yet ve hitâm
bulduğu gibi re’îsülküttâb efendi gelip ‘arz istîzânını hâvî telhis, huzûr-ı âsafîde
bağlanıp mühr-i hümâyûn ile mühürlenirken bi'l-cümle kıyâm ve ba‘de't-temhir kethüdâ-
yı bevvâbîn-i şehriyârî ile rikâb-ı hümâyûna irsâl ve vürûduna intizâren tevakkuf olunup
ve geldikte re’fetlü sadra‘zam hazretleri Kubbe-i Hümâyûn kapusunda istikbâl ve takbîl
ve alıp makāmlarına geldikte kıyâmen feth ve ihfâ’en kırâ’et ve tekrar telsîm ve
52
koyunlarına koyup ku‘ûd buyurdukları gibi ta‘âm gelmekle elçi-i mesfûr yalnız
sadra‘zam sofrasında ve kapu kethüdâsı-i mesfûr mu‘tâd üzere nişâncı paşa hazretleri
sofrasında, yalnızca, ve sâ’ir beyzâdegân defterdâr efendi sofrasında ve kusûr-ı etbâ‘ları
mermer sütûnlar altında ta‘âm ve ba‘de'ta‘âm teşrîfâtî ile matbah emîni kubbe-neşînâna
gülâb ve buhûr verir iken vekîlharc-ı hâssa ve refîkî mesfûrlara gülâb ve buhûr verip
(19a) ve cüz’îce tevakkuftan sonra mesfûrları bi'l-istîzân teşrîfâtî efendi kaldırıp
Dîvânhâne-i ‘Âtîk pîşgâhında elçiye ve kapu kethüdâsına hâssü'l-hâss iki sevb hil‘atler
ilbâs ve etbâ‘larına dahi büyük rûznâmçe kaydı mûcebince hil‘atler giydirilip ve
mecmû‘u, ma‘a elçiyân, on bir nefer beyzâdegân ve sır kâtibleriyle ‘arza duhûl ve
‘arzdan çıktıkları gibi doğru Orta Kapu'ya gidip hâss fırûn önünde süvâren ârâm ve bi'l-
cümle erbâb-ı dîvân çıkıp tamam olduktan sonra ‘avdet ettirilip ancak kānûn olmadığı
ecilden ‘avdette çavuşbaşı ağa gitmeyip çavuşlar kâtibi ve emîni ve çavuşân-ı dîvân ile
i‘âde olundu.
Fî 8 CA [Cemaziyelevvel] Sene 173. Tebrîk-i Cülûs-ı Hümâyûnu Hâvî Tebrîknâme
ile Vürûd Eden Leh Orta Elçisinin Ber-mu‘tâd-ı Kadîm İstikbâli Resmidir
Elçi-i mesfûrun Ayastefanos'a gelip beytûtet eylediği ihbâr olunmağla ertesi yevm-i
mezbûrda istikbâl içün kapucu başı Duhânî ‘Abdi Ağa selîmî ve erkân kürk ve dîvân
bisâtlu esb ve çavuşlar kâtibi ve emîni otuz nefer mücevvezelü çavuşân ile ve ta‘yîn
olunan ortanın çorbacısı balıkçın ile sâ‘at üçte iken Fil Köprüsü'nde vâkı‘ çeşme
suffesinde mevcûd olup ve elçi-i mesfûr süvâr olmak içün ağır kemer rahtlu ve eşme
kesmelü bir re’s ve etbâ‘ı içün otuz dokuz re’s atlar berâtasız yedekçiler ile mahall-i
mezbûrda mevcûd ettirilmişti. Elçi-i mesfûr geldikte kapucubaşı ağanın ihrâmları
üzerine oturup hemân tatlu ve pîşgîr ve kahve ve şerbet ve gülâb verildiği gibi herkes
mücevvezesin giyip süvâr ve zîrde mastûr alay ile pol-ı pilden ve Mîrahûr Köprüsü'nden
mürûr ber-vech-i mu‘tâd gümrük emîni ma‘rifetiyle Galata'da îcâd ve dört yüz elli
53
guruşa ferşîde kılınan konağına nüzûl ve ‘avdet olunmuştur.
Tertîb-i Alay
(19b) İbtidâ ta‘yîn olunan ortanın yeniçeri neferâtı kîçe ile ikişer ikişer; ba‘dehu
çavuşân-ı dîvân, mücevveze ile; ba‘dehu elçinin yedekleri ve şâtırları; ba‘dehu şadırvân
atlarına binen beyzâdegân; ba‘dehu ahûr kethüdâsı, destâr-ı ‘âdî ile, ve çorbacı ağa kuka
ve muvahhidî kürk ile; ba‘dehu senâhân çavuş ve halîfe-i teşrîfâtî; ba‘dehu emîn ve
kâtib-i çavuşân, mücevveze ile; ba‘dehu kapucubaşı ağa, selîmî ve erkân kürk ve dîvân
bisâtlu esb ile sağda ve elçi solda ve kendü mihmândârı elçinin solunda, destâr-ı ‘âdî ile;
ba‘dehu elçinin ba‘zı hademesi ve ‘arabaları. Bu tertîb üzere Fil Köprüsü'nden mürûr ve
Galata'da konağına nüzûl olundu. İki gün mürûrundan sonra ber-mu‘tâd-ı kadîm on tabla
meyve ve beş tabla şükûfe dîvân tercümanı ile irsâl ve resm-i ‘âdî üzere hâtırı su’âl
buyuruldu.
Sûreti Buyuruldu
Düvel-i Nasârâ Elçilerinin Ayasofya Câmi‘i'ni Ziyâret İçün Verilen Musahhah
Buyuruldu. Fi 18 R [Rebiülâhir] Sene 173
Asitâne-i Sa‘âdet'te vâkı‘ selâtîn cevâmi‘i kayyumbaşıları Asitâne-i ‘Aliyye'ye vürûd
eden düvel-i nasârâ elçileri Ayasofya-ı Kebîr ve selâtîn-i ‘izâm cevâmi‘ini ziyâret ile
‘uluvv-i şân ve nezâhet-i İslâm-ı müşâhede eylemelerine mesâğ-ı şer‘î olduğu ecilden
hâlen Rusya elçisi dahi işbu pençşenbih günü cevâmi‘-i mezkûreyi ziyâret istid‘âsında
54
olmağın imdi ta‘yîn olunan mihmândâr ve yasakçıları ma‘rifetleriyle öteden berü
olageldiği vech üzere ziyâretlerine mümâna‘at olunmaya deyü.
Fî 11 CA [Cemaziyelevvel] Sene 173. Bundan akdem bâlâda tahrîr olunduğu üzere
Sicilyateyn kralı tarafından tebrîk-i cülûs-ı hümâyûnu hâvî Âsitâne'de mukīm balyosu
vesâtatıyla rikâb-ı hümâyûna takdîm olunmak içün irsâl eylediği tebrîknâmesi henüz
teslîm olunmaksızın kral-ı müşârunileyhe İspanya krallığı bi'l-verâse teveccüh eylediği
ecilden Sicilyateyn krallığını evlâdından birine verip ve kendüsü İspanya cânibine ‘âzim
ve râhî olmak üzere idüğün müş‘ir vâkı‘ olan ahvâlini dergâh-ı felek-i iştibâh-ı
husrevâneye inhâ ve i‘lân ve öteden berü devlet-i ‘aliyye-i ebediyyü'l-bünyâna olan
sadâkat ve istikāmetini beyân zımnında bir kıt‘a sadâkatnâmesi vârid olmağın zikr
olunan iki (20a) kıt‘a nâmesi bundan akdemce Âsitâne'de mukīm orta elçisi vesâtatıyla
dîvân-ı hümâyûnda resmen takdîm olunmuştu. Hâlen iktizâ eden cevâbnâme-i hümâyûn
yine resmen Bâb-ı Âsafâne'de verilmek irâde buyurulmağın yevm-i mersûmda elçi-i
mesfûr süvâr olmak içün dîvân rahtlu bir re’s ve etbâ‘ı içün yirmi beş re’s atlar Kirec
İskelesi'ne irsâl ve çavuşbaşı ağanın yedi çiftesi Tophâne İskelesi'ne gönderilip ve
çavuşbaşı ağa selîmî ve erkân kürk ve dîvân bisâtlu esb ve yirmi nefer mücevvezelü
çavuşân ile Kirec İskelesi'ne varıp elçi-i mesfûr geldikte kireccibaşı odasında kahve ve
şerbet ve buhûr verildikten sonra süvâr olundukta çavuşbaşı ağa sağda ve elçi solda gelip
binek taşında nüzûl ve misâfir odasında cüz’îce tevakkuf ve bâ-istîzân ‘Arzodası'na
kaldırılıp iskemleye ık‘âd ve bu esnâda şâtırân ve delü ve gönüllüyân ve tatarân aşağı
meydanda ve yirmi nefer mücevveze[lü] ağayân ve mücevvezelü çavuşân ‘Arzodası'nda
saff-ârây-ı ârâm oldukları hâlde re’fetlü sadra‘zam hazretleri diğer odadan destâr-ı ‘âdî
ve erkân kürk ile hareket buyurdukta kethüdâ bey ve kapucular kethüdâsı ağa destâr-ı
‘âdî ile koltuğa girip ve re’îsülküttâb efendi ve çavuşbaşı ağa ve tezkireciler ve mektûbî
efendi ve bu ‘abd-ı mevhûmü'l-vücûd kafesî destâr ve erkân ile pîşgâh-ı âsafânede
yürüyerek teşrîf ve selâm ve alkış merâsimi icrâ ve ku‘ûd buyurulduğu gibi elçinin
takrîri dîvân-ı hümâyûn tercümanı vesâtatıyla ‘arz ve cevâbı dahi elçiye ifâde olunduğu
55
gibi tatlu ve kahve ve şerbet ve buhûr verilip yirmi sevb hil‘atler ilbâs ve elçinin
koynuna yağlık ve yemenî vaz‘ ve sır-kâtibine ve baş tercümanına ve iki nefere dahi
boyamalar verilip tamam olduktan sonra re’îsülküttâb efendi ve çavuşbaşı ağa ve
tezkireci efendiler ve mektûbî efendi temennâ edip ve taşra ‘azîmet ve diğer odadan
nâme-i hümâyûnu re’îsülküttâb efendi zîver-i eyâdî-i ta‘zîm ve çavuşbaşı ağa dahi sîm
‘asâ ile önüne düşüp (20b) yere darb ederek ‘Arzodası vasatına geldikte re’fetlü
sadra‘zam hazretleri makāmlarından hareket ve ‘Arzodası vasatında istikbâl ve nâme-i
hümâyûnu alıp takbîl buyurduklarında alkış olunup ve zîver-i dest-i tebcil ile
makāmlarına teşrîf ve kā’im oldukları hâlde elçiye teslîm ve taraf-ı âsafâneden tahrîr
olunan mektûbu dahi mektûbî efendi huzûr-ı âsafânede teslîm ve nâme-i hümâyûnun
altına idrâc ve ol vechile elçi-i mesfûr hemân ‘avdet ettirilmekle nâme-i hümâyûnu elçi-i
mesfûr seng-i rikâba dek el üzerinde getirip esbe süvâr olur iken sır-kâtibine teslîm, ol
dahi el üzerine alıp ‘avdet eylemişlerdir. Ancak mu‘tâd olmamağla çavuşbaşı ağa
gitmeyip emîn ağa ve kâtib efendi ve çavuşân ile i‘âde olunmuştur.
Tebrîk-i Cülûs-ı Hümâyûn İçün Leh Kralı Tarafından Vürûd Eden Orta Elçisinin
Resmen Dîvân-ı Hümâyûna Gelip Nâme ve Hediyyesin Teslîm Eylemesi. Fî 19
CA [Cemaziyelevvel] Sene 173
Yevm-i mezkûrda Leh kralı orta elçisi tebrîk-i cülûs-ı hümâyûnu hâvî getirdiği nâme
ve hediyyesin teslîm içün dîvân-ı hümâyûna getirilmekle mesfûrun rukûbu içün dîvân
rahtlu bir re’s ve etbâ‘ı içün otuz dokuz re’s eğerlenmiş atlar berâtasız yedekçiler ile
Kirec İskelesi'ne ve çavuşbaşı ağanın yedi çiftesi Tophâne İskelesi'ne irsâl olunup elçi-i
mesfûr dîvân gicesi vaktiyle yanaştıkta Kireccibaşı odasına çıkarılıp çavuşbaşı
tarafından tatlu ve kahve ve şerbet ve buhûr verilip süvâr olduklarında çavuşbaşı ağa
sağda ve elçi solda ve mihmândârı ilerüde yürüyüp Alay Köşkü altında tevakkuf ve ârâm
ve re’fetlü sadra‘zam hazretlerinin dîvân-ı hümâyûna teşrîflerin seyr ü temâşâ eyledikten
56
sonra ‘akablarınca gelip Bâb-ı Hümâyûn'dan duhûl ve Orta Kapu'da nüzûl edip Feth-i
Şerîf kırâ’eti hitâmına dek tevakkuf ve ârâm ve yeniçeriyân şorbaya seğirdecekleri
zaman Orta Kapu'dan içerüye idhâl ve Kubbe-i Hümâyûn'a tekarrub eyledikte sadra‘zam
hazretleri (21a) devât odasına teşrîf ve elçi gelip nişâncı paşa hazretlerinin alt yanında
vaz‘ olunan iskemleye ık‘âd olunduğu gibi sadra‘zam hazretleri Kubbe-i Hümâyûn'a
teşrîf ve sadr-ı ahkâma ku‘ûd buyurduklarında dîvân tercümanı vesâtatıyla elçinin hâtırı
isti‘lâm ve bu esnâdâ re’îsülküttâb efendi telhis kîsesini getirip mahalline vaz‘ ve
Kubbe-i Hümâyûn'dan taşra çıktığı sâ‘at dîvân kurulup mesâlih-i ‘ibâd ru’yet ve tamam
olduğu gibi ‘ulûfe kîselerini mehterbaşı ağa getirip huzûr-ı âsafîde vaz‘a şürû‘ ve ber-
vech-i tahmin nısf mertebesi vaz‘ olundukta re’îsülküttâb efendi Kubbe-i Hümâyûn'a
duhûl ve ‘arz istîzânını hâvî telhisi huzûr-ı âsafîde bağlayıp mühr-i hümâyûn ile
mühürlenirken bi'l-cümle kıyâm ve zarfına vaz‘ ve kethüdâ-yı bevvâbîn-i şehriyârî ile
rikâb-ı hümâyûna irsâl ve hatt-ı hümâyûn ile müşerrefen geldikte sadra‘zam hazretleri
Kubbe-i Hümâyûn kapusunda istikbâl ve takbîl ve alıp makāmlarına teşrîf ve kıyâmen
ve ihfâ’en kırâ’et ve telsîm ve koyunlarına vaz‘ ve ku‘ûd buyurdukları gibi re’îsülküttâb
efendi dâmen-bûs ve taşra çıktığı sâ‘at yeniçeri efendisi ve kul kethüdâsı mizâcsız
olmağla kānûn üzere vekîli olan ocak başçavuşu Kubbe-i Hümâyûn'a duhûl ve dâmen-
bûs edip kubbe-i sânî kapusu kurbunda köşede durdukları gibi büyük rûznâmçe-i evvel
efendi icmâl defterini kırâ’et ve ‘ulûfe verilmeğe başlanıp hitâmında ber-mûceb-i defter-
i rûznâmçe hil‘atler ilbâs ve tamam olduğu gibi ta‘âm geldikte yalnız elçi sofra-i
sadra‘zamîde ve sekiz nefer mu‘teber adamları vezîr tevkī‘î paşa ve defterdâr efendi
sofralarında ıt‘âm ve ba‘de't-ta‘âm teşrîfâtî re’fetlü sadra‘zam ile kubbe-nişînâna gülâb
ve matbah-ı ‘âmire emîni buhûr vermekle vekîlharc-ı hâssa ile yamağı dahi elçiye gülâb
ve buhûr verip ve cüz’îce tevakkuftan sonra teşrîfâtî bi'l-istîzân elçiyi kaldırıp eski
Dîvânhâne pîşgâhında elçiye bir sevb hâssü'l-hâss hil‘at ve etbâ‘ına otuz sevb hil‘atler
ilbâs (21b) ve ‘arza girecekler girip çıktıktan sonra on nefer ademisiyle ‘arza idhâl ve
çıktıkta doğru Orta Kapu'da süvâr ve bi'l-cümle erbâb-ı dîvân çıkınca temâşâ edip
‘avdette mu‘tâd olmamağla çavuşbaşı ağa gitmeyip çavuşlar kâtibi ve emîni ile i‘âde
olundu. Elçi-i mesfûrun getirdiği hediyyesinin müfredâtı kalem-i teşrîfâtta ‘ale'l-infirâd
57
zabt olunmuştur. Bu def‘a vâkı‘ olan dîvân ‘ulûfeye tesâdüf ile re’fetlü sadra‘zam
hazretlerine kürk ilbâs olunmağla ber-vech-i mu‘tâd dâmen-bûs edenler:
Tevkī‘î paşa, defterdâr takımı, ba‘dehu mîr-‘alem takımı ba‘dehu sipâh ve silahdâr
ve bölükât, ba‘dehu çavuşbaşı ve kapucular kethüdâsı ve saka başı ve teşrîfâtî dâmen-
bûs eylediler.
Moskov Elçisine ‘Avdetnâme Teslîmi23
Bundan Akdem Tebrîk-i Cülûs-ı Hümâyûn İçün Moskov Kraliçesi Tarafından
Vürûd Eden Orta Elçisine Dîvân-ı Hümâyûnda ‘Avdetnâme-i Hümâyûn
Verilmesi. Fî 7 Ş [Şa‘ban] Sene 1173
Elçi-i mesfûr bilâ-hediyye yalnız sâde tebrîknâme ile gelip ve bu misillü düvel-i
nasâra tarafından sâde tebrîknâme teslîm eden balyos bilâ-resm Bâbıâsafî'ye gelip
tebrîknâmesi cenâb-ı sadaret-penâhîye teslîm ve ba‘dehu cevâbnâme verilmek dahi
iktizâ eylese yine Bâb-ı Âsafâne'de bilâ-resm iktizâ ederdi. Lâkin bundan akdem taraf-ı
hümâyûn-ı husrevânîden tahrîr buyurulan tebşirnâme-i hümâyûn Âsitâne'de mukīm kapu
kethüdâsına verilmeyip hâcegân-ı Dîvân-ı Hümâyûn'dan Şehdî ‘Osman Efendi
sefâretiyle irsâl olunduğundan nâşî Moskov kraliçesi tarafından dahi tahrîr olunan
tebrîknâme mahsûs elçisi ile vürûd edip ve yine bilâ-hediyye olmağla Bâbıâsafâne'de
teslîm olunmak iktizâ ederdi. Ancak hâlen Âsitâne'de mukīm olan kapu kethüdâsının bu
def‘a dahi kemâ-kân kapu kethüdâlıkta ibkā ve takrîrini mutazammın rikâb-ı hümâyûna
23 Bu başlık muhtemelen kalemde rahat bulunması için, sonradan ilâve edilmiş bir yan başlıktır.
58
başka bir kıt‘a nâmesi olmak vesîlesiyle bâlâda tahrîr ve tebyin olunduğu vech üzere
(22a) ikisi birden rikâb-ı hümâyûna getirilmek takrîbiyle mukaddemâ tebrîknâmesi bilâ-
hediyye teslîm olunmuştu. Bu sûrette hâlen ‘avdetnâmesi dahi dîvân-ı hümâyûnda teslîm
olunmak iktizâ etmekle elçi-i mesfûr süvâr olmak içün dîvân rahtlu bir re’s ve etbâ‘ı
içün otuz dokuz re’s atlar Kirec İskelesi'ne ve çavuşbaşı ağanın yedi çiftesi Tophâne
İskelesi'ne gönderilip ve çavuşbaşı ağa uslûb-ı dîvânî ve yirmi nefer çâvuşân-ı dîvân ve
‘asesbaşı ve subaşı Kirec İskelesi'ne varıp elçi-i mesfûr geldikte çavuşbaşı ağa tarafından
tatlu ve kahve ve şerbet ve buhûr verilip süvâr olduklarında çavuşbaşı ağa sağda, elçi
solda Alay Köşkü altına gelip tevakkuf ve re’fetlü sadra‘zam hazretlerinin Dîvân-ı
Hümâyûn'a teşrîflerin temâşâ ve ‘akablarında Saray-ı Hümâyûn'a gelip Orta Kapu'da
nüzûl ve Feth-i Şerîf tilâveti hitâmında içerüye idhâl ve yeniçerilerin şorbaya
seğirttiklerin seyr ederek Kubbe-i Hümâyûn'a gelirken re’fetlü sadra‘zam hazretleri
devât odasına teşrîf ve elçi-i mesfûr Kubbe-i Hümâyûn'da tevkī‘î paşa hazretlerinin alt
yanında vaz‘ olunan iskemleye ık‘âd olunduğu re’fetlü vezîr-i a‘zam hazretlerine ihbâr
olundukta devât odasından hareket ve Kubbe-i Hümâyûn'a teşrîf ve sadr-ı ahkâma ku‘ûd
buyurdukları gibi dîvân tercümanı vesâtatıyla elçinin hâtırı su’âl olunduğu gibi dîvân
kurulup mesâlih-i ‘ibâd ru’yet ve hitâm bulduğu sâ‘at ‘arz istîzânını hâvî müheyyâ olan
telhisi re’îsülküttâb efendi getirip huzûr-ı âsafîde mühr-i hümâyûn ile mühürlenirken
bi'l-cümle kıyâm ve ba‘de't-temhir kethüdâ-yı bevvâbîn-i şehriyârî ile rikâb-ı hümâyûna
irsâl olunup vürûduna intizâr ve hatt-ı hümâyûn ile müşerrefen geldikte re’fetlü
sadra‘zam efendimiz Kubbe-i Hümâyûn kapusundan istikbâl ve alıp takbîl ve
makāmlarına teşrîflerinde zarfından ihrâc ve kıyâmen ve ihfâ’en kırâ’et ve koyunlarına
koyup ku‘ûd buyurdukları gibi ta‘âm gelmekle elçi-i mesfûr (22b) yalnızca sadra‘zam
hazretleriyle ve üç nefer beyzâdeleri vezîr-i mükerrem tevkī‘î paşa sofrasında ve dört
nefer mu‘teber adamları defterdâr efendi sofrasında ıt‘âm ve ba‘de't-ta‘âm teşrîfâtî
re’fetlü sadra‘zam hazretlerine ve kubbe-nişînâna gülâb ve matbah emîni buhûr verirken
vekîlharc ile yamağı dahi elçiye gülâb ve buhûr verip ve cüz’îce fâsıla ile elçi-i mesfûru
bi'l-istîzân teşrîfâtî kaldırıp eski Dîvânhâne pîşgâhında elçiye ve etbâ‘ına rûznâmçe-i
hümâyûn kaydı mûcebince kırk sevb hil‘atler ilbâs ve bu def‘a resmen ‘arza
59
girecekelerden mâ‘adâ müceddeden mansûb olmaları hasebiyle ‘arza girmeleri
mu‘tâddan olan defter emîni Râmizâde Mustafa Bey Efendi ve yeniçeri efendisi Râkım
Mehemmed Efendi ve kethüdâ-yı bevvâbîn-i şehriyârî Seyyid Ahmed Ağa ve mîrahûr-ı
sânî Silahdâr Paşa karındaşı Hüseyin Bey Efendi huzûr-ı hümâyûna, ‘arza duhûl ile
nâ’il-i eşref-i me’mûl olduktan sonra elçi-i mesfûr dahi dokuz nefer beyzâde ve oğulları
ile ‘arza idhâl ve ‘avdetnâmesi verilip çıktıkta doğru Orta Kapu'dan süvâr ve bi'l-cümle
erbâb-ı dîvân çıkınca tevakkuf ve temâşâdan sonra çavuşlar kâtibi ve emîni ve
mihmândârı ve çavuşân ile iskeleye i‘âde olundu.
Moskov Elçisinin ‘Avdeti24
Bundan Akdem Tebrîk-i Cülûs-ı Hümâyûn İçün Rusya Tarafından Vürûd Eden
Orta Elçisi Resmen Bâbıâsafî'ye Getirilip Rusya Kraliçesine ve Başvekîline
Mektûb-ı Âsafî Teslîmi. Fî 14 Ş [Şa‘ban] Sene 1173
Elçi-i mesfûr süvâr olmak içün dîvân rahtlu ve ‘abâyilü bir re’s ve etbâ‘ı içün otuz
dokuz re’s eğerlenmiş atlar, şadırvân ahûrundan berâtasız yedekçiler ile yevm-i
mezkûrda sâ‘at birde iken Kirec İskelesi'nde mevcûd bulunmak üzere mîrahûr-ı evvel-i
şehriyârîye ‘ilm u haber tezkiresi tahrîr ve çavuşbaşı ağanın yedi çifte kayığı Tophâne
İskelesi'ne irsâl ve çavuşbaşı ağa selîmî ve erkân kürk ve dîvân bisâtlu esb (23a) ve
yirmi nefer mücevvezelü çavuşân ile Kirec İskelesi'ne varıp elçi-i mesfûra çavuşbaşı ağa
tarafından tatlu ve kahve ve şerbet ve buhûr verilip süvâr olduklarında çavuşbaşı ağa
sağda ve elçi solda gelip binek taşında nüzûl ve misâfir odasında cüz’îce tevakkuf ve bu
esnâdâ delü ve gönüllüyân ve tatarân ve şâtırân takımı aşağı meydanda kisve-i
24 Aynı şekilde yan (marj üzerine) yazılmış başlık.
60
mahsûsalarıyla kıyâm ve otuz nefer vezîr ağaları ve çavuşân-ı dîvân mücevvezeler ile
‘Arzodası'nda yemîn ve yesâr saff-beste-i ârâm oldukları hâlde elçi-i mesfûr bi'l-istîzân
misâfir odasından kaldırılıp ‘Arzodası'nda pîşgâh-ı sadrı‘âlîde iskemleye ık‘âd olunduğu
hâk-pây-ı âsafâneye ihbâr olundukta re’fetlü sadra‘zam hazretleri kallâvî ve erkân kürk
ile diğer odadan hareket buyurduklarında kethüdâ bey ve kapucular kethüdâsı ağa selîmî
ve mücevveze ile koltuğa girip ve re’îsülküttâb efendi ve çavuşbaşı ağa ve tezkire-i
evvel ve sânî ve mektûbî ve teşrîfâtî ve bi'l-cümle mücevveze ve selîmî ve erkân kürk ile
pîşgâh-ı ‘âsafânede yürüyerek ‘Arzodası'na teşrîf ve selâm ve alkış merâsimi icrâ ve
ku‘ûd buyurulduğu elçi-i mesfûrun takrîri dîvân tercümanı vesâtatıyla ifâde ve iktizâ
eden cevâbı verildiği gibi kahveler ve tatlu ve şerbet ve buhûr verildikten sonra verilecek
mektûbları mektûbî efendi esnây-ı takrîrde yasdık üzerine vaz‘ ve müheyyâ olmağla
re’îsülküttâb efendi yasdık üzerinden alıp elçi-i mesfûra teslîm, ol dahi alıp sır-kâtibine
teslîm eylediği gibi elçi-i mesfûra bir sevb hil‘at-ı fâhire ilbâs ve yine iskemleye ık‘âd
olunup ba‘dehu dîvân tercümanı ve üzerine ta‘yîn olunan dört nefer çavuşân-ı dîvâna ve
mihmândârına ve çorbacı ağaya ve ‘asesbaşı ve subaşı ve elçinin etbâ‘ına rûznâmçe-i
hümâyûn kaydı mûcebince kırk sevb hil‘atler ilbâs ve elçinin koynuna bir yağlık ve bir
boyama ve beyzâdegânına dört ‘aded boyama verilip ve ‘avdette çavuşbaşı ağanın
gitmesi mu‘tâd olmamağla çavuşlar kâtibi ve emîni ve çavuşân-ı dîvân ile i‘âde olundu.
(23b) Mevâcib İhrâcı ve Venedik Elçisine ‘Avdetnâme Teslîmi
Fî 23 Ş [Şa‘ban] Sene 173 Salı Günü Kısteyn Mevâcibi İhrâc Olunup ve Tebrîk-i
Cülûs-ı Hümâyûn İçün Venedik Cumhûru Tarafından Bundan Akdem Vürûd
Eden Büyük Elçisine Cevâbnâme-i Hümâyûn Teslîmi
Elçi-i mesfûr süvâr olmak içün dîvân rahtlu bir re’s, ve etbâ‘ı içün otuz dokuz re’s
61
eğerlenmiş atlar berâtasız yedekçiler ile şadırvân ahûrundan tedârük ve dîvân gicesi
vaktiyle Kirec İskelesi'ne ve çavuşbaşı ağanın yedi çiftesi Tophâne İskelesi'ne irsâl ve
çavuşbaşı ağa uslûb-ı dîvânî ve yirmi nefer mücevvezelü çâvuşân ve ‘asesbaşı ve subaşı
ile Kirec İskelesi'ne varıp ve elçi-i mesfûr geldikte kireccibaşı odasında tatlu ve kahve ve
şerbet ve buhûr verilip süvâr olduklarında çavuşbaşı ağa sağda ve elçi solda mihmândârı
ilerüde gelip Alay Köşkü altında tevakkuf ve ârâm ve re’fetlü sadra‘zam-ı cemşîd-
ihtişâm efendimiz hazretlerinin Dîvân-ı Hümâyû'na teşrîflerin temâşâ ve ‘akablarınca
gelip Bâb-ı Hümâyûn'dan duhûl ve Orta Kapu'da nüzûl ve Feth-i Şerîf kırâ’eti hitâmına
dek tevakkuf ve yeniçeriler şorbaya seğirttikleri zaman içerüye duhûl ve Kubbe-i
Hümâyûn'a doğru gelir iken ‘inâyetlü sadra‘zam efendimiz hazretleri devât odasına
teşrîf buyurmalarıyla elçi-i mesfûr Kubbe-i Hümâyûn'a idhâl ve tevkī‘î vezîr-i mükerrem
Mustafa Paşa Hazretleri'nin alt yanlarında iskemleye ık‘âd olunduktan sonra re’fetlü
sadra‘zam hazretleri teşrîf buyurduklarında bi'l-cümle kıyâm ve yemîn ve yesâra selâm
vererek sadr-ı ahkâma ku‘ûd ve hemân tercüman-ı dîvân vesâtatıyla elçinin hâtırı
isti‘lâm ve re’îsülküttâb efendi dahi telhis kîsesini getirip mahalline vaz‘ ve taşra çıktığı
gibi dîvân kurulup mesâlih-i ‘ibâd ru’yet ve hitâm bulduğu sâ‘at ser-mehterân-ı hayme-i
hâssa ma‘rifetiyle ‘ulûfe kîseleri getirilip nezd-i âsafâneye vaz‘a mübâşeret ve nısfı
mertebesini tecâvüz eyledikte re’îsülküttâb efendi huzûr-ı âsafâneye gelip ‘arz istîzânını
mutazammın müheyyâ olan telhisi bağlayıp ve mühr-i hümâyûn ile mühürlenirken bi'l-
cümle (24a) kıyâm ve ba‘de't-temhir kethüdâ-yı bevvâbîn-i şehriyârî ile rikâb-ı
hümâyûna irsâl olunup vürûduna intizâr ve hatt-ı şerîf ile müşerrefen geldikte Kubbe-i
Hümâyûn kapusundan istikbâl ve takbîl ve sadr-ı ahkâmda kıyâmen zarfından ihrâc ve
ihfâ’en kırâ’et ve telsîm ve koyunlarına vaz‘ ve ku‘ûd buyurulduğu gibi ibtidâ yeniçeri
efendisi ve kul kethüdâsı Kubbe-i Hümâyûn'a duhûl ve dâmen-i âsafîyi takbîl
eylediklerinde kıyâm olunmayıp tevzî‘-i ‘ulûfeye mübâşeret ve büyük rûznâmçeci
efendinin kırâ’et eylediği defter mûcebince esnâf-ı ‘askeriyyenin ‘ulûfesi verilip tamam
oldukta ber-mûceb-i defter hil‘atler ilbâs olunduğu gibi ta‘âm geldikte elçi-i mesfûr
yalnızca sadra‘zam sofrasında ve üç nefer beyzâdesi tevkī‘î paşa sofrasında ve dört nefer
dahi sofra-i defterîde ıt‘âm ve ba‘de't-ta‘âm teşrîfâtî kubbe-nişînâna gülâb ve matbah
62
emîni buhûr verir iken vekîlharc ile yamağı dahi elçi-i mesfûra gülâb ve buhûr verip ve
cüz’îce tevakkuf birle bi'l-istîzân elçi-i mesfûru teşrîfâtî kaldırıp Dîvânhâne-i ‘Atîk
pîşgâhında elçiye hâssü'l-hâss bir sevb hil‘at-i fâhire ve etbâ‘ına ve üzerine me’mûr
çavuşân-ı dîvân ve mihmândârına ve çorbacı ağaya ve ‘asesbaşı ve subaşıya iktizâ eden
hil‘atleri rûznâmçe-i hümâyûn kaydı üzere ilbâs ve ber-vech-i mu‘tâd ‘arza girecekler
girdikten sonra ‘Arzodası cânibinden bâ-işâret elçi-i mesfûr dahi dokuz nefer mu‘teber
beyzâdesiyle ‘arza idhâl ve ‘avdetnâmesi teslîm olunup taşra çıktıkta doğru Orta
Kapu'ya gidip süvâr ve bi'l-cümle erbâb-ı dîvân çıkıncaya dek süvâren tevakkuf
eyledikten sonra çavuşlar kâtibi ve emîni ve çavuşân-ı dîvân ile i‘âde olundu.
Ez-în-cânib, devletlü sadra‘zam efendimiz hazretleri huzûr-ı hümâyûndan çıkıp
Kubbe-i Hümâyûn'a teşrîf buyurduklarında, ‘ulûfe kürkü ilbâs buyurulduğundan nâşî,
ber-vech-i mu‘tâd dâmen-bûs olunmağla, ibtidâ vezîr-i mükerrem tevkī‘î paşa hazretleri,
ba‘dehu defterdâr efendi ve hâcegân-ı dîvân, ba‘dehu mîr-‘alem-i şehriyârî ve
kapucubaşı ağalar, ba‘dehu sipâh ve silahdâr (24b) ve bölükât-ı erba‘a ağaları, ba‘dehu
çavuşbaşı ağa, ba‘dehu kethüdâ-yı bevvâbîn-i şehriyârî, ba‘dehu sakabaşı, ve hitâmı
müş‘ir, teşrîfâtî dâmen-bûs edip ve hemân çavuşbaşı ağa gelip temhiri iktizâ eden
mahalleri temhir içün mühr-i hümâyûnu aldığı gibi re’fetlü sadra‘zam efendimiz hareket
ve devât odasına gelip yeniçeriyân-ı dergâh-ı ‘âlî çıkıncaya dek teneffüs ü ârâm ve
ba‘dehu mu‘tâd üzere Bâbüssa‘âde'yi selâmlayıp ‘avdet ve saray-ı âsafânelerine
teşrîflerinde iktizâ eden ‘atiyye ber-mûceb-i defter-i teşrîfât ‘inâyet ve i‘tâ buyuruldu.
Venedik Elçisine Resmen Mektûb Teslîmi
Venedik Elçisine Bâbıâsafî'de Resmen Mektûb-ı Âsafî Teslîmi. Fî 23 Ş
[Şa‘ban] Sene 173
63
Elçi-i mesfûr süvâr olmak içün ‘abâyilü bir re’s ve etbâ‘ı içün otuz dokuz re’s atlar
Kirec İskelesi'ne ve çavuşbaşı ağanın yedi çiftesi Tophâne İskelesi'ne irsâl ve çavuşbaşı
ağa selîmî ve ferrâce semmûr kürk ve dîvân bisâtlu esb ve yirmi nefer mücevvezelü
çâvuşân ile iskeleye varıp çavuşbaşı ağa sağda, elçi solda Bâbıâsafî'ye gelip binek
taşında nüzûl ve misâfir odasında tevakkuf ve bu esnâdâ delü ve gönüllüyân ve tatarân
ve şâtırân aşağı meydanda ve otuz nefer mücevvezelü vezîr ağaları ve çavuşân-ı dîvân
‘Arzodası'nda saff-beste-i ârâm oldukları hâlde bi'l-istîzân elçi-i mesfûr misâfir
odasından kaldırılıp ‘Arzodası'nda iskemleye ık‘âd olunduğu ihbâr olundukta re’fetlü,
‘inâyetlü sadra‘zam efendimiz diğer odadan kallâvî ve ferrâce semmûr kürk ile hareket
ve hademe-i bâb bi'l-cümle mücevveze ve erkân ile pîşgâh-ı ‘âsafânede yürüyerek teşrîf
ve selâm ve alkış merâsimi icrâ ve ku‘ûd buyurulduğu gibi dîvân tercümanı vesâtatıyla
elçinin takrîri ‘arz ve iktizâ eden cevâbı verildikten sonra elçiye pîşgîr ve tatlu ve
kahveler içilip şerbet ve buhûr merâsimi hitâmında elçi-i mesfûra bir sevb hil‘at-ı
hâssü'l-hâss ilbâs ve mektûb-ı âsafî teslîm ve tekrar ık‘âd olunup elçinin etbâ‘ına ve
üzerine me’mûrlara iktizâ eden kırk sevb (25a) hil‘atler ilbâs ve elçinin koynuna
boyama ve ağır oya ve beyzâdegânına yedi ‘aded boyamalar verilip i‘âde
olundukta ‘avdette çavuşbaşı ağa gitmek mu‘tâddan olmamağla çavuşlar kâtibi ve emîni
ağa ile i‘âde olundu.
Venedik Büyük Elçisine Resmen Mektûb-ı Âsafî Teslîmi Resmi
Tebrîk-i Cülûs-ı Hümâyûn İçün Venedik Büyük Elçisinin Müddet-i Sefâreti
Tamam Olmak Hasebiyle Resmen Bâbıâsafî'ye Getirilip Mektûb-ı Âsafî
Teslîmi Resmi. Fî 29 Ş [Şa‘ban] Sene 173
64
Elçi-i mesfûr süvâr olmak içün dîvân rahtlu ve ‘abâyilü bir re’s ve etbâ‘ı içün otuz
dokuz re’s eğerlenmiş atlar şadırvân ahûru tarafından berâtasız yedekçiler ile yevm-i
mezbûrda sâ‘at dörtte iken Kirec İskelesi'nde ve çavuşbaşı ağanın yedi çiftesi Tophâne
İskelesi'nde mevcûd ettirilip ve çavuşbaşı ağa selîmî ve erkân kürk ve dîvân bisâtlu esb
ve yirmi beş nefer mücevvezelü çavuşân ile Kirec İskelesi'ne varıp elçi-i mesfûr geldikte
kireccibaşı odasında elçiye kahve ve şerbet ve buhûr verilip süvâr olduklarında
çavuşbaşı ağa sağda ve elçi solda gelip binek taşında nüzûl ve misâfir odasında cüz’îce
tevakkuf ve bu esnâdâ delü ve gönüllüyân ve şâtırân ve tatarân aşağı meydanda kisve-i
mahsûsalarıyla ârâm ve otuz nefer vezîr ağaları ve çavuşân-ı dîvân mücevvezeleriyle
‘Arzodası'nda yemîn ve yesâr saff-ârâ-yı intizâm oldukları hâlde elçi-i mesfûr bi'l-istîzân
misâfir odasından hareket ettirilip ‘Arzodası'nda pîşgâh-ı sadrı‘âlîde iskemleye ık‘âd
olunduğu hâk-pây-ı âsafâneye ihbâr olundukta re’fetlü sadra‘zam hazretleri kallâvî ve
erkân kürk ile diğer odadan hareket buyurduklarında kethüdâ bey ve kapucular kethüdâsı
ağa koltuğa girip ve hademe-i bâb bi'l-cümle mücevvezeleriyle pîşgâh-ı ‘âsafânede
yürüyerek ‘Arzodası'nı teşrîf ve selâm ve alkış merâsimi icrâ ve ku‘ûd buyurulduğu gibi
elçi-i mesfûrun takrîri (25b) dîvân tercümanı vesâtatıyla ifâde ve iktizâ eden cevâbı
verildiği gibi kahveler verilip şerbet ve buhûr merâsimi dahi hitâm bulduktan sonra
verilecek mekâtîb-i âsafâneyi mektûbî efendi esnây-ı takrîrde uslûb-ı hakîmâne üzere
yasdık üzerine vaz‘ ve müheyyâ olmağla re’îsülküttâb efendi alıp elçi-i mesfûra teslîm,
ol dahi sır-kâtibine verdiği gibi elçi-i mesfûra bir sevb hil‘at-i hâss ilbâs ve yine
iskemleye ık‘âd olunup ba‘dehu dîvân tercümanına ve üzerine me’mûr mihmândâr ve
çorbacı ve çavuşân ve elçinin etbâ‘ına rûznâmçe-i hümâyûn kaydı mûcebince kırk sevb
hil‘atler ilbâs ve elçinin koynuna bir yağlık ve boyama ve beyzâdegânına altı ‘aded
boyamalar verilip i‘âde olundukta çavuşbaşı ağanın ‘avdette gitmesi mu‘tâddan
olmamağla ancak çavuşlar kâtibi ve emîni ve çavuşân-ı dîvân ile bâ-mücevveze ircâ‘
olundu.
65
Venedik Büyük Elçisinin Ta‘yînât Husûsu
Âsitâne-i Sa‘âdet'te mukīm Venedik balyosuna tebrîk-i cülûs-ı hümâyûn içün devleti
tarafından gelen tebrîknâmeyi rikâb-ı müstetâb-ı husrevânîye teslîm etmek üzere büyük
elçilik rütbesi gelmekten nâşî Fî 22 L Sene 1172 günü alay ile ber-vech-i mu‘tâd-ı kadîm
Galata'da konağına nakl olunduğu gün elçiliği i‘tibâr olunmağla taraf-ı mîrîden
başmuhasebe kaydı mûcebince iktizâ eden ta‘yînâtı verilmeğe başlanıp Fî 21 Ş Sene
1173 günü Dîvân-ı Hümâyûn'da ‘avdetnâme-i hümâyûn-ı husrevânî ve mâh-ı mezkûrun
yirmi üçüncü günü Bâb-ı Âsafâne'de resmen mektûbları verildiği gün ta‘yînâtı kat‘
olunmağla bu hesâb üzere bu def‘a dahi başmuhasebe tezkiresi üzere üç yüz dört gün
ta‘yînât verilip ve işbu ta‘yînâtın ‘an ve ilâsı eğerçi başmuhasebede mukayyed olmağla
tekrar zabt ve tahrîri müstedrek görünüp lâkin devlet-medâra vürûd eden elçiler
musâlaha müzâkeresi veyâhûd beyne'd-devleteyn mütevassıt bulunmak hasebiyle
hıdmetleri hitâmına dek (26a) bi-hasebi'l-iktizâ Âsitâne-i ‘Aliyye'de mukīm oldukça
ta‘yînatları husûsunda eyyâm-ı mu‘ayyene ve ma‘dûde i‘tibarı olmayıp hitâm
hidmetlerine dek ta‘yînatları ihsân buyurulup ancak mücerred getirdikleri nâmelerini
teslîm ve cevâbnâmesini alıp gidecek bu misillü elçilere gâyet mâ-yekûn doksan günden
ziyâde ta‘yîn verilmek mücerred defterdâr efendilerin müsâhele veyâhûd ‘adem-i
tabassurundan olmak hasebiyle bundan akdem Âsitâne'de mukīm olan Venedik
balyosuna cennet-mekân devr-i sultân Mahmud Hân'da büyük elçilik ile tebrîknâmesi
geldikte ba‘de't-teslîm ihtilâl-i zaman hasebiyle birkaç yüz gün cevâbnâmesi ‘ukde-i
te’hîrde ibtinâ’en ‘ahd-ı ‘Osmanhânîde dahi Âsitâne'de mukīm Venedik balyosuna
büyük elçilik tebrîknâmesi geldikte kezâlik üç yüz gün mikdârı ta‘vik olunmuş
bulunmağın bu def‘a dahi defterî-i sâbık Halîmî Paşa'nın dâ’ire-i sefîhânesine duhûl ve
çifti üçer yüz guruşluk yasdık ile ferşîde kılınan odalardan nâşî bu def‘a dahi üç yüz dört
günlük ta‘yînât verilmesine bâdî oldu.
66
Leh Elçisine ‘Avdetnâme Verilmesi
Bundan Akdem Tebrîk-i Cülûs-ı Hümâyûn-ı Meymenet-makrûn İçün Vürûd Eden
Leh Orta Elçisine Dîvân-ı Hümâyûnda ‘Avdetnâme-i Hümâyûn Teslîmi. Fî
19 L [Şevval] Sene 173
Yevm-i mersûmda dîvân-ı hümâyûn olup Leh elçisine ‘avdetnâme-i hümâyûn
verilmesi emr buyurulmağla elçi-i mesfûr süvâr olmak içün dîvân rahtlu bir re’s ve
etbâ‘ı içün otuz dokuz re’s atlar Kirec İskelesi'ne ve çavuşbaşı ağanın yedi çiftesi
Tophâne İskelesi'ne irsâl olunup elçi-i mesfûr Kirec İskelesi'ne geldikte çavuşbaşı ağa
tarafından tatlu ve kahve ve şerbet ve buhûr verildikten sonra süvâr ve çavuşbaşı ağa
sağda, elçi-i mesfûr solda Alay Köşkü altına gelip tevakkuf ve re’fetlü sadra‘zam
hazretlerinin dîvân-ı hümâyûna teşrîflerin temâşâdan sonra Bâb-ı Hümâyûn'dan duhûl ve
Orta Kapu'da nüzûl ve kapu arasında tevkīf olunup Feth-i Şerîf kırâ’eti hitâmında Orta
Kapu'dan idhâl ve Kubbe-i Hümâyûn'a (26b) gelirken re’fetlü sadra‘zam hazretleri devât
odasına teşrîf buyurmalarıyla elçi-i mesfûr Kubbe-i Hümâyûn'a idhâl ve iskemleye ık‘âd
olunduğu ihbâr olundukta re’fetlü vezîr-i a‘zam hazretleri Kubbe-i Hümâyûn'a teşrîf ve
sadr-ı ahkâma ku‘ûd buyurdukları gibi dîvân tercümanı vesâtatıyla elçinin hâtırı istifsâr
ve re’îsülküttâb efendi dahi ‘arz istîzânını hâvî müheyyâ olan telhisi getirip mahalline
vaz‘ ve taşra çıktığı sâ‘at dîvân kurulup mesâlih-i ‘ibâd ru’yet ve hitâm bulduğu gibi
re’îsülküttâb efendi huzûr-ı âsafâneye gelip ‘arz istîzânını hâvî telhisi bağlayıp ve mühr-i
hümâyûn ile mühürlenirken bi'l-cümle kıyâm ve ba‘de't-temhir kethüdâ-yı bevvâbîn-i
şehriyârî ile irsâl olunup vürûduna intizâr ve geldikte re’fetlü sadra‘zam hazretleri
Kubbe-i Hümâyûn kapusundan istikbâl ve alıp takbîl ve makāmlarına gelip kıyâmen
feth ve zarfından ihrâc ve ihfâ’en kırâ’et ve tekrar telsîm ve koyunlarına vaz‘ ve ku‘ûd
buyurulduğu gibi ta‘âm gelmekle yalnız elçi re’fetlü sadra‘zam ve ekrem hazretlerinin
sofrasında ve üç nefer mu‘teber beyzâdesi vezîr-i mükerrem tevkī‘î paşa sofrasında ve
67
dört nefer müte‘ayyin adamları defterdâr efendi sofrasında ve şıkkeyn-i sadreyn hazerâtı
sofrasında ıt‘âm ve ba‘de't-ta‘âm teşrîfâtî ile matbah emîni efendi kubbe-nişînâna gülâb
ve buhûr verip ve cüz’îce tevakkuftan sonra elçi-i mesfûru bi'l-istîzân teşrîfâtî kaldırıp
Dîvânhâne-i ‘Atîk pîşgâhında rûznâmçe-i hümâyûn kaydı mûcebince hil‘atleri ilbâs ve
ber-vech-i mu‘tâd yeniçeri ağası re’sen ‘arza girip çıktığı gibi sadreyn-i muhteremeyn
hazerâtı idhâl ve anlar dahi çıktıkları gibi re’fetlü, ‘atûfetlü sadra‘zam hazretleri ile
vüzerâdan tevkī‘î vezîr-i mükerrem Mustafa Paşa Hazretleri resmen ‘arza duhûlleri
‘akabinde bu def‘a müceddeden mansûbiyetleri hasebiyle‘arza duhûl ile nâ’il-i eşref-i
me’mûl olmaları mu‘tâddan olanlardan hâlen sipâh ağalığı ihsân buyurulan Ruhâvî
Mehemmed Ağa ve silahdâr ağalığı ile be-kâm olan ‘izzetlü İbrâhim Bey Efendi ve
büyük rûznâmçeci olan Hamza Hâmid Efendi ve küçük mîrahûr olan İbrâhim Paşa
kethüdâsı denmekle (27a) ‘arîf ‘Osman Ağa müte‘âkıben ‘arza idhâl ve çıktıkları gibi
elçi-i mesfûr on nefer beyzâde ile ‘arza idhâl ve nâme-i hümâyûn teslîm ve çıktıkları
gibi doğru Orta Kapu'ya ircâ‘ ve süvâren bi'l-cümle erbâb-ı dîvân çıkınca hâss fırun
divârı semtinde ârâm ve ‘avdette çavuşbaşı ağanın gitmesi mu‘tâddan olmamağla
çavuşlar kâtibi ve emîni ve yirmi nefer çavuşân-ı dîvân ile Kirec İskelesi'ne i‘âde ve
ircâ‘ olundu.
Elçi-i mesfûr ‘arzdan çıktıktan sonra re’fetlü sadra‘zam efendi dahi ‘arzdan çıkıp
doğru Kubbe-i Hümâyûn'a teşrîf ve yeniçeriyân-ı dergâh-ı ‘âlî çıkıp dîvân bozuluncaya
dek tevkī‘î paşa hazretleri devât odasında cüz’îce istirâhat ve bu aralıkta çavuşbaşı ağa
ma‘rifetiyle temhiri iktiza eden mahaller dahi mühürlenip kapucubaşı ağalar dahi çıktığı
gibi devletlü efendimiz dahi Bâbüssa‘âde'yi selâmlayıp mu‘tâd üzere ‘avdet buyuruldu.
Resm-i Vefât-ı Mihrimâh Sultân-ı ‘Aliyyeti'ş-şân Bint-i Sultân Mustafa Hân
Der-Enderûn-ı Hümâyûn. Fî 16 L [Şevval] 182
68
Târih-i mezkûrda şevketlü, kerâmetlü, mehâbetlü Sultân Mustafa Hân Efendimiz
Hazretleri'nin kerîme-i muhteremeleri Mihrişâh25 Sultân cenâbları cederî ‘illetinden tûtî-
i ruh-ı nâzenînleri cânib-i firdevs-i a‘lâya pervâz olduğu haber-i vahşet-eseri mâh-ı
mezkûrun on altıncı gicesi sâ‘at on bir buçukta taraf-ı sadra‘zamîye vürûd edip ertesi
günü sâ‘at üçte iken re’fetlü sadra‘zam hazretleri Enderûn-ı Hümâyûn'a da‘vet ile
‘azîmet ve iktizâ eden tedârüğüne şürû‘ olunmak fermân buyurulmağın semâhatlu
şeyhülislâm efendi hazretlerine re’îsülküttâb efendi irsâl ve ihbârıyla Enderûn-ı
Hümâyûn'a da‘vet ve Zeyneb Sultân-ı ‘aliyyetü'ş-şân hazretlerinin halîlleri
kā’immakām-ı rikâb-ı hümâyûn olan vezîr-i mükerrem sa‘âdetlü Mehemmed Paşa
Hazretleri ve bi'l-fi‘l sadreyn-i muhteremeyn ve nakībüleşrâf ve İstanbul kadısı efendiler
hazerâtı ve yeniçeri ağası ve kul kethüdâsı ve defterdâr efendi ve mîr-‘alem-i hazret-i
şehriyârî ve kapucubaşı ağalar ve sipâh ve silahdâr ağaları ve cebecibaşı ve topçubaşı ve
‘arabacıbaşısı ağalar bi'l-cümle destâr-ı ‘âdî (27b) ve ber-muktezâ-yı mevsim bol yenlü
semmûr kürk ve kemer rahtlu esbleriyle Saray-ı Hümâyûn'da mevcûd bulunmak içün
kethüdâ bey hazretleri tarafından tezkireler ile adamlar irsâl ve Ayasofya ve Sultân
Ahmed ve Sultân Mehemmed ve Süleymâniyye cevâmi‘i şerîflerinde salâ verilmek içün
İstanbul kadısı efendiye bir kıt‘a buyuruldu irsâl ve Enderûn-ı Hümâyûn'a gelenlerden
‘ulemâ efendiler doğru Kubbe-i Hümâyûn'a gelip re’fetlü sadra‘zam hazretleri sadr-ı
ahkâmdan cüz’îce sol cânibe mâ’il vaz‘ olunan seccâde üzerine ve semâhatlu
şeyhülislâm efendi hazretleri yesâr-ı âsafânelerine ku‘ûd ederler. Lâkin müşârunileyh
hazretlerinin inhirâf-ı mizâclarından nâşî Saray-ı Hümâyûn'a gelmeyip medfûne
oldukları türbe-i şerîfelerinde müterakkıb olmuşlardır ve sadreyn-i muhteremeyn
hazerâtı ve defterdâr efendi makāmlarına ve ocak ağaları ve re’îsülküttâb efendi ve
çavuşbaşı ağa mekânlarına ve yeniçeri ağası kendü makāmında mevcûd olup merhûme-i
müşârunileyhânın na‘şları zülüflüler ocağı kurbunda kızlar kapusundan ihrâc
olunacağına karîb sadra‘zam ve sâ’irleri bâb-ı merkūm nezdinde tûlânî tahta üzerinde
25 İsim, başlıkta, “Mihrimah”; burada “Mihrişâh” olarak yazılmıştır.
69
müterakkıb olup teberdârân-ı hâssa alıp sa‘âdetlü dârüssa‘âdetişşerîfe ağası hazretleri
önüne düşüp gelir iken devletlü sadra‘zam hazretleri ve semâhatlu şeyhülislâm efendi
hazretleri ve Kubbe-i Hümâyûn'da bulunan sadreyn-i muhteremeyn ve nakībüleşrâf ve
İstanbul kadısı efendiler hazerâtı ve defterdâr efendi ve hâric-i Kubbe-i Hümâyûn'da
bulunan ocak ağaları mahall-i merkūmdan istikbâl ve bi'l-cümle önüne düşüp
Bâbüssa‘âde semtinde vaz‘ olunan musallâya îsâl ve namazlarını semâhatlu şeyhülislâm
efendi hazretleri kılıp Enderûn-ı Hümâyûn'a da‘vet olunan selâtîn kethüdâları
buhûrdânlar ile önüne düşüp merhûme-i müşârunileyhânın kethüdâları olan kethüdâ-yı
sadrı‘âlî-kadr ‘Ömer Ağa mizâcsız bulunmağla dârüssa‘âdetişşerîfe ağası kâtibi
efendiyi26 taraflarından vekîl etmeleriyle na‘ş-ı münîflerinin önüne düşüp mâşiyen Şâh
Sultân-ı ‘aliyyetü'ş-şân efendimizin kethüdâları ve muhâsebe-i evvel olan İbrâhim
Efendi ile bi'r-refâka (28a) musallâdan türbeye varınca buhûrdân çekip ve iki buhûrdân
dahi dârüssa‘âdetişşerîfe ağası tarafından ma‘iyyetleriyle keşîde kılınıp Orta Kapu'dan
taşra teşrîf buyuruldukta cümlesi süvâr ve zîrde tertîb olunan alay ile Lâleli'de vâkı‘
şevketlü efendimizin binâ ü ihyâ buyurdukları câmi‘-i hümâyûnda kâ’in türbe-i şerîfeye
nakl ve şehremîni efendi ve hâssa mi‘marbaşısı ma‘rifetleriyle hafr olunan merkad-ı
şerîfe defn esnâsında müctemi‘ olan selâtîn imâmları ve huffâzları tilâvet-i Kur’ân-ı
‘Azîmü'ş-şân edip du‘âsı tekmilinde Enderûn-ı Hümâyûn tarafından mukaddemâ da‘vet
olunan selâtîn şeyhlerinden Yosuncuzâde ve Mudanyalızâde ve Mar‘aşlı
Efendiler mevcûd bulunmalarıyla ‘alâ merâtibihim du‘â edip ve na‘ş-ı şerîfin önünce
du‘â eden ve salât u selâm eden hünkâr mü’ezzinleri savt-ı a‘lâ ile, “âmîn” deyip ve her
biri hâtimesinde Fâtihâ deyip da‘vât tekmilinde selâtîn imâmlarına ve huffâzlara ‘ale's-
seviye üçer altun ve selâtîn meşâyihlerinden üç nefer şeyh efendilere dahi sekiz altun ve
sâ’ir hademe-i türbe-i şerîfeye ve câmi‘-i şerîf hüddâmına ‘alâ merâtibihim ikişer üçer
altun i‘tâ olunup ve on beş nefer hünkâr mü’ezzinlerine dahi on beş altun taraf-ı
sadra‘zamîden verilip cümlesi mutayyeben ‘avdet eylemişlerdir.
26 Bu kelime, metinde, “efendiye” şeklinde yazılmıştır.
70
Tertîb-i Alay
İbtidâ kulaguz çavuşlar, ba‘dehu selâtîn-i ‘izâm kethüdâları, ba‘dehu mîr-i ‘alem ve
kapucubaşı ağalar, ba‘dehu ‘arabacı ve topçu ve cebecibaşı ağalar, ba‘dehu sipâh ve
silahdâr ağaları, ba‘dehu mîrahûr-ı evvel ve sânî-i şehriyârî ağalar, ba‘dehu kul
kethüdâsı ağa, ba‘dehu çavuşbaşı ve kethüdâ-yı bevvâbîn-i şehriyârî ağalar, ba‘dehu
defterdâr efendi ve re’îsülküttâb efendi, ba‘dehu yeniçeri ağası ağa, ba‘dehu iki nefer
selâtîn meşâyihi efendiler, ba‘dehu İstanbul kadısı ve nakībüleşrâf ve sadreyn-i
muhteremeyn efendiler, ba‘dehu vezîr-i mükerrem kā’immakām (28b) Mehemmed
Paşa, ba‘dehu sadra‘zam ve şeyhülislâm hazerâtı, ba‘dehu dârüssa‘âdetişşerîfe ağası
hazretleri, ba‘dehu na‘ş-ı rahmet-nakş-ı sultânî, ba‘dehu hazîne kethüdâsı ağa, iki cânibe
pâre nisâr ederek.27
Enderûn-ı Hümâyûn'a Takdîm Olunan Takrîrdir
Bi-mennihî Te‘âlâ emr ü irâde-i hazret-i cihândârî buyurulduğu yevm-i mübârekte
türbe-i şerîfe-i hazret-i Ebâ Eyyûb-i Ensârî-radiye ‘anhi'l-bârî-ye düvel ü ikbâl ile taklîd-
i seyf-i müteyemmen içün bi'ş-şeref ve'l-iclâl teşrîf-i hümâyûn buyurduklarında iktizâ
eden resm tertîbi ve Bâb-ı Hümâyûn-ı şevket-makrûndan türbe-i mu‘attaraya varıncaya
dek esnây-ı râhda vâkı‘ dergâh-ı ‘âlî yeniçerilerinin ve Cebehâne Ocağı'nın vâkı‘ olan
kollukların defter-i müfredâtı ve teşrîfâtta mukayyed olan eski odalar kapusunda altmış
bir cemâ‘atın odabaşısı mu‘tâd-ı kadîm üzere şerbet ‘arz eylediğinde taraf-ı hümâyûndan
27 Derkenar: “Semâhatlu şeyhülislâm efendi hazretleri ‘illet-i mizâclarından nâşî bu def‘a alayda gitmemişlerdir.” vr. 28b.
71
şerbet kâsesinin pür-zer olması ve türbe-i şerîfede taklîd-i seyf-i mübârek olundukta
ba‘de'd-du‘â kassabbaşı tarafından âmâdesi mu‘tâd olan kırk-elli re’s ağnâmın kurban
olunup fukarâya taksim olunması ve iktizâ eden tertîb-i alayı teşrîfâtta mukayyed olduğu
üzere tahrîr ve tanzîm olunup lâkin esnây-ı râhda kolluk olan zâbıtân ve neferâtı
kullarına ve türbe-i şerîfe hademesi ve Ebu'l-feth Sultân Mehemmed Hân-ı ‘aleyhi'r-
rahmeti ve'l-gufrân türbe-i şerîfesi hademesi kullarına ve tertîb-i alayda mevcûd solakān
ve peykân-ı hâssa ve neferât-ı mehterân-ı tabl ü ‘alem-i hâssa ve ba‘zı çavuşân ve
bevvâbîn-i hâssa kullarına i‘tâ buyurula gelen ‘atiyye ve in‘âmât Enderûn-ı
Hümâyûn'dan verilmekle defter-i teşrîfâtta mukayyed olmadığı ma‘lûm-ı ‘âlîleri
buyuruldukta emr ü fermân hazret-i men lehü'l-emrindir.
(29a) ŞEVKETLÜ SULTÂN ‘ABDÜLHAMİD HÂN EFENDİMİZ
HAZRETLERİ'NİN CÜLÛS-I HÜMÂYÛNLARI SEFER-İ HÜMÂYÛN
VAKTİNE TESÂDÜF ETMEKLE ZÎRDE MEZKÛR TERTÎB ÜZERE
BEY‘AT-I HÜMÂYÛN VÂKI‘ OLMUŞTUR. FÎ 7 ZA [Zilka‘de] SENE 1187
İbtidâ nakībüleşrâf efendi; ba‘dehu şeyhülislâm efendi; ba‘dehu kā’immakām paşa;
ba‘dehu vezîr kapudân paşa; ba‘dehu sudûr-ı kirâm ve mevâlî-i ‘izâm efendiler; ba‘dehu
defterdâr efendi ve hâcegân ve ümenâ ve nuzzâr; ba‘dehu mîr-‘alem-i hâssa ağa ve bi'l-
cümle kapucubaşı ağalar; ba‘dehu sipâh ve silahdâr ve kethüdâ yerleri; ba‘dehu
sekbanbaşı ağa, ocaklusuyla; ba‘dehu cebecibaşı ağa, ocaklusuyla; ba‘dehu topçubaşı
ağa, ocaklusuyla; ba‘dehu ‘arabacıbaşı ağa, ocaklusuyla; ba‘dehu çavuşbaşı ağa,
ocaklusuyla; ba‘dehu kapucular kethüdâsı ağa, ocaklusuyla; ba‘dehu hitâmı müş‘ir
teşrîfâtî efendi.
72
Cülûs-ı Hümâyûn Vukū‘unda Enderûn-ı Hümâyûn'a Da‘vet Olunacak Zevât
Semâhatlu şeyhülislâm efendi, Âsitâne'de bulunan vüzerâ-yı ‘izâm, sudûr-ı ‘izam ve
nakībüleşrâf efendi, sekbanbaşı ağa, cebecibaşı ağa, topçubaşı ağa, ‘arabacıbaşı ağa,
mîr-‘alem-i hâssa ağa bi'l-cümle kapucubaşı ağalar ile defterdâr efendi bi'l-cümle
hâcegân-ı dîvân ile tevkī‘î efendi, defter emîni, şıkkeyn efendiler, şehremîni, mi‘mar
ağa.28
İstanbul ma‘zûlleri ve bi'l-cümle mevâlî-i ‘izâm ‘örf ve muvahhidî kürkleriyle Saray-ı
Hümâyûn'da Eski Dîvânhâne'de mevcûd bulunmaları içün tahvil kaleminden (29b)
tezkire ile ihbâr olunur. Müderrisîn-i kirâm efendiler dahi ‘örf ve muvahhidî kürkler ile
Eski Dîvânhâne'de mevcûd bulunmaları içün İstanbul kadısı efendi tarafından da‘vet
olunurlar.
Dîvânhâneler ferşîde olunmak içün mehterhâne tarafına kethüdâ bey tarafından ihbâr
ve tenbih olunur. Mü’ezzinân-ı şehriyârî, yazıcı efendi tarafından ihbâr olunur.
Taşrada Kendü Sarayında Vefât Eden Esmâ Sultân Bint-i Ahmed Hân Rusûmu. Fî
11 ZA [Zilka‘de] Sene 202 Çehârşenbih
28 Derkenar 1: “Müşârunileyhüm ‘ıcâleten Enderûn-ı Hümâyûn'a teşrîf buyururlar. Derkenar 2: Kethüdâ bey tarafından ocakluları Kubbe-i Hümâyûn'a ve kendüleri münferiden Enderûn-ı Hümâyûn'a ağayân-ı mûmâileyhüm da‘vet olunurlar. Derkenar 3: Bunların cümlesi esvâb-ı dîvânîleriyle Saray-ı Hümâyûn'da mevcûd bulunmaları içün kethüdâ bey tarafından tezkireler tahrîr olunur.” vr. 29a.
73
Yevm-i mezkûrda müşârunileyhâ hazretleri irci‘î emrine imtisâl ile dâr-ı bekāya
rıhlet edip Hazret-i Hâlid civârında zevc-i muhteremleri Muhsinzâde Mehemmed Paşa
merhûmun ittisâlinde vâkı‘ mukaddem âmâde eyledikleri türbe-i şerîfelerine defn
olunmasına irâde-i ‘aliyye ta‘alluk etmekle yevm-i merkūmda bi'l-fi‘l sadreyn-i
muhteremeyn ve nakībüleşrâf ve İstanbul kadısı efendilere Ayasofya ve Sultân Ahmed
ve Süleymâniyye ve Sultân Mehemmed vâ‘izleri efendilere mektûbî kaleminden sâ‘ati
tasrihiyle mahall-i merkūmda mevcûd bulunmaları içün tezkireler tahrîr ve hafr-ı
merkad içün şehremîni ve mi‘mar ağaya kethüdâ bey hazretleri tarafından tezkireler irsâl
ve vâ‘izleri da‘vet olunan cevâmi‘de salâ içün İstanbul kadısı efendiye hitâben
buyuruldu irsâl olunup semâhatlu şeyhülislâm efendi ve re’fetlü kā’immakām paşa
hazerâtı na‘ş-ı mağfiret-nişândan yarım sâ‘at mukaddem Hazret-i Hâlid'e teşrîf ve
mütevellî odasında ikāmet buyurulup na‘ş-ı müşârunileyhâ kendü sarayından sultân
kethüdâsı Çelebi Mehemmed Efendi mâşiyen buhûrdân çekerek önünce ve sâ’ir sultân
kethüdâları süvâren ve müfettiş efendi ve dârüssa‘âdetişşerîfe ağası berâber olarak
Soğukçeşme Kapusu'ndan duhûl ve Yalı Köşkü'nden harem kayığı ile Eyyûb'de büyük
iskeleye geldiği gibi ocak ağaları ve hademe-i bâb iskele-i merkūmda ve defterdâr ve
re’îsülküttâb efendiler hazerâtı bir hatve beri ve sadreyn-i muhteremeyn ve nakīb ve
İstanbul (30a) kadısı efendiler Kaymakçılar vasatında ve kā’immakām paşa ve
şeyhülislâm efendilerimiz hazerâtı Kaymakçılar başında istikbâl buyurup ve önünce
revân olarak namazını edâ birle kabr-i münevverlerine getirilip Kur’ân-ı Kerim tilâvet
olunarak müşârunileyhâyı defn ve du‘â olundukta ta‘ziyeyi müş‘ir rikâb-ı hümâyûna
takdîm olunacak telhisi sa‘âdetlü dârüssa‘âde ağası hazretlerine teslîm ve ağa-yı
müşârunileyh teşrîf eyledikten sonra cümlesi ric‘at eylediler.
Vefât-ı Emine Sultân Kerîme-i Hüdâvendigâr-ı Sâbık ‘Abdülhamit Hân Der-
Enderûn-ı Hümâyûn ve Der-Zaman-ı Kā’immakām. Fî 4 B [Receb] Sene 205
74
Târih-i mezkûrda sultân-ı müşârunileyhânın cederî ‘illetinden tûtî-ı ruh-ı nâzenînleri
cânib-i firdevs-i a‘lâya perrân olduğu haber-i hüzn-eseri mâh-ı mezkûrun dördüncü
erba‘a gicesi taraf-ı hazret-i kā’immakāmîye vürûd eyledikte kethüdâ bey hazretlerine
ihbâr edip mûmâileyh kethüdâ bey hazretleri dahi teşrîfâtî efendi ve kâtib efendiyi
hânelerine ihzâr ve zîrde mastûr zevât ‘ale's-seher Saray-ı Hümâyûn'da bulunmaları içün
tezkireler irsâl olunup bu makūle selâtîn vefâtlarında mu‘tâd olduğu üzere bol yenlü
semmûr kürk ve kemer rahtlu esbleriyle gelmeleri dahi tezâkirde tahrîr olunmuştur. İşbu
da‘vet olunanlar ‘ale's-seher Saray-ı Hümâyûn'a vürûd eylediklerinde ‘ulemâ efendiler
doğru Kubbe-i Hümâyûn'a gelip devletlü kā’immakām paşa hazretleri sadr-ı ahkâmdan
cüz’îce sağ cânibine mâ’il vaz‘ olunan seccâde üzerine semâhatlu şeyhülislâm efendi
hazretleri yemîn-i âsafânelerine ku‘ûd edip ve sadreyn hazerâtı dîvânda oturdukları
mahalle ve nakībüleşrâf efendi re’îsü'l-‘ulemâ olmağla üst taraflarına ve İstanbul kadısı
efendi ve defterdâr efendi makāmlarına oturup ve ocak ağaları ve re’îsülküttâb efendi ve
çavuşbaşı ağa mekânlarında mevcûd olup merhûme-i müşârunileyhânın na‘şları
zülüflüler ocağı (30b) kurbunda harem kapusundan ihrâc olunacağına karîb semâhatlu
şeyhülislâm efendi ve re’fetlü kā’immakām paşa efendilerimiz hazerâtı ve sâ’irler bâb-ı
merkūm nezdinde tûlânî tahta üzerinde müterakkıb olup teberdârân-ı hâssa alıp sa‘âdetlü
Dârüssa‘âde ağası hazretleri önüne düşüp gelir iken semâhatlu şeyhülislâm efendi ve
re’fetlü kā’immakām paşa hazerâtı ve sâ’irleri mahall-i merkūmdan istikbâl ve bi'l-
cümle önüne düşüp Bâbüssa‘âde semtinde vaz‘ olunan musallâya îsâl ve namazlarını
imâm-ı evvel-i hazret-i şehriyârî efendi kılıp selâtîn kethüdâları buhûrdânlarıyla önüne
düşüp Orta Kapu'dan taşra çıkıldıkta cümlesi süvâr ve zîrde tertîb olunan alay ile
pederleri türbe-i şerîfelerine tekarrub eyledikte cümle erkân türbe kapusu hâricinde
istikbâl ve resm değil iken şeyhülislâm efendi ve kā’immakām paşa hazerâtı tabuta girip
üç dört hatve türbe kapusuna kadar getirdiler. Ba‘dehu türbe-i şerîfeye nakl ve hafr
olunan merkad-ı şerîfe defn esnâsında müctemi‘ olan selâtîn imâmları ve huffâzlar
Yâsîn-i Şerîf tilâvet edip ve du‘âsı tekmilinde selâtîn şeyhleri ‘alâ-merâtibihim du‘â edip
ve na‘ş-ı şerîfin önünce salât u selâm eden hünkâr mü’ezzinleri savt-ı a‘lâ ile, “âmîn”
75
deyip ve her biri hâtimesinde Fâtihâ deyip tekmilinde türbenin iç kapusu hâricinde olan
suffenin birinde şeyhülislâm efendi köşede ve yemînlerinde dârüssa‘âde ağası ve
yesârlarında kā’immakām paşa hazretleri ve ‘ulemâ hazerâtı dahi ol suffede oturup ve
karşuda olan suffede ricâl-i sâ’ir oturup dârüssa‘âde ağası tarafından tatlu ve kahve ve
şerbet verilip tekmilinde ta‘ziyeyi müş‘ir rikâb-ı hümâyûna takdîm olunacak telhisi,
dîvânda olduğu gibi, kā’immakām paşa hazretlerine re’îsülküttâb efendi açıp ir’âet
eyledikten sonra zarfına vaz‘ ve kā’immakām paşa hazretleri yedine verip anlar dahi
dârüssa‘âde ağasına teslîm birle ağa-yı mûmâileyh hazretleri ‘avdet ba‘dehu şeyhülislâm
efendi (31a) ve ‘ulemâ hazerâtı ve ba‘dehu kā’immakām paşa hazretleri ve sâ’ir ricâl
‘avdet eylemişlerdir.
Mevcûd Olacak Zevât
Kāimmakām paşa hazretleri, kapu hademesiyle; semâhatlu şeyhülislâm efendi
hazretleri29; kapudân paşa hazretleri30; sadreyn hazerâtı31; nakībüleşrâf efendi32;
İstanbul kadısı efendi33; sekbanbaşı ağa34; defterdâr efendi35; mîr-‘alem ağa ve
kapucubaşı ağalar36; cebecibaşı ağa; topçubaşı ağa; ‘arabacıbaşı ağa.37
29 Derkenar: “Re’îsülküttâb efendi da‘vet edip Saray-ı Hümâyûn'a getirir.” vr. 31a. 30 Derkenar: “Kethüdâ bey tarafından tezkire yazılır.” vr. 31a. 31 Derkenar: “Şeyhülislâm efendi tarafından da‘vet olunup yâhûd kethüdâ bey tarafından tezkire yazılır.” vr. 31a. 32 Derkenar: “Kezâlik” vr. 31a. 33 Derkenar: “Kezâlik” vr. 31a. 34 Derkenar: “Kethüdâ bey tarafından tezkire yazılır.” vr. 31a. 35 Derkenar: “Kethüdâ bey tarafından tezkire yazılır.” vr. 31a. 36 Derkenar: “Kethüdâ bey tarafından mîr-‘alem ağaya tezkire yazılıp kapucubaşı ağalara ihbâr eder.” vr. 31a. 37 Derkenar: “İş bu ocak ağalarına [cebecibaşı, topçubaşı ve ‘arabacıbaşı ağalar] kethüdâ bey tarafından tezkire ile ihbâr olunur.” vr. 31a.
76
Ayasofya ve Sultân Ahmed Hân ve Sultân Mehemmed Hân ve Süleymâniyye
cevâmi‘-i şerîfelerinde salâ verilmek üzere İstanbul kadısı efendiye bir kıt‘a buyuruldu
irsâl yâhûd mü’ezzinbaşılarına hitâben buyuruldular tahrîr olunur.
Selâtîn şeyhleri efendiler ve selâtîn kethüdâları ağalar, dârüssa‘âdetişşerîfe ağası
yazıcısı efendi tarafından da‘vet olunur.
Şehremîni ve mi‘mar ağa mezarı hazır eylemeğe ta‘yîn olunur. Mehterhâne-i
haymeye Dîvânhâne ferş olunmak içün haber verilir.
Tertîb-i Alay-ı Müşârunileyhâ. Fî 4 B [Receb] Sene 205
İbtidâ kulaguz çavuş, ba‘dehu çavuşân-ı dîvân, ba‘dehu çavuşlar kâtibi ve emîni ağa,
ba‘dehu kapudân paşa hazretlerinin kapucular kethüdâsı ve selâm ağası, (31b) ba‘dehu
kā’immakām paşa hazretlerinin kapucular kethüdâsı ve selâm ağası, ba‘dehu selâtîn-i
‘izâm meşâyihi efendiler, ba‘dehu haremeyn mukāta‘ası efendi ve cizye başbâkīkulu
ağa, ba‘dehu başbâkīkulu ağa ve mâliye tezkirecisi efendi, ba‘dehu mektûbî efendi ve
teşrîfâtî efendi, ba‘dehu tezkire-i evvel ve sânî efendiler, ba‘dehu topçubaşı ve
top‘arabacıbaşı ağalar, ba‘dehu cebecibaşı ağa38, ba‘dehu selâtîn-i ‘izâm kethüdâları,
ba‘dehu mîr-‘alem ağa ve kapucubaşı ağalar, ba‘dehu re’îsülküttâb efendi ve çavuşbaşı
ağa, ba‘dehu sekbanbaşı ağa ve defterdâr efendi, ba‘dehu İstanbul kadısı efendi39,
ba‘dehu sadreyn-i muhteremeyn efendiler hazerâtı, ba‘dehu re’îsü'l- ‘ulemâ nakībüleşrâf
38 Derkenar: “Mûmâileyh cebecibaşı mizâcsız bulunmağla alay-ı merkūmda bulunmamıştır.” vr. 31b. 39 Derkenar: “Vâlide kethüdâsı ağa eğerçi İstanbul kadısı efendinin önünde yürümek fermân olundu. Lâkin türbenin mütevellîsi olduğundan türbeye teşrîf etmiştir.” vr. 31b
77
efendi, ba‘dehu kapudân paşa hazretleri, ba‘dehu şeyhülislâm ve kā’immakām paşa
hazerâtı, ba‘dehu Bâbüssa‘âde takımından ‘arz ağaları ve Bâbüssa‘âde ağası, ba‘dehu
dârüssa‘âdetişşerîfe ağası hazretleri, ba‘dehu na‘ş-ı mağfiret-nakş, ba‘dehu hazîne
kethüdâsı ağa ve hazîne vekîli ağa iki cânibe pâre nisâr ederek.
Yevm-i Mezkûrda Taraf-ı Kā’immakāmîden Huzûr-ı Hümâyûna İrsâl Olunan
Şevketlü efendimiz hazretlerine meyve, sepet: 100 ‘aded; şükûfe: 32 ‘aded.
Devletlü vâlide sultân efendimiz hazretlerine meyve, sepet: 100 ‘aded; şükûfe: 32 ‘aded.
Vefât-ı Şeyhülislâm Tevfik Efendi ve Nasb-ı Şeyhülislâm Mehemmed Mekkî
Efendi. Fî 22 B [Receb] Sene 205
Mâh-ı mezkûrun yirmi ikinci günü pazar gicesi Şeyhülislâm Tevfik Efendi dâr-ı
‘ukbâya rıhlet eylediği ‘ale's-seher hafîdleri tarafından Sultân Mehemmed Hân Câmi‘-i
Şerîfi'nde salâ verilmek içün ‘arzuhalleriyle kā’immakām paşa hazretlerine ihbâr
olundukta huzûr-ı hümâyûna vefâtları ‘arz olunup ve Sultân Mehemmed Hân Câmi‘-i
Şerîfi'nde vaktü'z-zuhr salât-ı cenâzelerine bulunmaları içün kapudân paşa hazretlerine
ve sadreyn-i muhteremeyn ve İstanbul kadısı ve nakībüleşrâf efendiler hazerâtına ve
Ayasofya şeyhi efendiye meşâyih-i selâtîn ile bulunmaları içün mektûbî efendi
kaleminden tezkireler tahrîr ve irsâl ve defterdâr efendiye ve sekbanbaşı ağaya ve cebeci
ve topçu ve top‘arabacıbaşı ağalara (32a) sa‘âdetlü kethüdâ bey kâtibi efendi
kaleminden tezâkir tahrîr olunup mevâlî-i ‘izâm hazerâtına çavuşân-ı dîvân ile ve
kapudân paşa ve sâ’irlere kethüdâ bey çukadârlarıyla irsâl olundu. Bu vechile tezâkîrde
destâr-i ‘âdî ve erkân semmûr kürk ile gelmeleri tahrîr olunmuştur. Bu esnâda
78
kā’immakām paşa hazretleri Enderûn-ı Hümâyûn'a da‘vet ve huzûr-ı hümâyûnda Mekkî
Efendi Hazretleri'ne ferve-i beyzâ ve kā’immakām paşa hazretlerine serâser kürk ilbâs
olunup ba‘dehu Bâbıâsafî'ye teşrîf ve icrâ-yı rusûmdan sonra şeyhülislâm efendi
hazretleri kürk odasında biraz istirahât ba‘dehu ‘Arzodası'nda ta‘âm tenâvül buyurulup
salât-ı zuhra bir sâ‘at kalarak şeyhülislâm efendi ve kā’immakām paşa hazerâtı bi'r-
refâka ve ricâl-ı bâb önlerince Bâb-ı Sadrı‘âlî'den hareket ve Sultân Mehemmed Hân
Câmi‘-i Şerîfi'ne varıldıkta bâb-ı musallâdan duhûl ve kitabhâne önünde ibtidâki suffede
şeyhülislâm efendi ve kā’immakām hazerâtı ve kapudân paşa ve sudûr-ı kirâm oturup
ikinci suffede sekbanbaşı ağa ve defterdâr efendi ve re’îsülküttâb efendi ve sâ’ir icâl-i
bâb oturup ba‘de edâ-i salâti'z-zuhr Ayasofya şeyhi efendi imâmetiyle40
müşârunileyhüm oldukları mahâlden salât-ı cenâzeyi dahi edâ ve şeyhülislâm efendi
kā’immakām paşa hazretlerine vedâ‘ edip devlethânelerine ‘azîmet buyurdular.
Kā’immakām paşa hazretleri dahi Sultân Mehemmed Hân Türbe-i Şerîfeleri'ni
ziyâret eylemek murâd-ı âsafâneleri olmağla sekbanbaşı ağa ve teşrîfâtî efendi
bağalgîrleri olarak kitabhâneden türbe-i şerîfeye gelinip ba‘de'z-ziyâre ricâl-i bâb ile
saray-ı âsafânelerine teşrîf buyurdular. Merhûm-ı müşârunileyh on üç gün müstenid-i
mesned-i fetvâ olup henüz hılâl-i ikbâlleri bedr-i tâm bulmadan giriftâr-ı pençe-i husûf-ı
ecel olmuştur. -Rahmetüllâhi ‘aleyh rahmeten vâsi‘a-.
Üçüncü günü kā’immakām paşa hazretleri şeyhülislâm efendinin konaklarına tebriğe
gidip ve ferdâsı şeyhülislâm efendi dahi Bâbı‘âli'ye gelip ba‘de'z-zuhr rikâb-ı hümâyûna
gitmişlerdir ve ertesi günü kethüdâ bey destâr-ı ‘âdî (32b) ve erkân kürk ve önlerinde
destâr-ı ‘âdî ve erkân ile teşrîfâtî efendi ile tebriğe gitmişlerdir.
40 Derkenar: “Salât-ı cenâze imâmeti husûsu bâ-re’y-i şeyhülislâmî velî-i meyyit olan hafîdinden istîzân olunmuştur.” vr. 32a.
79
Fî 17 C [Cemâziyelâhir] Sene 1152. İrtihâl-i Vâlide Sultân-ı Mağfiret-Nişân
Yevm-i mezbûrda müşârunileyhâ hazretleri inhirâf-ı mizâclarından nâşî tebdil-i hevâ
içün Tırnakcı Yalısın teşrîf buyurduklarında bir sâ‘at mikdârı vakit mürûrundan sonra
bâ-emr-i Hüdâ müddet-i vâfireden berü mübtelâ olduğu ‘illet-i gayr-ı mümkini'd-devâ
ile ‘âzim-i dâr-ı bekā olmağla salât-ı cenâzesi Yalı Kasrı pîşgâhında edâ ve Vâlide
Câmi‘-i Şerîfi'ne nakl olunmak irâde buyurulmağın devletlü kā’immakām paşa hazretleri
‘ıcâleten mahall-i merkūmda müctemi‘ olmak üzere semâhatlu şeyhülislâm efendi
hazretleri ve sadreyn-i muhteremeyn ve ma‘zûl ve pâyelüleri ve İstanbul kadısı efendi ve
ma‘zûl ve pâyelüleri ve nakībüleşrâf efendi hazretleri ve mîr-‘alem ağa ve kapucubaşı
ağalar ve sekbanbaşı ağa ve sipâh ve silahdâr ağaları vekîlleri ve cebecibaşı ve
topçubaşı ve ‘arabacıbaşı vekîlleri ve defterdâr efendi ve tevkī‘î ve şıkk-ı sânî ve sâlis ve
defter emîni ve rûznâmçe-i evvel ve başmuhâsebeci ve ümenây-ı erba‘a ve
müşârunileyhânın kethüdâsı efendiler hazerâtına tezkireler ile çavuşlar gönderilip da‘vet
olunmaların fermân etmeleriyle mu‘tâd üzere çavuşbaşı ağa tarafından teblîğ-i emri
müş‘ir tezkireler tahrîr ve çavuşlar ta‘yîn olunup Yalı Köşkü'nde müctemi‘ oldular.
Ba‘dehu kā’immakām paşa hazretleri dahi re’îsülküttâb efendi ve çavuşbaşı ağa ve
tezkireci ve mektûbcu efendiler ve sâ’ir kapu takımlarıyla kasr-ı mezbûra teşrîf ve
kudûm-ı hazret-i pâdişâhîye müterakkıb oldular. Bir iki sâ‘at mürûrundan sonra
şevketlü, kerâmetlü efendimiz hazretleri sandal-ı hümâyûnlarıyla teşrîf buyurduklarında
kā’immakām paşa hazretleri kallâvî ve ferrâce ve şeyhülislâm efendi hazretleri ve sâ’ir
‘ulemây-ı kirâm hazerâtı ‘örf ve ferrâce ve sâ’ir ricâl dahi bi'l-cümle selîmî ve
mücevveze ve ferrâce ile kasr-ı mezkûr pîşgâhında (33a) taş nerdübân yanından aşağı
doğru dizilip selâm-ı şehinşâhîye muntazır oldular. Ba‘dehu şevketlü, kerâmetlü
efendimiz hazretleri iskeleye yanaştıklarında kā’immakām paşa hazretleri koltuklarına
girip çıkardılar. Ba‘dehu huzzârı selâmlayarak taht-ı hümâyûnların teşrîflerinde
80
şeyhülislâm efendi hazretleriyle kā’immakām paşa hazretleri bir mikdâr huzûr-ı
hümâyûnda tevakkuf ve sonra yerlerine gelip merhûmenin na‘ş-ı şerîfi vürûduna
müterakkıb oldular. Yarım sâ‘at mikdârı vakitten sonra devletlü dârüssa‘âdetişşerîfe
ağası hazretleri na‘ş-ı şerîfin önünce sandal ile teşrîf eylediklerinde kā’immakām paşa
hazretleri ve sâ’irleri na‘ş-ı şerîfe teşebbüs ve getirip Sepetçiler Kasrı divârı yanında
vâkı‘ çınar ağacı kurbunda müceddeden vaz‘ olunan tahta musallâya nakl eylediler.
Şeyhülislâm efendi hazretleri imâmet eylemek mu‘tâd-ı kadîm iken mâni‘-i imâmet olur
‘özürleri olmağla re’îsü'l-‘ulemâ olup bi'l-fi‘l Sadr-ı Rûm olan Mahmudzâde semâhatlu
Es-seyyid Zeyne'l-‘âbidin Efendi Hazretleri şeyhülislâm efendi hazretlerinin emirleri ile
imâmet edip ve şevketlü efendimiz hazretleri taht-ı hümâyûnları pîşgâhında ıktidâ
eylemişlerdir. Edâ-yı salâttan sonra kā’immakām paşa hazretleri ve sâ’ir ricâl na‘ş-ı
şerîfe yapışıp elleri üzerinde kayıkhâne tarafına doğru götürüp tahta perde kapusundan
taşra çıkardıklarında herkes atına süvâr ve şeyhülislâm efendi hazretleri ‘illetlerinden
nâşî ‘arabalarına süvâr olup kā’immakām paşa hazretleri ve ‘ulemây-ı kirâm ve sâ’ir
ricâl bi'l-cümle rütbelerince kallâvî ve ‘örf ve selîmî ve mücevveze ve dîvân bisâtlu at ve
ferrâce ve ‘abâyi urmayan ricâl, kemer rahtlu atlar ile ‘ale't-tertîb na‘ş-ı şerîfin önüne
düşüp alay ile Vâlide Câmi‘-i Şerîfi'ne nakl ve defn eylemişlerdir. Ba‘dehu ikinci günü
ancak şeyhülislâm efendi hazretleriyle kā’immakām paşa hazretleri ta‘ziye içün huzûr-ı
hümâyûna gidip ricâl-i sâ’ireden kimesne gitmemiştir.
(33b) Resm-i Vefât-ı Kerîme-i Pâdişâh-ı ‘Âlem-penâh Der-Enderûn
Re’fetlü sadra‘zam hazretleri, kapu hademesiyle; semâhatlu şeyhülislâm efendi41;
vüzerây-ı ‘izâm hazerâtı42; sadreyn hazerâtı43; nakībüleşrâf efendi44; İstanbul kadısı
41 Derkenar: “Re’îsülküttâb efendi da‘vet edip Saray-ı Hümâyûn'a getirir.” vr. 33b. 42 Derkenar: “Kethüdâ bey tarafından tezkire yazılır.” vr. 33b.
81
efendi45; yeniçeri ağası46; kul kethüdâsı47; defterdâr efendi48; mîr-‘alem ağa ve
kapucubaşı ağalar49; sipâh ağası, silahdâr ağası, cebecibaşı ağa, topçubaşı ağa,
‘arabacıbaşı ağa, lağımcı ve humbaracıbaşı ağalar.50
Ayasofya, Sultân Mehemmed ve Süleymâniyye ve Sultân Ahmed cevâmi‘-i
şerîfelerinde salâ verilmek üzere İstanbul kadısı efendiye bir kıt‘a buyuruldu irsâl yâhûd
mü’ezzinbaşılarına hitâben buyuruldular tahrîr olunur.
Selâtîn şeyhi efendiler ve selâtîn kethüdâları ağalar, dârüssa‘âdetişşerîfe ağası
yazıcısı efendi tarafından da‘vet olunur.
Şehremîni ve mi‘mar ağa mezar hazır eylemeğe ta‘yîn olunur.
Mehterhâne-i haymeye Dîvânhâne ferş olunmak içün haber verilir.
İşbu da‘vet olunanlar rûz-ı merre destâr ve ber-muktezâ-yı mevsim bol yenlü kürk
43 Derkenar: “Şeyhülislâm efendi tarafından da‘vet olunurlar yâhûd kethüdâ bey tarafından tezkire yazılır.” vr. 33b. 44 Derkenar: “Kezâlik” vr. 33b. 45 Derkenar: “Kezâlik” vr. 33b. 46 Derkenar: “Kethüdâ bey tarafından tezkire yazılır.” vr. 33b. 47 Derkenar: “Yeniçeri ağası tarafından ihbâr olunur.” vr. 33b. 48 Derkenar: “Kethüdâ bey tarafından tezkire yazılır.” vr. 33b. 49 Derkenar: “Kethüdâ bey tarafından mîr-‘alem ağaya tezkire yazılıp kapucubaşı ağalara ihbâr eder.” vr. 33b. 50 Derkenar: “İşbu ocak ağalarına [sipâh ve silahdâr ağaları, cebecibaşı, topçubaşı, ‘arabacıbaşı, lağımcı ve humbaracıbaşı ağalar] kethüdâ bey tarafından tezkireler ile ihbâr olunur.” vr. 33b.
82
yâhûd ferrâce ve kemer rahtlu esbler ile ta‘yîn olunan vakitte Saray-ı Hümâyûn'a (34a)
vürûd eylediklerinde ‘ulemâ efendiler doğru Kubbe-i Hümâyûn'a gelip devletlü
sadra‘zam efendimiz hazretleri sadr-ı ahkâmdan cüz’îce sol cânibe mâ’il vaz‘ olunan
seccâde üzerine ve semâhatlu şeyhülislâm efendi hazretleri yesâr-ı âsafânelerine ku‘ûd
ederler ve sadreyn-i muhteremeyn hazerâtı, defterdâr efendi makāmına ve ocak ağaları,
re’îsülküttâb efendi ve çavuşbaşı ağa mekânlarına ve yeniçeri ağası kendü makāmında
mevcûd olup merhûme-i müşârunileyhânın na‘şları zülüflüler ocağı kurbunda harem
kapusundan ihrâc olunacağına karîb sadra‘zam ve sâ’irleri bâb-ı merkûm nezdinde tûlânî
tahta üzerinde müterakkıb olup teberdârân-ı hâssa alıp sa‘âdetlü dârüssa‘âdetişşerîfe
ağası hazretleri önüne düşüp gelir iken devletlü sadra‘zam efendimiz hazretleri ve
semâhatlu şeyhülislâm efendi hazretleri kubbede bulunan sadreyn ve nakībüleşrâf
efendiler ve İstanbul kadısı efendi ve defterdâr efendi ve ocak ağaları mahall-i
merkūmdan istikbâl ve bi'l-cümle önüne düşüp Bâbüssa‘âde semtinde vaz‘ olunan
musallâya îsâl ve namazlarını semâhatlu şeyhülislâm efendi hazretleri kılıp selâtîn
kethüdâları buhûrdânlarıyla önüne düşüp Orta Kapu'dan taşra çıkıldıkta cümlesi süvâr ve
zîrde tertîb olunan alay ile türbe-i şerîfeye nakl ve hafr olunan merkad-ı şerîfe defn
esnâsında müctemi‘ olan selâtîn imâmları ve huffâzlar Yâsîn-i Şerîf tilâvet edip du‘âsı
tekmilinde selâtîn şeyhleri ‘alâ merâtibhim du‘â edip ve na‘ş-ı şerîfin önünce salât u
selâm eden hünkâr mü’ezzinleri savt-ı a‘lâ ile, “âmîn” deyip ve her biri hâtimesinde
Fâtihâ deyip tekmilinde ta‘ziyeyi müş‘ir rikâb-ı hümâyûna takdîm olunacak telhisi sadrı-
ı a‘zam hazretleri sa‘âdetlü dârüssa‘âde ağasına teslîm birle ağa-yı mûmâileyh hazretleri
‘avdet eyledikte cümlesi ‘avdet ederler.
Tertîb-i Alay-ı Vefât-ı Sultân Der-Enderûn
(34b) İbtidâ kulaguz çavuş, ba‘dehu çavuşân-ı dîvân, ba‘dehu çavuşlar kâtibi ve
emîni ağa, ba‘dehu vüzerây-ı ‘izâmın kapucular kethüdâları ve selâm ağaları, ba‘dehu
83
sadra‘zam hazretlerinin kapucular kethüdâsı ve selâm ağası, ba‘dehu selâtîn meşâyihi
efendiler, ba‘dehu haremeyn mukāta‘acısı efendi ve cizye başbâkīkulu ağa, mâliye
tezkirecisi efendi ve başbâkīkulu ağa, ba‘dehu mektûbî ve teşrîfâtî efendiler, ba‘dehu
tezkire-i evvel ve sânî efendiler, ba‘dehu topçubaşı ağa ve ‘arabacıbaşı ağa, ba‘dehu
cebecibaşı ağa ve kul kethüdâsı ağa, ba‘dehu selâtîn-i ‘izâm ve kethüdâları, ba‘dehu
sipâh ve silahdâr ağaları, ba‘dehu mîr-‘alem ağa ve kapucubaşı ağalar, ba‘dehu
re’îsülküttâb efendi ve çavuşbaşı ağa, ba‘dehu defterdâr efendi, ba‘dehu yeniçeri ağası
ağa, ba‘dehu İstanbul kadısı efendi51 ve nakīb efendi dahi, ba‘dehu sadreyn efendiler
hazerâtı, ba‘dehu vüzerây-ı ‘izâm hazerâtı, ba‘dehu re’fetlü sadra‘zam ve semâhatlu
şeyhülislâm efendi hazerâtı, ba‘dehu saray kethüdâsı ağa ve saray ağası ve kilercibaşı
ağa ve hazînedârbaşı ağa ve kapu ağası, ba‘dehu dârüssa‘âdetişşerîfe ağası hazretleri,
ba‘dehu na‘ş-ı mağfiret-nişân, ba‘dehu hazîne kethüdâsı ağa ve hazîne vekîli ağa iki,
cânibe pâre nisâr ederek.
Vefât-ı Hânım Sultân
Fî 21 CA Sene 1204. Târihi mezkûrda Safiye Sultân bint-i Sultân Mustafa Hân-ı Sânî
-‘aleyhâ rahmetü'l-bârî- hazretlerinin kerîmeleri Zâhide Hânım Sultân vefât edip
cenâzeleri naklinde hânım sultânlar vefâtında defâtir-i teşrîfâtta resm olmamağla resm-i
tekellüfî olunmamıştır.
51 Derkenar: “Vâlide sultân kethüdâları ağa dahi İstanbul kadısı efendinin önlerince yürümek irâde olunmuş idi. Lâkin müşârunileyh türbenin mütevellîsi olmağla türbe-i merkūmeye mukaddem teşrîf buyurdular deyü sultânândan Enderûn'da olarak birisi vefâtında ağa-yı mûmâileyh ber-minvâl-i meşrûh türbede bulunmuşlardır. ” vr. 34b.
84
Vefât-ı Kadın-ı Hazret-i Şehriyârî. Fî 2 S [Safer] Sene 1178
Kadınân-ı hazret-i şehriyârîden ‘Aynü'lhayat nâm üçüncü kadın bi-emrihî sübhânehû
ve te‘âlâ dâr-ı bekāya rıhlet etmekle hâssa-i hümâyûnda gasl ve harem kapusundan taşra
ağalar çıkarıp vaz‘ olunan musallâ üzerinde salât-ı cenâzesi edâ ba‘dehu helvacılar na‘şı
omuzlarına alıp Orta Kapu'dan taşra çıkıldıkta önünce teşrîfâtî ve ‘akabinde
dârüssa‘âdetişşerîfe ağası yazıcısı efendi ve kozbekçibaşı (35a) ve ağa babası süvâren
Darphâne Kapusu'ndan, Ağabağçesi'nden Soğukçeşme Kapusu'ndan çıkılıp çeşme
kurbunda şevketlü efendimizin ihyâ buyurdukları câmi‘-i şerîfinde vâkı‘ türbe-i şerîfe
hâricinde pencere önüne defn olunmuştur. Mahall-i medfen silahdâr-ı hazret-i şehriyârî
ağa nezâreti ile şehremîni efendi ve mi‘mar ağa ma‘rifetleriyle âmâde olmuştu.
Resm-i İrtihâl-i Kadın-ı Hazret-i Şehriyârî Der-Sâhilsaray-ı Hümâyûn
‘İsmet-nişân kadınân-ı hazreti zıllullâhîden biri bi-emri cenâb-ı bârî ‘alâyık-ı dâr-ı
fenâdan biri olup irtihâl-i dâr-ı bekā eyledikte hâssa-i hümâyûnda gasl ve tekfin
olunduktan sonra harem-i hümâyûn ağaları taşra çıkarıp vaz‘ olunan musallâya ilkā ve
imâm-ı hazret-i şehriyârî efendilerin biri namazını edâ ba‘dehu ağa teberdârları kaldırıp
mukaddemce ortası ref‘ ve iskelede müheyyâ olan harem kayığına vaz‘ ve müteveffiye-i
müşârunileyhânın lalası ağa ve kahvecibaşısı ile ikincisi, iki ‘aded buhûrdânlar ile ma‘an
harem kayığına süvâr ve yazıcı efendi kendü piyâdesiyle önünce gidip mahall-i medfene
münâsip iskeleye çıktıklarında iskele-i mezbûrda saray-ı ‘atîk teberdârlarıyla baltacılar
kethüdâsı ve ağa babası ve teşrîfâtî kulları hâzır u âmâde olmalarıyla ibtidâ ağa babası
ba‘dehu yazıcı efendi ile teşrîfâtî efendi kulları hem-‘inân olarak ba‘dehu kadın lalası
ağa süvâr oldukları hâlde ba‘dehu kahvecibaşısı ve ikincisi ellerinde buhûrdânlar ile
mâşiyen pîşrev olup ba‘dehu müteveffiye-i müşârunileyhânın na‘ş-ı şerîfini teberdârlar
85
ber-dûş edip ba‘dehu baltacılar kethüdâsı kulları râkiben ta‘kib ederek mukaddemâ emr
ü fermân buyurulduğu mahâlde silahdâr-ı hazret-i şehriyârî sa‘âdetlü ağa nezâretiyle ve
şehremîni efendi ve mi‘mar ağa kulları ma‘rifetleriyle tehyi’e kılınan medfene varılıp
defn esnâsında ol mahâlde vâkı‘ câmi‘-i şerîfin imâmları Kur’ân-ı ‘Azîmü'ş-şân tilâvet
ve Ayasofya-i Kebîr şeyhi efendi dahi du‘â ve telkīn etmeleriyle şeyh efendiye elli guruş
ve imâmlara yirmi beşer guruş yazıcı efendi ma‘rifetiyle çıkılar verilip sâ’ir fukarâ ve
müstahıkkīne tasadduklar olunarak ‘avdet (35b) olunup ancak yazıcı efendi varıp
tekmil-i hidmet olunduğunu sa‘âdetlü dârüssa‘âdetişşerîfe ağası ağaya ifâde eder.
Vefât-ı Ağa-yı Dârüssa‘âde. Fî 2 Ş [Şa‘ban] Sene 206
Târih-i mezbûrda dârüssa‘âde ağası olan Bilâl Ağa dâr-ı bekāya rıhlet edip teşrîfât-ı
hümâyûndan nakl-i na‘şı resmi su’âl olundukta teşrîfâtta resmi olmadığı haber verilip
Enderûn'dan malzeme-i techiz ve tekfini görülüp kurb-ı Hazret-i Hâlid'e defn
olunmuştur.
Vefât-ı Kā’immakām ‘Abdullah Paşa Der-rûz-ı Tevcîhât-ı Hümâyûn.
Fî 4 L [Şevval] Sene 216
Müşârunileyh kā’immakām ‘Abdullah Paşa füc’eten fevt oldukta hâlen kapudân-ı
deryâ vezîr-i mükerrem Hüseyin Paşa Hazretleri kendü ibkāları içün Bâb-ı Sadrı‘âlî'ye
gelip yevm-i mezkûrda bâ-izn-i hümâyûn ibtidâ ber-mu‘tâd serâser dûhte semmûr
kürkünü kendü kendüye iktisâ ba‘dehu bâb-ı mezkûrda mevcûd ve med‘uvv ricâl ve
ağavât tevcîh ve ibkāları içün müşârunileyhin huzûrunda hil‘atleri ilbâsıyla tevcîhât-ı
hümâyûn icrâ olduktan sonra hâlen bi'l-fi‘l çavuşbaşı olan Yenişehirli Mustafa Bey'i
86
Bâbı‘âli'den Enderûn-ı Hümâyûn'a gitmeleri içün içerüden da‘vetci zuhûr etmekle fakat
müşârunileyh Enderûn'a der-‘akab gidip ba‘dehu bâ-izn kapu ricâli dahi Enderûn'a gidip
ber-mu‘tâd-ı kadîm şeyhülislâm bulunan efendi dahi içerüye da‘vet olunup anlara
mu‘tâd kürkünü ilbâs ve müşârunileyh Mustafa Bey'e rütbe-i vâlây-ı vezâretle
kā’immakāmlık tevcîh ve ihsân-ı hümâyûn buyurulduğu hâvî kendüye huzûr-ı
hümâyûnda serâser kürk ilbâs buyurulduktan sonra hem-‘inân olarak Bâbı‘âli'ye teşrîf ve
müşârunileyh şeyhülislâm efendi ve kapudân paşa hânelerine ‘avdet eylediklerinden
sonra ‘Arzodası'nda olarak zîrde tahrîr olunduğu üzere ‘umûm hil‘ati misillü ba‘zı
kesâna huzûrunda hil‘at ilbâsı ve müteveffây-ı müşârunileyh ‘Abdullah Paşa'nın resmen
nakl-i na‘şına dâ’ir bir kayıd bulunmamağla fakat kendü ademleriyle Hakîmzâde
Türbesi civârında müheyyâ olan merkadına defn olundu.
(36a) Kāimmakām Teceddüdünde Huzûrlarında Hil‘at-i İlbası Mu‘tâd
Olan Zevât52
Rikâb-ı hümâyûn kethüdâsına, erkân semmûr kürk, 1 sevb; şıkk-ı evvel defterdârı
vekîli efendi, hil‘at, 1 sevb; re’îsülküttâb vekîli efendi, hil‘at, 1 sevb; çavuşbaşı ağa,
hil‘at, 1 sevb; tezkire-i evvel ve sânî efendiler, hil‘at, 2 sevb; mektûbî vekîli efendi,
hil‘at, 1 sevb; teşrîfâtî vekîli efendi, hil‘at, 1 sevb; beylikçi vekîli efendi, hil‘at, 1 sevb;
kethüdâ kâtibi vekîli efendi, hil‘at, 1 sevb; âmedî vekîli efendi, hil‘at, 1 sevb;
başbâkīkulu vekîli ağa, hil‘at, 1 sevb; ser-hazînedâr-ı bîrûnî ağa, hil‘at, 1 sevb; mâliye
tezkirecisi efendi, hil‘at, 1 sevb; gedikliler kâtibi efendi, hil‘at, 1 sevb; çavuşlar kâtibi
efendi, hil‘at, 1 sevb; çavuşlar emîni ağa, hil‘at, 1 sevb; re’is kîsedârı efendi, hil‘at, 1
sevb; mektûbî başhalîfesi vekîli efendi, hil‘at 1 sevb; halîfe-i teşrîfât efendi, hil‘at 1
52 Derkenar: “Bu ‘umûm hil‘ati misillü kā’immakām devrinde dahi işbu defter mantûkunca ba‘zı kesâna hil‘at ilbâs olunmaları mu‘tâd olmağla teşrîfâtî efendi kırâ’et eder.” vr. 36a.
87
sevb; kîsedâr-ı teşrîfât efendi, hil‘at, 1 sevb; kethüdâ-yı bevvâbîn ağa, hil‘at, 1 sevb;
selâm ağası, hil‘at, 1 sevb; bölükbaşı ağa, hil‘at, 1 sevb; cizye başbâkīkulu ağa, hil‘at, 1
sevb; telhisî ağa, hil‘at, 1 sevb; muhzır ağa, hil‘at, 1 sevb; bostânî odabaşısı ağa, hil‘at, 1
sevb; karakulağ-ı kethüdâ bey, hil‘at, 1 sevb; du‘âcı çavuş, hil‘at 1 sevb; kulaguz çavuş,
hil‘at 1 sevb; haberci çavuş, hil‘at 1 sevb; muhzır ağa kâtibi efendi, hil‘at 1 sevb;
‘asesbaşı, hil‘at 1 sevb; subaşı, hil‘at 1 sevb; delîlbaşı, hil‘at 1 sevb; gönüllü ağası, hil‘at
1 sevb; tatar ağası, hil‘at, 1 sevb; sipâh kethüdâ yeri, hil‘at, 1 sevb; silahdâr kethüdâ yeri,
hil‘at, 1 sevb; cebeci çavuşu, hil‘at, 1 sevb; topçu çavuşu, hil‘at, 1 sevb; top‘arabacı
çavuşu, hil‘at, 1 sevb; humbaracı çavuşu, hil‘at, 1 sevb; lağımcı çavuşu, hil‘at, 1 sevb;
başkapu kethüdâsı, hil‘at, 1 sevb; mehterbaşı-i hayme-i kā’immakāmî, hil‘at, 1 sevb; ser-
mehterân-ı tabl u ‘alem-i hâssa, hil‘at, 1 sevb; ser-surnâyî-i tabl ve ‘alem-i hâssa, hil‘at,
1 sevb; alay baş-çavuşu, hil‘at, 1 sevb; mehterbaşı-i kā’immakāmî, hil‘at, 1 sevb;
mehterhâne-i nevbethâne, hil‘at, 1 sevb; Dîvân-ı Hümâyûn tercümanı, hil‘at, 1 sevb.
Yekün: Ferve 1 sevb; hil‘at 55 sevb.
(36b) Cennet-Mekân Firdevs-Âşiyân Sultân Mustafa Hân ‘Aleyhi'r-rahmeti Ve'l-
gufrân Hazretlerinin Kerîme-i Muhteremeleri Şâh Sultân-ı ‘Aliyyeti'ş-şân
Hazretleri İstanbul'da Cağalzâde Nâm Mahâlde Olan Kendü Saraylarında
Vefât Etmekle Zîrde Mastûr Rusûm Ba‘de'l-icrâ Eyyûb Civârında
Vâkı‘ Makberelerine Defn Olunduğu Fî 17 ZA [Zilka‘de] Sene 21753
53 Derkenar 1: “Fî 20 ZA Sene 217. Târih-i mezkûrda mütevaffiye-i müşârunileyhâ içün ber-mu‘tâd rikâb-ı hümâyûna gidilmesi irâde buyurulmağla şeyhülislâm efendi yine re’îsülküttâb efendi delâletiyle sâbıkı misillü Bâb-ı Sadrı‘âlî'ye teşrîf buyurmuşlardır. Derkenar 2: Târih-i mezkûrda irtihâl-i dâr-ı bekā eden sultân-ı müşârunileyhâyı kendü saraylarından na‘ş-ı mağfiret-nişânı alay-ı vâlâ ile getirilmesi bu def‘a irâde buyurulmağla ber-vech-i muharrer alay ile getirildiği ve Lâleli Câmi‘i'nde cenâze namazını ba‘de'l-edâ makberesi olan mahalle defn olunmazdan evvel Ebâ Eyyûb-i Ensârî -radiye ‘anhü'l-bârî- türbesinde dahi du‘â olunduğu ve ne vechile icrây-ı rusûm olduğu başkaca zîrde muharrerdir.” vr. 36b.
88
Sâbıkı Resmi, Teşrîfâttan Tahrîr Ve Enderûn-ı Hümâyûn'a İrsâl Olunan
Resm-i Teşrîfâttır.
Sultân-ı merhûme-i müşârunileyhâ hazretleri kendü saraylarında irtihâl-i dâr-ı bekā
eyledikleri hâlde kethüdâları efendi mâşiyen buhûrdân çekerek önünce ve sâ’ir sultân
kethüdâları ve haremeyn ricâli ve müfettiş efendi ve devletlü dârüssa‘âdetişşerîfe ağası
ağa hazretleri cümlesi destâr-ı ‘âdî ve erkân semmûr kürk ve râkiben na‘ş-ı mağfiret-
nişân-ı hazret-i müşârunileyhânın önünce olarak saray-ı sultânîden gelinip Soğukçeşme
Kapusu'ndan duhûl ve Yalı Köşkü'nde harem kayığına vaz‘ ile Eyyûb'de vâkı‘ büyük
iskeleye yanaşıldığı gibi ocak ağaları ve tezkire-i evvel ve sânî ve mektûbî ve teşrîfâtî
efendiler iskele başında istikbâl ve şıkk-ı evvel defterdârı ve re’îsülküttâb efendiler ve
çavuşbaşı ağa üç-beş hatve beri ve sadreyn ve nakībüleşrâf ve İstanbul kadısı efendiler
Kaymakçılar'ın vasatında ve devletlü sadra‘zam hazretleri ve semâhatlu şeyhülislâm
efendi hazretleri Kaymakçılar'ın üst başında cümlesi destâr-ı ‘âdîleriyle istikbâl buyurup
mahall-i medfene varılıp namazını edâ ve makbere-i müşârunileyhâya ‘azîmet ve ricâl-i
kibâr ve ocak ağaları na‘ş-ı mağfiret-i müşârunileyhânın pîşrevleri olarak du‘â olunup
ba‘de'd-defn telkīne mübâşeret ve tekmilinde devletlü sadra‘zam hazretleri ta‘ziyeyi
müş‘ir telhisi dârüssa‘âdetişşerîfe ağası hazretlerine teslîm edip ağa-yı müşârunileyh
hazretleri ‘avdet eyledikte cümlesi ‘avdet ederler deyü defter-i teşrîfâtta mukayyeddir.
Emr ü fermân hazret-i men lehü'l-emrindir.
(37a) Tertîb-i Alay-ı Na‘ş-ı Mağfiret-nişân-ı Müşârunileyhâ. Fî 17 ZA [Zilka‘de]
Sene 217
İbtidâ kulaguz çavuş yamağı, ba‘dehu çavuşân-ı Dîvân-ı Hümâyûn, ba‘dehu
humbaracı ve lağımcıbaşı ağalar, ba‘dehu topçubaşı ve ‘arabacıbaşı ağalar, ba‘dehu
89
cebecibaşı ağa, ba‘dehu sipâh ve silahdâr ağaları, ba‘dehu mîr-‘alem ağa (Ve kapucubaşı
ağaların sâbıkta bulunmaları eğerçi mu‘tâd olup ancak bu def‘a da‘vet olunmadığından
bulunmayıp fakat mîr-‘alem ağa bulunmuştur.), ba‘dehu yeniçeri ağası ve şıkk-ı evvel
defterdârı efendi, ba‘dehu İstanbul kadısı efendi, ba‘dehu sadreyn-i muhteremeyn ve
nakībüleşrâf efendiler (ve nakībüleşrâf efendide sudûr pâyesi vardır.), ba‘dehu kapudân
paşa hazretleri (müşârunileyhin önünde kapucular kethüdâsıyla selâm ağası ve
verâlarında gediklüsüyle yedekleri giderler.), ba‘dehu kulaguz çavuş ve du‘âcı ve
kîsedâr-ı teşrîfât ve çavuşlar emîni ağa ve kâtibi efendi, ba‘dehu kethüdâ-yı bevvâbîn-i
sadrı‘âlî ve ağa-yı selâm ağaları, ba‘dehu mektûbî ve teşrîfâtî efendiler, ba‘dehu tezkire-i
evvel ve sânî efendiler, ba‘dehu re’îsülküttâb efendi ve çavuşbaşı ağa, ba‘dehu devletlü
sadra‘zam efendimiz ve şeyhülislâm efendi hazerâtı, ba‘dehu müşârunileyhin kezâlik
ağaları ve yedekleri, ba‘dehu bu def‘a kîsedâr-ı teşrîfât bu mahâlde gitmiştir. Haremeyn
mukāta‘ası ve muhâsebesi ve müfettiş-i haremeyn efendiler, ba‘dehu selâtîn cevâmi‘-i
meşâyihi efendiler, ba‘dehu selâtîn kethüdâları, ba‘dehu merhûme-i müşârunileyhânın
kethüdâsı, ba‘dehu vâlide sultân hazretlerinin kethüdâları, ba‘dehu devletlü
dârüssa‘âdetişşerîfe ağası hazretleri, ba‘dehu na‘ş-ı mağfiret-nişân (teberdârân-ı hâssa z-
îver-i dûş-ı ihtirâmları ve mü’ezzinân-ı hâssanın tekbîr ve tehlîl ve buhûrdânlar keşîde
olunduğu), ba‘dehu ağanın yedekleri.
Merhûme-i Müşârunileyhânın Na‘şı Önünce Alay İle Gidecek Zevâta Tahrîr
Olunacak Tezâkir Ve Tenbihât. Fî 17 ZA Sene 21754
Mektûbî Odasından
54 Derkenar: “Gerek bu husûs ve gerek sâ’ir vefâyâta dâ’ir husûslarda mutlakā dârüssa‘âde ağası tarafından haber vürûd etmedikçe Sultân Mehemmed ve Sultân Ahmed ve Süleymâniyye ve Ayasofya Cevâmi‘i mü’ezzinbaşılarına veyâhûd İstanbul kadısı efendiye salâ verilmek içün beyaz üzerine buyuruldular tahrîr olunmaz.” vr. 37a.
90
Kapudân-ı deryâ vezîr-i mükerrem paşaya, tezkire, kıt‘a 1 ‘aded (destâr-ı ‘âdî ve ber-
muktezâ-yı mevsim erkân ve dîvân rahtlu esb ve Bâb-ı Sadrı‘âlî'de mevcûd bulunmaları
tahrîr olundu).
Sadreyn-i muhteremeyn ve nakībüleşrâf ve İstanbul kadısı efendilere, tezâkir, kıt‘a 4
‘aded (küçük tebelü [tepeli] ve ber-muktezâ-yı mevsim erkân ve Bâb-ı Sadrı‘âlî'de
mevcûd bulunmaları içün tahrîr olundu).
(37b) Ayasofya şeyhi efendiye55, tezkire, kıt‘a 1 ‘aded (rûz-ı merre kıyâfetle saray-ı
sultânîde bulunurlar).
Vâlide sultân kethüdâsı ağaya, tezkire, kıt‘a 1 ‘aded (destâr-ı ‘âdî ve ber-muktezâ-yı
mevsim erkân ve kemer rahtlu esb).
Kethüdâ Bey Kaleminden Tahrîr Olunacak Tezâkir
Yeniçeri ağası, tezkire, kıt‘a: 1 ‘aded. Sipâh ağası, tezkire, kıt‘a: 1 ‘aded. Silahdâr
ağası, tezkire, kıt‘a: 1 ‘aded. Cebecibaşı, tezkire, kıt‘a: 1 ‘aded. Topçubaşı, tezkire, kıt‘a:
1 ‘aded. ‘Arabacıbaşı, tezkire, kıt‘a: 1 ‘aded. Humbaracıbaşı, tezkire, kıt‘a: 1 ‘aded.
Lağımcıbaşı, tezkire, kıt‘a: 1 ‘aded. Şıkk-ı evvel defterdârı efendi, tezkire, kıt‘a: 1 ‘aded.
91
Mîr-‘alem ağa, tezkire, kıt‘a: 1 ‘aded.56
Ber-vech-i bâlâ zevât-ı mezkûrenin bu def‘a bâ-irâde Bâb-ı Sadrı‘âlî'de mevcûd
bulunmaları içün yazılan tezâkir çavuşân-ı dîvân ve ba‘zen hademe ile hânelerine
gönderilmiştir. Cümlesi destâr-ı ‘âdî ve destâr-ı kafesî ve ber-muktezâ-yı mevsim erkân
ve kemer rahtlu esbleriyledir.
Mi‘mar Ağaya Gidecek Buyuruldu Sûreti
Hâssa Mi‘mar Başı Ağa
Hemşire-i muhtereme-i hazret-i hilâfet-penâhî ‘iffetlü, ‘ismetlü Şâh Sultân-ı
‘aliyyetü'ş-şân hazretleri ‘azm-i gülşensaray-ı bekā etmiş olmalarıyla müşârunileyhâ
hazretlerinin hafr u tanzîm-i makbere-i rahmet-intimâları zımnında iktizâ edenleri bi'l-
istishâb Eyyûb-i Ensârî civârında vâkı‘ türbe-i şerîfelerine şimdi ‘azîmet eyleyesün
deyü.
Kethüdâ Bey Hazretleri Odasından Şehremîni Efendiye Giden Tezkire Sûreti
55 Derkenar: “Meşâyih-i sâ’ire dahi mevcûd bulunmaları içün işbu tezkirede zikr olunur.” vr. 37b. 56 Derkenar: “Kapucubaşı ağaların mevcûd bulunmaları içün tahrîr olunması mu‘tâd iken bu def‘a sehven yazılmadığına binâ’en yalnız mîr-‘alem bulunmuştur.” vr. 37b.
92
Sa‘âdetlü, ‘iffetlü efendi hazretleri bi-irâdeti'l-lâhi Te‘âlâ Şâh Sultân Hazretleri
irtihâl-i dâr-ı bekā etmeleriyle iktizâ eden levâzımât-ı kabrin tedârüğü içün cenâb-ı
sa‘âdetleri şimdi hareket ve Eyyûb'de müteveffiye-i müşârunileyhânın merkad-ı şerîfine
varıp mevcûd bulunmağa himmet ü müsâra‘at eylemeniz me’mûl-ı hâlisânemizdir.
Saray-ı Sultân-ı Müşârunileyhâda Bulunmaları İçün Yazıcı Efendi Tarafından
Yazılacak Tezâkir
Vâlide kethüdâsı ağaya ve selâtîn kethüdâlarına her kaç ise başka başka tezkireler
gönderilir.
Meşâyih-i selâtîn efendiler (Ayasofya şeyhi efendiye tezkire irsâl anlar dahi sâ’irlere
ihbâr eder).
Müfettiş efendi, tezkire, kıt‘a 1: ‘aded (küçük tebelü ve erkân).
Şeyhülislâm efendi, re’îs efendi delâletiyle bu def‘a Bâb-ı Sadrı‘âlî'ye gelmeyip
müteveffiye-i müşârunileyhânın salât-ı cenâzeleri Lâleli Câmi‘i'nde edâ olunması irâde
buyurulmağla binâ’en-‘aleyh mevlânây-ı müşârunileyh efendi hazretleri sadra‘zam
hazretlerinden mukaddemce mevcûd bulunup salât-ı cenâzeleri ba‘de'l-edâ tertîb-i alay-ı
mezkûr ile medfen(i) olan mahalle îsâl olundu.
93
Selâtîn-i ‘İzâmdan Birisi Taşrada Kendü Saraylarında İken Vefât Eylediklerinde
(38a) İcrâ Olunan İki Resm Zîrde Mezkûrdur
Cennet-mekân, firdevs-âşiyân Sultân Ahmed Hân -‘aleyhi'r-rahmeti ve'l-gufrân-
hazretlerinin kerîme-i muhteremeleri Esma Sultân Hazretleri kendü saraylarında bin iki
yüz iki [1202] senesi Zilka‘desi'nin on birinci günü irtihâl-i dâr-ı bekā ve ‘âzim-i cinân-
hazret-i hâlik-i mennân oldukları haberi dârüssa‘âdetişşerîfe ağası devletlü ağa
hazretlerine ihbâr olundukta ağa-yı müşârunileyh hazretleri dahi bi'l-istîzân merhûme-i
müşârunileyhânın saraylarına teşrîf ve kethüdâları ma‘rifetiyle techiz ve tekfini
husûsunu ru’yete mübâşeret esnâsında sâ’ir selâtîn-i ‘izâm kethüdâları ve haremeyn-i
şerifeyn takımının cümlesine tezkire yâhûd haberler irsâliyle da‘vet ve saray-ı merhûme-
i sultân-ı müşârunileyhâda mevcûd bulundukları hâlde na‘ş-ı müşârunileyhâ müheyyâ
olduğu ihbâr olundukta devletlü ağa hazretleri râkiben ve kethüdâları mâşiyen pîş-i
merhûme-i müşârunileyhâda ve sâ’ir haremeyn takımı dahi tertîbleri üzere süvâren bu
siyâk üzere saray-ı sultânîden çıkılıp Soğukçeşme Kapusu'ndan duhûl ve Yalı Köşkü'nde
mukaddemâ tehyi’e olunan harem kayığına vaz‘ ile Hazret-i Hâlid civârında vâkı‘
makberesinde mevcûd ve defnden mukaddem semâhatlu şeyhülislâm efendi ve devletlü
kā’immakām paşa efendimiz ve vüzerây-ı ‘izâm hazerâtı ve sadreyn ve nakībüleşrâf ve
İstanbul kadısı efendiler ve şıkk-ı evvel defterdârı efendi ve yeniçeri ağası ve sâ’ir ocak
ağaları ve ricâl-i bâb bi'l-cümle destâr-ı ‘âdî ve ber-muktezâ-yı mevsim erkânlarıyla
mahall-i mezkûrda büyük iskelede ‘ale't-tertîb na‘ş-ı mağfiret-nişânı istikbâl ve mahall-i
medfene varılıp salât-ı cenâzeyi ba‘de'l-edâ Ayasofya şeyhi efendi telkīne mübâşeret
eyledikte ta‘ziyeyi müş‘ir telhisi müşârunileyh devletlü kā’immakām paşa hazretleri
devletlü dârüssa‘âdetişşerîfe ağası hazretlerine teslîm eyledikte bi'l-cümle ‘avdet
edegeldikleri mastûr ve mukayyed olup ancak Fî 17 ZA Sene 217 târih-i mezkûrda
şevketlü, kerâmetlü, mehâbetlü, kudretlü pâdişâh-ı ‘âlem-penâh mü’eyyed-i min-
94
‘indillah efendimiz hazretlerinin hemşireleri (38b) Şâh Sultân-ı ‘aliyyetü'ş-şân hazretleri
Cağaloğlu nâm mahâlde vâkı‘ kendü saraylarında vefât eyledikte na‘ş-ı mağfiret-nişân,
bâlâda zikr olunan rusûm üzere mahall-i medfeni olan Eyyûb'de vâkı‘ makberesine
getirilmesi husûsuna irâde-i ‘aliyye-i tâc-dârî ta‘allük etmekle merhûme-i müşârunileyhâ
hazretlerinin makberesinde mevcûd bulunacak zevât-ı kirâm hazerâtı bu def‘a bâ-irâde
Bâbı‘âli'de mevcûd bulunmalarıyla der-‘akab devletlü sadra‘zam efendimiz hazretleri
bi'l-cümle huzzâr ile Bâbı‘âlileri'nden hurûc ve alay-ı vâlâ ile merhûme-i müşârunileyhâ
hazretlerinin saraylarına varılıp na‘ş-ı mağfiret-nişânın önünce alay-ı mezkûr ile Lâleli
Câmi‘i'ne varılıp mukaddemce sa‘âdetlü re’îsülküttâb efendi vesâtatıyla semâhatlu
şeyhülislâm efendi hazretleri câmi‘-i mezkûrda mevcûd ve salât-ı cenâzeyi ba‘de'l-edâ
mahall-i mezkûrdan müşârunileyh semâhatlu şeyhülislâm efendi hazret-i sadâret-penâhî
efendimiz hazretleriyle hem-‘inân ve sâlifü'z-zikr alay-ı vâlâ ile makbere-i
müşârunileyhâya definden mukaddem Hazret-i Ebâ Eyyûb-i Ensârî -radiye ‘anhü'l-bârî-
türbe-i şerîfeleri pîşgâhında ba‘de'd-du‘â ve ‘avdet ve makbere-i mezkûreye îsâl ve
ba‘de'd-defn cümlesi ‘avdet eyledikleri defter-i teşrîfâtta mukayyeddir. Emr ü fermân
hazret-i men lehü'l-emrindir.
Bend-i Sânî
Eğerçi defâtir-i teşrîfâtta ber-mu‘tâd-ı kadîm selâtîn-i ‘izâm hazerâtı vefâtlarında
huzûrı lâzım gelen zevâtın mevcûd bulunmaları ancak makberelerinde olup lâkin bu
def‘a bâ-irâde-i ‘aliyye merhûme-i müşârunileyhâ saraylarında mevcûd ve bi'l-cümle
huzzâr na‘ş-ı mağfiret-nişânın pîşrevleri olarak bâlâda bast ü beyân olunan alay-ı vâlâ ile
mahall-i medfene gidildiği dahi mesbûk olup bu bâbda dahi ne vechile irâde buyurulur
ise fermân hazret-i men lehü'l-emrindir.
95
(39b)57 ŞEVKETLÜ, MEHÂBETLÜ SULTÂN SELİM HÂN-I SÂLİS İBNÜ'S-
SULTÂN MUSTAFA HÂN-I SÂLİS İBNÜ'S-SULTÂN AHMED HÂN-I SÂLİS
EFENDİMİZİN TÂRİHİ MEZKÛRDA CULÛS-I HÜMÂYÛNLARINDA
İCRÂ BUYURULAN RESM-İ TEŞRÎFÂT. FÎ 11 B [Receb] SENE 1203
YEVM-İ SALI
Yevm-i mezkûrda ‘ale's-seher hüdâvendigâr-ı sâbık merhûm cennet-mekân Sultân
‘Abdülhamid Hân ibnü's-sultân Ahmed Hân-ı Sâlis –Eskenehû Allahu Te‘âlâ fî-dâri'l-
cinân- efendimizin dâr-ı bekāya irtihâlleri haberi Bâbı‘âli'ye vürûd eylediği sâ‘at
sa‘âdetlü Kā’immakām Sâlih Paşa Hazretleri bey‘at-ı hümâyûn ve nakl-i na‘şa müretteb
husûsları kethüdâ bey hazretlerine tavsiye vü sipâriş ve re’îsülküttâb efendiyi,
şeyhülislâm efendi hazretlerini doğru Enderûn-ı Hümâyûn'a îsâl etmek içün irsâl ve
kendüleri tebdilen bilâ-tevakkuf Enderûn-ı Hümâyûn'a ‘ıcâleten ‘azîmet buyurdular.
Şevketlü, kerâmetlü efendimiz hazretleri bi'l-irs ve'l-istihkāk vâris-i saltanât-ı seniyye
olmalarıyla kendülerini Hırka-i Şerîf'te mihr-i münîr-âsâ tulû‘ etmişbulmalarıyla pây-
bûs-ı şâhâneleriyle müşerref oldukta ibtidâ Hırka-i Şerîf'te kendülerine serâser dûhte
ibkā kürkünü ilbâs buyurup sâ’ir med‘uvvînin vürûduna intizâr ile Arslanhâne ta‘bîr
olunur odada kā’immakām paşa hazretleri müterakkıb oldular ve Bâbı‘âli'de kethüdâ bey
hazretleri kapudân paşaya ve nakībüleşrâf efendiye ve sudûr-ı kirâma tezkireler irsâl ve
müderrisîn efendileri ihbâr eylemeleri içün İstanbul kadısı efendiye tezkire ve destâr-ı
‘âdî ve erkân kürk ile bi'l-cümle hâcegânı ihbâr eylemeleri içün defterdâr efendiye ve
sekbanbaşı ağaya ve cebecibaşı ve topçubaşı ve ‘arabacıbaşı vekîlleri ağalara bi'l-cümle
ocakları ağavât ve zâbıtânı ile bulunmaları içün tezâkir ve destâr-ı ‘âdî ve erkân ile bi'l-
cümle kapucubaşı ağaları ihbâr eylemeleri içün mîr-‘alem-i şehriyârî ve başkapucubaşı
57 (39a) metinde tamamen boş bırakılmıştır.
96
ağaya tezkireler tahrîr ve irsâl olundu. Lâkin zikr olunan zevâtın cümlesi elbise-i
dîvânîleriyle bulunmaları de’b-i kadîm idi. Bu mâddede kusur olundu. Ba‘dehu ‘ulemâ
hazerâtına çavuşân-ı dîvân ve çukadârân ile cümlesi ‘ıcâleten Enderûn-ı Hümâyûn'da
mevcûd bulunmaları ifâde ve merhûm-ı mağfûrun-lehin techiz ve tekfini şehremîni
(40a) efendiye ve mi‘mar ağaya sipâriş olundu. Ve mahall-i medfen irâde-i hümâyûna
menût olmağla şehremîni ve mi‘mar ağa Enderûn-ı Hümâyûn'a gidip merhûmun kendü
türbelerine defn olunmasına emr-i hümâyûn sudûruna binâ’en mûmâileyhümâ tanzîmine
mübâşeret eylediler. Ve ba‘de'l-bey‘a suffeden toplar atıldıkta Sarayburnu'ndan ve
Yedikulle'den ve Kızkullesi'nden ve hisarlardan toplar atılması içün bostancıbaşı ağa ve
Tophâne'den ve tersâneden dahi atılması içün topçubaşı ağaya ve tersâneye buyuruldular
irsâl olundu ve bu esnâda şeyhülislâm efendi hazretleri teşrîf buyurduklarında doğru
içerüye Arslanhâne'ye gidip devletlü kā’immakām paşa ve sa‘âdetlü kapudân paşa
hazerâtıyla ma‘an huzûr-ı hümâyûna duhûl ve ibkālarını hâvî şeyhülislâm efendiye
ferve-i beyzâ ve, kā’immakām paşa hazretleri mukaddem giymekle kapudân paşaya
serâser kürk ilbâs olundu. Ve yeniçeri ağası olmayıp sekbanbaşı olmağla anlara kürk
ilbâs olunmayıp ve Enderûn'a Hırka-i Şerîf Odası'na da‘vet dahi olunmadı. Taşrada
cümle ile teşrîf-i hümâyûna intizâr eylediler ve müşârunileyhüme kürk ilbâs olunduktan
sonra devletlü dârüssa‘âde ağasına ve silahdâr ağaya ve kapu ağasına kürkler ilbâs
olundu ve anlardan sonra Enderûn-ı Hümâyûn'da huzûrda kürk ilbâsı kānûn olanlar her
kimler ise cümlesine ilbâs olundu ve kapu ağası ağanın kürkü içün ihtilâf eylediler.
Lâkin serâsere dûhte kürk olduğu sâbit olup ol vechile ilbâs olundu. Ba‘dehu
müşârunileyhümün Hırka-i Şerîfe Odası'nda maslahatları kalmayıp taşraya teşrîfleri ve
bey‘at-ı ‘âmmeye dâ’ir olan nizâm-ı hâle iştigalleri lâzım gelmekle istîzân-ı
hümâyûndan sonra Bâbüssa‘âde'den taşra çıktılar ve şeyhülislâm efendi ve kā’immakām
paşa ve kapudân paşa Kubbe-i Hümâyûn altına varıp devât odasında tevakkuf
buyurdular ve isti‘câl olunarak taht-ı hümâyûn tanzîm ü âmâde ve mu‘âyede resmi gibi
herkes merâtib üzere durduğu hâlde (40b) kapu ağası hazretleri vesâtatıyla hâzır olduğu
haberi şevketlü efendimize ifâde olundukta mübârek ser-i hümâyûnlarında Yûsufî ta‘bîr
olunur kisve-i şâhâne ve sorguc-ı hümâ-sîmâ-yı husrevâne ve dûş-ı saltanat-pûş-ı
97
kerîmânelerinde ala kaplu kapaniçe ta‘bîr olunur mücevher şemseli ve kebîr yakalı kürk
ile şevketlü, kerâmetlü efendimiz hazretleri müşâhede ve taht-ı ‘âlîye cülûs
buyurduklarında alkış olunup ibtidâ nakībüleşrâf efendi gelip dâmen-bûs ve kıyâm ve
alkış olunup du‘âya şürû‘ eylediği gibi çavuşbaşı ağa ile kapucular kethüdâsı ağa
temennâ edip Kubbe-i Hümâyûn'a şeyhülislâm efendi hazretleriyle kā’immakām paşa
hazretlerini kaldırmağa ‘azîmet ve müşârunileyhümâ dahi yerlerinden hareket ve
sür‘atlice reftâr ile gelinceye dek nakībüleşrâf efendi dahi du‘âya hitâm verip kadd-
hamîde-i ta‘zîm eyledikten sonra ‘avdet etmeyip taht-ı hümâyûnun sağ tarafında
şevketlü efendimizin nazargâhlarında durdular. Ba‘dehu ferve-i beyzâ ve ‘örf ile
şeyhülislâm efendi gelip bey‘at ve kıyâm ve alkış olundu. Du‘â edip nakībüleşrâf
efendinin üst tarafında durdular. Ba‘dehu kallâvî ve üst ile kā’immakām paşa hazretleri
iki def‘a zemîn-bûs ve alkış olunup pây-bûs-ı hümâyûna şitâbân olduklarında şevketlü
efendimiz kıyâm buyurmalarıyla tekrar alkış ve ku‘ûd buyuruldukta kā’immakām paşa
hazretleri taht-ı hümâyûnun sağ cânibinde kıyâm buyurup ba‘dehu kallâvî ve üst ile
vezîr kapudân paşa hazretleri bir def‘a zemîn-bûs edip alkış ve dâmen-bûs-ı hümâyûn ile
müşerref oldukta kıyâm buyurulmağla tekrar alkış olundu. Kā’immakām paşa
hazretlerinin alt tarafına durdular. Ba‘dehu ‘örf ve üst ile İstanbul kadısı efendiye dek
sudûr-ı kirâm yegân yegân dâmen-bûs etmeleriyle kıyâm ve alkış ve bilâ-defter
kā’immakām paşa hazretleri ta‘rîf buyurdular ve efendiler hazerâtı dahi nakīb efendinin
alt tarafında durdular. Biraz durduklarında teşrîfâtî efendi ‘avdetlerini ifâde eylediğinde
cümlesi zemîn-bûs edip mahallerine teşrîf buyurdular ve mevcûd bulunan mevâlî-i
kirâm (41a) ve müderrisîn-i benâm dahi bilâ-ta‘rîf ferden ferden dâmen-bûs ve bilâ-
kıyâm hitâm bulduğu gibi destâr-ı ‘âdî ve erkân ile sa‘âdetlü defterdâr efendi ve
re’îsülküttâb efendi bi'l-cümle hâcegân ve ümenâ ‘ale't-tertîb dâmen-bûs edip, ba‘dehu
destâr-ı ‘âdî ve erkân ile mîr-‘alem-i şehriyâri ve kapucubaşı ağalar ve mîrahûr ağalar
ve şikâr-ı hümâyûn ağaları, ba‘dehu mu‘âyede-i hümâyûn tertîbi üzere sipâh ve silahdâr
kethüdâ yerleri ve sekbanbaşı ağa, ocaklusuyla, ba‘dehu cebecibaşı ağa, ocaklusuyla,
ba‘dehu topçubaşı ağa, ocaklusuyla, ba‘dehu ‘arabacıbaşı ağa, ocaklusuyla, ba‘dehu
çavuşbaşı ağa, ocaklusuyla, ba‘dehu kapucular kethüdâsı ağa, ocaklusuyla, ba‘dehu
98
hitâmı müş‘ir teşrîfâtî efendi astîn-bûs-ı hümâyûn ile müşerref oldukta şevketlü
efendimiz kıyâm buyurdular, alkış olundu ve mu‘âyede resmi üzere kā’immakām paşa
ve kapu ağası bağalgîr oldular. Enderûn'a ‘azîmet buyururken gerüye iltifât ve selâm-ı
şâhâneyi icrâ buyurduklarında cümlesi zemîn-bûs ve alkış olundu. Ba‘dehu herkes yine
kemâ fi'l-evvel yerlerine varıp ve şeyhülislâm efendi ve kā’immakām paşa ve kapudân
paşa Kubbe-i Hümâyûn'da devât odasında istirâhat eylediler.
Ve ba‘de'l-bey‘a, dellalbaşı ağaya cülûs-ı hümâyûnu i‘lân içün münâdîler nidâ
eylemesi ve Ayasofya ve Sultân Mehemmed ve Süleymaniyye ve Sultân Ahmed
cevâmi‘-i şerîfeleri mü’ezzinbaşılarına salâ vermeleri içün mukaddem tahrîr olunan
buyuruldular irsâl olundu.
Ve şeyhülislâm efendi ferve-i beyzâ ve ‘örf ile ve kā’immakām paşa ve kapudân paşa
kallâvî ve üst kürk ile ve kudât-ı ‘asâkir ve mevâlî ve müderrisîn efendiler üst kürkü ve
‘örf ile ve sâ’irleri destâr-ı ‘âdî ve erkân kürk ile bey‘at eylediler. Sultân Mustafa
merhûmun cülûslarında cümle erkân-ı devlet mu‘âyede elbisesiyle bey‘at eylemişler. Bu
def‘a li-ecli't-ta‘cil zikr olunan vech üzere bey‘at eylediler.
Nakl-i Na‘ş-ı Mağfiret-Nişân
(41b) Bu esnâda zülüflüyân kapusu kurbunda vâkı‘ harem kapusundan merhûm
efendimizi ihrâc ve mermer sütûnlar altında darb olunan sâyebân derûnunda yazıcı
efendi ma‘rifetiyle gasle mübâşeretten mukaddem erkân-ı devlet, cemâl-i mağfiret-
iştimâllerin müşâhede ile merâsim-i hukūk-ı bendegîyi icrâ sûretinde resm-i hâkk-ı
vedâ‘ı edâ eylemeleri emr-i hümâyûna muhtâçtır deyü kîsedâr-ı teşrîfât sa‘âdetlü
99
Bâbüssa‘âde ağasına ifâde ve ağa-yı müşârunileyh dahi şevketlü efendimize istîzân
eylediklerinde, “teşrîfât ne ise icrâ olunsun” deyü izin sâdır olduğun tefhim
eylemeleriyle sâyebân altında vefât eyledikleri elbise ile şeyhülislâm efendi ve
kā’immakām paşa ve kapudân paşa ve sudûr-ı kirâm ve defterdâr ve re’îsülküttâb ve
ocak ağaları varıp ru’yet ve ba‘de'd-duâ ‘avdet eylediklerinde meşâyih-i selâtîn ve
imâm-ı Divânhâne-i Saray-ı Hümâyûn ve imâm-ı şehriyârî efendiler mübâşeretiyle ve
sa‘âdetlü dârüssa‘âde ağası nezâretiyle gasle şurû‘ olunmağla ba‘de'l-hitâm şeyhülislâm
efendi ve kā’immakām paşa ve kapudân paşa ve ‘ulemâ ve hâcegân ve ocak ağaları ve
ricâli, mahall-i gasle varıp ba‘de'd-duâ tabutu el üzere alıp mü’ezzinân-ı şehriyârî tekbîr
ve tehlîl eyleyerek Bâbüssa‘âde önüne ihzâr olunan musallâya vaz‘ ve tertîb-i sufûf
olunup şeyhülislâm efendi izniyle imâm-ı evvel-i sultânî efendi imâmet edip şevketlü
efendimiz dahi ‘Arzodası kapusu önünde salât-ı cenâzeyi edâ eylediler. Ba‘dehu cümle
erkân-ı devlet el üzere Orta Kapu'ya dek getirip sonra teberdârân-ı saray-ı ‘atîk el üzere
getirmişlerdir. Ve na‘ş alayında şeyhülislâm efendi ‘örf ve ferve-i beyzâ ve kā’immakām
paşa ve kapudân paşa kallâvî ve erkân kürkler ve kudât ve mevâlî ‘örf ve erkân kürkler
ile ve gayrıları destâr-ı ‘âdî ve erkân kükler ile zîrde mezkûr tertîb ile türbe-i şerîfelerine
gidilmiştir. Eğerçi bu günde cümle erbâb-ı alay elbise-i dîvânîleriyle bulunmak de’b-i
kadîm idi. Lâkin bey‘at-ı hümâyûnda mevâlînin gayrı, destâr-ı ‘âdî ve erkân ile
bulunmalarıyla ve şeyhülislâm (42a) efendinin re’yi dahi ol vechile olmağla bâlâda
mezkûr olduğu üzere alaya süvâr olundu ve alayda mevâlî-i ‘izâm İstanbul kadısı
efendiye dek gidip sâ’ir ‘ulemâ ve müderrisîn gitmemişlerdir ve türbe-i şerîfede
ba‘de'd-defn ta‘ziye ve du‘âyı muhtevî telhisi kā’immakām paşa hazretleri Dârüssa‘âde
ağası vesâtatıyla huzûr-ı hümâyûna irsâl eylemişlerdir. Ba‘dehu Bâbıâsafî'ye gelinip
‘umûm hil‘ati misillü ibtidâ ‘Arzodası'nda kapudân paşaya serâser kürk ba‘dehu sadreyn
hazâratına ve nakībüleşrâf efendiye ve İstanbul kadısı efendiye bol yenlü semmûr
kürkler ilbâs ba‘dehu kā’immakām paşa hazretleri Dîvânhâne'ye teşrîf sadr-ı ahkâma
ku‘ûd ve selâm ve alkış olunduktan sonra ber-mûceb-i mu‘tâd defterdâr efendinin
kırâ’et eylediği defter mûcebince cümle ricâl ve ocakluya hil‘atler ilbâs olundu.
100
Tertîb-i Alay
İbtidâ çâvuşân-ı dîvân, ba‘dehu hâcegân ve kapu ricâli, ba‘dehu ‘arabacı ve topçu ve
cebeci ocakları ve ağaları ve sipâh ve silahdârlunun kethüdâ yerleri, ba‘dehu yeniçeri
ocaklusu, ba‘dehu kapucubaşı ağalar, ba‘dehu ümenâ, ba‘dehu şıkkeyn ve defter emîni
ve tevkī‘î, ba‘dehu re’îsülküttâb efendi ve çavuşbaşı ağa, ba‘dehu sekbanbaşı ağa ve
defterdâr efendi, ba‘dehu İstanbul'a dek mevâlî-i ‘izâm ve sudûr-ı kirâm efendiler,
ba‘dehu kapudân paşa, ba‘dehu şeyhülislâm efendi ve kā’immakām paşa hazerâtı,
ba‘dehu dârüssa‘âde ağası hazretleri, ba‘dehu na‘ş-ı şerîf ba‘dehu bir nefer harem ağası,
türbeye varınca pâre serperek.
Cülûs-ı hümâyûnun ertesi günü Bâbıâsafî'ye hatt-ı şerîf vürûdu ve mâh-ı mezkûrun
on beşinci sebt günü vâlide sultân hazretlerinin saray-ı ‘atîk-i ma‘mûreden saray-ı cedîd-
i ‘âmireye teşrîfleri ve mâh-ı mezkûrun on yedinci günü taklîd-i seyf-i mübârek alayı
resmleri defâtir-i teşrîfâtta mukayyeddir.
(42b) Cülûs-ı Hümâyûnun Ferdâsı Günü Ber-mu‘tâd Bâbıâsafî'ye Hatt-ı
Hümâyûnun Vürûdu Resmi
Ferdâsı, cümle ricâl ve ocaklular huzûrunda kırâ’et olunmak üzere taraf-ı hümâyûn-ı
cihândârîden hatt-ı hümâyûn geleceği Enderûn-ı Hümâyûn'dan ihbâr olunmağla kapudân
paşa hazretlerine kendü takımlarıyla ve sekbanbaşı ağa, çehârşenbih takımı ile ve
cebecibaşı ve topçubaşı ve top‘arabacıbaşı ağalar, kapu günü takımıyla, ve defterdâr,
101
efendi cizye muhâsebesine değin hâcegân ile, sâ‘at “...”58 iken Bâbıâsafî'de bulunmak
üzere kethüdâ bey tarafından tezkireler ile ihbâr olunup vakt hulûlünde cümle med‘uvv
olan ricâl geldikte misâfir odasında tevakkuf ba‘dehu kapudân-ı deryâ vezîr-i mükerrem
paşa hazretleri gelir iken mûmâileyhüm hazerâtı ‘Arzodası'na idhâl ve kā’immakām paşa
hazretlerinin oturuşuna nazaran sağ tarafına sekbanbaşı ve alt tarafına ocaklusu ve
anların altına cebeci ve topçu ve top‘arabacı ocakluları ağaları ve kâtibleri sed kenarına
değin oturup çavuşları kıyâmen tevakkuf ve sol tarafa defterdâr efendi ve alt yanlarına
hâcegân-ı dîvân dehliz kenarına değin ku‘ûd edip kapudân paşa hazretleri geldikte doğru
‘Arzodası'na götürülüp sekbanbaşı ağanın üst yanında ku‘ûd buyurmuşlardır. Lala
Mahmud Bey Efendi hatt-ı hümâyûn ile takarrub eylediği ihbâr olundukta devletlü
kā’immakām paşa hazretleri küçük odadan hareket ve sağ koltuklarında kethüdâ bey ve
solda kapucular kethüdâsı ve pîş-i ‘âlîlerinde re’îsülküttâb efendi ve çavuşbaşı ağa ve
tezkireci ve mektûbî ve teşrîfâtî efendiler bu tertîb üzere ‘Arzodası'nı teşrîf ve tarafeyne
selâm vererek mahallerine ku‘ûd eylediklerinden sonra Lala Mahmud Bey Hazretleri
hatt-ı hümâyûn ile kapudan duhûl eylediği esnâda kā’immakām paşa hazretleri odanın
dehlizinde hatt-ı hümâyûnu istikbâl ve takbîl ve makāmlarında minderden aşağıda durup
ve hatt-ı hümâyûnu zarfından ihrâc ve telsîm ve re’îsülküttâb efendiye verip anlar dahi
(43a) bir mikdâr gerüye gelip savt-ı bülend ile kırâ’et buyurduklarından sonra yine
kāimmakām paşa hazretlerine teslîm eyledikleri ‘akībinde du‘âcı çavuş ağa meydana
gelip devâm-ı ‘ömr ü devlet-i pâdişâhîye dest-ber-i efrâşte-i dergâh-ı ahadiyyet ve
huzzâr-ı meclis nidây-ı âmin ile tezyîn-i tâk-ı icâbet eylediklerinden sonra ku‘ûd
buyurulup cümleye tatlu ve kahve ve şerbet ve buhûr merâsimi ıtmâm ba‘dehu ‘alet'-
tertîb dâmen-bûs ve ‘avdet eylemişlerdir.
Ve bu günde Bâbıâsafî'de ‘ulemâ-yı a‘lamdan kimesne bulunmak de’b değildir ve
hatt-ı hümâyûn kırâ’et olunurken kethüdâ bey ve sâ’ir kapu ricâli vasat-ı odada kıyâmen
58 Saat yazılmak üzere burada bir boşluk bırakılmıştır.
102
tevakkuf eylemişlerdir ve hatt-ı hümâyûn getiren Lala Mahmud Bey'e bir sevb semmûr
kürk ilbâs ve iki bin beş yüz guruş ve etbâ‘ına bin guruş taraf-ı kā’immakāmîden verilip
ve kā‘ide üzere hatt-ı şerîfe cevâb olan telhisi kā’immakām paşa hazretleri teslîm ve mîr-
i müşârunileyh ‘avdet ve seng-i rikâbda donanmış esb keşîde olunmuştur.
Cenâb-ı Hazret-i Mehd-i ‘Ulyâ Devletlü, ‘İsmetlü Vâlide Sultân-ı ‘Aliyyeti'ş-şân
Efendimiz Hazretlerinin Bi'l-‘izz Ve'l-ikbâl Saray-ı ‘Atîk-i Ma‘mûreden Saray-ı
Cedîd-i ‘Âmire'ye Culûs-ı Hümâyûnun Beşinci Sebt Günü Alay-ı Meserret-
Peymâ İle Teşrîf Buyurmaları Musammem Olmağla Resm-i Alay-ı
Şeref-pîrâları Bu Vechile Olduğu Defâtir-i Teşrîfâttan Mevcûd Olanlara
Mürâca‘at Olundukta Mukaddemâ Verilen Sûret-i Teşrîfâtın Müsvedde
Evrâkından Ba‘zılarına Zafer-yâb Olunmağla İşbu Vechile Tenkīh ve
Tashih Olmuştur ki Zikr Olunur. Fî 15 B [Receb] Sene 1203 Yevm-i Sebt
İnşâ’allah-ü Te‘âlâ yevm-i mezbûrda alaya süvâr olacak kulları el-yevm rikâb-ı
hümâyûnda mevcûd bulunan çavuşân-ı dîvân ve kapucubaşı ağalar ve şikâr-ı hümâyûn
ve rikâb-ı hümâyûn ağaları ve haremeyn-i şerîfeyn hüddâmı ve selâtîn-i ‘izâm
kethüdâları ve evkāf-ı selâtîn mütevellîleri ve harem-i hümâyûn (43b) ağalarından irâde
buyurulanlar ve vâlide kethüdâsı ağa ve sa‘âdetlü dârüssa‘âdetişşerîfe ağası ba‘dehu
cenâb-ı hazret-i mehd-i ‘ulyâ devletlü, ‘ismetlü vâlide sultân-ı ‘aliyyetü'ş-şân efendimiz
hazretlerinin gerdûne-i ‘aliyyeleri yürür ve Saray-ı ‘Atîk'ten saray-ı Cedîd-i ‘Âmire'ye
teşrîflerine dek tarafeyne çil pâre nisâr olunarak ‘azîmet buyurulur ve piyâde alayda
bulunacak hademe ve ‘umûmen Saray-ı ‘Atîk teberdârları ve haremeyn-i şerîfeyn
hademesinden piyâde yürüyenler ve bevvâbân-ı hâssa ve peykân ve solakān kullarıdır.
Vakt-i alay her kangı gün ve kangı sâ‘at irâde-i hümâyûn buyurulur ise bir gün evvel
ihbâr ve ‘inâyet buyurulup kapucubaşı ağaların elbise-i dîvânî ve mücevveze ve dîvân
takımı ile saray-ı ‘atîkte vakt-ı muhtârda mevcûd bulunmaları içün başkapucubaşı ağa
103
kullarına Bâbı‘âli'den tezkire tahrîr ve sâ’ir haremeyn hüddâmı ve selâtîn-i ‘izâm
kethüdâları ve evkāf-ı selâtîn mütevellîleri taraflarına yazıcı efendi kulları tarafından
sa‘âdetlü dârüssa‘âdeti'ş-şerîfe ağası emirnâmeleri tahrîr buyurulup zîrde beyân olunan
tertîb üzere alay yürüdükte Sultân Bayezid kolluğu önünden güzâr buyurulur iken
sekbanbaşı ağa kulları selâma dururlar. Mehd-i ‘ulyâ efendimiz hazretlerinin taraf-ı
devletlerinden hil‘at ilbâs ve bir ‘aded boyamanın derûnuna iki yüz ‘aded mikdârı altun
konup müşârunileyhâ efendimizin başağalarıyla sekbanbaşı ağa kullarına i‘tâ buyurulur.
Ve tebdil çukadârlarına ve etbâ‘ına dahi yüz mikdârı altun ihsân buyurulur ve kârhâneli
ta‘bîr olunan neferâta başka yüz elli guruş mikdârı ihsân buyurulur ve Sultân Bayezid
kolluğu çorbacısına elli guruş ve neferâtı kullarına dahi elli guruş ihsân buyurulup ve
esnây-ı tarîkte selâmlıkta bulunan kollukların mecmû‘una siyâk-ı muharrer üzere i‘tâ
buyurulur. Ve cebehâneden mürûr eder iken cebecibaşı vekîli ağa kullarına kezâlik bir
boyama ile yüz altun ‘atiyye ve ocak çavuşuna elli guruş (44a) ve selâmlıkta bulunan
bölükler zâbıtanlarının cümlesine iki yüz guruş ve beşincinin odabaşısı vekîli kullarına
elli guruş ve cümle odabaşı kullarına ve neferâta beş yüz guruş ihsân buyurulur ve sâ’ir
hademe-i haremeyn ve kapucu ocağı ve çavuşân-ı dergâh-ı ‘âlî ve hidmette bulunan
Enderûn-ı Hümâyûn hademesi ve sâ’ir kullarına olunacak in‘âmât-ı ‘aliyyeleri yazıcı
efendi kulları defâtiri kuyûdâtından görülüp ol vechile ‘inâyet buyurulur. Ve cenâb-ı
hazret-i mehd-i ‘ulyâ efendimiz hazretleri Bâb-ı Hümâyûn'dan duhûllerinden sonra
şevketlü, kerâmetlü pâdişâh-ı ‘âlem-penâh efendimiz hazretleri süvâren istikbâl ve re’y ü
irâde buyurulan mahâlde rikâb-ı kamer-tâb-ı husrevânelerinde yürüyen çukadârân-ı
şehriyârâneleri bir mikdâr tevakkuf ve zât-ı şevket-simât-ı şâhâneleri münferiden çand
hatve ilerüce süvâren resm-i temennây-ı şâhâneyi icrâ buyururlar ve mahall-i mülâkāt-ı
mülûkâneleri fodla fırunu hizâsında vukū‘ bulduğu defâtir-i teşrîfâtta mukayyeddir.
Tertîb-i Alay-ı Meserret-Edâları Bu Vechile Olmuştur
104
İbtidâ çavuşân-ı dîvân, ba‘dehu kapucubaşı ağalar ve mîr-‘alem ağa, ba‘dehu şikâr-ı
hümâyûn ağaları ve rikâb-ı hümâyûn ağaları, ba‘dehu haremeyn-i şerifeyn hüddâmı,
ba‘dehu selâtîn-i ‘izâm kethüdâları, rütbeleriyle ki; merâtib-i selâtîn üzere, ba‘dehu
evkāf-ı selâtîn mütevellîleri, ba‘dehu harem-i hümâyûn ağaları, ba‘dehu vâlide-i
mu‘azzama efendimizin kethüdâları, yedinde kebîr debbûs ile, ba‘dehu dârüssa‘âde
ağası, ba‘dehu cenâb-ı hazret-i mehd-i ‘ulyâ efendimizin gerdûne-i devletleri ve piyâde
olan teberdârân ve haremeyn-i muhteremeyn hüddâmı ve bevvâbân-ı hâssa ve peykân ve
solakān gerdûne-i sa‘âdetin yemîn ve yesârında ve pîş ve verâlarında münâsib rütbeleri
ile devân u pûyân olurlar.59
Esnây-ı Tarîkte Olan Kollukların Tertîbi Beyân Olunur
İbtidâ Sultân Bayezid kolluğu Simkeşhâne'de yeniçeri kolluğu Parmakkapu'da
yeniçeri kolluğu, Desterecilerbaşı'nda yeniçeri kolluğu, Vâlide Hammâmı kurbunda
(44b) cebeci kolluğu, Acı Hammâm kurbunda cebeci kolluğu, At Meydanı'nda cebeci
kolluğu, Ayasofya'da ‘acemi oğlanı kolluğu, Ayasofya'da bakkāl köşesinde cebeci
kolluğu, Ayasofya'da hammâm önünde cebeci kolluğu, cebehâne-i ‘âmire ba‘zı
mahallerde birkaç nefer ile bayrakdârlar saff-beste-i arâm tevakkuf edegeldikleri defter-i
teşrîfâtta mastûr ve mukayyeddir. Fermân hazret-i men lehü'l-emrindir.
59 Derkenâr: “Rikâb-ı hümâyûn ağaları deyü tahsis olunan mîrahûr-ı evvel–i şehriyârî ve sânî ve kethüdâ-yı bevvâbîn-i şehriyârî ağalar. Bunlar dahi elbise-i dîvânîleriyle. Haremeyn muhâsebesi ve mukāta‘ası elbise-i dîvânîleri ve mücevveze ve muvahhidleriyle, kezâlik müfettiş-i haremeyn fakat ‘örfüyle, selâtîn kethüdâları ve vâlide sultân kethüdâsı ağa, ihrâz-ı rütbe etmiş takımlarıyla, mücevveze yerine selîmî ve ber-muktezâ-yı mevsim erkânlarıyla; ve cevâmi‘-i mütevellîleri mücevveze ve ber-muktezâ-yı mevsim erkân ve kemer rahtlu esbleriyle. Kapucuyân-ı hâssa neferen: 6; ve peykân-ı hâssa, (taslarıyla) neferen: 16. Rikâb-ı hümâyûn solakları, cum’a selâmlığı takımıyla, (bayram dahi böyledir) 8. ” vr. 44a.
105
İnşâen Te‘âlâ Yümn ü İkbâl Ve Sa‘âdet ü İclâl İle Ta‘lîk-i Seyf-i Mübârek İçün
Hazret-i Ebâ Eyyûb-i Ensârî -Radiye ‘Anhü'l-bârî- Türbe-i Şerîfesine ‘Azîmet-i
Hümâyûn Berren ve ‘Avdet-i Bâ-meymenet Bahren Olduğu. Fî 17 B [Receb]
Sene 1203 Resm-i Teşrîfât-ı Hümâyûndur
Ber-vech-i mu‘tâd-ı kadîm taht-ı ‘âlî-baht üzere cülûs-ı hümâyûn vukū‘undan birkaç
gün sonra Hazret-i Ebâ Eyyûb-i Ensârî -radiye ‘anhü'l-bârî- türbe-i şerîfesinde seyf-i
mübârek kuşanmak kānûn-ı kadîm olmağla emr ü irâde-i hümâyûn buyurulduğu gün
teşrîf-i hümâyûn berren ve ‘avdet-i hümâyûn bahren ‘azîmet buyurulması şân-ı şukûh-ı
saltanat-ı seniyyeden olup yevm-i mezkûrda devletlü kā’immakām Sâlih Paşa hazretleri
kallâvî ve kā’immakām paşalara ilbâsı kānûn olan kırmızı üst kürkü ve dîvân bisâtlu esb
ve semâhatlu şeyhülislâm efendi hazretleri ‘örf ve ferve-i beyzâ ve kapudân-ı deryâ
vezîr-i mükerrem paşa hazretlerinin elbise-i dîvânîleri olan yeşil üst ve dîvân bisâtlu esb
ile bi'l-cümle sudûr-ı kirâm ve nakībüleşrâf efendiler hazerâtı ve sâ’ir mevâlî-i ‘izâm ve
müderrisîn-i benâm ‘örf ve üst kürkleriyle ve meşâyih-i selâtîn ve sekbanbaşı ağa ocağı
ricâliyle ve defterdâr efendi ve sâ’ir ehl-i menâsıbdan olan bi'l-cümle hâcegân-ı dîvân ve
ümenâ ve nuzzâr ve sipâh ve silahdâr kethüdâ yerleri ve dergâh-ı ‘âlî kapucubaşı ağaları
ve cebecibaşı ve topçubaşı ve top‘arabacıbaşı ve humbaracıbaşı ağalar ocakları ricâliyle
ve çavuşân-ı dîvân cümlesi (45a) elbise-i dîvânîleriyle ‘ale's-seher saray-ı hümâyûnda
mevcûd bulunmak üzere fermân buyurulur. Ve yeniçeri ve cebeci ve topçu ve
top‘arabacı ve humbaracı ocakları neferâtı saray-ı hümâyûndan türbe-i şerîfeye varınca
bölük bölük tarafeyne saff-beste-i selâm olurlar. Tertîb olunan alay müheyyâ idüğü ihbâr
olundukta şevketlü, mehâbetlü pâdişâh-ı ‘âlem-penâh efendimiz hazretleri yümn ü ikbâl
ve sa‘âdet ü iclâl ile süvâr ve Orta Kapu'dan taşra teşrîf-i hümâyûn buyurulduğu
‘akībinde çavuşân-ı dîvân alkış ederler ve bâb-ı mezkûr hâricinde semâhatlu şeyhülislâm
efendi ve devletlü kā’immakām paşa ve kapudân paşa hazerâtı muntazır-ı selâm
106
olmalarıyla teveccüh ve iltifât-ı hümâyûn buyurulup devletlü kā’immakām paşa
hazretleri süvâren temennâ eylediklerinde çavuşân-ı dîvân alkış ederler. Bu esnâda
müşârunileyhümâ hazerâtı yedekler önüne sür‘at buyururlar. Tertîb olunan tarîkten zîrde
mastûr müretteb alay ile eski odalar önüne varıldıkta altmış bir cemâ‘atin odabaşısı
mu‘tâd-ı kadîme binâ’en odalar kapusu önünde her ne vakt teşrîf-i mülükâne buyurulur
ise bir kâse ile şerbet ‘arz etmeğin silahdâr-ı şehriyârî ağa nüzûl ve kâseyi odabaşıdan
alıp huzûr-ı fâ’izu'n-nûr-ı hümâyûna ‘arz etmeleriyle şevketlü efendimiz dahi tevakkuf
ve şerbeti nûş ve kâseyi pür-zer buyurup ve sa‘âdetlü dârüssa‘âdetişşerîfe ağasına dahi
oda-i mezkûr vekîlharcı şerbet ‘arz edip mu‘tâd üzere ‘atiyyesi verilip ve odabaşı
tarafından üç re’s kurbanlar zebh olunup tahrîk-i rikâb-ı hûmayûn buyurulur. Tertîb-i
alay ile merhûm ve mağfûrun-leh Ebu'l-feth Sultân Mehemmed Hân Gâzi -tâbe-serâhu-
hazretlerinin câmi‘-i şerîfleri güzâr buyurulur iken türbe-i şerîfe ziyâreti irâde-i
hümâyûn-ı cihândârî buyuruldukta nüzûl ve rükûb-ı hümâyûnda çavuşân-ı dîvân alkış
ederler ve devletlü kā’immakām paşa hazretleri ve sekbanbaşı ağa hidmet-i bağalgîrî
şerefiyle (45b) müşerref olurlar. Ba‘de'z-ziyâre mahall-i mezbûrdan süvâr ve alayda
mahallerine ‘azîmet ve Orta Kapusu'ndan çıkılıp Ebâ Eyyûb-i Ensâri -radiye anhü'l-
bârî- türbe-i şerîfelerine varılır iken erbâb-ı alay tarafeyne saff-beste-i selâm ve vezîr-i
mükerrem kapudân paşa hazretleri ve sudûr-ı kirâm efendiler câmi‘-i şerîf havlisinde
sağda ve kapucubaşı ağalar solda râcilen vakfe-gîr-i makām-ı selâm olup ancak
semâhatlu şeyhülislâm efendi hazretleri ve nakībüleşrâf efendi türbe-i şerîfede
müterakkıb olurlar. Devletlü kā’immakām paşa hazretleri câmi‘-i şerîf havlisinde nüzûl
ve şevketlü efendimiz hazretlerini piyâde istikbâl ve zemin-bûs buyurduklarında alkış
olunur ve sekbanbaşı ağa, rikâb-ı hümâyûn ağaları ‘akībinde istikbâl ve zemin-bûs eder.
Seng-i rikâb-ı mübârek kudûm-ı hûmayûn ile behçet-yâb oldukta alkış olunup devletlü
kā’immakām paşa hazretleri cânib-i yemîn ve sekbanbaşı ağa taraf-ı yesâr-ı hazret-i
cihândârîde hidmet-i bağalgîrî şerefiyle müşerref olurlar. Türbe-i şerîfeye duhûl ve
ziyâret olunduktan sonra semâhatlu şeyhülislâm efendi hazretleri ba‘de'd-du‘â seyf-i
mübâreği miyân-ı hümâyûn-ı hazret-i zıllullâhîye ta‘lîk ü taklîd buyururlar. Nakībüleşrâf
efendi dahi türbe-i şerîfede bulunurlar. Ve bu hılâlde kırk, elli mikdârı kurbanlar
107
kassabbaşı ma‘rifetiyle zebh olunur. Ba‘dehu ‘avdette şeyhülislâm efendi türbe-i
şerîfede ve sudûr-ı kirâm hâric-i türbe-i şerîfede câmi‘-i şerîfin harem havlisi vasatında
selâmlayıp tevakkuf ederler. Câmi‘-i şerîfin Bostan İskelesi tarafında olan kapudan
taşrada vâkı‘ seng-i rikâba değin devletlü kā’immakām paşa hazretleri cânib-i yemîn ve
sekbanbaşı ağa taraf-ı yesâr-ı hazret-i zıllu'l-lâhîde hidmet-i bağalgîrî şerefiyle müşerref
olup vezîr-i mükerrem kapudân paşa hazretleri pîş-i hümâyûnda devân olurlar. Esb-i
sabâ reftâra süvâr oldukta alkış olunup kā’immakām paşa hazretleri ve kapudân paşa
hazretleri ve sekbanbaşı ve defterdâr efendi ve re’îsülküttâb (46a) efendi ve çavuşbaşı
ağa ve rikâb-ı hümâyûn ağaları pîş-i hümâyûnda piyâde devân olup Bostan İskelesi'nde
vâkı‘ seng-i rikâbda nüzûl-ı hümâyûn buyuruldukta çavuşân alkış ederler. Kāimmakām
paşa hazretleri cânib-i yemîn ve sekbanbaşı ağa taraf-ı yesâr-ı şehinşâhîde bağalgîrlik
şerefin ihrâz ve zevrakçe-i hümâyûna sâye endâz-ı iclâl ve müşârunileyhümâ hazerâtına
teveccüh ve iltifât-ı mülükâne buyurulup kā’immakām paşa zemin-bûs eylediklerinde
alkış olunur. Zevrakçe-i hümâyûn ile şevketlü efendimiz hazretleri Saray-ı Hümâyûn'a
‘avdet buyurduklarından sonra devletlü kāimmakām paşa hazretleri hazretleri ve
semâhatlu şeyhülislâm efendi hazretleri ve vezîr-i mükerrem kapudân paşa hazretleri ve
sâ’ir erbâb-ı alay ‘avdet buyurur.60
Bi-mennihî Te‘âlâ Tertîb Olunan Alay-ı Vâlânın Mürûr-ı ‘Ubur Edeceği Tarîkler
Kulaguz Çavuş Ağa Kullarının Meşhûd ve Manzûru Olduğu Vechile Takrîrdir
İnşâen Te‘âlâ türbe-i şerîfe-i Ebâ Eyyûb-i Ensârî'de seyf-i mübârek taklîdi içün
tertîb-i alay ile ‘azîmet-i hümâyûn vâkı‘ oldukta saray-ı hümâyûndan dîvân yoluyla
60 Derkenar: “Bostan İskelesi'nin ta‘miri iktizâ eder ise, ta‘miri hususu içün tersâne emîni efendiye tenbih buyurulmak. Eyyûb Câmi‘i'nde alay günü harem kapuları kapanup ve Zal Paşa Câmi‘i 'nde kolluğa dek erbâb-ı alay tarafeyne selâma duracak olmağla züvvâr makūlesinin izdihâmı olmamak içün sekbanbaşı ağa tarafından
108
Destereciler içinden Sultân Bâyezid Hammâmı önünden Vezneciler'den Eski Odalar
Kapusu pîşgâhından geçilip Saraçhâne kolluğu ve Devehânı önünden sağ tarafa sapıp
Atpazarı Kapusu'ndan duhûl ve Sultân Mehemmed Câmi‘-i Şerîfi havlisinden geçilip
Çörekçi Kapusu'ndan Kavukçular içinden doğru Edirne Kapusu'ndan hurûc olunup
Otakçılar'dan Çömlekçiler Hammâmı önünden geçildikte sağ tarafta Acı Çeşme
önündeki şâh-râha sapılıp Sultân Sarayı önünden Kaymakçılar içinden Eyyûb Câmi‘-i
Şerîfi'ne duhûl olunur. ‘Avdette dahi bu vechile olur.61
Sultân Selim Efendimizin Taklîd-i Seyf Alayları Tertîbi. Fî 17 B [Receb] Sene 1203
İbtidâ kulaguz çavuş, destâr-ı ‘âdî ve ferrâce ile,
ba‘dehu ‘asesbaşı ve subaşı ve neferâtı, elbise-i dîvânîleriyle,
ba‘dehu çavuşân-ı dîvân, mücevveze ve telleriyle,
ba‘dehu kapucular kâtibi ve pişkeşci ağa, esvâb-ı dîvânîleriyle,
(46b) ba‘dehu hayme-i hâssa mehterbaşısı ağa ve humbaracıbaşı ağa ve ocaklusuyla ve
‘arabacıbaşı ağa elbise-i dîvânî ve ocaklularıyla,
ba‘dehu cebecibaşı ağa ve topçubaşı ağa ocaklusu ve elbise-i dîvânîleriyle,
ba‘dehu sipâh ve silahdârlunun kethüdâ yerleri ve çavuşları elbise-i dîvânîleriyle,
ba‘dehu yeniçeriyân-ı dergâh-ı ‘âlî ocağı zâbıtânı ma‘a-kâtib-i yeniçeriyân efendi elbise-
i dîvânîleriyle,
ba‘dehu hâcegândan üst giymeyen efendiler küçük rûznamçeye dek mücevveze ve erkân
Eyyûb kolluğuna tenbih ve Eyyûb ustasına câmi‘i şerîf kapusundan Bostan İskelesi'ne dek züvvâr izdihâmı def‘ içün tenbih buyurulmak.” vr. 45b. 61 ‘Avdete dâir sonradan yapılmış bir düzeltme notu: “Sâbıklarına mukāyese ile bahren ‘azîmeti husûsu ancak irâde-i şâhânelerine menûtmevâddan idüğü ma‘lûm-ı ‘âlîleri buyuruldukta fermân hazret-i men lehü'l-emrindir.” vr. 45b.
109
ile62,
ba‘dehu müderrisîn-i kirâm efendiler ‘örf ve üst kürkleriyle ba‘dehu meşâyih-i selâtîn
efendiler rûz-ı merre destârlarıyla, ba‘dehu hâcegân-ı dîvân efendilerin küçük
rûznamçeden büyük rûznamçeye dek ‘abâyi ‘urmayanlar elbise-i dîvânî ile olup hâcegân
efendilerin aralığında ümenâ-i erba‘adır. Anadolu muhasebesinden sonradır. Başka
tahrîr olunmuştur: Şehremîni, tersâne emîni, darphâne emîni,
matbah emîni63,
ba‘dehu kapucubaşı ağalar, bi'l-cümle elbise-i dîvânîleriyle,
ba‘dehu şikâr-ı hümâyûn ağaları, mücevveze ve serâser üst ve dîvân bisâtlu esbleriyle,
ba‘dehu mevâlî-i ‘izâm efendiler hazerâtı cemî‘an ‘örf ve üstleriyle64,
ba‘dehu şıkk-ı sânî ve sâlis efendiler, elbise-i dîvânîleriyle,
ba‘dehu tevkī‘î ve defter emîni efendiler, elbise-i dîvânîleriyle,
ba‘dehu defterdâr efendi elbise-i dîvânî ile,
ba‘dehu sekbanbaşı ağa elbise-i dîvânî ile,
ba‘dehu İstanbul kadısı efendi ve ma‘zûl ve pâyelüleri örf ve üstleriyle,
ba‘dehu sudûr-ı kirâm nakībüleşrâf efendiler hazerâtı ‘örf ve üst kürkleriyle,
ba‘dehu vezîr-i mükerrem kapudân paşa hazretleri yeşil üst ve kallâvî ve dîvân bisâtlu
esb ile ve müşârunileyhin yedekleri,
ba‘dehu çavuşlar kâtibi efendi ve emîni ağa elbise-i dîvânî ile,
ba‘dehu kā’immakām paşanın kapucular kethüdâsı ve selâm ağası ağalar elbise-i
dîvânîleriyle,
ba‘dehu mektûbî efendi mücevveze ve erkân ile ve teşrîfâtî üst ile,
62 Hâcegâna dâir bu ifâde derkenarda şöyle değiştirilmiştir: “Ba‘dehu ehl-i menâsıbtan olup üst giyenler ile hâcegân-ı Dîvân-ı Hümâyûn efendilerden tersâne riyâseti vekâletinden Anadolu muhasebesine gelince elbise-i dîvânîleriyle” vr. 46b. 63 Hâcegâna dâir bu kısım yerine geçmek üzere derkenarda şu ifâde yer almıştır: “Ba‘dehu ümenâdan, büyük rûznâmçeye değin efendiler ‘ale't-tertib ikişer ikişer gitmeleri. Bunlar ‘abâyi urmazlar, cümlesi elbise-i dîvânîleriyle” vr. 46b. 64 Derkenar: “Ba‘dehu Üsküdar[dan] Mekke-i Mükerreme'ye değin bi'l-cümle mevâlî-i ‘izâm efendiler ‘örf ve muvahhidî” kürkler ile” vr. 46b
110
ba‘dehu tezkire-i evvel ve sânî efendi mücevveze ve erkânlarıyla,
ba‘dehu re’îsülküttâb efendi ve çavuşbaşı ağa hazerâtı elbise-i dîvânîleriyle,
ba‘dehu semâhatlu şeyhülislâm efendi ve devletlü kā’immakām paşa hazerâtı hem-‘inân
verâlarında mîrahûrlarıyla yedekleri,
ba‘dehu solakbaşı ağalar, elbise-i mahsûsalarıyla,
ba‘dehu arpa emîni ağa ve ahûr kethüdâsı ve hâlife-i serrâcîn,
ba‘dehu serrâclar kâtibi efendi ve arpa rûznậmçesi efendi cümlesi elbise-i dîvânîleriyle,
ba‘dehu sâyisân ile eski oğlanlar takımı,
ba‘dehu yedekhây-ı hümâyûn,
ba‘dehu rikâb-ı hümâyûn ağaları, elbise-i dîvânîleriyle,
ba‘dehu şevketlü, mehâbetlü, pâdişâh-ı ‘âlem-penâh efendimiz hazretleri ve verâlarında
silahdâr-ı şehriyârî ağa ve çukadâr ağa hazerâtı çâr-kâb ve ‘īd-i şerîf takımıyla,
ba‘dehu ağavât-ı dâ’ire-i Enderûn-ı Hümâyûn,
ba‘dehu gerdûne-i şehriyârî,
ba‘dehu tahtırevân-ı şehriyârî,
ba‘dehu mîr-‘alem ağa elbise-i dîvânîyle şutürhây-ı hümâyûn üzerinde ve verâlarında
olarak mehterhâne kösleri ve tabl u ‘alem-i şehriyârî ve lüle-endâz olarak mürûr ederler.
Ta‘lîk-i Seyf-i Mübârekte Olan ‘Atiyye
Berây-ı kayıkçıyân ez-bostâniyân-ı hâssa, altun, 200 ‘aded; berây-ı teşrîfâtî efendi,
altun, 40 ‘aded; berây-ı pişkeşci-i hâssa, altun, 20 ‘aded; berây-ı matharacı-ı hâssa,
altun, 15 ‘aded; (47a) berây-ı iskemleci-i hâssa, altun, 15 ‘aded; berây-ı nevbetciyân-ı
bevvâbîn-i dergâh-ı ‘âlî, altun, 30 ‘aded; berây-ı ferrâş-ı seccâde-i şehriyârî der-türbe-i
şerîfe, altun, 5 ‘aded; (berây-ı bevvâbîn-i Bâb-ı Hümâyûn[a], 15; berây-ı bevvâbîn-i
bâb-ı miyân[a] 15 [toplam=30]) ; berây-ı ser-bölükân-ı bevvâbîn-i dergâh-ı ‘âlî, altun, 15
‘aded; berây-ı nevbetciyân-ı çavuşân-ı dergâh-ı ‘âlî, altun, 30 ‘aded; (berây-ı çavuşân
111
der-Bâb-ı Hümâyûn, altun, 15; berây-ı çavuşân der-Bâb-ı Sadrı‘âlî 15[toplam=30]);
berây-ı solakān-ı hâssa, altun, 50 ‘aded; berây-ı peykân-ı hâssa, altun, 60 ‘aded; berây-ı
halîfe-i teşrîfât efendi, altun, 20 ‘aded (kîse-i teşrîfât[a da], 20. [ toplam]: 40. Yekûn:
520 ‘aded altun. Fî 18 CA sene 1223 Sultân Mahmud Efendimiz'in seyf alayında zamm
olunan: Çavuşân-ı alay[a] : 15; yamağ-ı kise-i teşrîfât-ı hümâyûn[a]: 15 [toplam: 30
altun zamm ve yeni yekûn= 550 altun].
Fî 17 B [Receb] Sene 203 Kā’immakām Paşa Hazretlerine Verilen Sûrettir
İnşâallahü Te‘âlâ Yümn ü İkbâl ve Sa‘âdet ü İclâl İle Ta‘lîk-i Seyf-i Mübârek İçün
Hazret-i Ebâ Eyyûb-i Ensârî -Radiye ‘Anhü'l-bârî- Türbe-i Şerîfesine ‘Azîmet
Olunması Musammem Olmağla Devletlü Kā’immakām Paşa Hazretlerinin
İcrâ Buyuracakları Resm-i Teşrîfâttır
Bi-mennihi Subhânehu ve Te‘âlâ, yevm-i mezbûrda devletlü, ‘inâyetlü efendimiz
hazretleri irâde buyurulan vakitte saray-ı hümâyûnu teşrîf ve Kubbe-i Hümâyûn'da
istirâhat buyururlar. Alay tertîb olunduğu ihbâr olundukta Kubbe-i Hümâyûn'dan Orta
Kapu'ya teşrîf ve kudûm-ı meymenet-luzûm-ı hazret-i cihândârîye mutarakkıb olurlar.
Biniş haberi geldikte esb-i sabâ-reftârlarına süvâr olup ‘îd-i şerîfte muntazır-ı selâm
oldukları tarafta süvâren tevakkuf ederler. Semâhatlu şeyhülislâm efendi hazretleri taraf-
ı yemînlerinde ve kapudân-ı deryâ vezîr-i mükerrem paşa hazretleri taraf-ı yesârlarında
süvâren tevakkuf ederler. Şevketlü, mehâbetlü pâdişâh-ı ‘âlem-penâh efendimiz
hazretleri Orta Kapu'dan taşra teşrîf buyurduklarında çavuşân-ı dîvân alkış ederler. Alkış
tamamında devletlü efendimiz hazretleri (47b) zemin-bûs gûne temennâ eylediklerinde
çavuşân-ı dîvân alkış ederler. Devletlü efendimiz ve müşârunileyh şeyhülislâm efendi
hazerâtı zemin-bûs ‘akībinde ilerü yedekler önüne sür‘at buyurup tertîb-i alay ile Sultân
112
Mehemmed Hân türbe-i şerîfesi ziyâreti irâde-i hümâyûn buyurulmuş ise türbenin seng-i
rikâbında muntazır olup şevketlü efendimiz hazretleri tekarrüb buyurduklarında mâşiyen
istikbâl ve câmi‘-i şerîf kapusundan taşrada zemin-bûs buyururlar. Alkış olunup ve pîş-i
hümâyûnda devân olup seng-i rikâbta nüzûl-ı hümâyûn vukū‘unda alkış olunur. Devletlü
efendimiz sağ câniblerinde bağalgîrlik şerefin ihrâz buyururlar ve sol tarafta sekbanbaşı
ağa bağalgîr olurlar. Ba‘de'z-ziyâre yine siyâk-ı mezkûr üzere edâ-yı bağalgîri
buyururlar. Şevketlü efendimiz süvâr oldukta alkış olunup devletlü efendimiz izn-i
hümâyûn sudûruna değin pîş-i hümâyûnda devân olurlar. İzin sudûrunda süvâr olup
yedekler önüne gidilir. Eyyûb'e varıldıkta câmi‘-i şerîf havlisinde vakı‘ seng-i rikâbda
nüzûl buyurulup şevketlü efendimiz tekarrüb buyurduklarında mâşiyen iki kapu arasında
istikbâl ve zemin-bûs buyurduklarında alkış olunup pîş-i hümâyûnda devân olurlar.
Seng-i rikâbda nüzûl olundukta alkış olunur. Devletlü efendimiz hazretleri cânib-i yemîn
-i şehinşâhîde ve ağa-yı müşârunileyh yesârlarında hidmet-i bağalgîri icrâ ederler.
Türbe-i şerîfeye duhûlden sonra devletlü efendimiz, semâhatlu şeyhülislâm efendi
hazretlerinin yanlarında tevakkuf ederler. Seyf-i mübârek miyân-ı hümâyûna bend
olunup ‘avdet esnâsında yine hidmet-i bağalgîri şerefiyle müşerref olunarak seng-i
rikâbda esbe süvâr olundukta devletlü efendimiz pîş-i hümâyûnda devân olurlar. Câmi‘-i
şerîf haremi derûnundan mürûr ile doğru Bostan İskelesi'ne teşrîf-i hümâyûn buyurulur
ise devletlü efendimiz mâşiyen iskeleye değin teşyî‘ buyurulup seng-i rikâbda nuzûl-i
hümâyûn buyuruldukta alkış olunup devletlü efendimiz bağalgîrlik hidmetin icrâ ederek
zevrakçe-i hümâyûna (48a) süvâr ve devletlü efendimiz zemin-bûs eylediklerinde alkış
olunur. Ba‘de'r-rükûb-ı şevketlü efendimiz hazretleri cümle muntazırîne zevrakçe
derûnundan iltifât-ı mülükâne buyuruldukta cümle ile ma‘an zemin-bûs edip resm
tamam olmağla herkes ‘avdet ederler. Lâkin efendimiz bir münâsib Sâhilhâne'de kapu
ricâli ile bir kahve içip bir sâ‘at dahi ziyâde tevakkuf buyurup bahren veyâhûd berren
‘avdet buyururlar. Bu def‘a bahren ‘avdet buyurulmuştur.
Fî 18 S [Safer] Sene 205 Târihinde Vâlide Sultân-ı ‘Aliyyetü'ş-şân Hazretlerinin
113
Kethüdâları Nasbı
Târihi mezkûrdan bir gün mukaddem vâlide sultân kethüdâsı Mahmud Bey dâr-ı
bekāya irtihâl ve Lâleli Câmi‘i'nin makberesine defn olunup ferdâsı yevm-i çehârşenbih
hâlen Darphâne-i ‘Âmire Nâzırı olan dergâh-ı ‘âli kapucubaşılarından Yûsuf Ağa
hazretleri Enderûn-ı Hümâyûn'a vâlide sultân kethüdâlığı içün ihzâr ve bol yenlü
semmûr kürk ilbâs olunduktan sonra baltacılar kethüdâsı ağa önlerince ve kendü önünde
çukadarın biri ‘asâ tutarak Bâbı‘âli'ye geldikte doğru ‘Arzodası'nda kā’immakām paşa
hazretlerinin huzûrlarına duhûl edip tatlu ve kahve ve şerbet ve buhûr resminden sonra
açık fıstıkîye kaplu bir sevb sırt semmûr kürk ilbâs olunup ‘avdet eyledikte ‘Arzodası
kapusundan misâfir odası önünde olan nerdübâna değin iki buhûrdân çekilmiştir.
Enderûn-ı Hümâyûn'da cennet-mekân, firdevs-âşiyân Sultân ‘Abdülhamid Hân-ı
merhûmun kerîmeleri Esmâ Sultân Hazretleri'nin kethüdâlığı dahi ağa-yı müşârunileyhin
üzerinde olmağla yevm-i merkūmda sâlifü'z-zikr sultân kethüdâlığı, birâderi ‘Ömer
Ağa'ya silahşor-i şehriyârîlik ilhâkıyla tevcîh ve tefvîz hil‘at ilbâs olmuştur.
(48b) Fî 8 M [Muharrem] Sene 205 Târih-i Mezkûrda Sicilyateyn Sır-kâtibi
Bâbıâsafî'ye Gelip Âsitâne'de Mukīm Elçisine Cülûs-ı Hümâyûn Tebriği İçün Orta
Elçilik Geldiğini İhbâr Eyledi
Fî 2 R Sene 206. Târih-i mezkûrda Âsitâne'de bulunan Danimarka maslahat-güzârı
kralı tarafından gelen tebrîk-i cülûs-ı hümâyûn nâmesini Bâb-ı Sadrı‘âlî'ye getirmesine
irâde buyuruldukta yevm-i mezkûrda re’îsülküttâb efendi tarafından bir re’s kemer
rahtlu esb ve telsiz olarak haberci çavuş ve bir nefer dîvân çavuşu Kirec İskelesi'ne irsâl
olunup maslahat-güzâr-ı mesfûr, mezbûr ile ve nâmesini getirecek adamı kendü atıyla
olarak Bâb-ı Sadrı‘âlî'ye geldikte dîvân tercümanı misâfir odası önünde istikbâl ve sâ’ir
114
resmi bâlâda mezkûr Nemçe maslahat-güzârı gibi icrâ olunup ‘avdette maslahat-
güzâra ve dîvân tercümanına ve iki nefer ademîsine yağlıklı boyama ve beş nefer
adamesine beş sâde boyama verilip ‘avdet ettirilmiştir.
Fî Selh-i S [Safer] Sene 206
İsvec tarafından tebrîk-i cülûs-ı hümâyûn ve Âsitâne'de ikāmet içün sene-i mezkûre
selhi zarfında Âsitâne'ye vürûd eden elçisine65 Fî 14 R Sene 206 târihinde Bâb-ı
Sadrı‘âlî'ye mektûbunu teslîm eylemesine müsâ‘ade-i ‘aliyye ta‘alluk etmekle yevm-i
mezbûrda elçi-i mezbûr içün dîvân rahtlu ve ‘abâyîlü ve etbâ‘-ı sâ’iresi içün otuz dokuz
re’s eğerlenmiş atlar berâtasız yedekçileri ile Kirec İskelesi'ne irsâl ve elçi-i mesfûr, orta
elçi olmağla, çavuşbaşı ağa destâr-ı ‘âdî ve erkân kürk ve dîvân bisâtlu esb ve yirmi
nefer telsiz çavuşân-ı dîvân ile mu‘tâd üzere iskeleden getirip ve kā’immakām paşa ve
ricâl-i bâb cümlesi destâr-ı ‘âdî ve ber-muktezâ-yı mevsim erkân kürkleriyle idiler ve
mukaddemâ gelen süferânın adamlarına huzûr-ı âsafîde hil‘at ilbâs olundukta
ta‘cillerinden ba‘zısının bî-edebâne (49a) hareketlerine binâ’en bu def‘a çavuşbaşı ağa
odası önüne iki nefer kapu kethüdâsı ve elçiye me’mûr “...”66 ortadan altı nefer yeniçeri
konulup ve kendü tercümanlarının ta‘rîfleriyle hil‘at ilbâs olunacaklardan mâ-‘adâsını[n]
yukaru çıkmalarına mümâna‘at ettirilmiştir.
65 Derkenarlar: “Fî 3 RA sene 206 İsvec elçisi selh-i Safer'de Galata'da vâkı‘ konağına gelip târih-i mezkûrda mu‘tâd üzere teşekkür için sır-kâtibini Bâbı‘âlî'ye gönderip re’îs efendiye ve kā‘immakām paşaya buluşup ‘avdette yağlık ve boyamaya dâ’ir bir şey verilmemiştir. Fî 12 RA Sene 206 târihinde dîvân tercümanı yediyle taraf-ı kā‘immakāmîden olarak istifsâr zımnında elçi-i merkūma meyve ve şükûfe gönderilip fî 13 RA sene 206 târihinde orta ve mihmândâr ve iki nefer çavuşân-ı dîvân Galata'da olan hânesine irsâl olundu. Mesfûra ta‘yîn dahi verilmiştir.” vr. 48b. 66 Ortanın ismine ait bu yer metinde boş bırakılmıştır. Anlaşılan yeniçeri ortalarından herhangi birisinden bu görevlendirme yapılabiliyordu.
115
Yevm-i Mezbûrda İlbâs Olunan Hil‘a
Elçi-i mersûma, sarı çukaya kaplu sırt semmûr kürk, 1 sevb; Dîvân tercümanı[na],
hil‘at, 1 sevb; sır-kâtibi kubûr-kākūm kürk, 1 sevb; baştercümanı[na], kubûr-kākūm
kürk, 1 sevb; ikinci tercümanına, kubûr-kākūm kürk, 1 sevb; çavuşlar kâtibi efendi[ye],
hil‘at, 1 sevb; (emîn ağa[ya], 1) [toplam]: 2; mihmândâr ağa[ya], hil‘at, 1 sevb; çorbacı
ağa[ya], hil‘at, 1 sevb; (‘asesbaşı[ya], 1; subaşı[ya], 1) [toplam]: 3; du‘âcı çavuşa,
hil‘at, 1 sevb; (haberci çavuş[a], 1; kulaguz çavuş[a], 1; Enderûn'a me’mûr iki nefer
çavuşân[a], 2) [toplam]: 5. Elçi-i mesfûr etbâ‘ı ve kapu oğlanına, hil‘at, 30 sevb.67
Teşrîfâtî ve halîfe ve kîsedâr[a], elden hil‘at, 3 sevb.
Elçi-i Mezbûrun Yevm-i Mezkûrda Teşrîfât Odasına Verdiği: Teşrîfâtî efendi[ye],
100; kîsedâr[a], 40; hademe-i teşrîfâtî[ye], 12,5; kahveci[ye], 1; hademe-i kîsedâr[a], 5
[toplam]: 158,5 guruş.
Elçi-i mersûmu Vidin'den getiren mihmândârı Yahya Bey'e berây-ı mihmândârî-i
tarîk verdiği hediyye ve hidmeti: 250 guruş; 1 kıt‘a altun kutu.
Ve bir hafta sonra ikrâmen gönderdiği: 500 guruş.
Fî 17 R [Rebiülâhir] Sene 206. Târih-i mezkûrda İsvec elçisi Dîvân-ı Hümâyûn'a
nâmesini takdîm eylemeğe müsâ‘ade-i ‘aliyye erzânî buyuruldukta hâs ahûrdan Bâb-ı
Sadrı‘âlî'ye geldiği mikdâr esbler Kirec İskelesi'ne irsâl ve yirmi nefer çavuşân-ı dîvân
116
ile çavuşbaşı ağa elçi-i mesfûru mu‘tâd üzere Dîvânı‘âlî'ye getirdikte ba‘de't-ta‘âm Eski
Dîvânhâne önünde Bâbı‘âli'de ilbâs olunan gibi hil‘atler ilbâs olunup dîvân tercümanı ve
elçi ve on iki nefer adamı ‘arza idhâl olunmuştur. ‘Atebe-i ‘aliyyeye elçi-i mesfûr sâ’ir
süferâ gibi (49b) hediyye takdîm eylememiştir. Ancak İsvecli'ye mahsûsdur:
Teşrîfâtî efendi[ye], 100 + 400 ( hediyye-bahâ), 500; kîsedâr efendi[ye], 40 + 150 (
hediyye-bahâ), 190; hademe-i teşrîfâtî ve halîfe ve kisedâr[a], 30 guruş.
Fî 21 R Sene 216
‘Atîk İsvec elçisi vilâyetine gitmeğe68 ruhsat buyurulmağın târih-i mezkûrda nâme-i
hümâyûn ve mektûb-ı âsafî teslîmi içün kendü takımıyla Bâb-ı Sadrı‘âlî'ye gelip zîrde
mastûr hil‘atler ilbâsından sonra bâlâda muharrer resm üzere nâme-i hümâyûn teslîm
olunup ve mukaddemlerde İsvec elçileri ‘avdetinde taraf-ı sadra‘zamîden esb i‘tâ
olunagelmekle bu def‘a dahi hâss ahûrdan kemer raht ve sırma kesmelü ve sîm rikâblu
bir esb ihzâr ve yevm-i mezkûrda taraf-ı kā’immakāmîden olarak seng-i rikâba keşîde
olunmuştur.
İlbâs Olunan Hil‘atler
67 Derkenar: “Mesfûrlara yirmi sekiz hil‘at ilbâs olunup biri dahi kaftânîye verilmiştir.” vr. 49a. 68 Derkenar: “Âsitâne'de mukīm İsvec elçileri hîn-i ‘avdette kralı tarafından ‘avdeti içün gelen nâmeyi elçi-i mesfûr vedâ‘a Bâb-ı Sadrı‘âlî'ye geldiklerinde ma‘an getirir ve huzûr-ı sadrı‘âlîye ‘arz eyledikte mu‘tâd üzere re’îsülküttâb efendi yedinden alıp bâlîn üzerine vaz‘ eder. Bu def‘a dahi kezâlik zikr olunan vech üzere re’îs efendi nâmesini almışlardır.” vr. 49b.
117
Elçi-i mesfûra, sarı çukaya kaplu sırt semmûr kürk, 1 sevb; dîvân tercümanına, hil‘at,
1 sevb; sır-kâtibine, şâlîye kaplu kubûr-kākūm kürk, 1 sevb; baştercümanına, şâlîye
kaplu kubûr-kākūm kürk, 1 sevb; elçi-i mezkûrun etbâ‘ına, hil‘at, 25 sevb; teşrîfâtî
efendi ve kîsedâr ve halîfe efendiler[e], elden hil‘at, 3 sevb.
Mesfûrun Teşrîfât Odasına Verdiği
Teşrîfâtî efendiye, altun mînâkârî sâ‘at, 1; kîsedâr-ı teşrîfât[a], altun kutu, 1 ‘aded;
hademe-i teşrîfâtî ve halîfe[ye], 25 guruş, (50a) hademe-i kîsedâr-ı teşrîfât[a], 5 guruş.
Esb ‘avâ’idini, bâlâda mastûr mübâdelede verdiği gibi vermiştir.
‘Ale'l-‘umûm Elçiler Bâb-ı Sadrı‘âlî'ye ve Dîvân-ı Hümâyûn'a Geldiklerinde
Teşrîfât Odasına Verilen ‘Â’idât
Bâb-ı Sadrı‘âlî'ye geldiklerinde verilen:
Berây-ı teşrîfâtî efendi: 100 guruş; 25 ; a‘lâ altun sâ‘at, 1 kıt‘a; çuka-i İngiliz, 5
zırâ; atlas, 12 zırâ; üstüfe, 12 zırâ.
Berây-ı kîsedâr-ı teşrîfât efendi: 50 guruş; 15 ; çuka, 5 zırâ; üstüfe, 12 zırâ; atlas,
118
12 zırâ.
Berây-ı halîfe-i teşrîfât efendi: 50 guruş; 15 ; çuka, 5 zırâ; üstüfe, 12 zırâ; atlas
12 zırâ.
‘Avâ’idât-ı mezkûre ‘ale'l-‘ıtlâk bu resm üzere cârî olup lâkin Venedik elçilerinde
teşrîfâtiye kırk ‘aded yaldız altunu ve kîsedâr ve halîfeye yirmişer ‘aded yaldız altunu
verilegelip ve andan mâ-‘adâ sâ’ir maslahat-ı cesîme zımnında tevârüd eden elçilerin hâl
u şânlarına göre ziyâde ikrâm olunagelip bâ-husûs büyük elçiler âmed-şüd
eylediklerinde ve hedâyâları takdîminde hâric-i ez-resm-i ‘avâ’id, teşrîfâtî bulunanlara
başka hediyyeleri olup ve sâ’ir vechile ikrâmları mesbûktur.69
Fî 11 B [Receb] Sene 203 Yevm-i Salı. Târih-i Mezkûrda Şevketlü, Mehâbetlü
Sultân Selim Hân-ı Sâlis Efendimiz Hazretleri'nin Cülûs-ı Hümâyûnları Vâkı‘
Olmağla İ‘lânı İçün Düvel-i Nasârâ'ya İrsâl Olunan Nâme-i Hümâyûn Resmi
Der-‘aliyyede mukīm olan elçiler tebrîk-i cülûs-ı hümâyûn içün Bâb-ı Sadrı‘âlî'ye
gelmeleri ve düvel-i etrâfına i‘lân-ı cülûs-ı hümâyûn içün nâme-i hümâyûn irsâli (50b)
ve gönderilecek nâme-i hümâyûnların ba‘zısı Âsitâne'de mukīm elçilere Bâbı‘âli'de
teslîm olunmak ve ba‘zısı dahi Devlet-i ‘Âliyye tarafından mahsûs elçi ile irsâl olunmak
de’b-i kadîm olup ancak bu def‘a cümlesi Âsitâne'de mukīm elçilere teslîm olunmak
irâde olunmağın elçiyân-ı mesfûrun tebrîk-i cülûs-ı hümâyûn içün Bâbı‘âli'ye geldikten
69 Derkenar: “Kîsedâr ve halîfenin yalnız dîvânlarda birer altun sâ‘atleri dahi olup teşrîfâtî efendinin gerek dîvânda ve gerek bâb-ı sadrı‘âlîde sâ‘atleri vardır ve andan mâ-‘adâ hâric-i ez-resm birer temyiz hediyye verilegelmiştir. Mahallinde mukayyeddir.” vr. 50a.
119
sonra bir veyâhûd iki-üç gün mürûrunda nâme-i hümâyûn teslîmi içün yine Bâbı‘âli'ye
gelmeleri ba‘zı evrâk-ı teşrîfâttan münfehim olup lâkin mesfûrdan mukaddemâ cennet-
mekân Sultân ‘Abdülhamid Hân -eskenehul-lâhu Te‘âlâ fî dâri'l-cinân- hazretlerinin
cülûslarında tebriğe geldiklerinde nâme-i hümâyûn dahi teslîm olunmuş idi. Şimdi yine
ol vechile icrây-ı resm olunmasını istid‘â eylediler. Sâlifü'z-zikr merhûm efendimizin
cülûslarında ordu-yı hümâyûn taşrada bulunup gâ’ile-i sefer hasebiyle mesfûrların iki
def‘a gelmeleri tekellüfü ‘afv olunup bir def‘ada hem tebrîk ve hem nâme-i hümâyûn
teslîm olmuş ola. Netice bu def‘a dahi gâ’ile-i sefer takrîbi yine iki def‘a gelmeleri ‘afv
olunup tebrîk-i cülûs-ı hümâyûn içün Bâbıâsafî'ye geldiklerinde ordu-yı hümâyûndan
gelen nâme-i hümâyûn ve mektûb-ı sadrı‘âlî zîrde mastûr resm üzere her birine teslîm
olunmuştur.
Nâme-i Hümâyûn Verilen Elçiler
Françe ve İngiltere ve Venedik ve Felemenk ve Prusya ve İsvec ve İspanya ve
Sicilyateyn.
Leh ile Danimarka'nın elçileri Âsitâne'de olmamağla re’îsülküttâb efendi nâme-i
hümâyûnu tercümanlarına vermiştir.
Teslîm-i Nâme-i Hümâyûn
Elçi-i mesfûr kendü atıyla ta‘yîn olunan sâ‘atte bâb-ı hazret-i âsafîye gelir iken
dîvânhâne kapusundan misâfir odası ve ‘Arzodası nihâyetine varınca kiçeler ferşîde
120
olunup delü ve gönüllüyân ve tatarân (51a) aşağı meydanda ve şâtırân ve matharacıyân
ve on beş nefer mikdârı ağayân-ı âsafî dîvânhânede ve yirmi nefer çavuşân ve ağayân
ferrâce ve erkânlarıyla ve muhzır ağa ve odabaşı ağa ve sipâh ve silahdâr kethüdâ yerleri
erkânlarıyla ‘Arzodası'nda saff-beste-i kıyâm oldukları hâlde elçi gelip binek taşında
nüzûl ve bâlây-ı nerdübâna vüsûlde Dîvân-ı Hümâyûn tercümanı istikbâl ve çavuşlar
kâtibi ve emîni ve tercümân-ı dîvân önüne düşüp misâfir odasına getirip tevkīf ve
kā’immakām paşa hazretlerine ba‘de'l-istîzân kaldırılıp ‘Arzodası'nda mukābele-i
âsafîde vaz‘ olunan iskemleye geldiği ihbâr olundukta re’fetlü, ‘inâyetlü kā’immakām
paşa efendimiz hazretleri rûz-ı merre destâr-ı ‘âdî ve ferrâce semmûr kürk sağ
koltuklarında destâr-ı ‘âdî ve erkân kürk ile kethüdâ bey ve solda kezâlik kapucular
kethüdâsı ağa ve pîş-i ‘âlîlerinde destâr-ı ‘âdî ve erkân kürkler ile re’îsülküttâb efendi ve
çavuşbaşı ağa ve tezkire-i evvel ve sânî ve mektûbî ve teşrîfâtî ‘ale't-tertîb ‘Arzodası'nı
teşrîf ve re’îsülküttâb efendi tarafına selâm verildikte savt-ı bülend ile selâm ve sadra
teşrîflerinde çavuşân-ı dîvân alkış ederler. Dîvân-ı Hümâyûn tercümanı vesâtatıyla
elçinin tebriği takrîri tamam ve cevâbı verildikte ibtidâ re’fetlü kā’immakām paşa
hazretlerine ba‘dehu elçiye tatlu ve kahve ve şerbet ve buhûr merâsimi ıtmâm oldukta
re’îsülküttâb efendi kürk odası yanında hazır olan nâme-i hümâyûnu alıp ve kîsedârı
mektûb-ı âsafî ile verâlarında ve önlerinde teşrîfâtî ve mektûbî ve tezkireci efendiler ve
çavuşbaşı ağa sîm ‘asâyı darp ederek ‘Arzodası'na duhûl ve kā’immakām paşa hazretleri
vasat-ı odada nâme-i hümâyûnu alıp takbîl eylediklerinde alkış olunup ve iki elleri üzere
tutarak sadra teşrîf ve kā’im oldukları hâlde yine takbîl ve alkış olunurken elçiye teslîm
ederler ve re’îs efendi dahi mektûb-ı âsafîyi kîsedâr efendiden alıp nâme-i hümâyûn
elçiye teslîm olunurken (51b) mektûbu altına koyup berâber verir ve elçi dahi
‘Arzodası'ndan çıkınca iki eliyle yukaru tutarak ta‘zîm ile çıkarır. Ba‘dehu sır-kâtibine
verip geldiği siyâk üzere ‘avdet eder. Taraf-ı Devlet-i ‘Aliyye'den nâme irsâlinde hil‘at
ilbâs olunmak kānûn olmamağla hil‘ate dâ’ir tekellüf olunmamıştır.
Tebrîk-i Cülûs-ı Hümâyûn İçün Prusya Kralı'ndan Nâme Geldiği
121
İ‘lân-ı cülûs-ı hümâyûn içün Prusya kralına irsâl olunan nâme-i hümâyûn, krala vâsıl
olmazdan mukaddem tebrîk-i cülûs-ı hümâyûn içün Âsitâne-i ‘Aliyye'de mukīm elçisine
tebrîknâme ve hediyyesini ‘atebe-i ‘aliyyeye takdîm içün müceddeden elçilik geldikte
zîrde mastûr resm üzere mektûbunu Bâbı‘âli'ye ve nâmesini Dîvân-ı Hümâyûn'a teslîm
eylemiştir. Ve tebrîk içün mahsûs elçi geldikte verilecek ta‘yîn mesfûra verilmiştir.
Elçi-i Mesfûr Mektûbunu Bâbı‘âli'ye Teslîmi Resmi
Fî Z [Zilhicce] Sene 1203. Târih-i mezkûrda elçi-i mesfûrun rukûbu içün dîvân rahtlu
bir re’s ve etbâ’ı içün otuz dokuz re’s eğerlenmiş atlar ta’yin olunan sâ‘atte Kirec
İskelesi'nde mevcûd bulunmak üzere çavuşbaşı ağa tarafından mîrahûr-ı evvel ağaya
tezkire tahrîr olunur ve çavuşbaşı ağanın yedi çifte kayığı Tophâne İskelesi'nden
mesfûru getirmek içün irsâl olunur. Vakt-i ma‘lûmda çavuşbaşı ağa selîmî ve erkân kürk
ve dîvân bisâtlu esb ile ve çavuşlar kâtibi ve emîni ağa ve yirmi nefer mikdârı
mücevvezelü çavuşân ile ve ‘asesbaşı ve subaşı ve neferâtı ve elçinin muhâfazasına
me’mûr olan çorbacı ağa ve neferâtı ve mihmândârı bi'l-cümle elbise-i mahsûsalarıyla
Kirec İskelesi'nde mevcûd bulunup elçi mahall-i mezbûrda çavuşbaşı ağa ile mülâkāt ve
icrây-ı rusûmdan sonra süvâr olundukta çavuşbaşı ağa sağda ve elçi solda mâ-‘adâ
erbâb-ı alay ‘alâ-merâtibihim önlerince Bâbı‘âsafî'ye gelir iken dîvânhâne kapusundan
misâfir odası nihâyetine varınca kiçeler ferşîde olunup ve delü ve gönüllüyân ve tatarân
(52a) aşağı meydanda ve şâtırân ve matharacıyân ve on beş nefer mikdârı ağayân-ı âsafî
dîvânhânede ve yirmi nefer çavuşân ve ağayân mücevveze ve ferrâce ve erkânlarıyla ve
muhzır ağa balıkçın ve erkân semmûr kürk ile ve bostancılar odabaşısı ağa külâh ve al
dolama ve serâser kuşak ve sipâh ve silahdâr kethüdâ yeri mücevveze ve erkân ile
‘Arzodası'nda saff-beste oldukları hâlde elçi gelip binek taşında nüzûl ve bâlây-ı
122
nerdübâna vüsûlde Dîvân-ı Hümâyûn tercümanı istikbâl ve önüne düşüp misâfir odasına
getirip cüz’îce tevakkuf ile kaldırılıp ‘Arzodası'nda mukābele-i âsafîde vaz‘ olunan
iskemleye geldiği ihbâr olundukta devletlü, ‘inâyetlü kā’immakām paşa efendimiz
hazretleri kallâvî ve erkân kürk sağ koltuklarında selîmî ve erkân ile kethüdâ bey ve
solda mücevveze ve erkân ile kapucular kethüdâsı ağa ve pîş-i ‘âlîlerinde selîmî ve
mücevvezeler ile re’îsülküttâb efendi ve çavuşbaşı ağa ve tezkire-i evvel ve sânî ve
mektûbî efendiler ve teşrîfâtî kulları ‘ale't-tertîb ‘Arzodası'nı teşrîf ve re’îsülküttâb
efendi tarafına selâm verildikte savt-ı bülend ile selâm ve sadra teşrîflerinde çavuşân-ı
dîvân alkış ederler. Elçi takrîre başlayıp hitâmında getirdiği mektûbunu ‘arz eyledikte
re’îsülküttâb efendi yedinden alıp bâlîn üzerine vaz‘ eder. Takrîrinin cevâbı verildikte
ibtidâ devletlü kā’immakām paşa hazretlerine ba‘dehu elçiye tatlu ve kahve ve şerbet ve
buhûr verilip ıtmâm oldukta elçi ve beyzâdegân ve etbâ‘ına rûznâmçe kaydı üzere
hil‘atler ilbâs olunduğu gibi ‘avdet etmekle ‘avdette çavuşbaşı ağa gitmek mu‘tâd
olmamağla sâ’irleri geldiği siyâk üzere Kirec İskelesi'ne dek götürürler.
İlbâs Olunan Hil‘atler
Elçi-i mersûma, semmûr kürk, 1 sevb; tercüman-ı dîvân, hil‘at, 1 sevb; baştercüman
ve sır-kâtibi, şâlîye kaplu kubûr-kākūm kürk, 2 sevb; (52b) nâmedârına ve
beyzâdelerine, neferen 3, şâlî kerrâke, 3 sevb; kâtib ve emîn-i çavuşân, hil‘at, 2 sevb;
du‘âcı ve haberci, hil‘at, 2 sevb; kulaguz ve yamağı, hil‘at, 2 sevb; mihmândâr, hil‘at, 1
sevb; orta çorbacısı, hil‘at, 1 sevb; me’mûr-ı çavuşân-ı dîvân, neferen 2, hil‘at, 2 sevb;
bevvâbân-ı şehriyârî, hil‘at, 1 sevb; ‘asesbaşı ve subaşı, hil‘at, 2 sevb; tevâbi‘ât ve
tercümanân ve gulâm-ı bâb, hil‘at, 20 sevb; teşrîfâtî ve halîfe ve kîsedâr, elden hil‘at, 3
sevb.
123
Fî 24 Z [Zilhicce] Sene 203. Târih-i Mezkûrda Elçi-i Mesfûr Dîvân-ı
Hümâyûnda Nâme Ve Hediyyesini Teslîmi Resmi
Yevm-i mezbûrda elçi-i mesfûru getirmek içün çavuşbaşı ağanın yedi çiftesi Tophâne
İskelesi'ne irsâl ve Istabl-ı ‘Âmire'den dîvân rahtlu ve ‘abâyilü bir re’s ve etbâ‘ı içün
kırk re’s eğerlenmiş atlar Kirec İskelesi'nde hâzır bulunmak üzere çavuşbaşı ağa
tarafından mîrahûr-ı evvel ağaya tezkire ile ifâde ve ‘ale's-seher çavuşbaşı ağa
mücevveze ve üst ve dîvân bisâtlu esb ile ve otuz nefer çavuşân-ı dîvân ve zâbıtanı
mücevvezeleriyle ve ‘asesbaşı ve subaşı ve neferâtı elbise-i dîvânîleriyle Kirec
İskelesi'ne varıp elçi gelip süvâr oldukta çavuşbaşı ağa sağda ve solda elçi ve sâ’irleri
‘ale't-tertîb önlerince yürüyüp Alay Köşkü altında tevakkuf ve devletlü kā’immakām
paşa hazretlerinin Dîvân-ı Hümâyûn'a teşrîflerin temâşâdan sonra doğru Orta Kapu'ya
getirilip hâss fırun önünde süvâren tevkīf ve sa‘âdetlü kethüdâ bey hazretlerinin
‘avdetlerinden sonra seng-i rikâbta nüzûl ve kapu arasında tevkīf ve ve Feth-i Şerîf
tekmil ve yeniçeri şorbaya seğirttiklerin temâşa ve Kubbe-i Hümâyûn'a tekarrub eylediği
ihbâr olundukta devletlü kā’immakām paşa hazretleri devât odasına kaldırılıp elçi-i
mesfûr kubbeye duhûl ve iskemleye ık‘âd ettirildiği esnâda devletlü kā’immakām paşa
hazretleri Kubbe-i Hümâyûn'a teşrîf ve tarafeyne (53a) selâm-dâde olarak sadr-ı
vâlâlarına teşrîf ve ku‘ûd ve Dîvân-ı Hümâyûn tercümanı vesâtatıyla elçinin hâtırı su’âl
ve bu esnâda mesfûrun getirdiği hediyyesi ber-mûceb-i defter pişkeşci ağaya teslîm ve
kapuculara tahmil olunup Bâbüssa‘âde önüne getirilip dîvân kurulup mesâlih-i ‘ibâd
ru’yet ve telhis bağlanıp kapucular kethüdâsı ile merfû‘-ı rikâb-ı müstetâb ve hatt-ı
hümâyûn-ı şevket-makrûn ile müşerrefen geldikte mu‘tâd üzere istikbâl ve takbîl ve ber-
ser-i tebcil merâsimi icrâ buyurulur. Ta‘âm geldikte elçi-i mesfûr yalnız devletlü
kā’immakām paşa sofrasında ve beyzâdegânı kapudân paşa ve defterdâr efendi ve tevkī‘î
124
sofralarında ba‘de't-ta‘âm70 elçi-i mesfûr kaldırılıp Eski Dîvânhâne önünde kendüsüne
ve dîvân tercümanına ve beyzâdegânına ve ma‘iyyetine me’mûrlara rûznâmçe-i
hümâyûn defteri mûcebince hil‘atler ilbâs olunup tevkīf ettirilir. Duhûl-ı ‘arza izn-i
hümâyûn vürûdunda ibtidâ sekbanbaşı ağa hazretleri, ba‘dehu sadreyn-i muhteremeyn
efendiler hazerâtı, ba‘dehu devletlü efendimiz hazretleri ‘arza teşrîf ve ‘akablarınca
kapudân paşa hazretleri ‘arza teşrîf ve bu def‘a ve sâ’ir ‘arza teşrîf edecekler duhûl ve
çıktıklarından sonra izin sudûrunda elçi-i mesfûr sekiz-dokuz nefer beyzâdesiyle ‘arza
idhâl ve huzûr-ı hümâyûnda nâmesini elinden ibtidâ mîr-‘alem ağa sol eliyle alıp
sa‘âdetlü kapudân paşa hazretlerine anlar dahi sol eliyle alıp devletlü kā’immakām paşa
hazretlerine verirler. Ba‘dehu cevâbı verilip taşra i‘âde olunduğu gibi bilâ-tevakkuf Orta
Kapu'ya revâne ve esblerine süvâr ve hâss fırun önünde bi'l-cümle erbâb-ı alay çıkınca
temâşa edip ba‘dehu çavuşlar kâtibi ve emîni ve çavuşân-ı dîvân ile i‘âde olunup mu‘tâd
olmamağla çavuşbaşı ağa gitmez.
Elçi-i mesfûr dîvân-ı Hümâyûn'a ruh-sûde oldukta Bâbı‘âli'de ilbâs olunan hila‘hâ-i
mezkûre ilbâs olunup lâkin mukaddemâ Bâbıâsafî'ye hasbe'z-zarûr bir beyzâdesi
gelmeyip bu def‘a Dîvân-ı Hümâyûn'a gelme ile mesfûr beyzâdeye dahi bir sevb şâlîye
kaplu kubûr-kākūm kürk ilbâs olundu.
(53b) Prusya'ya Tebrîk-i Cülûs-ı Hümâyûn Nâmesinin Cevâbı Olan Nâme-i
70 Derkenar: “Ve yirmi târihinde vukū‘ bulan Dîvân-ı Hümâyûn'da ber-mu‘tâd elçi sadra‘zam ile; kapudân paşa bulunmadığından, şıkk-ı sânî, sadreyn ile; ve elçinin mu‘teber adamları, defterdâr ile -şıkk-ı sâlis dahi olarak- ta‘âm; ve yine mu‘teber adamları nişancı efendi ile, şıkk-ı râbi‘ olarak, sofralarda ıt‘âm olunageldiği. Ve İslâm elçilerinden Buhara elçisi bulunduğu vakit kapudân paşa sofrasında şıkk-ı sânî ıt‘âm edip elçi ile yalnız sadra‘zam ta‘âm ve şıkk-ı sâlis ve râbi‘ sadreyn sofrasında ta‘âm ederler. Ve defterdâr ve nişancı sofralarında ve kapudân paşa sofrasında şıkk-ı sânî olarak elçinin mu‘teber adamları ta‘âm edegeldikleri. Misâfir olmayan dîvânlarda defterdâr ve şıkk-ı sânî ve nişancı efendimiz sofrasında ve şıkk-ı sâlis ile müceddeden mansıb tertib olunan şıkk-ı râbi‘ kapudân paşa bulunmaz ise, sadreyn sofrasında ıt‘âm eylemeleri kānûn olmağla kānûn-ı mezkûra nazaran ber-vech-i bâlâ mûmâileyhüm mahall-i mezkûra ku‘ûd ve ıt‘âm olunmaları münâsib görülmekle işâret olundu.” vr. 53a.
125
Hümâyûnun Bâb-ı Sadrı‘âlîde Teslîmi
İ‘lân-ı cülûs-ı hümâyûn nâmesi Prusya Kralı'na vâsıl olmadan tebrîk-i cülûs içün
nâme irsâl eyleyip şimdi Âsitâne'de mukīm elçisinin müddet-i sefâreti tekmil olmadan
kralı tarafından tebdil ve cedid elçi vürûd edip vilâyetine ruhsat verilen ‘atîk elçi-i
mesfûra cevâbnâme-i hümâyûn teslîm olunması içün Fî 4 N Sene 1204 yevm-i
merkūmda sâ‘at dokuzda kendü takımıyla Bâbıâsafî'ye gelip ötedenberü maslahat-ı
cesîmede bulunan elçilere ‘avdetlerinde Bâbı‘âli'de nâme-i hümâyûn teslîminde bir re’s
mükemmel esb ihsân olunagelmekle elçi-i mesfûra dahi maslahat-ı ittifâkta bulunmak
hasebiyle hâss ahûrdan bilâ-debbûs ağır kemer rahtlu ve sırma kesmelü bir re’s esb
‘avdette seng-i rikâba keşîde olunub râkiben ‘avdet etmiştir.
Ve nâme-i hümâyûn teslîmi bâlâda mezkûr nâme-i hümâyûn misillü teslîm
olunmuştur. Lâkin cevâbnâme teslîminde hil‘at ilbâs olunması resm olmağla tatlu ve
kahve ve şerbet ve buhûr resmi tekmilinde zîrde mastûr hil‘atler ilbâs olunduktan sonra
nâme-i hümâyûn teslîm olunmuştur.
İlbâs Olunan Hil‘atler
Elçi-i mesfûra, sarı çukaya kaplu ferrâce semmûr kürk 1 sevb [ve] esb keşîde; dîvân
tercümanına, hil‘at, 1 sevb; sır-kâtibine, şâlîye kaplu kubûr-kākūm kürk, 1 sevb;
baştercümanına, şâlîye kaplu kubûr-kākūm kürk, 1 sevb; bir nefer beyzâdesine, şâlîye
kaplu kubûr-kākūm kürk, 1 sevb; mihmândâr ağa, hil‘at, 1 sevb; çorbacı ağa, hil‘at, 1
sevb; çavuşlar kâtibi, hil‘at, 1 sevb; çavuşlar emîni, hil‘at, 1 sevb; du‘âcı çavuş, hil‘at, 1
sevb; kulaguz çavuş, hil‘at, 1 sevb; haberci çavuş, hil‘at, 1 sevb; elçiye me’mûr iki
nefer çavuşlar, hil‘at, 2 sevb; dört nefer mu‘teber beyzâdesine, kerrâke, 4 sevb; (54a)
tercümanân ve etbâ‘ ve kapu tercümanının kapu oğlanı, hil‘at, 21 sevb; teşrîfâtî ve halîfe
126
ve kîsedâr, elden hil‘at, 3 sevb.
İspanya Kralı'ndan Tebrîk-i Cülûs-ı Hümâyûn İçün Nâme Geldiği
‘Atebe-i ‘aliyyeye takdîm içün Âsitâne'de mukīm İspanya elçisine kralı tarafından
tebrîk-i cülûs-ı hümâyûn içün nâme ve hediyye geldikte tebrîk içün cedîd gelen elçi
ta‘yîni verilip ve Prusya Bâbı‘âli'ye takdîm eylediği mektûb resmi üzere F 12 N Sene
204 târihinde mektûbunu teslîm eylemişir.
İlbâs Olunan Hil‘atler
Elçi-i mesfûra, çukaya kaplu bol yenlü semmûr paçası kürk, 1 sevb; tercüman-ı
dîvân, hil‘at, 1 sevb; mesfûrun oğlu olan sır-kâtibi içün, şâlîye kaplu kubûr-kākūm kürk,
1 sevb; baştercümanına, şâlîye kaplu kubûr-kākūm kürk, 1 sevb; diğer beyzâdesine,
şâlîye kaplu kubûr-kākūm kürk, 1 sevb; beyzâde şekilli mu‘teber ademisine kerrâke, 1
sevb; teşrîfâtî efendi, hil‘at 1, sevb (elden); kîsedâr ve halîfe, hil‘at, 2 sevb (elden);
mihmândâr ağa, hil‘at, 1 sevb; emîn-i çavuşân, hil‘at, 1 sevb; kâtib-i çavuşân, hil‘at, 1
sevb; du‘âcı çavuş, hil‘at, 1 sevb; kulaguz çavuş ve yamağı, hil‘at, 2 sevb; haberci
çavuş, hil‘at, 1 sevb; me’mûr çorbacı ağa, hil‘at, 1 sevb; ‘asesbaşı ve subaşı, hil‘at, 2
sevb; ma‘iyyetine me’mûr-ı çavuşân, hil‘at, 2 sevb; tercümanân ve etbâ‘ ve gulâm-ı bâb,
hil‘at, 21 sevb.
Mesfûr İspanya Elçisi Tebrîk-i Cülûs-ı Hümâyûn Nâmesini ve Hediyyesini
Bâlâda Prusya'nın Teslîm Eylediği Resm Üzere Fî Selh-i C [Cemaziyelâhir] Sene
127
204 Târihinde Dîvân-ı Hümâyûnda Takdîm Eylemiştir
İlbâs Olunan Hil‘atler
Elçi-i mesfûra, semmûr kürk, 1 sevb; dîvân tercümanı, hil‘at, 1 sevb; elçi-i mesfûrun
oğlu ve sır-kâtibi, şâlîye dûhte kubûr-kākūm kürk, 1 sevb; (54b) baştercümanına, şâlîye
dûhte kubûr-kākūm kürk, 1 sevb; mu‘teber beyzâdesine, şâlîye dûhte kubûr-kākūm kürk,
1 sevb; beyzâdelerinden birine, kubûr-kākūm kürk, 1 sevb; iki nefer tercümanlarına, şâlî
kerrâke, 2 sevb; iki nefer mu‘teber hademesine, şâlî kerrâke, 2 sevb; adamlarına ve
tercümanlarına rûznâmçe kaydı üzere sâbıklarına kıyâsen, hil‘at, 21 sevb; teşrîfâtî efendi
ve kîsedâr ve halîfe ve mihmândâr ve çorbacı ve üzerine me’mûr iki nefer çavuşân ve
kâtib ve emîn-i çavuşân ve du‘âcı çavuş ve kulaguz çavuş ve haberci çavuş ve ‘asesbaşı
ve subaşı ve kapucu, hil‘at, 15 sevb.
Cülûs-ı hümâyûn vukū‘undan mukaddem İspanya Kralı cedîd kral olduğunu
mübeyyen Âsitâne'de mukīm elçisine ‘atebe-i ‘aliyyeye takdîm eylemesi içün nâmesiyle
cedîd elçilik gelip ve elçi-i mesfûra cedîd elçi ta‘yîni dahi verilmiştir. Ba‘dehu müddet-i
sefâreti tekmil olmadan cülûs-ı hümâyûn vukū‘ bulup tebrîk-i cülûs-ı hümâyûn vukū‘
bulup tebrîk-i cülûs-ı hümâyûn içün yine elçi-i mesfûra nâme ve hediyyesiyle cedîd
elçilik gelip evvelki elçiliği müddeti tekmilinde sonraki elçiliği ta‘yîni dahi verilip
ba‘dehu cevâbnâme-i hümâyûn bâlâda muharrer Prusya'ya verilen resm üzere fî 21 Ş
sene 1204 târihinde Bâbı‘âli'de teslîm olunmuştur ve fakat Prusya gibi esb keşîde
olunmayıp resm husûsları Prusya gibi olmuştur.
İlbâs Olunan Hil‘atler
128
Elçi-i mersûma, ferrâce semmûr kürk, 1 sevb; tercüman-ı Dîvân-ı Hümâyûn, hil‘at, 1
sevb; elçi-i mersûmun oğlu ve sır-kâtibi, kubûr-kākūm kürk, 1 sevb; baştercümanına,
kubûr-kākūm kürk, 1 sevb; dört nefer beyzâdelere, kerrâke, 4 sevb; mihmândâr ağa,
hil‘at, 1 sevb; çavuşlar kâtibi, hil‘at, 1 sevb; (55a) çavuşlar emîni ağa, hil‘at, 1 sevb;
üzerine me’mûr çorbacı ağa, hil‘at, 1 sevb; du‘âcı çavuş, hil‘at, 1 sevb; kulaguz çavuş,
hil‘at, 1 sevb; haberci çavuş, hil‘at, 1 sevb; üzerine me’mûr iki nefer çavuşân, hil‘at, 2
sevb; elçinin etbâ‘ına, hil‘at, 20 sevb; teşrîfâtî efendi ve kîsedâr ve halîfe, hil‘at, 3 sevb.
Françe Kralı'ndan Tebrîk-i Cülûs-ı Hümâyûn İçün Nâme Geldiği
Tebrîk-i cülûs-ı hümâyûn içün Âsitâne'de mukīm Françe elçisine kralı tarafından
‘atebe-i ‘aliyyeye takdîm eylemek içün nâme gelip hediyyesi olmamağla nâmesini Bâb-ı
Sadrı‘âlî'ye teslîm eylemek kānûn olmağla zîrde mastûr resm üzere Bâbı‘âli'de nâme ve
mektûbunu teslîm eyleyip elçi-i mesfûra ve sâ’ire kürk ve hil‘a ilbâs olunmayıp hazîne-i
kā’immakāmîden kendüye ve mu‘teber adamlarına yağlık ve boyama verilmiştir ve elçi-
i mesfûra ta‘yîn verilmeyip ve orta dahi ta‘yîn olunmamıştır.
Elçi-i Mesfûr Nâme ve Mektûbunu Teslîm İçün Bâbı‘âli'ye Geldiği Fî 28 Receb
Sene 1204
Elçi-i mesfûr kendü atıyla müte‘ayyin olan sâ‘atte bâb-ı hazret-i âsafîye gelir iken
dîvânhâne kapusundan misâfir odası ve ‘Arzodası nihâyetine varınca ferşîde olunup delü
ve gönüllüyân ve tatarân aşağı meydanda ve şâtırân ve matharacıyân ve on nefer mikdârı
129
ağayân- âsafî Dîvânhâne'de ve yirmi nefer çavuşân ve ağayân ferrâce ve erkânlarıyla ve
muhzır ağa ve odabaşı ağa ve sipâh ve silahdâr kethüdâ yerleri erkânlarıyla
‘Arzodası'nda saff-beste-i kıyâm oldukları hâlde elçi gelip binek taşında nüzûl ve bâlây-ı
nerdübâna ve solda Dîvân-ı Hümâyûn tercümanı istikbâl ve çavuşlar kâtibi ve emîni ve
tercüman-ı dîvân önüne düşüp misâfir odasına getirip tevkīf (55b) ve kā’immakām paşa
hazretlerine ba‘de'l-istîzân misâfir odasından kaldırılıp ‘Arzodası'nda mukābele-i âsafîde
vaz‘ olunan iskemleye ık‘âd olunduğu ihbâr olundukta re’fetlü, ‘inâyetlü kā’immakām
paşa efendimiz hazretleri rûz-ı merre ve destâr-ı ‘âdî ve erkân kürk sağ koltuklarında
destâr-ı ‘âdî ve erkân kürk ile kethüdâ bey ve solda kethüdâ-yı bevvâbîn-i kā’immakāmî
kezâlik ve pîş-i ‘âlîlerinde destâr-ı ‘âdî ve erkân kürkler ile re’îsülküttâb efendi ve
çavuşbaşı ağa ve tezkire-i evvel ve sânî ve mektûbî ve teşrîfâtî ‘ale't-tertîb ‘Arzodası'nı
teşrîf ve re’îsülküttâb efendi tarafına selâm verildikte savt-ı bülend ile selâm ve sadra
teşrîflerinde çavuşân-ı dîvân alkış ederler. Dîvân-ı Hümâyûn tercümanı vesâtatıyla
elçinin takrîri tamam olup getirdiği nâme ve mektûbunu ‘arz eyledikte re’îsülküttâb
efendi yedinden alıp bâlîn üzerine vaz‘ eder. Takrîrinin cevâbı verildikte ibtidâ re’fetlü
kā’immakām paşa hazretlerine ba‘dehu elçiye tatlu ve kahve ve şerbet ve buhûr
merâsimi ıtmâm oldukta elçinin koynuna boyama ve yağlık ve dîvân-ı hümâyûn
tercümanına ve elçinin oğluna ve baştercümanına ve sır-kâtibine dahi yağlıklı boyamalar
ve beş yağlıksız boyama, sâ’ir adamlarına verilip geldiği siyâk üzere ‘avdet eylemiştir.
Venedik Cumhûru'ndan Tebrîk-i Cülûs-ı Hümâyûn İçün Nâme Geldiği
Âsitâne'de mukīm Venedik elçisine cumhûru tarafından tebrîk-i cülûs-ı hümâyûn
nâmesini ve hediyyesini teslîm içün müceddeden elçilik geldikte tebrîk içün mahsûs elçi
geldikte verilecek ta‘yîn verilip fî sene 1204 târihinde resm-i mu‘tâd üzere Galata'dan
alay ile konağına götürülüp fî 9 Ş sene 1204 târihinde bâlâda muharrer Prusya elçisi
mektûbunu teslîm eylediği resm üzere teslîm eylemiştir ve cedîd elçi ta‘yîni dahi
130
verilmiştir.
Yevm-i Mezkûrda İlbâs Olunan Hil‘atler
Elçi-i mersûme, ferrâce semmûr kürk, 1 sevb; tercüman-ı Dîvân-ı Hümâyûn, hil‘at, 1
sevb; baştercümanına, kubûr-kākūm kürk, 1 sevb; (56a) sır-kâtibine, kubûr-kākūm kürk,
1 sevb; iki nefer beyzâdelere, kubûr-kākūm kürk, 2 sevb; beyzâdelerinden birine,
kerrâke, 1 sevb; çavuşlar kâtibi, hil‘at, 1 sevb; çavuşlar emîni, hil‘at, 1 sevb; mihmândâr
ağa, hil‘at, 1 sevb; üzerine me’mûr çorbacı ağa, hil‘at, 1 sevb; du‘âcı çavuş, hil‘at, 1
sevb; kulaguz çavuş, hil‘at, 1 sevb; haberci çavuş, hil‘at, 1 sevb; ‘asesbaşı, hil‘at, 1
sevb; subaşı, hil‘at ,1 sevb; üzerine me’mûr çavuşlara, hil‘at, 2 sevb; ve sâ’ir
tercümânân ve etbâ‘ına, hil‘at 22, sevb; teşrîfâtî ve kîsedâr ve halîfe, elden hil‘at, 3
sevb.
Ba‘dehu fî 19 Ş sene 1204 târihinde Dîvân-ı Hümâyûn'da nâme ve hediyyesini bâlâda
muharrer Prusya'nın teslîm eylediği resm üzere teslîm eyleyip mektûbunu teslîminde
ilbâs olunan hil‘atler defterince yine ilbâs olundu.
Ba‘dehu fî 23 Ş sene 204 târihinde harem-i hümâyûn hediyyesini kendü
ademleriyle Bâbı‘âli'ye gönderip enderun ağaları nerdübânından ‘Arzodası
dîvânhânesine dizilip kā’immakām paşa hazretleri aşağı dîvâna teşrîflerinde temâşâ
eyleyip teşrîfâtî ve telhisî ağa ile Enderun-ı Hümâyûn'a irsâl buyurup teşrîfâtî efendi ve
telhisî ağa ve dîvân-ı hümâyûn tercümanı hediyyelerin önüne düşüp Soğukçeşme'den
duhûl ve Orta Kapu'da nüzûl ve harem-i hümâyûn kapusu önüne dizip
dârüssa‘âdetişşerîfe ağası hazretlerine ihbâr olundukta ağa-yı müşârunileyh teşrîf ve
131
bâb-ı mezkûr yanında olan suffeye ku‘ûd edip hediyyeleri Enderûn-ı Hümâyûn'a irsâl ve
zîrde mezkûr hil‘atler ilbâs ve ‘atiyyeler verilip ‘avdet olundu ve ağa hazretlerine olan
hediyye teşrîflerinden mukaddem oturdukları suffe üzerine konur.
Teşrîfâtî efendiye, hil‘at, 1 sevb, 50 guruş; telhisî ağa, hil‘at, 1 sevb, 50 guruş;
kîsedâr-ı teşrîfât, hil‘at, 1 sevb; Dîvân-ı Hümâyûn tercümanı, hil‘at, 1 sevb, 100 guruş;
elçi tarafından hediyye getirip sır-kâtibine, hil‘at, 1 sevb, 100 guruş; elçinin
hazînedârına, hil‘at, 1 sevb, 100 guruş; (56b) elçinin baştercümanına, hil‘at, 1 sevb, 100
guruş; ikinci tercümanına, hil‘at, 1 sevb, 50 guruş; berây-ı hüddâmiyye, 200 guruş;
yasakçılara, hil‘at, 1 sevb, 30 guruş.
Tebrîk-i Cülûs-ı Hümâyûn İçün Venedik Cumhûru Tarafından Gelen Nâmeye
Cevâbnâme-i Hümâyûn Dîvân-ı Hümâyûn'da Verildiğini Müş’ir Ordu-yı
Hümâyûndan Gelen Teşrîfât Kaydıdır
Fî 18 Ş Sene 1179. Târih-i mezkûrda tebrîk-i cülûs-ı meymenet-me’nûs-ı mülûkâneyi
mutazammın Venedik Cumhûru tarafından Âsitâne-i ‘Aliyye'de mukīm elçisi tarafına
büyük elçilik pâyesiyle nâmesi vürûd ve ‘atebe-i husrevâniye resmen teslîm eyledikten
sonra elçiliği müddet-i hitâm bulup getirdiği nâmesinin cevâbı olarak taraf-ı şâhâneden
dahi şerefyâfte-i sudûr olan nâme-i hümâyûn-ı mehâbet-nümûnu elçi-i mersûma teslîm
içün fî 25 Ş sene 1170 târihinde yine resmen dîvân-ı müşeyyedü'l-erkâna getirilip teslîm
olunduğu. Ba‘dehu vedâ içün resmen Bâbı‘âli'ye getirilip hil‘atler ilbâsından sonra
mektûb-ı âsafî teslîm ve ‘avdette donanmış esbe dâ’ir ve sâ’ir bir tekellüf olunmayıp
‘avdet eylediği ve mesfûrun büyük elçiliği hitâm bulmağla yine müddet-i tamam
oluncaya dek balyosluk ile Galata'da ikāmet eylediği defter-i teşrîfâtta mukayyed ü
mastûr olup lâkin cumhûru tarafından vürûd eden nâmesi teslîminde ve gerek getirdiği
132
nâmenin cevâbı olarak kendüye teslîm olunan cevâbnâme-i hümâyûnun teslîminde iki
def‘a huzûr-ı lâmi‘ü'n-nur-ı husrevânîye mu‘tâd olan hediyyesin ‘arz ve takdîm eylediği
dahi mesbûk olduğu ma‘lûm-ı ‘âlîleri buyuruldukta emr-i fermân hazret-i men lehü'l-
emrindir.
Mârruz-zikr Tebrîk-i Cülûs İçün Ordu Cânibinden Gelen Teşrîfât Kaydı
Mûcebince Venedik Cumhûru Tarafından Gelen Nâmeye Cevâbnâme-i
Hümâyûnun Dîvân-ı Hümâyûn'da Verildiği
Bu def‘a dahi minvâl-i muharrer üzere fî 4 M sene 1205 târihinde resm üzere Dîvân-ı
Hümâyûn'da teslîm olunduğu ve hediyyesi takdîm edip ve nâme-i hümâyûnu resm üzere
elçi-i mesfûr eli üzere Orta Kapu'ya dek getirip (57a) ba‘dehu sır-kâtibine vermiştir. Ve
bâlâda muharrer hil‘atler71 ilbâs olunmuştur.
Cülûs-ı sâbıklarda tebrîk-i cülûs-ı hümâyûn nâmesinin cevâbnâmesi Dîvân-ı
Hümâyûn'da verilip ve mektûb-ı âsafî Bâbı‘âli'de teslîm olundukta esb keşîde olunur
deyü elçi-i mesfûr istid‘â etmekle rikâb-ı hümâyûnda olan defâtir-i teşrîfât tetebbu‘
olundukta istid‘âsına dâ’ir kayd bulunmayıp orduy-ı hümâyûndan su’âl olundukta bâlâda
muharrer olan resm-i teşrîfâttan tahrîr ve irsâl olunup ol vechile Dîvân-ı Hümâyûn'da
nâme-i hümâyûn teslîm olunmuştur.
Ba‘dehu “mektûb-ı âsafî teslîminde esb keşîde olunmuştur” deyü elçi-i mesfûr ısrâr
etmekle huzûr-ı hümâyûna elçinin istid‘âsını ve istid‘âlarına mutâbık kuyûd
71 Derkenar: “Dîvân-ı Hümâyûn'da ademlerinden birine bir sevb hil‘at ziyâde ilbâs olundu.” vr. 57a.
133
bulunmadığı takrîr olundukta bâlâsına beher-hâl tashih olunmak mazmûnunda hatt-ı
hümâyûn-ı şevket-makrûn şerefyâfte-i sudûr olmağla tekrar mevcûd olan defâtir-i
teşrîfât tetebbu‘ olundukta evrâktan bir varakta fî 23 S sene 1171 târihinde vilâyetine
‘avdet edecek ‘atîk Venedik elçisine Bâbıâsafî'de nâme-i hümâyûn teslîmi resmî deyü
muharrer olan varakın zeylinde seng-i rikâbda vasat raht ve kesme ve sîm rikâb ile
müzeyyen bir re’s esb taraf-ı sadra‘zamîden keşîde kılınmağla süvâren ‘avdet eylemiştir.
Mesfûra esb keşîdesi ancak büyük elçilik maslahatı ıtmâm eyledikte keşîde
kılınmamağla bu def‘a ikrâmen verilmiştir deyü mukayyed olup varak-ı mezbûr huzûr-ı
hümâyûna ‘arz olundukta hâss ahûrdan verile deyü hatt-ı hümâyûn-ı mehâbet-makrûn
keşîde olmağla fî 8 M sene 205 târihinde elçi-i mesfûr kendü atıyla müte‘ayyen olan
sâ‘atte Bâbıâsafî'ye gelip resm üzere ‘Arzodasın'a duhûl ve kā’immakām paşa hazretleri
ve ricâl ferrâce ve destâr-ı ‘âdî ile ‘Arzodası'na geldiklerinde mektûbî efendi mektûb-ı
sadrı‘âlîyi kā’immakām paşa oturmazdan mukaddem koynundan çıkarıp kā’immakām
paşa hazretlerinin ku‘ûdlarına nazaran sağ tarafa ya‘ni re’is efendi (57b) duracağı tarafta
yasdık üzerine koyup şerbet resminden sonra hil‘atler ilbâsından mukaddem re’is efendi
mektûbu yasdık üzerinden alıp ve elçi dahi iskemleden kıyâm ve müşârunileyh efendi
dahi mektûbu elçi-i mesfûra teslîm ve mesfûr dahi alıp sır-kâtibine verip ba‘dehu
hil‘atler ilbâs ve ‘avdette seng-i rikâba raht ve kesme ve sîm rikâb ile müzeyyen esb-i
mezkûr keşîde kılınmıştır. Bu def‘a sehven mektûb şerbetten mukaddem verildi.
‘Atebe-i ‘aliyyeye takdîm eylemesi içün Felemenk ve İngiltere Âsitâne'de mukīm
elçilerine tebrîk-i cülûs-ı hümâyûn nâmelerini irsâl edip fî 11 ZA sene 204 târihinde
Felemenk, fî 24 Z sene 204 târihinde İngiltere hediyyeleri olmamağla bâlâda muharrer
Françe elçisi Bâbı‘âli'ye takdîm eylediği vech üzere mesfûr elçiler teslîm eylemişlerdir.
Tebrîk-i Cülûs-ı Hümâyûn İçün Sicilyateyn Kralının Nâmesi Geldiği
134
Âsitâne-i ‘Aliyye'de mukīm Sicilyateyn elçisi müsinn olmak takrîbiyle devleti
tarafından ‘azl ve yerine büyük oğlu elçi nasb ta‘yîn olunup tebrîk-i cülûs-ı hümâyûn
resmini icrâya dahi me’mûr olmağla tebrîk içün cedîd gelen elçi ta‘yîni verilip ve def‘a-
i vâhidede fî 14 S sene 205 târihinde hem elçiliği teşekkürü ve hem tebrîk-i cülûs içün
olan mektûb-ı âsafîyi teslîm zımnında resmen Bâbı‘âli'ye gelmiştir.
İlbâs Olunan Hil‘atler
Elçi-i mersûma, çukaya kaplu semmûr kürk, 1 sevb; tercüman-ı Dîvân-ı Hümâyûn,
hil‘at, 1 sevb; sır-kâtibine, şâlîye kaplu kubûr-kākūm kürk, 1 sevb; baştercümanına,
kezâlik kākūm kürk, 1 sevb; mu‘teber tercümanına, kubûr-kākūm kürk, 1 sevb; kâtib
efendi, hil‘at, 1 sevb; emîn ağa, hil‘at, 1 sevb; mihmândâr ağa, hil‘at, 1 sevb; du‘âcı
çavuş, hil‘at, 1 sevb; (58a) üzerine me’mûr çorbacı, hil‘at, 1 sevb; kulaguz çavuş,
hil‘at, 1 sevb; haberci çavuş, hil‘at, 1 sevb; subaşı, hil‘at, 1 sevb; üzerine me’mûr
çavuşlar, hil‘at, 2 sevb; tercümanân ve hademe ve gulâm-ı bâb, neferen 23 hil‘at, 23
sevb; teşrîfâtî ve kîsedâr ve halîfe, elden hil‘at, 3 sevb.
Elçi-i mesfûrun pederi sâbık elçi Âsitâne'de elçilik ile ikāmeti kırk dört sene olup ve
sâbık elçiler hîn-i ‘avdette Bâbı‘âli'de ‘avdetnâmesini aldıkta hil‘at ilbâsı resm olup
mesfûr ise vilâyetine gitmeyecek olup ve ‘avdet resmi içün dahi Bâbı‘âli'ye gelmeğe
iktidârı olmamağla ancak kendüye ilbâs olunacak hil‘ati yine ihsân olunmasını bâ-
takrîr istid‘â edip müsâ‘ade-i hümâyûn olmağla Dîvân-ı Hümâyûn tercümanı ile fî 17 S
sene 1205 târihinde sarıya kaplu sırt semmûr kürk irsâl olundu.
135
Ba‘dehu fî 8 RA sene 205 târihinde tebrîk-i cülûs ve cedîd elçiliğini mübeyyen nâme
ve hediyyesini Dîvânı‘âlî'de takdîm eyledi.
Yevm-i Mezbûrda İlbâs Olunan Hil‘atler
Elçi-i mesfûra, semmûr kürk, 1 sevb; Dîvân-ı Hümâyûn tercümanı, hil‘at, 1 sevb;
sır-kâtibi, kubûr-kākūm kürk, 1 sevb; baştercüman, kubûr-kākūm kürk, 1 sevb; ikinci
tercüman, kubûr-kākūm kürk, 1 sevb; beyzâde, kerrâke, 1 sevb; diğer beyzâde, kerrâke,
1 sevb; mihmândâr ağa, hil‘at, 1 sevb; çavuşlar kâtibi, hil‘at, 1 sevb; çavuşlar emîni,
hil‘at, 1 sevb; du‘âcı çavuş, hil‘at, 1 sevb; ‘asesbaşı, hil‘at, 1 sevb; üzerine me’mûr
çorbacı, hil‘at, 1 sevb; kulaguz çavuş, hil‘at, 1 sevb; subaşı, hil‘at, 1 sevb; üzerine
me’mûr çavuşân, hil‘at, 2 sevb; tevâbi‘ât-ı sâ’ire, hil‘at, 21 sevb; gulâm-ı bâb, hil‘at, 1
sevb; teşrîfâtî ve kîsedâr ve halîfe, elden hil‘at, 3 sevb.
Ve Mihmândâr-ı Elçi-i Mûmâileyh Yahya Bey'e Verdiği Nakd ve Hedâyâsı
(58b) İbtidâ me’mûr çorbacı ile gittiklerinde bir kıt‘a tırnak(?) taşlı altun sâ’at
kendüye. Nakden verdiği: 100 guruş; hademesine, 15 guruş. Ve çorbacıya dahi, bayağı
altun sâ‘at: 1. Bâbıâsafî'ye geldikte mihmândâra verdiği: A‘lâ çuka, 5 zırâ,
12 zırâ; atlas 10 zırâ, altun sâ‘at 1 ‘aded; nakdîne, 100 guruş;
hademesine, 15 guruş.
Ve Dîvânı‘âlî'de dahi ağa-yı mûmâileyh Bâbı‘âli'de verdiği misillü eşyâ-yı
mezkûreyi vermiştir.
136
Ve bunlardan mâ-‘adâ mâhiyye otuzar guruş dahi vermiştir ve cânib-i mîrîden dahi
mâhiyye yirmişer guruş mihmândârîye verilmiştir.
[Vâlide Sultânın Vefâtı]
Fî 22 B sene 220 yevm-i çehârşenbih târihinde şevketlü Sultân Selim-i Sâlis Hân İbn-
i Sultân Mustafa Hân-ı Sâlis İbn-i Sultân Ahmed Hân-ı Sâlis efendimiz'-in vâlide-i
muhteremeleri Mihrişâh Sultân dâr-ı bekāya irtihâli haberi vürûdunda zîrde mukayyed
olan resm der-‘akab karakulak-ı bostânî ağa yediyle dârüssa‘âdetişşerîfe ağası devletlü
ağa hazretlerine gönderildikte haberi geldiği gibi bâ-tezkire cümlesi kubbede mevcûd ve
Kızlar Kapusu'ndan hurûcunda bi'l-cümle na‘şı istikbâl ve mahall-i mezkûrda namazı
ba‘de'l-edâ Hazret-i Hâlid Türbe-i Şerîfi civârında türbelerine defn olunması içün alay
ile getirilip ba‘de'd-defn ta‘ziyeyi müş‘ir telhisi, dârüssa‘âde ağasına teslîm ve
‘avdetleri.
Na‘ş-ı rahmet nakş-ı hazret-i mehd-i ‘ulyâ, devletlü dârüssa‘âdetişşerîfe ağası
vâsıtasıyla Kızlar Kapusu'ndan çıkıp Eski Dîvânhâne pîşgâhında olan musallaya vaz‘72
ve şevketlü efendimiz dahi namaza hâzır73 olduktan sonra şeyhülislâm efendi imâm74
olarak tezkiye ve ba‘dehu salât-ı cenâzeyi te’diye edip ba‘dehu şevketlü efendimiz
makarr-ı hümâyûnlarına ‘avdet ve hâzır olan bi'l-cümle vüzerâ ve sudûr ve ricâl dahi
72 Derkenar: “Bâbüssa‘âde pîşgâhına müceddeden musalla vaz‘ olunup üzerine kırmızı ihrâm ferşîde olmuştur.” vr. 58b. 73 Derkenar: “Bu def‘a şevketlü efendimiz namaza hâzır olmamışlardır.” vr. 58b. 74 Derkenar: “Ve bâ-izn-i ‘veliyyü'n-ni‘âmî imâmet hizmeti imâm-ı evvel-i şehriyâriyye ihâle olduğu.” vr. 58b.
137
zîrde olan tertîb üzere alaya binip na‘ş-ı şerîfin önünce ‘azîmet ederler:
İbtidâ kulaguz çavuş yamağı destâr-ı ‘âdî ve teli ile;
ba‘dehu çavuşân-ı dîvân mücevveze ve ferrâceleriyle;
ba‘dehu du‘âcı ve kulaguz ağa bunlar dahi, ba‘dehu zu‘amâ bunlar dahi;
ba‘dehu cizye başbâkīkulu ağa, bu dahi;
ba‘dehu başbâkīkulu ağa ve mâliye tezkirecisi bu dahi;
ba‘dehu selâtîn-i ‘izâm cevâmi‘i meşâyih efendiler rûz-ı merre kıyâfetleriyle;
ba‘dehu matbah emîni ve arpa emîni75 mücevveze ve ferrâceleriyle;
ba‘dehu şehremîni ve darphâne emîni efendiler, bu dahî;
(59a) ba‘dehu cizye muhâsebecisi efendi, bu dahi;
ba‘dehu humbaracıbaşı ve lağımcıbaşı ağalar mücevveze ve ferrâce ve esb-i
dîvânîleriyle;
ba‘dehu ‘arabacıbaşı ağa, bu dahi;
ba‘dehu cebecibaşı ve topçubaşı ağalar, bu dahi76;
ba‘dehu bölükât-ı erba‘a ağaları, bunlar dahi;
ba‘dehu mu‘allim-i ‘asker-i sultânî ocağı ağası, bu dahi;
ba‘dehu kulkethüdâsı ağa balıkçın ve elbise-i dîvânîsi olan ve vaşak kürk ile;
ba‘dehu büyük rûznamçe ve başmuhasebeci efendiler mücevveze ve ferrâce ve kemer
rahtlu esb ile,
ba‘dehu sipâh ve silahdâr ağaları selîmî ve ferrâce ve esb-i dîvânîleriyle;
ba‘dehu kapucubaşı ağalar bunlar dahi ma‘a şâtır,
ba‘dehu nişancı ve defter emîni efendiler, bunlar dahi (mûmâileyh nişancı me’mûren
taşrada olmağla bulunmamıştır).
Ba‘dehu şıkk-ı râbi‘ defterdârı-i nâzır-ı hubûbât efendi, bu dahi;
ba‘dehu irâd-ı cedîd defterdârî-i şıkk-ı sânî ve tersâne defterdârı-i şıkk-ı sâlis efendiler,
bunlar dahi;
75 Derkenar: “Bu def‘a hâlen arpa emîni Ahmed Bey sâbıkan teşrîfâtçılıktan muhrec olmağla işbu alayda refîkî matbah emîni ve darphâne emîni ve cizye muhâsebecisi bunlar ile bu mahalde yürümeyip büyük rûznamçe önünde gitmişlerdir. Şehremîni türbede bulunduğundan alaya binmezler.” vr.58b
138
ba‘dehu yeniçeri ağa ve şıkk-ı evvel defterdârı efendi, bunlar dahi;
ba‘dehu İstanbul ve ma‘zûl ve pâyelüleri efendiler, ‘örf ve muvahhidî ile;
ba‘dehu sudûr-ı ‘izâm ve nakībüleşrâf77 efendiler hazerâtı, bunlar dahi;
ba‘dehu kapudân-ı derya vezîr-i mükerrem paşa hazretleri kallâvî ve ber-muktezâ-yı
mevsim sof ferrâce ve esb-i dîvânî ve pîşrevlerinde kapucular kethüdâsı ve selâm ağası
râkiben gitmeleri (Vezîr-i müşârunileyh donanmay-ı hümâyûn ile Bahr-ı Sefîd'de
bulunduğundan alay-ı mezkûrda mevcûd değil idi);
ba‘dehu çavuşlar kâtibi ve emîni mücevveze ve ferrâceleriyle;
ba‘dehu kethüdâ-yı bevvâbîn-i sadrı‘âlî ve ağa-yı selâm, bunlar dahi;
ba‘dehu mektûbî ve teşrîfâtî efendiler, bunlar dahi;
ba‘dehu tezkire-i evvel ve sânî efendiler, bunlar dahi;
ba‘dehu re’îsülküttâb efendi ve çavuşbaşı ağa, selîmî ve ferrâce ve esb-i dîvânîleriyle;
ba‘dehu devletlü sadra‘zam Es-seyyid Hâfız İsmâ‘il Paşa efendimiz, kallâvî ve ber-
muktezâ-yı mevsim sof ferrâce ve esb-i dîvânî ve semâhatlu şeyhülislâm78 Mehemmed
Sâlih Efendizâde Ahmed Es‘ad efendi ‘örf-i a‘lâ ve ferrâce-i beyzâ ile muhzır ağa
balıkçın ve odabaşı ağa külâh ve orta kuşak olarak takımlarıyla müşârunileyhümâ
efendilerimiz hem-‘inân ve verâlarında iki nefer gedikli ağalar destâr-ı ‘âdîleriyle ve
mîrahûru dahi mücevveze ve sof ferrâce ile râkiben;
ba‘dehu kapucular kâtibi mücevveze ve pîşkeşci-i şehriyârî kiçe ve sof ferrâceleriyle;
ba‘dehu kîsedâr-ı teşrîfât mücevveze ve ferrâcesiyle;
ba‘dehu haremeyn müfettişi efendinin kiçeli kapucusu râkiben;
ba‘dehu haremeyn mukāta‘acısı efendi mücevveze ve ferrâcesiyle;
ba‘dehu haremeyn müfettişi efendi ‘örf ve muvahhidî ve haremeyn muhâsebecisi efendi
mücevveze ve ferrâce ile hem-‘inân olarak;
76 Derkenar: “Bu def‘a mûmâileyh cebecibaşı ağa bulunmamıştır.” vr. 59a. 77 Derkenar: “Nakībüleşrâf efendi bi'l-fi‘l sadr-ı Rûmili idi.” vr. 59a. 78 Derkenar: “Müşârun-iley şeyhülislâm mizâcsız bulunmalarıyla Eski Dîvânhâne'de yerlerinde ku‘ûd ve edâ-yı salât-ı cenâzeden sonra alaya süvâr olmayıp bâ-izin hânelerine gitmişlerdir.” vr. 59a
139
ba‘dehu selâtîn-i ‘izâm kethüdâları79;
(59b) ba‘dehu kethüda-yı merhûme-i mehd-i ‘ulyâ devletlü Yûsuf Ağa hazretleri selîmî
ve ber-muktezâ-yı mevsim sof ferrâce ile na‘ş-ı şerîfin pîşgâhında mâşiyen buhûrdân
keşîde edip bu def‘a Orta Kapu'dan hurûcunda bâ-izn-i ‘âlî esbine süvâren bu mahalde
gitmişlerdir.
Ba‘dehu yazıcı efendi külâh ve orta kuşak ve ağababası kiçe ve sof ferrâce ile;
ba‘dehu baltacılar kethüdâsı ağa külâh ve orta kuşak;
ba‘dehu oda lalası ağa selîmî ve ferrâce ile,
ba‘dehu saray kethüdâsı ve saray ağası ve kilercibaşı ve ser hazînedâr-ı enderûn ağalar
rütbeleri üzere ikişer ikişer, bunlar dahi;
ba‘dehu Bâbüssa‘âde ağası ağa, bu dahi;
ba‘dehu dârüssa‘âdetişşerîfe ağası devletlü ağa efendimiz hazretleri, selîmî ve ber-
muktezâ-yı mevsim sof ferrâce ve esb-i dîvânîleriyle;
ba‘dehu na‘ş-ı merhûme-i mehd-i ‘ulyâ nakş-ı mağfiret-nişân teberdârân-ı saray-ı ‘atîk
külâh ve orta kuşak olarak elleri üzere ve pîşrevlerinde mü’ezzinân-ı şehriyârî mâşiyen
tekbîr ve tehlîl ederek;
ba‘dehu hazîne kethüdâsı ağa ve hazîne vekîli ağa iki cânibe pâre nisâr ederek,
ba‘dehu yedekhâ.80
79 Derkenar: “Zikr olunan selâtîn kethüdâlarından Esma Sultân kethüdâsı kapucubaşı ‘Ömer Ağa ve Hibetullah Sultân kethüdâsı hâcegân-ı Dîvân-ı Hümâyûndan Memiş Efendi bunlar mücevveze ve ferrâce ve kemer rahtlu esbleriyle ve Hadîce Sultân kethüdâsı bi'l-fi‘l şıkk-ı evvel defterdârı olduğundan rütbesiyle yeniçeri ağasıyla ma‘an gitmiştir ve Beyhân Sultân kethüdası bi'l-fi‘l kethüdâ-yı sadaret-i ‘uzmâ olduğu ecilden alayda mevcûd bulunmayıp eğer mevcûd olmak iktizâ etse idi selîmî iksâ ederler idi.” vr. 59a. 80 Derkenar 1: “Esnây-ı tarîk-i na‘ş-ı mağfiret-nişân-ı hazret-i mehd-i ‘ulyâ: Saray-ı Hümâyûn'dan Cebehâne önünden dîvân yoluyla Hasan Paşa köşesinden sapılıp Vezneciler'den altmış bir kapusu pîşgâhından Devehânı önünden Sultân Mehemmed Câmi‘i'nin Çörekçi Kapusu önünden Kavukçular'dan doğru tarîk ile Edirne Kapusu'ndan hurûc ve doğru Eyyûb Câmi‘i kapusunda cümlesi esblerinden nüzûl ve bâb-ı merkūmda cümlesi na‘şı istikbâl ve muvâcehe penceresinde ba‘ded-du‘a türbelerine getirildiği. Derkenar 2: “Öteden beri sadra‘zam altmış bir kapusundan mürûrunda ber-mu‘tâd-ı kānûn şerbet verildiği şürût olup yevm-i mezkûrda gerek sadra‘zam ve gerek dârüssa‘âdetişşerîfe ağasına, mu‘tâd-ı kānûna halel gelmemek üzere, bugün verilmemesi içün mukaddemce muhzır kâtibi ihbâr olunduğuna mebnî bugün şerbet verilmemiştir.” vr. 59b.
140
Bâlâda Zikr Olunan Zevâttan Kubbe-i Hümâyû'nda Mevcûd Bulunmaları İçün
Mektûbî Efendi Odasından Tahrîri İktizâ Eden Tezâkir Çavuşân-ı dîvân İle İrsâl
Olunduğu
Vüzerâ-i ‘izâm: Kallâvî ve ber-muktezâ-yı mevsim sof ferrâce ve esb-i dîvânî. Ancak
bu tezkire nevbetci çukadâr ile irsâl olunur.
Sadreyn ve nakīb ve ma‘zûl ve pâyelüleri efendiler ve İstanbul ve ma‘zûl ve
pâyelüleri efendiler: ‘Örf ve muvahhidîleriyle,
(Meşâyih-i) selâtîn cevâmi‘i meşâyihi efendiler rûz-ı merre kıyâfetleriyle mahall-i
merkūmda mevcûd bulunmaları içün başka başka tezkireler irsâli. Haremeyn(den)
tarafından dahi tezâkir gönderilir.
Kethüdâ Kaleminden Tahrîri İktizâ Eden Tezâkir Kethüdâ-yı Sadrı‘âli
Çukadârlarıyla İrsâl Olunduğu
Yeniçeri ağası ve defterdârân ve nişancı ve defter emîni ve sipâh ve silahdâr ağaları
ve bi'l-cümle kapucubaşı ağalar içün mîr-‘aleme gönderilen81 tezâkir: Kıt‘ât: 10 ‘aded.
141
(60a) Bölükât-ı erba‘a ağaları tezâkir, kıt‘ât: 4 ‘aded; mücevveze ve ferrâce ve esb
dîvânîleriyle. Cebecibaşı, 1 ‘aded; bu dahi. Topçubaşı, 1 ‘aded; bu dahi. Ser-‘araba-i
top, 1 ‘aded; bu dahi. Ser-humbaracı, 1 ‘aded; bu dahi. Ser-lağımcı, 1 ‘aded; bu dahi..
Levend Çiftliği ağası 1 ‘aded; bu dahi. Büyük rûznamçe efendi, 1 ‘aded; mücevveze ve
ferrâce ve kemer rahtlu esb ile. Başmuhâsebe efendi, 1 ‘aded; bu dahi. Haremeyn
muhâsebecisi efendi, 1 ‘aded; bu dahi (Mûmâileyhe haremeyn tarafından dahi da‘vet
tezkiresi gelir). Cizye muhâsebecisi efendi, 1 ‘aded; bu dahi. Şehîr emîni efendi, 1 ‘aded,
bu dahi (efendi-i mûmâileyh bâ-emr-i ‘âlî mi‘mar ağa ile türbede bulunurlar). Darphâne
emîni efendi, 1 ‘aded; bu dahi. Matbah emîni ağa efendi, 1 ‘aded; bu dahi. Şâ‘îr emîni
efendi, 1 ‘aded; bu dahi. Esma Sultân kethüdâsı kapucubaşı ‘Ömer Ağa, 1 ‘aded; bu dahi
(haremeyn tarafından dahi tezkire gider). Hibetullah Sultân kethüdâsı sâbıkā arpa emîni
Memiş Efendi, 1 ‘aded, bu dahi (haremeyn tarafından dahi tezkire gider). Haremeyn
müfettişi efendi, 1 ‘aded, ‘örf ve muvahhidî ile (haremeyn tarafından dahi tezkire gider).
Ayasofya ve Sultân Ahmed ve Süleymâniyye ve Ebu'l-feth Sultân Mehemmed
cevâmi‘i mü’ezzinlerine salâ vermeleri içün tenbihi hâvî İstanbul kadısına hitâben beyâz
üzerine buyuruldu irsâl olunduğu.82
Ve mahall-i medfende e’imme ve hutebâ mevcûd ve tilâvet-i Kur’ân-ı ‘Azîmü'ş-şan
hitâmında meşâyih du‘â ve ba‘de'd-defn Ayasofya şeyhi telkin verip ta‘ziyeyi müş‘ir
telhisi dârüssa‘âde ağasına ba‘de't-teslîm birle merfû‘-ı rikâb-ı müstetâb kılınıp bununla
resm tamam ve ‘avdet olunduğu.
81 Derkenar: “Kulkethüdâsı ağanın mevcûd bulunması içün yeniçeri ağasına giden tezkirede işâret ve defterdâr efendi tezkiresine takımı ile gelmeleri içün işâret ve cümlesi selîmî ve ber-muktezâ-yı mevsim sof ferrâce ve esb-i dîvânîleriyle. Tezkireleri ‘adedi: 10.” vr. 59b. 82 Derkenar: “Mü’ezzinânın mu‘tâdiyye içün hazîne tezkiresiyle cânib-i mîrîden aldıkları mu‘tâdiyye tezkiresi, tezâkir defterinde mukayyeddir.” vr. 60a.
142
Fî 25 B sene 220 yevm-i cum‘a ertesi ta‘ziyeyi müş‘ir re’îsülküttâb efendi vesâtatıyla
hazret-i fetvâ-penâh efendi Bâbı‘âli'ye gelip sadra‘zam ve kapu ricâliyle ber-mu‘tâd
rikâb-ı hümâyûna gitmişlerdir. Bu rikâb İncili Kasrı'na olmuştur.
(60b) FÎ 21 RA SENE 222 YEVM-İ CUM‘A CÜLÛS-I HÜMÂYÛN-I SULTÂN
MUSTAFA HÂN İBNÜ'S-SULTÂN ‘ABDÜLHAMİD HÂN İBNÜ'S-SULTÂN
AHMED HÂN
Târih-i mezkûrda ber-muktezâ-yı vakt ü hâl Sultân Selim Hân ibnü's-sultân Mustafa
Hân ibnü's-sultân Ahmed Hân hazretleri zuhûr eden ‘asâkirin iltimâs ve iltifâkları ve
kendü hüsn-i rızâsıyla câlis olduğu taht-ı ‘âlî-bahtını ‘ammzâdesi olup el-ân Saray-ı
‘Âmire'de olan şehzâde Sultân Mustafa Hân ibnü's-sultân ‘Abdülhamid Hân ibnü's-
sultân Ahmed Hân efendimiz hazretlerine keff-i yed ve şevketlü Sultân Mustafa Hân
Efendimiz dahi taht-ı ‘âlî-baht üzere cülûs-ı hümâyûn buyurmalarıyla öteden berü vukū‘
bulan cülûs-ı hümâyûnlarda ‘ulemây-ı ‘izâm ve vüzerây-ı fihâm ve ricâl-i Devlet-i
‘Aliyye ve ocaklar ağavâtı ve el-yevm rikâb-ı hümâyûnda bulunan bi'l-cümle
müşârunileyhüm elbise-i dîvânîleriyle bey‘at-ı hümâyûn olunmak ‘âdet-i kadîme-i
saltanat-ı seniyyeden olmağla yevm-i mezkûrda bey‘at-ı hümâyûn beş buçukta vukū‘
bulup ‘aceleye tesâdüf eylediğinden cümlesi bulundukları kıyâfetleriyle Enderûn-ı
Hümâyûn'da mevcûd bulunmaları içün kethüdâ bey hazretleri ve şıkk-ı evvel defterdârı
çukadârları mahallere irsâl olunup bi'l-cümle destâr-ı ‘âdî ve ber-muktezâ-yı mevsim sof
143
ferrâceleriyle mahall-i mezkûrda mevcûd ve kapu takımıyla kā’immakām paşa ve
hazret-i fetvâ-penâh efendi ve verâlarında sudûr-ı ‘izâm ve İstanbul takımı bu tertîb
üzere bunlar dahi ber-muktezâ-yı vakt ü hâl Enderûn'a vardıklarında fakat silahdâr-ı
şehriyârî ağa Bâbüssa‘âde'de şeyhülislâm efendiyi karşılayıp kā’immakām paşa ile
Bâbüssa‘âde'de hazret-i fetvâ-penâh efendiyi karşılayıp kā’immakām paşa ile (61a)
huzûr-ı hümâyûna getirildikte ibtidâ müşârunileyh şeyhülislâm efendi bey‘at eyledikte
ferve-i beyzâ ilbâs ve ba‘dehu kā’immakām paşaya serâser semmûr ilbâs ve ba‘dehu
ağa-yı dârüssa‘âdeye semmûr-ma‘a üstlük ilbâs ve ba‘dehu silahdâr-ı şehriyârî ağaya
çukaya kaplu erkân semmûr ilbâs olunup müşârunileyhümden şeyhülislâm efendi ve
kā’immakām paşa hazerâtı taşra teşrîf ve Eski Dîvânhâne'de ku‘ûd ve tertîb-i taht-ı
hümâyûn olup ber-mu‘tâd ‘îd-i şerîf misillü şevketlü efendimiz taht-ı hümâyûnu
teşrîflerinde alkış olunup zîrde mastûr olduğu üzere bey‘at-ı hümâyûn olduğu ve bey‘at-ı
hümâyûn tekmilinde cümlesi ‘umûm hil‘atleri ilbâsları içün Bâbı‘âli'ye cem‘ oldukları
ibtidâ şeyhülislâm efendiye yeşil çukaya kaplu erkân semmûr bohça ile ‘arz olunup resm
teşyî‘i ba‘de'l-icrâ ‘Arzodası'nda ferve ilbâsı mu‘tâd olan zevât-ı fâhire ilbâs ve
‘avdetlerinde aşağı dîvânhânede dahi defterdâr efendi kırâ’etiyle hil‘atler ba‘de'l-ilbâs
cümlesi ‘avdet edegelmişlerdir. Hülâsa kâffe-i rusûmât işbu defterde diğer mahallinde
mastûr olduğu vech üzere icrây-ı resm olduğu ve yevm-i mezkûrda bey‘at-ı hümâyûndan
sonra tertîb-i sâbık üzere şevketlü efendimiz hazretleri Ayasofya Câmi‘i'ne cum‘a
namazı zımnında teşrîf eyledikleri mastûr u mukayyeddir.
El-yevm Rikâb-ı Hümâyûnda Mevcûd Bulunan Zevâtın Bey‘ât-ı Hümâyûna
Tertîbi
İbtidâ nakīb efendi-kıyâm ve alkış olur.83
83 Derkenar: “Kapucular kethüdâsıyla çavuşbaşı ağa Eski Dîvânhâne'den getirirler.” vr. 61a.
144
Ba‘dehu şeyhülislâm efendimiz, gayr-ı ez-teşrîfât sof ferrâce ile-kıyâm ve alkış olur.
Ba‘dehu kā’immakām paşa kallâvî ve gayr-ı ez-teşrîfât sof ferrâce ile kıyâm ve alkış
olur.
Ba‘dehu vüzerâ bulunur ise bu mahalde bey‘at ederler (Bu def‘a vüzerâdan kimesne
bulunmamıştır).
Ba‘dehu sudûr ve İstanbul takımı yegân yegân başka başka alkışlar olurlar.
Ba‘dehu Mekke'den nihâyeti olan Üsküdar kadısı efendiler.
Ba‘dehu müderrisîn-i kirâm efendiler.
Ba‘dehu şıkk-ı evvel defterdârı ve re’îsülküttâb ve şıkk-ı sâlis ve sâ’ir ehl-i
menâsıbdan olan bi'l-cümle hâcegân-ı dîvân ve ümenâ ve nuzzâr ‘ale't-tertîb.
Ba‘dehu mîr-‘alem ağa ve bi'l-cümle kapucubaşı ağalar.
Ba‘dehu mîrahûr-ı evvel-i şehriyârî ve sânî ve şikâr-ı hümâyûn ağaları.
Ba‘dehu (bu mahalden aşağısı mu‘âyede-i hümâyûn misillü) sipâh ve silahdârlu
ocaklarının kethüdâ yerleri.
Ba‘dehu dergâh-ı ‘âlî yeniçerileri ocağının Dersa‘âdet'te mukīm zâbıtânından
sekbanbaşı ağa ocağıyla ma‘a kâtibi ve peykân-ı hâssa.
Ba‘dehu cebecibaşı ağa vekîli, ocağı zâbıtânı ve kâtibi efendi ile.
Ba‘dehu topçubaşı ağa vekîli, kezâlik.
Ba‘dehu top‘arabacıbaşı vekîli ağa, kezâlik.
(61b) Ba‘dehu humbaracıbaşı ağa ocağıyla, kezâlik.
Ba‘dehu çavuşbaşı ağa, ocağıyla.
Ba‘dehu kapucular kethüdâsı-i şehriyârî ağa, ocağıyla.
Ba‘dehu hitâmı müş‘ir teşrîfâtî efendi gayr-ı ez teşrîfât kafesî destâr ve sof
ferrâcesiyle tamam-şüd.
Fî 23 RA [Rebiülevvel] Sene 222 Yevm-i Pazar
145
Gayr-ı ez-teşrîfât-ı hümâyûn ber-muktezâ-yı vakt u hâl ağa kapusuna hatt-ı hümâyûn
îsâline irâde-i pâdişâhî ta‘alluk etmekle zikr olunan hatt-ı şerîf yevm-i mezkûrda
Bâbı‘âlî'ye vürûd ve bâ-emr-i kā’immakāmî re’îsülküttâb efendi ile gönderilip teşrîfâtî
efendi ve karakulak-ı bostânî ağa dahi gitmişlerdir. Sekbanbaşı ağa selâmlık ederek
cümle ocaklu muvâcehesinde kırâ’et olunduğu.
Beş nefer rü’esâlara hil‘at, sevb 5, kapud, sevb 5.
Fî 23 RA [Rebiülevvel] Sene 222
Kethüdâ kaleminde mukayyed olduğu üzere cülûs-ı hümâyûn içün taraf-ı hazret-i
kā’immakāmîden olarak Enderûn-ı Hümâyûn'a ve vâlide sultân efendimiz hazretlerine
meyve ve şükûfe târih-i mezkûrda ba‘de'z-zuhr karakulak-ı bostânî ağa vesâtatıyla
gönderildiği ve ferdâsı günü kezâlik hazret-i meşîhat-penâhî efendi hazretleri tarafından
meyve ve şükûfe gönderildiği ve yine ferdâsı günü taşrada bulunan kapudân-ı deryâ
vezîr-i mükerrem Seydî ‘Ali Paşa hazretleri tarafından olmak üzere meyve ve şükûfe
gönderilmiştir.
Fî 24 RA [Rebiülevvel] Sene 222 Pazar ertesi
Târihinde cülûs-ı hümâyûn içün taraf-ı şâhâneden Bâbı‘âlî'ye yalnız bir kıt‘a hatt-ı
hümâyûn vürûdu mu‘tâd olmaktan nâşî yevm-i mezkûrda sâ‘at beşte iken vürûd edeceği
müte‘ayyin olmağla bir gün evvel kethüdâ bey tarafından olmak üzere sâ‘atı tasrihiyle
yazılacak tezâkir ya‘ni defterdâr efendiden Anadolu muhâsebesine dek ve kezâlik
sekbanbaşı ağa çehârşenbih takımıyla ve cebeci ve topçu ve top‘arabacı ve humbaracı
ocakları ağaları vekîlleri ve ocakları kâtib ve kethüdâ ve çavuşlarıyla sâ‘at üçte
146
Bâbı‘âlî'de mevcûd bulunmaları içün zikr olunan tezâkir kethüdâ bey çukadârlarıyla irsâl
olunmuştur. Ber-minvâl-i muharrer cümlesi Bâbı‘âlî'de mevcûd oldukları hâlde vürûd
edecek hatt-ı hümâyûn Soğukçeşme Kapusu (62a) dâhilinde müheyyâ olmak hasebiyle
îsâline me’mûrun teşrîfine karakulak-ı bostânî ağa irsâl olunduğu gibi med‘uvv olanların
cümlesi kapucular kethüdâsı ve misâfir odalarından kaldırılıp ‘Arzodası'nda köşe boş
kalarak devletlü kā’immakām paşa hazretlerinin ku‘ûd edeceği sadr-ı ahkâma nazaran
hâcegân-ı dîvân sadrın sol cânibine ve sekbanbaşı84 ve sâ’ir ocaklar zâbıtânıyla sadrın
sağ cânibine ocak tarafına ık‘âd olunduktan sonra devletlü kā’immakām paşa hazretleri
diğer odadan hareket ve kethüdâ bey sağ tarafında ve sol tarafında kethüdâ-yı bevvâbîn-i
kā’immakāmî bağalgir ve kapu ricâli pîşrev olarak ‘Arzodası'na duhûl ve bi'l-cümle
huzzâr minderden aşağıda kıyâmen muntazır-ı selâm olmalarıyla resm-i temennâyı icrâ
birle yine mahallerine ku‘ûd eyledikleri bu esnâda kapu ricâli ‘Arzodası'ndan hurûc ve
istikbâl-i hatt içün Çinili Oda civârında vâkı‘ suffede ârâm ve kethüdâ-yı bevvâbîn-i
kā’immakāmî ve ağa-yı selâm silahdâr ağa odası civârında vâkı‘ seng-i rikâbda tevakkuf
ve muntazır-ı istikbâl oldular. Bu hengâmda karakulak-ı bostânî ağa hatt-ı şerîfi getiren
mîrahûr-ı evvel-i hazret-i şehriyârî Şemseddin Bey'in Soğukçeşme Kapusu'ndan çıktığı
haberiyle gelip der-‘akab mîr-i mûmâileyh dahi ta‘kib ederek seng-i rikâb-ı mezkûrda
esbinden nüzûl ve kapucular kethüdâsı ağa bağalgîrleri olarak nerdübân bâlâsına
çıkıldıkta kapu ricâli efendiler dahi mahall-i mezkûrda istikbâl ve pişrevleri olarak
‘Arzodası'na varılır iken devletlü kā’immakām paşa hazretleri yalnızca yerlerinden
hareket ve ‘Arzodası dehlizine karîb mahalde hatt-ı şerîfi istikbâl etmesi mu‘tâd iken bu
def‘a ‘Arzodası kapusu hâricinde istikbâl ve mîr-i mûmâileyh ba‘de't-takbîl teslîm
eyledikte alkış olunup ‘Arzodası'na duhûl ve hatt-ı şerîfi minderden aşağıda re’îsülküttâb
efendi savt-ı a‘lâ ile (hatt-ı şerîfi) kırâ’et ve tekmilinde ağa-yı mûmâileyhe çukaya dûhte
erkân semmûr kürk iksâ olunup du‘âcı çavuş savt-ı bülend ile du‘â eylediği bi'l-cümle
84 Derkenar: “Bu def‘a Âsitâne'de vüzerâ bulunmadığından bu mecliste bulunmayıp geldikleri vakit sekbanbaşı ağa üst tarafında ku‘ûd ederler.” vr. 62a.
147
huzzâr dâmen-bûs-ı hazret-i kā’immakāmî olup mukaddem kahve-nûş eylediklerinden
‘avdet eyledikleri. Bu esnâda kapu ricâli ‘Arzodası suffesinde ârâm ve telhisi
re’îsülküttâb efendi, efendimize ba‘de'l-irâ’e dülbend içine bağlayıp müşârunileyh
kā’immakām paşa kendi mühürleriyle temhir ve zarf olan kâğıda vaz‘ olunup bâlîn
üzerine koyup ‘Arzodası hâricinde vâkı‘ suffeye çıkıp ku‘ûd eylediği (62b) hengâmda
ağa-yı mûmâileyhe kahve ve çubuk ve bir mikdâr halvet ve gülâb ve buhûr verildiği gibi
taraf-ı kā’immakāmîden kendisine verilecek iki bin beş yüz guruş ‘atiyyesiyle beş yüz
guruş hademesine ‘atiyye ihsân olunup ve ‘avdet eyledikte kapu ricâli ‘Arzodası
hâricinde teşyî‘ ve teşrîfât kîsedârı delâletiyle Dîvânhâne cânibinde vâkı‘ seng-i rikâb-ı
sadrı‘âlîde keşîdesi mu‘tâd olan bir re’s donanmış esbe süvâren ‘avdet eylediği defter-i
teşrîfâtta mastûr ve mukayyed, bundan başka hazîne-i sadrı‘âlîden yirmi beş guruş
‘atiyye ile bir sevb hil‘at du‘âcı çâvuşa i‘tâ ve elden olarak on sevb hil‘at dahi ağa-yı
mûmâileyhin hademesine deyü verildiği ve oda-i teşrîfâta dahi üç sevb hil‘at elden
verilegeldiği mukayyeddir.
Fî 24 RA [Rebiülevvel] Sene 222 Yevm-i Pazar ertesi
Mehd-i ‘ulyâ ‘ismetlü vâlide sultân-ı ‘aliyyetü'ş-şan efendimizin kethüdâlığı hâcegân-
ı dîvân-ı hümâyûndan Lala Mehemmed Efendi'ye tevcîhi içün taraf-ı kā’immakāmîden
olmak üzere huzûrlarında çukaya dûhte erkân sırt semmûr kürk ilbâs olundu.
Efendi-i mûmâileyh huzûr-ı hümâyûnda kethüdâlık içün çukaya dûhte erkân sırt
semmûr ilbâs ve taltîfen mücevher hânçer miyânına bend ve baltacılar kethüdâsıyla
Bâbı‘âlî'ye geldikte minvâl-i meşrûh üzere ilbâs olunup ‘avdeti ve re’fetlü kā’immakām
148
paşa efendimiz hazretleri gayr-ı ez-teşrîfât taltîfen vasat-ı odada istikbâl ve teşyî‘
eylediği.85
Fî 27 RA [Rebiülevvel] Sene 222 Pençşenbih
Târih-i mezkûrda şevketlü, mehâbetlü, pâdişâh-ı ‘alem-penâh efendimiz hazretleri
irsâl-i lihye buyurmalarıyla berberbaşı-i şehriyârî ağa irsâl buyurdukları lihye-i
sa‘âdetlerini müş‘ir re’s-i hümâyûnlarının şa‘rını sîm tebsi üzerinde mücevher kutu
derûnuna mevzû‘an üzeri şal üzerine pul işleme puşîde ve yedinde olarak süvâren
Bâbı‘âlî'ye gelip enderûn ağaları seng-i rikâbında esbinden nüzûl ve nerdübân başında
kapu ricâli (63a) istikbâl ve kā’immakām paşa efendimiz dahi ‘Arzodası hâricine çıkıp
zikr olunan tebsiyi ağa-yı mûmâileyhden alıp ba‘de't-takbîl ‘Arzodası'nda sadr-ı ahkâma
ku‘ûd ve cevâbı olan telhisi86 re’îsülküttâb efendi ba‘de'l-irâ’e yasdık üzerine vaz‘ ve
suffede kapu ricâli efendlerin yanlarına gelip teşyî‘-i telhis içün ‘Arzodası hâricindeki
suffede ârâm buyururlar. Bu esnâda ağa-yı mûmâileyhe kahve ve çubuk ve bir mikdâr
halvet ve şerbet ve buhûr verildiği gibi zîrde tahrîr olunduğu üzere ikrâm olunup
dîvânhâne seng-i rikâbında esb keşîde olunmadığından yine kendi esblerine süvâren
i‘âde olunduğu.
85 Derkenar: “Vâlide kethüdâsı ağa hâcegândan ise dahi çatal destar giyerler ve etba‘ları berâtalu olur.” vr. 62b. 86 Derkenar: “Zikr olunan tebsi ve kutu ve puşîdesi karakulak-ı bostânî ağa ile Enderûn-ı Hümâyûn'a irsâl olunduğu. Fakat şa‘rı kalır.” vr. 63a.
149
Mûmâ ileyh berberbaşı-i şehriyârî ağaya: Çukaya dûhte erkân semmûr kürk, sevb 1
(ez-hazîne-i kā’immakāmî); ‘atiyye, guruş 1500 + 250 hademesine[toplam]: 1750; elden
hademelerine hil‘a, sevb 5 + 3 elden oda-i teşrîfât[toplam]: 8.
Fî 29 RA [Rebiülevvel] Sene 222 Cum‘a
Bu def‘a gayr-ı ez-teşrîfât Topkapusu ve Tophâne ve Tersâne ve Humbarahâne ve
Kurşunlu ve sâ’ir mahallerden yedi gün toplar endahte olması içün emr-i hümâyûn sudûr
etmekle yevm-i mezkûrdan bed‘ içün sekbanbaşı ağa ve bostancıbaşı ağa ve tersâne
emîni ve humbaracıbaşıya başka başka beyaz üzerine buyuruldular neşr olunduğu.
Yedinci cum‘a günü toplar endahtı tekmil olup Enderûn-ı Hümâyûn'da ba‘de'l-‘asr
mehterhâne-i hâssa tantana-endâz etmişlerdir.87
Fî Gurre-i R [Rebiülâhir] Sene 222 Pazar. Cenâb-ı Mehd-i ‘Ulyâ Devletlü,
‘İsmetlü Vâlide Sultân-ı ‘Aliyyetü'ş-şan Efendimiz Hazretlerinin Saray-ı ‘Atîk-i
Ma‘mûre'den Saray-ı Cedîd-i ‘Âmire'ye Teşrîf Buyuracakları Resm-i Teşrîfât-ı
Hümâyûndur88
Bi-mennihî Te‘âlâ emr ü irâde-i hazret-i cihândârî buyurulduğu yevm-i mübârekte
alaya süvâr olacak kulları el-yevm rikâb-ı hümâyûnda mevcûd ve zîrde muharrer tertîb
olunan alay-ı vâlâ ile gidileceği ve ihtiyâr olunan vakt-ı muhtâr-ı mübârekte mehd-i
87 Derkenar: “Fi'l-asl bey‘at-ı hümâyûn günü toplar endahte olup bu def‘a bâ-irâde-i hümâyûn bu vechile olmuştur.” vr. 63a. 88 Derkenar: “Vâlide sultân efendimizin alayında teşrîfâtî efendi ve kîsedârı Saray-ı ‘Atîk'te tertib-i alay edip diğer tarîkten Saray-ı Cedîd-i ‘Âmire'ye mukaddemce gittiklerinden destâr-ı kafesî ve ber-muktezâ-yı mevsim sof ferrâceleriyle bulunmuşlardır.” vr. 63a.
150
‘ulyâ devletlü, ‘ismetlü vâlide sultân-ı ‘aliyyetü'ş-şan efendimiz hazretleri gerdûne-i
‘ismetlerine süvâr olmaları ‘âdet-i kadîmeden olmağla zikr olunan vakt-ı muhtâr-ı
mübârekeye nazaran birkâç sâ‘at mukaddem erbâb-ı alay bi'l-cümle elbise-i dîvânîleriyle
(63b) Saray-ı ‘Atîk-i Ma‘mûre'de mevcûd bulunmaları içün kethüdâ bey tarafından
olmak üzere kapucubaşı ağaların mahall-i mezkûrda ta‘yîn buyurulan sâ‘atte mevcûd
bulunmaları içün mîr-‘alem-i hâssa ağaya ve serbostaniyân-ı hadîka-i hâssa ağadan mâ-
‘adâ rikâb-ı hümâyûn ağalarına ve kezâlik haremeyn-i şerifeyn hüddâmı ve sâ’irlerine
yazıcı efendi tarafından bir gün mukaddem tezâkir neşr olunduğu ve haremeyn-i şerifeyn
hademesinden piyâde yürüyenler ve bevvâbân-ı hâssa ve peykân-ı hâssa ve solakān-ı
hâssa89 bunlara dahi tenbih olunduğu mârru'z-zikr tertîb üzere alay yürüdükte Sultân
Bayezid kolluğu önünden güzâr buyurulur iken yeniçeri ağası vekîli olan sekbanbaşı ağa
kulları selâma dururlar. Mehd-i ‘ulyâ efendimiz hazretlerinin taraf-ı devletlerinden hil‘at
ilbâs ve bir ‘aded boyamanın derûnuna iki yüz ‘aded mikdârı altun konup müşârunileyhâ
efendimizin baş ağalarıyla sekbanbaşı ağa kullarına i‘tâ olunur. Ve tebdil çukadârlarına
ve etbâ‘ına dahi yüz mikdârı altun ihsân buyurulur ve kârhâneli ta‘bîr olunan neferâta
başka yüz elli guruş mikdârı ihsân buyurulur. Sultân Bayezid kolluğu çorbacısına elli
guruş ve neferâtı kullarına dahi elli guruş ihsân buyurulup Saray-ı ‘Atîk'ten dîvân
yoluyla Saray-ı Cedîd-i ‘Âmire'ye varınca[ya] kadar esnây-ı tarîkte selâmlıkta bulunan
kollukların mecmû‘una Sultân Bayezid kolluğu misillü ‘atâyâ ihsân buyurulageldiği zikr
olunan Sultân Bayezid kolluğu ve sîmkeşhânede olan kolluk ve Parmakkapu'da yeniçeri
kolluğu ve Destereciler başında yeniçeri kolluğu ve cebehâne kolluklarından Vâlide
Hammamı önünde ve Acı Hammam önünde ve Atmeydânı'nda ve Ayasofya'da ‘acemi
oğlanı ve Ayasofya'da bakkal köşesinde ve Ayasofya Hammamı önünde olan kolluklar
ve ba‘zı mahallerde birkaç nefer ile bayrakdârlar saff-beste-i ârâm olan kullarına birer
mikdâr ‘atiyye ihsân olunduğu ve cebehâneden mürûr eder iken cebecibaşı vekîli ağa
kullarına dahi kezâlik bir boyama ile yüz altun ‘atiyye ve ocak çavuşuna elli guruş ve
89 Derkenar: “Bevvâbân-ı hâssa neferen 6; başlarında tas cum‘a takımıyla peykân-ı hâssa neferen 16; rikâb-ı hümâyûn solakları, kezâlik bayram takımlarıyla neferen 8.” vr. 63b.
151
selâmlıkta bulunan bölükler zâbıtânının cümlesine iki yüz guruş ve beşincinin odabaşısı
(64a) vekîli kullarına elli guruş ve cümle odabaşı kullarına ve neferâta beş yüz guruş ve
teşrîfâtî efendiye yüz elli guruş ve hademesine yirmi beş guruş ve kîsedâr-ı teşrîfât
efendiye yüz guruş ve hademesine yirmi beş guruş ve kîsedâr yamağı efendiye elli guruş
ihsân buyurulageldiği ve sâ’ir hademe-i haremeyn ve çavuşân-ı dîvân ve kapucu ve
peykân ve solakān ve Saray-ı ‘Atîk'te du‘â eden Saray-ı ‘Atîk şeyhi efendi ve hidmette
bulunan Enderûn ve Bîrûn hademelerine olunacak in‘âmât-ı ‘aliyyeleri defter-i teşrîfâtta
mukayyed olmayıp müşârunileyhâ mehd-i ‘ulyâ devletlü vâlide sultân efendimiz
hazretlerinin taraflarında irâde buyurulduğu vech üzere ihsân olunageldiği. Ve cenâb-ı
hazret-i mehd-i ‘ulyâ efendimiz hazretleri Bâb-ı Hümâyûn'dan duhûl ve fodla fırunu
hizâsından mürûr ve ol mahalde su terâzisi önünde gerdûne-i ‘ismetleri bir mikdâr meks
ü tevakkuf ve bu esnâda şevketlü, kerâmetlü, kudretlü pâdişâh-ı ‘âlem-penâh efendimiz
hazretleri süvâren istikbâl90 ve re’y ü irâde buyurulan mahalde rikâb-ı kamertâb-ı
husrevânelerinde yürüyen çukadârân-ı şehriyârâneleri bir mikdâr tevakkuf ve zât-ı
şevket-simât-ı şâhâneleri münferiden çand hatve ilerüce süvâren resm-i temennây-ı
şâhâneyi icrâ buyurduklarında çavuşân-ı dîvân alkış edip gerdûne-i ‘ismetleri önünde
olarak harem-i hümâyûna teşrîf buyurulageldiği defter-i teşrîfâtta mastûr u mukayyeddir.
Tertîb-i Alay-ı Hazret-i Mehd-i ‘Ulyâ
İbtidâ kulaguz çavuş, çatal destâr ve tel ve ferrâce ile,
ba‘dehu çavuşân-ı dîvân mücevveze ve ferrâceleriyle;
ba‘dehu kapucubaşı ağalar ve mîr-‘alem ağa ve şikâr-ı hümâyûn ağaları ve bostancıbaşı
ağadan mâ-‘adâ rikâb-ı hümâyûn ağaları, cümlesi mücevveze ve serâsere dûhte semmûr
90 Derkenar: “Şevketlü efendimiz hazretleri bu günde biniş takımı ta‘bîr olunan takım ile istikbâl etmeleri mukayyed olmağla çukadârân-ı şehriyârî ‘âdet-i kadîm üzere ve rikâblarında olan peykân çatal destâr ve sorguçlarıyladır.” vr. 64a
152
ve esb-i dîvânîleriyle;
ba‘dehu haremeyn muhâsebesi ve mukāta‘ası kalemleri kîsedâr ve hülefâsı, mücevveze
ve ferrâceleriyle;
ba‘dehu haremeyn evkāfı mütevellîleri, bunlar mücevveze ve ber-muktezâ-yı mevsim
sof ferrâce ve kemer rahtlu esbleriyle zikr olunan mütevellîlerden birisi müderrisînden
olur ise ‘örf ve muvahhidî ile;
ba‘dehu haremeyn muhâsebecisi ve mukāta‘acısı efendiler, mücevveze ve üst
kürkleriyle;
ba‘dehu haremeyn tercümanı, mücevveze ve sof ferrâce ve kapu hasekîsi ağa ve
baltacılar kethüdâsı ağa, kîçe ve ferrâce ile ağa babası ağa;
ba‘dehu haremeyn müfettişi kapucusu, kîçe ile;
ba‘dehu haremeyn müfettişi, ‘örf ve muvahhidî ve yazıcı efendi ile, hem-‘inân gitmeleri;
ba‘dehu selâtîn-i ‘izâm kethüdâları, mücevveze ve ber-muktezâ-yı mevsim sof ferrâce ve
kemer rahtlu esbleriyle (ihrâz-ı rütbe etmiş takımdan ise ol vakit selîmî giyerler);
Ba‘dehu harem-i hümâyûn ağaları;
(64b) ba‘dehu kethüdâ-yı mehd-i ‘ulyâ ağa, selîmî ve ber-muktezâ-yı mevsim sof
ferrâce ve kemer rahtlu esbleriyle ve yedinde kebîr debbûs;
ba‘dehu dârüssa‘âdetişşerîfe ağası devletlü ağa efendimiz hazretleri, selîmî ve ber-
muktezâ-yı mevsim sof ferrâce[leriyle];
ba‘dehu hazret-i mehd-i ‘ulyâ efendimiz gerdûne-i ‘ismetleri ve verâlarında baş-ağaları
ve piyâde olan teberdârân-ı bevvâbân ve peykân ve solakān ve haremeyn-i şerifeyn
hüddâmı gerdûne-i sa‘âdetin yemîn ve yesârında ve pîş ve verâlarında münâsib
rütbeleriyle devân ü puyân olurlar.
Ba‘dehu selâtîn-i ‘izâm ‘arabaları ve irâde buyurulduğu vech üzere cevârî ‘arabaları.
Bu sûrette alay tamam olduğu.
Yevm-i Mezkûrda Saray-ı ‘Atîk'te Vâlide Kethüdâsı Ağa Tarafından
153
Verilügelen Askılar Defteridir91
Vâlide sultân efendimizin baltacılarına, neferen 20, telli hatâyî, ‘aded 20 (beherine
üçer zırâ verildi). Vâlide sultân efendimizin baltacılarına, neferen 6, telli hatâyî, ‘aded 6
(beherine dörder zırâ verildi). Vâlide sultân efendimizin kahvecibaşısı ve ikinci
kahvecibaşısına, dîbâ, zırâ 16 (beherine 8 zırâ. Ancak bunlar hazîne kethüdâsı ağa
tarafından gelmiştir). Vâlide sultân efendimizin üçüncü kahvecibaşısına, dîbâ, zırâ, 8.
Vâlide kethüdâsı çukadârlarına, telli hatâyî, ‘aded 25 (beherine üçer fakat başçukadârına
dört zırâ verildi). Şevketlü efendimizin teberdârlarına, neferen 9, telli hatâyî ‘aded 9
(beherine ikişer buçuk). ‘Arabacılara neferen, 12, telli hatâyî ‘aded: 12 (beherine dörder
zırâ). Dârüssa‘âde ağası baltacılarına, neferen 30, telli hatâyî ‘aded: 30 (beherine üçer
zırâ verildi). Baltacılar kethüdâsı ağa, dîbâ zırâ 5 ( altı nefer hademesine üçer zırâ hatâyî
verilmiştir). Ağa efendimizin sır-kâtibine, dîbâ zırâ. Vekîlharc ve kahvecibaşı-i
dârüssa‘âde, dîbâ 16(beherine sekizer. İki nefer vekîlharc etbâ‘ına üçer zırâ telli hatâyi
verilmiştir). Eski bıçaklı eskilerine, telli hatâyî üçer zırâ verilmiştir. Kozbekcilere,
neferen 3, telli hatâyî 3 (beher[ine] üçer zırâ verilmiştir). Kozbekci eskileri, neferen 7,
telli hatâyî ‘aded: 7 (beherine ikişer buçuk zırâ verilmiştir). İkinci lala içün, dîbâ zırâ 8.
Sergi halîfesi. telli hatâyî zırâ 4. Vâlide kethüdâsı kapu çukadârına, dîbâ zırâ 4,5. (65a)
Pişkeşci ağaya, dîbâ 5 (bir nefer hademesine dört zırâ telli hatâyî verilmiştir). Silahdâr
ağa kapu çukadârına, telli hatâyî 4. Yazıcı efendiye, dîbâ zırâ 8 (dört nefer teberdârlarına
ve dört çukadârlarına cem‘an sekiz nefer ademîsine üçer zırâ telli hatâyî verilmiştir).
Hasekibaşı ağaya, telli hatâyî 8. Kapu hasekisi yamağına, telli hatâyî 4. Kapu hasekisi
ağaya telli hatâyî 8 (bir nefer ademîsine telli hatâyî 3). Karakulak-ı bostânî ağaya, dîbâ
zırâ 5, hademe, neferen 3, telli hatâyî ‘aded: 3 (beherine üçer zırâ). Ağababası ağaya,
telli hatâyî zırâ 2,5. Kulaguz çavuş ve yamağına, telli hatâyî zırâ 2,5. Alay çavuşları,
neferen, 10 (beherine üçer zırâ telli hatâyî verilmiştir). Vâlide sultân baş ağasına, bir
91 Derkenar: “Zîrde tahrîr olunandan mâ-‘adâ verilügelen askı ve bahşiş taraflarındaki defterde mukayyeddir. Bu askı defteri dahi anların defterinde mastûr olmağla bu mahalle bu def‘a kayıt şüd.” vr. 64b.
154
re’s donanmış esb keşîdesi vâlide kethüdâsı ağa tarafından mu‘tâd olduğuna binâ’en esb
keşîde etmiştir.
Yevm-i mezkûrda teşrîfâti efendiye ve beş nefer hademesine ve kîsesine ve üç nefer
hademesine alayda bulunduklarından dîbâ ve telli hatâyî bedeli vâlide kethüdâsı ağa
efendimiz tarafından gelip teşrîfâtî efendi hazretlerinin taksimi defteridir.
Teşrîfâtî efendiye, 200 guruş; kîsedâr efendiye, 100 guruş; teşrîfâtî efendinin yanınca
giden beş nefer hademesine, 50 guruş (fî-beheri 10); kisedâr efendi yanınca giden üç
nefer hademesine 30 guruş (fî-beheri 10); Nedim efendiye, ikrâmen 20 guruş. Cem‘an
yekûn: 400 guruş.
Zîrde muharrer resm ile Enderûn-ı Hümâyûn'a çand rûz mukaddem takrîr gönderilip südûr eden hatt-ı şerîf mûcebince zîrde tahrîr olduğu üzere icrây-ı resm olduğu.
(65b) Bi-mennihî Te‘âlâ Yümn ü İkbâl Ve Sa‘âdet ü İclâl İle Ta‘lîk Ve Taklîd-i
Seyf-i Mübârek İçün Hazret-i Ebâ Eyyûb-i Ensârî -Radiye ‘Anhü'l-bârî- Türbe-i
Şerîfesine ‘Azîmet-i Hümâyûn Berren Ve ‘Avdet-i Bâ-meymenet Bahren Olduğu
Bu Vechile Resm-i Teşrîfât-ı Hümâyûndur92. Fî 5 R [Rebiülâhir]
92 Derkenar 1: “Bu def‘a sâ‘at-ı ‘gurûbî-i(?) musta‘mele beş sâ‘at yirmi üç dakika mürûrunda vakt-i muhtâr olmağla vakt-i muhtâr-ı mezkûra nazaran on ikide alay tertib ve birde hareket-i hümâyûn ve üç sâ‘at esnây-ı râh bu takdirce bir sâ‘at yirmi üç dakika vakt-i muhtâra kalarak türbeye teşrîfleri. O hengâmda vakt-i zuhr duhûl edip edâ-yı namaz içün bâ-irâde-i hümâyûn mahfil-i hümâyûna sâye-endâz u iclâl ve ba‘de'l-edâ türbeye duhûl ve vakt-ı muhtârca seyf-i mübâreği ta‘lîk olunduğu. Ve bâ-irâde-i hümâyûn esnây-ı râhda Ebu'l-feth Sultân Mehemmed Hân türbesine nüzûl ve ziyâret olunduğu bu esnâda erbâb-ı alay esblerinden nüzûl etmeyip fakat kā’immakām paşa ile sekbanbaşı ağa bağalgir hidmetiyle
155
Sene 222 Pençşenbih
Ber-vech-i mu‘tâd-ı kadîm taht-ı ‘âlî-baht üzere cülûs-ı hümâyûn vukū‘undan birkaç
gün sonra Hazret-i Ebâ Eyyûb-i Ensârî -radiye ‘anhü'l-bârî- türbe-i şerîfesinde seyf-i
mübârek kuşanmak kānûn-ı kadîm olmağla emr ü irâde-i hümâyûn buyurulduğu gün
teşrîf-i hümâyûn berren ve ‘avdet-i hümâyûn bahren ‘azîmet buyurulması şân ü şükûh-ı
saltanat-ı seniyyeden olup yevm-i mezkûrda re’fetlü kā’immakām paşa hazretleri kallâvî
ve güğez atlas üst ve dîvân bisâtlu esb ve semâhatlu şeyhülislâm efendi ‘örf ve ferve-i
beyzâ ile ve sudûr-ı ‘izâm ve nakībüleşrâf ve mevâli-i kirâm ve müderrisîn-i benâm ‘örf
ve üst kürkleriyle ve meşâyih-i selâtîn rûz-ı merre kıyâfetleri ve sekbanbaşı ağa ocağı
ricâliyle ve defterdâr efendi ve sâ’ir ehl-i menâsıbdan olan bi'l-cümle hâcegân-ı dîvân ve
müşerref ve hazret-i fetvâ-bende efendi dahi kadd-hamîde-i ta‘zîm içün esblerinden nüzûl ettiği Saray-ı Hümâyû'ndan Karagümrük'e değin yeniçeri neferâtı ve Karagümrük'ten Edirne Kapusu'na değin cebeci ve hâric-i surda topçu ve ‘arabacı ve humbaracı ve tersânelü ve sâ’ir neferât türbeye değin saff-beste-i ârâ tevakkuf ve tulumbacıyân taslarıyla zîr-i neferâtta ocak ocak ocaklularıyla durmaları. Ta‘lîk-i seyf içün teşrîfâtî efendi ve kîsedârı türbe-i şerîfede vakt-ı muhtâr içün huzûr-ı hümâyûnda durdular. Derkenar 2: Ta‘lîk-i Seyf Günü Kethüdâ-yı Bevvâbîn-i Şehriyârî Ağa Ma‘rifetiyle Hazîne-i Hümâyûndan Beheri Altışarlık Zer‘-i Mahbûbdan İhsân Buyurulan ‘Atâyâ: Zer‘-i mahbûb/ ‘aded: 200, kayıkçıyân ez-bostâniyân-ı hâssa; 40, teşrîfâtî efendi; 40, kîsedâr-ı teşrîfât ve halîfesi; 20, pişkeşci-i hâssa; 15, matharacı-i hâssa; 15, iskemleci-i hâssa; 15, bevvâbân-ı Bâb-ı Hümâyûn; 15, bevvâbân-ı bâb-ı miyân; 15, ser-bölükât-ı bevvâbân-ı hâssa; 5, ferrâş-ı seccâde-i şehriyârî der-türbe-i şerîf; 15, nevbetciyân-ı çavuşân-ı dîvân-ı Bâbı‘âlî; 15, nevbetciyân-ı çavuşân-ı dîvân-ı hünkârlu ; 50, solâkān-ı hâssa; 60, peykân-ı hâssa, [toplam]: 520 ‘aded, fî-i beheri-i zer-i mahbûb 6 guruş[dan] 3120 guruş. [520x6=3120]. Derkenar 3: Fî 18 C sene 1223 târihinde Sultân Mahmud efendimizin cülûslarında bâlâdaki ‘avâ’idden başka ihsân buyurulan altûn-ı zer-i mahbûb: ‘Aded: Çavuşân-ı alay, 15; yamağ-ı kîse-i teşrîfât, 15[toplam]:30, fî-i beheri zer-i mahbûb 6, [30x6:] 180guruş. Cem‘an yekûn: Guruş: 3300 (3120 ‘atîki;180 zamn olan cedîdi. Altûn-ı Zer-i Mahbûb, ‘Aded: 550 (520 ‘atîki; 30 cediden zam-şüd. Bundan mâ-‘adâ ihsân buyurulugelen, defâtir-i teşrîfâtta mukayyed olmayıp hazîne-i hümâyûn defterinden görülmeye
156
ümenâ ve nüzzâr ve sipâh ve silahdâr kethüdâ yerleri ve dergâh-ı ‘âlî kapucubaşı ağalar
ve cebecibaşı vekîli ve topçubaşı vekîli ve top‘arabacıbaşı vekîli ve humbaracıbaşı vekîli
ağalar ocakları ricâliyle ve çâvuşân-ı dîvân cümlesi elbise-i dîvânîleriyle ‘ale's-seher
Saray-ı Hümâyûn'da mevcûd bulunmak üzere fermân buyurulur. Bu sûrette ehl-i
menâsıb ve ocak ağavâtı mahallerinde ku‘ûd ve kapu takımıyla devletlü kā’immakām
paşa hazretleri Kubbe-i Hümâyûn'a teşrîflerinden sonra yalnız haberci çavuş delâletiyle
hazret-i fetvâ-penâh efendi dahi Kubbe-i Hümâyûn'a teşrîf ve alay tertîbine değin
istirâhat buyururlar. Ba‘dehu hareket-i hümâyûn tekarrüb eyledikte hazret-i meşîhat-
penâhî efendi ve hazret-i kā’immakām-ı ‘âlî-makām Kubbe-i Hümâyûn'dan hareket ve
Orta Kapu'da bir mikdâr ârâm buyurulugeldiği ve yeniçeri ve cebeci ve topçu ve
top‘arabacı ve humbaracı ocakları neferâtı Saray-ı Hümâyûn'dan türbe-i şerîfeye varınca
bölük bölük tarafeyne saff beste-i selâm olurlar. Tertîb olunan alay müheyyâ idüğü ihbâr
olundukta şevketlü, mehâbetlü, (66a) kudretlü, ‘azametlü pâdişâh-ı ‘âlem-penâh ve zıll-ı
zalîl “...” efendimiz hazretleri yümn ü ikbâl ve sa‘âdet ü iclâl ile süvâr ve Orta Kapu'dan
taşra teşrîf-i hümâyûn buyurulduğu ‘akībinde çavuşân-ı dîvân alkış ederler ve bâb-ı
mezkûr hâricinde semâhatlu şeyhülislâm efendi hazretleri ve re’fetlü kā’immakām paşa
hazretleri muntazır-ı selâm olmalarıyla teveccüh ve iltifât-ı hümâyûn buyurulup re’fetlü
kā’immakām paşa hazretleri süvâren temennâ eylediklerinde çavuşân-ı dîvân alkış
ederler. Bu esnâda müşârunileyhümâ hazerâtı yedekler önüne sür‘at buyururlar. Tertîb
olunan tarîkten zîrde mastûr müretteb alay-ı vâlâ ile eski odalar önüne varıldıkta altmış
bir cemâ‘atin odabaşısı mu‘tâd-ı kadîme binâ’en odalar kapusu önünden her ne vakt
teşrîf-i hümâyûn buyurulur ise bir kâse ile şerbet ‘arz etmeğin93 silahdâr-ı şehriyârî ağa
nüzûl ve kâseyi odabaşıdan alıp huzûr-ı fâ’izu'n-nûr-ı hümâyûna ‘arz etmeleriyle
muhtâctır deyü cevâb yazılmıştır.” vr. 65b. 93 Derkenar: “İşbu hâmiş-i defterde mastûr şerbet resmi başkaca pusula olunarak Enderûn-ı Hümâyûn'a irsâl olunageldiği. Müretteb alay-ı vâlâ ile eski odalar önüne varıldıkta altmış bir cemâ‘atin odabaşısı mu‘tâd-ı kadîme binâ’en odalar kapusu önünden her ne vakt teşrîf-i mülükâne buyurulur ise bir kâse ile şerbet ‘arz etmeğin bu esnâda silahdâr-ı hazret-i şehriyârî ağa esbinden nüzûl ve kâseyi odabaşıdan alıp huzûr-ı fâ’izu'n-nûr-ı hazret-i cihândârîye ‘arz etmeleriyle şevketlü, mehâbetlü, pâdişâh-ı ‘âlem-penâh efendimiz hazretleri dahi tevakkuf ve şerbeti nûş ve kâseyi pür-zer buyurdukları defter-i teşrîfâtta mastûr u mukayyeddir.” vr. 66a.
157
şevketlü efendimiz dahi tevakkuf ve şerbetinûş ve kâseyi pür-zer buyurup yine çavuşân-ı
dîvân alkış ederler ve sa‘âdetlü dârüssa‘âdetişşerîfe ağasına dahi oda-i mezkûr vekîlharcı
şerbet ‘arz edip mu‘tâd üzere ‘atiyyesi verilip ve odabaşı tarafından üç re’s kurbanlar
zebh olunup tahrîk-i rikâb-ı hümâyûn buyurulur. Tertîb-i alay94 ile merhûm ve
mağfûrun-leh Ebu'l-feth Sultân Mehemmed Hân Gâzi -tâbe serâhu- hazretlerinin câmi‘-i
şerîfleri güzâr buyurulur iken türbe-i şerîfe ziyâreti irâde-i hümâyûn buyuruldukta nüzûl
ve rukûb-ı hümâyûnda çavuşân-ı dîvân alkış ederler ve devletlü kā’immakām paşa
hazretleri ve sekbanbaşı ağa hidmet-i bağalgîrî şerefiyle müşerref olurlar. Bu esnâda
semâhatlu şeyhülislâm efendi hazretleri seng-i rikâbda kadd-hamîde-i ta‘zîm buyururlar.
Ba‘de'z-ziyâre mahall-i mezbûrdan süvâr ve alayda mahallerine ‘azîmet ve Edirne
Kapusu'ndan çıkılıp Ebâ Eyyûb-i Ensârî radiye ‘anhü'l-bârî türbe-i şerîfelerine varılır
iken erbab-ı alay tarafeyne saff beste-i selâm ve sudûr-ı kirâm efendiler hazerâtı câmi‘-i
şerîf havlisinde sağda ve kapucubaşı ağalar solda râcilen vakfe-gîr-i makām-ı selâm olup
ancak semâhatlu şeyhülislâm efendi hazretleri ve nakībüleşrâf efendi türbe-i şerîfede
mutarakkıb olurlar. Devletlü kā’immakām paşa hazretleri câmi‘-i şerîf havlisinde nüzûl
ve şevketlü efendimiz hazretlerini piyâde istikbâl ve zemîn-bûs buyurduklarında alkış
olunur ve sekbanbaşı ağa rikâb-ı hümâyûn ağaları ‘akībinde istikbâl ve zemîn-bûs
ederler. Seng-i rikâb-ı mübârek kudûm-ı hümâyûn ile beycet-yâb oldukta alkış olunup
devletlü kā’immakām paşa hazretleri cânib-i yemîn ve sekbanbaşı ağa taraf-ı yesâr-ı
hazret-i cihândârîde hidmet-i bağalgîrî şerefiyle müşerref olurlar. Türbe-i şerîfeye duhûl
ve ziyâret olunduktan sonra semâhatlu şeyhülislâm efendi hazretleri ba‘de'd-du‘â seyf-i
mübâreği miyân-ı hümâyûn-ı hazret-i zıllulâhîye ta‘lîk ü taklîd buyururlar. Nakībüleşrâf
efendi dahi türbe-i şerîfede bulunurlar. Ba‘dehu ta‘lîk-i seyf olunduğu ‘akībinde ibtidâ
hazret-i fetvâ-penâh efendi ve ba‘dehu kā’immakām-ı ‘âlî-makām ve nakībüleşrâf ve
sekbanbaşı ağa (66b) hazerâtı dâmen-bûs-ı şehinşâhî ile müstes‘ad olmaları ve bu
hılâlde kırk-elli mikdârı kurbanlar kassabbaşı ağa kulları ma‘rifetiyle zebh olunur.
94 Derkenar: “Erbâb-ı alay sultân sarayı önünden nihâyet-i türbeye kadar saff beste-i ârâ süvâren tevakkuf ederler.” vr. 66a.
158
Ba‘dehu ‘avdette şeyhülislâm efendi türbe-i şerîfede ve sudûr-ı kirâm hâric-i türbe-i
şerîfede câmi‘-i şerîfin harem havlisi vasatında selâmlayıp tevakkuf ederler. Câmi‘-i
şerîfin Bostan İskelesi tarafında olan kapudan taşrada vâkı‘ seng-i rikâba değin devletlü
kā’immakām paşa hazretleri cânib-i yemîn ve sekbanbaşı ağa taraf-ı yesâr-ı hazret-i
zıllullâhîde hidmet-i bağalgîri şerefiyle müşerref olup esb-i sabâ-reftâra süvâr oldukta
alkış olunup kā’immakām paşa hazretleri ve sekbanbaşı ağa ve defterdâr efendi ve
re’îsülküttâb efendi ve çavuşbaşı ağa ve rikâb-ı hümâyûn ağaları ve kapucubaşı ağalar
pîş-i hümâyûnda piyâde devân olup Bostan İskelesi'nde vâkı‘ seng-i rikâbda nüzûl-ı
hümâyûn buyuruldukta çavuşân alkış ederler. Kā’immakām paşa hazretleri cânib-i
yemîn ve sekbanbaşı ağa taraf-ı yesâr-ı şehinşâhîde bağalgîrlik şerefin ihrâz ve
zevrakçe-i hümâyûna sâye-endâz-ı iclâl ve müşârunileyhümâ hazerâtına teveccüh ve
iltifât-ı mülûkâne buyurulup kā’immakām paşa hazretleri zemîn-bûs eylediklerinde alkış
olunur. Zevrakçe-i hümâyûn ile şevketlü efendimiz hazretleri Saray-ı Hümâyûn'a ‘avdet
buyurduklarından sonra devletlü kā’immakām paşa hazretleri ve semâhatlu şeyhülislâm
efendi hazretleri ve sâ’ir erbâb-ı alay ‘avdet ederler.
Taklîd-i Seyf-i Mübârek Alayında Mevcûd Bulunacak Zevât-ı Kirâm ve Sâ’ir
Bendegânın Müfredâtı Vech Üzere Tertîbâtı Defteridir. Fî 5 R [Rebiülâhir] Sene
222 Pençşenbih
İbtidâ kulaguz çavuş yamağı, destâr-ı ‘âdî ve tel ve ferrâce ile,
ba‘dehu ‘asesbası ağa, sorguç ve subaşı ağa, perişânî ve önlerinde neferâtı, kîçe ve
ellerinde değnekler ile;
ba‘dehu çavuşân-ı dîvân, mücevveze ve ferrâceleriyle;
ba‘dehu Humbaracı ve Top‘arabacı ve Topçu ve Cebeci ocaklarının başçavuş
vekîlleri ve kethüdâları ve Dersa‘âdet'te mukīm sipâh ve silahdâr ocaklarının kethüdâ
yerleri cümlesi, elbise-i dîvânîleriyle;
159
ba‘dehu İstanbul gümrük emîni ağa ve cizye başbâkīkulu ağa, elbise-i dîvânîleriyle,
ba‘dehu mi‘mar ağa ve kassabbaşı ağa bunlar dahi;
ba‘dehu târihci ve tersânede re’is vekîli efendiler, bunlar dahi;
ba‘dehu kağıd-ı enderûn ve bîrûn emîni efendiler bunlar dahi;
ba‘dehu Avlonya ma‘a Eğriboz.ve Kefe mukāta‘acıları efendiler, bunlar dahi;
ba‘dehu İstanbul ve Bursa mukāta‘acıları efendiler, bunlar dahi;
ba‘dehu mukāta‘a-i evvel ve salyâne mukāta‘acısı efendiler, bunlar dahi;
ba‘dehu küçük kal‘a ve hâsslar mukāta‘acısı efendiler, bunlar dahi;
ba‘dehu sergi nâzırı95 ve büyük kal‘a tezkirecisi efendiler, bunlar dahi;
ba‘dehu humbaracı ocağı kâtibi ve piskopos mukāta‘acısı efendiler, bunlar dahi;
ba‘dehu Topçu ve Top‘arabacı ocakları kâtibleri efendiler, bunlar dahi;
ba‘dehu haremeyn mukāta‘acısı ve cebeciler kâtibleri efendiler, bunlar dahi;
ba‘dehu piyâde mukābelecisi ve küçük evkāf muhâsebecisi efendiler, bunlar dahi;
(67a) ba‘dehu kalyonlar mevâcibi kâtibi ve küçük rûznâmçeci efendiler, bunlar dahi;
ba‘dehu mâliye tezkirecisi Tophâne nâzırı efendiler, bunlar dahi;
ba‘dehu mevkūfâtı ve başbâkīkulu ağa, bunlar dahi (başbâkīkulu kapucubaşı olup
ümenâ misillü hâcegân gibi üst giyerler);
ba‘dehu masraf-ı hazret-i şehriyârî kâtibi ve eshâm mukāta‘acısı efendiler, bunlar
dahi;
ba‘dehu İstanbul ve azadlu baruthâneleri nâzırı ve muhâsebe-i Anadolu efendiler,
bunlar dahî;
ba‘dehu top‘arabacıbaşı ve humbaracıbaşı ağalar, elbise-i dîvânîleriyle (bunlar vekîl
olduğundan üst giymeyip erkân semmûru. Fakat esb-i dîvânîleriyle);
ba‘dehu cebecibaşı ve topçubaşı ağalar, bunlar dahî (fakat cebecibaşı vekîli
kapucubaşı olmağla serâser semmûr giyerler);
ba‘dehu dergâh-ı ‘âlî yeniçerileri ocağının Dersa‘âdet'te mevcûd bulunan zâbıtândan
95 Derkenar: “İstanbul gümrüğünden sergi nâzırı efendilere değin üst giyerler. Bunların elbise-i dîvânîleri erkân semmûrdur. Piskopos mukāta‘ası ve ba‘dehu humbara kâtibinden büyük rûznâmçeye değin elbise-i dîvânîleri üst semmûrdur.” vr. 66b.
160
küçük çavuş ve orta çavuş ve başçavuş ve İstanbul ağası ve yeniçeri kâtibi efendi, elbise-
i dîvânîleriyle bu siyâk üzere gitmeleri;
ba‘dehu müderrisîn-i kirâm efendiler, ‘örf ve üst kürkleriyle ‘ale't-tertîb ikişer ikişer
gitmeleri;
ba‘dehu meşâyih-i selâtîn efendiler, ‘ale't-tertîb ikişer ikişer rûz-ı merre kıyâfetleriyle
gitmeleri;
ba‘dehu darphâne emîni efendi ve matbah emîni ağa elbise-i dîvânîleriyle (bunlar
dahi ağavâttan olur ise hâcegân üstü giyerler);
ba‘dehu şehremîni ve tersâne emîni efendiler, bunlar dahi,
ba‘dehu haremeyn ve cizye muhâsebecileri efendiler, bunlar dahi;
ba‘dehu rûznâmçe-i evvel ve başmuhâsebeci efendiler, bunlar dahi;
ba‘dehu kapucubaşı ağalar, bi'l-cümle elbise-i dîvânîleriyle (ya‘ni serâser semmûr ve
mücevveze ve esb-i dîvânîleriyle);
ba‘dehu şikâr-ı hümâyûn ağaları, bunlar dahi;
ba‘dehu Üsküdar'dan Mekke-i Mükerreme'ye varınca bi'l-cümle mevâli-i ‘izâm
efendiler, ‘örf ve muvahhidî kürkleriyle‘ale't-tertîb ikişer ikişer;
ba‘dehu defter emîni ve tevkī‘î elbise-i dîvânîleriyle (ya‘ni kırmızı üst ve mücevveze
ve esb-i dîvânîleriyle);
ba‘dehu şıkk-ı sânî ve şıkk-ı sâlis efendiler, bunlar dahi;
ba‘dehu sekbanbaşı ağa ve şıkk-ı evvel defterdârı efendi, kezâlik elbise-i
dîvânîleriyle (sekbanbaşı ağanın elbise-i dîvânîsi kadîmî(?) gitmeyip ancak ağa ve kâtibi
oldukça yeniçeri ağa misillü mücevveze ve serâser semmûr ve esb-i dîvânîsiyledir);
ba‘dehu İstanbul kadısı ve ma‘zûl ve pâyelüleri efendiler, ‘örf ve üstleriyle ‘ale't-
tertîb ikişer ikişer;
ba‘dehu sudûr-ı ‘izâm ve nakībüleşrâf efendiler hazerâtı, ‘örf ve muvahhidî
kürkleriyle kezâlik, ‘ale't-tertîb ikişer ikişer (Nakībüleşrâf hazretlerinin rütbesi nerede
ise ol mahalde yürür. Bu def‘a Anadolu kadı‘askerliğinden ma‘zûl olduğu içün bu
mahalde gitmiştir);
ba‘dehu kulaguz çavuş, destâr-ı ‘âdî ve tel ve ferrâce ile;
161
ba‘dehu çavuşlar kâtibi efendi ve emîni ağa, mücevveze ve ber-muktezâ-yı mevsim
sof ferrâceleriyle;
ba‘dehu kethüdâ-yı bevvâbîn-i kā’immakāmî ve ağa-yı selâm ağalar, bunlar dahi;
ba‘dehu mektûbî efendi, mücevveze ve sof ferrâce ve teşrîfâtî efendi, mücevveze ve
üst ile;
ba‘dehu tezkire-i evvel ve sânî efendiler, mücevveze ve ber-muktezâ-yı mevsim sof
ferrâceleriyle;
ba‘dehu re’îsülküttâb efendi ve çavuşbaşı ağa, elbise-i dîvânîleriyle;
ba‘dehu semâhatlu şeyhülislâm efendi hazretleri, ‘örf-i a‘lâ ve ferve-i beyzâ ve
re’fetlü kā’immakām paşa hazretleri, kallâvî güğez atlas üst ve esb-i dîvânîsiyle hem-
‘inân ve verâlarında kerrâkeleriyle dört nefer gedik ağaları ve mîrahûrları ve yedekleri;
ba‘dehu kapucular kâtibi ve pîşkeşci ağa, esvâb-ı dîvânîleriyle;
ba‘dehu hayme-i hâssa mehterbaşısı ağa, esvâb-ı dîvânîleriyle;
ba‘dehu solakbaşı ağalar, elbise-i dîvânîleriyle;
ba‘dehu matharacı-i şehriyârî ‘îd-i sa‘îdde getirdiği mathara, ve iskemlecibaşı kezâlik
iskemle ile başlarında kîçe ve sof ferrâceleriyle hem-‘inan;
ba‘dehu hâss ahûr takımından mücevveze ve erkânıyla rûznamçe-i cev efendi ve
mücevveze ve sarıya dûhte semmûr ve üst ile ahûr kethüdâsı ağa mücevveze ve üst ile
kâtib-i hazîne-i raht-ı murassa‘ât ma‘a halîfe-i serrâcîn efendi ve mücevveze ve üst ile
serrâclar kâtibi efendi ve arpa emîni efendi mücevveze ve üst ile bu tertîb üzere
gitmeleri;
ba‘dehu sâyisân ve eski oğlan takımı mâşiyen yedekhâ-yı hümâyûn ile gitmeleri,
ba‘dehu sâde iskemle dahi bu mahalde gider;
ba‘dehu rikâb-ı hümâyûn ağaları, elbise-i dîvânîleriyle;
(67b) ba‘dehu şevketlü, mehâbetlü, kudretlü, ‘azametlü pâdişâh-ı ‘âlem-penâh
mü’eyyed-i min‘indillah efendimiz hazretleri ve verâlarında silahdâr-ı hazret-i şehriyârî
ağa ve çukadâr ağa hazerâtı çâr-kāb ve ‘îd-i şerîf takımıyla;
ba‘dehu ağavât-ı dâ’ire-i Enderûn-ı Hümâyûn ve harem-i hümâyûn ağalarından hazîne
vekîli ve müsâhibân-ı hazret-i şehriyârî;
162
ba‘dehu gerdûne-i şehriyârî;
ba‘dehu taht-ı revân-ı şehriyârî96;
ba‘dehu mîr-‘alem ağa elbise-i dîvânîsiyle şutürhây-ı hümâyûn üzerinde ve
verâlarında olarak mehterhâne kösleri ve tabl-ı ‘alem-i şehriyârî ve lüle-endâz olarak
gitmeleri.
Tertîb-i Tarîk
Bi-mennihî Te‘âlâ türbe-i şerîfe-i Ebâ Eyyûb-i Ensârî -radiye'l-bârî-de seyf-i
mübârek taklîd içün tertîb-i alay ile ‘azîmet-i hümâyûn vâkı‘ oldukta Saray-ı
Hümâyûn'dan dîvân yoluyla Destereciler içinden Sultân Bayezid Hammâmı önünden
Vezneciler'den Eski Odalar kapusu pîşgâhından geçilip Saraçhâne kolluğu ve Devehânı
önünden sağ tarafa sapılıp atpazarı kapusundan duhûl ve Sultân Mehemmed Hân
Câmi‘-i Şerîfi havlisinden geçilip çörekçi kapusundan Kavukçular içinden doğru Edirne
Kapusu'ndan hurûc olunup Otakçılar'dan Çömlekçiler Hammâmı önünden geçildikte sağ
tarafta Acı Çeşme önündeki şâhrâha sapılıp Sultân Sarayı önünden Kaymakçılar içinden
Eyyûb Câmi‘-i Şerîfi'ne duhûl olunur. Ba‘de'z-ziyâre ve'r-rusûm ‘avdette sâbıklarına
mukāyese ile bahren ‘azîmet husûsu ancak irâde-i şâhânelerine menût-mevâddan idüğü
ma‘lûm-ı ‘âlîleri buyurdukta fermân hazret-i men-lehü'l-emrindir.
Fî 6 R [Rebiülâhir] Sene 222 Cum‘a. Bundan akdem ta‘lîk ve taklîd-i seyf-i
mübârekte sunûh eden hüsn-i ihtimâmı pesendîde-i hümâyûn olunduğunu müş‘ir
sa‘âdetlü sekbanbaşı ağaya ba‘de edâ-’i salâti'l-cum‘a Bâbıâsafî'ye geldikte huzûr-ı
96 Derkenar: “Bu def‘a şevketlü efendimiz bey‘at-ı hümâyûn misillü sorguçlu Yûsufî ve kapaniçe ve dârüssa‘âdetişşerîfe ağası ağa güğez atlas üst ve mücevveze ve esb-i dîvânî ve hazînedâr ağa kallâvî ve çukaya dûhte erkân semmûr, çil pâre nisâr ederek gitmesi.” vr. 67b.
163
hazret-i kā’immakāmîde ber-mu‘tâd-ı kadîm çukaya dûhte erkân semmûr kürk ilbâs
olunduğu. ferve-i mezkûrun kıymeti, bin iki yüz elli guruştur. Ez-cânib-i mîrî.
Fî 9 R [Rebiülâhir] Sene 222 Pazar ertesi. Ta‘lîk ve taklîd-i seyf-i mübârek içün
ber-mu‘tâd rikâb-ı hümâyûna gidilmesi ‘âdet-i kadîme-i saltanat-ı seniyyeden olmağla
târih-i mezkûrda rikâb, Ağabağçesi'ne olacağı ihbâr olundukta re’îsülküttâb efendi
delâletiyle hazret-i fetvâ-penâh efendi Bâbı‘âli'ye teşrîf ve rusûm-ı ‘âdî ba‘de'l-icrâ
baltacılar kethüdâsı ağa geldikte ba‘de edâ-ı salâti'z-zuhr mahall-i mezkûrda
kā’immakām paşa hazretleri hem-‘inân olarak ber-mu‘tâd gidildiği ve yevm-i mezkûrda
şeyhülislâm efendiye yeşil çukaya dûhte erkân semmûr ve ba‘dehu kā’immakām paşa
hazretlerine dahi güğez çukaya dûhte erkân semmûr ikrâmen gayr-ı ez teşrîfât huzûr-ı
hümâyûnda ilbâs olunup müşârunileyh kā’immakām paşa hazretlerine mücevher hânçer-
i miyânına bend olunup ferve-i mezkûr ilbâsında hazret-i meşîhat-penâhî efendi
hazretlerinde alkış olunmak kā‘ide değil iken bu def‘a başka başka alkış olunduğu
ba‘dehu ‘avdette kapu ricâli dâmen-bûs-ı kā’immakāmî ile müstes‘ad olup bunun ile
cülûs resmi tamam olduğu.97 (68a) Fî 10 R [Rebiülâhir] Sene 222 târihinde kā’immakām-ı ‘âlî-makām
efendimize taraf-ı şâhâneden olarak bilâ-resm hâss ahûr takımıyla donanmış iki re’s esb
ve kezâlik donanmış bir re’s bârgîr geldikte zikr olunan esbân Bâbı‘âli'ye resmen
gelmediğinden süvâr resmi icrâ olunmayıp fakat zîrde muharrer hademelere huzûr-ı
kā’immakāmîde ancak verilen ‘atâyâ:
97 Derkenarlar: “Bahr-ı sefîd boğazı muhâfızı vezîr-i mükerrem çelebi Mustafa Paşa Hazretlerine mühr-i hümâyûn müjdesiyle hasekî gönderilip müşârunileyh Edirne'ye vardıkta meks ve taraf-ı hümâyûndan mühr-i hümâyûn ve serâser semmûr ile hazînedâr-ı şehriyârî ağa işbu rikâbın ferdâsı günü Der‘aliyye'den hareket ve mahall-i mezkûrda ba‘de'l-mülâkāt ordu-yı hümâyûna gidecekleri bu sûrette İbrâhim Hilmi Paşa sadâretten ‘azl ve eski mühr-i hümâyûn Der‘aliyye'ye gelip nasb olunan sadra‘zam hazretleri orduy-ı hümâyûna varınca kadar kâffe-i umûrun tanzîmi içün vezîr Ebubekir Paşa Hazretleri kā’immakām nasb olunduğu. Bu sûret dahi çelebi Mustafa paşa ordu-yı hümâyûna gidip ba‘dehu hazînedâr ağa orduda mühr-i hümâyûnu teslîm edeceği dahi muhakkak olmuştur. ” vr. 67b.
164
Halîfe-i hâss ahûra, 100 guruş, kontuş semmûr, 1 sevb; hazînedâr-ı ahûr, 100 guruş,
kapud, 1 sevb; hazînedâr-ı sânîye, 50 guruş; hazînedâr uşaklarına, 25 guruş; yazıcı içün,
80 guruş, kapud, 1 sevb, başeskiye, 1 [toplam]:2; hâss ahûr hüddâmına bi'l-cümle, 445
guruş; üç nefer tavîlecilere, biniş 3 sevb, ser-nalbendân, 1, ser-saka, 1 [toplam]:5; hünkâr
ta‘limcisi Sa‘id Bey'e, kontuş semmûr, 1 sevb. Cem‘an yekûn: Ferve 2 sevb; kapud 3
sevb; biniş 5 sevb; guruş 800 (‘atiyye yalnız sekizyüz guruştur).98 İşbu ilbâs olunan
ferve ve kapud ve biniş bir gün sonra bâ-irâde ilbâs olunmuştur.
Taklîd-i Seyf Günü Semâhatlu Şeyhülislâm Efendinin İcrâ Edeceği Resm
Bi-mennihî Te‘âlâ taklîd-i seyf-i mübârek içün irâde buyurulan vakitte devletlü,
‘inâyetlü, semâhatlu velîyü'n-ni‘âm şeyhülislâm sellemehüsselâm efendimiz hazretleri
‘örf-i a‘lâ ve ferve-i beyzâ ve yalnız haberci çavuş kulları delâletiyle Enderûn-ı
Hümâyûn'a teşrîf ve Kubbe-i Hümâyûn'da istirâhat buyururlar. Alay tertîb olunduğu
ihbâr olundukta Kubbe-i Hümâyûn'dan Orta Kapu'ya teşrîf ve kudûm-ı hazret-i
cihândârîye mutarakkıb olurlar. Biniş haberi geldikte devletlü, semâhatlu efendimiz
hazretleri esblerine süvâr, ‘îdi şerîf günleri muntazır-ı selâm olunan mahalde ve re’fetlü
kā’immakām paşa hazretlerinin üst taraflarında tevakkuf ve şevketlü, kerâmetlü pâdişâh-
ı ‘âlem-penâh efendimiz hazretleri Orta Kapu'dan hurûc ve alkış olunduğu ‘akībinde
devletlü, semâhatlu efendimiz ve re’fetlü kā’immakām paşa hazerâtına selâm
verdiklerinde efendimiz kadd-hamîde-i ta‘zîm ile selâm ve müşârunileyh kā’immakām
paşa hazretleri zemin-bûs gûne temennâ eylediklerinde yine alkış ve hem-‘inân olarak
sür‘atlice reftâr ile yedekhâ-yı hümâyûn önünce teşrîf ve tertîb-i alay ile Ebu'l-feth
98 Derkenar: “Mûmâileyh kapuya gelmeyip elden gönderilmiştir.” vr. 68a.
165
Sultân Mehemmed Hân Hazretleri'nin türbe-i şerîfeleri ziyâreti irâde-i hümâyûn
buyurulur ise ol mahalde müşârunileyh re’fetlü kā’immakām paşa hazretleri türbe
kapusu önünde esbinden nüzûl ve şevketlü efendimizi istikbâl ve yemîn-i şehinşâhîde
bağalgîrlik şerefiyle müşerref ve sol câniblerinde sekbanbaşı ağa hidmet-i bağalgîrîde
bulunup bu siyâk üzere türbe-i mezkûreye duhûl ve ba‘de'z-ziyâre müşârunileyhimâ
yine bağalgîrleri olarak esb-i sabâ reftârlarına süvâr olmaları bu esnâda devletlü,
semâhatlu velîyü'n-ni‘âm efendimiz hazretleri murâd buyururlar ise esblerinden nüzûl ve
türbe kapusu önünde istikbâl ve kadd-hamîde-i ta‘zîm buyururlar ve yâhûd murâd
buyurulmadığı sûrette esbleri üzere tevakkuf ve şevketlü efendimiz hazretleri esblerine
süvâr olduklarında yine mahallerinde olarak türbe-i şerîfe-i Ebâ Eyyûb-i Ensârî -radiye
‘anhü'l-bârî-ye teşrîf ve ol mahalde esblerinden nüzûl ve doğru türbe-i şerîfe-i
mezkûrede muterakkıb-ı hazret-i şehinşâhî olurlar. Şevketlü efendimize ber-mu‘tâd-ı
kadîm ihtiyâr olunan sâ‘atte ta‘lîk-i seyf-i mübârek buyurup99 (68b) ‘avdet-i hümâyûn
olduğu esnâda devletlü, semâhatlu velîyü'n-ni‘âm efendimiz hazretleri kadd-hamîde
buyurup şevketlü efendimizin ol mahalden teşrîflerinden sonra efendimiz dahi ‘avdet ile
semâhathânelerin teşrîf buyuracakları defter-i teşrîfâtta mastûr u mukayyeddir. Fermân
hazret-i men-lehü'l-emrindir.
Ta‘lîk ve Taklîd-i Seyf-i Mübârekte Nakībüleşrâf Efendi Hazretlerinin İcrâ
Edeceği Resmdir
Bi-mennihî Te‘âlâ ta‘lîk-i seyf-i mübârek içün irâde buyurulan vakitte nakībüleşrâf
devletlü, ‘inâyetlü velîyü'n-ni‘âm efendimiz hazretleri ‘örf ve muvahhidîleriyle Enderûn-
ı Hümâyûn'a teşrîf ve Eski Dîvânhâne'de istirâhat buyururlar. Alay tertîb olunduğu ihbâr
99 Derkenar: “Bu def‘aki ziyârette mevlânâ-yı müşârunileyh hazretleri esblerinden nüzûl ve şevketlü efendimizi seng-i rikâbda kadd-hamîde-i ta‘zîm ve pîş-i hümâyûnda olarak türbe-i şerîfeye duhûl
166
olundukta müşârunileyh devletlü efendimiz hazretleri esb-i sabâ reftârlarına süvâr ve
alay-ı vâlâ ile türbe-i şerîfe-i hazret-i Ebâ Eyyûb-i Ensârî radiye -‘anhü'l-bârî-ye teşrîf ve
ol mahalde esblerinden nüzûl ve doğru türbe-i şerîfe-i mezkûrede muterakkıb-ı hazret-i
şehinşâhî olurlar. Şevketlü efendimiz hazretleri ber-mu‘tâd-ı kadîm ihtiyâr olunan
sâ‘atte semâhatlu şeyhülislâm efendimiz hazretleri ta‘lîk-i seyf-i mübârek buyurup
‘avdet-i hümâyûn olduğu esnâda devletlü efendimiz hazretleri kadd-hamîde buyurup
şevketlü efendimizin ol mahalden teşrîflerinden sonra efendimiz dahi ‘avdet ile
semâhathânelerini teşrîf buyuracakları defter-i teşrîfâtta mastûr u mukayyeddir. Fermân
hazret-i men-lehü'l-emrindir.100
Taklîd-i Seyf-i Mübârek Günü Sekbanbaşı Ağanın İcrâ Edeceği Resmdir
Bi-mennihî Te‘âlâ taklîd-i seyf-i mübârek içün irâde buyurulan vakitte devletlü,
‘inâyetlü sekbanbaşı ağa efendimiz hazretleri kendü zâtlarına mahsûs elbise-i
dîvânîleriyle Saray-ı Hümâyûn'a teşrîf ve alay tertîb olunduğu ihbâr olundukta esb-i sabâ
reftârlarına süvâr ve defterdâr efendi ile hem-‘inân ve Ebu'l-feth Sultân Mehemmed Hân
Hazretleri'nin türbe-i şerîfeleri ziyâreti irâde-i hümâyûn buyurulur ise ol mahalde
esblerinden nüzûl ve şevketlü efendimizi istikbâl ve esblerinden nüzûl buyurduklarında
devletlü kā’immakām paşa hazretleri taraf-ı yemîn ve müşârunileyh ağa efendimiz
hazretleri dahi cânib-i yesâr-ı şehinşâhîde bağalgîrlik şerefin ihrâz buyurup şevketlü
etmişlerdir. ‘Avdette dahi teşyî‘ buyurup esblerine süvâr ve müşârunileyh kā’immakām paşa ile hem-‘inân olarak Eyyûb'e teşrîfleri” vr. 68a. 100 Derkenar: Ta‘lîk-i seyfin ferdâsı yevm-i cum‘aya musâdıf etmekle ba‘de edâ-yı salât-ı cum‘a sekbanbaşı ağası, ağa vekîli olduğundan yeniçeri ağası misillü huzûr-ı âsafîde ferâce semmûr ilbâsında verdiği ‘avâidi. Guruş, dâ’ire-i âsafî 26,5; ma‘a yamağı 10; dâ’ire-i kethüdâ bey 22,5 [toplam]:59; teşrîfâtî efendi 60; kîse ve halîfesi 60; hademe-i teşrîfâtî 11; hademe-i kîsesi 5,5 [toplam]:195,5; vâlide için iç çukadar-ı âsafî 50 [toplam]:245,5.” vr. 68b.
167
efendimiz hazretleri ba‘de'z-ziyâre yine bağalgîrlik hidmetin edâ ve esblerine süvâr
olduklarında kel-evvel oldukları mahalde müşârunileyh defterdâr efendi ile hem-‘inân
olunarak Ebâ Eyyûb-i Ensârî radiye -‘anhü'l-bârî-ye varıldıkta yine esblerinden nüzûl ve
istikbâl mahallinde istikbâl ve şevketlü efendimiz hazretleri esblerinden nüzûl
buyurduklarında yine yesâr-ı şâhânelerinde bağalgîrlik şerefin ihrâz birle türbe-i şerîfeye
duhûl buyurduklarında taklîd-i seyf-i mübârek buyurulmak husûsu tekmil ve ‘avdet-i
hümâyûn vâkı‘ oldukta yine devletlü kā’immakām paşa efendimiz ile bağalgîrlik
hidmetiyle teşerrüf olunarak seng-i rikâba gelindikte şevketlü efendimiz esblerine süvâr
olduklarında alkış olunup rikâb-ı hümâyûn ağaları ve re’îsülküttâb efendi ve defterdâr
efendi ile pîş-i hümâyûnda devân olunarak Bostan İskelesi'ne varıldıkta ol mahalde
cümle ile saff beste ârâ ve kıyâmen tevakkuf ve zevrakçe-i hümâyûna ba‘de'r-rukûb
müşâr ve müşârunileyhim hazerâtına teveccüh ve iltifât-ı mülûkâne buyurulduktan sonra
(69a) cümle huzzâr mahallerine ‘avdet etmekle devletlü ağa efendimiz hazretleri dahi
mahallerine ‘avdet buyuracakları defter-i teşrîfâtta mastûr u mukayyeddir. Fermân
hazret-i men-lehü'l-emrindir.
Şıkk-ı Evvel Deftedârı Efendi Hazretlerinin İcrâ Edeceği Resmdir
Der-hîni Taklîd-i Seyf-i Mübârek
Bi-mennihî te‘âlâ taklîd-i seyf-i mübârek içün irâde buyurulan vakitte defterdâr-ı ‘âlî-
vakār devletlü, ‘inâyetlü, velîyü'n-ni‘âm efendimiz hazretleri kendü zâtlarına mahsûs
elbise-i dîvânîleriyle Saray-ı Hümâyûn'a teşrîf ve Kubbe-i Hümâyûn'da istirâhat
buyururlar. Alay tertîb olunduğu ihbâr olundukta müşârunileyh devletlü efendimiz
168
hazretleri esb-i sabâ reftârlarına süvâr ve sekbanbaşı ağa ile hem-‘inân ve bu siyâk üzere
alay-ı vâlâ ile türbe-i şerîfe-i hazret-i Ebâ Eyyûb-i Ensârî radiye -‘anhü'l-bârî-ye teşrîf ve
ol mahalde esblerinden nüzûl ve hazret-i Hâlid Câmi‘-i Şerîf'inin Bostan İskelesi
tarafında olan kapudan taşrada vâkı‘ seng-i rikâb civârında rikâb-ı hümâyûn ağaları ve
re’îsülküttâb efendi ve çavuşbaşı ağa ile hem-refîk olarak teşyî‘-i hümâyûna mutarakkıb
olup şevketlü efendimiz hazretleri şevket ü iclâl ile esblerine süvâr olduklarında devletlü
efendimiz ve sâ’ir teşyî‘ etmeleri mu‘tâd olan zevât-ı kirâm hazerâtı ile piyâde devân
olunarak Bostan İskelesi'ne varıldıkta ol mahalde dahi saff beste-i ârâ kıyâmen tevakkuf
ve şevketlü efendimiz hazretleri zevrakçe-i hümâyûna ba‘de'r-rukûb müşâr ve
müşârunileyhim hazerâtına teveccüh ve iltifât-ı şâhâne buyurduklarında bi'l-cümle
huzzâr temennâ ve ba‘dehu irâde buyurulan mahalle teşrîf ile ‘avdet buyurulugeldiği
defter-i teşrîfâtta mastûr u mukayyeddir. Fermân hazret-i men-lehü'l-emrindir
Re’îsülküttâb Efendi Hazretlerinin Taklîd-i Seyfte İcrâ Edeceği Resm-i
Teşrîfâttır.(Bu resm misillü çavuşbaşı ağaya dahi resm-i diğer verilmiştir.)
Bi-mennihî Te‘âlâ taklîd-i seyf-i mübârek içün irâde buyurulan vakitte re’îsülküttâb
efendi devletlü, velîyü'n-ni‘âm efendimiz hazretleri Bâbı‘âlî'ye teşrîf ve kendü zâtlarına
mahsûs elbise-i dîvânîleriyle ber-mu‘tâd kā’immakām-ı ‘âlî-makām efendimiz
hazretleriyle Saray-ı Hümâyûn'a teşrîf ve Kubbe-i Hümâyûn'da istirâhat buyururlar.
Alay tertîb olunduğu ihbâr olundukta müşârunileyh devletlü efendimiz hazretleri esb-i
sabâ reftârlarına süvâr ve çavuşbaşı ağa hazretleriyle hem-‘inân ve bu siyâk üzere alay-ı
vâlâ ile türbe-i şerîfe-i hazret-i Ebâ Eyyûb-i Ensârî radiye -‘anhü'l-bârî-ye teşrîf ve ol
mahalde esblerinden nüzûl ve hazret-i Hâlid Câmi‘-i Şerîf'inin Bostan İskelesi tarafında
olan kapudan taşrada vâkı‘ seng-i rikâb civârında rikâb-ı hümâyûn ağaları ve şıkk-ı
evvel defterdârı efendi ve çavuşbaşı ağa ile hem-refîk olarak teşyî‘-i hümâyûna
mutarakkıb olup ba‘dehu pîş-i hümâyûnda piyâde devân olarak Bostan İskelesi nâm
169
mahalle varıldıkta saff beste-i ârâ kıyâmen tevakkuf ve şevketlü efendimiz hazretleri
zevrakçe-i hümâyûnlarına ba‘de'r-rukûb müşâr ve müşârunileyhim hazerâtına teveccüh
ve iltifât-ı şâhâne buyurulduğu gibi bi'l-cümle huzzâr temennâ ve ba‘dehu devletlü
kā’immakām paşa efendimiz hazretlerinin emr ü irâdeleri vech üzere ‘avdet
buyurulugeldiği defter-i teşrîfâtta mastûr u mukayyeddir.
(69b) Fî 13 S [Safer] Sene 222. Gelibolu'da medfûn yazıcızâde Mehemmed Efendi
hazretlerinin sekiz yüz elli üç târihinde te’lif buyurdukları manzûm-ı Muhammediye'yi
beher cülûs-ı hümâyûn ‘akībinde mütevaffây-ı müşârunileyhin tekyeleri şeyhî es-seyyid
el-hâc Mehemmed Emîn Efendi ‘an-evlâd-ı mütevaffây-ı müşârunileyh zikr olunan
manzûm-ı nefîsi ziyâret içün Der‘aliyye'ye getirmesi ‘âdet-i kadîme-i müstahseneden
olduğuna binâ’en bu def‘a dahi şeyh-i mûmâileyh târih-i mezkûrda bâ-takrîr mâruz'-zikr
manzûm-ı nefîsi Enderûn-ı Hümâyûn'a gönderilip mûmâileyh şeyh efendiye ‘inâyet
buyurulan zîrde mezkûrdur:
Şeyh-i mûmâileyhe, taraf-ı pâdişâhîden, 1000 guruş; kezâlik lerine, 500
guruş [toplam]1500; vâlide sultân efendimizden, 500 guruş [toplam]2000
FÎ C [Cemaziyelâhir] SENE 223 PENÇŞENBİH TÂRİHİNDE SULTÂN
MAHMUD HÂN BİN SULTÂN ‘ABDÜLHAMİD HÂN EFENDİMİZ'İN CÜLÛS-I
HÜMÂYÛNLARI VE TAKLÎD-İ SEYF VE HÜDÂVENDİGÂR-I SABIK
SULTÂN SELİM HÂN EFENDİMİZİN VEFÂTI VE BA‘DEHU VÂLİDE
SULTÂN EFENDİMİZİN ESKİ SARAY'DAN SARAY-I SULTÂNÎYE'YE
GELMESİ VE BUNA MÜTE‘ALLİK OLAN RÜSÛM DİĞER DEFTERDE
MUKAYYEDDİR
170
(70b)101 HÜDÂVENDİGÂR-I SÂBIK SULTÂN AHMED HÂN-I SÂLİS
HAZRETLERİNİN VEFÂTINA DÂ’İR RESMDİR
Hüdâvendigâr-ı sâbık Sultân Ahmed Hân-ı Sâlis Hazretleri'nin bi-emrillâhi Te‘âlâ
sağ taraflarına nâzile isâbet ve iki fün mürûrunda ol ‘illet gayr-ı mümkün ed-devâ ile
âhirete rıhlet etmeleriyle ber-mûceb de’b-ı kadîm semâhatlu şeyhülislâm efendi
hazretleri ‘örf ve beyaz sof ferrâce ve sadreyn-i muhteremeyn ve ma‘zûl ve pâyelüleri ve
nakībüleşrâf ve İstanbul kadısı ve ma‘zûl ve pâyelüleri ve Mekke-i Mükerreme ve
Medine-i Münevvere ma‘zûlleri efendiler hazerâtı bi'l-cümle ‘örf ve üstleriyle
Paşakapusu'na gelmek üzere tezkireler ile da‘vet olunup geldiklerinde hevâda gâyet
vehâmet olmağla şeyhülislâm efendi hazretleri izin ve ruhsat vermeleriyle ‘ulemâ
efendiler hazerâtı üst kürklerin çıkarıp ‘örf ile ferrâce giyerler. Resm-i kadîme göre üst
iktizâ etmez idi. Kapucubaşı ağalar ve defterdâr efendi ve tevkī‘î ve şıkk-ı sânî ve defter
emîni vekîlleri ve sekbanbaşı ağa bi'l-cümle selîmî ve ferrâce ve dîvân bisâtlu atlarıyla
ve cebeci ve topçu ve top‘arabacıbaşılar vekîlleri ve ocakları keyhüdâları dahi
mücevveze ve kemer rahtlu atlarıyla Paşakapusu'na gelip müctemi‘ oldular. O esnâda
defterdâr vekîli efendi şehremîni ve mi‘mar ağa tahfir-i kabir içün Vâlide-i Cedîd
Câmi‘-i Şerîfi'ne gidip ba‘de'l-keşf defterdâr efendi ‘avdet ve şehremîni ile mi‘mar ağa
tahfir-i kabir ile meşgûl oldular. Ba‘dehu hasekî ağa zikr olunan ricâlin Saray-ı
Humâyûn'da mevcûd olmaları bâbında şeref-sudûr eden eden emr-i hümâyûnu teblîğ
içün kapuya geldikte cümlesi kalkıp Saray-ı Humâyûn'a ‘azîmet ve ‘akablarınca dahi
kā’immakām paşa efendimiz hazretleri kallâvî ve sof ferrâce ve dîvân bisâtlu at ve
101 (70a) metinde tamamen boş bırakılmıştır.
171
önlerince re’îsülküttâb vekîli efendi ve çavuşbaşı vekîli ağa selîmî ve ferrâce ve dîvân
bisâtlu atları ve kapucular kethüdâsı ve selâm ağası ve çavuşlar kâtibi ve emîni ve
çavuşân mücevvezeleri ve müşârunileyh efendimizin ‘akablarınca dahi tezkireci ve
mektûbî vekîlleri efendiler mücevvezeleri ve muhzır ağa ve bostancılar odabaşısı
vekîlleri balıkçın ve külâh ve sâ’ir ağayân dahi mücevvezeleriyle bu tertîb üzere Saray-ı
Humâyûn'a gittiler ve semâhatlu şeyhülislâm efendi hazretleri dahi ‘illet-i mizâclarından
nâşî müşârunileyh efendimiz hazretlerini ta‘kib ederek gerdûne ile Saray-ı Humâyûn'a
‘azîmet ve ‘arabadan inmeksizin doğru Orta Kapu'dan duhûl ve devletlü
dârüssa‘âdetişşerîfe ağası hazretleri ile müşârunileyh efendimiz hazretleri haremeyn
kapusu yanında vâkı‘ tahta üzerinde oturmalarıyla mevlânay-ı müşârunileyh hazretleri
dahi mahall-i mezbûra varıp müşârunileyh hazerâtıyla mecâleset eyledi. Merhûm ve
mağfûrun-leh cenâzeleri bâb-ı merkūmun karşusunda vâkı‘ sokak altında gasl olunmak
üzere (71a) olmağla gerek şeyhülislâm efendi ve gerek kā’immakām paşa ve sâ’ir
‘ulemâ efendiler hazerâtı verek ocaklar ağaları ve kethüdâları ve defterdâr efendi ve re’is
efendi ve çavuşbaşı ağa ve ba‘zı erâ’eti münâsib görülen kimesneler dahi mahall-i
mafsala varıp ru’yet ve müşâhede ettikten sonra berüye gelip gasle mübâşeret olundu ve
gasl tamam olunca semâhatlu şeyhülislâm efendi hazretlerinin ayaklarında ‘illetleri
olmağla Kubbe-i Hümâyûn önünde bir mahalde tevakkuf edip istirâhat buyurdular ve
sa‘âdetlü kā’immakām paşa ve sudûr-ı kirâm efendiler hazerâtı ve sekbanbaşı ağa ve
dahi ba‘zı ricâl ağa-yı müşârunileyh hazretlerinin dîvân eyledikleri odada ve re’is efendi
ve çavuşbaşı ağa ve tezkireci ve mektûbî efendiler ve ocaklar ağaları ve sâ’irlerden
ba‘zıları oda-i mezbûrun önündeki suffede ve bunlardan mâ-‘adâsı dahi münâsib olan
mahallerde tevakkuf eylediler. Ba‘dehu gasl tamam olup hâzır olduğu haber verildikte
kā’immakām paşa ve sudûr-ı kirâm ve sâ’ir ricâl bi'l-cümle varıp merhûmun na‘şını
elleri üzerinde Bâbüssa‘âde pîşgâhında vaz‘ olunan musallâya nakl ettiler. Semâhatlu
şeyhülislâm efendi ‘alîlü'l-mizâc olmalarıyla merhûmu musallâya nakl hidmetinde
bulunamamışlardır ve böyle selâtîn ve şehzâdegân hazerâtının salât-ı cenâzelerinde
şeyhülislâm efendiler hazerâtı imâmet edegelmişler iken mevlânay-ı müşârunileyh
hazretlerinin mâni‘-i imâmet olur ‘özr-i şer‘îleri olduğuna binâ’en imâmeti hâlen imâm-ı
172
evvel-i sultânî olup sâbıkan Anadolu kadıaskeri olan fazîletlü Mehemmed Sâhip Efendi
Hazretleri'ne tefvîz etmeleriyle anlara imâmet edip salât-ı cenâzeyi mevcûd olan ricâl
bi'l-cümle ol mahalde ve şevketlü hünkârımız hazretleri dahi ‘Arzodası önünde edâ
eylediler. Ba‘dehu şeyhülislâm efendi hazretleri dârüssa‘âde ağası ve kā’immakām paşa
hazerâtı ve sâ’ir mevcûd olan ricâl na‘şı musallâdan ellerine üzerine alıp önlerince
mü’ezzinîn-i hâssa savt-ı a‘lâ ile mü’ezzinlik ederek Orta Kapu'ya dek götürdüler. O
esnâda sekbanbaşı ağa ve sâ’ir ocaklar ağaları ilerüye gidip Yeni Câmi‘'de mevcûd ve
mutarakkıb olmuşlardır. Ba‘dehu Orta Kapu hâricinde herkes atlarına süvâr olup alay
ile na‘şın önünce gittiler. Ancak şeyhülislâm efendi hazretleri ‘araba ile olduklarından
kā’immakām paşa hazretlerinin önünce ve dârüssa‘âde ağası hazretleri dahi mü’ezzinîn-i
hâssa ile vezîr-i müşârunileyhin ardıncaki na‘şın önünce gidip bu vechile Yeni Câmi‘
havlisine vardıklarında gerek şeyhülislâm efendi ve gerek kā’immakām paşa hazerâtı ve
gerek sâ’ir ricâl atlarından inip na‘şı istikbâl ve alıp kabr-i şerîfe nakl ve defn
tamamında herkes dağılıp gittikten sonra semâhatlu şeyhülislâm efendi hazretleri dahi
Paşakapusu'nu teşrîf edip kā’immakām paşa hazretleriyle oturur iken taraf-ı pâdişâhîden
Yalı Köşkü'ne da‘vet olunmalarıyla kalkıp huzûr-ı hümâyûna gitmişler ve rikâb-ı
hümâyûn ağaları dahi mücevvezeleriyle mevcûd idiler deyü gaflet olunmaya. Ve ‘ulemâ
efendilere üst kürk giymek iktizâ etmez, ferrâce ve ‘örf giyerler. Resm-i kadîm böyledir.
173
3. SONUÇ
Bu çalışma ile, Osmanlılar'da cülûs ve cenaze törenleri içeren ve Başbakanlık
Osmanlı Arşivi'nde yer alan 350 numaralı Sadaret Defteri yeni harflerle çevrilmiştir.
1171-1223/M.1757-1808 yılları arasında Osmanlı Devleti'nde yapılan resmi törenler
içinde yer alan cülûs ve cenaze törenlerininin ayrıntılarıyla yer aldığı bu çalışmanın,
devlet protokolü olan üst düzeydeki merasimlerin ortaya çıkarılması merasimlerin
gerçekleştirildiği devrin daha iyi tanınmasını sağlayacaktır. Osmanlı Devleti'ndeki cülûs
ve cenaze merasimlerini anlatan diğer eserlerle mukayese edildiğinde 350 numaralı
174
defterin bu konu ile ilgili müstakil tek defter olduğu sonucuna ulaşılacaktır. Bu yönüyle
eşsiz bir kaynaktır. Bu düşünceden hareketle çalışmanın konu ile ilgilenen araştırıcılara
faydalı olacağı ümit edilmektedir.
175
4. BİBLİYOGRAFYA
ÂKİF EFENDİ, Tarih-i Cülûs-ı Sultân Mustafa III, Sly., Es‘ad Efendi Ktb., nr.
2108 (İ.Ü. Edebiyat Fakültesi, Tarih Bölümü'nde mezuniyet tezi olarak yeni harfli metni
hazırlatılmıştır. Tarih Bölümü, Seminer Ktb. nr. TE 199, TE 132, TE 285).
CÂBİ Ömer Efendi (2003), Câbi Tarihi, (Târih-i Sultân Sellîm-i Sâlis ve
Mahmûd-ı Sânî), Tahlil ve Tenkidli Metin, Haz. Mehmet Ali Beyhân, TTK yay.
Ankara.
DEVELLİOĞLU, Ferit, Osmanlıca Türkçe Ansiklopedik Sözlük.
ERTUĞ, Zeynep Tarım (1995), Osmanlı Devleti'nde XVI. Y.Y. Cülûs ve Cenaze
Törenleri, İ.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Arkeoloji ve Sanat Tarihi Bölümü Sanat
Tarihi Anabilim Dalı, Kültür Bakanlığı tarafından 1999'da basılmış doktora tezi,
İstanbul.
ÇINAR, Ali Osman (1999), Mehmed Edip Efendi'nin Hayatı ve Târîhi, Marmara
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Tarih Anabilim
Dalı, basılmamış doktora tezi, İstanbul.
ESAD EFENDİ (1979), Teşrîfat-ı Kadîme, (Sadeleştiren: Yavuz Ercan,
Osmanlılarda Töre ve Törenler), Tercüman 1001 Temel Eser 132, İstanbul.
IRMAK, Yunus (1991), III. Mustafa Rûznâmesi (H.1171-1177 / M. 1757-1763),
Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yeniçağ Tarihi Anabilim Dalı,
basılmamış yüksek lisans tezi, İstanbul.
176
KARACA, Filiz (1997), Tanzîmat Dönemi ve Sonrasında Osmanlı Teşrîfat
Müessesesi, İ.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Osmanlı Müesseseleri ve Medeniyeti Tarihi
Anabilim Dalı, basılmamış doktora tezi, İstanbul.
ÖZCAN, Abdülkadir ( 1993), “Cülûs” DİA, VIII., s. 108-114.
PAKALIN, M. Zeki, (1971), Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü,
İstanbul.
Redhouse, Türkçe/Osmanlıca-İngilizce Sözlük.
SERTOĞLU, Midhat (1986), Osmanlı Tarih Lügatı (OTL), İstanbul.
Şemsettin Sami, Kamus-ı Türkî.
UZUNÇARŞILI, İ.Hakkı (1988), Osmanlı Devleti'nin Merkez ve Bahriye
Teşkilatı, TTK yay., Ankara.
VÂSIF, Tarih, I (İstanbul 1219; Bulak 1246) – II (1246).
177
5. ÖZGEÇMİŞ
1981 yılında Fatsa'da doğdu. İlk, orta ve lise öğrenimini bu ilçede tamamladı. 1999
yılında kazandığı İstanbul Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Fen-Edebiyat
Fakültesi Tarih Bölümü'nü 2003 yılında bitirdi. 2003 yılından beri İstanbul'da özel bir
dershanede Tarih öğretmenliği yapmaktadır.