การบรหารจดการศกษาของคณะสงฆจนนกาย

โดย พระภาณวฒน เลศประเสรฐพนธ

วทยานพนธนเปนสวนหนงของการศกษาตามหลกสตรปรชญาดษฎบณฑต สาขาวชาการบรหารการศกษา แบบ 2.1 ปรชญาดษฎบณฑต

ภาควชาการบรหารการศกษา บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร

ปการศกษา 2561 ลขสทธของบณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร

การบรหารจดการศกษาของคณะสงฆจนนกาย

โดย พระภาณวฒน เลศประเสรฐพนธ

วทยานพนธนเปนสวนหนงของการศกษาตามหลกสตรปรชญาดษฎบณฑต สาขาวชาการบรหารการศกษา แบบ 2.1 ปรชญาดษฎบณฑต

ภาควชาการบรหารการศกษา บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร

ปการศกษา 2561 ลขสทธของบณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร

THE EDUCATIONAL ADMINISTRATION OF MAHAYANA CHINESE BUDDHIST OF SANGHA IN THAILAND

By

Phra Panuwat LERDPRASERTPUN

A Thesis Submitted in Partial Fulfillment of the Requirements for Doctor of Philosophy (EDUCATIONAL ADMINISTRATION)

Department of Educational Administration Graduate School, Silpakorn University

Academic Year 2018 Copyright of Graduate School, Silpakorn University

หวขอ การบรหารจดการศกษาของคณะสงฆจนนกาย โดย ภาณวฒน เลศประเสรฐพนธ สาขาวชา การบรหารการศกษา แบบ 2.1 ปรชญาดษฎบณฑต อาจารยทปรกษาหลก ผชวยศาสตราจารย วาทพนตร ดร. นพดล เจนอกษร

บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร ไดรบพจารณาอนมตใหเปนสวนหนงของการศกษา ตามหลกสตรปรชญาดษฎบณฑต

คณบดบณฑตวทยาลย (รองศาสตราจารย ดร.จไรรตน นนทานช)

พจารณาเหนชอบโดย

ประธานกรรมการ (รองศาสตราจารย ดร. ชมศกด อนทรรกษ ) อาจารยทปรกษาหลก (ผชวยศาสตราจารย วาทพนตร ดร. นพดล เจนอกษร ) อาจารยทปรกษารวม (ผชวยศาสตราจารย ดร. ประเสรฐ อนทรรกษ ) อาจารยทปรกษารวม (ผชวยศาสตราจารย ดร. วรกาญจน สขสดเขยว ) ผทรงคณวฒภายนอก (รองศาสตราจารย ดร. พรพรรณ จนทโรนานนท )

ง

บทคดยอภาษาไทย

58252802 : การบรหารการศกษา แบบ 2.1 ปรชญาดษฎบณฑต ค าส าคญ : การบรหารจดการศกษา, คณะสงฆจนนกาย

พระ ภาณวฒน เลศประเสรฐพนธ: การบรหารจดการศกษาของคณะสงฆจนนกาย อาจารยทปรกษาวทยานพนธ : ผชวยศาสตราจารย วาทพนตร ดร. นพดล เจนอกษร

การวจยนมวตถประสงคเพอทราบการบรหารจดการศกษาของคณะสงฆจนนกาย การวจยน

เปนการวจยเชงประวตศาสตร ศกษาโดยการคนควาเอกสาร หลกฐานทางประวตศาสตร และการสมภาษณ ด าเนนการวจยโดยขนตอนวธการ 1) รวบรวมและวเคราะหขอมลจากเอกสาร หลกฐานทางประวตศาสตรทเกยวกบ พระพทธศาสนามหายาน ประวตศาสตรชาวจนในไทย ประวตคณะสงฆจนนกาย และการบรหารจดการศกษา ของคณะสงฆจนนกาย ในอดต ปจจบน และแนวโนมในอนาคต 2) สมภาษณพระราชาคณะจนนกาย ผทรงคณวฒ ทางประวตศาสตร พระพทธศาสนา และจนวทยา 3) รวบรวมขอมลเพอน าไปสการวเคราะหขอมลและสรปผล ตามวธการทางประวตศาสตร

ผลการวจยพบวา การบรหารจดการศกษาของคณะสงฆจนนกาย มการด าเนนการมาตงแตการกอตง คณะสงฆ ในป พ.ศ. 2414 ถงปจจบน แบงเปน 3 ชวง คอ 1) การบรหารจดการศกษาในอดต สามารถแบงได 3 ระยะ คอ (1) พ.ศ. 2414 – 2479 มการบรหารจดการศกษาภายในวด ตามรปแบบส านกเรยนในประเทศจน มหลกสตรแบงออกเปน 3 ระดบ คอ ระดบตน ระดบกลาง และระดบสง โดยศกษาพระธรรมวนย พระสตรคมภร ศาสนพธ ปรชญามหายาน ใชภาษาจนในการเรยนการสอน (2) พ.ศ. 2479 – 2497 เรมกอตงส านกสงฆหลบฟา เพอฟนฟระเบยบแบบแผน การปกครอง วตรปฏบต และการศกษา ซงในระยะนส านกเรยนมความเตบโตกาวหนา ขนมาก เพราะคณะสงฆจนนกาย สามารถจดบรรพชาอปสมบทในประเทศไทยได เปนไปตามพระธรรมวนย และพระราชบญญตคณะสงฆ (3) พ.ศ. 2497 – 2529 มการจดตงโรงเรยนพระปรยตศกษาของคณะสงฆจนนกาย ซงเปนแนวทางตามพระราชบญญตคณะสงฆ ทมรปแบบมาตรฐาน 2 แหง คอ โรงเรยนพระปรยตศกษาวน วดโพธ เยน และโรงเรยนสงฆปรยตศกษา วดโพธแมนคณาราม 2) การบรหารจดการศกษาในปจจบน (พ .ศ . 2530 – ปจจบน) มการบรหารจดการศกษาในรปแบบโรงเร ยนพระปรยตธรรม แผนกสามญศกษา เพอขยายโอกาสทางการศกษาขนพนฐานแกเยาวชน พรอมไปกบการเผยแผศาสนา และการสรางศาสนทายาท 3) แนวโนมการบรหารจดการศกษาของคณะสงฆจนนกายในอนาคต มการด าเนนงานจดตงโครงการตาง ๆ ไดแก (1) โครงการความรวมมอทางวชาการกบมหาวทยาลยราชภฏสวนสนนทา (2) โครงการความรวมมอทางวชาการ กบสถาบนสนบสนนการเรยนภาษาจนส าหรบชาวตางชาต (Hanban) มหาวทยาลยแมฟาหลวง (3) โครงการ จดต งสถาบนอดมศกษาของคณะสงฆจนนกาย (4) โครงการส ง เสรมบรรพชตในคณะสงฆจนนกาย ใหการศกษาตอในระดบปรญญาเอก (5) โครงการจดตงศนยการศกษาภาษาและวฒนธรรมจน (6) โครงการ จดต ง โรงเรยนการกศลในพระพทธศาสนาของคณะสงฆจนนกาย และ (7) โครงการจดต งสถาบนวจย พระพทธศาสนานานาชาตของคณะสงฆจนนกาย

จ

บทคดยอภาษาองกฤษ

58252802 : Major (EDUCATIONAL ADMINISTRATION) Keyword : EDUCATIONAL ADMINISTRATION, CHINESE BUDDHIST ORDER OF SANGHA IN THAILAND

PHRA PANUWAT LERDPRASERTPUN : THE EDUCATIONAL ADMINISTRATION OF MAHAYANA CHINESE BUDDHIST OF SANGHA IN THAILAND THESIS ADVISOR : ASSISTANT PROFESSOR MAJ. NOPADOL CHENAKSARA, RTAR, Ph.D.

The purpose of this reserch was determine Educational Administration of Mahayana Chinese Buddhist Order of Sangha in Thailand. It was a historical research study by the historical documentary and interviewed in procedural basis: 1) Collecting and analyzing data as evidence from the historical documentary of the Chinese Buddhist, the Chinese people, Chinese monk and the administration from the past to present and future. 2) Interviewing the Supreme Patriarch of Mahayana Chinese Buddhist priest who is the professional Buddhist and Chinese Instructor. 3) Analyzing the data to make a conclusion based on the historical data gathered.

The finding of the research shown that:

The Educational Administration of Mahayana Chinese Buddhist Order of Sanga in Thailand had been administrating since 1871. It had been divided into 3 parts. (1) The Educational Administration had been divided into 3 periods. (1) From 1871-1936, It had been managed in the monastery like Mahayana Chinese in China. The curriculum was divided into 3 levels: low, middle and high. Discipline, Tripitaka. Sutra, Ordinance and Mahayana philosophy were taught in Chinese. (2) From 1936-1954, Lub Fah Monastery Institution had been founded, in order to develop discipline, hierocracy, practice and education. During these years, this Institution had a very progressive growth because Chinese Buddhist priests could arrange ordination in Thailand under The Sanga Act. (3) From 1954-1986, two Phrapariyattidhamma Schools Identities of Chinese Buddhist Sects were legally built under The Sanga Act,. These were Buddhism Acadamy at Wat Pho Yen monastery and Wat Bhoman Khunaram monastery (2) The Educational Administration (from1987 to the present) has been managing in Phrapariyattidhamma Schools Identities of Chinese Buddhist Sects, for expanding basic education opportunities to the youth, and preaching religion by the same time as creating heirs.(3) The education administration will be consisted of the following projects: The project of Acadimic Cooperation Program with Suan Sunandha Rajabhat University, The Project of Cooperation Program with the Institute of Chinese Learning Support for Foreigners (Hanban), of Mae Fah Loung University, The Project of Establishment of Higher Education Institution of Chinese Sects., The Supplementary Project to promote the Chinese Sects Monks, in continuing education for doctoral level, The Project to establish Chinese Culture Center, The Project to establish Chinese Buddhist Sects Charity school. and the Project to establish the International Buddhism Research Institute of Chinese Sects.

ฉ

กตตกรรมประกาศ

กตตกรรมประกาศ

ศภมสด พระพทธศาสนกาลลวงแลวนบแตพระตถาคตเจาดบขนธปรนพพาน 2561 ป นอมนมสการเทดถวายวทยานพนธฉบบน เปนพทธบชาแดพระสมมาสมพทธเจา สนนบาตโพธสตวทวทศทศ ขอนอมร าลกพระคณแหงพระพทธศาสนา คณะสงฆจนนกาย ทเปนรมโพธรมไทรใหโอกาสบญในชวงชวต ขอเทดทนบชา อาจารยคณ พระคณาจารยจนธรรมปญญาจรยาภรณ (เยนเชยวมหาเถระ) พระอปชฌายจารยผมพระคณ สดประเสรฐ ทอบรมเลยงดดวยรกและเมตตา ทงยงสงเสรมการศกษาใหศษยมปญญารในศาสนธรรม และสรรพวชาการทงหลาย อกทงสองพระอาจารยอา หลวงจนธรรมรตจนประจกษ (เยนง) และ หลวงจน ธรรมรกษจนประจต (เยนอ) ทสานตอพระคณเปนทพงแกศษยหลาน

ขอร าลกคณแหงมหาวทยาลยศลปากร สถาบนประทานในการศาสตรศลป ขอเทดเกยรตบชาครคณแด ผชวยศาสตราจารย วาทพนตร ดร. นพดล เจนอกษร, ผชวยศาสตราจารย ดร. ประเสรฐ อนทรรกษ, ผชวยศาสตราจารย ดร . วรกาญจน สขสดเขยว , รองศาสตราจารย ดร . พรพรรณ จนทโรนานนท , รองศาสตราจารย ดร. ชมศกด อนทรรกษ คณาจารยภาควชาการบรหารการศกษา คณะศกษาศาสตร และภาควชาประวตศาสตร คณะอกษรศาสตร มหาวทยาลยศลปากร คณาจารยผประสทธประสาทวชาการทกทาน ตลอดจนผทรงคณวฒทกทานทกรณาใหค าแนะน าและสงมอบความรอนมคาผานทางการใหสมภาษณ ครอาจารยผเคยพร าสอนอบรมมาแตปฐมวยจนถงมหาวทยาลยทกทาน และเจาหนาทภาควชาการบรหารการศกษาทกทานทไดอ านวยความสะดวกตลอดมา

บญกศลแหงวทยาทานน จงส าเรจผลแดบดามารดาและญาตทงหลาย คณแมเอองพร พฒพนจ น.ส. ภาวณ เลศประเสรฐพนธ นายสกลป กรฐตวฒนะ อกทงผมพระคณทเจอจนอปถมภ และสาธชนผสนบสนนสงเสรมดวยกศลเจตนาเสมอมา และขอขอบพระคณพนองปรญญาเอก รน 13/1 ทรวมทกขรวมสข แบงปนความร ความรกผกพน และความหวงด และเปนพเศษคอ ดร. ทวช แจมจ ารส ทสนบสนนชวยเหลอ ใหก าลงใจผวจยจนส าเรจผล ขอบพระคณผตรวจพสจนอกษรและเรยบเรยงบทคดยอภาษาองกฤษ ประกอบดวย หลวงจนชยภทร บญปน, ครพรรณ ศรสวรรณ, ครธนวน แกวพนธ นายพรเทพ บรานนท นายปฐมพงศ เกษมปาน และนายณภทร จารศกดสกล อกทงศษยพนองรวมส านกทงวดมงกรกมลาวาส , วดบรมราชากาญจนาภเษกอนสรณทกรป ตลอดจนศษยบรรพชตและศษยคฤหสถของผวจย

สดทายนขอใหคณคาและความรจากวทยานพนธเลมน จงเปนสวนหนงทกอเกดประโยชนแดพระพทธศาสนา คณะสงฆจนนกาย และแวดวงวชาการทางการศกษา

ภาณวฒน เลศประเสรฐพนธ

ช

สารบญ

หนา บทคดยอภาษาไทย ............................................................................................................................... ง

บทคดยอภาษาองกฤษ .......................................................................................................................... จ

กตตกรรมประกาศ ................................................................................................................................ ฉ

สารบญ ................................................................................................................................................. ช

สารบญแผนภม ..................................................................................................................................... ฐ

สารบญแผนภาพ .................................................................................................................................. ฑ

บทท 1 บทน า ....................................................................................................................................... 1

ความเปนมาและความส าคญของปญหา .......................................................................................... 4

วตถประสงคของการวจย ................................................................................................................. 8

ขอค าถามของการวจย ..................................................................................................................... 8

กรอบแนวคดในการวจย .................................................................................................................. 8

วธการด าเนนการวจย ...................................................................................................................... 9

วธการด าเนนการวจยเชงประวตศาสตร ........................................................................................ 11

1. หลกการและทฤษฎในการด าเนนการวจยเชงประวตศาสตร ............................................. 12

2. การปฏบตของผวจยในการด าเนนการวจย ........................................................................ 25

ค าชแจงงานวจย ............................................................................................................................. 35

นยามศพทเฉพาะ ........................................................................................................................... 38

บทท 2 พระพทธศาสนามหายานและประวตศาสตรชาวจนในไทย .................................................... 39

1. พระพทธศาสนามหายาน .......................................................................................................... 39

1.1 พระพทธศาสนามหายานในจน ........................................................................................ 41

1.2 สภาวการณพระพทธศาสนาแตละยคในจน ..................................................................... 54

ซ

1.3 พระพทธศาสนามหายานในไทย ...................................................................................... 61

2. เหตการณส าคญในหนาประวตศาสตรจนทสงผลใหชาวจนอพยพเขามาในไทย ........................ 64

2.1 สงครามฝน (ค.ศ. 1839-1842) และ (ค.ศ. 1856-1860) ................................................ 64

2.2 กบฏไทผงเทยนกว (ค.ศ. 1850-1864) ............................................................................ 66

2.3 ความเสอมถอยของจกรวรรดจนปลายราชวงศชง ........................................................... 69

2.4 ภยอนเกดจากความไมมนคงภายในประเทศ ................................................................... 70

2.5 ภยอนเกดจากความไมมนคงภายนอกประเทศ ................................................................ 71

2.6 การแกไขปญหาสภาวะในประเทศจน .............................................................................. 71

3. การเขามาของชาวจนในสยาม ................................................................................................... 74

3.1 การควบคมชาวจนในสงคมไทยกอนการปฏรปการปกครอง ........................................... 76

3.2 บคคลส าคญทมบทบาทตอการกอตงคณะสงฆจนนกาย .................................................. 89

บทท 3 คณะสงฆจนนกาย .................................................................................................................. 95

1. การเขามาของบรรพชตจนในไทย .............................................................................................. 95

2. ประวตเจาคณะใหญจนนกาย .................................................................................................... 99

2.1 พระอาจารยจนวงสสมาธวตร (续行) (สกเหง) เจาคณะใหญจนนกาย รปท 1 อดตเจาอาวาสวดมงกรกมลาวาส รปท 1 พ.ศ. 2414 – 2431 ................................................ 99

2.2 พระอาจารยจนวงสสมาธวตร (果悟) (กวยหงอ) เจาคณะใหญจนนกาย รปท 2 อดตเจาอาวาสวดมงกรกมลาวาส รปท 2 พ.ศ. 2431 – 2463 ........................................ 101

2.3 พระอาจารยจนวงสสมาธวตร ( 卢庆) (โลวเขง) เจาคณะใหญจนนกาย รปท 3 อดตเจาอาวาสวดมงกรกมลาวาส รปท 3 พ.ศ. 2463 – 2475 ............................................. 103

2.4 พระอาจารยฮวบจง (复仁) (ฟกยน) อดตเจาอาวาสวดมงกรกมลาวาส รปท 4 พ.ศ. 2475 - 2483 ............................................................................................................ 104

2.5 พระอาจารยจนวงสสมาธวตร (用滨) (ยงปง) อดตเจาคณะใหญจนนกาย รปท 4 อดตเจาอาวาสวดมงกรกมลาวาส รปท 5 พ.ศ. 2486 - 2491 ......................................... 106

ฌ

2.6 พระอาจารยจนวงสสมาธวตร (常义) (เซยงหง) อดตเจาคณะใหญจนนกาย รปท 5 อดตเจาอาวาสวดมงกรกมลาวาส รปท 6 พ.ศ. 2491 - 2497 .................................. 107

2.7 พระมหาคณาจารยจนธรรมสมาธวตร (普净) (โพธแจง) อดตเจาคณะใหญจนนกาย รปท 6 อดตเจาอาวาสวดมงกรกมลาวาส รปท 7 พ.ศ. 2497 - 2529 .......................... 109

2.8 พระมหาคณาจารยจนธรรมสมาธวตร (仁得) (เยนเตก) เจาคณะใหญจนนกายรปท 7 เจาอาวาสวดโพธแมนคณาราม รปท 2 ด ารงต าแหนงเจาคณะใหญจนนกาย พ.ศ. 2530 - ปจจบน ................................................................................................................... 113

3. พระมหาเถระทมบทบาทในการจดการศกษาคณะสงฆจนนกาย ............................................ 115

3.1 พระอาจารยตกฮ (达喜) .......................................................................................... 115

3.2 พระอาจารยเซยงก (常机) ....................................................................................... 115

3.3 พระอาจารยฮงเลง (宏灵) ........................................................................................ 116

3.4 พระอาจารยจนธรรมคณาธการ ไพศาลสมณกจ (仁照) (เยนเจยว) ......................... 116

3.5 พระคณาจารยจนธรรมปญญาจรยาภรณ (仁晁) (เยนเชยว) ................................... 118

4. การบรหารปกครองคณะสงฆจนนกาย ................................................................................... 121

5. ประวตวดและส านกสงฆสงกดคณะสงฆจนนกาย ................................................................... 124

5.1 วดโพธแมนคณาราม 普门报恩寺 (โผว มง ปอ อง ย) ...................................... 124

5.2 วดมงกรกมลาวาส 龙莲寺 (เลง เนย ย) ................................................................. 125

5.3 วดโพธเยน 普仁寺 (โผว หยง ย) ........................................................................... 127

5.4 วดฉอฉาง 慈善寺 (ฉอ เสยง ย) ............................................................................. 128

5.5 วดโพธทตตาราม 普德寺 (โผว เตก ย) .................................................................. 128

5.6 วดหมนพทธเมตตาคณาราม 万佛慈恩寺 (บวง ฮก ฉอ อง ย) ......................... 129

5.7 วดเทพพทธาราม 仙佛寺 (เซยน ฮก ย) ............................................................... 131

5.8 วดทพยวารวหาร 甘露寺 (กม โลว ย)) ................................................................. 132

5.9 วดบ าเพญจนพรต 永福寺 (ยง ฮก ย) ................................................................. 134

ญ

5.10 วดบรมราชากาญจนาภเษกอนสรณ คณะสงฆจนนกายรงสรรค 普頌皇恩寺 (โผว สง ฮวง อง ย) ............................................................................................................ 135

5.11 วดเมตตาธรรมโพธญาณ 慈悲山菩提寺 (ฉอ ปย ซว ผ ท ย) ...................... 139

5.12 วดจนประชาสโมสร 龙福寺 (เลง ฮก ย) ........................................................... 139

5.13 วดมงกรบปผาราม 龙华寺 (เลง ฮว ย) .............................................................. 140

5.14 วดเลงจวเจงเสย 灵鷲精舍 (เลง จว เจง เสย) ................................................. 142

5.15 วดพทธคณ 佛恩寺 (ฮก อง ย) ......................................................................... 142

5.16 ส านกสงฆสธรรม 玄宗精舍 (เหยง จง เจง เสย) .............................................. 143

5.17 ส านกสงฆกวงเมงเจงเสย 光明精舍 (กวง เมง เจง เสย) ................................... 145

5.18 ส านกสงฆกกฮงเนยมฮกลม 觉园念佛林 (กก ฮง เนยม ฮก ลม) .................... 145

6. อาจารยวงศของคณะสงฆจนนกาย ......................................................................................... 146

6.1 สายอาจารยวงศของนกายฌาน (禅宗) ในประเทศจน ............................................ 147

6.2 บรพาจารยนกายฌาน สาขาหลนจ ในประเทศไทย ...................................................... 149

บทท 4 การบรหารจดการศกษาของคณะสงฆจนนกายในอดต........................................................ 155

1. การบรหารจดการศกษาของพระพทธศาสนา ......................................................................... 155

2. การศกษาของพระพทธศาสนาหลงพทธปรนพพาน ............................................................... 159

2.1 ระบบการศกษาแบบเถรวาท ........................................................................................ 159

2.2 ระบบการศกษาแบบมหายาน ....................................................................................... 159

2.3 ระบบการศกษาแบบตนตระ ......................................................................................... 160

3. การบรหารจดการศกษาของวดจนในอดต .............................................................................. 161

4. การบรหารจดการศกษาของคณะสงฆจนนกายในยคกอตง (พ.ศ. 2414 – 2479) ................. 162

4.1 การใหความรวมมอทางการศกษา ................................................................................ 163

4.2 กระบวนการพระปรยตศกษา ....................................................................................... 164

ฎ

5. การบรหารจดการศกษาในยคปฏรปฟนฟ (พ.ศ. 2479 - 2529) ........................................... 164

5.1 ส านกสงฆหลบฟา (立化精舍 หลบ หวย เจง เสย) ............................................. 164

5.2 การกอตงโรงเรยนสงฆปรยตศกษาในคณะสงฆจนนกาย (僧伽学苑) (เจง เกย หก อวง) .......................................................................................................................... 167

บทท 5 การบรหารจดการศกษาของคณะสงฆจนนกายในปจจบน .................................................. 169

1. ก าเนดการบรหารจดการศกษาของ โรงเรยนพระปรยตธรรม แผนกสามญศกษา .................. 169

2. กฎหมาย ระเบยบ ทเกยวของ ................................................................................................ 173

3. ความเปนมาของโรงเรยนพระปรยตธรรม แผนกสามญศกษา กลมท 13 ............................... 173

4. ประวตสงเขปโรงเรยนพระปรยตธรรม แผนกสามญศกษา กลมท 13 ................................... 177

4.1 โรงเรยนมงกรกมลาวาสวทยาลย (龙莲中学) (เลง เนย ตง ฮก) ......................... 177

4.2 โรงเรยนวดหมนพทธวทยา (万佛慈恩寺中学) (บวง ฮก ฉอ อง ย ตง ฮก) ..... 178

4.3 โรงเรยนโพธทตราชวทยาลย (普德寺中学) (โผว เตก ย ตง ฮก) ...................... 179

บทท 6 แนวโนมการบรหารจดการศกษาของคณะสงฆจนนกายในอนาคต ..................................... 181

1. โครงการความรวมมอทางวชาการกบมหาวทยาลยราชภฏสวนสนนทา ................................. 181

2. โครงการความรวมมอทางวชาการกบสถาบนสนบสนนการเรยนภาษาจนส าหรบชาวตางชาต (Hanban) มหาวทยาลยแมฟาหลวง ................................................................................... 182

3. โครงการจดตงสถาบนอดมศกษาของคณะสงฆจนนกาย ........................................................ 182

4. โครงการสงเสรมบรรพชตในคณะสงฆจนนกายในการศกษาตอในระดบปรญญาเอก ............ 188

5. โครงการจดตงศนยการศกษาภาษาและวฒนธรรมจน ........................................................... 188

6. โครงการจดตงโรงเรยนการกศลในพระพทธศาสนาของคณะสงฆจนนกาย ............................ 189

7. โครงการจดตงสถาบนวจยพระพทธศาสนานานาชาต ของคณะสงฆจนนกาย ....................... 189

บทท 7 สรปผลการวจย อภปรายผลและขอเสนอแนะ ................................................................... 190

สรปผลการวจย ........................................................................................................................... 190

อภปรายผลการวจย .................................................................................................................... 193

ฏ

ขอเสนอแนะในการวจย .............................................................................................................. 196

ขอเสนอแนะทวไป ............................................................................................................... 196

ขอเสนอแนะในการวจยครงตอไป ........................................................................................ 197

รายการอางอง .................................................................................................................................. 198

ภาคผนวก ........................................................................................................................................ 211

หนงสอขอสมภาษณงานวจย ....................................................................................................... 212

รายชอและประวตสงเขปผทรงคณวฒทใหสมภาษณงานวจย ..................................................... 215

ประวตผเขยน .................................................................................................................................. 220

ฐ

สารบญแผนภม

หนา แผนภมท 1 กรอบแนวคดทใชในการวจย ................................................................................. 9

แผนภมท 2 แสดงวธด าเนนการวจย ......................................................................................... 11

แผนภมท 3 ระเบยบการปกครองคณะสงฆจนนกาย แสดงคณะกรรมการสงฆจนนกาย .......... 123

แผนภมท 4 ระเบยบการปกครองคณะสงฆจนนกาย แสดงต าแหนงทางการปกครองสงฆ จนนกาย ................................................................................................................ 124

ฑ

สารบญแผนภาพ

หนา แผนภาพท 1 พระอาจารยจนวงสสมาธวตร (สกเหง) เจาคณะใหญจนนกาย รปท 1

อดตเจาอาวาส วดมงกรกมลาวาส รปท 1 พ.ศ. 2414 – 2431 ........................ 99

แผนภาพท 2 พระอาจารยจนวงสสมาธวตร (กวยหงอ) เจาคณะใหญจนนกาย รปท 2 อดตเจาอาวาสวดมงกรกมลาวาส รปท 2 พ.ศ. 2431 – 2463 ......................... 101

แผนภาพท 3 พดยศประจ าต าแหนงเจาคณะใหญจนนกายเลมเดม กอนการปรบปรงใหม ในรชกาลท 9 ...................................................................................................... 103

แผนภาพท 4 พระอาจารยฮวบจง (ฟกยน) อดตเจาอาวาสวดมงกรกมลาวาส รปท 4 พ.ศ. 2475 - 2483 ............................................................................................. 104

แผนภาพท 5 พระอาจารยจนวงสสมาธวตร (ยงปง) อดตเจาคณะใหญจนนกาย รปท 4 อดตเจาอาวาสวดมงกรกมลาวาส รปท 5 พ.ศ. 2486 - 2491 .......................... 106

แผนภาพท 6 พระอาจารยจนวงสสมาธวตร (เซยงหง) อดตเจาคณะใหญจนนกาย รปท 5 อดตเจาอาวาสวดมงกรกมลาวาส รปท 6 พ.ศ. 2491 – 2497 ......................... 107

แผนภาพท 7 พระมหาคณาจารยจนธรรมสมาธวตร (โพธแจง) อดตเจาคณะใหญจนนกาย รปท 6 อดตเจาอาวาสวดมงกรกมลาวาส รปท 7 พ.ศ. 2497 – 2529 ............. 109

แผนภาพท 8 พระมหาคณาจารยจนธรรมสมาธวตร (เยนเตก) เจาคณะใหญจนนกายรปท 7 เจาอาวาสวดโพธแมนคณาราม รปท 2 ด ารงต าแหนงเจาคณะใหญจนนกาย พ.ศ. 2530 - ปจจบน .......................................................................................... 113

แผนภาพท 9 พระคณาจารยจนธรรมปญญาจรยาภรณ (เยนเชยว) อดตรองเจาคณะใหญ จนนกาย เจาอาวาสวดมงกรกมลาวาส (เลงเนยย) รปท 9 รกษาการ เจาอาวาสวดบรมราชากาญจนาภเษกอนสรณ (ปฐมบรพาจารยผสถาปนาวด) . 118

แผนภาพท 10 ล าดบสายอาจารยวงศคณะสงฆจนนกายในประเทศไทย ................................... 154

1

บทท 1 บทน า

การศกษาเปนเรองใหญและส าคญยงของมนษย คนเราเมอเกดมากไดรบการสงสอน

จากบดามารดา อนเปนความรเบองตน เมอเจรญเตบใหญขน กเปนหนาทของครและอาจารยสงสอน ใหไดรบวชาความรสง และอบรมจตใจใหพรอมดวยคณธรรม เพอจะไดเปนพลเมองทดของชาตสบไป1

“การศกษา” คอ กระบวนการเรยนรเพอความเจรญงอกงามของบคคลและสงคม โดยการถายทอดความร การฝก การอบรม การสบสานทางวฒนธรรม การสรางสรรคจรรโลงความกาวหนาทางวชาการ การสรางองคความรอนเกดจากการจดสภาพแวดลอมสงคมการเรยนรและปจจยเกอหนนใหบคคลเรยนรอยางตอเนองตลอดชวต2 ทงยงตองพฒนาผเรยนใหมคณธรรมและมศลธรรม เพอใหเกด ความรมเยนแกชวตในสงคม ความมงหมายของการศกษาจงควรใหความส าคญเกยวกบความมอสระ ครอบคลมทงบคลากรทางการศกษาและผเรยน ซงการศกษานนไมเพยงแตสนสดลงเมอออกจาก หองเรยนแลวเทานน แตการศกษาของแตละคนนนจะตองด าเนนไปตลอดชวต3 และสามารถพฒนาผเรยนใหมสตปญญาด มกเลสนอยลง พฒนาสงคม คอใหสงคมอยดวยกนอยางมความสข พฒนา การเรยนรคอ ตองเปนการพฒนาวธการคดใหเปนการบรณาการสงทการศกษาของสงคม โดยการ น าหลกธรรมทางพทธปรชญามาบรณาการเตมเตมสวนทขาดแกการศกษา อกประการหนงการศกษา ยงเปนเครองมอของการพฒนาความร ความคด ความประพฤต เจตคต คานยม และคณธรรม ของบคคล การศกษาจงไมใชการกระท าหรอกจกรรมทสนสดในตวเอง แตเปนเครองมอทน าไปสจดหมายบางประการ ในความหมายนจงเกยวของกบการพฒนาวชาความรทงในทางวชาการ (ทฤษฎ) และในทางธรรม (ปฏบต) หมายความวาการศกษาจะตองใชหลกแหงวชาการทจะชวยใหแนวทาง การปฏบตบรรลผล และใหความรแหงการปฏบต อนไดแก การฝกฝนปฏบตวชาการในความเปนจรงเพอใหเกดความเชยวชาญและช านาญ นอกจากนความหมายของการศกษาในอกดานหนง

1 พระบรมราโชวาทของพระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดช บรมนาถบพตร

ในพธพระราชทานปรญญาบตรแกบณฑตวทยาลยวชาการศกษา ประสานมตร 13 ธนวาคม 2505, เขาถงเมอ 26 กนยายน 2560, เขาถงไดจาก http://sites.google.com.

2 ส านกงานคณะกรรมการการศกษาแหงชาต, พระราชบญญตการศกษาแหงชาต พ.ศ. 2542 ทแกไขเพมเตม (ฉบบท 2) (กรงเทพฯ: องคกรรบสงสนคาและพสดภณฑ, 2553), 3.

3 สาโรช บวศร, การศกษา ปรชญาการศกษา ประชาธปไตย และจรยธรรม, เขาถงเมอ 26 กนยายน 2560, เขาถงไดจาก http://uc.thailis.or.th/Catalog/BibItem.aspx?BibID=b00541430.

2

ซงมความส าคญไมนอยไปกวาความรเชงวชาการและการปฏบตวชาการนนคอ การศกษาทางธรรมเพอปลกฝงคณธรรม ศลธรรม ตลอดจนคณสมบตตาง ๆ เพอเปนเครองก ากบความคดและ ความประพฤตใหการใชวชาความรเพอประโยชนในทางทดตอทงตนเองและสวนรวมคอประเทศชาต การศกษาจงจะตองเขาใจความหมายของการศกษาควบคกบจดหมายของการศกษา ถาจะกลาว ใหชดเจนคอ การศกษาจะมความหมายทไมถกตอง ถาไมน าไปสจดหมายทดงามตอตนเองและ ประเทศชาตโดยสวนรวม4

การศกษาเปนกระบวนการเรยนรทส าคญในการพฒนาทรพยากรมนษย ใหมศกยภาพ ในทก ๆ ดาน การน าหลกค าสอนของศาสนามาประยกตใชในการศกษาจงมความส าคญอยางยง การบรหารการศกษาของไทยจงม “ศาสนา” เปนหลกการทส าคญ ประเทศไทยเปนทรวมของศาสนาตาง ๆ ไดแก ศาสนาพทธ ศาสนาอสลาม ศาสนาครสต ศาสนาพราหมณ - ฮนด ขงจอ เตา ซกข หรอ แมกระทงความเชอดงเดมทเกยวกบการนบถอผสางเทวดา การบชาบรรพบรษและความเชอ เรองไสยศาสตรกตาม ถงอยางนนกดไมปรากฏวาในระยะเวลายาวนานของการเปนชาตไทย ความขดแยงทางศาสนาจะเกดขนและขยายตวลกลามจนเกนความสามารถในการแกไขของคนในชาต ท เปนเชนนอาจเกดเนองมาจากการทพระมหากษตรย ไทย ทรงเปนเอกอครศาสนปถมภ ททรงเกอหนน อถมภใหความสงเคราะหแกศาสนาและศาสนกชนทวไปอยางเสมอภาค รวมทงคนไทยเองกด ารงตนอยในความเปนผปราศจากวหงสา ดวยการไมเบยดเบยนซงกนและกน ดงนนความเชอและหลกค าสอนในศาสนาตาง ๆ จงสามารถเผยแผและไดรบการยอมรบจากประชาชนคนไทยอยางเสร จนมการยอมรบกนโดยทวไป5 การศกษาและศาสนาท าใหมนษยมความเปน “มนษย” ทสมบรณ คอมความรความสามารถและมความดควบค จงจะเปนเครองมอในการพฒนาตนเอง สงคม และประเทศชาตได โดยเฉพาะอยางยงในบรบทสงคมไทยซงมความหลากหลายทางวฒนธรรม เชอชาต และศาสนา หนงในกระบวนส าคญทมงสรางปญญา ขดเกลามนษยใหพนทางอบาย มงส ความดความเจรญนนคอ “ศาสนา” อนเปนมหาสมทรแหงองคความรและหลกการเปนมนษยทด ตามอดมคต ศาสนาจงมบทบาทมากตอการศกษาและปฏบตเพอใหบรรลถงจดมงหมายสงสด

4 พระบรมราโชวาทของพระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดช บรมนาถบพตร

ในพธพระราชทานปรญญาบตรแกบณฑตสถาบนเทคโนโลยราชมงคล 19 กรกฎาคม 2533, เขาถงเมอ 3 พฤษภาคม 2560, เขาถงไดจาก, https//web.ku.ac.th/king72/2542.08 main 5 . htm

5 ชยพล เพชรพมล , “ทฤษฎบารม .” (วทยานพนธปรญญาปรชญาดษฎบณฑต. สาขาวชาการบรหารการศกษา ภาควชาการบรหารการศกษา มหาวทยาลยศลปากร, 2556), 324.

3

พระพทธศาสนามอทธพลตอวถช วต เจตคต คานยม และศลปวฒนธรรม 6 จากหลกฐาน ทางประวตศาสตรท าใหทราบวา นอกจากพระพทธศาสนาจะมความส าคญในฐานะศนยรวม จตวญญาณ รากเหงาแหงคณธรรมจรยธรรมและศลธรรมแลว ยงเปนเสาหลกในการบรหาร จดการศกษาสรางภมปญญาในกบคนในชาต กระบวนการบรหารจดการศกษาของพระพทธศาสนา จงเปนสงส าคญทจะท าใหมนษยเรยนร เขาใจ และอยรวมกนดวยความสนตสข7

เมอพจารณาจากความขางตน ท าใหทราบวาพระพทธศาสนามบทบาทส าคญตอการบรหาร จดการศกษา ทงยงเปนคลงแหงภมปญญาในศาสตรตาง ๆ และด ารงไวซงอตลกษณความเปนชาต8 ในประเทศไทยนอกจากจะนบถอพระพทธศาสนานกายเถรวาทเปนสวนใหญแลว กยงปรากฏ มพระพทธศาสนามหายาน อนเปนนกายทบรรพชตจน-ญวน และพทธบรษทจนผเดนทางเขามา พงพระบรมโพธสมภาร น าเขามาเผยแผในไทยจนเปนทเคารพศรทธาและเจรญรงเรองตามล าดบ หลกฐานทางประวตศาสตรในสมยกรงธนบร และตนกรงรตนโกสนทรพบวา เรมแรกนน พระพทธศาสนามหายานเขามาเผยแผโดยบรรพชตญวนและชาวญวนทอพยพตามองเชยงสอ พระราชนดดาของเจาเมองเว9 ในรชสมยพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว สมพนธไมตร และความรวมมอทางการคาระหวางสยามกบจนนบวนยงเจรญมากขน กเปนเหตท าใหมชาวจนเดนทางเขามาพ านกอาศยเพอท าการคาในสยามกอใหความเจรญมนคงในดานเศรษฐกจเปนอนมาก การเขามาของชาวจนไดกอตวเปนชมชนใหญในบรเวณส าเพง เยาวราช และถนนเจรญกรง ชาวจนไดน ารปแบบวถชวตศลปวฒนธรรม และความเชอในพระพทธศาสนามหายานแบบจนเขามาดวย ดงปรากฏการสรางอาราม ศาลเจาจน ตามคตความเชอแบบพทธผสมผสานเตาเปนทยดเหนยวจตใจ10 ตอมาในรชสมยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว มคณะบรรพชตจนเดนทางเขามาในสยามเพอเผยแผพระพทธศาสนานกายมหายาน เมอบรรพชตมากขน จงเปนการสมควรทจะตองม

6 สมภาษณ, ศาสตราจารย ดร. ประเสรฐ ณ นคร, อดตนายกราชบณฑตยสภา,

21 มนาคม 2559. 7 สทธพงษ ศรวชย, ภาวะผน าของผบรหารการศกษาตามหลกพระพทธศาสนา,

เขาถงเมอ 30 ก.ย 60, เขาถงไดจาก http://kmutt.ac.th/jif/public_html. 8 สมภาษณ, ดร. เฉลยว ยาจนทร, ผอ านวยการโรงเรยนบางบวทอง, 19 สงหาคม 2559. 9 คณะสงฆ อน มน กาย , ต านานพระอนมน กาย (พระญวน) พระนพนธ ใน

สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยาด ารงราชานภาพ อนสรณพธกงเตกหลวง พระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดช บรมนาถบพตร (กรงเทพฯ: อมรนทรพรนตง, 2560), 1-2.

10 สภางค จนทวานช และคณะ , ส าเพง ประวตศาสตรชมชนจนในกรงเทพฯ (กรงเทพฯ: ศนยจนศกษา สถาบนเอเชยศกษา จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2549), 4.

4

ศาสนถานอนถกตองตามพระธรรมวนยและจารตของนกาย เพอการบรหารกจการดานพระศาสนาและเปนทเจรญศรทธายกระดบจตใจชาวจนในสยาม ใหตงมนในศลธรรมตามคตมหายานทชาวจน นบถอ โดยในป พ.ศ. 2414 จงทรงพระกรณาโปรดพระราชทานทดนบรเวณถนนเจรญกรง เพอใหกอสรางสงฆารามจนนกายแหงแรกของสยามนนคอ วดมงกรกมลาวาส (เลงเนยย) และทรงพระกรณาโปรดสถาปนาคณะสงฆจนนกายขน เปนการเปดหนาประวตศาสตรคณะสงฆจนนกายนบแตนนมา ซงนอกจากบทบาทศนยรวมจตศรทธาของชาวจนแลว คณะสงฆจนนกายกไดเรมตนบทบาทส าคญ ในการสรางความเจรญและวทยาการทางสงคม ศลปวฒนธรรม และการศกษา11 โดยเฉพาะอยางยงดานบรหารการศกษา นบเปนหนาทของวดในพระพทธศาสนาทจะตองมการจดตงส านกเรยน เพอประสทธประสาทวชาความรแขนงตาง ๆ แกบรรพชตและคฤหสถ วดในคณะสงฆจนนกาย จงมประวตศาสตรคกบวถชวตชาวจนในสยาม และววฒนาการการบรหารจดการศกษามาชานาน12

ความเปนมาและความส าคญของปญหา

ความสมพนธระหวางไทย-จนมมายาวนานกวาหนงพนป เรมตนตงแตพอคาชาวจน ยคบกเบกทเขามามบทบาทส าคญ จนในชวงศตวรรษท 17 การคาขายทางเรออยในความควบคม ของชาวจนเปนหลก ลวงมาถงสมยกรงธนบร การคาขายของชาวจนกมความโดดเดนมากเชนเดยวกน จนถงรชสมยพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราช รชกาลท 1 กทรงสนบสนน การท าธรกจเหลาน และทรงตอนรบชาวจนอพยพซงมสวนส าคญในการพฒนาเศรษฐกจทองถน ตอมาในรชสมย พระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย รชกาลท 2 ทรงสบทอดในการสนบสนนกจกรรมการคาของชาวจนอยางตอเนอง ซงไดชวยพฒนาความสมพนธดานการคาของไทย - จนใหยงมนคงและยงยนขน13 โดยเฉพาะในรชสมยพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว รชกาลท 3 เปนยคทคนจนเดนทางหลงไหลเขามาสราชอาณาจกรของไทยเปนจ านวนมาก14 ชาวจนทอพยพเขามาแยกยายกนไปอาศยอยตามทองทตาง ๆ โดยแบงไปตามเผาพนธของตนเองเปนหลก ชนชาวเตยจว

(潮州) หรอแตจว ประกอบดวยผคนจาก 6 เมองคอ เตยอน (潮安) เตยเอย (潮阳)

11 วดมงกรกมลาวาส, มหามงคลานสรณ (กรงเทพฯ: มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, 2536), 9. 12 โรงเรยนมงกรกมลาวาสวทยาลย, มงกรกสาร (กรงเทพฯ: ดานสทธาการพมพ, 2551), 50. 13 สมภาษณ, ผชวยศาสตราจารย ดร. จฬศพงศ จฬารตน, หวหนาภาควชาประวตศาสตร

จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 23 กรกฎาคม 2560. 14 G William Skinner (สกนเนอร), Chinese Society in Thailand สงคมจนในไทย,

แปลโดย พรรณ ฉตรพลรกษ และคณะ (กรงเทพฯ: มลนธโตโยตา มลนธโครงการต าราสงคมศาสตรและมานษยวทยา, 2529), 1-2

5

เทงไฮ (澄海) โผวเลง (普宁) กกเอย (揭阳) เหยยวเพง (饶平) ซงเปนเมองทตงอยรมทะเล

และเลยบปากแมน า ชาวกวางตง (广东) มาจากกงจว (广州) ชาวฮกเกยน (福建) มาจาก

เมองทาแหมง (厦门) โดยมชาวจวจว (泉州) และ เจยงจว (漳州) เปนสวนมาก สวนชาวจน

ฮากกา (客家) ไมไดมาจากภมภาคทเปนปกแผนนก แตมาจากมณฑลทกระจดกระจายอย

ทางตอนใตของจน ชนชาวไหหล า (海南) เปนประชากรสวนใหญของมณฑลฮกเก ยน

ทางตะวนออกเฉยงเหนอของเกาะไหหล า ชอเมองบงเชยง (文昌) และฉงซว (崇山) กลาวไดวา

ชาวจนสวนใหญนนเปนชาวแตจว (潮州) ตามมาดวยฮกเกยน (福建) ไหหล า (海南) กวางตง

(广府) ขณะทชาวฮากกา (客家) มจ านวนนอยทสด15 ในสมยกรงสโขทย พอคาชาวจนเดนทางเขามาคาขายในแผนดนสยามมากมาย แตมจ านวน

ไมมากนกทตงหลกแหลงอาศยอยเปนการถาวร อยางไรกด ในสมยกรงศรอยธยา จ านวนชาวจนอพยพไดเพมจ านวนขน ชวยใหธรกจการคาในราชอาณาจกร เพมขนเปนเงาตามตว การสนบสนนพอคาและนกธรกจชาวจนในสยามไดกลายเปนนโยบายทส าคญยงในสมยกรงธนบร ทงนรวมถงการให สทธพเศษแกชาวจนแตจวดวย เมอมการเปลยนเมองหลวงจากกรงธนบรมาเปนกรงเทพมหานครนน ชาวจนอพยพทวจ านวนเพมมากขน เนองจากประเทศไทยตองการทกษะเชงพาณชยทชาวจนมอย จงไดรบอนญาตใหท าธรกจอยางเสร และทส าคญยงไดรบการยกเวนการจายภาษคาแรงงานดวย ตอมาในสมยพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย ชาวจนจงตองจายภาษคาแรง จนกระทง ถกยกเลกไปในรชสมยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว พอคาชาวจนทอาศยอย ในประเทศไทย ไดน ามาซงความคด วถชวต ศลปะและความรดานตาง ๆ ทชวยเพมสสนและพลง ความตนตวใหกบสงคมไทย16 ชาวจนโพนทะเลเหลานเปนคนขยนและยดมนอยกบปณธานความตงใจในการเรมตนและพฒนาธรกจของตนเองใหเฟองฟเสมอ ในชวงรชสมยของพระมหากษตรย แหงราชวงศจกรนน ไดพระราชทานประโยชนโภชผล พรอมนโยบายพเศษทเออแกพอคาชาวจน เปนอยางมาก คนไทยเองกมไดตอตานชาวจน กลบใหสทธซงเทาเทยมกบคนไทยในการท าอาชพคาขาย เกษตรกรรม ตอเรอและการเดนเรอดวยซ า เหนอสงอนใดคอ พอคาชาวจนไดรบสทธพเศษ ในการเดนทางเขาออกประเทศสยามอยางเสร อนเปนอภสทธทพอคาจากชาตอนไมไดรบเลย ส าหรบผอพยพชาวจน เสนหของสยามไมไดอยทภมประเทศ ภมอากาศ สภาพความเปนอย จตใจ

15 Bisalputra & Kee, A history of the Thai-Chinese (Edition Didier millet pte

Ltd, 2007), 14-15. 16 ส พลายนอย, “คนจนครงสรางกรง” เสนทางเศรษฐกจฉบบพเศษ คนจน 200 ป

ภายใตพระบรมโพธสมภาร ภาค 2 (กรงเทพฯ: สหมตรการพมพ, 2530), 27-29.

6

วถชวต ศาสนา วฒนธรรมทคลายคลงกนเทานน แตอยทคนไทยปฏบตตอเขาดวยความอบอน และมน าใสใจจรงตอกน พระมหากษตรยไทยทกพระองคทรงปฏบตตอชาวจนและผทมาพง พระบรมโพธสมภาร ไมตางกบททรงปฏบตตอชนชาวไทยดวยกนเลย17 ดงเชนในพงศาวดารไทยไดบนทกวา ในป พ.ศ. 2316 เกดกบฏขนทเมองเว ราชธานของญวน พวกกบฏรกเขามาชงเมองเว ไดท าลายบานเมองและฆาฟนพลเมองรวมทงเชอพระวงศเปนอนมาก พวกราชวงศและพลเมอง ของญวนสวนทรอดตาย ตางพากนกระจดกระจายหลบหนภยนตรายกนไปคนละทศละทาง เมอ พ.ศ. 2319 มกลมพวกญวนขององเชยงซนเขามาพงพระบรมโพธสมภารสมเดจพระเจาตากสนมหาราช ในคณะนนนอกจากจะมเชอพระวงศ ขาราชบรพาร ไพรฟาประชาชนชาวอนนมแลว ยงมพระสงฆญวนนบถอพระพทธศาสนามหายานเขามาดวย18 เปนทยอมรบกนในวงการนกวชาการทางศาสนาวา คณะสงฆมหายานตางประเทศทเขามาประดษฐานพระพทธศาสนามหายานในไทยเปนคณะแรกคอ คณะสงฆญวน19 ในครงนนเมอบรรพชตญวนมจ านวนมากประกอบกบเพอสรางขวญก าลงใจใหกบชาวญวนทเขามาพงพระบรมโพธสมภารพระเจากรงธนบร องเชยงซนจงไดกราบบงคมทลขอพระบรมราชานญาตสรางวดมหายานตามจารตญวน20 จากพงศาวดารไทยทไดกลาวขางตนจะเหนไดวาพระมหากษตรยทรงเปนศาสนปถมภกของชาวจนมาโดยตลอด อกทงเปนททราบกนดวา ชาวจนในสงคมไทยมบทบาทส าคญตอการพฒนาประเทศ การเขามาของชาวจนในไทยมสาเหตจาก ภาวะความอดอยากและสถานการณทางการเมองในจน รวมทงบรบททางสงคมและเศรษฐกจของไทย ตงแตพทธศตวรรษท 22 เปนตนมา เปนปจจยส าคญทท าใหชาวจนเดนทางเขามาในเมองไทย เปนระลอก ๆ อยางตอเนอง ชาวจนเหลานอาศยความร ความสามารถ และความช านาญสวนตว

17 องคการการศกษาวทยาศาสตรและวฒนธรรมแหงสหประชาชาต (UNESCO), ปกเกลา

ธรรมราชา สารคดเฉลมพระเกยรต พระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยในวโรกาสครบ 120 ป แหงวนพระบรมราชสมภพและเปนบคคลส าคญของโลก ประจ าป 2556, เขาถงเมอ 9 พฤศจกายน 2560, เขาถงไดจาก http://opac.vru.ac.th/BibDetail.aspx?bibno=8590481.

18 พระราชหตถเลขา ร.5 ศ8 พระสงฆและอาราม 4 พระตางเมองและตางคณะ รหสไมโครฟลม มร.5 ศ/33 ปกท 3 เรอง ยกพระญวนพระจนมาขนกระทรวงธรรมาธการ (13 – 21 สงหาคม 117), 1-8.

19 สมภาษณ, องสรภาณอนมพจน (พสษฐ เถยนบาว) ดร., เจาอาวาสวดธรรมปญญารามบางมวง สงกดคณะสงฆอนมนกาย.

20 คณะสงฆอนมน กาย , ต านานพระอนมน กาย (พระญวน) พระนพนธ ใน สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยาด ารงราชานภาพ อนสรณพธกงเตกหลวง พระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดช บรมนาถบพตร (กรงเทพฯ: อมรนทรพรนตง, 2560), 19.

7

เปนใบเบกทางทส าคญในการเขามามบทบาทในดานตาง ๆ บทบาททส าคญของชาวจนทมตอสงคมไทยมดวยกนหลายดานคอ ชาวจนเขามามบทบาทอยางสงตอเศรษฐกจของไทยในดานการคา ทงการคาภายในและการคากบตางประเทศ ซงการเขามามบทบาทดงกลาว กเพอแสวงหา ผลประโยชนทางเศรษฐกจเปนส าคญ แตในขณะเดยวกนกเปนการเพมพนรายไดใหกบราชส านกไทย เพอน าไปใชในการบรหารราชการแผนดนในดานตาง ๆ ในดานการเมองการปกครอง พบวา ชาวจน เขารบราชการเปนขนนางในกรมกองตาง ๆ ของไทย ชาวจนเหลานไดรบแตงตงใหด ารงต าแหนง ตาง ๆ ซงในบางกรณมฐานะเทยบเทากบชนชนปกครองของไทย21

ซงหากจะกลาวถงความส าคญดานศาสนานน กถอเปนเรองจ าเปนอยางยง ตอการเรยนร เขาใจมโนทศน แนวคด คตความเชอ คานยม ของกลมชาตพนธ ซงในแงมมดานคตความเชอ และศาสนา ชาวจนมการนบถอพระพทธศาสนามหายานมาชานาน ปรากฏหลกฐานการรบ เอาพระพทธศาสนานกายมหายานจากอนเดยสแผนดนจน ราวพทธศตวรรษท 6 ตรงกบสมยราชวงศฮนตะวนออก โดยพระราชศรทธาแหงจกรพรรดฮนหมงต 22 ซงถานบระยะเวลาการนบถอพระพทธศาสนาของจนจากเรมตนจวบจนปจจบนลวงเวลาเกอบ 2,000 ป นนหมายความวา ประเทศจนมการนบถอพระพทธศาสนานกายมหายานยาวนานกวาการนบประวตศาสตรชาตไทย แมกระทงชาวจนในสยามกลวนแลวแตนบถอพระพทธศาสนานกายมหายาน พรอมกบการบชา เทพเจาในศาสนาเตา และยดมนปฏบตตามค าสอนในลทธขงจอ23 ในประการนเอง พระบาทสมเดจ พระจลจอมเกลาเจาอยหว จงทรงมพระบรมราชวนจฉย ตามค ากราบบงคมทลของสมเดจเจาพระยาบรมมหาศรสรยวงศ (ชวง บนนาค) ผส าเรจราชการแทนพระองค (พ.ศ. 2411-2416) และ พระยาโชฎกราชเศรษฐ (เถยน โชตกเสถยร) เจากรมทาซาย เกยวกบความจ าเปนทจะใหชาวจน มทยดเหนยวจตใจ ครองตนดวยคณธรรม และศลธรรมตามหลกการทางพระพทธศาสนาของ คณะบรรพชตจนในสยาม จงทรงพระกรณาโปรดสถาปนาคณะสงฆจนนกายขนในป พ.ศ. 2414

21 ศภวรรณ ชวรตนวงศ, “บทบาทของชาวจนในเมองไทยในดานตาง ๆ ตงแตสมยอยธยา

ตอนปลายจนถงสมยรชกาลท 3 แหงกรงรตนโกสนทร พ.ศ. 2172-2394” (วทยานพนธอกษรศาสตร มหาบณฑต จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2540), 74-75.

22 ธนาคารกรงเทพ, พระพทธศาสนามหายาน งานฉลองสมโภชรชมงคลาภเษก พระบาทสมเดจพระเจาอยหว ภมพลอดลยเดช (กรงเทพฯ: ม.ป.ท., 2531), 302-303.

23 วดมงกรกมลาวาส, อนสรณ พลเอกหญง สมเดจพระเทพรตนราชสดาฯ สยามบรม ราชกมาร ทรงน าคณาจารยและนกเรยนนายรอย จปร. ทศนศกษาวดมงกรกมลาวาส (กรงเทพฯ: อมรนทรปรนตงและพบลชชง, 2545), 11-13.

8

นบแตนนมาจงเปนจดเรมตนประวตศาสตร บทบาทหนาทในฐานะองคกรทางพระพทธศาสนา ทไดกระท าคณานประโยชนตอสงคมไทยอกคณะหนง24

ผวจยในฐานะศาสนทายาทของคณะสงฆจนนกาย ไดค านงถงความส าคญดานประวตศาสตร และการบรหารจดการศกษาของคณะสงฆจนนกาย จงมปณธานทจะศกษาเพอทราบอยางลกซง อนจะกอเกดองคความรทเปนประโยชนตอการรวบรวมประวตศาสตร และการบรหารจดการศกษา องคความรทเกดขนจากการรวบรวมและศกษาน มมตทนาสนใจบนเสนขนานระหวางประวตศาสตรของคณะสงฆจนนกายกบหวงเวลาในหนาประวตศาสตรไทย-จน อกทงยงทราบถงววฒนาการบรหาร จดการศกษาดวย ซงสามารถน าไปตอยอดไดอยางถกตองบนพนฐานความจรง อนจะเปนประโยชนตอความเขาใจและพฒนาการบรหารจดการศกษาของคณะสงฆจนนกายของคณะสงฆอยางตระหนกร คณคา และสามารถขยายใหกวางขวาง วฒนาสถาพรสบไป วตถประสงคของการวจย

การวจยครงนมวตถประสงคของการวจย ดงน เพอทราบการบรหารจดการศกษาของคณะสงฆจนนกาย

ขอค าถามของการวจย

เพอเปนแนวทางในการหาค าตอบการวจย ผวจยไดก าหนดขอค าถามการวจยไว ดงน การบรหารจดการศกษาของคณะสงฆจนนกายเปนอยางไร

กรอบแนวคดในการวจย

การศกษาเรอง “การบรหารจดการศกษาของคณะสงฆจนนกาย” วตถประสงคเพอทราบ การบรหารจดการศกษาของคณะสงฆจนนกาย มกรอบแนวคดในการวจยแบงเปน 4 สวน ดงน 1) เอกสารและงานวจยท เกยวของ ไดแก พระพทธศาสนามหายาน ประวตศาสตรไทย-จน ประวตศาสตรคณะสงฆจนนกาย และงานวจยการศกษาคณะสงฆ 2) วธทางประวตศาสตร และ การบรหารจดการศกษา 3) ขอมลจากการสมภาษณ ไดแก พระราชาคณะจนนกายผทรงคณวฒ ดานจนวทยา ผทรงคณวฒดานประวตศาสตร ผทรงคณวฒพระพทธศาสนา ผทรงคณวฒ ดานบรหารการศกษา 4) ววฒนาการการบรหารจดการศกษาของคณะสงฆจนนกาย ดงแสดงในแผนภมท 1

24 ณฐวฒ สทธสงคราม, สมเดจเจาพระยาบรมมหาศรสรยวงศ อครมหาเสนาบด เลม 2

ผส าเรจราชการแผนดนในรชการท 5 (กรงเทพฯ: แพรพทยา, 2505), 81-83.

9

แผนภมท 1 กรอบแนวคดทใชในการวจย วธการด าเนนการวจย

ส าหรบรายละเอยดของวธการด าเนนการวจยมดงตอไปน คอ 1. ศกษาจากเอกสาร (Documenttary Reserch) ไดแก

1.1 ศกษาเอกสารและงานวจยท เกยวของ ไดแก พระพทธศาสนามหายาน ประวตศาสตรไทย-จน ประวตศาสตรคณะสงฆจนนกาย และงานวจยการศกษาคณะสงฆ

1.2 ศกษาเอกสารวธทางประวตศาสตร และการบรหารจดการศกษา 1.3 ศกษาเอกสารววฒนาการการบรหารจดการศกษาของคณะสงฆจนนกาย

2. การสมภาษณ ไดแก พระราชาคณะจนนกาย จ านวน 12 รป อกทงผทรงคณวฒ ดานตาง ๆ ทเกยวของกบการวจย จ านวนรวม 17 ทาน ซงประกอบดวย ดานสหวทยาการ จ านวน 1 ทาน ดานจนวทยา จ านวน 5 ทาน ดานประวตศาสตร จ านวน 4 ทาน ดานพระพทธศาสนา จ านวน 3 ทาน และดานบรหารการศกษา จ านวน 4 ทาน รวมการสมภาษณทงหมด 29 ทาน

เอกสารและงานวจยทเกยวของ

- พระพทธศาสนามหายาน

- ประวตศาสตรไทย-จน - ประวตคณะสงฆจนนกาย - งานวจยการศกษาคณะสงฆ

วธทางประวตศาสตร การบรหารจดการศกษา

ววฒนาการ

การบรหารจดการศกษา

ของคณะสงฆจนนกาย

ขอมลการสมภาษณ - พระราชาคณะจนนกาย

- ผทรงคณวฒดานสหวทยาการ - ผทรงคณวฒดานจนวทยา - ผทรงคณวฒดานประวตศาสตร - ผทรงคณวฒพระพทธศาสนา - ผทรงคณวฒดานบรหารการศกษา

การบรหาร จดการศกษาของ คณะสงฆจนนกาย

10

3. การเกบรวบรวมขอมล ผวจยใชวธเกบรวบรวมขอมลรวม 5 วธ คอ การศกษา ประวตศาสตร การวเคราะหเอกสาร การศกษาหลกฐานหรอขอมลทมอยตามสภาพปกต การสงเกต แบบมสวนรวม และการสมภาษณ

4. การตรวจสอบขอมล และการวเคราะหขอมล ผวจยท าการตรวจสอบขอมลแบบสามเสา (Triangulation) ไดแก การตรวจสอบขอมลจากหลกฐานทางประวตศาสตร การตรวจสอบขอมลจาก เอกสาร การตรวจสอบขอมลจากผวจย คอ การสมภาษณ จากนนจะท าการวเคราะหดวยวธวเคราะห เนอหา (Content Analysis) และวธวเคราะหขอมลแบบสรางขอสรปซงแบงออกเปนวธยอย ๆ 3 วธ คอ 1) การวเคราะหแบบอปนย (Analytic Induction) 2) การวเคราะหโดยการจ าแนกชนดของขอมล Typological Analysis) และ 3) การวเคราะหโดยการเปรยบเทยบขอมล (Constant Comparison) แลวน าเสนอโดยวธพรรณนา (Description) และพรรณนาวเคราะห (Analytical Description)

5. การสรปและน าเสนอผลการวจย การสรปและน าเสนอผลการวจยในครงน เปนการวจยเชงประวตศาสตรเพอทราบ

การบรหารจดการศกษาของคณะสงฆจนนกาย ไดท าการศกษาดวยวธการวจยเชงประวตศาสตร แบงออกเปน 7 บทไดแก บทท 1 บทน า, บทท 2 พระพทธศาสนามหายานและประวตศาสตรชาวจน ในไทย, บทท 3 คณะสงฆจนนกาย, บทท 4 การบรหารจดการศกษาของคณะสงฆจนนกายในอดต บทท 5 การบรหารจดการศกษาของคณะสงฆจนนกายในปจจบน, บทท 6 แนวโนมการบรหาร จดการศกษาของคณะสงฆจนนกายในอนาคต และ บทท 7 สรปผลการวจย อภปรายผลและขอเสนอแนะ25 ทงนผวจยไดใชเวลาในการเกบรวบรวมขอมล การตรวจสอบขอมล การวเคราะหขอมล และการเขยนรายงานการน าเสนอผลการวจย รวมระยะเวลาท งสน 1 ป 8 เดอน ซงรายละเอยดของวธการด าเนนการวจย แสดงในแผนภมท 2

25 สมภาษณและปรกษาการวจย, ดร.ทวช แจมจ ารส, รองผอ านวยการโรงเรยนบานหมวทยา,

16 มนาคม 2562.

11

แผนภมท 2 แสดงวธด าเนนการวจย วธการด าเนนการวจยเชงประวตศาสตร

วธการด าเนนการวจย เรอง การบรหารจดการศกษาของคณะสงฆจนนกาย ไดแบง การศกษาคนควาออกไดเปน 2 สวนคอ 1 หลกการและทฤษฎในการด าเนนการวจยเชงประวตศาสตร 2. การปฏบตของผวจยในการด าเนนการวจย

การวจยคอกญแจส าคญของการศกษาประวตศาสตรส าหรบนสตนกศกษา การวจยเปน วชาทยากทสด และเรยกรองมากทสด แตกเสนอรางวลทดทสดในแงของความสนใ จ และ การฝกส าหรบวชาประวตศาสตรทงหมด งานวจยคอแหลงขอมลแหงความจรงแท แมวาความจรงแทคอประมาณการเทานน และเปนเนอหาซงทาทายความสนใจอยางลกซง อนเกดจากการวจยใหม ๆ แตโอกาสเพอการคนควาทางประวตศาสตรอยางมความหมายมเคยลดลงเลย26

การวจยเชงประวตศาสตร คอการการคนหารากฐานแหงความจรงทเกยวกบเรองราว ทางประวตศาสตรเพอการเขาใจรายละเอยดของประวตศาสตรนน ๆ ในสวนลก โดยการคนควาหา รากฐานจากอดตเกยวกบเรองราวนน ๆ มากลนกรอง จดระบบ ตความ และน าเสนอเรองราว ใหมความเดนชดมากทสด เทยงตรงทสดวาเกดอะไรขน อยางไร ท าไม เมอใด และทไหน ผลงาน ทเกดขนจากงานวจย จะไดมสวนชวยสรางความเจรญกาวหนาแกวงการประวตศาสตร โดยสวนรวม สามารถศกษาจาก หลกฐานตาง ๆ เชนบนทกหรอเอกสารอางองทเกยวของกบเรองราวนน ๆ รวมทง พยานหลกฐานท เปนวตถในรปรางทตางกนหรอเหมอนกนอกดวย ความรชนดน ไดมาจาก

26 ภารด มหาขนธ, คมอการท าวจยเชงประวตศาสตร (ชลบร: คณะมนษยศาสตรและ

สงคมศาสตร มหาวทยาลยบรพา, 2553), 63.

สรป

และน าเสนอ

ผลการวจย

จ านวน

7 บท

1. ศกษาเอกสารและงานวจยทเกยวของ

2. ศกษาเอกสารวธทางประวตศาสตรและการบรหารจดการศกษา

3. ขอมลการสมภาษณ 4. ศกษาววฒนาการ

การบรหารจดการศกษาของคณะสงฆจนนกาย

เกบ รวบรวม

ขอมล

ตรวจ

สอบ

ขอมล

วเคราะห

ขอมล

12

พยานหลกฐานเปนสวนใหญ จงท าใหเรยกการคนหาความรชนดนวา การคนหาความรโดยวธการ ทางประวตศาสตร27

1. หลกการและทฤษฎในการด าเนนการวจยเชงประวตศาสตร

1.1 ความหมายของการวจยเชงประวตศาสตร มผใหความหมายของการวจยเชงประวตศาสตร ไวหลายแนวทาง เชน พวงรตน ทวรตน28 กลาวถงการวจยเชงประวตศาสตรวา “การวจยเชงประวตศาสตร

เปนการวจยทใชระเบยบวธวจยทประยกตมาจากวธการทางวทยาศาสตร เพอศกษาขอเทจจรงของปรากฏการณเรองราวตาง ๆ ทเกดขนในอดต อนจะน าไปสความเขาใจในความสมพนธระหวางบคคล เหตการณ และสถานทของเรองนน ๆ ผลจากการวจยเชงประวตศาสตร จะน ามาสการเขาใจ ปรากฏการณในปจจบน รวมถงสามารถพยากรณปรากฏการณในอนาคตไดดวย”

ศภกจ วงศววฒนนกจ29 ใหความหมายการวจยเชงประวตศาสตร “เปนการวจยท มการคนควาหาขอมลหลกฐานและขอเทจจรงทผานมาแลวในอดต เพอมงอธบายความสมพนธ ของเหตการณตาง ๆ ในเชงเปนเหตเปนผล และมความเกยวของกบสถานการณทเกดขนในปจจบนและอนาคต”

จตราภา กณฑลบตร30 ใหความหมายวา “การวจยเชงประวตศาสตรเปนการวจย ทเกยวกบการคนหาขอเทจจรงในอดต แลวแปลความหมายของเหตการณในอดต และอธบายหรอบรรยายใหถกตองทสด เพอคนควาหาขอสรปทจะชวยใหเขาใจเหตการณในปจจบนและ สรางประโยชนตอสภาพปจจบน พรอมทงสามารถน ามาเปนขอมลทคาดการณ ในอนาคตได”

27 ภารด มหาขนธ, คมอการท าวจยเชงประวตศาสตร (ชลบร: คณะมนษยศาสตรและ

สงคมศาสตร มหาวทยาลยบรพา, 2553), 67. 28 พวงรตน ทวรตน, วธการวจยทางพฤตกรรมศาสตรและสงคมศาสตร (กรงเทพฯ:

ศนยหนงสอจฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2540), 20. 29 ศภกจ วงศววฒนนกจ , พจนานกรมศพทการวจยและสถต (DICTIONARY OF

RESEARCH AND STATISTICS) (กรงเทพฯ: จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2550), 10. 30 จตราภา กณฑลบตร, การวจยส าหรบนกวจยรนใหม (กรงเทพฯ: สหธรรมก, 2550), 15.

13

พ เกล และ อาร บรอก (Joyce P. Gall, M.D Gall, Water R. Borg) 31 ใหความหมาย การวจยเชงประวตศาสตรวา เปนกระบวนการคนหาขอมลอยางเปนระบบเพอตอบค าถามเกยวกบเหตการณในอดตทผานมา และเพออธบายถงสาเหต ความสมพนธของเหตการณตาง ๆ ในอดต

จากการศกษาคนควาความหมายทงหมดทกลาวมา อาจสรปไดวา การวจย เชงประวตศาสตร คอ วธแสวงหาขอเทจจรงตาง ๆ ทเกดขนในอดต ทงขอเทจจรงจากสงของตาง ๆ และเหตการณตาง ๆ ทผานมา โดยอาศยวธการทางวทยาศาสตร เพอรวบรวมขอมลในการตรวจสอบขอเทจจรง ตลอดจนเพอใหการสรปผลเปนไปอยางถกตองสมเหตสมผล และสามารถน าผลทได มาใชอธบายสภาพความเปนจรงในอดตทเปนระบบและมความเปนปรนยมากยงขน32

1.2 ลกษณะส าคญของการวจยเชงประวตศาสตร ลกษณะทส าคญของการวจยเชงประวตศาสตรมดงน 1) การวจยเชงประวตศาสตร พยายามอธบายเหตการณในอดตเพอประโยชน

ของการอธบายเหตการณ ในปจจบน และอาจใชท านายเหตการณ ในอนาคตได 2) การวจยเชงประวตศาสตร มกไมใชสถตในการวเคราะหขอมล แตใชวธการ

วพากษ วจารณขอมลเพอตความหมายขอมลแลวจงสรปผล 3) ลกษณะขอมลของการวจยเชงประวตศาสตร เปนหลกฐานตาง ๆ ทเกดขนในอดต

และขอมลสวนใหญจะไดมาจากแหลงขอมลทตยภมมากกวาจากแหลงขอมลปฐมภม 4) การวจยเชงประวตศาสตร เปนการวจยทใชเอกสารและหองสมดเปนแหลง

รวบรวมขอมลเปนสวนใหญ ดงนน จงอาจเรยกการวจยนอกอยางหนงวา การวจยเอกสาร (Documentary research) หรอ การวจยหองสมด (Library research)

5) การวจยเชงประวตศาสตร ผวจยไมสามารถสรางสถานการณขน เพอทดสอบผลการวจย

6) การวจยเชงประวตศาสตร ผวจยไมมสวนรวมในสถานการณทเกดขน เพยงแตน าเอาสงทเกดขนแลวมาวเคราะหเทานน

31 สวฒสน รกขนโท, การวจยคณภาพ (การวจยเชงประวตศาสตร) (อยธยา: มหาจฬา

ลงกรณราชวทยาลย, 2548), 11. 32 พรเพญ ฮนตระกล, ระเบยบวธวจยทางประวตศาสตร (นครปฐม : ภาควชา

ประวตศาสตร คณะอกษรศาสตร มหาวทยาลยศลปากร 2547) 63-65

14

7) หลกฐานตาง ๆ ทใชในการวจยเชงประวตศาสตรนน เกดขนเองตามเหตการณ ไมสามารถจดใหเปนไปตามจดประสงคของผวจยได33

1.3 ประเภทของการวจยเชงประวตศาสตร การวจยเชงประวตศาสตร แบงออกเปน 3 ประเภท คอ 1) การศกษารายกรณ (Case Studies) เปนการศกษาเพอคนควาหาความจรงของ

บคคล สถาบน หนวยงานใดหนวยงานหนง รวมทงเรองราวตาง ๆ โดยมงศกษาขอมลอยางลกซง ทกแงทกมม

2) การศกษาพฒนาการ (Developmental Studies) เปนการศกษาเพอด ความกาวหนาของการเปลยนแปลงของเหตการณอยางใดอยางหนงภายในชวงระยะเวลาทก าหนด โดยอาจศกษาเหตการณทงหมด หรอเพยงบางสวนของเหตการณหรอปรากฏการณทเกดขนในอดต

3) การศกษาการเปลยนแปลง การศกษาลกษณะน คลายคลงกบการศกษา พฒนาการแตเปนการเปรยบเทยบลกษณะการเปลยนแปลงในเรองราวหรอเหตการณในอดตกบ เหตการณในปจจบน เชน การเปลยนแปลงเปาหมายของการศกษา โดยในอดตตองการเตรยมคน เขารบราชการ แตปจจบนเปนการเตรยมคนเขาประกอบอาชพตาง ๆ หลายอาชพ ไมเฉพาะแตการ เขารบราชการเทานน34

1.4 ความมงหมายของการวจยเชงประวตศาสตร 1) เพอคนหาขอเทจจรงของเหตการณหรอปรากฏการณทเกดขนในอดต เพอให

เกดความกระจางในเรองนน ๆ 2) เพอศกษาและชใหเหนถงสภาพความเปนจรง หรอลกษณะการเปลยนแปลง

ของเหตการณหรอปรากฏการณในอดต เพอน าไปประยกตใชในปจจบนและในอนาคตได 3) เพอศกษาตนตอของทฤษฎ เหตการณ รวมถงปรากฏการณตาง ๆ ในอดต ซงจะ

ชวยใหเกดความเขาใจในววฒนาการของทฤษฎนน ๆ 4) เพอชวยในการประเมนทฤษฎและแนวปฏบตทเปนอยในปจจบน 5) เพอใชขอมลในอดตมาเปนฐานในการสรางมาตรฐานในปจจบน ทงน เนองจาก

การมองเหตการณในอดต จะท าใหทราบสภาพทแทจรงในปจจบนวาเปนอยางไร

33 ภารด มหาขนธ , คมอการท าวจยเชงประวตศาสตร (ชลบร: คณะมนษยศาสตร

และสงคมศาสตร มหาวทยาลยบรพา, 2553), 13. 34 นธ เอยวศรวงศ, ประวตศาสตรและวธวจยทางประวตศาสตร (กรงเทพฯ: ไทยวฒนา

พานช, 2527), 10-11.

15

6) เพอพยากรณเหตการณในปจจบนและอนาคต โดยอาศยแนวโนม หรอ ความสมพนธของเหตการณในอดตทคลายคลงกน

7) เพอเสรมสรางความรความจรงทเกยวกบอดตใหมากยงขน35 1.5 แหลงทมาของขอมลในการวจยเชงประวตศาสตร

ขอมลของการวจยเชงประวตศาสตร จ าแนกตามแหลงทมาได 2 ลกษณะ คอ 1) จ าแนกตามแหลงทไดขอมล แบงออกเปน 2 ชนด ดงน

1.1 ขอมลทไดจากแหลงปฐมภม (Primary source) ไดแก เรองราวตาง ๆ ทเปน ประจกษพยานอนแทจรง ซงไดจากตนตอจรง ๆ ของเรองราวตาง ๆ เหลานน ไดแก

- เอกสาร (documents) คอ เอกสารเรองราวตาง ๆ ทรวบรวมไว ซงเอกสาร ตาง ๆ เหลานน ไดแก เอกสารทางกฎหมาย เอกสารรายงานการประชมทางราชการ รายงานการวจยตาง ๆ จดหมายตาง ๆ รวมถงใบอนญาตกรรมสทธตาง ๆ เปนตน

- วตถโบราณ ซากศพ หรอของโบราณตาง ๆ (remains or relics) ไดแก ซากสตวโบราณ โครงกระดก อาวธตาง ๆ สงกอสราง เหรยญตาง ๆ ศลปวตถตาง ๆ ขอมลเกยวกบ วตถโบราณและซากศพ

- ค าใหการหรอค าสมภาษณของผเกยวของกบเหตการณ (oral testimony) 1.2 ขอมลทไดจากแหลงทตยภม (Secondary source) ไดแก เรองราวทผรวบรวม

ไมไดเหนเหตการณนนจรง แตอาจไดรบค าบอกเลาจากผสงเกตการณในเหตการณนนอกตอหนง ไดแก - ต าราทางประวตศาสตรและสารานกรม (history text books and

encyclopedia) - บรรณานกรม (bibliographies)36

2) จ าแนกตามลกษณะขอมล แบงเปน 2 ชนด 2.1 บนทก (records) หมายถง เอกสารทบนทกดวยการเขยน พมพ วาด หรอ

ใชเทคนคอยางอน แบงออกเปน 6 ชนด ไดแก - บนทกราชการ (official records) ไดแก ค าพพากษา หนงสอทออกตาม

วาระตาง ๆ ทะเบยนสมรส กฎหมายตาง ๆ บนทกการประชม รายงานประจ าป รายงานการส ารวจ ฯลฯ เปนตน

35 ภารด มหาขนธ, คมอการท าวจยเชงประวตศาสตร (ชลบร: คณะมนษยศาสตรและ

สงคมศาสตร มหาวทยาลยบรพา, 2553), 16. 36 Jules R. Benjamin, A Student’s Guide to History, 2nd ed. (St. Martin, Press,

Inc, 1979), 56-57.

16

- บนทกสวนตว (personal records) ไดแก อนทน อตชวประวต จดหมาย พนยกรรม สญญาตาง ๆ หนงสอตาง ๆ บนทกค าบรรยายสวนบคคล เปนตน

- ประเพณทเลาตอ ๆ กนมา (oral traditions) ไดแก ค าพงเพย ประเพณ นทานปรมปรา เรองเลาเกยวกบครอบครว พธตาง ๆ และเกมกฬาตาง ๆ เปนตน

- รปภาพ (pictorial records) ไดแก รปถาย ภาพยนตร ภาพวาด เปนตน - วสดสงพมพ (published materials) ไดแก หนงสอพมพ ใบโฆษณา

เปนตน - เครองบนทก (mechanical records) ไดแก เทป แผนเสยง เปนตน

2.1 เศษชนสวนทเหลออย (remains) หมายถง เศษชนสวนของสงปรกหกพงและวตถโบราณทเหลออย แบงออกเปน 3 ชนด คอ

- เศษวตถสงของตาง ๆ (physical remains) ไดแก สงกอสราง ซากสงกอสราง โครงกระดก สงของเครองใช เปนตน

- วสดสงพมพ (printed materials) ไดแก รายงานขาวสาร ประกาศ สญญา เปนตน

- วสดทเขยนดวยมอ (hand written materials) ไดแก แบบฝกหด แผนท รายงาน เปนตน37

1.6 ล าดบขนของการวจยเชงประวตศาสตร การวจยเชงประวตศาสตร มกระบวนการวจยดงน 1) การก าหนดปญหาในการวจย

การก าหนดปญหา หรอการเลอกปญหา หรอการตงปญหาในการวจย ประวตศาสตรมกจะเรมเกดปญหาในทางวชาการทเกยวของกบเหตการณตาง ๆ ทเกดขนในอดตหรอ อาจเกดขนจากความสงสยในขอมลบางขอมลทมความขดแยงหรอยงไมกระจาง การเลอกหวขอหรอ การวางแผนวจย ปญหาในการวจยเชงประวตศาสตรมกจะกวางเกนไป ผวจยจงตองพยายามแยกแยะประเดนส าคญ ๆ ออกมาใหเหนเดนชด แลวรวบรวมตงปญหาในการวจยขน ซงตองกะทดรด แจมชด และไดใจความสมบรณ พรอมทงตรวจสอบวา ปญหานนมความเปนไปไดหรอไม สามารถหาขอมล ไดสะดวกมากนอยเพยงใดหรอไม38 แบงเปน 2 ลกษณะ คอ

37 นธ เอยวศรวงศ, ประวตศาสตรและวธวจยทางประวตศาสตร (กรงเทพฯ: ไทยวฒนา

พานช, 2527), 46-48. 38 ปยนาถ บนนาค, การวจยทางประวตศาสตร (กรงเทพฯ : วารสารรามค าแหง

มหาวทยาลยรามค าแหง, 2520), 103.

17

1.1 ศกษาในลกษณะของหนวยงานทจะตองศกษา แบงเปน 3 แบบ คอ - เรองทเกยวกบตวบคคล ซงอาจเปนเรองทเกยวกบชวประวต ความส าเรจ - เรองเกยวกบสถานบนหรอหนวยงาน - เรองทเกยวกบแนวคดหรอปรชญา

1.2 ศกษาในลกษณะของเนอเรองทจะศกษา แบงเปน 3 แบบใหญ ๆ คอ - ศกษาเกยวกบความเปลยนแปลงตาง ๆ โดยผวจยอาจตองศกษาวา เหต

ใดจงมความกาวหนาในดานนน ๆ หรอศกษาแนวโนมในเรองหนง ๆ โดยศกษาจากเหตการณในอดต - ศกษาในลกษณะความคลายคลงกนในเรองหนง ๆ แตตางสถานทกน

เชน เปรยบเทยบ ความคดเหนของบคคลทเกดแตละสมย - ศกษาเหตและผลของการกระท าหรอเหตการณทเกดขนแลวไมเพยงแต

พยายามเลอกหวขอทผท าการวจยสนใจและมความถนดมากทสดเทานน แตยงตองมองคประกอบ อน ๆ รวมดวย เชน

- ควรเลอกหวขอทมขอมลสนบสนนหรอเออตอการท าการวจย - ปญหานนชดเจนพอทจะหาค าตอบได - ขอบเขตของปญหาสามารถท าไดภายในเงอนไขของเวลา การเงน และ

แรงงานของผท าการวจย - ปญหานนไดรบการเขยนทประกอบดวยความสมพนธระหวางแหตการณ

หรอตวแปรอยางละสองตวหรอไม - ศกษาจากบทคดยอปรญญานพนธทงในประเทศและนอกประเทศ ถา

ปญหานนไดรบการศกษาหาค าตอบมาแลว จะเปนการเพมความรหรอเออประโยชนในทางทฤษฎและปฏบตหรอไม

- ปญหานนน าไปสการศกษาหรอวจยครงใหมหรอไม - ผลทเกดจากปญหานนมอนตรายตอกายและจตของผทเกยวของหรอไม39

2) การนยามปญหา โดยรวบรวมขอมลเกยวกบปญหาทตองการวจย เพอเปนขอมลพนฐาน

ในการก าหนดวตถประสงคการศกษา ความส าคญของปญหา ขอบเขตของการศกษา ตลอดจน ขอตกลงเบองตน40

39 ดนย ไชยโยธา, พฒนาการวธการเขยนประวตศาสตรกบปรชญาประวตศาสตร

(กรงเทพฯ: โอเดยนสโตร, 2537), 74. 40 Doris Ricker Marston, A Guide to Writing History (Writer’s Digest, 1976), 205.

18

3) ตงสมมตฐาน การวจยเชงประวตศาสตรอาจไมมการตงสมมตฐาน แตหากมการตงสมมตฐาน

จะชวยใหผวจยมแนวทางในการศกษาชดเจนมากยงขน สมมตฐานคอความเชอของผวจยในปญหาท ก าหนดขนวา ควรมค าตอบเชนนมากอนทจะท าการวจย อาจไดมาจากการศกษาตดตามงานของผอน หรอจากการสงเกตการณและจากการคาดคะเนอยางมเหตผล การตงสมมตฐานสามารถชวยใหผท าการวจยก าหนดความอยากรใหแคบลงและการเพอไมใหวจยหลงทาง แตถาตงสมมตฐานมาก ประเดนในการศกษากจะมมากขนดวยเชนกน การตงสมมตฐานตงได 2 ลกษณะ คอ

3.1 ตงสมมตฐานภายหลงจากการก าหนดปญหาแลว 3.2 ตงสมมตฐานภายหลงจากทไดพจารณาขอมลทเกบรวบรวมมาแลว41

4) การรวบรวมขอมล การอานและการรวบรวมขอมลเปนสงส าคญ ควรมการท าอยางเปนระบบเพอให

การเขยนรายงานการวจยเปนไปอยางมาตรฐาน จดขอมลตาง ๆ ไวเปนหมวดหม เชน เอกสารราชการ สงพมพ วตถโบราณ จดหมาย ฯลฯ เพอสะดวกแกการหยบจบมาใช ในการวจยทางประวตศาสตร ไมอาจกระท าไดดงเชนศาสตรอน ๆ เชนการทดลองในหองทดลอง หรอการออกแบบสอบถาม ในทางสถต เปนตน ดงนนขอมลทนกวจยทางประวตศาสตร จงเปนขอมลทสงเกตโดยผอนมากกวาเปนของผส ารวจเอง42 สามารถแบงขอมลตาง ๆ เปน 2 หวขอใหญ ๆ คอ

4.1 ขอมลชนตน หรอขอมลปฐมภม หมายถงขอมลทเกดขนเปนครงแรก โดยบคคลทมความใกลชดหรอเกยวของกบเหตการณนน ๆ โดยตรงอาจจอย ในรปแบบของบนทก รายวน จดหมายเหต เอกสารทางราชการ รวมถงหลกฐานทางโบราณคด เชน เครองปนดนเผา เหรยญกษาปณ แสตมป เปนตน

4.2 ขอมลชนทสอง หรอขอมลทตยภม คอขอมลทเกดขนโดยบคคลทไมไดอยรวม ในเหตการณ มการตความ แปลความหมาย หรอท าใหมการเปลยนแปลงหรอเปลยนสภาพไป ตวอยางเชน บทความทางวชาการทอยในวรสารวชาการ ต ารา วทยานพนธ เปนตน43

41 Richard Marius, A Short Guide to Writing About History (Scott Foresman

and Co., 1989), 91. 42 กอตซลค หลยส , การเขาใจประวตศาสตร : มลบทวาดวยระเบยบวธวจย

ประวตศาสตร, แปลโดย ธตมา พทกษไพรวน (กรงเทพฯ: ไทยวฒนาพานช, 2525), 48. 43 Robert Jones Shafer, A Guide to Historical Method ( Illinois: The Dorsey

Press, 1980), 22-24.

19

นอกจากนน ควรจดขอมลทางประวตศาสตรออกเปนขอมลทเกยวของโดยตรง และขอมลทเปนสวนประกอบ เชน กฎหมาย แผนททางภมศาสตร ปรชญา วรรณคด เพอให ผท าการวจยเขาใจเหตการณตาง ๆ ไดโดยทางออม

5) การวเคราะหขอมลหรอการตรวจสอบขอมล การวเคราะหขอมล หรอการตความหมาย เมอผท าการวจยไดรบขอมลตาง ๆ

และจดหมวดหมอยางเปนระบบแลว ยงตองตรวจตรา พจารณา ไตรตรองและตความหมายของ หลกฐานนน ๆ แลวน าขอมลทงหมดผสมผสานกนเพอตความหมายออกมา โดยอาศยทศทางของ กรอบความคดของสมมตฐานทผท าการวจยตงไวแตตน การตความหมายตองการท าไปอยางไมมอคต จ งจะไดผลการวจยท เปนความจร งอยางท สด เนองจากการวจย เช งประวตศาสตร เปน การแสวงหาขอเทจจรงของสงตาง ๆ และเหตการณตาง ๆ ทผานมาแลวในอดต จงมกตองใชขอมล ทไดจากรายงานของผทอยรวมในเหตการณ หรอพยานในเหตการณนน ๆ ดงนน การวเคราะหขอมล จงจ าเปนจะตองใชความรอบคอบและระมดระวงมากเปนพเศษ เพอใหไดมาซงความจรงในสงนน ๆ 44 ในการวจยเชงประวตศาสตร มการวจารณหรอประเมนคณคาขอมล 2 แบบ คอ

5.1 การวจารณหรอการประเมนภายนอก (External criticism or External appraisal)

เปนการประเมนและพสจนวา ขอมลทเกบมานน เปนอนเดยวกนกบขอมล ทผวจยตองการจะเกบหรอไม หรอเปนการพจารณาวา ขอมลนน ๆ เปนของแทหรอมความเปนจรงหรอไมเพยงใดนนเอง เชน เอกสารหรอซากโบราณวตถนน เปนของจรงหรอของปลอม หรอจ าลอง ขนมา จ าเปนจะตองมการตรวจสอบและพสจนแหลงทมาของขอมล เชน อาจใชการตรวจสอบ ลายเซน ลายมอ ตนฉบบ การสะกดค า การใชภาษา ส านวนโวหารในการเขยน ตลอดจนคนควา เอกสารท เกยวของในสมยเดยวกน 45 เปนตน ในการวจารณหรอการประเมนผลภายนอกน อาจพจารณาไดจาก 3 ประเดนตอไปน คอ

(1) สภาพสงแวดลอมทมอทธพลท าใหเกดหลกฐานชนนน (2) ความรทวไป เชน สภาพเหตการณทเกดขนของขอมล ถกตองตรงกบ

ความรของเราหรอไม

44 Harold Perkin, History: An Introduction for The Intending Student

(London: Routlege & Kegan Paul Ltd, 1970), 118-121. 45 ทวป ศรรศม, วธวจยทางพฤตกรรมศาสตรและสงคมศาสตร, พมพครงท 4 (นครปฐม:

คณะศกษาศาสตร มหาวทยาลยศลปากร, 2546), 13-16.

20

(3) มการดดแปลง ปลอมแปลง หรอประดษฐเพมเตม ใหบดเบอนไปจาก ความเปนจรงหรอไม

ในปจจบน นกวทยาศาสตรไดพยายามใชวธการทดสอบทางฟสกสและเคม ในการตรวจสอบอายของโครงกระดก กระดาษ ใบลาน หมก แผนหนง หนงสอ กอนหน โลหะ เสอผา เปนตน ซงเปนทยอมรบกนวา สามารถตรวจสอบได ซงจะชวยใหเราตดสนไดวา ขอมลนนเปนของแท หรอมความเปนจรงมากนอยเพยงใด46

5.2 การวจารณหรอการประเมนผลภายใน ( Internal criticism or Internal appraisal) เปนการตรวจสอบขอมลทลกซงลงไปอก เพอใหทราบวา ขอมลนนมคณภาพทเทยงตรงเชอถอไดหรอไม มคณคาเพยงใด โดยพจารณาถงสงทเกยวของกบขอมลนน ดงน

(1) พจารณาผเขยนวาเปนบคคลทเชอถอไดหรอไม มความเชยวชาญ ในเรองนน ๆ หรอรเหนในเรองนน ๆ จรงหรอไมเพยงใด

(2) พจารณาวาผเขยนเขยนในขณะทมสภาพจตใจทปกตหรอไม เชน ไมไดอยในสภาวะทถกบบบงคบใหเขยน หรอมความกดดนทางอารมณ หรอมนเมาจากการเสพ สงของมนเมา

(3) พจารณาวาผ เขยนบนทกหลงจากเกดเหตการณนนนานเทาใด พอจะเชอถอไดหรอไมวา ยงจ าเหตการณนนได

(4) พจารณาวาเอกสารนนมบรรณานกรมทแสดงใหเหนวา ผ เขยน ไดศกษาคนควาขอมลมามากนอยเพยงใด

(5) พจารณาวาขอความท เขยนนนมอคตเกยวกบศาสนา เชอชาต ลทธการเมอง ผลประโยชนสวนตว หรอสภาวะทางเศรษฐกจหรอไม

(6) พจารณาวาภาษาหรอส านวนทใช หรอเรองราวทรายงานนน อางอง มาจากบคคลอน หรอเปนค าพดของผเขยนเอง

(7) พจารณาวาการเขยนนนมแรงจงใจในการบดเบอนความจรงหรอไม เชน การไดรบแหลงเงนสนบสนน เปนตน

(8) พจารณาวาเอกสารนนพอเพยงทงทางดานคณภาพและปรมาณทจะ น ามาใชในการวจยหรอไม

(9) พจารณาวาการจดเรยงหวขอวกไปวนมาหรอไม และในแตละหวขอผเขยนกลาวถงเรองนน ๆ ละเอยดมากนอยเพยงใด

46 นธ เอยวศรวงศ, ประวตศาสตรและการวจยเชงประวตศาสตร (เชยงใหม: ศกษาศาสตร

สาร มหาวทยาลยเชยงใหม กรกฎาคม - ธนวาคม 2546), 7.

21

(10) พจารณาวาผอนเหนดวยกบผเขยนนนหรอไมสงตาง ๆ เหลาน ผวจยตองตรวจสอบอยางรอบคอบ เพอใหเกดความมนใจวาเอกสารหรอขอมลเหลานน มความถกตองเทยงตรงและเชอถอไดเพยงใด ตอเมอไดพสจนแลววา เอกสารนน มความถกตองเทยงตรงแลว ยอมจะเปนหลกฐานทเชอถอได47

6) การแปลความหมายขอมลและการสรปผลการวจย ตองค านงถง 6.1 การจดหาเอกสารประกอบการคนควา ตองอางองมาจากแหลงขอมล

ทเชอถอได 6.2 การเลอกและเรยบเรยงขอมล ตองแยกเรยบเรยงเปนหมวดหมชดเจน 6.3 การแปลความหมายของขอมล ตองเทยงตรงไมล าเอยง48

7) การรายงานผลการวจย การรายงานผลการวจยตามขนตอนของการวจย เรมตงแตการนยามปญหา

จนถง ขนตอนตรวจสอบขอมล แปลความหมาย และสรปผลการวจย การเขยนรายงานการวจย สามารถเขยนได 2 รปแบบ คอ

7.1 การเขยนรายงานแบบประวตศาสตร โดยเขยนเรยงล าดบเนอเรองตามเวลา ทเกดขนกอนหลง

7.2 การเขยนรายงานแบบวรรณคด กลาวคอ เขยนโดยจดเนอเรองใหเปนไป ในแนวทางเดยวกน และมคณภาพพอทจะใชเปนแนวทางในการศกษาคนควาและอางอง โดยไมตองค านงถงเวลาเกดขนกอนหรอหลง

การเขยนรายงานวจย นบวาเปนขนตอนสดทายและส าคญทสด ผวจยตองอาศยความรความสามารถท ไดจาการศกษาเลาเรยน การฝกฝน ความสามารถเฉพาะตว หรอพรสวรรคในการเรยบเรยงขอมลตาง ๆ ทท าการวจยออกมาเปนรปเลมรายงาน49

หลกเกณฑการเขยนงานวจย ควรประกอบดวยสาเหตหลก 3 ประการดวยกนคอ

47 W. H. Walsh, An Introduction to Philosophy of History (Hutchinson of

London, 1967), 214. 48 ภารด มหาขนธ, คมอการท าวจยเชงประวตศาสตร (ชลบร: คณะมนษยศาสตรและ

สงคมศาสตร มหาวทยาลยบรพา, 2553), 25. 49 ธระ นชเปยม, ประวตศาสตรและประวตศาสตรนพนธไทย หมายเหตรวมสมย

รวมบทความประวตศาสตร (กรงเทพฯ: มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2540), 19.

22

(1) ความมความชดเจนทงค าและภาษาทใช ไมควรใชค าศพททยากจนเกนไป ไมใชภาษาฟมเฟอย เพอใหผอานไดรบความชดเจนเกยวกบรายงานใหมากทสด

(2) มความเปนเอกภาพ ตองมการถายทอดเรองราวตาง ๆ อยางเปนระบบ แบบแผนโดยมงหมายทจะอธบายถงเหตและผลและสมมตฐานทก าหนดไวอยางชดเจน

(3) มการด าเนนเรองราวอยางตอเนอง สอดคลอง เปนอนหนงอนเดยว ไมให ขาดตอน เพอใหเนองเรองมรสชาต และไมสรางความสบสนแกผอาน

8) การเผยแพรการน าเสนอรายงานอาจท าไดดงน 8.1 การเสนอรายงานโดยปากเปลา ใหแกผเขาฟงการบรรยายและเปดโอกาส

ใหมการซกถามความสงสยเกยวกบหวขอรายงาน 8.2 การเสนอรายงายการวจยโดยลายลกษณอกษร ไดแก งานวทยานพนธ เปนตน 8.3 การเสนอรายงานโดยแผนภาพ ไดแกเสนอรายงานการปฏบตงาน และ

การศกษาคนควาวจยโดยการใชรปภาพ หรอแผนภาพและตวหนงสอ50 9) ขอบกพรองของการท าวจยเชงประวตศาสตร

การวจยเชงประวตศาสตร อาจมขอบกพรองในดานตาง ๆ ดงน 9.1 ดานการก าหนดปญหาในการวจย นนคอ ปญหาทตงขนกวางเกนไป

ท าใหยากแกการศกษา ดงนน ผวจยควรจ ากดขอบเขตของปญหาใหแจมชด กะทดรด เขาใจงาย 9.2 ดานการใชหลกเหตผล การวจยเชงประวตศาสตร มกค านงถงขอเทจจรง

จากเหตการณในอดต ท เปนสวนปลกยอยเปนส าคญ แลวน าเหตการณยอย ๆ นนมาศกษา เพอสบสาวไปสเหตการณทเปนสวนรวม ซงวธการนอาจท าใหผดพลาดไดงาย

9.3 ดานตวผวจย จะตองเปนผทมความพยายามและอดทนอยางมาก ในการทจะ ศกษารวบรวมขอมลทอาจอยอยางกระจดกระจายตามแหลงตาง ๆ และจ าเปนตองใชความรในเรอง นน ๆ อยางลกซง ส าหรบการวเคราะหและแปลผลขอมลตาง ๆ

9.4 ดานเกบรวบรวมขอมลและแปลความหมาย ผวจยมกวเคราะหผลการวจย ดวยการแปลความหมายตามความเขาใจของตนดวยวธงาย ๆ โดยไมค านงถงการแปลความหมาย และการคนควาหาขอเทจจรงโดยใชหลกเหตผลทเปนระเบยบแบบแผน และการวเคราะหขอมลรวมทงการสรปผลการวจย อาจเกดความคลาดเคลอนไดจากสาเหตดงตอไปน

(1) สรปผลการวจยดวยเหตผลทงายเกนไป ทงทมขอมลสนบสนน ไมเพยงพอทจะสรปผลเชนนน

50 ธดา สาระยา, ผแปล, ศกษาประวตศาสตรอยางไรและท าไม (กรงเทพฯ: ดวงกมล,

2520), 21-22.

23

(2) ผวจยมอคตหรอเหตผลสวนตวในการสรปผลการวจย อาจเนองมาจาก ไมสามารถหาขอมลทดกวาได

(3) แปลความหมายของเรองราวตาง ๆ ในขอมลผดไปจากขอเทจจรง (4) การขยายความจากผลการวจยกวางเกนไป ทงทมขอมลสนบสนน

ไมเพยงพอ (5) การสรปผลการวจย ไมสามารถแยกแยะประเดนส าคญของขอเทจจรงได (6) การรายงานผลการวจย เกดความคลาดเคลอนไดงายกวาการวจย

ประเภทอน ๆ ถาผวจยมอคตหรอมความคดเหนไมเปนกลาง โดยเฉพาะการชอบหรอไมชอบเหตการณ ทเกดขนในอดต

(7) ขาดขอมลสนบสนนทมคณภาพเพยงพอในการเขยนรายงานการวจย 9.5 การเกบรวบรวมขอมลสวนใหญไดจากขอมลชนทตยภมมากกวาจากขอมล

ชนปฐมภม จงอาจจะท าใหผลการวจยเกดความคลาดเคลอนได 9.6 หาขอมลไดยากกวาการวจยประเภทอน ๆ เนองจากเปนการศกษาเหตการณ

ทเกดขนจรงในอดตทผานมา 9.7 ยากตอการคดเลอกขอมลใหถกตอง หากผวจยไมอยในเหตการณ และ

ขาดประสบการณ ท าใหขอมลทไดไมนาเชอถอและไมสอดคลองตามวตถประสงค 9.8 ดานคาใชจายและเวลาในการคนหาหลกฐานจากแหลงตนตอขอมล

ซงบางครงแหลงขอมล อยหางไกล และสภาวการณตาง ๆ ไดเปลยนแปลงไป51 10) ประโยชนของการวจยเชงประวตศาสตร มประโยชนส าคญดงน

10.1 ท าใหทราบสภาพของปญหาทเกดขนในอดต และท าใหทราบถงภาวะการณ เมอพบปญหาทจะเกดขนในสภาพเดยวกนนอก

10.2 ผลการวจยเชงประวตศาสตร สามารถน าไปใชแกไขขอผดพลาดตาง ๆ ในปจจบนได ทงน เพราะการวจยนจะพบวา มปจจยใดบางทเปนจดบกพรอง ซงสามารถน ามาแกไขขอบกพรองในปจจบนได

10.3 เนองจากความเปนมาในอดตเปนรากฐานของความเปนอย และความเปนไป ในปจจบนและสงผลตอไปในอนาคตดวย ดงนน การวจยเชงประวตศาสตร จงใชเปนแนวทางในการปรบปรงแกไขสงตาง ๆ เพอใหเหมาะสมกบสภาวะปจจบนได

51 W. H. Walsh, An Introduction to Philosophy of History (Hutchinson of

London, 1967), 146.

24

10.4 เพอใชเปนพนฐานของการปฏบตงานในปจจบน และเปนพนฐานแก ผทจะท าการศกษาคนควาตอไป52

1.7 คณสมบตของผวจยเชงประวตศาสตร ลกษณะของงานวจยเชงประวตศาสตรทดนน สงส าคญทสดคอ ผวจย ดงนน

ลกษณะทดของผทท าการวจยทางประวตศาสตรควรมคณสมบตดงน 1) เปนผตงใจศกษาความเปนจรงในอดต จะตองเปนผใหความสนใจ สงสย และ

ลงมอท าการวจยคนควาสบคนถงเรองราวหนงใดทเชออยางแนแทวาจะเกดขนมาแลวจรง ๆ โดยมหลกฐานหรอขอเทจจรงทสามารถยนยนหรอพสจนไดอยางแนนอน ตามหลกวการวจย ทางประวตศาสตร โดยไมมค าวา ขอมลนนจะเปนประโยชนหรอเปนโทษตอเรองราวบคคลใด จงจะได เรองราวทางประวตศาสตรทเปนจรงทสด

2) มความซอสตย คอจะตองมความชอสตยตอตนเองและสงคม - ความชอสตยตอตนเองคอ จะตองไมคดลอกงานของผอนโดยไมมการอางถง

แหลงทมา หรอท าใหผอนเชอวา เปนงานทเกดจากการคนควาของตนเอง - ความซอสตยตอสงคมคอ ความไมบดเบอนความจรงใหผดแผกแตกตางจาก

ความเปนจรงทควรจะเปน และตองไมค านงถงอามสสนจาง ชอเสยงเกยรตยศของตนเอง และวงศตระกล หากผท าการวจยไมมความซอสตยแลว ผลงานวจยกจะไมมคณภาพ ความนาเชอถอ และคงอยไดในชวงระยะเวลาหนงเทานน

3) มความเปนกลางและความขนตธรรม - ความเปนกลางคอ ความเปนกลางในการตความขอมลทางประวตศาสตร

โดยไมมความล าเอยงเขาขางใดขางหนงหรอสวนตว และมความตรงไปตรงมาอยางไมอคต - ความมขนตธรรม คอการยอมรบฟงความคดเหน ทตรงกนขามอยาง

ตรงไปตรงมา ถงแมจะมผตความในความหมายทตรงกนขามหรอแตกตางจากตวเรา ผวจยควรจะเคารพตอความคดเหนผรวมงานทไดคนควาตามวธการทางประวตศาสตร แมจะไมเหนดวยกตาม

4) มความเปนระเบยบรอบครอบ - ความเปนระเบยบ ตองเรมตนตงแตการอาน การคนควา การจดบนทก

ขอความส าคญ จดขอมลตาง ๆ ใหเปนหมวดหม การเขยนขอความตาง ๆ วามาจากแหลงใด หนาใด ใครเขยน ฯลฯ อยางชดเจน เพองายแกการหยบยกมาใช

52 นาฏวภา ชลตานนท, ประวตศาสตรนพนธไทย (กรงเทพฯ: มหาวทยาลยธรรมศาสตร,

2524), 163-164.

25

- ความรอบคอบ ตองไมรบดวนตดสนใจเรวในการตความขอมลอยางหนง อยางใด กอนจะไดรบขอมลในเรองราวนน ๆ ใหครบถวนกอน จงจะพจารณาถงความถกตองของ ขอมลทกครงไป และตองมการตรวจสอบความถกตอง ประเมน วพากษหลกฐานทางประวตศาสตร ผลงานทออกมาจงจะมความนาเชอถอ

5) ตองมความรอยางกวางขวาง ทงทเกยวของกบพฤตกรรมของมนษย ธรรมชาต วทยา ปรชญา เทววทยา วรรณคด รฐศาสตร เศรษฐศาสตร ฯลฯ ยงมความรมากเทาใด ยงท าให ผวจยมความเขาใจเกยวกบเหตการณทก าลงจะศกษาดยงขน และจะท าใหตดสนใจดความหมาย ของขอมลตาง ๆ อยางเทยงตรงยงขน

6) มความสามารถในการถายทอดขอมลทท าการวจย ไมวาจะเปนการเขยน รายงานวจย การอธบายปากเปลา การถายทอดไมวาจะอยในรปแบบใด เรองราวจะตองไมสบสนวนวาย มความปะตดปะตอ ใชค าศพททงายแกความเขาใจ คณสมบตทกลาวมาในข างตนคอ คณสมบตเบองตนของผจะท าการวจยทางประวตศาสตรควรจะม หากขาดสงหนงสงใดไปงานวจย ทออกมากจะไมมคณภาพความสมบรณเทาทควร นอกเหนอจากคณสมบตเหลานนแลว กยงม รายละเอยดปลกยอยอกมากมายทผท าการวจยควรจะศกษาและท าความเขาใจเพมเตม53

2. การปฏบตของผวจยในการด าเนนการวจย

การวจยการบรหารจดการศกษาของคณะสงฆจนนกาย ผวจยด าเนนการวจยตามขนตอน ดงตอไปน

2.1 ขนตอนการด าเนนการวจย เนองจากการวจยครงนเปนการวจยประวตศาสตร การน าสนอวธด าเนนการวจยดงน

การด าเนนการวจยประวตศาสตร คอ การคนควารากฐานแหงความจรงเกยวกบเรองราวประวตศาสตร เพอการเขาใจรายละเอยดของประวตศาสตรนน ๆ ในสวนลก ดงนนผวจย จงจ าเปนตองคนควาหารากฐานจากอดตเกยวกบเรองนน ๆ มากลนกรอง จดระบบ ตความ แลวเสนอเรองราวเพอใหผอานสามารถรเรองไดมากทสด เทยงตรงทสด วาเกดอะไรขนอยางไรและท าไม

จดมงหมายส าคญของการวจยประวตศาสตรคอ เพอใหผวจยไดมความรในสวนท ผอนท าการวจยอยางลกซง ผลการวจยทเกดขนจากการวจยจะไดมสวยชวยสรางความเจรญกาวหนา แกวงการวชาการประวตศาสตรโดยสวนรวม นอกจากนนกระบวนการท างานวจยประวตศาสตร ยงเปดโอกาสใหผวจยไดพฒนาคณภาพในการคด กลาวคอกระบวนการท างานวจยประวตศาสตร

53 ภารด มหาขนธ, คมอการท าวจยเชงประวตศาสตร (ชลบร: คณะมนษยศาสตรและ

สงคมศาสตร มหาวทยาลยบรพา, 2553), 33.

26

มสวนชวยสงเสรมใหคดไดอยางกวางขวาง รจกจดระบบความคด ตลอดจนลงมตวนจฉย เปนนกวชาการหรอนกปฏบตงานทเขาใจปญหาตาง ๆ ไดอยางกวางขวาง รวธทจะประเมนคาความคดและผลงานของผอนไดอกตอไปดวย54

ตามท ไดกลาวมาแลววา จดมงหมายส าคญของการวจยประวตศาสตรคอ การเพมพนความรของผวจยเกยวกบประวตศาสตรในชวงนน ๆ ประวตศาสตรในชวงตอนนน จงควรเปนเรองราวทอยในความสนใจของผวจยอยางแทจรง ผวจยอาจจะปรกษาและขอค าแนะน า จากอาจารยทปรกษาหรอผรได แตการตดสนใจตองเปนของผวจยโดยแทจรง เนองจากการวจยเปนงานทตองคนควาเปนเวลานาน ถาหากผวจยไมมความสนใจเปนการสวนตวแลว จะท าใหเกด ความเบอ และไมสามารถกระท าใหส าเรจได ความสนใจจะเปนเครองน าทางในการศกษาคนควา ทงยงชวยใหเกดพฒนาการทางความคดเพอการเขยน นอกจากนยงชวยใหผวจยเขาใจและตระหนกด ยงขน มความกระตอรอรนตอสงตาง ๆ รอบตวผวจย ดงนนผวจยจงควรหาความสนใจของตนเอง ใหได การอาน การฟงปาฐกถา ฟงอภปราย รวมสมมนา และสนทนากบผทรงคณวฒความร ตลอดจนการทศนศกษาตามแหลงโบราณสถาน พพธภณฑ และการชมนทรรศการ ลวนมสวนชวยใหผวจย เกดความคดอานทถกตอง รวมทงการไดพบความชอบและความสนใจของตน55

2.2 การเกบรวบรวมขอมล ผวจยไดศกษาและท าโครงรางวจย หวขอ การบรหารจดการศกษาของคณะสงฆ

จนนกาย เรมตงแตเดอน พฤษภาคม พ.ศ. 2560 ซงไดปรกษาอาจารยทปรกษาเกยวกบวธการวจย เชงประวตศาสตร โดยผวจยไดด าเนนการเกบรวบรวมขอมลในระยะแรก จากหลกฐานทาง ประวตศาสตร จดหมายเหต เอกสารงานวจย ศาสนสาร จากหอสมดแหงชาต หอจดหมายเหต หอสมดกรมพระยาด ารงราชานภาพ หอสมดจฬาลงกรณมหาวทยาลย หอสมดมหาวทยาลยศลปากร หอสมดตามส านกเรยนวดในสงกดคณะสงฆจนนกาย อกทงผวจยไดวเคราะหขอมลทไดจากหลกฐานตาง ๆ ไดแก เอกสารงานวจย และการไปสมภาษณพระราชาคณะ-พระสงฆาธการจนนกาย ผทรงคณวฒ จนถงเดอนธนวาคม พ.ศ. 2560 รวมระยะเวลาเกบรวบรวมขอมลในระยะแรก ใชระยะเวลา 8 เดอน หลงจากนนไดรบการอนมตใหสอบโครงรางวทยานพนธ เมอวนท 29 มกราคม พ.ศ. 2561 ตอมาในระยะท 2 หลงจากสอบโครงรางวทยานพนธแลว ผวจยไดเกบรวบรวมขอมลจาก การวเคราะหงานวจยทเกยวกบประวตศาสตรคณะสงฆจนนกาย เอกสารทเกยวกบการบรหาร

54 G. Kitson Clark, Guide for Reserch Student Working on Historical Subjects

(Cambridge: Cambridge University press, 1969), 33-35. 55 Barnes, Harry Elmer, A History of Historical Writing, 2nd rev.ed.

(Dover Publications Inc, 1963), 81.

27

จดการศกษาคณะสงฆ และการไปสมภาษณเกบรวบรวมขอมลจากผทรงคณวฒตาง ๆ ซงการเกบ รวบรวมขอมลสามารถด าเนนการไปได โดยไมมอปสรรคใด ๆ ในระยะท 2 นผวจยด าเนนการเกบ รวบรวมขอมลจนถงวนท 11 ธนวาคม พ.ศ. 2561 รวมระยะเวลาในการเกบรวบรวมขอมลระยะท 2 ใชระยะเวลา 11 เดอน รวมระยะเวลาในการเกบรวบรวมขอมลทงสน 1 ป 7 เดอน

1) การวเคราะหเอกสาร (Documentary Analysis) การวเคราะหเอกสารหรอการวจยเอกสาร เปนกระบวนการส าคญในการท าวจย

ประวตศาสตร ซงเปนการวจยทมงคนหาขอเทจจรง หรออธบายปรากฏการณทปรากฏในปจจบนวา มสภาพความเปนจรงอยางไร การวจยประเภทนสามารถท าไดในหลายลกษณะ อาจศกษาแบบส ารวจ หรอแบบหาความสมพนธระหวางตวแปร หรอแบบพฒนาการกได แตผลการวจยทไดจะตองสามารถ ตอบค าถามวา สภาพการณในปจจบนเปนเชนไร เมอพจารณาวธการศกษาขอมลทน ามาใชใน การวจย ซงสวนใหญมาจากการสบคนขอมลเอกสาร การวจยเอกสารจงเปนสาขาหนงของ การวจย เชงส ารวจ (survey research) ซงเปนการศกษาปญหาอยางกวาง ๆ เพอส ารวจหาขอมลเกยวกบสภาพ ความเปนจรงหรอลกษณะทว ๆ ไปของสงทวจย โดยมจดประสงคเพอใหทราบปญหา อนจะเปนแนวทางส าหรบแกปญหาทงในปจจบนและอนาคต56

ลกษณะของการวเคราะหเอกสารคอ การส ารวจสภาพความเปนจรงของ เหตการณทงในอดตและปจจบน อาศยการวเคราะหขอมลจากเอกสารสงพมพ รวมทงขอมล ในรปแบบตาง ๆ ทมบคคลอนไดบนทกหรอตพมพเผยแพรไว ซงลกษณะของการคนควาขอมลน ไดมผเรยกการวเคราะหเอกสารวาเปน “การวจยหองสมด” (library research) เพราะนกวจยไมตอง ลงพนทสนามเพอเกบรวบรวมขอมล แตจะไปเกบรวบรวมขอมลจากแหลงคนควาซงรวบรวมขอมล ตาง ๆ ไวอยแลว โดยทวไปการวเคราะหเอกสารเปนการวจยทมงส ารวจขอบกพรองของเนอหา กจกรรม โครงสรางของหลกสตร บทเรยน ต ารา กฎหมาย ระเบยบราชการหรอค าสง เปนตน เพอชวยในการปรบปรงใหเหมาะสม อกทงยงท าใหทราบแนวโนมทจะเกดขนในอนาคตไดอกดวย การวจยเอกสาร มความเกยวของโดยตรงกบการศกษาขอมลจากเอกสารตาง ๆ ทไดมการจดพมพ เผยแพรไวอยแลว ดวยเหตน การวจยเอกสารจงเปนการศกษาขอมลจากแหลงขอมลทตยภม (secondary data) หลากหลายแหลง อยางไรกตาม จากชอของการวจยเอกสารอาจจะท าใหเกด ความเขาใจทคลาดเคลอนวา การวจยเอกสารเปนการวจยทผวจยศกษาขอมลเฉพาะขอมลในรปแบบ เอกสารหรอสงทเขยนขนโดยใชตวอกษรเทานน แททจรงแลว การวจยเอกสาร หมายถง การแสวงหา ค าตอบหรอการสรางองคความรดวยการใชหนงสอ (text) และเอกสาร (document) ตาง ๆ

56 สภางค จนทวานช, ความเปนมาของวธการวจยเชงคณภาพในสงคมศาสตร

ในรวมบทความทเกยวกบการวจยทางการศกษา (กรงเทพฯ: ส านกนายกรฐมนตร, 2528), 185.

28

นอกจากน ยงรวมถงสอในรปแบบอน ๆ เชน ภาพยนตร วดทศน ภาพวาด สมดบนทก ทงทเปนสงพมพหรอสออเลกทรอนกส ดวยเหตนค าวาเอกสารจงมไดหมายถงเฉพาะสงพมพเทานน57

กลาวโดยสรป ในทางการวจยถอวา การวจยเอกสารเปนการวจยทางสงคมศาสตร อยางหนง (social research) ผวจยเกบรวบรวมขอมลจากหนงสอ เอกสาร รายงานหรอสออน ๆ แลวเสนอผลการศกษาในเชงวเคราะหและสงเคราะหขอมลทได ทงนการวเคราะหขอมลจากเอกสาร ผวจยสามารถใชทงวธเชงปรมาณและเชงคณภาพ การศกษาขอมลจากแหลงขอมลทเปนเอกสาร มขอทควรพจารณา ซงนกวจยควรก าหนดเปนแนวทางในการวจยกคอ เอกสารสวนใหญซงอาจจะเขยนขนโดยบคคลหรอคณะบคคลกตาม ยอมตองมวตถประสงคหรอเปาหมายเฉพาะส าหรบเอกสาร ชนนน58 ตวอยางเชน นวนยาย ผเขยนกตองแตงขนตามจนตนาการเพอน าเสนอสารบางอยาง โดยมจดเนนเพอสรางความบนเทงหรอใหขอคด ดงนนการน านวนยายมาวเคราะห เชน การวเคราะหสภาพสงคม ประวตศาสตร คานยมหรอความเชอบางอยางในนวนยาย เปนการวเคราะหทางออม เพราะในนวนยายอาจจะมไดกลาวถงประเดนเหลานอยางชดเจนนก วตถประสงคของเอกสารทน ามา ศกษากบวตถประสงคของการวจยจงอาจจะไมสอดคลองกน ประเดนนสรปไดวา เอกสารแตละฉบบนนเขยนขนโดยมเปาหมายหรอยบนสมมตฐานทแตกตางกนไป นอกจากน ยงน าเสนอในวธ และรปแบบทแตกตางกนไปอกดวย การน าขอมลจากเอกสารตาง ๆ มาวเคราะห นกวจยจงตอง ใหความส าคญ โดยจะตองสนใจอยางยงตอเปาหมายทแทจรงของเอกสาร รวมถงผทเปนผใชขอมลจากเอกสารนนอยางแทจรงดวย59

ผวจยไดเกบรวบรวมขอมล จดหมวดหมของขอมล ตรวจสอบแกไขขอมลทมอย เดม ใหถกตองตรงกน และใชขอมลใหเปนประโยชนในการศกษาวจยเกยวกบเรองราวของ คณะสงฆ จนนกาย โดยศกษาเอกสารรวมสองประเภท เปนเอกสารทคณะสงฆจนนกายจดพมพหรอเขยนกลาวถงคณะสงฆจนนกาย ส าหรบการวเคราะหเอกสารในครงน เมอได ก าหนดจดมงหมาย ของการวเคราะห และรวบรวมเอกสารทเกยวของเรยบรอยแลว ผวจยไดตรวจสอบความเชอถอได

57 สภางค จนทวานช, วธการวจยเชงคณภาพ (กรงเทพฯ: จฬาลงกรณมหาวทยาลย,

2561), 43-46. 58 ศรพร อนสภา “บทบาทในการบรหารการศกษาของจฬาราชมนตร กรณศกษา

นายอาศส พทกษคมพล.” (วทยานพนธปรชญาดษฎบณฑต บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร, 2559), 36.

59 Robert Vineent Daniel, Studying history: How and Why ( New Jersey: Prentice Hall, 1981), 50-52.

29

ของเอกสาร อานและวเคราะหเอกสาร สงเคราะหหมวดหมของขอมลทไดจากการวเคราะหเอกสาร สรปขอความ แลวใชประกอบการเขยนรายงานผลการวจยตอไปตามหลกการทเสนอไว

2) การสงเกตแบบมสวนรวม (Participant Observation) เทคนคการเกบรวบรวมขอมลดวยวธสงเกตแบบมสวนรวมเปนอกวธการหนง

ทผวจย ใชในการวจยครงน ทงนเพราะผวจยปฏบตหนาทอยกบผใกลชดและเปนผทท างานในคณะ สงฆจนนกายอยแลว การสงเกตการณใชบทบาทในการบรหารจดการศกษาของคณะสงฆจนนกาย ตลอดจนการรบรความรสกนกคดของบคคลอนทแวดลอมทมตอคณะสงฆจนนกาย มหลกการทส าคญ 4 ประการ คอ 1) เปนการตอบสนองตอวตถประสงคและกรอบแนวคดทฤษฎในการวจยครงน 2) มการวางแผนการสงเกตอยางรอบคอบชดเจน 3) มการจดบนทกผลการสงเกตอยางเปนระบบ และ 4) มการระมดระวงในเรองของความตรงและความเทยงในการแปลผลการสงเกตซงผวจยยดหลกในการพจารณาความตรงและความเทยงในการสงเกตดงน60

2.1 ความตรงและการตรวจสอบ ในการรวบรวมขอมลโดยการสงเกตน ผวจย พยายามใหม ความตรงตามเนอหาเปนส าคญ คอ ขอมลทรวบรวมไดจะตองถกตองครบถวน และตรงกบวตถประสงคของการวจยนอกจากน ผวจยไดพยายามสรางนสยของการเปนผสงเกตทด เนองจาก ความสามารถของผวจยจะมผลอยางยงตอความตรงของงานวจยครงนเพราะในการวจย เชงคณภาพนน ผวจยทดกคอเครองมอทดส าหรบการวจย61

2.2 ความเทยงและการตรวจสอบความเทยงของการสง เกตเกดจาก ความสอดคลองของการสงเกต ส าหรบการวจยครงน โดยสวนใหญแลวผวจยเปนผสงเกตดวยตนเอง วธตรวจสอบความเทยงทผวจยใชกคอ การน าผลจากการสงเกตสองครงหรอมากกวาในเรองเดยวกน ไปเปรยบเทยบกน ถามความสอดคลองตองกนสงกแสดงวาการสงเกตนนมความเทยงสง ส าหรบกรณทเกดการสงเกตขนพรอมกนหลายคนในเวลา เดยวกน ผวจยกใชวธเปรยบเทยบขอมลทไดจาก การสงเกตของผวจยกบผสงเกตคนอน ๆ แลวด าเนนการ เชนเดยวกบวธทใชเมอผวจยเปนผสงเกตเอง มขอทฤษฎทางการสงเกตอกบางประการทนกวชาการหลายทานเสนอไว และผวจยยดถอเปนหลกส าหรบการสงเกตในการวจยครงน ซงมรายละเอยดทผวจยขอแสดงไวดวย ดงน คอ

(1) สภาพสงคมทศกษา (Setting) คอ การพจารณาวาสภาพแวดลอม ทางกายภาพเปนอยางไร สามารถใหค าอธบายสภาพดงกลาวไดอยางไร พฤตกรรมตาง ๆ ในสงคมนน เปนอยางไร สงเหลานจะชวยท าใหผสงเกตเขาใจสภาพของสงคมทกรณศกษามากยงขน

60 บญธรรม กจปรดาบรสทธ, การเขยนรายงานการวจยและวทยานพนธ, พมพครงท 10

(กรงเทพฯ: เรอนแกวการพมพ, 2553), 103. 61 เรองเดยวกน, 74.

30

(2) การมสวนรวมในสงคม (Participants) คอ การพจารณาวาในสงคมนน ประกอบดวยใครบาง บคคลตาง ๆ เหลานนมความสมพนธซงกนและกนในลกษณะใด และ มความสมพนธกบกรณศกษาอยางใด การสงเกตเชนนจะท าใหผวจยเขาใจใครสรางของความสมพนธ ทดและการขดแยงในสงคมนนไดชดเจนขน

(3) กจกรรมและปฏสมพนธในสงคม (Activities and Interactions) คอ การพจารณาวาบคคลตาง ๆ ในสงคมมกจกรรมใด ๆ บาง กจกรรมนน ๆ ประสานสมพนธกบกจกรรมของบคคลอน ๆ อยางไร ลกษณะการสมพนธเหลานนสงผลใหเกดปรากฏการณอะไรบาง กรอบแนวคด และทฤษฎทผวจยใชในการสงเกตจะชวยในการจดบนทกความสมพนธเหลาน และตอบสนอง วตถประสงคในการวจยได

(4) ความถและหวงระยะเวลาของการเกดสถานการณ (Frequency and Duration) คอ การสงเกตดวาสถานการณใดสถานการณหนงมการเกดขนแลว เกดซ าอกอยางไรหรอไม การเกดสถานการณตาง ๆ นน มวงรอบของการเกดหรอไม หรอเกดเพยงครงเดยว หรอ มลกษณะการเกดสถานการณเปนอยางไร การสงเกตในจดนจะชวยอธบายเรองความเทยงในการแสดงพฤตกรรมการใชพลงอ านาจของกรณศกษาได

(5) องคประกอบทอาจมความหมายหรอใหความนยได (Subtle Factors) คอ การพจารณาท องคประกอบบางอยางในสงคมทด าเนนอยตามปกตดไมส าคญอะไรมากนก แตอาจสอความลบทส าคญบางอยางส าหรบการสงเกตได อาท กจกรรมบางอยางทไมเปนทางการณ หรอเกดขนโดยปจจบน สญลกษณบางอยางหรอถอยค าทแฝงความหมายอะไรบางอยางระหวาง คสนทนา ภาษาทาทางทใช สอ ความหมายได อาท การแตงกาย การรกษาระยะของความสมพนธ ระหวางบคคลกบบคคล หรอบคคลกบกลม เปนตน และอะไรบางอยางทไมเกดขน ทง ๆ ทโดยปกต จะตองเกดขน ส าหรบบทบาทของผวจยในการสงเกตแบบมสวนรวม (participant observation) กลาวคอ เรมบทบาทในการสงเกตจากผมสวนรวมไปจนกลายเปนผสงเกตอยางเตมตวในทสด เงอนไขเวลาและการวางตวของผวจยจงเปนสงส าคญอยางยงตอบทบาทในการสงเกตดงกลาว62

3) การสมภาษณ (Interview) การเกบรวบรวมขอมลดวยการสมภาษณ คอ สถานการณทบคคลตงแตสองคน

ขนไป มบทบาทในการแสดงปฏสมพนธซงกนและกนดวยการทผหนงถามและอกผหนง และ หรอ คนทเหลอ รวมกนตอบค าถาม โดยทวไปการสมภาษณซงมอยสองแบบ คอ แบบเปนทางการ (Formal

62 เกยรตสดา ศรสข, ระเบยบวธวจย (เชยงใหม: ชางฆอง, 2552), 67.

31

Interview) และแบบไมเปนทางการ (Informal Interview)63 :ซงการสมภาษณจะเปนการสอบถามขอมลรวม 3 ประเภท ไดแก 1) ขอมลเชงพฤตกรรม 2) ขอมลเชงสถตหรอส ามะโน และ 3) ขอมล ทเปนปญหา ส าหรบขนตอนในการสมภาษณแบงออกไดเปน 4 ขนตอน คอ 1) ขนเตรยมการ ไดแก การก าหนดวตถประสงคของการสมภาษณ การศกษาขอมลและประวตของผใหสมภาษณ การก าหนดนดหมายเกยวกบวน เวลา และสถานทสมภาษณ การเลอกประเภทการสมภาษณใหเหมาะสม กบสถานการณ และวตถประสงค การเตรยมค าถามแบบสมภาษณและวสดอปกรณ และการทดลอง เครองมอ วสดอปกรณทใชในการสมภาษณ 2) ขนการสมภาษณ ไดแก การแนะน าตวและวตถประสงค ในการสมภาษณ และการด าเนนการสมภาษณดวยมารยาททเหมาะสมสภาพเรยบรอย และไดเนอหาขอมลครบตามแบบสมภาษณหรอการสมภาษณครงนน 3) ขนการจดบนทกผลการสมภาษณ ไดแก การบนทกผลการสมภาษณในทนทในแบบสมภาษณถาเปนการสมภาษณแบบเปนทางการ และบนทกเนอหาโดยวธสรปความ ถาเปนการสมภาษณแบบไมเปนทางการ การบนทกควรบนทกตามขอเทจจรง ไมมอคตและไมใสความคดเหนของตนลงไปดวยอาจมการทบทวนผลการสมภาษณไดตาม ความเหมาะสม และมการสรปผลการสมภาษณทกครง 4) ขนปดการสมภาษณ ไดแก การขอบคณ ผใหการสมภาษณ64

เรองส าคญอกประการหนงของการสมภาษณกคอ การตรวจสอบคณภาพของ การสมภาษณและแบบสมภาษณ ซงไดแก ความตรงตามเนอหาและความเทยงส าหรบการวจยครงน ซงผวจยใชหลกดงน 1) ความตรงตามเนอหา ตรวจสอบโดยผเชยวชาญทางเนอหา 2) ความเทยงตรวจสอบโดยการหาความสอดคลองของการตอบ ดวยวธการสมภาษณซ า หรอการทบทวนเนอหา ทสมภาษณไปแลว แลวน าผลทงสองครงมาหาความ สอดคลองของการตอบโดยการหาความคงท ในการตอบ ถาพบวามความคงทสงกแสดงวาการสมภาษณนนมความเทยงสง65 ส าหรบการศกษา ครงน ผวจยไดสมภาษณบคคลทเกยวของรวมสองลกษณะ คอ

3.1 ใชการสมภาษณแบบเปนทางการ (Formal Interview) ไดแก พระราชาคณะ จนนกาย และผทรงคณวฒ ในลกษณะของการสมภาษณทวไปกงแนะน างานวจยของผวจย

63 สภางค จนทวานช, วธการวจยเชงคณภาพ (กรงเทพฯ: จฬาลงกรณมหาวทยาลย,

2561), 76. 64 สมภาษณ, ผชวยศาสตราจารย ดร. คทธยากร ศศธรามาศ, อาจารยประจ าภาควชา

ประวตศาสตร คณะอกษรศาสตร มหาวทยาลยศลปากร, 18 กนยายน 2560. 65 บญธรรม กจปรดาบรสทธ, การเขยนรายงานการวจยและวทยานพนธ, พมพครงท 10

(กรงเทพฯ: เรอนแกวการพมพ, 2553), 82.

32

3.2 ใชการสมภาษณแบบไม เปนทางการ ( Informal Interview) ไดแก พระราชาคณะจนนกายและผทรงคณวฒ รวมทงสนจ านวน 26 คน โดยผวจยเปนผสมภาษณ ดวยตนเอง และนอกจากนยงใชเทคนค “การเงยหฟง (eavesdropping)” คอ การรบฟงขอมลจากการสนทนาของผอน โดยผวจยไมตองตงค าถามเอง เพยงแตนงอยใกลแหลงขอมลพอทจะรบฟง ค าสนทนาตาง ๆ ได เรองนอาจจะดเหมอนเปนการผดจรรยาบรรณในการวจยแตอยางไรกด การสนทนาเหลานนไมไดเปนความลบทกระท าโดยคสนทนาแตอยางใด ลวนเปนการสนทนาทเปดเผย ทงสน หนาทของผวจยกเพยงแตตรวจสอบขอมลใหมความถกตองทสดเทานน ขอมลทไดจาก การเงยหฟงนมประโยชนในการวจยมากพอสมควร และชวยใหผวจยสามารถปะตดปะตอเรองราว ทก าลงศกษาอยไดแนบเนยนยงขน66 ส าหรบการสมภาษณแบบไมเปนทางการทผวจยใชในการ เกบรวบรวมขอมลครงนอาจแบงออกไดเปน 4 ลกษณะ คอ

(1) แบบเปดกวางไมจ ากดค าตอบ (Open-ended Interview) โดยผวจย มวตถประสงคเพอผใหสมภาษณมอสระทจะอธบาย แนวความคดของตนไปไดอยางอสระ ผวจยจะไดขอมลทนาสนใจในเรองตาง ๆ ตามกรอบแนวคดทาง ทฤษฎในการวจยทชดเจนอยแลว

(2) แบบมจดสนใจเฉพาะ (Focus Interview) หรอแบบเจาะลก (In-depth Interview) เพอคนหาขอมลทผวจยมความสนใจอยแลวเปนพเศษ โดยไมปลอยใหผสมภาษณหนเห ไปสนทนาในเรองอน ๆ การสมภาษณลกษณะนตองใชสมาธและความสามารถในการสมภาษณ เปนอยางมากเพอไมใหผใหสมภาษณเกดความรสกไมพอใจ หรอไมอยากใหความรวมมอ

(3) แบบตะลอม กลอมเกลา (Probe) เปนการสมภาษณเพอลวงความรสก นกคด หรอทศนคตจรงทมตอเรองทใหสมภาษณ การสมภาษณลกษณะนเกดเมอผวจยตองการจะ ทราบทศนคตหรอเรองราวในทางลบทผใหสมภาษณ

(4) แบบสมภาษณผ ให ข อม ลส าคญ (Key Informant Interview) เพอสมภาษณบคคลพเศษทมขอมลทด ลกซงและกวางขวางเปนพเศษในเรองทก าลงท าการวจยอย67

ปญหาส าหรบผวจยในการสมภาษณแตละครงมลกษณะแตกตางกนออกไป แตกสามารถ สรปไดเปนกรณส าคญ ๆ ดงน คอ เมอแรกเกบขอมลดวยวธสมภาษณนน การตดตอ ขอสมภาษณเปนเรองทตดขดมาก และไมไดก าหนดเวลาตามทตองการเพราะผใหสมภาษณ ลวนมภารกจดวยกนทงสน เมอทราบวาเปนการขอสมภาษณเพอท าวจยประกอบการศกษาล าดบ

66 สมภาษณ, ผชวยศาสตราจารย ดร. วรพร ภพงศพนธ, หวหนาภาควชาประวตศาสตร

คณะอกษรศาสตร มหาวทยาลยศลปากร, 16 พฤษภาคม 2560. 67 สภางค จนทวานช, วธการวจยเชงคณภาพ (กรงเทพฯ: จฬาลงกรณมหาวทยาลย,

2561), 18-21.

33

ความส าคญกยงนอยลงไป กวาหรอภารกจอน ๆ ครนเวลาลวงเลยไปผใหสมภาษณหลายทานจ าไดวาผวจยรจกคนเคยกบ พระเถระผใหญและผทรงคณวฒหลายทาน จงมกจะใหโอกาสในการสมภาษณ แกผวจยเปนพเศษ แตกรณเชนนผวจยกตองค านงถงเรองความเทยงของขอมลเปนพเศษเชนกน เพราะขอมลมกจะเบยงเบนไปในทางทเปนบวก ปญหาส าคญอกประการหนงกคอ แมวาผใหสมภาษณ จะยนด ใหขอมลแตกมกจะไมอนญาตใหบนทกการสมภาษณดวยเครองบนทกเสยง ภาระในการจดบนทก เพอเปนเครองยนยนวาผวจยไดเกบขอมล จากผใหสมภาษณจรงในระยะหลง ผวจย จงบนทกภาพการใหสมภาษณไวดวย นอกจากการสมภาษณทเปนกจจะลกษณะแลว ผวจยยงท า การสอบถามสาธารณะ (Incidental Interview) เกยวกบทศนคตของบคคลทวไปทมตอคณะสงฆ จนนกายอกดวย

2.3 การวเคราะหขอมล (Data Analysis) ขนตอนการวเคราะหขอมลนเปนขนตอนทส าคญและยาก ส าหรบการวจย

เชงประวตศาสตร การวเคราะหขอมลจะไมใชสถตเปนหลกในการวเคราะห หากจะใชกเปนเพยง ขอมลสนบสนนเทานน ดงนนผวจยจงมบทบาทส าคญอยางยงในการวเคราะหขอมล รวมทงจะตองม ความเปนผรอบร ในสหวทยาการ และสามารถสรางขอสรปใหเปนกรอบแนวคด รวมทงเปลยนแปลงวธการทจะตความหมายของขอมลไดหลาย ๆ แบบ68 ส าหรบการวจยครงน ผวจยวเคราะหขอมล โดยใชเทคนควธ ดงตอไปน

1) การวเคราะหเนอหา (Content Analysis) การวเคราะหเนอหาใชส าหรบการวเคราะหเอกสารดวยวธการ เชงปรมาณ

อยางเปนระบบ โดยเนนทองคประกอบส าคญสามประการ คอ มความเปนระบบ มสภาพ เปนวตถวสย และองตามกรอบแนวคดทฤษฎ ส าหรบขนตอนในการวเคราะหเนอหาแบงออกไดเปน 5 ขนตอน คอ

1.1 การตงกฎเกณฑส าหรบการเลอกเอกสารและหวขอทจะท าการวเคราะห 1.2 การวางเคาโครงของขอมลโดยแบงออกเปนชนด (Categories) เพอ

ความสะดวกในการวเคราะห 1.3 การค านงถงบรบท (Context) ของเอกสาร เชนเอกสารของใคร ใครเปน

ผเขยนเพอวตถประสงคอะไร ฯลฯ เพอใหการวเคราะหเปนไปไดอยางลกซง 1.4 วเคราะหเฉพาะเนอหาทปรากฏเทานน (Manifest Content) ไมกระท ากบ

เนอหาทเปนความนบหรอแฝงอย (Latent Content)

68 ศภกจ วงศววฒนนกจ, พจนานกรมศพทการวจยและสถต Dictionary of Reserch

and Statistics (กรงเทพฯ: ดานสทธาการพมพ, 2550), 271.

34

1.5 ส าหรบบางครงการใชวธสรปใจความจะชวยสนบสนนผลการวเคราะหความถของค าหรอเนอหาทสนใจไดแมนย ากวาการวเคราะหความถแตเพยงอยางเดยว ซงผวจยไดเลอกใชตามความเหมาะสมของสถานการณ69

2) การวเคราะหขอมลแบบสรางขอสรป แบงออกไดเปน 3 วธ คอ 2.1 การวเคราะหแบบอปนย (Analytic induction) คอ วธตความสรางขอสรป

ขอมลจากรปธรรม หรอปรากฏการณทมองเหน โดยใชไดทงกบการวเคราะหเอกสาร และการวเคราะห ขอมลทไดจาก การรวบรวมดวยพหวธการ โดยการตความสรางขอสรปจากขอมลตาง ๆ ทรวบรวมมา ดวยเหตนในการวจยครงนผวจยจงวเคราะหขอมลไปพรอม ๆ กบการรวบรวมขอมล และตองให ความระมดระวงในการตดสนขอมลเปนอยางมากดวย

2.2 การวเคราะหโดยการจ าแนกชนดของขอมล (Typological Analysis) คอ การจ าแนกขอมลเปนชนด ๆ โดยจ าแนกแบงวธการไดเปน 2 แบบ คอ แบบทใชเปนแนวคดทฤษฎ และแบบไมใชทฤษฎ

(1) แบบใชทฤษฎ คอ การจ าแนกขอมลเปนชนดตาง ๆ ในเหตการณหนง ๆ แยกออกเปนการกระท ากจกรรม ความหมาย ความสมพนธ การมสวนรวมในกจกรรม และสภาพ สงคม หรอสถานการณ เปนแนวทางในการจ าแนกส าหรบการวเคราะห ผวจยไดพยายามตอบค าถาม อยเสมอวาสงทวเคราะหมรปแบบอยางไรเกดขนไดอยางไร เพราะเหตใด และจะมผลกระทบตอ เรองอน ๆ อยางไร เนองจากการวจยเชงประวตศาสตรไมไดเนนเรองการตงสมมตฐานทชดเจน การหาสาเหตของปรากฏการณจงเปนกระบวนการตอเนองซงตองท าอยตลอดเวลาโดยผวจย

(2) แบบไมใชทฤษฎ คอ การจ าแนกขอมลทจะวเคราะหตามความเหมาะสม กบขอมล อาจใชสามญส านกหรอประสบการณของผวจยกได โดยผวจยไดแบงขอมลออกเปนชนดงาย ๆ ตามประเภททสมพนธกบสงทผวจยสงเกตเหน เชน แบงเปนชนดของเหตการณ ระยะเวลา ทเหตการณชนดนนเกดขน บคคลทเกยวของ สภาพแวดลอม แลวน ามาพจารณาหาความสมพนธ ของขอมลตาง ๆ ทแบงนเพอดความสม าเสมอของการเกดขอมลชนดตาง ๆ อนจะเปนพนฐานส าหรบอธบายสาเหตของปรากฏการณตอไป70

2.3 การวเคราะหโดยการเปรยบเทยบขอมล (Constant Comparison) คอ การทผวจยน าเหตการณหลาย ๆ เหตการณทไดจ าแนกชนดของขอมลนน แลวมาเปรยบเทยบกน

69 สภางค จนทวานช, การว เคราะหขอมลในการวจยเชงคณภาพ (กรงเทพฯ :

จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2559), 156. 70 วรรณด สทธนรากร, การวเคราะหขอมลในงานวจยเชงคณภาพ Data Analysis of

the Qualitative Reserch (กรงเทพฯ: มหาวทยาลยเกษตรศาสตร, 2561), 103.

35

โดยท าเปนตารางหาความสมพนธ การใชวธการเปรยบเทยบหรอวเคราะหเชนนจะน าไปส การสรางขอสรปเชงนามธรรมและการสรางทฤษฎตอไป71 ค าชแจงงานวจย

วทยานพนธ เรอง การบรหารจดการศกษาของคณะสงฆจนนกาย เปนการวจย เชงประวตศาสตร มวตถประสงคเพอทราบการบรหารจดการศกษาของคณะสงฆจนนกาย กรอบแนวคดในการวจย ด าเนนการโดยศกษาเอกสารและหลกฐานในการวจยเชงประวตศาสตร แบงเปน 3 ชนคอ 1) ชนปฐมภม ไดแก ศกษาจากจดหมายเหต พระราชหตถเลขา ราชกจจานเบกษา แผนจารกทปรากฏในวดสงกดคณะสงฆจนนกาย 2) ชนทตยภม ไดแก ศกษาเอกสารและงานวจย ทเกยวของกบพระพทธศาสนามหายาน ประวตศาสตรชาวจนในไทย วธทางประวตศาสตร ทฤษฎ การบรหารจดการศกษา และประวตของคณะสงฆจนนกายทปรากฎในงานเขยน งานวจย และหนงสออนสรณตาง ๆ 3) ขนตตยภม ไดแกการสมภาษณพระราชาคณะจนนกายทด ารงต าแหนง ทางการปกครองตงแตระดบเจาอาวาสจนถงเจาคณะใหญจนนกาย จ านวน 12 รป และการสมภาษณผทรงคณวฒดานตาง ๆ ทเกยวของกบการวจย จ านวน 17 ทาน ประกอบดวย ดานสหวทยาการ จ านวน 1 ทาน ดานจนวทยา จ านวน 5 ทาน ดานประวตศาสตร จ านวน 4 ทาน ดานพระพทธศาสนา จ านวน 3 ทาน และดานบรหารการศกษา จ านวน 4 ทาน รวมการสมภาษณทงหมด 29 ทาน ซงมรายนามดงตอไปน

พระราชาคณะและพระสงฆาธการจนนกาย จ านวน 12 รป ไดแก 1. พระมหาคณาจารยจนธรรมสมาธวตร (เยนเตก) เจาคณะใหญจนนกาย 2. พระอาจารยจนวนยานกร (เยนอ) ผชวยเจาคณะใหญฝายขวาจนนกาย 3. พระอาจารยจนธรรมานกร (เยนเฮา) ผชวยเจาคณะใหญฝายซายจนนกาย 4. พระอาจารยคณาณตจนพรต (เยนเกา) ปลดขวาจนนกาย 5. พระอาจารยจนธรรมารสจนศาสน (เยนจ) ปลดซายจนนกาย 6. หลวงจนธรรมนนทจนประพทธ (เยนบง) รองปลดซายจนนกาย 7. หลวงจนธรรมรตจนประจกษ (เยนง) ผชวยปลดขวาจนนกาย 8. หลวงจนธรรมรกษจนประจต (เยนอ) ผชวยปลดซายจนนกาย 9. หลวงจนปลดเยนหมง เจาอาวาสวดเมตตาธรรมโพธญาณ จ.กาญจนบร 10. พระอธการเยนจง รกษาการเจาอาวาสวดจนประชาสโมสร จ.ฉะเชงเทรา

71 ชาย โพธสตา, ศาสตรและศลปแหงการวจยเชงคณภาพ (กรงเทพฯ: จฬาลงกรณ

มหาวทยาลย, 2548), 102-104.

36

11.พระอธการจเซง รกษาการเจาอาวาสวดมงกรบปผาราม จ.จนทบร 12. พระอธการจเจย รกษาการเจาอาวาสวดคชฌกฏวหาร กรงเทพมหานคร

ผทรงคณวฒ จ านวน 17 ทาน โดยแบงเปนดานตาง ๆ ดงน

ดานสหวทยาการ จ านวน 1 ทาน ไดแก 1. ศาสตราจารย ดร. ประเสรฐ ณ นคร

อดตนายกราชบณฑตสภา ดานจนวทยา จ านวน 5 ทาน ไดแก

1. ผชวยศาสตราจารย ถาวร สกขโกศล ทปรกษาสถาบนเอเชยศกษา มหาวทยาลยธรรมศาสตร และนกวชาการดานจนวทยา

2. ผชวยศาสตราจารย ดร. นพธร ปจจยคณธรรม หวหนาสาขาวชาภาษาจน ภาควชาภาษาไทยและภาษาตะวนออก คณะมนษยศาสตร มหาวทยาลยรามค าแหง

3. รองศาสตราจารย ดร. ฝาน จวน (Fan Jun) อาจารยประจ าคณะศลปศาสตร มหาวทยาลยกวางซ สาธารณรฐประชาชนจน

4. อาจารยสมชย กวางทองพาณชย นกวชาการดานประวตศาสตรส าเพง – เยาวราช

5. นายพรรธน วระพละ นกวเคราะหนโยบายและแผนช านาญการ หวหนากลมระบบบรหาร กรมการทองเทยว กระทรวงการทองเทยวและกฬา

ดานประวตศาสตร จ านวน 4 ทาน ไดแก 1. ผชวยศาสตราจารย ดร. จฬศพงศ จฬารตน

หวหนาภาควชาประวตศาสตร คณะอกษรศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย

2. ผชวยศาสตราจารย ดร. ปราณต มวงนวล ประธานหลกสตรกลมวชาชพคร คณะครศาสตร มหาวทยาลยราชภฏบานสมเดจเจาพระยา

3. ผชวยศาสตราจารย ดร. วรพร ภพงศพนธ หวหนาภาควชาประวตศาสตร คณะอกษรศาสตร มหาวทยาลยศลปากร

37

4. ผชวยศาสตราจารย ดร. คทธยากร ศศธรามาศ อาจารยประจ าภาควชาประวตศาสตร คณะอกษรศาสตร มหาวทยาลยศลปากร

ดานพระพทธศาสนา จ านวน 3 ทาน ไดแก 1. นายสาโรจน กาลศรศลป

ผอ านวยการส านกงานเลขาธการมหาเถรสมาคม 2. องสรภาณอนมพจน (พสษฐ เถยนบาว) ดร.

เจาอาวาสวดธรรมปญญารามบางมวง (คณะสงฆอนมนกาย) 3. อาจารยเศรษฐพงษ จงสงวน

นกวชาการพระพทธศาสนาของคณะสงฆจนนกาย ดานบรหารการศกษา จ านวน 4 ทาน ไดแก

1. ดร. บญเลศ โสภา อดตผอ านวยการกองพทธศาสนศกษา

2. ผชวยศาสตราจารย ดร. ชลพร กองค า อาจารยประจ าคณะครศาสตร มหาวทยาลยราชภฏบานสมเดจเจาพระยา

3. ดร. เฉลยว ยาจนทร ผอ านวยการโรงเรยนบางบวทอง

4. ดร. ทวช แจมจ ารส รองผอ านวยการโรงเรยนบานหมวทยา

ผวจยไดออกแบบงานวจยออกเปน 7 บท โดยพรรณนาอยางเปนขนตอนเพอใหสามารถ เขาใจถงประวตศาสตรและววฒนาการในการบรหารจดการศกษาของคณะสงฆจนนกาย ไดแก

บทท 1 น าเสนอเกยวกบ บทน า ทมาและความส าคญของปญหา วธการด าเนนการวจย วธการวจยเชงประวตศาสตร

บทท 2 น าเสนอเกยวกบพระพทธศาสนามหายาน สาเหตของการเขามาของชาวจน และประวตศาสตรชาวจนในไทย

บทท 3 น าเสนอเกยวกบคณะสงฆจนนกาย ตงแตการสถาปนา การด าเนนการกจการ ทางศาสนาแตละยคสมย การบรหารปกครองคณะสงฆ และประวตเจาคณะใหญจนนกาย

บทท 4 น าเสนอเกยวกบการบรหารจดการศกษาของคณะสงฆจนนกายในอดต นบตงแตการสถาปนาจนถงกอนการจดการศกษาในรปแบบโรงเรยนพระปรยตธรรม แผนกสามญศกษา

38

บทท 5 น าเสนอเกยวกบการบรหารจดการศกษาของคณะสงฆจนนกายในปจจบน ซงมรปแบบการบรหารจดการศกษาโรงเรยนพระปรยตธรรม แผนกสามญศกษา จดการศกษาระดบ ชนมธยมศกษาแกบรรพชตจนนกาย จ านวน 3 โรงเรยน

บทท 6 น าเสนอเกยวกบแนวโนมการบรหารจดการศกษาของคณะสงฆจนนกายในอนาคต ซงเปนโครงการแผนพฒนาในการจดการศกษาทจะเปนประโยชนแกบรรพชต คฤหสถ และเยาวชน

บทท 7 เปนการสรปผลการวจย อภปรายผล และการเสนอแนะ โดยเปนการประมวล ขอคนพบท เกดขน เพอน าไปเปนแนวทางในการพฒนาตอยอดในการบรหารจดการศกษา ของคณะสงฆจนนกายและเปนประโยชนตอประวตศาสตรการศกษาตอไป

ในวทยานพนธฉบบนจะปรากฏอกษรจน (อกขระตวยอ 简体字) ตามแบบทใช ในสาธารณรฐประชาชนจน ตามสวนตาง ๆ โดยมก ากบค าอานภาษาไทยเปนการออกเสยงภาษาจน แมนดารน หรอภาษาจนแตจว ในกรณทเปนการออกเสยงทคนเคยมาแตเดม และส าหรบเนอหา บทท 2 ซงเกยวของกบพระพทธศาสนามหายานและประวตศาสตรชาวจนในไทย ในสวนของ

วสามานยนามบางค า อาจใชสทอกษรจน (拼音 พนอน) ทบศพทการออกเสยงภาษาองกฤษ นยามศพทเฉพาะ

เพอใหเกดความเขาใจทถกตองตรงกนส าหรบการวจยในครงน ผวจยไดก าหนดค าจ ากด ความส าหรบค าศพทเฉพาะการวจยครงนไวดงน

การบรหารจดการศกษา หมายถง การด าเนนงานของกลมบคคลหรอองคกรในการรวมมอกนพฒนาผเรยนใหมคณภาพ มการด าเนนการบรหารจดการศกษา ในทนมจดมงหมายเพอการพฒนากจการทางปรยตศกษา ในรปแบบส านกเรยนของวดในพระพทธศาสนามหายานจนนกายในอดต การบรหารจดการศกษาในรปแบบโรงเรยนพระปรยตธรรม แผนกสามญศกษา ตลอดจนแนวโนม ในการบรหารจดการศกษาในอนาคต ทด าเนนการโดยคณะสงฆจนนกาย

คณะสงฆจนนกาย หมายถง คณะสงฆอน ตามความใน มาตรา 5 ทว พระราชบญญต คณะสงฆ (ฉบบท 2) พ.ศ. 2535 มการปกครองเปนไปตามกฎกระทรวงฉบบท 3 (พ.ศ. 2520) และกฎกระทรวงฉบบท 4 (พ.ศ. 2536) ออกตามความในพระราชบญญตคณะสงฆ พ.ศ. 2505 เปนคณะบรรพชตทเขามาเผยแผพระพทธศาสนามหายานในราชอาณาจกรไทย ตงแตตนรชสมยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว (รชกาลท 5) และไดรบพระมหากรณาธคณทรงสถาปนาคณะสงฆขนใน ป พ.ศ. 2414 มสถานภาพเปนองคการทางพระพทธศาสนามหายานทถกตอง ตามกฎหมาย มธรรมประเพณและจารตตามแบบอตตรนกายสบทอดจากประเทศจน

39

บทท 2

พระพทธศาสนามหายานและประวตศาสตรชาวจนในไทย

ในบทท 2 น ผวจยศกษาขอมลพนฐานของพระพทธศาสนามหายานและประวตศาสตร ชาวจนในไทยเพอความเขาใจถงภมหลงของการบรหารจดการศกษาของคณะสงฆจนนกาย อนเปน องคกรทางพระพทธศาสนามหายานทไดรบพระกรณาโปรดสถาปนาขนตงแตสมยพระบาทสมเดจ พระจลจอมเกลาเจาอยหว มการบรหารจดการกจการคณะสงฆมาจวบจนปจจบน เปนล าดบ กอนการสถาปนาคณะสงฆ กลาวคอหากจะใหเขาใจถงการบรหารจดการศกษาของคณะสงฆจนนกาย กจ าเปนตองเขาใจพระพทธศาสนามหายาน อนเปนนกายทชาวจนนบถอมาแตสมยราชวงศฮน และประวตศาสตรของชาวจนขณะทอาศยอยในประเทศจน จนกระทงอพยพเขามาอาศยอย ในประเทศไทย ดงนนจงน าเสนอเนอหาแบงเปน 3 เรอง ไดแก 1) พระพทธศาสนามหายาน 2) เหตการณส าคญในหนาประวตศาสตรจนทส งผลใหชาวจนอพยพเขามาในไทย และ 3) ประวตศาสตรชาวจนในสยาม ซงรายละเอยดดงตอไปน

1. พระพทธศาสนามหายาน

“มหายาน” เปนนกายในศาสนาพทธฝายอาจรยวาท ทนบถอกนอยประเทศแถบตอนเหนอ ของอนเดย ไดแก เนปาล จน ญปน เกาหล เวยดนาม มองโกเลย ไปจนถงบางสวนของรสเซย จดเดน ของนกายนอยทแนวคดเรองการบ าเพญตนเปนพระโพธสตวสรางบารมเพอชวยเหลอสรรพชวตในโลก ไปสความพนทกข ดวยเหตทมผนบถออยมากในประเทศแถบเหนอจงเรยกไดอกชอหนงวา อตตรนกาย ปจจบนพทธศาสนกชนสวนใหญในโลกนบถอนกายน72

หลงจากพระพทธเจาเสดจดบขนธปรนพพานได 3 เดอน พระสาวกผไดเคยสดบสงสอนของ พระองคจ านวน 500 รป กประชมท าสงคายนาครงแรก ณ ถ าสตบรรณคหา ใกลเมองราชคฤห แควนมคธ ใชเวลาสอบทานอย 7 เดอน จงประมวลค าสอนของพระพทธเจาไดส าเรจเปนครงแรก นบเปนบอเกดของคมภรพระไตรปฎก73 ค าสอนทลงมตกนไวในครงปฐมสงคายนาและไดนบถอกน สบมา เรยกวา เถรวาท แปลวา ค าสอนทวางไวเปนหลกการโดยพระเถระ ค าวา เถระ ในทน หมายถง

72 เสถยร โพธนนทะ, ประวตศาสตรพระพทธศาสนา (กรงเทพฯ: บรรณาคาร, 2513),

14-15. 73 คณะสงฆจนนกาย, ประวตแนวคดมหายาน (กรงเทพฯ: เรอนแกวการพมพ, 2535), 12.

40

พระเถระผประชมท าสงคายนาครงแรก และพระพทธศาสนาซงถอตามหลกทไดสงคายนาครงแรก ดงกลาว เรยกวา นกายเถรวาท อนหมายถง คณะสงฆกลมทยดค าสงสอนของพระพทธเจา ทงถอยค า และเนอความททานสงคายนาไวโดยเครงครด ตลอดจนรกษาแมแตตวภาษาดงเดมคอภาษาบาล74 ในกาลตอมาเมอมปญหาขดแยง พระเถระผใหญกประชมขจดขอขดแยงกน เกดการสงคายนาตอมา อกหลายครง จนไดพระไตรปฎกของฝายเถรวาทดงทเรารจกกนทกวนน ซงถอกนทวไปวาเปนค าสอนโดยตรงของพระพทธเจาทนบวาใกลเคยงทสด อยางไรกตาม การสงคายนาแตละครงแสดงใหเหนถง ความแตกตางทางความคดในหมสงฆจนกอใหเกดการแยกฝายทมความคดเหนไมลงรอยกนในสวน หลกธรรมและขอวตรปฏบต75

มลเหตของการแยกนกายในพทธศาสนามาจากในคราวใกลเสดจดบขนธปรนพพาน พระพทธเจาไดตรสกบพระอานนทวา “ดกรอานนท โดยกาลลวงไปแหงเรา ถาสงฆตองการกจงถอนสกขาบทเลกนอยเสยบางกได” 76 พทธด ารสดงกลาวท าใหเกดการตความวา สกขาบทไหนเรยกวา เลกนอย เปนเหตใหพระภกษบางรปไมเหนดวย และไมยอมรบสงคายนามาตงแตครงแรก และเหตการณเชนนเกดขนกบการสงคายนาครงหลง ๆ อกหลายครง เปนเหตใหมกลมทแยกตว ท าสงคายนาตางหาก เปนการแตกแยกทางลทธและนกาย แตกมไดถอวาเปนการแบงแยกศาสนา แตประการใด หลงจากพระพทธองคปรนพพานได 100 ป อนเปนชวงเวลาทมการสงคายนาครงท 2 มคณะสงฆกลมหนงเรยกวา มหาสงฆกะ ซงมจ านวนมาก ไดแยกตนออกไปตางหากจากกลมเถรวาท เดม การแยกตวของมหาสงฆกะนมมลเหตจากความเหนทแตกตางเรองหลกปฏบตของภกษ หลงจากนนมหาสงฆกะไดแยกกลมนกายยอยออกไปอก 18 นกาย77 เนองจากมทศนะ อดมคต การตความ หลกธรรม และวตรปฏบตทแตกตางกน หลงจากนนภกษบางรปในนกายทง 18 น ไดแยกตนออกมาตงคณะใหมโดยถอปรชญาและหลกจรยวตรของตน กระทงในราวพทธศตวรรษท 5 จงไดเกดกลม คณะสงฆและคฤหสถทเรยกตนเองวา "มหายาน" ขน แมจะมทมาไมแนชด แตสนนษฐานไดวาพฒนาจากนกายมหาสงฆกะ ผสมผสานกบปรชญาของนกายพทธศาสนาอนทง 18 นกาย รวมทงนกาย

74 สมเดจพระมหาสมณเจา กรมพระยาวชรญาณวโรรส, พระมตเรองพระพทธศาสนา

มหายาน (กรงเทพฯ: มหามกฏราชวทยาลย, 2553), 32-35. 75 มหาวทยาลยมหดล วทยาลยศาสนศกษา, นานาสาระเกยวกบพทธศาสนา, เขาถงเมอ

14 กนยายน 2560, เขาถงไดจาก http://crs.mahidol.ac.th/thai/mahayana41.htm. 76 มหามกฏราชวทยาลย, พระไตรปฎก พระสตตนตะปฎก มหาปรนพพานสตร ,

(นครปฐม: มหามกฏราชวทยาลย, 2557), 10/141. 77 เสถยร พนธรงษ, พทธศาสนามหายาน, พมพครงท 3 (กรงเทพฯ: มหาจฬาลงกรณ

ราชวทยาลย, 2534), 31-33.

41

เถรวาทดวย กอก าเนดเปนลทธมหายาน แมไมอาจก าหนดใหแนชดลงไปไดวา พระพทธศาสนานกายมหายานเรมถอก าเนดขนตงแตเมอใด แตทแนชดคอ พระเจากนษกะมหาราช กษตรยองคท 7 แหงราชวงศกษาณะ ทรงเปนเอกอครศาสนปถมภกพระองคแรกของนกายมหายาน ไดทรงปลกฝงพระพทธศาสนามหายานอยางมนคงในราชอาณาจกรของพระองค และทรงสงธรรมทตออกเผยแผ ยงนานาประเทศ เปรยบไดกบพระเจาอโศกมหาราชของฝายเถรวาท ซงหากใชเกณฑเรองเวลามาเปนตวชวด สามารถกลาวไดวา พระพทธศาสนามหายานเตบโตและเจรญรงเรองตงแตตนศตวรรษท 1 เปนตนมา78

1.1 พระพทธศาสนามหายานในจน

พระพทธศาสนาเปนหนงในสามศาสนาใหญในประเทศจน ความส าคญและความยงใหญของพระพทธศาสนาในจนนน ไมไดดอยไปกวาลทธขงจอ และศาสนาเตาซงเปนศาสนาทเกดขนในจนนกพทธศาสตรของจน มขอสนนษฐานเรองกาลเวลาทพระพทธศาสนาแผเขาจนแตกตางกน

หลายทศนะ บางทานสนนษฐานวา เขาไปในจนตงแตสมยจกรพรรดฉนสอหวง (秦始皇) (จนซฮองแต 246 – 210 กอน ค.ศ.)79 บางกสนนษฐานวาเขาไปเมอครงพระเจาอโศกมหาราชทรง กระท าสงคายนาพระไตรปฏกครงท 3 แลว ไดสงพระธรรมทตออกเผยแผพทธศาสนานอกอาณาจกรอนเดย และในครงนน พระองคกไดสงพระมหาเถระเขาไปเผยแผพทธศาสนาในประเทศจนดวย แตหลกฐานทสามารถน ามาอางองไดแนนอนนน คอพระพทธศาสนาเผยแผเขาจนในชวงคาบเกยว

ระหวางปลายสมยราชวงศซฮน (西汉) (ฮนตะวนตก 206 กอน ค.ศ.- ค.ศ. 25) ตนราชวงศตงฮน

(东汉) (ฮนตะวนออก ค.ศ. 25 – ค.ศ. 220) ทงน เพราะนกโบราณคดไดขดพบพระพทธรปในสมย นหลายแหงดวยกน เชน พระพทธรปทภเขาเผงซน มณฑลเสฉวน พระพทธรปทภเขาขงอวงซน มณฑลเจยงซ เปนตน80

ส าหรบชาวจนแลว พระพทธศาสนาเปนศาสนาและวฒนธรรมตางชาตทแผเขาไป ฉะนนเมอแรกเผยแผเขาไปนน จงประสบกบการถกกดกนอยางรนแรงจากวฒนธรรมดงเดมของจน เปนเบองแรก กวาจะเปนทยอมรบและกลายเปนวฒนธรรมสวนหนงของจนได กกนเวลาหลายรอยป

78 เยนเกยรต ภกข, พระพทธศาสนาฝายหนยานและมหายาน (กรงเทพฯ: พระจนทร, 2506), 9-10.

79 พระอาจารยจนวนยานกร (เยนเชยว), สารตธรรมมหายาน (กรงเทพฯ: ม.ป.ท., 2529), 23-26.

80 จ านง ทองประเสรฐ, พระพทธศาสนาในประวตศาสตรจน (กรงเทพฯ: สมาคม สงคมศาสตรแหงประเทศไทย, 2508), 28-30.

42

พระพทธศาสนาแผ เขาในจนไดผานววฒนาการอยางสลบซบซอนถง 3 ระยะดวยกน คอ ระยะแรก เปนระยะทอาศยวฒนธรรมจนเปนทนเกาะ เพอประคองตวเองใหปกหลกลงได บนผนแผนดนจน แลวคอย ๆ เผยแผออกไป ระยะทสอง เปนระยะทเกดภาวะขดแยงและปะทะ กบวฒนธรรมดงเดมของจนอยางรนแรง ระยะทสาม เปนระยะทเปนทยอมรบและกลายเปนวฒนธรรมทส าคญยงสวนหนงของจน81 ในสวนทาทของวฒนธรรมดงเดมของจนทมตอศาสนาพทธ เมอแรกแผเขาไปนน กมววฒนาการทสลบซบซอนพอ ๆ กน โดยแบงออกเปน 3 ระยะเชนกน คอ 1.) ระยะรบอทธพลจากศาสนาพทธ 2.) ระยะกดกนและตอตาน และ 3.) ระยะยอมรบเปนศาสนาและวฒนธรรมสวนหนงของจน82

1) ระยะแรก อาศยวฒนธรรมดงเดมของจนเปนทนเกาะ

ตงแตปลายยคราชวงศซฮน (西汉) ผานตงฮน (东汉) เขาสยคสามกกจนถงยค

ราชวงศจน (晋朝) เปนยคทจนมสงครามกลางเมองตดตอสบเนองกนมาตลอดระยะเวลาหลายรอยป มการผลดเปลยนแผนดนกนอยเนอง ๆ สภาพสงคมตกอยในภาวะผนผวนและเปลยนแปลงโดยชนชนปกครอง ทผลดเปลยนกนขนเปนใหญเรอยมา ชนชนปกครองในชวงหลายรอยปมาน สวนใหญ จะด าเนนนโยบายเปดสโลกภายนอก พระพทธศาสนาจงไดแผเขามาในชวงโอกาสดงกลาว และใช เวลาหลายรอยป คอย ๆ แผขยายออกไป จนในทสดเปนทยอมรบของชาวจนทวไป ในระยะทแรก แผเขาไปนน ทาทของวฒนธรรมดงเดมของจนทมตอพระพทธศาสนาจะอยในลกษณะปกปองดเชง และคมครองตวเองมากกวาทจะใชทาทกาวราว ซ ายงเปนฝายสงอทธพลกระทบพระพทธศาสนา อกดวย จงท าใหพระพทธศาสนาทแรกแผเขาไปนนไดววฒนาการไปตามครรลองของวฒนธรรมจน83 ในเวลานนกระแสหลกของแนวความคดแตละยค แตละสมยของวฒนธรรมจนเองซงกไดววฒนาการ ตวเองไปเรอย ๆ ตามกาลเวลา มผลตอววฒนาการของพทธศาสนาทแพรเขาไปอยางมาก พระพทธศาสนา กมอรรถเนอหาอดมไพศาลและมพทธนกายตาง ๆ แตกแขนงออก ไปมากมายหลายนกาย นกายตาง ๆ เหลาน เมอแรกแผเขาไปในจนกแยกยายกนไปเสาะหาวฒนธรรมอนมอยหลายแขนง หลายประเภท ของจนเปนทนเกาะตามทเหนเหมาะสม เมอศกษาววฒนาการในประวตศาสตร เราจะเหนวา ในสมย

ราชวงศฮน (汉朝) พระพทธศาสนาจะอาศยไสยศาสตรของเตาเปนทนเกาะ เพอใหตวเองปกหลก

81 ชว ซหลน, ววฒนาการของพทธศาสนาในจน แปลจาก ศาสตราจารย เหยนจอ, เขาถงเมอ 29 กนยายน 2560, เขาถงไดจาก http://thai.cri.cn/441/2012/04/19/242s197058.htm.

82 ฉตรสมาลย กบบลสงห, ประเทศจนกบพระพทธศาสนา (ฝายมหายาน) (กรงเทพฯ: มหามกฎราชวทยาลย, 2525), 74-76.

83 สมภาษณ, รองศาสตราจารย ดร. ฟานจวน (Fan Jun), อาจารยประจ าคณะศลปศาสตร มหาวทยาลยกวางซ สาธารณรฐประชาชนจน, 27 กรกฎาคม 2560.

43

ลงได สวนทางศาสนธรรมนน พทธตองอาศยแนวความคดของลทธขงจอเปนทนเกาะเพอเผยแผตวเอง

ในสมยราชวงศฮน (汉朝) ไสยศาสตรในจนเฟองฟมาก ผคนบชาเทพเจา บชาเซยน นบถอพอมด หมอผ เชอเรองโชคลาง เวทมนตคาถา ชอบพยากรณโชคชะตาของตนตามจกรราศบาง ตามลกษณะสสนของกอนเมฆบาง ตามลกษณะการเคลอนไหวของลมบาง หรอไมกท านายดวงชะตาของตน ดวยกระดองเตา กระดกสตว หรอดวยหญาซอเฉา เปนตน วทยาอาคมตาง ๆ ในสมยนน จะถก น ามาใชในทางรกษาโรคภยไขเจบ ในการพยากรณโชคลาง ขจดปดเปาภยพบต หรอขอพรใหอยเยน เปนสข ขอใหไดในสงทปรารถนา เปนตน ศาสนาส าคญทชาวจนนบถอกนในสมยนน คอหวงเหลาเสวย

(黄老学) ซงไดพฒนาเปนศาสนาเตาในกาลตอมา ค าวา “หวง” (黄) หมายถง หวงต (黄帝)

ตามต านานจน ชาวจนนบถอวาเปนบรรพบรษของตน “เหลา” (老) คอ เลาจอ (老子) นนเอง

ทงหวงต (黄帝) และเลาจอ (老子) นน ศาสนาเตาบชานบถอเปนศาสดาจารยแหงลทธของตน

ทงสองทาน หวงเหลาเสวย (黄老学) นน แมจะเปนส านกปรชญาส านกหนง แตโดยก าเนดกมพนฐานมาจากไสยศาสตรโบราณและผกพนเหนยวแนนกบไสยศาสตรซงรงเรองมากในสมยนน

วธเผยแพรแนวความคดของหวงเหลาเสวย (黄老学) กโดยการกระท าพธตาง ๆ ทางไสยศาสตร เปนส าคญ84

พระพทธศาสนาเผยแผเขาไปในจนอยางเปนหลกเปนฐานกในสมยชวงท หวงเหลา

เสวย (黄老学) และไสยศาสตรตาง ๆ ก าลงรงเรองสดขด จงถกชนชาวจนโดยเฉพาะชนชนปกครอง

มองดวยสายตาอยางมองไสยศาสตรแขนงหนง เชนเดยวกบทมองหวงเหลาเสวย (黄老学)

คนทวไปบชานบถอพระพทธเจาเปนเสมอนเทพเจาองคหนง เชนเดยวกบ หวงต (黄帝) และเลาจอ

(老子) คนสวนใหญมกจะเอาปรชญาและทฤษฎของหวงเหลาเสวย (黄老学) มาอรรถาธบายพระคมภรและพระสตรของพระพทธศาสนา เชน มกจะเขาใจเบญจศลขอแรกกบขอทสาม ทพระพทธองคบญญตไววา ใหละเวนจากการฆาสตวตดชวต ใหละเวนจากการผดประเวณวาเปนสงเดยวกบ

“รกชวต เกลยดการเขนฆา งดเมถน เวนความฟมเฟอย” ของหวงเหลาเสวย (黄老学) แตโดย เนอแทแลว ศลสองขอนของพระพทธองคเปนค าสอนใหละเวนจากการท าบาปชว อนเปนวถทจะชวยใหผคนขจดปดเปาความทกข ความเจบปวดใหพนไปจากชวต ซงเปนคนละนยกบปรชญาของ

หวงเหลาเสวย (黄老学) เนนวา สงทงหลายทงปวงควรจะปลอยใหเปนไปตามธรรมชาต อยาไปเสรมแตงใหผดท านองคลองธรรมดงเดม ในสมยสามกก กมการถอดค าวา “นรก” ออกเปน

“ไทซาน” (泰山) ทงนกเพราะชาวจนในสมยนนเชอกนวา คนเราเมอตายไปแลววญญาณจะ

ลองลอยไปทภเขาไทซาน (泰山) กอน จากสองตวอยางนเราจะเหนไดวาทาทของชาวจนทมตอ

84 เยนเหยง ภกข, โลกพระพทธศาสนา (กรงเทพฯ: กรงสยาม, 2517), 20-22.

44

พระพทธศาสนาเมอแรกแผเขาไปนน ไมวาจะเปนดานปรชญาหรอดานความร ลวนแลวแตเปนทาท

ทใชปฏบตตอหวงเหลาเสวย (黄老学) นนเอง85

ในสวนพระพทธศาสนาเอง เมอแรกแผเขาไปกไดอาศยหวงเหลาเสวย (黄老学) เปนทนเกาะ เพอโนมนาวผคนใหเชอถอศรทธา ชาวพทธในสมยน ขนานนามพระพทธศาสนาวา

“ฝอเตา”(佛道) เรยกพระภกษสงฆวา “เตาเยรน”(道人) ซงนกบวชเตาจะเรยกตวเองวา

“เตาซอ” (道士) ค าเอยอางทวา เตาม 96 แขนง ทยงใหญเลศล าคอ “ฝอเตา” (佛道) นน เปนเนอหาส าคญทชาวพทธในสมยนนใชเผยแผพระพทธศาสนาในเวลานน ซงกพอจะท าใหมองเหนภาพไดวาชาวพทธพยายามทจะใชเตาใหเปนประโยชนตอการเผยแผของตน และทส าคญยงกวาคอ การยมเอาวธการทางไสยศาสตรทนยมกนอยางแพรหลายในสงคมยคนน เปนเครองมอในการเผยแผพทธธรรม กเปนวธเดยวกบทนกบวชเตามกกระท า เชนการใชเวทมนตคาถารกษาโรคภยไขเจบ การท าพธสะเดาะเคราะห การท านายโชคลางตาง ๆ ซงกเปนหนทางทน าตวเองเขาไปใกลชดกบ มหาชนไดงายและเกดผล86 ในหนงสอประวตพทธศาสนาในจน ซงมผเขยนกนมากมายมาแตโบราณกาล กไดบนทกถงบรรดาพระมหาเถระทเขาไปเผยแผพทธศาสนาในจนนน ลวนมวทยาอาคมแกกลา กนทกคน เชน พระอาจารยอนซอเกา (An Shi Gao) พระอาจารยคงเซงฮย (Kang Sheng Hui) พระอาจารยธรรมกาล พระอาจารยคณภทร ลวนไดชอวา เปนพหสตทมความรอบรในพทธธรรม อยางลกซง และมความสามารถในดานโหราศาสตร ดานการท านายโชคลาง การรกษาโรคราย ดวยเวทมนตคาถา การสะเดาะเคราะห เปนตน จนสามารถพดไดวา แทจรงแลวสงเหลานตางหาก ทเปนทสนใจและดงดดใจผคนในสมยนนใหเกดศรทธาในพระพทธศาสนายงกวาพทธธรรมทเผยแผ อยในเวลานน87 ภาพลกษณของพระพทธเจาในมโนคตของชาวจนในยคนน จะเปนภาพของเทพเจา ทมอภนหารยงใหญ บนพระศอมรศมเปนพวยพงและสามารถเนรมตกายไดตามใจชอบ ภาพลกษณ เชนน ความจรงเปนภาพของเซยนทชาวจนรจกมกคนมาแตโบราณ แมโดยหลกความจรงศาสนธรรมของพทธนนจะแตกตางกบไสยศาสตรทแพรหลายอยในขณะนนเปนตรงกนขาม แตผคนในสมยนน กใชสายตาทมองไสยศาสตรมองพระพทธศาสนา ชาวพทธเองกอาศยวธนโนมนาวจตใจผคนใหเชอถอศรทธาอยางไดผล นกพทธศาสตรจนในปจจบนลงความเหนวา การทพระพทธศาสนาเมอแรกเผยแผเขาไปนนตองอาศยวฒนธรรมจนเปนทนเกาะ เพอใหตวเองสามารถเผยแผออกไปไดนน เปนกฎทวไป

85 ทววฒน ปณฑรกววฒน, ศาสนาและปรชญาในจน ทเบต และญปน (กรงเทพฯ:

เอม เทรดดง, 2545), 25-27. 86 慈怡法师, 佛教史年表, (台北市 ：佛光出版社，1995), 116. 87 ล. เสถยรสต, ประวตแนวคดมหายาน (กรงเทพฯ: รงนคร, 2519) 117.

45

ในการแทรกซมของวฒนธรรรมหนงสอกวฒนธรรมหนง การทศาสนาใหมศาสนาหนง โดยเฉพาะศาสนาตางชาตเมอแผเขาไป จะใหศาสนธรรมหรอปรชญาของตนเปนทยอมรบนบถอในหมชน ทแปลกใหมนน ไมใชเรองทจะท าไดงาย เพราะวฒนธรรมดงเดมของทกชาตลวนมดานทจะอนรกษ คมครองตนเองและตอตานสงท เขาไปใหมอยในตวเองเปนวสย ดงนนผ เผยแผจะตองสนทด ในการปรบปรงสงทน าเขาไปใหมใหสอดคลองกบแนวความคดและความตองการของผคน ในดนแดนแหงนน ทงยงตองท าใหหมชนนนเชอวา การเสาะแสวงหาของตนมหนทางเปนจรงขนได ศาสนานนจงจะสามารถสรางศรทธาปสาทะขนในหมชนเหลานนและเปนทยอมรบในทสด88

ครนเขาสยคราชวงศเวย (魏) (ค.ศ.220 – 256 ยคสามกก) และจน (晋)

(ค.ศ.265 - 420) พระพทธศาสนากเปลยนจากอาศย “หวงเหลาเสวย” (黄老学) มาอาศย

“เสวยนเสวย” (玄学) เปนทนเกาะ ในยคน เสวยนเสวย (玄学) กบพทธมทาทถอยปรองดอง

กน และรบเอาอทธพลของกนและกนไว โดยเฉพาะ เสวยนเสวย (玄学) ดเหมอนจะเปนฝายรบ อทธพลของพทธมากกวาทจะเปนฝายสงอทธพลกระทบพทธ เขาสยคนแตละพทธนกายในจนจะ

เผยแพรพระคมภรหมวดปรชญาปารมตาสตรเปนหลก และตางกเอาภาษาของ เสวยนเสวย (玄学) มาอรรถาธบายคมภรพระพทธธรรม พระพทธศาสนาจงแผขยายออกไปอยางกวางขวาง ตรงกนขาม

กบเสวยนเสวย (玄学) ซงกลบเสอมลง แตมขอนาสงเกตคอ ทฤษฎของเสวยนเสวย ทชาวพทธ อาศยเปนทนเกาะในเวลานน คอนขางจะสบสน ไมเปนระบบ มความขดแยงในตวเองอยมาก จงท าให พระคมภรหมวดปรชญาปารมตาสตรเกดความแปลกแยกและแตกแขนงออกไปอยางไมอาจหลกเลยง พทธนกายในจนในเวลานนแตกแขนงออกเปน “หกส านก เจดนกาย” ทงนเนองดวยแตละนกาย มความเขาใจในหลก “สญญตา” อนเปนหวใจส าคญของพระคมภรหมวดปรชญาปารมตาสตรแตกตาง กนออกไป หลงอบต “หกส านก เจดนกาย” แลวกเกดทฤษฎ “วาดวยสงทงหลายทงปวงแทคอมายา นนเปนสญญตา” ของพระอาจารยเซงเจา89 พระพทธศาสนาในสมยนววฒนาการจากฝายอาศย

เสวยนเสวย (玄学) เปนทนเกาะ กลายมาเปนฝายเตมเตมความไมสมบรณของเสวยนเสวย

(玄学) นอกจากหวงเหลาเสวย (黄老学) กบเสวยนเสวย (玄学) แลว พระพทธศาสนาเมอแรกแผเขาสจนนน ยงไดอาศยแนวความคดลทธขงจอเปนทนเกาะเพอเผยแพรพทธธรรมอกดวย หากกลาวถงหลกปฏบตแลว แนวความคดลทธขงจอกบหลกธรรมของพทธแตกตางกนมาก เชน

88 ฉตรสมาลย กบลสงห, ประเทศจนกบพระพทธศาสนา (ฝายมหายาน) (กรงเทพฯ:

มหามกฎราชวทยาลย, 2525), 43-45. 89 จ านง ทองประเสรฐ, พระพทธศาสนาในประวตศาสตรจน (กรงเทพฯ: สมาคม

สงคมศาสตรแหงประเทศไทย, 2508), 146-148.

46

หลกปรชญาของขงจอ จะเนนใหเหนถงความถกตองในความเลอมล าต าสงของความสมพนธในสงคม วา “ผมฐานะสงกวาสมควรทจะไดปกครองผมฐานะต ากวา ผมฐานะต ากวาสมควรทจะตองปฏบตตาม ความตองการของผมฐานะสงกวา” หลกความคดเชนน ผดกบหลกธรรมพระพทธศาสนา ทใหคนเรา ตงความสมพนธอยบนความเสมอภาคและเคารพซงกนและกน แตเพอทจะใหสอดคลองกบศลธรรมและมโนคตของชาวจน ชาวพทธทเผยแผพทธธรรมในสมยนน เวลาแปลหรออธบายหลกธรรมของ พทธ กจะพยายามเลอกสรรและเพมเตมเนอหาทเหนวาชาวจน สามารถรบไดเขาไว และตดทอน

เนอหาทเหนจะรบไมไดออกไป90 เชน พระอาจารยอนซอเกาในสมยซฮน (西汉) เมอแปล พระคมภรสคาโลสตร กไดเพมเตมและดดแปลงเนอความในพระสตรนใหเขากบหลกจรยธรรมของลทธ ขงจอ ทวาดวยความสมพนธระหวางพระจกรพรรดกบขนนาง ระหวางบดากบบตร สามกบภรรยา พกบนองและระหวางเพอนฝงดวยกนเขาไป เพอใหเปนทรบไดของชาวจนทวไป และเมอพระอาจารย คงเซงฮย แปลและเรยบเรยงพระคมภรหมวดษฑปารมตาสตรไดน าเอาหลกเมตตาบารมของมหายาน

ผสมผสานเขากบมโน คตเกยวกบ “เหยนอาย” (仁爱) หลกเมตตาการณของลทธขงจอ โดยการเสนอทศนคตวา การปกครองอาณาประชาราษฎร เคารพผอาวโสกวา กตญญกตเวทตอผบงเกดเกลา และผมพระคณ ละเวนจากการกระท าทกขทรมานและเขนฆาผอน ละเวนจากความละโมบ เหลานลวนเปนมโนคตทประสานเขากนไดอยางสนทกบทฤษฎทางการเมองของลทธขงจอ 91 พระอาจารย

ฮยเหยยน ในสมยตงจน (东晋) ไดเสนอทศนคตวา “อนศาสนธรรมทงนอกและในนน หากรวมเปนอนหนงอนเดยวกนไดแลวไซร กจะน ามาซงความสวางรงโรจน” ค าวา “ใน” ในทนหมายถงลทธขงจอ เปนส านกปรชญาทถอก าเนดขนในจนเอง สวนค าวา “นอก” นนหมายถง“พระพทธศาสนา” เปนศาสนาทแพรเขามาจากอนเดย92

2) ระยะทสอง ภาวะขดแยงและปะทะกบวฒนธรรมจน พระพทธศาสนากบวฒนธรรมดงเดมของจนโดยแกนแทแลวผดแผกแตกตางกนมาก

จงขดแยงกนตงแตแรกแผเขาไป แตชาวฮนในสมยนนรจกและเขาใจพระพทธศาสนาแตเพยงผวเผน ประกอบกบอทธพลของพทธยงไมเดนชดนก และทส าคญคอชาวพทธเองไดพยายามอาศยวฒนธรรม ดงเดมของจนเปนทนเกาะ เพอเผยแผตวเอง ดงนนความขดแยงตาง ๆ เมอแรกแผเขาไปนน

จงดไมโดดเดน การปะทะกนซงมอยบางกไมรนแรงอะไร แตพอลวงเขาสมยราชวงศจน (晋朝) มการแปลคมภรพระพทธศาสนาอยางเปนระบบและเปนล าเปนสน จ านวนคมภรเพมมากขนเรอย ๆ

90 เสถยร โพธนนทะ, พระพทธศาสนามหายานในจน (กรงเทพฯ: การศาสนา, 2516), 92. 91 เรองเดยวกน, 94-96. 92 อภชย โพธประสทธศาสต, พระพทธศาสนามหายาน (กรงเทพฯ: มหามกฎราชวทยาลย,

2539), 61-63.

47

โดยเฉพาะอยางยง ผแปลมความเขาใจในพทธปรชญาและพทธธรรมลกซงยงขน แปลไดถกตองแมนย ายงขน ชวยใหคนทวไปเขาใจและมองเหนความแตกตางระหวางพทธกบวฒนธรรมดงเดม ของจนไดชดเจน ความขดแยงตาง ๆ ทเคยแฝงเรนอยกปรากฏเดนชดออกมา ดงนนจงเกดปญหา วาจะยนหยดในหลกพทธธรรม หรอจะยงคงอรรถาธบายพทธคมภรและพระสตรตาง ๆ ตามครรลองความรบรของคนจนตอไป ปญหานจงเปนปญหามลฐานทเปนชนวนใหเกดความขดแยงอน ๆ ตามมา93

คมภรตาง ๆ ทแพรเขาไปเพมจ านวนมากขน ธรรมบางขอกเปนทยอมรบของชาวจน บางขอกไมเปนทยอมรบกน แตจะอยางไรกตาม ผลกระทบของพระพทธศาสนาตอสงคมยคนน กแผกวางและเตบใหญขนเรอย ๆ การอาศยวฒนธรรมจนเปนทนเกาะเพอเผยแผตวเองลดนอยลง มความเปนตวของตวเองมากขน ความขดแยงและการปะทะกนจงเปนไปอยางเปดเผย และทวความรนแรงขนเปนล าดบ และทพเศษออกไปอกกคอพระพทธศาสนาในจนนน ยงของเกยว อยกบการเมองและมระบบเศรษฐกจทเปนเอกเทศจากบานเมอง ซงเรยกกนวา “เศรษฐกจวด” โดยวดแตละแหงจะมทดนเปนของตนเองมากมายใหเชากอเกดรายไดคอนขางมาก นอกจากนวดยงมรายไดจากทางอนอก จงเปนเหตใหเกดขดแยงในดานผลประโยชนกบชนชนปกครองขนอกอยางหนง ท าใหความขดแยงดงกลาวเพมความซบซอนยงขน เพราะนอกเหนอจากความขดแยงทางวฒนธรรม แลว ยงมความขดแยงทางการเมองและเศรษฐกจแทรกรวมอยดวย ความขดแยงนบางครงกน าไปส

การปะทะกนดวยก าลงอยางรนแรง โดยเฉพาะในยคหนานเปยเฉา หรอราชวงศเหนอใต (南北朝) (ค.ศ. 420 – 589) ดจะรนแรงยงกวายคใด ๆ ในประวตศาสตร ขอขดแยงบางกรณเรอรงจนถง

ยคราชวงศสย (隋朝) (ค.ศ. 581 - 618) และราชวงศถง (唐朝) (618 – 907 ) จงไดยตลง94

ในหนงสอ “หงหมงจ” (弘明集) และ “กวางหงหมงจ” (广弘明集)

ซงเปนหนงสอทพระภกษสมยราชวงศหนานเฉา (南朝) (ค.ศ. 420 – 589) และราชวงศถง (唐朝) เรยบเรยงขนเพอสดดพระพทธศาสนา และบนทกเหตการณทเกดขนเกยวกบพระพทธศาสนา ในสองสมยนน ชวยใหชนรนหลงทราบถงความขดแยงและการปะทะกนระหวางพทธกบวฒนธรรมดงเดมของจนอยางคอนขางละเอยด ความขดแยงตาง ๆ ดงกลาวน จะปรากฏในรปของการปะทะกน ระหวางพทธกบลทธขงจอและพทธกบเตา ซงมการขบเคยวกนมาทงในดานปรชญา ในดานศลธรรม

และในดานการสถาปนาสถานะความเปนหนงในศาสนมณฑล (教区) ในดานปรชญานน

93 印顺，中国佛教史，(台北 : 正闻出版社，2003), 158. 94 ทววฒน ปณฑรกววฒน, ศาสนาและปรชญาในจน ทเบตและญปน (กรงเทพฯ: เอม

เทรดดง, 2545), 134-136.

48

มการโตแยงกนดวยปรชญาวาดวย "การเกด การตาย" "กายและจต" และ "กฎแหงกรรมมจรงหรอไม" ทศนะของลทธขงจอเหนวา สงมชวตทงหลายทงปวงในสากลโลก ยอมเกดและตายไปตามธรรมชาต ของมนเอง คนเรานนเมอตายไปแลวจตยอมดบไปดวย95 สวนทศนะของเตานน แมจะเนนเรอง ท าอยางไรคนเราจงจะหลดพนจากความตายไปได ท าอยางไรจงจะบ าเพญตนใหบรรลเปนเซยนได แตเตากเหนวากายและจตนนจะแยกออกจากกนไมได ปรชญาเหลาน ตรงขามกบปรชญาพทธทเหนวา สงมชวตทงมวลยอมมการเวยนวายตายเกดในวฏสงสารอนเปนทฤษฎ "จตไมดบตามสงขาร" ความขดแยงทตามมากบสองทฤษฎนคอ ปญหาวาดวยเรองกฎแหงกรรมมจรงหรอไม พทธปรชญา เหนวา “สรรพชวตจะเวยนวายตายเกดในวฏสงสารตามกรรมทกอไว มแตผบรรลนพพานภาวะ แลวเทานน จงจะหลดพนจากกฎนได ดงนนกรรมใดทสรางไว กอาจตอบสนองไดทงในชาตน ชาตหนา และชาตทไกลออกไป”96 ความจรงทฤษฎวาดวยกฎแหงกรรมน มอยในความเชอดงเดมของจนเหมอนกน ผดกนตรงทของจนนน เชอวากรรมจะตามสนองใหเหนทนตาในชาตนมใชชาตหนา เพราะ ถอคตความเชอทวา รางกายเมอตายไปแลว จตยอมแตกดบไปดวย แตจะอยางไรกตามทฤษฎเกยวกบการเวยนวายตายเกดในวฏสงสารของปรชญาพทธนน มอทธพลตอจตใจของชาวจนในสมยนนเปนอยางมาก ท าใหผคนหวาดกลวการท าบาป และมงมนในการท าความด97 อกประเดนความขดแยง ในดานศลธรรมประการหนงคอ ปญหาเรอง "สมณะควรจะกราบไหวกษตรยหรอไม" ซงเปนปญหา ทโตแยงกนมาหลายรอยป ระบบการปกครองแบบสมบรณาญาสทธราชยของจน ถอวา กษตรยเปนโอรสแหงสวรรค รบราชโองการจากสวรรค อนเปนโองการทใครจะฝาฝน ละเมดหรอปฏเสธไมไดเดดขาด การทภกษไมยอมกราบไหวกษตรย จงถกมองวาเปนการกระท าทผดตอศลธรรมอยางรายแรง ความขดแยงทสมพนธโดยตรงกบปญหาน คอ ความแตกตางกนในดานขนบประเพณระหวางพทธกบ วฒนธรรมดงเดมของจน ลทธขงจอและเตาพยายามทกวถทางทจะตอตานขนบประเพณตาง ๆ ของพทธ ดวยเหนวาเปนประเพณของชาวตางชาต สวนชาวพทธนนกพยายามยนยนใหเหนวาพระผม พระภาคเจานน สถตเสถยรอยเหนอเทพเจาทงปวงและทรงคณธรรมประเสรฐสด98 สวนทางดาน ความขดแยงในการสถาปนาสถานะความเปนหนงในศาสนมณฑลนน เปนการตอสกนดวยปรชญาวาดวยโลกยะและโลกตตระเปนส าคญ ปรชญาลทธขงจอเปนปรชญาทางสงคมศาสตร เนนเรองหนาท

95 ล. เสถยรสต, การพนทกขของมหายาน (กรงเทพฯ: รงนคร, 2521), 87-89. 96 เสถยรโกเศศ, ศาสนาเปรยบเทยบ (กรงเทพฯ: อมรนทรพรนตง, 2531), 127-129. 97 พระมหาคณาจารยจนธรรมสมาธวตร (โพธแจง), ประชมบรรยายพระธรรมมหายาน

(กรงเทพฯ: ม.ป.ท., 2504), 76-78. 98 สมบรณ สขส าราญ, ความเชอทางศาสนาและพธกรรมของชมชนชาวจน (กรงเทพฯ:

ฝายวจย จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2530), 202-203.

49

ของบคคลตอสงคมปฏเสธการตดทางโลกหนเขาหาทางธรรมของพทธ ลทธขงจอพยายามแสดง และยนยนวาการปลกฝงจรยธรรมใหกบชนในชาต และการปกครองบานเมองใหสงบสขนน ปรชญาลทธขงจอเพยงส านกเดยวกเพยงพอแลว ไมจ าเปนตองอาศยปรชญาของพทธ สวนพทธกใช วธปรองดองเขาหาดวยการสรางทฤษฎ "รวมเปนหนงเดยว" ในขณะเดยวกน กพยายามเผยแพรปรชญาความรบรเรอง "ไตรชาต" (อดตชาต ปจจบนชาต และปรชาต) วาเหนอกวาของลทธขงจอ ทถอทฤษฎเพยงชาตเดยวสวนกบเตานน ชาวพทธไมเคยยอมปรองดองดวย ไมวาในดานหลกทฤษฎหรอหลกปฏบต ลทธเตาววฒนาการมาจากส านกคดขนเปนศาสนานน มปจจยสงเสรมหลายประการ ปจจยทส าคญทสดขอหนงคอ มบคคลจ านวนหนง อนประกอบดวยนกบวช พวกผวเศษและพอมด หมอผ มความรสกตอตานพระพทธศาสนาอยางรนแรง จงไดรวมตวกนสถาปนาลทธเตาขนเปนศาสนา วตถประสงคกคอตอตานพระพทธศาสนานนเอง99

ในการขบเคยวระหวางพทธกบเตานน เตาไดเปรยบในดานทเปนวฒนธรรมของจน จงพยายามเขาครอบง าความรสกในดานชาตนยมของชนในชาตดวยการตอกย าวา พทธนนเปนศาสนาตางชาตตางแดน นอกจากน บางครงเตายงยมอ านาจพระจกรพรรดอนเปนอ านาจสงสดมากวาดลางท าลายพทธ ในประวตศาสตรเคยมเหตการณกวาดลางพระพทธศาสนาหวงจะใหสนสญไปถง 3 ครง

เรยกกนวา “ภยจากซนอ” (三武) ซนอ หมายถง จกรพรรดไทอต (太武帝) ในสมยราชวงศเวย

(魏) (ค.ศ. 220 - 265) จกรพรรดโจวอต (周武帝) ในสมยราชวงศ เปยโจว (北周)

(ค.ศ. 557 - 581) และจกรพรรดถงอต (唐武帝) ในสมยราชวงศถง (唐朝) การกวาดลางทง 3 ครงน นอกจากจะมปจจยทางการเมองและเศรษฐกจเปนมลเหตแลว ยงมการตอสระหวางพทธ กบเตาเปนปจจยส าคญรวมอยดวย100

กลาวโดยสรป ความสมพนธระหวางพระพทธศาสนา ลทธขงจอและศาสนาเตา ในระยะทสองน ลทธขงจอกดกนพทธมากกวาทคดจะปรองดอง ไมกดกนศาสนาเตาแตกไมยอม ปรองดองดวย เตามทาทปรองดองกบลทธขงจอมากกวากดกน สวนพทธนนกพยายามทจะปรองดอง กบลทธขงจอมากกวากดกน แตระหวางพทธกบเตานน มแตการกดกน ตอตานและปะทะกนตลอดมา ไมเคยปรองดองกนเลย

99 ชว ซหลน, ววฒนาการของพทธศาสนาในจน แปลจาก ศาสตราจารย เหยนจอ ,

เขาถงเมอ 29 กนยายน 2560, เขาถงไดจาก http://thai.cri.cn/441/2012/04/19/242s197058.htm. 100 สมภาษณ, ผชวยศาสตราจารย ดร. นพธร ปจจยคณธรรม, หวหนาสาขาวชาภาษาจน

คณะมนษยศาสตร มหาวทยาลยรามค าแหง, 16 มกราคม 2561.

50

3) ระยะทสาม ยอมรบและกลายเปนวฒนธรรมทส าคญยงสวนหนงของจน

ในยคราชวงศหนานเปยเฉา (南北朝) เปนยคทพทธ ลทธขงจอ และเตาเกด ความขดแยงและปะทะกนอยางรนแรงทสด ชนชนปกครองในยคนบางกอปถมภพทธ ท าลายเตา บางกอปถมภเตา ท าลายพทธ แตทงพทธและเตากไมเคยถกท าลายสนไป ไมนานกกลบฟนตวขนใหม

ไดทกคราไป เมอลวงเขารชสมยจกรพรรดถงไทจง (唐太宗) ของราชวงศถง (唐朝) พระองค ทรงด าเนนนโยบายอปถมภทงสามศาสนาใหอยควบคกนไป ผดกบพระจกรพรรดองคกอน ๆ ทยอมให

มอยไดเพยงศาสนาเดยว101 ถงแมวาในปลายรชสมยราชวงศถง (唐朝) จกรพรรดถงอจง

(唐武宗) ยอนกลบมากวาดลางพทธอกครงหนง แตกไมอาจจะเปลยนแปลงกระแสแหงการ

ปรองดองเพออย ร วมกนของสามศาสนาได นโยบายของจกรพรรดถ งไทจง (唐太宗) มความส าคญอยางอเนกอนนตตอการปรองดอง ประนประนอมเขาหากนของสามศาสนา นโยบายน ไดด าเนนตอเนองกนมาเปนระยะเวลายาวนาน ทงนกเพราะชนชนปกครองสวนใหญมความเหนพอง ตองกนวา หลกปรชญาของลทธขงจอนนเหมาะอยางยงส าหรบการบรหารปกครองแผนดน หลกพทธธรรมมคณคาประเสรฐเลศล าในดานปลกฝงศลธรรมและจรยธรรม สวนวถแหงเตานน ดส าหรบท านบ ารงรางกายใหมพลานามยแขงแรง อายยงยน ในสวนสามศาสนาเองนน จากการทได ขดแยง ขบเคยวกนมาเปนระยะเวลายาวนาน จงท าใหเกดผลสะทอนกลบถงกนอยางหยงลก ทงพทธ ลทธขงจอและเตาตางกรบเอาอทธพลของอกสองฝายไว ในสงคมเกดกระแสความคดทจะ “รวมสาม ใหเปนหนง” ขน ดวยเหนวาทงสามศาสนานมรากฐานความคดทเปนเอกฉนทอยขอหนง ซงอาจรวมเขากนเปนหนงเดยวได คอ “การเนนการฝกทางจตและการปลกฝงคณธรรม”102 พระพทธศาสนาในระยะนสามารถหลอมตวเขาเปนสวนหนงของวฒนธรรมจนไดอยางสนท และสามารถผกกระชบ จตใจและศลธรรมของชาวจนไวอยางเหนยวแนน การประสานเขากบวฒนธรรมดงเดมของจน เราอาจจะวเคราะหจากความเปนจรง 2 ดาน คอ 1) พทธรบเอาแนวคดของลทธขงจอและศาสนาเตา ไวในปรชญาและทฤษฎของตน 2) ลทธขงจอและศาสนาเตารบเอาหลกธรรมของพทธไวในปรชญาของตน พทธรบเอาแนวความคดของลทธขงจอและเตามาเปนของตน ท าใหเกดพทธนกายทเปน

ลกษณะของจนเองขนกวา 10 นกาย นกายทส าคญไดแก นกายฮวาเยยนจง (华严宗)

หรอทเรยกวานกายอวตงสกะ นกายเทยนไถจง(天台宗) ทเรยกวานกายสทธรรมปณฑรก และ

101 เสถยร โพธนนทะ, ประวตศาสตรพระพทธศาสนา ฉบบมขปาฐะ ภาค 2 (กรงเทพฯ:

มหามกฏราชวทยาลย, 2519), 49-52. 102 นวม สงวนทรพย, ประวตพระพทธศาสนามหายาน (กรงเทพฯ: กรงเทพสยาม

การพมพ, 2517), 113-115.

51

นกายฉานจง (禅宗) หรอนกายเซนเปนตน103 พทธนกายทเกดขนใหมเหลาน สงอทธพลออกไป

อยางกวางขวาง โดยเฉพาะตอปรชญาของจนในกาลตอมา นกายฮวาเอยนจง (华严宗) ซงนบถอ และเผยแพรพระคมภรพทธาวตสกมหาไวปลยสตร (Buddha vatam ska–Mahavaipulya Sutra) เปนส าคญนน ไดผสมผสานเบญจจรรยา (เมตตา กตญญ มารยาท ปญญา สจจะ) ของลทธขงจอให เปนหนงเดยวกนกบเบญจศลในพทธศาสนา พทธนกายเทยนไถจงซงนบถอและเผยแพรพระคมภรสทธรรมปณฑรกสตรเปนหลก ไดเสนอทฤษฎวาดวย “เวไนยสตวทงหลายทงปวงมวธจะหลดพนจาก โอฆสงสารไดหลายวถดวยกน” โดยเนอแทแลว ทฤษฎนเปนหนทางปรองดองระหวางพทธกบ

วฒนธรรมดงเดมของจนขน104 ตวอยางทเหนเดนชดทสด คอ นกายฉานจง (禅宗) (เซน) ซงนบถอ คมภรลงกาวตารสตร คมภรมหายานศรทโธฏปาทศาสตร เปนตน ไดเสนอทฤษฎวาคนเราอาจจะบรรลโพธสตวภมไดโดยไมจ าเปนตองตดทางโลก ทฤษฎนโดยเนอแทแลวกคอการรบเอาอทธพลลทธ

ธรรมชาตของลทธเตาและการท าตวตามอารมณของเสวยนเสวย (玄学) นกายทงสามน เจรญรงเรองและเปนทศรทธาปสาทะในหมชาวฮนมาก ตรงขามกบโยคะนกายทพระถงซ าจง

(唐三藏) น าเขาไปในสมยราชวงศถง (唐朝) แมวาจะเคยเจรญมากในยคหนง แตกแพรหลาย

อยเพยง 30 ปเทานน ภายหลงพระถงซ าจง (唐三藏) แลวกเสอมลง ทงนกเพราะนกายนไมไดผสมผสานเอาวฒนธรรมดงเดมของจนเขาไว เปนพระพทธศาสนาแบบอนเดยแท จงไมเปนทนยม ของชาวจนทวไป105

ปญหาเรองสมณะควรจะกราบไหวกษตรยหรอไม ถกน ามาถกเถยงอกครงในยคน

จกรพรรดถงเกาจง (唐高宗) เคยมพระราชโองการใหพระภกษสงฆกราบไหวพระจกรพรรด และบดามารดา แตถกตอตานอยางรนแรงจากพระเถระทงปวง จงจ าตองโอนออนผอนปรนให

ไหวเฉพาะผบงเกดเกลาเทานน แมกระนกด ในสมยราชวงศถง (唐朝) ตอนกลาง หนงสอท

พระเถระผใหญมถงพระจกรพรรดกไดเปลยนสรรพนามทใชเรยกขานตนเองวา “ผนเซง” (贫僧)

(อาตมา) หรอ “ซาเหมน” (沙门) (สมณะ) เปน “เฉน” (臣) (ขาพระพทธเจา) และตอมาในสมย

ราชวงศหยวน เมอมการช าระเรยบเรยงหนงสอ “ไปจงชงกย” (百丈清规) ขนใหม และไดน า

103 ฉตรสมาลย กบลสงห, ประเทศจนกบพระพทธศาสนา (ฝายมหายาน) (กรงเทพฯ:

มหามกฎราชวทยาลย, 2525), 143-146. 104 คณะสงฆจนนกาย, พระพทธศาสนามหายาน (กรงเทพฯ: ธนาคารกรงเทพ, 2531),

127-131. 105 ชว ซหลน, ววฒนาการของพทธศาสนาในจน แปลจาก ศาสตราจารย เหยนจอ ,

เขาถงเมอ 29 กนยายน 2560, เขาถงไดจาก http://thai.cri.cn/441/2012/04/19/242s197058.htm.

52

บทถวายพระพรพระจกรพรรดเปนบทประณามพจน ตดตามดวยบทฉลองคณบดรมารดา แลวจง ถงบทสดดพระพทธคณ สดทายจงเปนบทอภวาทเจานกาย การขบเคยวกนในปญหาน ซงเรอรง มาหลายรอยปกเปนอนยตลง106

การปรองดองกนของพทธกบวฒนธรรมดงเดมของจนในอกดานหนงคอ ลทธขงจอ และศาสนาเตารบเอาหลกพทธธรรมและพทธปรชญาไวเปนของตนมากมายเชนกน จนกลายเปน พลงผลกดนกอใหเกดการเปลยนแปลงอยางใหญหลวงของสองลทธดงเดมของจน ลทธเตา นบแตววฒนาการเปนศาสนาขนแลว กตงหนาตงตาตอตานพทธ แตถาวาโดยระบบแนวคดแลว เตาไมอาจจะเทยบกบพทธไดเลย107 กอนหนาน เตาไมมคมภรอะไรทเปนกจจลกษณะ วฒนธรรมดงเดมของจนสวนใหญลทธขงจอสบทอดไวเกอบทงหมด เตาจงหนมารบและลอกเลยนเอา พทธปรชญาและทฤษฎตาง ๆ ของพทธไวมากมาย และน ามาดดแปลงเปนคมภรของตน จนอาจพด ไดวา คมภรตาง ๆ ของเตาจ านวนมากรบอทธพลของพทธไว แมวาจดแสวงหาในขนบนปลายของพทธ กบเตาจะเปนคนละขวกตาม เหยนจอ (Ren Yi Ji) นกพทธศาสตรชอดงยคปจจบนของจน มความเหนวา ตรรกวทยาและจตวทยาของพทธปรชญานนลกซง ละเอยดกวาและมความกระชบรดกมกวา ทงปรชญาศกดนาของจน และเทววทยาของยโรปกลางมาก การแพรเขาสจนของพทธมผลท าให ลทธขงจอหนมาปรบปรง ปฎรปตนเองอยางแขงขน จากการเปนส านกคดกลายเปนศาสนา108

ในสมยราชวงศซง (宋朝) และราชวงศหมง (明朝) ซ งเรยกกนวา “ซงหมงหล เสวย”

(宋明理学) นคอสญลกษณทบงบอกถงความส าเรจอนยงใหญของพระพทธศาสนา ทสามารถหลอมรวมตวเองเขาเปนสวนหนงของวฒนธรรมจน อทธพลของพทธทมตอลทธขงจอ จะเหนไดจากการทลทธขงจอเปลยนจดยนจากการใหความส าคญดานสงคมและการเมอง มาเปนการใหความส าคญในดานฝกฝนจตใจและปลกฝงคณธรรม บนรากฐานน ลทธขงจอไดก าหนดหนงสอทจะใชเปนคมภร

ของตนใหแนชดลงไป อนไดแก เหมงจอ (孟子) ตาเสวย (大学) จงยง (中庸) หลนอว

(论语) รวมเรยกวา “ซอซ” (四书) หรอ “หนงสอสเลม”109 หนงสอเหลานกลายเปนหนงสอ

106 เรองเดยวกน. 107 ธนตย อยโพธ, อดมคตอนแตกตางกนระหวางพระพทธศาสนามหายานกบหนยาน

กบพระโพธสตวและตรกาย (กรงเทพฯ:ศวพร, ม.ป.ป.), 54-56. 108 ปยะ ราชเจรญ, “การศกษาเปรยบเทยบสถานะของมนษยตามหลกค าสอนของ

พระพทธศาสนาเถรวาทและมหายาน” (วทยานพนอกษรศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาศาสนาเปรยบเทยบ บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหดล, 2541), 145-146.

109 สมภาษณ, รองศาสตราจารย ดร. ฟานจวน (Fan Jun) อาจารยประจ าคณะศลปศาสตร มหาวทยาลยกวางซ สาธารณรฐประชาชนจน, 27 กรกฎาคม 2560.

53

คมภรของลทธขงจอและตอมาทางราชส านกกก าหนดใหหนงสอสเลมน เปนหนงสอทเปนบรรทดฐานส าหรบปลกฝงคณธรรม ทผจะสอบเขาเปนขนนาง ตองเรยนรใหถองแททกคน110

อนงพทธนกายตาง ๆ ในจน มกจะย าเรองจตแทของคนวา แกนแทของจตคนนน เปนจตบรสทธ แตตองกลายมาไมบรสทธเพราะถกความเพอเจอ ความไรแกนสารครอบคลม กลาวคอ เพราะไปรบเอากเลสตณหา และอปาทานเขาไวท าใหมวหมอง ปรชญาแนวน แตเดมนนไมมในปรชญาของขงจอ แตมารบเอาไวในสมยราชวงศซงและสรางปรชญาวาดวย “จตแหงธรรมและจตแหงวตถ” อนเปนปรชญาทพดถงการด ารงอยอยางตรงขามของศลธรรมกบกเลสตณหาและอปาทาน พทธปรชญาวาดวยจตแทจงเปนแมบทของปรชญาเกยวกบจตของลทธขงจอในยคหลง นอกจาก จะสงอทธพลตอศาสนาตาง ๆ ทมอยในจนแลว พระพทธศาสนายงสงผลกระทบในดานคตศาสตร นาฏยศาสตร ศลปศาสตร สถาปตยกรรมศาสตรและวรรณคดจนอยางลกซงอกดวย111

สรปไดวาการทพระพทธศาสนาซงเปนศาสนาตางชาตตางแดน ตองเผชญกบ การตอตานอยางรนแรงจากวฒนธรรมดงเดมของจนเมอแรกแผเขาไปนน สามารถแทรกตวเองเขาไป เปนสวนหนงของวฒนธรรมจนไดส าเรจ นบเปนผลส าเรจอนยงใหญของพระพทธศาสนา และ ผลส าเรจนมาจากปจจย 2 ประการคอ 1.) พระพทธศาสนาเปนศาสนาใหญและมปรชญาทละเอยด ลกซงมาก “จตแหงธรรมและจตแหงวตถ” ในพทธปรชญานน มหลาย ๆ สงทวฒนธรรมดงเดมของจน ไมม และในระหวางทเผยแผตวเองอยนน พระพทธศาสนาสามารถรกษาความเปนเอกลกษณของตนใหคงอยไดอยางมนคง มบทบาทในการเตมเตมสงทวฒนธรรมจนยงขาดตกบกพรองอยใหสมบรณ 2.) พระพทธศาสนาสามารถปรบตวเองใหสอดคลองกบสภาพทเปนจรงของสงคมจน กลาวคอ ไมใชเรยกรองใหชาวทองถนปรบตวใหเขากบวฒนธรรมอนเดยทแพรเขาไป ตรงกนขาม กลบปรบ วฒนธรรมอนเดยใหเขากบวฒนธรรมทองถน ท าใหชาวทองถนยอมรบการด ารงอยของตน แลวจงคอย ๆ แทรกซมเขาไป จนเปนทยอมรบวาเปนสวนหนงของวฒนธรรมจนและสงผลกระทบ ตอจนจนตราบเทาทกวนน

110 ชว ซหลน, ววฒนาการของพทธศาสนาในจน แปลจาก ศาสตราจารย เหยนจอ ,

เขาถงเมอ 29 กนยายน.25 60, เขาถงไดจาก http://thai.cri.cn/441/2012/04/19/242s197058.htm. 111 สมภาษณ, อาจารยเศรษฐพงษ จงสงวน, นกวชาการพระพทธศาสนามหายาน,

15 พฤษภาคม 2560.

54

1.2 สภาวการณพระพทธศาสนาแตละยคในจน สภาวการณพระพทธศาสนาในจน สามารถแบงตามราชวงศตาง ๆ ไดดงน

1) ราชวงศฮน (汉朝 206 ปกอนครสตกาล ถง ค.ศ. 220) พระพทธศาสนาเขาไปสประเทศจน ประมาณพทธศตวรรษท 6 ในสมยราชวงศฮน

(汉朝) ตรงกบรชสมยพระจกรพรรดฮนหมงต (汉明帝) พระองคไดทรงสงคณะทตไปประเทศอนเดยเพอใหไปอญเชญพระพทธศาสนากลบมาสประเทศจน ตอมาคณะทตกลบมาสราชส านกพรอมกบพระภกษชาวอนเดย 2 รป ชอวา พระกสปมาตงคะและพระธรรมรกษ ซงกน าเอาพระพทธรปและคมภรทางศาสนาเขามาดวย พระภกษชาวอนเดยทงสองไดรบการตอนรบดวยความยนดยง

จากพระจกรพรรดฮนหมงต (汉明帝) และทรงสรางวดมาขาว (White Horse Temple) หรอ

ภาษาจนเรยกวาวดไปหมาซอ (白马寺) ถอวาเปนวดแรกทสรางเพอเปนอนสรณแกมาทบรรทก พระธรรมคมภร ในเวลาตอมา พระเถระทง 2 ไดแปลพระสตรเปนภาษาจน 42 สตร และนบไดวา

พระจกรพรรดฮนหมงต (汉明帝) เปนกษตรยททรงนบถอพระพทธศาสนาเปนพระองคแรก ของประเทศจน112

2) สมยสามกก (三国南北朝 ค.ศ. 220 - 280)

ในยคนเรยกไดวาเปนยคปลายสมยสามกก พระเจาโจผ (曹丕)ราชวงศโจโฉ

(魏国) ทรงอาราธนาพระภกษ ชาวอนเดยชอวา "พระธรรมกาละ" เขามาเปนพระอปชฌายแกประชาชนชาวจนทตองการอปสมบท กอนหนานชาวจนไมสามารถอปสมบทได นบไดวาเปนครงแรก ทมอปสมบทในประเทศจน พระธรรมกาละยงไดแปลวนยปาฏโมกขขนเปนการเปดศกราชแหงนกาย วนยขนในจนอกดวย113

3) ราชวงศจน (晋朝 ค.ศ. 265 - 420) พระพทธศาสนาไดแพรไปยงประชาชนทวไป ธรรมทตจากเอเชยกลางบาง

จากอนเดยบาง จารกเขาสประเทศจนไมขาด สมยนศาสนาพทธเจรญรงเรองมาก หลวงจนฟาเหยน

(法显) ไดเดนทางไปศกษาภาษาสนสกฤตและพระธรรมวนยควบคกนไป และทองเทยวนมสการ สงเวชนยสถานทวชมพทวป แลวเดนทางกลบทางเรอผานเกาะสงหล เกาะชวา รวมระยะเวลา 15 ป ทานไดน าพระธรรมวนยปฎกและพระปฏมากรกลบมาดวย ในครงนนทานยงไดเขยนจดหมายเหต

112 มหาวทยาลยมหดล วทยาลยศาสนศกษา, นานาสาระเกยวกบพทธศาสนา, เขาถงเมอ

14 กนยายน 2560, เขาถงไดจาก http://crs.mahidol.ac.th/thai/mahayana41.htm. 113 อภชย โพธประสทธศาสตร, พระพทธศาสนามหายาน, พมพครงท 4 (กรงเทพฯ:

มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, 2539), 79-82.

55

เรองเดนทางไปประเทศอนเดยอยางละเอยด สามารถใชเปนหลกฐานทางประวตศาสตรของนกคนควาทวไป และไดลงมอแปลคมภรทน ามาจากอนเดยดวย ในราวพทธศตวรรษท 10 ทานกมารชพ ซงมชอเสยงโดงดงทวเอเชยกลางทไดรบการยกยองวาเปน "ตปฏกธราจารย" ไดรบนมนตใหเขามาสประเทศจน ทานกมารชพท าการแปลพระสตร พระวนย พระอภธรรม มากกวา 300 ผก และ แปลศาสตรตาง ๆ ของฝายศนยตวาทน ท าใหปรชญามาธยมกเจรญแพรหลาย พรอมกนนนยงได แปลคมภรสตยสทธศาสตร ผลงานของทานไดรบความนบถออยางสง โดยเฉพาะภาษาหนงสอ ททานแปลเปนภาษาจนออกมาสอนเปนส านวนทไพเราะซาบซง จนถอเปนแบบฉบบของภาษาชนสงของประเทศจน ประชาชนหนมานบถอพระพทธศาสนาเปนจ านวนมาก วดอารามไดถกสรางขน เปนจ านวนมาก114

4) สมยหนานเปย ราชวงศเหลยง (南梁 ค.ศ. 502 - 549)

ราวพทธศตวรรษท 12 พระเจาเหลยงบต (梁武帝) เปนปฐมราชวงศเหลยง ไดรบการยกยองวาเปน“พระเจาอโศกของจน” พระองควางรากฐานพระพทธศาสนาไวอยางมนคง ทรงอปถมภบ ารงพระพทธศาสนาใหเจรญแพรหลาย ในยคนทานโพธธรรมซงชาวจนเรยกวา

“ตกมอโจวซอ” (达摩祖师) ทานเปนผน านกายเซนเขามาสประเทศจน อตตรนกายยกยองทาน ในต าแหนงปฐมบรพาจารยนกายเซน ไดรบการยกยองนบถออยางสงจากพระจกรพรรดแหงราชวงศ

ถง (唐朝) และในปลายศตวรรษท 12 ปรากฏมพระโพธรจอกรปหนงเดนทางเขาสประเทศจน ทานไดแปลทศภมศาสตรและศาสตรอน ๆ อกมากมาย พรอมกบใหก าเนดนกายภมศาสตร ในปลายศตวรรษท 12 นยงมคณาจารยจนอกทานหนง ชอวา ตเจย (Di Jie) ไดประกาศปรชญานกาย

เทยนไท (天台宗) แพรหลาย ทานเปนผทมเกยรตคณโดงดง มศษยจ านวนมาก นกายเทยนไท

(天台宗) เจรญมากในประเทศจน และยงเปนทเคารพของพระจกรพรรดอกดวย115

5) ราชวงศถง (唐朝 ค.ศ. 618 - 907)

พระพทธศาสนาในสมยราชวงศถง (唐朝) มพระภกษชาวจนทมชอเสยงโดงดง

ทานหนง ชอวาเฮยงจง (玄奘) หรอ “พระถงซ าจง” (唐三藏) เปนชาวมณฑลเหอหนาน ทานเปนตปฏกธราจารย ไดเดนทางไปศกษาพทธธรรมในประเทศอนเดย โดยไดไปศกษาพระพทธศาสนา ทมหาวทยาลยนาลนทา ประกอบกบทองเทยวนมสการปชนยสถานทอนเดย รวมเวลาไปกลบ 16 ป

114 ฉตรสมาลย กบลสงห, ประเทศจนกบพระพทธศาสนา (ฝายมหายาน) (กรงเทพฯ:

มหามกฎราชวทยาลย, 2525), 58-63. 115 ทววฒน ปณฑรกววฒน, ศาสนาและปรชญา ในจน ทเบต และญปน (กรงเทพฯ:

เอมเทรดดง, 2545), 142-144.

56

เมอจารกกลบประเทศจนทานไดเรมแปลคมภรไดจ านวนได 1,335 ปรเฉท และยงไดเขยนบนทก

การเดนทางไปอนเดยชอวาบนทกแควนตะวนตก (ไซอว 西游记) หนงสอเลมน ไดน าประโยชนอยางมหาศาลแกนกศกษาผคนควาหรอนกโบราณคด ตลอดถงนกประวตศาสตร นกศาสนาไดรบ ประโยชนเชนกน เพราะทานไดบนทกลทธศาสนาของประเทศอนเดยโบราณและของประเทศบรเวณแถบเอเชยกลาง ในปลายพทธศตวรรษท 13 กมสมณะอจง (Yi Jing) ชาวเมองฟนยาง จารกไปประเทศ อนเดยศกษาพระธรรมวนยดวยความเพยรอยรวม 25 ป ไดเดนทางไปหลายประเทศ และเดนทางกลบประเทศจนโดยทางเรอ พรอมทงอญเชญพระคมภรมาเกอบ 400 ผก ทานไดรวมกบพระภกษอน แปลพระคมภรรวมได 56 เรอง พระพทธศาสนาในสมยราชวงศถง นบไดวาเปนสมยทพระพทธศาสนาไดเจรญถงขดสงสด จนไดชอวาเปนยคทองของพระพทธศาสนาในประเทศจนเลยทเดยว ประชาชน เกดความเลอมใสศรทธาอยางแรงกลา ชนชนปญญาชนไดชวยกนสนบสนนเผยแผพระพทธศาสนาอยางส าคญ116

6) ราชวงศหยวน (元朝 ค.ศ.1271 - 1368)

พระพทธศาสนาในสมยของราชวงศหยวน (元朝) ซงเปนราชวงศชาวมองโกล ปกครองจน พระเจากบไลขานทรงเลอมใสพระพทธศาสนาแบบมหายาน “ลทธตนตระมนตรยานแบบทเบต” และทรงยกยองพระพทธศาสนาเปนศาสนาประจ าราชวงศ โปรดใหพมพพระไตรปฎกขนใหม ยกเลกเกบภาษวด ทรงศรทธาพระลามะทเบตนามวา “ฟาซอปา” (Fa Shi Ba) ในกาลตอมาลามะ ฟาซอปา (Fa Shi Ba) ไดรบการสถาปนาใหเปนพระสงฆปรณายก117

7) ราชวงศหมง (明朝 ค.ศ. 1368 - 1644)

ในรชสมยของพระจกรพรรดไทจ (太祖) พระพทธศาสนาไดรบการยกยองเปน

อยางดจากกษตรย โดยเฉพาะอยางยงนกายสขาวด (净土宗) กบนกายเซน (禅宗) แตเมอ มาถงสมยของพระจกรพรรดซจง (Xi Zong) ทรงเลอมใสในลทธเตามาก จงทรงวางพระองคเปนปฏปกษ กบพระพทธศาสนา ดวยเหตนพระพทธศาสนาจงถกท าลายครงใหญอกครงหนง มการท าลาย พระพทธรปท าลายวด ใหนกบวชเตาเขาไปยดครองวด ในทสดวดกถกแปลงเปนอารามเตา118

116 มหาวทยาลยมหดล วทยาลยศาสนศกษา, “นานาสาระเกยวกบพทธศาสนา เขาถงเมอ

14 ก.ย. 60, เขาถงไดจาก,” http://crs.mahidol.ac.th/thai/mahayana41.htm 117 (เรองเดยวกน) 118 ฉตรสมาลย กบลสงห, หลกพระพทธศาสนาเถรวาท – มหายาน พมพรงท 2,

(กรงเทพฯ : มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2534), 90-93.

57

8) ราชวงศชง (清朝 ค.ศ. 1636 - 1912)

ราชวงศชง (清朝) เปนเผาแมนจไดขนปกครองจนหลงการลมสลายของ

ราชวงศหมง (明朝) ภายหลงจากการปกครองไดมการจดระเบยบสงคมและปรบเปลยนวฒนธรรม อนหลายหลากของชาวฮนใหเปนแบบเดยวกบแมนจ เชน บงคบใหประชาชนไวผมเปย แตงกายแบบ แมนจ การบงคบในลกษณะการกลนชาตพนธนมชาวจนฮนตอตาน จงเปนเหตใหถกประหารชวตไปเปนจ านวนมาก ในสวนของกจการทางดานพระพทธศาสนา ราชวงศนนบถอพระพทธศาสนามหายาน “ลทธตนตระมนตรยานแบบทเบต” มการกวดขนการบวชพระสงฆ โดยตองไดรบอนญาตจากทาง การกอนจงจะบวชได ดวยเหตเกรงวาจะมชาวจนฮนเปลยนสถานเปนพระสงฆเพอซองสมกองก าลง กอกบฎ จงมพระราชโองการ หามสรางวดใหม แตกลบมงสนบสนนใหรวบรวมพระไตรปฎกถวาย ทกวด พรอมทงใหแปลเปนภาษาแมนจเรย119

9) สมยจนเปนสาธารณรฐ (中华民国 ค.ศ. 1912 – 1949) หลงจากระบอบจกรวรรดจนลมสลาย และเปลยนแปลงปกครองดวยระบบ

คอมมวนสต ท าใหจนไมมศนยกลางแหงความสามคค พวกทหารนายกอง นกการเมอง ตางแยงชง แสวงหาอ านาจ ทกคนมความตองการเปนประธานาธบดดวยกนทงสน สถานการณในสมยทประเทศจน ปกครองดวยระบบคอมมวนสต พระพทธศาสนากเปนเหมอนวตถโบราณชนหนงทเสอมถอยลง ไมเฉพาะศาสนาพทธเทานน ศาสนาทกศาสนากถอวาขดกบลทธมารกซทงสน คอมมวนสตถอวา “ศาสนานนเปนกาฝากสงคม” (Social Parasite) สบเลอดเอาประโยชนจากสงคม แตคนก าไรใหกบ สงคมนอย ศาสนาเปนเหมอนกบยาฝน (Religion is Opium) ท าใหคนพฒนาไดยาก เปนคนไรประสทธภาพ ดงนน ศาสนาจงไมควรจะมอยเคยงคกบลทธคอมมวนสต หลงจากแผนดนใหญ ถกปกครองดวยคอมมวนสต ฝายจนเสรซงสวนใหญกเปนชาวพทธไดอพยพไปอยเกาะฟอรโมซาหรอประเทศไตหวนในปจจบน120

10) พระพทธศาสนาในจนเสร (中华民国---台湾 ค.ศ. 1912 – ปจจบน) จนเสร หมายถง ไตหวน เกาะนแมจะเปนเกาะใหญทสดในทะเลจน แตจนกไมได

ใหความสนใจนก ในสมยโบราณเกาะนถอวาอยนอกเขตราชอาณาจกรจน ปรากฏวาเมอหลายพนปมาแลวมมนษยในตระกลไทย-แมว ซงมรกรากทอยในจนไดอพยพเขามาอย คอชาวพนเมอง

119 เยนเหยงภกข, “มหายานในนานาประเทศ” ในโลกพทธศาสนา (กรงเทพฯ: กรงสยาม

การพมพ, 2517), 133-135. 120 มหาวทยาลยมหดล วทยาลยศาสนศกษา, นานาสาระเกยวกบพทธศาสนา, เขาถงเมอ

14 กนยายน 2560, เขาถงไดจาก http://crs.mahidol.ac.th/thai/mahayana41.htm.

58

ของไตหวนนนเอง เกาะนเรมปรากฏอยในความสนใจของจนในฐานะเปนเกาะเทพนยาย เชน

เมอพทธศตวรรษท 3 จกรพรรดฉนซอหวาง (秦始皇) ปรารถนาจะแสวงหายาอายวฒนะ จงสงทตออกไปแสวงหายงเกาะในมหาสมทร ซงเชอกนในครงนนวาเปนเกาะวเศษ ปรากฏวา เกาะวเศษทวาน มเกาะญปน เกาะรวกว และเกาะไตหวนนเอง ตอมาเกาะไตหวนกมไดถกสนใจ จากจนอกเลย จนสมยพวกฝรงออกมาแสวงโชคทางตะวนออก เกาะนจงเปนจดพสมยของพวก แสวงโชคเหลาน ผลดกนเขายดครองเปนเจาเกาะฝรงพวกสดทายเขามา ใน พ.ศ. 2185 คอฮอลนดา เขามาแยงเปนเจาของ121 ในสมยนชาวจนจงไดเรมตระหนกถงคณคาของเกาะน และมนกแสวงโชค

จนอพยพเขามาตงรกราก เวลานนตรงกบปลายราชวงศหมง (明朝) ในป พ.ศ 2204 แมทพจนชอ

“เจงเฉงกง” (郑成功) ยกกองทพเรอมายดเกาะคนจากฮอลนคา มพลเมองจนอพยพตามกองทพเขามาอยจ านวนมาก เนองดวยสมยนนแผนดนใหญตงอยในอ านาจของพวกแมนจ ซงตงราชวงศชง ขนแทนราชวงศหมง อย ณ กรงปกกง เชอพระวงศหมง หนภยไปอยพมา พวกขาราชการทหาร พลเรอนจนทยงจงรกภกดตอราชวงศหมงไมยอมขนตอกษตรยแมนจ กพากนขามทะเลมาไตหวน

คนเหลานมจอมพลเจงเฉงกง (郑成功) เปนหวหนา เขาตงหนาซองสมรพลตอสกบพวกแมนจ แตปรากฏวาไมส าเรจ ในทสดพวกแมนจกครอบครองเกาะนได และไดมพลเมองจนตามมณฑลชายทะเลอพยพเขามาตงหลกแหลงภมล าเนาเพมมากขน เกดมบานเมองแพรหลายไปทวเกาะ มฐานะเปนมณฑลหนงของจน122 ลวงถงปพ.ศ. 2338 จนแพสงครามญปน ตองยกเกาะไตหวนและหมเกาะใกลเคยงใหญปน แตพลเมองจนไตหวนไมยอม ชวนกนยกสมหเทศาภบาลจนชอ “ถงจงสง” (Tang Jing Song) ขนเปนประธานาธบด ประกาศตงสาธารณรฐไตหวนขนตอสกบญปน กสไมได ญปนจงเปนเจาเกาะนตลอดมาตราบถงสมยทตนแพสงครามทแลวน จนจงไดไตหวนกลบคนไป กอนหนาทจนจะเขามาอยไตหวน ศาสนาของชาวพนเมอง กคอลทธบชาผสางวญญาณและปาเขา ธรรมชาตอยางชาวปาทว ๆ ไป เมอพวกฝรงเขามาพาเอาครสตศาสนามาสงสอน กไมแพรหลายนก เพราะชาวพนเมองตามปาดงอกจ านวนมากยงไมยอมรบรกบศาสนาน ในทางตรงกนขามยงตงตน เปนปฏปกษอกดวย ครนเมอจนขบไลฝรงออกไป อทธพลครสตศาสนากยตลง พระพทธศาสนาไดแพรหลายตามมาพรอมกบประชาชนจนทอพยพเขามาดวย เปนพระพทธศาสนามหายานแบบจน ทงนเพราะประชาชนสวนใหญเปนพทธบรษท วดพระพทธศาสนาวดแรกทสรางข นในไตหวนชอ

“วดหมถอซอ” (弥陀寺) สรางโดยจอมพลเจงเฉงกง (郑成功) พรอมกบแมทพนายกองรวมกน เมอสรางเสรจแลวใหไปนมนตพระสงฆจากจนแผนดนใหญเขามาจ าพรรษา ฉะนนวดนจงเปน

121 เทอด ประชาธรรม, เหมาเจอตงผน าจนใหม (กรงเทพฯ: แสงตะวน, 2518), 24-26. 122 ทวป วรดลก, ประวตศาสตรจน (กรงเทพฯ: สขภาพใจ, 2538), 162-165.

59

ปฐมสงฆารามแหงแรกในไตหวน ในปพ.ศ. 2208 มคณาจารยนกายเซน ซงเปนนกายหนงของพระพทธศาสนามหายาน ชอสมณะ “เชงจอ” (Cheng Zhi) น าคณะศษยมาตงส านกสอนวปสสนากมมฎฐานในไตหวน จ าเดมแตนนมาพระพทธศาสนากเจรญแพรหลายทวไตหวน มการสรางวด ตามเมองตาง ๆ 123

ในสมยทราชวงศชงปกครอง (พ.ศ. 2226 - 2438) พระพทธศาสนายงรงเรองขน จ านวนวดทวมากขนเพราะมผศรทธาสรางขนเรอย ๆ วดส าคญทสรางในสมยนเชน วดฟาฮวซอ

(法华寺) สรางโดย เจยงลวอง (Jiang Liu Ying) เจาเมองไทนานพรอมดวยขาราชการประชาชน รวมกน ครงเมอตกไปเปนของญปนซงเปนพทธบรษทเชนเดยวกน ทางราชการญปนไดสนบสนน กจการพระศาสนาใหไพศาลขน สมยนนกายพทธศาสนาแบบญปนนกายเซน นกายจโยโด ไดแพรหลายเขามา นกายเหลานมาตงสาขาขนท ไตหวนและมวดของพระสงฆจนหลายวด ขอขนกบนกายญปน จงเกดการเปลยนแปลงอยางส าคญ เกยวกบการครองชพของบรรพชต เพราะ แตเดมบรรพชตในพระพทธศาสนาแบบจนตองถอเพศพรหมจรรย มาบดนไดมบรรพชตสวนหนง เปลยนไปถอแบบญปน คอมครอบครวได และต าแหนงเจาอาวาสกสบสกลกนได การเปลยนแปลงดงกลาวนมเพยงสวนหนงเทานน ทยงคงรกษาจารตเดมกยงมอยทวไป ในป พ.ศ. 2465 ภายใต การสนบสนนของทางราชการญปน พทธศาสนสมาคมแหงไตหวนกไดอบตข น เรยกชอวา “พทธศาสนสมาคมแหงนานจวง” ประกอบดวยภาคทเปนทงบรรพชตและคฤหสถ มนตยสารเผยแพร พทธธรรมออกประจ าเดอน และมการปาฐกถาอบรมความรทางพระพทธศาสนาเปนครงคราว สมาคมนตงอยไดรวม 30 ป จนถงสมยไตหวนคนไปเปนของจนจงยต124

ปจจบนพระพทธศาสนา ไดเปลงรศมก าจายไปทวเกาะไตหวน อยางไมมสมยใด ทดเทยม เพราะมคณาจารยและอบาสกทคงแกเรยนจ านวนหนงจากจนแผนดนใหญ ตดตามรฐบาล คณะชาตเขามาส ไตหวน พทธบรษทผคงแกเรยนเหลาน ได เปนก าลงส าคญในการเผยแผ

พระพทธศาสนา ส าหรบในดานบรรพชตม พระธรรมาจารยอนซน (印顺)125 เปนตน 11) สภาวการณพระพทธศาสนาในจนเสร (ไตหวน)

11.1 มการจดตง “พทธศาสนาสมาคมแหงประชาชาตจน” ซงเปนองคการส าคญทสด ท าหนาทสมพนธกบทางรฐบาล และเปนผแทนของพทธบรษททงหมด ปจจบนมสมาชก

123 เสถยร โพธนนทะ, พระพทธศาสนาในจนเสร, เขาถงเมอ 23 ธนวาคม 2560, เขาถง

ไดจาก http://dharma-gateway.com/ubasok/satien/ubasok-15.htm. 124 ทววฒน ปณฑรกววฒน, ศาสนาและปรชญาในจน ทเบต และญปน (กรงเทพฯ:

เอมเทรดดง, 2545), 146-147. 125 เรองเดยวกน, 148-150.

60

ทงบรรพชตและคฤหสถหลายแสนคน จ านวนพทธมามกะทงไตหวนคดเปน 90% จากจ านวน ประชากรทงหมด มวดกวา 400 แหงทวประเทศ เฉพาะทกรงไทเปมวดอยราว 90 แหง จ านวน บรรพชตเปนภกษณมากกวาภกษ (ฝายมหายานภกษณวงศยงไมสญ) ส าหรบภกษนนแบงออกเปน 2 คณะ คอ คณะทรกษาจารตแบบจนมการรกษาพรหมจรรยและมงสะวรตอยางเครงครด (พระภกษสามเณรทมาจากจนแผนดนใหญทงหมดอยในคณะน) คณะท 2 ไดแกคณะทเปลยนไป ถอแบบญปนดงกลาวมาแลว126

11.2 มการจดการศกษาปรยตธรรม โดยในกรงไทเปมส านกซานจงพทธวทยาลย

ตงอยในวดสอพซอ (Shi Pu Si) ค าวา ซานจง (三藏) แปลวา ไตรปฎก ส านกเรยนแหงน ถาจะ เรยกอยางไทยกวาส านกไตรปฎกพทธวทยาลย อาจารยใหญผตงส านกคอพระธรรมจารยไปเซง (Bai Sheng) นกศกษามทงภกษภกษณ ทางวดใหอปการะทงกฏและอาหาร ส านกยงไดมแผนกบ าบดโรคแกประชาชนเปนสาธารณกศลมทงแพทยแผนปจจบน และแผนโบราณประจ าอกดวย นอกจากน กมวดเซนตาซอ (Shen Da Si) ซงเปนวดขนาดใหญ จดใหมการเทศนาอบรมความรในพระพทธศาสนา

เปนประจ า นอกเมองไทเป ณ อ าเภอซนจ มส านกฟเหยยนพทธวทยาลย (福严佛学院)

เปนส านกศกษาปรยตธรรมชนสงสดของไตหวน กอตงโดยพระธรรมาจารยองซน (印顺) 127 ผรอบรแตกฉานในพระไตรปฎกและนกเทศนทมเกยรตคณโดงดงหนงสออธบายพทธธรรมททานเปนผเขยน มกจะตองถกพมพซ าแลวซ าอกหลายครง เพราะประชาชนพอใจในค าอธบายทงาย ๆ ชวนให

ซาบซงในพระพทธธรรมไดสะดวก ส านกฟเหยยนพทธวทยาลย (福严佛学院) เปนอาคาร ชนเดยว สรางตดตอกนหลายหลงบนเนนเขาเลก ๆ ซงมไมดอกพฤกษชาตปลกไวรมรน นกศกษาทนเปนพระภกษทมวทยาคณจากแหลงตาง ๆ เพอมาศกษาพทธปรชญากบพระธรรมาจารยองซน

(印顺) ซงทานเปนผปราดเปรองในพทธปรชญาทก ๆ สาขา โดยเฉพาะปรชญาของนกายศนยตวาทน

และส านกฟเหยยนพทธวทยาลย (福严佛学院) ยงไดเปดสอน วชาการประถมศกษา มธยมศกษา ในเวลากลางคน แกเดกนกเรยนทยากจนทวไป โดยไมเกบคาเลาเรยน ในอาณาบรเวณไมไกลจาก

ส านกยงมส านกศกษาพทธธรรมฝายสตร ซงมพระธรรมาจารยองซน (印顺) เปนอาจารยใหญ เหมอนกน ส านกเรยนแหงนมหลกสตรการศกษา 3 ป รบแตภกษณและอบาสกาศกษาความร พระพทธศาสนาเบองตน และในต าบลเดยวกนนทวดหลงองซอ มส านกปรยตธรรมฝายภกษ

126 释星云著，《海天游踪》（台北:觉世勾刊社，1964）,

84-86. 127 印顺著，《佛法概论》（台北：正闻出版社，1991）,

77-79.

61

อกแหงหนง หลกสตร 3 ปเชนเดยวกน กอยภายใตการอ านวยการของพระธรรมาจารยองซน

(印顺) ดวย นอกจากนยงมพทธวทยาลยตามหวเมองอน ๆ อก 7 แหง128 11.3 การตพมพเอกสารเพอการเผยแผพระพทธธรรม มวารสารพระพทธศาสนา

รายเดอน มากกวา 10 ฉบบ มปรมาณการพมพตอฉบบประมาณเดอนละ 40,000 เลม วารสารเหลานเปนเครองมอส าคญในการเผยแผพระพทธศาสนาและไดรบความนยมจากพทธศาสนกชนอยางมาก129

1.3 พระพทธศาสนามหายานในไทย

ในอดตเมอครงประเทศไทยยงเปนอาณาจกร แวนแควน ไดปรากฏวามหลกฐาน การนบถอพระพทธศาสนามหายานในดนแดนนมากอน ตอมาในสมยกรงสโขทยพระพทธศาสนา มหายานถกแทนทโดยพระพทธศาสนาเถรวาทสบเนองมาถงสมยกรงศรอยธยา แตความเชอถอบางอยางอนเนองดวยคตมหายานหาไดสญสนไปไม ยงคงปรากฏในคตนยมของคนไทย เชน การปรารถนาพทธภม การนบถอพระเจาแผนดนวามสถานะเปนพระบรมโพธสตวแบงภาคลงมา โปรดสตว เปนตนครนถงสมยกรงธนบร พระพทธศาสนามหายานไดเขามาตงมนในประเทศไทย อกครง โดยเชอพระวงศฝายญวน กลมบรรพชตและชาวพทธญวนทอพยพเขามาพงพาพระบรม โพธสมภารพระเจาแผนดนไทย และไดน าเอาพระพทธศาสนามหายานทตนนบถอเขามาดวย การกอตงชมชนญวนในประเทศไทย ท าใหเกดการสรางวดมหายานตามแบบจารตญวนขนหลายแหงทวพระนคร ชาวจนในพระนครไดอาศยการท าบญกศลตามความเชอจากบรรพชตฝายญวน130 ครนถงสมยรชกาลท 5 พระพทธศาสนามหายานแบบจนกไดถอก าเนดขน ไดมบรรพชตเขามาจากจนแผนดนใหญมากมาย รปหนงทส าคญคอพระอาจารยสกเหง มกตตคณทางวปสสนาธระ เปนทเลอมใส ของชาวจนตลอดจนชาวไทย สปฏปนโนคณนไดทราบถง พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว รชกาลท 5 ทรงมพระราชศรทธา ดวยทรงมพระราชประสงคใหชาวจนทเขามาพงพาพระบรม โพธสมภาร มสทธรรมตามจารตของตนเปนทยดเหนยวจตใจ ในป พ.ศ. 2414 จงทรงพระกรณาโปรด พระราชทานทดนบรเวณถนนเจรญกรง กอสรางสงฆารามจน โดยทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหพระยาโชฎกราชเศรษฐ (เถยร โชตเสถยร) เจากรมทาซาย เปนแมกองควบคมการกอสราง

128คณะสงฆอนมนกายแหงประเทศไทย, เจรญธรรมปญญานสรณ พระมหาคณานมธรรม

ปญญาธวตร (เจรญ กนเจยวมหาเถระ) (กรงเทพฯ: อมรนทรพรนตงแอนดพบลซซง, 2561), 4-5. 129 เสถยร โพธนนทะ, พระพทธศาสนาในจนเสร, เขาถงเมอ 23 ธนวาคม 2560, เขาถง

ไดจาก http://www.dharma-gateway.com/ubasok/satien/ubasok-15.htm. 130 วศน อนทสระ, พทธปรชญามหายาน (กรงเทพฯ: มหาวทยาลยรามค าแหง, 2545),

11-12.

62

ใชเวลา 8 ป จงแลวเสรจ และไดอาราธนาพระอาจารยสกเหงด ารงต าแหนงเจาอาวาส วดนมชอภาษาจนแตจววา “เลงเนยย” นบเปนสงฆารามจนทใหญทสดในประเทศไทยในยคนน (ส าหรบชอ วดมงกรกมลาวาส นน ไดรบพระมหากรณาธคณจากพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหวพระราชทานนาม) หลงการสถาปนาคณะสงฆแลว เพอความเปนระเบยบเรยบรอยในการปกครอง ของสงฆมณฑล พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ทรงพระกรณาโปรดพระราชทาน สมณศกดแกพระญวนและพระจนเปนครงแรก ตอมาในภายหลงโปรดใหมต าแหนงฐานานกรมขนทง 2 ฝาย พระพทธศาสนามหายานในประเทศไทยจงม 2 นกายคอ อนมนกายฝายหนง กบจนนกาย อกฝายหนงตงแตบดนน131

กอนทพระเจาอโศกมหาราชจะทรงสงพระสงฆเปนสมณทตไปเผยแผพระพทธศาสนา ในประเทศตาง ๆ นน ไดมการแตกแยกนกายสงฆขนในประเทศอนเดย ในการสงคายนาครง ท 2 เมอ พ.ศ. 100 เนองจากมความเหนไมตรงกนในเรองวนยบางประการ จงเกดเปนนกายใหญ ๆ 2 นกาย คอ เถรวาท และอาจรยวาทหรอ มหายาน นกายทง 2 มขอแตกตางกนคอ

(1) เถรวาท เปนนกายทภกษชาวอนเดยภาคกลางและ ภาคใต ผปฏบตตามค าสอนของ พระเถระ หมายถง พระเถระทท าสงคายนาครงแรกบางทก เรยกวา นกายสถวรวาท แปลวา ลทธของ พระเถระ ปจจบนประเทศทนบถอพระพทธศาสนานกายเถรวาท คอประเทศไทย ศรลงกา พมา เขมร และลาว พระพทธศาสนานกายเถรวาทใชภาษา มคธ (ภาษาบาล) จารกพระไตรปฎก

(2) มหายาน เปนนกายของภกษชาวอนเดยฝายเหนอ ทถอพทธานญาตทประทานไว ในเวลาใกลดบขนธปรนพพานวา “ถาภกษทงปวงเหนพรอมกนวา สกขาบทเลกนอยบทใด ททรง บญญตไวจะประพฤตไมไดสะดวกกใหแกไขได” ภกษในนกายมหายานอนโลมดดแปลง พระธรรมวนยตามกาลเทศะ และประเทศทนบถอพระพทธศาสนานกายมหายาน คอ จน ญปน เวยดนาม ทเบต เกาหล มองโกเลย และไตหวน ใชภาษาสนสกฤตจารกพระธรรมวนย132

ตอมาในสมยพระเจาอโศกมหาราช ทอยในราวพทธศตวรรษท 3 ไดทรงจดใหการ สงคายนาพระธรรมวนยครงท 3 เมอท าส าเรจแลวไดสงพระสงฆทเปนพระธรรมทตไปเผยแผ พระพทธศาสนาในแวนแควนตาง ๆ รวม 9 สาย คณะของพระโสณะและพระอตตระไดมายง สวรรณภม ไดแกพนทในเอเชยตะวนออกเฉยงใต มประเทศไทยปจจบนเปนศนยกลาง โดยมนครปฐม

131 วดบรมราชากาญจนาภเษกอนสรณฯ, อนสรณสมโภชเปดวด (กรงเทพฯ: คอมมาดไซน

แอนดพรนท, 2551), 20-21. 132 宋立道著,《从印度佛教到泰国佛教》(台北：东大图书般

份有限公司，2002), 125-127.

63

เปนราชธาน เมอประมาณป พ.ศ. 303 ดงต านานทสมเดจกรมพระยาด ารงราชานภาพทรงพระนพนธ ไวในหนงสอต านานพระพทธเจดย133 วาพระพทธศาสนาไดมาถงประเทศไทย เปน 4 ยค คอ

ยคท 1 เมอป พ.ศ. 303 เปนการเผยแผพระพทธศาสนาฝายเถรวาท ยคท 2 เมอป พ.ศ. 760 พระพทธศาสนาฝายมหายานจากแควนกสมระ ไดเผยแผ

มาทางดนแดนทางตอนใตของสวรรณภมคอเกาะสมาตรา ชวา และกมพชา ลวงมาถงประมาณ ป พ.ศ. 1300 กไดแพรขยายขนมาถงปตตาน สราษฎรธาน ทไชยา

ยคท 3 เมอประมาณป พ.ศ. 1600 พระพทธศาสนาแบบพกาม ไดเผยแผเขามาถงอาณาจกรลานนา และอาณาจกรทวารวด

ยคท 4 เมอประมาณป พ.ศ. 1900 พระพทธศาสนาฝายเถรวาทไดแผจากลงกา เขามาทางภาคใตของไทย คอ นครศรธรรมราช เรยกวา ลทธลงกาวงศ134

ในสมยสโขทย พอขนรามค าแหงมหาราชไดรบเอาพระพทธศาสนาเถรวาทจาก ประเทศลงกา เขาสอาณาจกรสโขทยเรยกวา “พระพทธศาสนาลทธลงกาวงศ” และตงแตบดนน เปนตนมา ประเทศไทยกนบถอพระพทธศาสนาเถรวาทตลอดเรอยมา ดงปรากฏหลกฐานปชนยสถาน ส าคญในประเทศไทยคอ องคพระปฐมเจดย ซงเปนทรจกกนทวไปนน ตามหลกฐานระบวา สรางโดย พระธรรมทตของพระเจาอโศกมหาราชแตหลกฐานและวตถโบราณทขดพบสวนใหญ จะบงบอกถงความเคยรงเรองของพระพทธศาสนามหายานในบรเวณดงกลาว ฉะนนเปนทสนนฐานไดวาทงเถรวาท และมหายานไดรงเรองในดนแดนแถบนมาแตอดต ในดานความสมพนธของชาวไทยและจนมมาตงแตสมยสโขทยจนถงสมยอยธยาไดมชาวจนอพยพเขาพงพระบรมโพธสมภารมากขน ชาวจนสวนใหญ นบถอพระพทธศาสนามหายาน ศาสนาเตา และปฏบตตามค าสอนลทธขงจอควบคกน แตกระนนกยงไมปรากฏวามวดทางฝายมหายานและพระสงฆเกดขน จงเขาใจวาชาวจนในสมยนนไดใชศาลเจาประกอบพธทางศาสนาเตา-ขงจอ ใชวดไทยในการประกอบพธกรรมและกระท าบญกศลตามจารต ทางพระพทธศาสนา ในสมยกรงธนบรชาวญวนซงนบถอพทธฝายมหายานเชนเดยวกบจน และมวฒนธรรมคลายกนมากไดเขามาพงพระบรมโพธสมภาร ชาวญวนไดสรางวดฝายมหายาน ขนเปนวดแรกบนฝงตะวนออกของกรงธนบร และเมอสรางกรงรตนโกสนทร ชาวญวนและจนไดสรางวดฝายมหายานขนอกหลายวดทงในและนอกพระนคร135

133 คนงนตย จนทบตร, สถานะและบทบาทพระพทธศาสนาในประเทศไทย (กรงเทพฯ:

กลมประสานงานศาสนาเพอสงคม, 2532), 78-83. 134 กรมการศาสนา, ประวตพระพทธศาสนาในไทย (กรงเทพฯ: การศาสนา, 2525), 65. 135 วดบรมราชากาญจนาภเษกอนสรณฯ, อนสรณสมโภชเปดวด (กรงเทพฯ: คอมมาดไซน

แอนดพรนท, 2551), 20-21.

64

2. เหตการณส าคญในหนาประวตศาสตรจนทสงผลใหชาวจนอพยพเขามาในไทย จากการศกษาประวตศาสตรพระพทธศาสนามหายาน เปนบนไดขนแรกทสามารถท าให

เขาใจพนฐานทางทางมโนทศนของชาวจนทผสมผสานรวมกบเตาและขงจอ ทงนการด ารงอยของพระพทธศาสนาและเสถยรภาพความมนคงในการใชชวตของชาวจนนน ขนอยกบปจจยทางสงคมการเมอง ซงในหนาประวตศาสตรมเหตการณส าคญมากมายในชวงปลายราชวงศชง ซงสงผลตอ การอพยพเขาสประเทศไทยของชาวจนมดงตอไปน

2.1 สงครามฝน (ค.ศ. 1839-1842) และ (ค.ศ. 1856-1860)

สงครามฝน เปนสงครามระหวางสหราชอาณาจกรบรเตนใหญและไอรแลนด

กบราชวงศชง136 (清朝) ฝนเปนยาเสพตดทชาวจนตดกนอยางมากและตดกนมานาน ในรชกาล

จกรพรรดหยงเจน (雍正) เคยมด ารทจะท าการปราบปรามฝนแตกไมประสบความส าเรจ ชาวจน

สวนใหญยงตดฝนเรอยมาจนถงรชสมยของจกรพรรดเตากวง (道光) ปท 19 พระองคมเจตนารมณ อยางแรงกลา ทจะท าการปราบฝน ทรงแตงตงหลนเจอสว (Lin Ze Xu) เปนผตรวจราชการ สองมณฑล ขนเปนผน าในการกวาดลางฝนจากแผนดนจน หลนเจอสว (Lin Ze Xu) เรมงานดวยการหามคาฝนในมณฑลกวางตงและจบพอคาฝนชาวจนทมสวนเกยวของทงหมดไปคมตวในเรอนจ า ใครทมหลกฐานวาคาฝนจะตองถกประหาร และตดศรษะเสยบประจาน เพอขมขชาวจนอน ๆ ใหเกรงกลวจะไดไมกลาคาฝนอก นอกจากปราบปรามการคาฝนในหมชาวจน หลนเจอสว (Lin Ze Xu) ยงไดพยายามฟนฟสขภาพชาวจนทตดฝน โดยจดโครงการรณรงคการอดฝน มชาวจนหลายคนทอดฝนไดส าเรจ ทางการกจะประกาศเกยรตคณเพอใหคนอน ๆ เอาเปนแบบอยางอนด ทจะพยายามเลกฝนใหได จากนนหลนเจอสว (Lin Ze Xu) กสงหามเรอพอคาตางชาตทบรรทกฝน เขามาในอาณาจกรจน โดยหามเรอลองเขาแมน าจเจยงมาเปนเดดขาด และประกาศใหพอคาตางชาตทมฝนในครอบครอง ตองน าฝนมาสงมอบใหทางการจน แตพอคาชาวตางชาตไมสนใจค าสงของ หลนเจอสว (Lin Ze Xu) ยงคงคาฝนตอไป หลนเจอสวจงสงปดลอมยานการคาของคนตางชาต และบบใหพอคาตางชาตสงฝนใหทางการจน หลงจากปดลอมอยสองวน พวกพอคาตางชาตกยอม มอบฝนออกมาในทสด ฝนทยดไดครงน หลนเจอสว (Lin Ze Xu) สงใหเอาฝนทงหมดไปละลาย กบกรดน าสมกบเกลอและน า เพอฆาฤทธของฝน แลวกโยนทงทะเลไปจนหมดสน ผลจาก การปราบปรามฝนอยางจรงจงของหลนเจอสว (Lin Ze Xu) ท าใหชาวตางชาตโดยเฉพาะพอคาองกฤษทมผลประโยชนจากการคาฝนมหาศาลไมพอใจอยางยง เพราะฝนทหลนเจอสว (Lin Ze Xu)

136 Alain Le Pichon, China Trade and Empire (Oxford University Press, 2006), 36-37.

65

ท าลายไปมจ านวนมหาศาลถง 20,000 ลง คดเปนน าหนกสองลานปอนดครง และเนองจากฝน เปนสนคาทมคาสง จงยงมพอคาตางชาตทงชาวองกฤษและโปรตเกส ยงคงลอบคาฝน แตเปลยนฐาน การคาจากตวแผนดนใหญในมณฑลกวางตง ไปอยทมาเกา และเกาะฮองกง ซงมท าเลดกวาแทน137 การกระทบกระทงระหวางจนกบองกฤษยงคงมตอมา เมอชาวจนถกกะลาสเรอชาวองกฤษฆาตาย ทเกาลน หลนเจอสว (Lin Ze Xu) ใหทางองกฤษสงตวกะลาสทกอเหตมารบโทษตามกฎหมายจน แตกปตนเอลเลยตขององกฤษปฏเสธอยางสนเชง ผลจากการกระทบกระทงกนครงน ท าใหหลนเจอสว (Lin Ze Xu) ขบไลชาวองกฤษทงหมดออกจากมาเกา แตพอคาเหลานกไปตงหลกทฮองกง แทน กปตนเอลเลยต ขอความชวยเหลอไปทางรฐบาลองกฤษ รฐบาลองกฤษในยคของสมเดจ พระราชนนาถวกตอเรย ซงเปนยคสมยของการลาอาณานคม ถอเปนเหตในการท าสงครามกบจน โดยเรมครงแรกในป พ.ศ. 2382 (ค.ศ. 1839) โดยสงใหบรษทอนเดยตะวนออก ซงเปนบรษทการคา ของรฐบาลองกฤษ สงกองเรอไปชวยทฮองกง เมอกองเรอรบกองแรกมาถงซ งประกอบดวยเรอปน จ านวน 28 ล า หลนเจอสว (Lin Ze Xu) ไมเคยมประสบการณกบการรบกบอาวธททนสมยเชนน จงถกโจมตจนกองเรอจนพายแพอยางรวดเรว อกทงพวกขนพลของจนทสแพองกฤษยงไมกลารายงานสถานการณตามความเปนจรง ท าใหหลนเจอสว (Lin Ze Xu) เขาใจผดวากองเรอของจนเอาชนะ

กองทพเรอสหราชอาณาจกรได จงถวายรายงานกบพระจกรพรรดเตากวง (道光) วา จนไดรบ ชยชนะ และยงแสดงทาทแขงกราวตอพวกองกฤษยงขน ในทสด ในป พ.ศ. 2383 (ค.ศ. 1840) ฝายกองเรอรบองกฤษกบกเขาปากแมน าจเจยง และยดเมองกวางซเอาไวไดอยางงายดาย พรอมทง เคลอนกองเรอรกเขามาในแผนดนจนขนเรอย ๆ นอกจากนยงสงกองเรอราชนาวจ านวนหนงไปยด

เมองทารมทะเลเอาไวดวย ความทราบถงพระจกรพรรดเตากวง (道光) จงทรงต าหนหลนเจอสว (Lin Ze Xu) อยางรนแรง และปลดหลนเจอสว (Lin Ze Xu) จากต าแหนงทงหมด เนรเทศไปยง

ซนเจยง (新疆) และสงแมทพฉซาน (Qi Shan) มาแทน แตไมสามารถตานทานแสนยานภาพของ องกฤษได ในป พ.ศ. 2385 (ค.ศ. 1842) กองทพองกฤษบกเขายดเมองนานกงได จนกระทงในทสด จ าเปนตองเจรจาสงบศกกบองกฤษ ท เมองนานกงนนเอง และยอมเซนสนธสญญาทเรยกวา “สนธสญญานานกง” ในปเดยวกนนน เนอหาในสนธสญญาฉบบน องกฤษบงคบใหจนเปดเมองทา ตามชายทะเลเพอคาขายกบองกฤษ รวมทงขอสทธสภาพนอกอาณาเขตเหนอดนแดนจน คนทถอ สญชาตองกฤษ จะไมตองขนศาลจน รวมทงสทธใด ๆ ทองกฤษได ตางชาตอน ๆ กตองไดดวย แมวา เนอหาของสนธสญญาน จนตองเสยเปรยบองกฤษเปนอยางมาก แตจนกจ าตองเซนสญญาเพอยตสงครามทจนเสยเปรยบ ตอมาจนกสญเสยเอกราชบนคาบสมทร เกาลนไปอก ในวนท 11 มกราคม

137 จนทรฉาย ภคอธคม, ประวตศาสตรจกรวรรดจน (กรงเทพฯ: มหาวทยาลยรามค าแหง, 2548), 45-48.

66

พ.ศ. 2403 (ค.ศ. 1860) ตามสนธสญญาปกกง ในรชกาลสมเดจพระจกรพรรดเสยนเฟง(咸丰) ปท 10 และอกครงหนง เมอวนท 21 เมษายน พ.ศ. 2441 (ค.ศ. 1898) ตรงกบรชกาลจกรพรรด

กวงซว (光緒) ปท 24 สญเสยพนทเขตดนแดนใหม (New Territories) ใหกบสหราชอาณาจกร ในสญญาเชา 99 ป นบแตนน เซนเจนและฮองกงกถกแบงแยกการปกครองออกจากกน และภายใน พ.ศ. 2443 (ค.ศ. 1900) คนจนกวา 13 ลานคน ยงคงตดฝนอย เศรษฐกจของจนถกท าลายลงอย างยอยยบจากการทจนตองน าเขาฝนเปนจ านวนมาก และราชวงศชงกตกอยในภาวะแหงการลมสลาย138

2.2 กบฏไทผงเทยนกว (ค.ศ. 1850-1864)

กบฏไทผงเทยนกว (太平天国) หรอทรจกในชอ กบฏไทผง เปนกบฏครงใหญ

ทเกดขนในสมยราชวงศชง ชวงป ค.ศ. 1850-1864 มผน าคอ หงซวเฉวยน (洪秀全) เหตการณ กบฏไทผงนบเปนการกบฏคร งส าคญทรนแรงทสดในยคแหงการปกครองของราชวงศชง โดยในเหตการณกบฏน มทหารและประชาชนลมตายลงมากกวา 20 ลานคน นบเปนหนงใน เหตวปโยคในหนาประวตศาสตรของโลก สาเหตการกอกบฏตามขอมลทางประวตศาสตรในชวง ศตวรรษท 19 จกรวรรดจนถกปกครองโดยราชวงศชงของชนเผาแมนจ ซงในชวงเวลาดงกลาว การบรหารปกครองแผนดนก าลงเสอมลงเนองจากองคจกรพรรดทรงไรความสามารถ จนท าให ประชาชนจ านวนมากไดรบความทกขยากจากการขดรดและกดขของพวกขนนางกบเจาทดน ความทกขยากทประชาชนไดรบ น าไปสการกอกบฏหลายครง ซงในทสดกบฏเหลานนจะถก ปราบปรามโดยทางการจนราบคาบ แตกสงผลใหรากฐานการปกครองของราชวงศชงตองสนคลอน และการกบฏทรนแรงทสดในประวตศาสตรของราชวงศชงหรออาจจะเปนหนงในการกบฏทรนแรงทสดของประวตศาสตรโลก กคอ กบฏไทผง139

การกอกบฏเกดขนในรชสมยของจกรพรรดเสยนเฟง (咸丰) หวหนากอการคอ

“หงซวเฉวยน” (洪秀全) อดตบณฑตตกยากผถอก าเนดทอ าเภอฮวาเซยน มณฑลกวางตง ไดม โอกาสศกษาหลกศาสนาครสตจนเกดความศรทธาในพระเจาและปรารถนาใหส งคม

138 Robert Montgomery Martin, China: Political, Commercial, and Social;

In an Official Report to Her Majesty's Government, Volume 2 (James Madden, 1847), 81-82.

139 ประวตศาสตรจน-中国历史 ประวตศาสตรจนยคกาวสจนยคใหม-กบฏไทผง (1851-1864), เขาถงเมอ 31 สงหาคม 2560, เขาถงไดจาก http://thaichinese.net/History/ history-modern3.html.

67

เกดความเสมอภาคกน เหมอนเชนในค าสอนของศาสนาครสต ใน ค.ศ. 1843 หงซวฉวน อาย 28 ป และเขาสอบมาแลวถง 4 ครง แตสอบไมไดทกครง ดวยความผดหวงอยางทสดเขาจงเลกศกษาต ารา ขงจอและหนมาศกษาคมภรศาสนาครสตอยางจรงจง พรอมกบปวารณาตนเปนครสตศาสนกชน และตงลทธบชาพระเจาขน กอนออกเผยแพรค าสอนของลทธ ทวาไมไดรบการยอมรบจากผคน แตเขากไมยอทอยงคงมงมนท างานตามอดมการณของตนตอไป ใน ค .ศ. 1844 หงซวฉวน

(洪秀全) และเฝงหวนซาน (Feng Yun Shan) ผเปนสหายไดเดนทางไปเผยแพรค าสอนทมณฑล กวางซ ซงในครงนไดรบการตอบรบจากชาวนา กรรมกรเผาถาน และชนเผาแมวทไมพอใจทางการ เขารวมเปนสาวกนบรอยคน กอนจะขยายเปนสามพนคนในสามป จากนนลทธบชาพระเจากไดสราง รากฐานมนคงทกวางซและมสาวกเพมขนเรอย ๆ จนถงป ค.ศ. 1847 กเปลยนเปนพรรคบชาพระเจา

โดยมหงซวฉวน (洪秀全) เปนประมข เรมออกปฏบตแขงกราว เขาท าลายพระพทธรปและกอการจลาจลตอตานทางการ จนกลายเปนกบฏเตมตว ในป ค.ศ. 1851 พรรคบชาพระเจาไดกอการปฏวต

ทหมบานจนเถยน มณฑลกวางซ และสถาปนาอาณาจกรไทผงเทยนกวอ (太平天国) (เมองแมนแดนสนต) พรอมตงกองทพใหญ 5 ทพส าหรบตอสกบทางราชส านก ทางราชส านกชงไดสง ทหารเขาปราบปรามหลายครงแตลวนพายแพสน และในเวลาไมนาน กองทพไทผงกครอบครอง มณฑลกวางซไดทงหมด จากนนจงเคลอนพลเขาสมณฑลเหอหนานและเหอเปย ยดเมองใหญนอย ไวไดมากมายและขยายก าลงพลเปนหาแสนนาย โดยหงซวฉวนไดสถาปนาตนเองเปนเทยนหวาง

(天皇) หรอราชนยสวรรค ประมขแหงไทผง140 ตอมาเดอนมนาคม ค.ศ. 1853 กองทพไทผงยดเมองหนานจง (นานกง) ไดส าเรจ

และสถาปนาเปนเมองหลวงของอาณาจกรไทผงเทยนกว (太平天国) โดยเปลยนชอใหมเปน

เทยนจง (天京) (ราชธานแหงสวรรค) ซงนบจากนน ไทผงเทยนกว (太平天国) กครอบครองดนแดนทางใตของจนเกอบทงหมด คดเปนพนทหนงในสามของประเทศจน สนคลอนอ านาจรฐของ

ราชวงศชงอยางรนแรง หลงสถาปนาเมองหลวง หงซวฉวน (洪秀全) ไดด าเนนงานตามอดมการณ ทเคยตงมนไว โดยใชหลกความเสมอภาคในการบรหารแผนดน ดวยการปฏรปทดนและการเกษตร โดยรฐจะเปนเจาของทดนและผลผลต ทงยงมหนาทดแลสวสดภาพพลเมอง โดยประชาชนจะไดรบ

ทดนและผลผลตเทาทจ าเปนตอการครองชพ นอกจากน หงซวฉวน (洪秀全) ยงไดยกเลกอาชพโสเภณ ซงผดหลกศาสนาครสต และประเพณรดเทาสตร ทงยงใหสทธสตรไดเสมอภาคกบบรษ โดยสามารถสอบเขารบราชการได

140 Zhou Jia Rong, ประวตศาสตรจน, แปลโดย วไล ลมถาวรานนต และคณะ (กรงเทพฯ:

นานมบคพบลเคชนส จ ากด, 2546), 257-260.

68

อยางไรกตาม แมอาณาจกรไทผง (太平天国) จะมอดมการณทดในการปกครอง

ทวาหลงยดนครหนานจงไดไมนาน อดมการณเหลานกคอย ๆ หายไป หงซวฉวน (洪秀全) หนมาลมหลงกบการเสพสขในต าแหนงประมข โดยตวเขาเองนนไดแตงตงนางสนมมากถงสามรอยคน และตลอดเวลาหาป นบจาก ค.ศ. 1854 ถง ค.ศ. 1858 เขาไมเคยออกหมายราชการเลยแมแตฉบบ

เดยว แตทรายแรงกวากคอ ความแตกแยกในเหลาผน าทพของไทผง ซงมหงซวฉวน (洪秀全) อยเบองหลง เนองจากเขาเกรงวาบรรดาผน าทเขมแขงจะกลายเปนอนตรายตอฐานอ านาจของเขา

ซงเดม หงซวฉวน (洪秀全) มพนองรวมสาบาน 5 คน ในการกอตงอาณาจกรไทผง (太平天国) คอ เฝงหวนซาน (Feng Yun Shan) หยางซวชง (Yang Xiu Qing) เซยวเฉากย (Xiao Chao Gui) เหวยจอเจง (Wei Zhi Zheng) และสอตาไค (Shi Da Kai) ในชวงตนของการกอตงอาณาจกร เฝงหวนซาน (Feng Yun Shan) และเซยวเฉากย (Xiao Chao Gui) เสยชวตในการรบกบกองทพราชวงศชง สวนหยางซวชง (Yang Xiu Qing) นน ภายหลง ถกหงซวฉวนวางแผนมอบค าสงลบให เหวยจอเจ ง (Wei Zhi Zheng) ยกพลเขาสงหารพรอมก าลงพลในสงกดอกสองหมนนาย ซงการกระท าของเหวยจอเจง (Wei Zhi Zheng) ท าให สอตาไค (Shi Da Kai) ไมพอใจมาก เหวยจอเจง (Wei Zhi Zheng) จงคดก าจดเขา แต สอตาไค (Shi Da Kai) ไหวตวทนจงหนรอดไปได

และไดใชก าลงพลของตนบบใหหงซวฉวน (洪秀全)ประหารชวตเหวยจอเจง (Wei Zhi Zheng)

หลงเหวยจอเจง (Wei Zhi Zheng) ถกประหาร หงซวฉวน (洪秀全) กเพมความระแวงใน สอตาไค (Shi Da Kai) ซงเปนแมทพทมากบารมและความสามารถ จงวางแผนก าจดเขา ท าใหสอตาไค(Shi Da Kai) ตองน าก าลงพลหนไปตงมนยงหวเมองอน และถกกองทพราชวงศชงเขาปดลอมโจมต จนกองทพของเขาแตกพาย สอตาไค (Shi Da Kai) ถกทหารแมนจจบตวไดและถกประหารชวต

การเขนฆากนเองภายใน ท าใหอาณาจกรไทผงเทยนกว (太平天国) ออนแอลง ประกอบกบ

ทางราชส านกชง (清朝) ไดเสรมก าลงทพดวยกองทหารรบจางชาวองกฤษและฝรงเศสในการ ปราบกบฏน ท าใหกองทพไทผงตกเปนฝายพายแพและออนก าลงลงเรอย ๆ ใน ป ค.ศ. 1864 ทางราชส านกสง เจงกวอฟาน (Zheng Guo Fan) และเซงเกอหลนซ ง (Xing Ge Lin Xing)

น าทพใหญเขาปดลอมนครเทยนจง (天京) เมองหลวงของไทผงเทยนกว (太平天国) โดยเมองถกลอมนานถงหกเดอน จนไมมเสบยงอาหารหลงเหลออยเลย หงซวฉวนเองไดฆาตวตายดวยการ ดมยาพษดวยวย 50 ป เมอวนท 1 มถนายน ป ค.ศ. 1864 จากนนในเดอนสงหาคมปเดยวกน กองทพแมนจกยดเทยนจงได ท าใหอาณาจกรไทผงตองลมสลายลงหลงจากสถาปนามาไดเพยง 14 ป แมวา

อาณาจกรจะลมสลายไป แตแนวรวมของไทผง (太平天国) ยงคงมอยเปนอนมากและไดรวม

ก าลงกนตอตานกองทพราชวงศชงโดยใชชอของไทผงเทยนกว (太平天国) ซงในการปราบกบฏ

69

เหลาน เซงเกอหลนซง (Xing Ge Lin Xing) แมทพใหญของราชส านกชงไดถกกองทพกบฏซมโจมต

และเสยชวตในทรบ อยางไรกตามกองก าลงกบฏไทผง (太平天国) เหลานกไดถกกองทพ

ของราชวงศชง (清朝) ปราบปรามลงจนราบคาบในอก 2 ปตอมา141 2.3 ความเสอมถอยของจกรวรรดจนปลายราชวงศชง

ในชวงปลายราชวงศชง (清朝) ตงแตรชสมยจกรพรรดเสยนเฟง (咸丰) เปนตนมา นบเปนชวงหวเลยวหวตอส าคญบนหนาประวตศาสตรจน เมอเทยบระยะเวลาทางประวตศาสตรปรากฎวาสถานการณความวนวายปลายราชวงศชงตอกบปลายรชสมยพระบาทสมเดจพระจอมเกลา เจาอยหว ณ เวลานนในแผนดนสยามคราคร าไปดวยชาวจนทอพยพหนความทกขยากดงกลาว มาพงพาพระบรมโพธสมภารพระเจาแผนดนสยาม รวมถงบรรดาบรรพชตนกบวชในพระพทธศาสนามหายานดวย142 จากหลกฐานขอความบนแผนศลาจารกสถปบรรจอฐปฐมเจาอาวาสวดมงกร

กมลาวาส พระอาจารยจนวงสสมาธวตร (สกเหง) (续行) มใจความกลาวถงความวนวาย จากเหตการณบานเมองและภยสงครามในประเทศจน จงตดสนใจเดนทางมาเผยแผพระพทธศาสนามหายานจนนกายในสยาม เปนทนาส ง เกตวาสภาวการณดงกลาวสงผลตอการตดสนใจ

ของพระอาจารยสกเหง (续行) ในการเดนทางมาสยาม ชวงปลายราชวงศชงถอวาเปนชวงเวลา แหงความอดอยาก บานเมองชกชมไปดวยโจรผราย ผคนแตกแยก ปญหาภยธรรมชาตรมเราซงได ท าใหผคนลมตายราวกบใบไมรวง อกทงยงถกขนาบหลงดวยภยคกคามจากมหาอ านาจตะวนตก และญปน ภยจากความไมมนคงจากภายในประเทศและภายนอกประเทศ 143 ทเรมประมาณป ค.ศ. 1842 ประหนงโรครายทคอยกดกลอน แมจะใชวธการแกไขปญหาหลากหลายวธแลวกตาม แตกไมสามารถหายามารกษาอาการไขไดอยางถกโรค ซ ายงท าใหประเทศทรดลงไปตามล าดบ จนกระทงป ค.ศ. 1911 จกรวรรดจนอนยงใหญทปกครองภายใตระบอบจกรพรรดราชยราชวงศชง

(清朝) ตองปดฉากลงไปพรอม ๆ กบความอปยศภายในจตใจของผคนทงชาต ถงจะเปลยนแปลง การปกครองมาเปนระบอบสาธารณรฐในป ค.ศ. 1912 – 1949 แตภายในระยะ 38 ปนน ประเทศชาตแทบจะหาระยะเวลาทมนคงอยางสงบสขและยาวนานไมไดเลย ดงนนอนาคตของประเทศภายหลง ป ค.ศ. 1949 จงตองฝากไวกบระบอบคอมมวนสตชวยแกไขตอไป144

141 เรองเดยวกน, 262-263. 142 ขจดภย บรษพฒน, ชาวจนในประเทศไทย (กรงเทพฯ: แพรพทยาอนเตอรเนชนเนล,

2517), 158. 143 แผนจารกสถปบรรจอฐธาตบรพาจารยหนาหอวสทธธรรม วดมงกรกมลาวาส ดานท 1. 144 ปยดา ชลวร, เมอแมนจเขามาปกครองฮน (กรงเทพฯ: ชวนอาน, 2555), 52.

70

2.4 ภยอนเกดจากความไมมนคงภายในประเทศ สาเหตทท าใหประเทศจนตองตกอยในชวงเวลาหนงศตวรรษแหงความอปยศ

(ค.ศ. 1842-1943) สามารถจ าแนกไดดงน 1) ระบบการปกครองทไมมประสทธภาพ

- กษตรยมอ านาจปกครองเพยงองคเดยว ใชอ านาจไมเปนธรรม - การสบสนตตวงศไมแนนอน การแตงตงกษตรยมกจะเลอกทมอายนอยหรอมาก

จนเกนไป เปนเหตใหเชอพระวงศและขนนางแทรกแซงอยเบองหลง - การใชระบบรายงานลบ เพอควบคมขนนางไมใหรวมตวกนไดจนเปนภยตอ

ราชบลลงก ท าใหขนนางแบงฝกฝายไมไวใจกน เกดรายงานลบใสความฝายตรงขามบอยครง การเมองไมมประสทธภาพ

- ระบบการสอบคดเลอกเขารบราชการไมเปนไปตามแบบแผน ต าแหนงไมไดเปนของผมความรความสามารถ แตตกอยกบผดมอ านาจ เศรษฐ มการซอขายต าแหนงและสบทอด สงผลใหขาดความคดรเรมใหมในราชการ ขนนางปฏบตตามแบบแผนเดมเพอรกษาต าแหนง ฉอราษฎร บงหลวง ไมใสใจบานเมอง ขาดประสทธภาพไรประสทธผล

2) ความไมมนคงอนเกดจากภยธรรมชาต ความแตกตางทางดานสงคมท าใหเศรษฐกจตกต า กอใหเกดกบฏ

- สบเนองจาก สนตสขจน (150 ปแรก) ผคนวางใจในสถานการณ จงท าใหจ านวนประชากรเพมขนอยางรวดเรว เกดปญหาขาดแคลนทดนท ากนอยางหนก ทหารขาดการซอมรบ

- การควบคมระบบชลระบบชลประทานลมเหลว ประสบกบภยธรรมชาตใหญหลวง การเกษตรเสยหาย ประสบภยจากโจรผรายตามชายฝง ผคนอดอยากขาดแคลนปจจย 4

- มความแตกตางทางเชอชาตและศาสนา ชาวจนตอตานรนแรง เกดการเคลอนไหวของประชาชน เพอลมลางราชวงศตางดาว

- ความไมยตธรรมระหวางชนชน ชนชนเจานาย ขนนาง และพอคาไมตองเสยภาษ แตประชาชนตองเสยภาษและถกเกณฑแรงงาน ชนชนอภสทธชนกดขเอารดเอาเปรยบชนชนลาง

- ราชส านกใชจายฟมเฟอย เชนทมงบประมาณกบทางดานการทหารเพอท าศกภายในและภายนอก , การสรางพระราชวง ฯลฯ จนเกดวกฤตทางการคลง รฐจงเรยกเกดภาษ จากประชาชนในอตราสงและซ าซอน ในขณะทประชาชนก าลงประสบปญหาอดอยากไมอาจจายภาษได ระบบการคลงของรฐจงลมละลาย145

145 ทวป วรดลก, ประวตศาสตรจน (กรงเทพฯ: สขภาพใจ, 2538), 213-315.

71

ปญหาทกลาวมากอใหเกดสมาคมลบมากมาย ประชาชนจบอาวธขนส รฐตอง ปราบปรามรนแรง สมาคมลบจงกลายเปนกบฏ กบฏทส าคญทท าใหราชบลลงกสนคลอน เชน กบฏสมาคมบวขาว กบฏไทผง146

2.5 ภยอนเกดจากความไมมนคงภายนอกประเทศ

ขณะนนประเทศจนมองวาตนเปนมหาอ านาจโลก มอารยธรรมทสงสงกวาชาตอน ความสมพนธระหวางประเทศจงเปนไปแบบผเจรญกบผไมเจรญ ชาตใดจะเขาหาตองปฏบตตาม ธรรมเนยมจนอยางเครงครด เปนไปตามระบบบรรณาการ ตางกบชาตตะวนตกทคดวาทกชาต มความเสมอภาค เทาเทยมกน ถอวาการคาขายกบชาวตางชาตเปนการชวยเหลออนเคราะห ชาวตางชาตจะตองคาขายกบพอคาและเมองทาทก าหนดไวเทานน การก าหนดราคาซอขายตามใจชอบ อตราภาษไมคงท และผกขาดสนคา การจ ากดเสรภาพชาวตางชาต ไมใหเคลอนไหวไดอสระ การใชกฎหมายกบชาวตางชาตไมเปนธรรม กฎหมายและการศาลของประเทศไมไดเปนไปในตามหลกสากล ไมมนตบญญต ใชจารตนครบาล มบทลงโทษทรนแรง สรางความไมพอใจใหกบตางชาตเปนอยางมาก ความไมพอใจของชาวตางชาตทมตอประเทศจนสงผลท าใหเกดสงคราม และสนธสญญาทไมเปนธรรม นบวาเปนมหนตภยของจน147

2.6 การแกไขปญหาสภาวะในประเทศจน

จนพยายามท าความเขาใจกบปญหาตาง ๆ เพอหาทางแกไขเพอความจ าเปนจะตองปรบปรงประเทศ โดยมองวาปญหาความไมมนคงภายในเปนภยทรายแรงประดจโรครายภายในรางกาย แตภยจากไมมนคงจากภายนอกประดจโรคทเกดกบอวยวะภายนอก จงเลอกแกไขปญหาภายในกอน

1) การฟนฟ

เรมในรชสมยของจกรพรรดถงจอ (统治) จนถงจกรพรรดกวงส (光绪) คณะผน าการฟนฟประเทศคอ ราชส านกซงน าโดยสมเดจพระพนปหลวง และเจานายองศส าคญ มจดมงหมายทจะรกษาสถานะเดมของราชวงศ และรกษาอารยธรรมอนดงาม และพฒนาประเทศ ใหทนสมยแบบตะวนตก ฟนฟระบบการสอบคดเลอกเขารบราชการ มการลงโทษผประพฤตมชอบ เพอปองกนไมใหเกดการฉอราษฎรบงหลวง เรยนรศลปวทยาการจากตะวนตก สงนกศกษาไปศกษา

146 ประวตศาสตรจนราชวงศช ง , เข าถ ง เม อ 1 ตลาคม 2560, เข าถ ง ไดจาก

http://thaichinese.net/History/history.htm. 147 วระชย โชคมกดา, ประวตศาสตรจน (กรงเทพฯ: ยปซ, 2557), 167.

72

ตางประเทศ แตนกศกษาเหลานนกกลบมาเปนภยตอราชบลลงกภายหลง เปดการคาเสร ยกเลกระบบผกขาดสนคา ก าหนดอตราภาษใหม พฒนาทางดานการทตสรางเสรมความสมพนธกบ มหาอ านาจตะวนตก เรมการยกเลกระบบสนธสญญาทไมเปนธรรม พฒนาอตสาหกรรมหนก เนนประโยชนดานการทหาร เชน อตอเรอ ระบบการสอสารคมนาคม เสรมสรางก าลงทางการทหาร ตามแบบตะวนตก ประสบความส าเรจกบการปราบกบฏภายในประเทศแตลมเหลวกบสงคราม ตางชาต การแกไขโดยการฟนฟถอวาประสบความลมเหลว เพยงแตเปนตออายราชวงศใหยาวขน เทานน148 ดงนนจงตองหาวธใหมคอ

2) การปฏรป

การปฎรป 100 วน ใน ค.ศ.1898 ซงเปนความคดรเรมของจกรพรรดกวงส (光绪) และขนศก คงยเหวย (Kang Yu Wei) ตองการใหมการพฒนาประเทศรอบดานเนนหลกประชาธปไตย

โดยรกษาไวซงราชวงศชง (清朝) และความเปนชาตรฐของจกรวรรด ปฏรปการปกครองจาก ระบอบจกรพรรดราชยเปนระบอบรฐธรรมนญโดยมจกรพรรดเปนประมข ยกเลกการศกษาแบบเดม ยกเลกการสอบคดเลอกเขารบราชการแบบเกาทยดต าราคลาสสก เสรมสรางกองทพของตนเองใหแขงแกรง เพอตรวจตรามใหมณฑลตาง ๆ กระดางกระเดอง พฒนาการสอสาร การคมนาคม เพอประโยชนในการปกครองและพฒนาเศรษฐกจ การปฏรปถอวาลมเหลวเพราะถกตอตานจากพวกอนรกษนยมและถอวาเปนจดดบ ดงนนการแกปญหาสดทายคอการปฏวต149

3) การปฏวต ซงเปนแนวทางของนกปฏวตปญญาชนเชน ดร. ชนยตเซน โดยมงพลกแผนดน

กอนอน ใหความส าคญแกการพฒนาบานเมองโดยเนนหลกประชาธปไตย มหลก 3 ประการคอ (1) หลกประชาชาต ลทธชาตนยม สรางความรกชาต ฟนฟคณธรรม กชาต

รวมประเทศ สรางความเปนอนหนงอนเดยวกน (2) หลกประชาธปไตย อ านาจอธปไตยตองเปนของประชาชน สรางความเสมอภาค

เสรนยม (3) หลกสมมาอาชพ โอนกจการทส าคญทงหมดมาเปนของรฐ รฐควบคมกจการ

ของสวนรวมและรบผดชอบตอการพฒนาอตสาหกรรมโดยตรง พฒนาโครงสรางเศรษฐกจททนสมย จดสรรทดนใหมใหเปนของเกษตรกร

148 ฉตรทพย นาถสดา, ประวตศาสตรจน, (ค.ศ.1900-1949) (กรงเทพฯ: สรางสรรคบค,

2561), 273-275. 149 จนทรฉาย ภคอธคม, ประวตศาสตรจกรวรรดจน (กรงเทพฯ: มหาวทยาลยรามค าแหง,

2548), 65-67.

73

การปฏวตซนไฮ (辛亥革命) หรออกชอวา การปฏวต ค.ศ. 1911 หรอ

การปฏวตจน เปนการปฏวตซงโคนลมราชวงศชง (清朝) ราชวงศสดทายทปกครองจน การปฏวต ไดเปลยนการปกครองของประเทศไปสประชาธปไตยและสถาปนาสาธารณรฐจน การปฏวตนไดชอวา

ซนไฮ(辛亥革命) เพราะมขนใน ค.ศ. 1911 ซงตรงกบอกษร ซนไฮ (辛亥) ในแผนภมสวรรค ในปฏทนจน150

การปฏวตประกอบดวยการกบฏและการกอการก าเรบหลายครง จดเปลยนคอ การกอการก าเรบ วชาง (Wu Chang) เมอวนท 10 ตลาคม ค.ศ. 1911 ซงเปนผลมาจากการจดการกบขบวนการคมครองทางรถไฟทผด การปฏวตสนสดลงดวยการสละราชสมบตของจกรพรรดผอ

(溥仪) จกรพรรดองคสดทาย เมอวนท 12 กมภาพนธ ค.ศ. 1912 อนเปนจดสนสดของจกรวรรด จนอายกวา 2,000 ป และจดเรมตนของการปกครองแบบสาธารณรฐของจน 151 โดยทวไปแลว การปฏวตครงนเปนปฏกรยาตอสามปจจยหลก: (1) ความเสอมของรฐชงและความไมสามารถปฏรป และน าพาจนสความทนสมยเพอเผชญหนากบการทาทายของตางชาต , (2) เพอยอนความเสอมโทรมภายใน และ (3) ความไมพอใจของชาวจนฮนซงเปนประชากรสวนใหญตอชนกลมนอยแมนจทเปน ชนชนปกครอง กลมตอตานชงใตดนหลายกลมและดวยการสนบสนนจากนกปฏวตจนพลดถน ไดพยายามโคนลมราชวงศชง สงครามกลางเมองระยะสน ๆ ท เกดขนตามมายตลงดวยการ

ประนประนอมทางการเมองระหวาง หยวนซอไข (袁世凯) ผมอทธพลทางทหารในสมย

ปลายราชวงศชง (清朝) และซนยตเซน ผน าถงเหมงฮย (同盟会) (สหสนนบาต) หลงราชส านก จนโอนอ านาจไปยงสาธารณรฐทเพงกอตงขนใหม การสถาปนารฐบาลผสมเฉพาะกาลไดมขนรวมกบ รฐสภา อยางไรกด อ านาจทางการเมองในรฐบาลแหงชาตใหมในกรงปกกงนน ไมนานไดถกผกขาด

โดยหยวนซอไข (袁世凯) น าไปสการแบงแยกทางการเมองและยคขนศกนานอกหลายทศวรรษ รวมทงความพยายามฟนฟจกรวรรดหลายครง การปฏวตประสบความส าเรจในป ค.ศ. 1911 ในระดบ หนงเทานน แตกลมเหลวในการแกไขปญหาจนในภาพรวม อนเนองมาจากความไมมนคงทางการเมอง

ระหวางป ค.ศ. 1912 – 1949 จนในการปกครองระบบอบสาธารณะรฐประชาธปไตย ไดพยายามทจะแกไขปญหาทสงตอมาจากสมยจกรวรรด ตลอดระยะเวลา 38 ปน จนไดเผชญกบความไมแนนอนของสถานการณโลก (สงครามโลกครงท1 และครงท2) การรกรานโดยญปน

150 Li Xing, The Rise of China and the Capitalist World Order ( Ashgate

Publishing, Ltd, 2010), 91. 151 Li Xiao bing, A History of the Modern Chinese Army (University Press of

Kentucky, 2007), 26-27.

74

ประชาธปไตยในเวลานลมลกคลกคลาน ลองผดลองถกเปนแคเพยงรปแบบ แตอ านาจทงหมดอยท ทหาร เพราะประชาชนสวนใหญไมรหนงสอ ไมรหลกการ คนเคยกบระบบเกา จงขาดมวลชน สนบสนน อกปญหาหนงทคณะปฏวตประสบคอ กลมปญญาชนทจนสงไปศกษาศลปะวทยาการ ในตางประเทศไดน าความรและอดมการณทางความคดแบบเสรนยมตดตวเขามาดวย เหลาบรรดานกเรยนหวกาวหนาไดน าชาวบานทก าล งอดอยากใกลตาย ตอตานระบบประชาธ ปไตย แบบเผดจการทหารอยางหนก จนตองเผชญกบปญหาการปฏวตภายในประเทศตลอดเวลา การแกอาการ “ไขหนก” ดวยวธปฏวตนนไมทนการ สายเกนแก เปนแคเพยงการเปลยนถายอ านาจจากทหาร ชาวแมนจมาเปนทหารชาวจนเทานน เมอถงป 1949 จนไดเลอกใชการปกครองในระบบคอมมวนสต และนบวาเปนการปฏวตครงส าคญของจน ถอวาเปนการเปลยนแปลงวธแกไขปญหาจากทเคยใช เผดจการฝายขวาอนรกษณนยมในระบอบประชาธปไตย มาเปนเผดจการฝายซายหวกาวหนาระบอบคอมมวนสต ลทธคอมมวนสตเปรยบเสมอกบ “ยา” ขนานใหมนใหผลรนแรง ถารกษาไมหายกคงตองตายทนท ความหวงใหมทจะท าใหจนฟนตวจากปวยหนกจงตองฝากไวกบลทธคอมมวนสตจน นบตงแตป ค.ศ. 1949 เปนตนมา152 3. การเขามาของชาวจนในสยาม

ความสมพนธระหวางไทย-จนมมายาวนานกวาหนงพนป ชาวจนเรมอพยพเขามาพ านก อาศยในแผนดนทเปนประเทศไทยปจจบนตงแตสมยสโขทย จากบนทกทางประวตศาสตรกลาววา สมยนน จนไดมการสงคณะทตมายงราชส านกแหงอาณาจกรสโขทย ขณะทราชส านกแหงอาณาจกร สโขทยมการสงคณะทตไปเยอนจนเชนกน คนจนทเขามาเมองไทยมกเปนประชาชนทอาศยอยตามเมองชายทะเล เพราะเดนทางสะดวก สวนใหญจงมาจากมณฑลทางใตของจน เชน กวางตง ไหหล า ฮกเกยน ชาวมณฑลกวางตงยงแบงออกเปนหลายกลมตามเมองและภาษา เชน กวางโจว แตจว ซวเถา และจนแคะ เปนตน คนเหลานสวนใหญเขามาในเมองไทยแบบ “เสอผนหมอนใบ” หนภย ธรรมชาตมาบาง หนภยสงครามบาง การท ามาหากนฝดเคองบาง มพนทท ากนไมเพยงพอ หรอครอบครวมลกมาก ฐานะยากจนบาง ชาวจนทอพยพมาเมองไทยม 5 กลมใหญ คอจนแตจว จนฮกเกยน จนแคะ จนไหหล า และจนกวางตง153

152 ประวตศาสตรจนยคกาวสจนยคใหม -ประเทศสาธารณะรฐประชาชนจน

中华人民国共和国, เขาถงเมอ 1 ตลาคม 2560, เขาถงไดจาก http://thaichinese.net/ History/history-modern8.html.

153 เพญพสทธ อนทรภรมย, “รฐไทยกบคนจน (พ.ศ. 2475 – 2487)” (วทยานพนธอกษร ศาสตรดษฎบณฑต จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2549), 22.

75

จากบนทกทางประวตศาสตรไทยกลาววา ชาวจนทเดนทางมาไทยในสมยอยธยาสวนใหญ เปนจนฮกเกยน แตหลงสมยอยธยา จะมชาวจนแตจวอพยพเขามาเปนจ านวนมาก โดยเฉพาะอยางยงในระยะหลงป พ.ศ. 2310 เนองจากกลมจนแตจวไดรบการสนบสนน และไดรบสทธพเศษบางประการ เพราะพระเจาตากสนทรงมพระบดาเปนชาวแตจว และชาวแตจวไดมบทบาทในการสรบเพอกอบก เอกราชในครงนน จนแตจวสวนใหญจะอพยพมาทางเรอ ชาวจนทอพยพเขามาในไทย ท างาน หลากหลาย เชนกลรบจางขนของ คาขาย ทหาร รบราชการ หลายคนเตบโตในหนาทการงาน จนเปนใหญเปนโตไปกมาก154 ในสมยสมเดจพระเพทราชา มการออกกฎหมายหามหญงไทย มสามเปนคนตางชาต แตกระนนกมไมหมายถงคนจนแตอยางใด ในสมยนนชาวจนทอพยพเขามา ในเมองไทยร าลอกนปากสปากวา บานเมองนเหมาะแกการตงถนฐานบานชอง ทงอาหารการกน ดนฟาอากาศ ทรพยในดนสนในน ากดไปหมด และคนไทยใจกวาง โอบออมอาร ไมกดกนคนตางชาต โดยเฉพาะชาวจน ถาอดทนอดกลน อดออมขยนขนแขงแลว ไมมวนอดตาย เสยงลออยางนเอง ทน าชาวจนเขามากลมแลวกลมเลา จนบดนจงมชาวจนโพนทะเลหรอชาวไทยเชอสายจนหลายพนตระกลแซ ชาวจนทอาศยอยในประเทศไทย ไดน ามาซงความคด วถชวต ศลปะและความรดานตาง ๆ ซงชวยเพมสสนและพลงความตนตวใหกบสงคมไทย คนจนสวนใหญเปนคนขยนขนแขง และตงใจท างาน พฒนาธรกจของตนเองใหรงเรอง สวนคนไทยเองปฏบตตอชาวจนอยางอบอน และมน าใส ใจจรง โดยใหชาวจนมสทธเทาเทยมกบคนไทยในดานตาง ๆ เชน การประกอบอาชพคาขาย ท าการเกษตรกรรม การตอเรอและเดนเรอ นอกจากนพอคาชาวจนยงไดรบสทธพเศษในการ เดนทางเขาออกประเทศไดอยางเสร อนเปนอภสทธทพอคาชาตอน ๆ ไมไดรบ155

ในสมยปลายราชวงศชง เกดการฉอราษฎรบงหลวง การเอาเปรยบประชาชน และ การเพมขนของประชากรในประเทศจน ประกอบกบการเกบภาษทเอาเปรยบ ท าใหชายชาวจน จ านวนมากมงสสยามเพอหางานและสงเงนกลบไปใหครอบครวในประเทศจน ขณะนนชาวจนจ านวน มากตองจ ายอมขายทดนเพอหลกเลยงการเกบภาษเพาะปลกของทางการ156 ในสมยกรงรตนโกสนทรน เรมผหญงจนอพยพเขามาในสยามมากขน จงท าใหการแตงงานขามเชอชาตลดลง ในปลายรชสมย พระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว รชกาลท 3 ประเทศไทยตองระวงผลกระทบจากการทฝรงเศสไดดนแดนฝงซายแมน าโขง และองกฤษไดมลายเปนอาณานคม ในขณะเดยวกนชาวจนจากมณฑล ยนานกเรมไหลเขาสประเทศไทย กลมชาวไทยชาตนยมจากทกระดบจงไดเกดความคดตอตาน

154 ถาวร สกขโกศล, แตจว: จนกลมนอยทยงใหญ (กรงเทพฯ: มตชน, 2554), 29-31. 155 หอการคาไทย - จน, ชมชนชาวจนในไทย, เขาถงเมอ 11 ตลาคม 2560, เขาถงไดจาก

https://org/culture/th. 156 วรศรา ภานวฒน, จนโพนทะเลผร ารวย (กรงเทพฯ: แสงดาว, 2556), 34.

76

ชาวจนขน หลายรอยปกอนหนาน ชาวจนกมเศรษฐกจการคาสวนใหญไว และยงไดรบอ านาจผกขาดการคาและรวมถงการเปนนายอากรเกบภาษซงเรมในสมยรชกาลท 3 ดวย ในขณะนนอทธพลทาง การคาของชาตตะวนตกกสงขน ท าใหพอคาชาวจนหนไปขายฝนและเปนนายอากรมากขน นอกจากน เจาของโรงสและพอคาขาวคนกลางชาวจน ยงไดรบผลกระทบจากภาวะเศรษฐกจตกต าในสยาม กนเวลาเกอบ 10 ป หลงป พ.ศ. 2448 ดวย การใหสนบนขนนาง กลมอนธพาลองย และการเกบภาษ อยางกดข ทงหมดนจดประกายใหคนไทยเกลยดชงคนจนมากขน ในขณะเดยวกนอตราการอพยพ เขาประเทศไทยกมากขน ในพ.ศ. 2453 เกอบรอยละ 10 ของประชากรไทยเปนชาวจน ซงผอพยพ ใหมเหลานมากนทงครอบครวและปฏเสธทจะอยในชมชนและสงคมเดยวกบคนไทย ซงตางกบ ผอพยพยคแรกทมกแตงงานกบคนไทย จนในป พ.ศ. 2452 พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว รชกาลท 5 ทรงใหชาวตางชาตในประเทศไทยจดทะเบยนเปนคนตางดาว เหตการณนท าใหชาวจนจ านวนมากตองเลอกวาจะเปนคนไทยโดยสมบรณหรอจะยอมเปนคนตางดาว157

3.1 การควบคมชาวจนในสงคมไทยกอนการปฏรปการปกครอง

สงคมศกดนาของไทยในสมยรตนโกสนทรใชระบบไพร ในการควบคมประชาชนกลม ตาง ๆ ภายในราชอาณาจกร ไมวาจะเปนคนไทย มอญ เขมร ลาว และญวณ แตเฉพาะชาวจนนน รฐบาลถอวาเปน “คนตางประเทศ” และไมไดถกควบคมดวยระบบไพร ค าวา “ชาวจน” รฐบาล หมายถง คนจนและเชอสายทไวผมเปย บตรหรอหลานจนถายงไวผมเปยกถอวาเปนคนจน แตถาไป สกขอมอขนทะเบยนกถอวาเปนคนไทยอยในระบบไพร แมวาจะยงคงไวผมเปยกตาม ชาวจนทอพยพเขามาอยในสงคมไทยมทงพวกทไป ๆ มา ๆ ไมตงถนฐานอยางถาวร เรยกวา “จนลกคา” หรอ “จนจร” กบชาวจนทตงหลกแหลงอยางถาวรตามหวเมองตาง ๆ เรยกวา “จนคงเมอง” หรอ “จนตง บานเรอน”158 การทรฐบาลไทยกอนการปฏรปการปกครอง ไมไดควบคมชาวจนภายใตระบบไพรนน เพราะรฐตองอาศยแรงงานและความช านาญของชาวจนในกระบวนการตาง ๆ ทางเศรษฐกจเพอใหสงคมศกดนา สามารถด ารงอยไดในทามกลางความเปลยนแปลงทางเศรษฐกจและสงคม ทเกดขนในสมยรตนโกสนทร ดวยเหตนรฐบาลจงจ าเปนตองใหชาวจนเปนอสระจากระบบไพร และหาวธการอน ทเหมาะสมในการควบคมชาวจนในระยะแรกของสมยรตนโกสนทร รฐบาลควบคมชาวจนโดยผาน “กรมทาซาย” และ “การผกป” การควบคมชาวจนโดยผานกรมทาซายนนเปนการควบคมชาวจน

157 หอการคาไทย - จน, ชมชนชาวจนในไทย, เขาถงเมอ 11 ตลาคม 2560, เขาถงไดจาก

https://org/culture/th. 158 พรพรรณ จนทโรนานนท, ชาวจนในไทยมาจากไหน เปดประวตศาสตรการอพยพ

ยคเรมแรกถงการผสมกลมกลนทางวฒนธรรม (กรงเทพฯ: ศลปวฒนธรรม, 2550), บทความ.

77

โดยตรง และเปนวธการทใชสบเนองกนมาตงแตสมยอยธยา แตวาในสมยรตนโกสนทรนน ผทด ารงต าแหนง “โชฎกราชเศรษฐ” บางคนไดรบพระราชทานยศถงขน “พระยา” วธการควบคมชาวจน โดยผานกรมทาซายเปนการมอบหมายใหชาวจนทมศกยภาพในการเปนผน า เขามาท าหนาท ชวยรฐบาลในการควบคมดแลกลมชนทเปนพวกเดยวกบตน159 สวนการผกปนนเปนการควบคม ชาวจนโดยทางออม เพราะจดมงหมายหลกของการผกปคอ การเกบภาษทางตรงจากชาวจนทอย นอกระบบไพร รฐบาลตองการผลประโยชนในรปของเงนตราเปนส าคญมากกวาจะมงเกณฑแรงงาน หรอตองการควบคมชาวจนโดยตรง แตการผกปกมผลทางออมตอการควบคมชาวจน ท าใหรฐบาลทราบโดยประมาณวามชาวจนอยในสงคมไทยจ านวนเทาไร ทงจนจรและจนคงเมองรวมทงไดทราบวา ชาวจนเหลานกระจายตวอยในหวเมองใด ตามหลกฐานการผกปเรมมขนสมยรชกาลท 2 โดยรฐบาลก าหนดใหชาวจนตองมารายงานตวตอทางการ ผกปทขอมอ 3 ปตอครง สวนหลกเกณฑทใชก าหนดวาชาวจนคนใดเขาขายตองมาผกปนน ยงไมพบหลกฐานของทางราชการทระบไวอยางเดนชด งานวชาการทศกษาเรองการผกประบหลกเกณฑแตกตางกน บางกลาววาใชอายเปนเกณฑ กลาวคอ ชายจนทมอาย 17 ป หรออาจจะ 20 ปขนไปตองมาผกป แตกมงานวชาการทเสนอวานาจะอาศย การวดสวนสงเปนเครองก าหนดเชนเดยวกบการเกณฑแรงงานไพรกลาวคอ ชายจนทมสวนสงประมาณ 50 นว โดยวดจากเทาถงไหลจะตองมาผกป เพราะการวดสวนสงนาจะเปนวธทสะดวกวาการตรวจสอบอาย ขนตอนการผกปโดยสงเขปเรมตนจากรฐบาล สงขาหลวงผกปออกไปผกป ตามหวเมองตาง ๆ เจาเมอง นายอ าเภอ แขวงก านน พนนายบาน จะเปนผส ารวจจดท าบญชจ านวนชาวจนในแตละเมอง แลวพาชาวจนเหลานซงมทงจนจรและจนคงเมอง มารายงานตวตอขาหลวงผกป ส าหรบอตราคาผกปนน ในสมยรชกาลท 2 เกบคนละ 2 บาท พรอมทงเงนคาธรรมเนยมอกประมาณ 1 สลง สวนชาวจนทไมมเงนจายคาผกปนนตองท างานโยธาใหแกทางการคนละ 1 เดอน ตอมาในสมยรชกาลท 3 ไดเพมเงนคาผกปจาก 2 บาท มาเปน 4 บาท แตกมการเกบในอตราคนละ 6 บาท หรอ 8 บาท บาง ในบางปทรฐบาลมงานโยธาทตองท าใหเสรจโดยเรวเปนอนมาก และตองใชเงนคาจางแรงงานอสระเพมมากขนกวาเดม แตโดยปกตจะเกบในอตรา 4 บาท และไดใชอตรานมาจนถง การผกปครงสดทายเมอ พ.ศ.2449 (1906) ในตอนปลายรชกาลท 5 ตอมาในปลาย พ.ศ.2451 (1908) รฐบาลไดประกาศยกเลกการผกป เปลยนมาเกบเงนคาราชการจากคนจนในอตราคนละ 6 บาทตอป และไดเรมเกบเงนคาราชการจากชาวจนเปนปแรกใน พ.ศ.2452 (1909) เมอชาวจนเสยคาปแลว จะถกผกขอมอซายดวยเชอกปานหรอสายแถบแดง แลวตดครงทปมเชอกใหเปนรปกลม ๆ จากนนขาหลวงผกปจะประทบตราของทางราชการลงบนครงเปนหลกฐาน เรยกครงทประทบตรา

159 ญาดา ประภาพนธ, ระบบเจาภาษนายอากรสมยกรงเทพฯ ยคตน (พระนคร: บางกอก

การพมพ, 2524), 76-79.

78

แลววา “ป”160 คงเปนเพราะวามลกษณะคลายกบปทใชในโรงบอนเบย ชาวจนทผกปแลวจะไดรบ ใบเสรจหรอใบฎกา ซงระบรายละเอยดเกยวกบชอ รปพรรณ สณฐาน ต าหน และทอยอาศยของ ชาวจนผนน สวนปทผกไวบนขอมอซายนน เมอพนระยะททางการก าหนดไววา เปนชวงการผกปแลว ชาวจนสามารถตดปทขอมอซายทงได เมอผกปชาวจนตาง ๆ จนเสรจเรยบรอยแลว ขาหลวงผกปจะรวบรวมเงนทไดจากการผกป พรอมทงบญชหางวาวทแสดงรายละเอยดเกยวกบจ านวนชาวจนจร จนคงเมองพรอมบตรภรรยา มามอบใหกบรฐบาลทกรงเทพฯ จะเหนไดวาในระยะแรกของสมย รตนโกสนทรวธการทใชควบคมชาวจนในไทยนนยงไมซบซอน ซงกสอดคลองกบจ านวนชาวจนในไทย แตนบจากรชกาลท 3 เปนตนมา จ านวนชาวจนในสงคมไทยมจ านวนเพมมากขน วธการควบคมโดย ผานกรมทาซายและการผกปจงไมเพยงพอดวยเหตน รฐบาลจงไดเพมและปรบปรงวธการควบคม161 ภายหลงมการเพมต าแหนงผปกครองชาวจนอกหลายต าแหนงในระบบราชการไทย ต าแหนงทเพมขนจะกระจายไปอยตามหวเมองตาง ๆ ทมชาวจนไปตงหลกแหลงอย ผปกครองชาวจนทตงขน ในชวงเวลาดงกลาวประกอบดวย นายอ าเภอจน จางวางจน ปลดจน และกงสลจนในบงคบสยาม ต าแหนงตาง ๆ ดงกลาวนมอ านาจหนาทแตกตางกน ซงจะไดอธบายดงน

1) นายอ าเภอจน ในสมยอยธยานอกจากต าแหนง “หลวงโชฎกราชเศรษฐ” ซงเปน ต าแหนงขนนางสงสดทรบผดชอบความควบคมดแลชาวจน เอกสารชนตนในสมยนยงไดกลาวถง ขนนางในต าแหนงอน ๆ ทปฏบตหนาทชวยเหลอหลวงโชฎกราชเศรษฐในการควบคมดแลชาวจน อกดวย ต าราแบบธรรมเนยมในราชส านกครงกรงศรอยธยา ไดกลาวถงการรกษาพระนครในเวลาทพระเจาแผนดนไมไดประทบในราชธานไวตอนหนงวา “กรมทาซายขวาเกณฑแบงอยรกษากรงฯ รกษาจ าหลอตระเวน บรรจบถงกนตามอ าเภอ เปน ขนทองสอ ขนทองสมทร อ าเภอจน (รกษา) แตวดจนถงประตจน”162 นอกจากนนในพระอยการต าแหนงพลเรอน นายทหาร หวเมอง ไดระบวา ต าแหนงจนลามนายอ าเภอ มยศและราชทนนามในท าเนยบขนนางวา ขนทองสอ ขนทองสมทร

160 ศรศกด ชสวสด , “ผกป :การจดเกบคาแรงแทนการเกณฑแรงงานจากนจนใน

สมยรตนโกสนทร” (วทยานพนธอกษรศาสตรมหาบณฑต บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2524), บทคดยอ.

161 มลลกา เรองระพ, “บทบาทของชาวจนในดานเศรษฐกจ สงคม และศลปกรรมไทย สมยรชกาลท 1 ถงรชกาลท 4 แหงกรงรตนโกสนทร” (วทยานพนธอกษรศาสตรมหาบณฑต บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2518), 53-56.

162 ศภวรรณ ชวรตนวงศ , “บทบาทชาวจนในไทยตงแตสมยอยธยาตอนปลายถง สมยรชกาลท 3 แหงกรงรตนโกสนทร พ.ศ. 2172-2394” (วทยานพนธอกษรศาสตรมหาบณฑต บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2540), 174-178.

79

มศกดนา 600 หลกฐานชนตนทมอยเพยงเทาน ท าใหไมทราบรายละเอยดเกยวกบขอบขายอ านาจ และหนาทของต าแหนงนายอ าเภอจนในสมยอยธยา สนนษฐานไดเพยงวาเปนขนนางระดบลาง ในระบบราชการไทยทสงกดกรมทาซาย มหนาทชวยเหลอหลวงโชฎกราชเศรษฐในการควบคมดแลชาวจน และคงเปนต าแหนงทมเฉพาะในราชธานเทานน ไมไดกระจายไปอยตามหวเมองตาง ๆ ในชวงระยะแรกของสมยรตนโกสนทร ต าแหนงนายอ าเภอจนคงจะอยในลกษณะดงทไดสนนษฐาน มาขางตน แตการทมชาวจนหลงไหลกนอพยพเขามาอยในไทยเปนจ านวนมาก ตงแตปลายรชกาลท 2 เปนตนมา ท าใหในสมยรชกาลท 3 ตองมการปรบปรง จดระบบเกยวกบต าแหนง “นายอ าเภอจน” เพอใหสอดคลองกบจ านวนชาวจนในสงคมไทยทเพมทวขนมาก อกทงยงกระจายไปอยตามหวเมอง ตาง ๆ และเพอให เปนกลไกในการชวยรฐบาลควบคมดแลชาวจนอยางมประสทธภาพ จากการปรบปรงในคร งน ท าใหนายอ าเภอจนกลายเปนต าแหนงในกลมขนนางหวเมอง ตามเมองตาง ๆ ทมชาวจนไปตงหลกแหลงอย เอกสารชนตนในรชกาลท 3 ถงรชกาลท 5 เทาทได คนพบไดใหรายละเอยดวาในหวเมองตาง ๆ ทมชาวจนไปตงถนฐานอย รฐบาลทกรงเทพฯ จะใหตงต าแหนงนายอ าเภอจนขน นายอ าเภอจนทไดรบการแตงตงถอวาเปนขนนางไทยในระบบ ราชการ และจะท างานภายใตการบงคบบญชาของเจาเมอง รวมทงตองรบพระราชทานน า พระพพฒนสตยาพรอมกบเจาเมองกรมการปละ 2 ครง ในดานขอบขายอ านาจและหนาทนน นายอ าเภอจนมหนาทดแลความทกขสขของชาวจน ในทองถนทตนรบผดชอบ พจารณา ประนประนอมคดความววาทเลก ๆ นอย ๆ ในหมคนจนหรอทส านวนของทางราชการใชวา “กลาวเกลยไกลเปนความเถาแกใหแลวกน” แตถาเปนคดความแพงความอาญาจะตองสง ตวโจทกจ าเลยไปใหเจาเมองและกรมการพจารณาตดสน ในกรณทชาวจนมคดความกบกลมชนอน ๆ นน ถาชาวจนเปนโจทกกใหนายอ าเภอจนชวยฟองรองให แตถาชาวจนเปนจ าเลย กใหควบคมตว น ามาสงใหเจาเมองกรมการและในทงสองกรณ นายอ าเภอจนจะตองไปนงฟงพจารณาคดดวย นอกจาก หนาทในคดความแลว นายอ าเภอจนยงตองรบผดชอบตอเจาเมองกรมการในเรองการจดท าบญชรายชอชาวจนในทองถนทตองควบคมดแลวา มอยเทาไร ตงบานเรอนอยทไหน ประกอบอาชพอะไร รวมทงน าชาวจนเหลานมาผกปขอมอเมอถงก าหนดเวลาผกป ในขณะเดยวกนนกตองคอยดแลวากลาวไมใหชาวจนประพฤตผดกฎหมาย เชน ไมใหซอขายสงของตองหาม ไมใหสมคบกนเปนโจรผราย หรอรวมกลมกนเปนสมาคมลบ163

กลาวโดยสรป นายอ าเภอจนมอ านาจหนาททงในดานการใหความคมครองชวยเหลอ และควบคมดแลชาวจน ในดานหนวยงานตนสงกดทรบผดชอบ การแตงตงนายอ าเภอจนนน

163 ส พลายนอย, คนจนครงสรางกรง, ในเสนทางเศรษฐกจฉบบพเศษ คนจน 200 ป

ภายใตพระบรมโพธสมภาร ภาค 2 (กรงเทพฯ: สหมตรการพมพ, 2530), 76.

80

ไมใชกรมทาซาย หากแตเปนกรมพระกลาโหม กรมมหาดไทย หรอกรมพระคลง ขนอยกบวาหวเมองนน ๆ อยภายใตการบงคบบญชาของกรมใด สวนหลกเกณฑโดยทวไปในการแตงตงนน ทางการ จะพจารณาแตงตงนายอ าเภอจนจากชาวจนทไดรบการยอมรบ และเปนทเคารพนบถอของชาวจน ในทองถนนน ๆ สามารถบงคบบญชาพวกชาวจนได นอกจากหลกเกณฑทวไปดงกลาวแลว ยงมหลกเกณฑอน ๆ ประกอบดวย เชน ในสมยรชกาลท 3 มกพจารณาแยกการแตงตงนายอ าเภอจนตามกลมภาษาของชาวจน สวนในสมยรชกาลท 4 ไดน าเอาหลกเกณฑเรองการนบถอศาสนา ของชาวจนมาพจารณาดวย และในสมยรชกาลท 5 ไดน าเอาหลกเกณฑเรองการรวมกลมทางสงคมของชาวจน และสภาพภมศาสตรมาใชพจารณาในการแตงตงนายอ าเภอจนดวย สงเหลานสะทอน ใหเหนถงความยดหยนของรฐบาล ทเปลยนแปลงการแตงตงนายอ าเภอจน ใหสอดคลองกบสภาพความเปลยนแปลงของสงคมชาวจนในประเทศไทยทไดเพมความซบซอนขน อยางไรกตาม การพจารณาแตงตงนายอ าเภอจนตามกลมภาษาถนของชาวจน กมไดเปนหลกเกณฑทแนนอนตายตว หากมการปรบเปลยนไดบาง เชน ในสมยรชกาลท 3 เมอ พ.ศ.2385 (1842) รฐบาลไดแตงตง จนไหหล าชอ “ยกแชหน” เปนทขนนคมประเทศ นายอ าเภอจน มหนาทควบคมดแลพวกจนไหหล า ในเมองนครสวรรค พรอมกนนนรฐบาลไดสงใหพระยานครสวรรค กรมการพจารณาสรรหาแตงตงนายอ าเภอจนแตจว และนายอ าเภอจนฮกเกยนตอไป ตอมาขนนคมประเทศท าความผดถกปลดจากต าแหนงใน พ.ศ. 2388 (1845) รฐบาลไดแตงตงจนมลเปนทขนนคมประเทศ นายอ าเภอจนมอ านาจหนาทควบคมดแลทงจนไหหล าและจนแตจวในนครสวรรค และยงคงใหมนายอ าเภอจนฮกเกยนตอไปเหมอนเดม โดยทวไปแลว เมองเลกทมชาวจนอยไมมาก รฐบาลจะแตงตงนายอ าเภอจนเพยงคนเดยว ท าหนาทควบคมดแล ชาวจนทกกลมภาษาในเมองนน ๆ แตถาเปนเมองใหญ มชาวจนอยมาก แยกเปนหลายกลมภาษา กจะมนายอ าเภอจนหลายคนตามกลมภาษาถนตาง ๆ ของพวกชาวจน164

ในสมยรชกาลท 4 พวกบาทหลวงคาทอลกไดไปเผยแพรศาสนาตามหวเมองตาง ๆ เชน ฉะเชงเทรา พนสนคม นครชยศร ราชบร ชาวจนในหวเมองเหลานสวนหนงไดเปลยนมานบถอศาสนาครสต จงเกดกลม“จนเขารต” และมกมเรองขดแยงกบชาวจนกลมอน ๆ รฐบาลจงไดแกปญหาดวยการตงต าแหนง “นายอ าเภอจนเขารต” ขนตามหวเมองเหลาน เพอควบคมดแลพวกจนเขารตโดยเฉพาะ สวนในสมยรชกาลท 5 นนไดมชาวจนจ านวนมากอพยพมาตงถนฐานในเมองภเกต และมกประกอบอาชพเปนกรรมกรตามเหมองดบกตาง ๆ ชาวจนเหลานไดรวมกลมทางสงคม เปนสมาคมลบองย 2 สมาคม คอ “ยหน” และ “บนเทากง” รฐบาลจงแตงตงนายอ าเภอจน

164 ศภวรรณ ชวรตนวงศ , “บทบาทชาวจนในไทยตงแตสมยอยธยาตอนปลายถง

สมยรชกาลท 3 แหงกรงรตนโกสนทร พ.ศ. 2172-2394” (วทยานพนธอกษรศาสตรมหาบณฑต บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2540), 98-100.

81

เมองภเกตโดยแยกเปนนายอ าเภอจนฝายยหน และนายอ าเภอจนฝายบนเทากง แตละฝาย จะมนายอ าเภอจนประมาณ 2-3 คน นอกจากนนเอกสารชนตนในสมยรชกาลท 5 ไดใหรายละเอยดวา รฐบาลไดแตงตงนายอ าเภอจนในเมองเพชรบรตามสภาพภมศาสตร โดยแยกเปนนายอ าเภอจน ฝายบกและนายอ าเภอจนชายทะเล บคคลทไดรบการแตงตงใหเปนนายอ าเภอจนนนมพวกเจาภาษนายอากร พวกชาวจนทประกอบอาชพคาขาย มฐานะด หรอพวกชาวจนทเปนบตรหลานของพวก ขนนางไทยเชอสายจน รวมทงพวกชาวจนทเปนหวหนาสมาคมลบองย นายอ าเภอจน จะไดรบพระราชทานยศในระดบ “ขน” หรอ “หลวง” สวนนายอ าเภอจนเขารตมกไดรบพระราชทานยศ ในระดบ “หมน” แตกมนายอ าเภอจนเขารตบางคนไดรบพระราชทานยศเปน “ขน” หรอ “หลวง” ซงมอยไมมากนก นอกจากนนมขอสงเกตวา สารตราแตงตงนายอ าเภอจนในสมยรชกาลท 3 มกเรยกต าแหนงนายอ าเภอจนวา “เจาภาษนายอ าเภอจน” จงมความเปนไปไดวา การปรบปรงระบบ การแตงตงเจาภาษนายอากรครงใหญในสมยรชกาลท 3 นน นอกจากจดประสงคหลกทาง ดานเศรษฐกจแลว นาจะมความเกยวพนหรอมจดประสงคทางดานการปกครองควบคมชาวจน แฝงอยดวย165

2) จางวางจนหรอจางวางอ าเภอจน นอกจากต าแหนงนายอ าเภอจนแลว เอกสาร ชนตนในสมยรชกาลท 3 และรชกาลท 4 ยงไดกลาวถงต าแหนง “จางวางจน” หรอ “จางวางอ าเภอจน” ดวย เมอศกษาพจารณาเอกสารเหลานเปรยบเทยบกบเอกสารเรองนายอ าเภอจนแลว สรปไดวา ต าแหนงจางวางจนหรอ จางวางอ าเภอจนกคอต าแหนงนายอ าเภอจนนนเอง จางวางจนมขอบขายอ านาจหนาทเหมอนนายอ าเภอจนทกประการ ตางกนเลกนอยตรงทวา จางวางนายอ าเภอจน มกไดรบพระราชทานยศบรรดาศกดสงกวานายอ าเภอจน เนองจากรบผดชอบควบคมดแลชาวจน ในทองถนทกวางใหญทสด และทองถนทจางวางจนรบผดชอบจะมชาวจนอาศยอยไมหนาแนน เชน ในสมยรชกาลท 3 เมอง พ.ศ. 2387 (1844) รฐบาลไดแตงตงอากรภมเปนทหลวงบ ารงพานช จางวางจน รบผดชอบควบคมดแลชาวจนในเมองชยนาท แขวงเมองชยนาท ในสมยรชกาลท 4 เมอ พ.ศ. 2402 (1859) รฐบาลไดแตงตงจนอเปนทหลวงภกดพานช จางวางจนเมองเชยงแตงและแขวงเมองเชยงแตง ตอมาจนอท าความดความชอบไวมาก ดงนน ในพ.ศ. 2409 (1866) จงไดเลอนยศขนเปนท พระโกษา พานช หรอใน พ.ศ. 2408 (1865) รฐบาลไดแตงตงจนนอย เปนทหลวงพนจภาษาจางวาง

165 มลลกา เรองระพ, “บทบาทของชาวจนในดานเศรษฐกจ สงคม และศลปกรรมไทย

สมยรชกาลท 1 ถงรชกาลท 4 แหงกรงรตนโกสนทร” (วทยานพนธอกษรศาสตรมหาบณฑต บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2518), 231-234.

82

อ าเภอเมองอทยธาน และในปเดยวกนน ไดแตงตงจนซวเปนทหลวงวเศษพานช จางวางอ าเภอจนเมองสรรบร166

กลาวโดยสรป ในหวเมองทมชาวจนไปตงถนฐานอยกนมาก เชน นครสวรรค ฉะเชงเทรา ภเกต รฐบาลจะแตงตงนายอ าเภอจนหลายคนเปนผควบคมดแลชาวจนตามกลมภาษา ตามศาสนา ตามสภาพภมศาสตร หรอตามการรวมกลมทางสงคม ขนอยกบสภาพของทองถนนน แตถาเปนหวเมองทมชาวจนไปตงหลกแหลงอยพอสมควร แตไมถงขนหนาแนนมาก เชน เชยงแตง อทยธาน เมองสรรบร ปราณบร รฐบาลอาจแตงตงนายอ าเภอจนเพยงคนเดยวท าหนาทควบคมดแลชาวจนทกกลมทกภาษาในเมองนน หรอ ในทก ๆ ถนทมชาวจนไปตงหลกแหลงอย รฐบาลจะแตงตง ผปกครองชาวจนเปนกลไกของรฐในการควบคมดแลชาวจนเหลานน

3) ปลดจน ระบบผปกครองชาวจนตามหวเมองซงไดแก นายอ าเภอจน หรอจางวาง อ าเภอจนทรชกาลท 3 ทรงตงขนเพอเปนกลไกในการควบคมชาวจนตามหวเมองตาง ๆ นน เมอมาถงในสมยรชกาลท 4 ไดมการปรบปรงเลกนอย กลาวคอ ในหวเมองทมชาวจนไปตงถนฐานอยมาก และมนายอ าเภอจนหลายคนนน รฐบาลไดตงต าแหนง “ปลดจน” เพมขนมาอกต าแหนงเพอใหเปนหวหนาของพวกนายอ าเภอจนโดยปลดจนจะรบราชการภายใตการบงคบบญชาของเจาเมอง ปลดจนมกไดรบพระราชทานยศในขน “พระ” และมศกดนา 600 - 1,000 ปลดจนและนายอ าเภอจน ทรฐบาลแตงตงขนนเรยกวา “กรมการจน” กรมการจนมหนาทชวยเจาเมองควบคมดแลชาวจนใหอยอยางสงบเรยบรอย ไมประพฤตผดกฎหมายบานเมอง รวมทงชวยเจาเมองปราบปรามจนทเปนโจรผรายดวย นอกจากนนกรมการจนยงมหนาทพจารณาคดความทวไปทเกดขนในหมชาวจน ถาเปนคดความแพง ความอาญาจะสงมาใหเจาเมองและกรมการไทยพจารณา โดยกรมการจนจะไปนงฟง การพจารณาคดดวย หนาทอกประการหนงของกรมการจนคอการใหความชวยเหลอแกชาวจน ในเรองทชาวจนรองเรยน และเปนทปรกษาของเจาเมองในปญหาทเกยวกบชาวจน ดวยเหตน ในหวเมองทมชาวจนไปตงหลกแหลงอยมาก ขนนางในระบบราชการทรบผดชอบท าหนาทบรหารบานเมองจงประกอบดวย เจาเมองกรมการไทย และกรมการจน ปลดจนซงเปนผทมต าแหนง และฐานะสงสดในหมกรมการจน มอ านาจหนาททงในดานควบคมดแลการพจารณาคดความ และการใหความชวยเหลอแกชาวจนในดานตาง ๆ เหมอนดงเชนพวกนายอ าเภอจน ตางกนเพยงวาปลดจน มอ านาจกวางขวางครอบคลมทวทงเมอง ในขณะทนายอ าเภอจนรบผดชอบเฉพาะในกลมภาษา กลมศาสนา กลมสงคม หรอในทองถนของตน นอกจากนนในการพจารณาคด ความทวไปเกยวกบ ชาวจน ปลดจนกมอ านาจมากกวา เชนในคดความววาทของชาวจน นายอ าเภอจนจะพจารณาในขนประนประนอมยอมความแกกนเทานน แตปลดจนมอ านาจพจารณาตดสนถงขนปรบสนไหมพนย

166 เรองเดยวกน, 235-237.

83

เพยงแตวาเมอพจารณาแลวจะตองแจงความบงคบพรอมกบเจาเมองกรมการ 167 อกประการหนง ในหวเมองทมปลดจน ถาต าแหนงเจาเมองวางลงและกรมการไทยทเปนผใหญไปราชการทอน ปลดจนกจะเปนผรกษาราชการแทนเจาเมอง ดงเชน หลวงวสทธจนชาต ปลดจนเมองฉะเชงเทรา เคยเปน ผวาราชการเมองฉะเชงเทราในชวงเวลาสน ๆ ระยะหนงใน พ.ศ. 2407 ( 1864 ) เอกสารชนตน ในสมยรชกาลท 4 ไดใหรายละเอยดเกยวกบการแตงตงปลดจนไวบางดงน เชน ใน พ.ศ.2399 (1856 ) รฐบาลไดแตงตงใหจนอยบตรจนลน และเปนหลานหลวงพทกษทศกร เจาภาษน าตาลเปนท หลวงพสทธจน ณ ชาต (หรอบางครงเขยนวา หลวงวสทธจนชาต) ปลดจนเมองฉะเชงเพราะแตงตง จนสงโต เปนทหลวงวจารณจนประชา ปลดจนเมองชยนาท และแตงตงขนสนทภกด เปนท หลวงพทกษจนประชา ปลดจนเมองชลบรใน พ.ศ.2406 (1863) ไดแตงตงหลวงอภยสมบต นายกองสวย เปนทหลวงปรานจนประชา ปลดจนเมองตราด แตงตงพระบรพทศจนพจารณ เปนปลดเมองจนทบร และแตงตงหลวงพทกษสาคร เปนปลดเมองสาครบร (สมทรสาคร) เปนตน การแตงตง ปลดจนไดด าเนนสบตอมา จนถงชวงการปฏรปการปกครองในสมยรชกาลท 5 โดยทวไปแลว เมองตาง ๆ ทมชาวจนอาศยอยมากจะมปลดจนเพยงคนเดยว แตเฉพาะในเมองภเกต ในสมย รชกาลท 5 มปลดจนสองคน โดยแยกเปนปลดจนฝายยหนและปลดจนฝายบนเทากงต าแหนงนายอ าเภอจน ปลดจนทเรยกรวมกนวา “กรมการจน” ไดยกเลกในสมยรชกาลท 5 หลงการปฏรป การปกครองสวนภมภาค เมอยกเลกไปแลวรฐบาลไดตงต าแหนง “กรมการพเศษ” ขนแทน กรมการพเศษทตงขนนมฐานะต ากวากรมการจน และมอ านาจนอยกวาดวย ในดานฐานะกรมการจนเปนต าแหนงสญญาบตร ผทเปนกรมการไดรบการโปรดเกลาฯ แตงตง สวนกรมการพเศษนนเปนเพยงต าแหนงประทวน ไดรบการแตงตงจากเจาเมองโดยผานความเหนชอบของกระทรวงมหาดไทย กรมการจนไดรบมอบหมายใหปกครองควบคมดแล และพจารณาคดความทวไปของชาวจน สวนกรมการพเศษ เปนเพยงทปรกษาของเจาเมองในปญหาตางทเกยวกบชาวจน และชวยปฏบต ราชการบางประการตามค าสงของเจาเมองเปนคราว ๆ ไป ไมมอ านาจหนาททางดานบรหารหรอ พจารณาคดความแตอยางใด อ านาจของปลดจนซงเรมตนขนในสมยรชกาลท 4 นน เมอมาถงในสมย รชกาลท 5 ไดมการเปลยนแปลงเพมอ านาจมากขนในสมยนรฐบาลไดตงศาลช าระความจนหรอ ศาลคดจนขนใน พ.ศ. 2411 (1868) เพอรบผดชอบท าหนาทพจารณาคดความทวไปและคดแพง เกยวกบชาวจนทวทงอาณาจกร รวมทงใชภาษาและจารตประเพณจนในการพจารณาคดความทวไป และคดแพงเกยวกบชาวจนทวทงอาณาจกรรวมทงใชภาษาและจารตประเพณจนในการพจารณา ช าระความดวย ศาลคดจนทตงขนนสงกดกรมทาซายและจะมผแทนของศาลคดจนไปประจ าอยตาม

167 วลเลยม จ. สกนเนอร , สงคมจนในประเทศไทย , แปลโดย พรรณ ฉตรพลรกษ

และคณะ (กรงเทพฯ: ไทยวฒนาพานช, 2529), 61-63.

84

หวเมองตาง ๆ ทมชาวจนตงถนฐานอยมาก เพอท าหนาทตดสนคดความทวไปและคดแพงเกยวกบ ชาวจนในระดบหนงกอน ถายงไมสามารถยตคด จงคอยสงส านวนคดความมาปรกษาศาลคดจน ในกรงเทพฯ แตถาเปนคดความอาญาจะตองสงใหเจาเมองกรมการพจารณาและผแทนคนนจะตองไป นงฟงการพจารณาคดดวย เนองจากกรมทาซายซงรบผดชอบดแลศาลคดจนนน เปนกรมยอย กรมหนงในกรมใหญคอ กรมพระคลง ดงนนเสนาบดกรมพระคลงซงเปนผรบผดชอบการแตงตงผแทน ของศาลคดจน หรอทเรยกกนวา “กงสลจนในบงคบสยาม” ตามหวเมองตาง ๆ ทมชาวจนตงหลกแหลงอย อยางไรกตามมขอนาสงเกตวา เฉพาะในชวงระยะแรกทตงศาลคดจนเทานน ทมการแตงตง กงสลจนในบงคบสยามตามหวเมองตาง ๆ หลายเมอง ในระยะหลงมการแตงตงนอย โดยทวไปแลว รฐบาลมกมอบหมายอ านาจหนาทของผแทนศาลคดจนใหแกปลดจน ปลดจนในสมยรชกาลท 5 จงมอ านาจหนาทมากกวาปลดจนในสมยรชกาลท 4168 ดงจะไดกลาวถงโดยละเอยดในหวขอกงสลจน ในบงคบสยามตอไป

4) กงสลในบงคบสยาม การท าสนธสญญาทางพระราชไมตรและการคา เปดประเทศ คาขายกบตะวนตกในสมยรชกาลท 4 นอกจากจะมผลกระทบตอเศรษฐกจของไทยแลว ยงม ผลกระทบตอการศาลของไทยดวย กลาวคอ ท าใหเกดสทธสภาพนอกอาณาเขตขนภายในประเทศไทย และสงทตามมากคอการเกดคนในบงคบของประเทศตาง ๆ ทางตะวนตก โดยเฉพาะอยางยง องกฤษและฝรงเศส ปรากฏวาหลงการเปดประเทศแลว ไดมชาวจนจ านวนหนงอาศยชองโหวทางกฏหมายสมครเขาเปนคนในบงคบชาตตะวนตก โดยมงหวงอภสทธทางการศาลในเวลาทเกดคดความ ตาง ๆ ดวยเหตนสงคมชาวจนในประเทศจงเกดกลมชาวจนในบงคบของชาตตะวนตก หรอ “จนในรมธง” เพมขนมาอกกลมหนง แตยงมจ านวนนอยเมอเทยบกบจ านวนชาวจนทยงอยในบงคบ ของรฐบาลไทย แมจ านวนจนในรมธงจะยงมไมมาก แตรฐบาลในสมยรชกาลท 4 กตระหนกดถง ความยงยากตาง ๆ ทเกดขนจากปญหาน จงพยายามคดหาวธการแกไข ดงชาวจนใหคงอยในบงคบ ของไทยเหมอนเดม ไมไปพงพาอ านาจของตะวนตก ปญหาเรองชาวจนซงเปนชาวตางชาตประสบ ความยงยาก เมอเกดคดความฟองรองกนในศาล เปนเรองทรฐบาลตระหนกดและพยายามหาทาง แกไขตลอดมา169 ดงจะเหนไดวานายอ าเภอจน จางวางอ าเภอจนและปลดจนทรฐบาลแตงตงขน ลวนแตไดรบมอบอ านาจใหพจารณาคดความทวไป หรอความมโนสาเรเบดเสรจของชาวจน รวมทง ใหขนนางเหลานชวยด าเนนการฟองรองคดความตาง ๆ ใหชาวจนดวย และไปฟงการพจารณาคด

168 ส พลายนอย, คนจนครงสรางกรง, ในเสนทางเศรษฐกจฉบบพเศษ คนจน 200 ป

ภายใตพระบรมโพธสมภาร ภาค 2 (กรงเทพฯ: สหมตรการพมพ, 2530), 203. 169 วลเลยม จ. สกนเนอร , สงคมจนในประเทศไทย , แปลโดย พรรณ ฉตรพลรกษ

และคณะ (กรงเทพฯ: ไทยวฒนาพานช, 2529), 78-80.

85

ความตาง ๆ เกยวกบชาวจน ทงในกรณทชาวจนเปนโจทกหรอจ าเลย เมอเกดปญหาเรองในรมธงขน รฐบาลจงแกไขปญหาดวยการเพมความอนเคราะหแกชาวจนมากยงขน ไมจ าเปนตองไปพงพาอ านาจของชาตตะวนตกแตอยางใดขนนางผใหญทมบทบาทส าคญในการแกไขปญหาเรองนคอ “เจาพระยา ศรสรยวงศ” (ชวง บนนาค) สมหพระกลาโหมในสมยรชกาลท 4 วธการทคดไวอาจสรปไดดงนคอ ใหจดตงศาลช าระความจนหรอ ศาลคดจนขนในกรมทาซาย โดยมอ านาจหนาทในการพจารณาคดความทวไป และคดแพงเกยวกบชาวจนทวทงอาณาจกร รวมทงใหใชภาษาและจารตประเพณจน ในการพจารณาช าระความดวย สวนคดความอาญานนจะตองสงมาใหศาลไทยพจารณาตดสนเอง และจะไมรบพจารณาคดทคความเปนจนแตฝายเดยว เนองจากศาลคดจนสามารถรบผดชอบดแล คดความของชาวจนไดเฉพาะในกรงเทพฯ และหวเมองใกลเคยง จงมการแตงตงผแทนของศาลคดจน หรอ “กงสลจนในบงคบสยาม” ตามหวเมองตาง ๆ ทมชาวจนตงหลกแหลงอยกนมาก เพอใหกงสลจนรบผดชอบตดสนคดความทวไปและคดแพงของชาวจนตามหวเมองตาง ๆ ในระดบหนงกอน ถาไมสามารถยตคดได จงคอยสงส านวนคดมาพจารณาคดตอทศาลจนในกรงเทพฯ จากเอกสารชนตนเกยวกบการตงศาลช าระความจนและการแตงตงกงสลจนเทาทไดคนพบ170

อาจสรปไดวา วธการทกลาวมาขางตนน ไดคดกนมาต งแตปลายรชสมย พระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว และทรงมพระราชด ารเหนชอบดวยแตยงไมทนไดด าเนนการ รชกาลท 4 เสดจสวรรคตเสยกอน “เจาพระยาศรสรยวงศ” ผส าเรจราชการแผนดนจงไดด าเนนการตอมา ดงจะเหนไดวาเมอเปลยนรชกาลไดเพยง 3 สปดาห รฐบาลกประกาศตงศาลช าระความจนหรอ ศาลคดจนขนในกรมทาซายเมอ พ.ศ.2411 (1868) ศาลคดจนทตงขนนม “พระยาโชฎกราชเศรษฐ” มอ านาจทจะแตงตงชาวจนเปนตลาการเพมเตมในเวลาพจารณาคดความได นอกจากนนในระหวาง เดอน 2 ถง เดอน 4 ของป 2411 รฐบาลไดแตงตงกงสลจนในบงคบสยามตามหวเมองตาง ๆ ทม ชาวจนอาศยอยมาก เชน เพชรบร นครชยศร สมทรสาคร ฉะเชงเทรา ปราจนบร นครนายก พจตร และอยธยา อนงกงสลจนทตองรบผดชอบการพจารณาคดความของชาวจนในหลายหวเมองนน มกจะมผชวยปฏบตงานดวย โดยผชวยคนนจะไดรบการแตงตงจากรฐบาลใหด ารงต าแหนงเปน “ทสองกงสลจนในบงคบสยาม” เชน หลวงวสทธจนชาต กงสลจนเมองฉะเชงเทรา ปราจนบร และนครนายก มผชวย 2 คน คอ ขนพพากจนพจารณ ทสองกงสลจนขางขวา และขนสมานจนประชา ทสองกงสลจนขางซาย สวนหลวงทวจนบ ารง กงสลจนเมองนครชยศรและสมทรสาครมผชวยคอ ขนผดงจนประชา ซงด ารงต าแหนงทสองกงสลในบงคบสยาม ในดานขอบขายอ านาจหนาทเมอศกษาพจารณาจากเอกสารชนตนเทาทไดคนพบ สวนกงสลจนจะรบผดชอบพจารณาคดความแพงในหม

170 สภางค จนทวานช และคณะ , ส าเพง ประวตศาสตรชมชนจนในกรงเทพฯ

(กรงเทพฯ: ศนยจนศกษา สถาบนเอเชยศกษา จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2549), 176.

86

ชาวจน โดยจะตดสนใหประนประนอมชดใชเงนทอง หรออาจถงขนปรบสนไหมพนยตามส านวนความ ถาคความไมยอมรบค าตดสนกจะสงส านวนความมาปรกษาศาลคดจนในกรงเทพฯ นอกจากนน ถาคความอกฝายหนงเปนจนเขารต กงสลจนจะพจารณาช าระความรวมกบนายอ าเภอจนเขารต ตดสนความใหแลวแกกนโดยยตธรรม ถายงไมสามารถยตคด กใหคความมาฟองรองยงเจาเมอง กรมการใหช าระวากลาว ถายงตกลงกนไมไดกใหเจาเมองกรมการบอกสงส านวนความมายงกรงเทพฯ ใหพระยาโชฎกราชเศรษฐ ผพพากษาศาลคดจนพจารณาตดสน อนง คดความทมคนไทยเขามาเกยวของ จะเปนโจทกหรอจ าเลยกตาม ถาเปนคดความววาทชกตหรอกยมเงนทองพสดสงของ กงสลและกรมการไทยจะชวยกนวากลาวเปรยบเทยบเปนเถาแกใหแลวแกกน ถาคความไมยนยอม กใหพจารณาเปนส านวนความ แลวเสนอตอมายงลกขนศาลหลวงในกรงเทพฯ ใหวางบทลงโทษ แตถาเปนคดความอาญา กงสลจนจะตองใหมาฟองรองตอเจาเมอง เพอใหเจาเมองกรมการไทยพจารณาช าระความโดยเจาเมองอาจมอบใหกงสลจนชวยช าระไตสวนความดวย เมอพจารณาเสรจแลวกสงส านวนความมาใหกรมพระนครบาลวากลาวตอไป ในกรณทชาวจนจะฟองรองคนไทย หรอคนในบงคบตางประเทศ กใหกงสลจนชวยฟองรองตอเจาเมองกรมการและชวยเอาใจใสตดตามการพจารณาคดดวย ถาชาวจนจะฟองรองเจาเมองกรมการวาพจารณาคดความไมยตธรรมกให กงสลจนชวยฟองรองมายงหนวยงานทควบคมหวเมองนน ๆ ทางกรงเทพฯจะไดมตราออกไปเบกคความเขามาช าระในกรงเทพฯ ตอไป และถาคนไทยเปนโจทกฟองชาวจนเปนจ าเลยตอเจาเมองกรมการ เมอเจาเมองกรมการรบฟองแลว กใหกงสลจนน าตวชาวจนทถกฟองไปช าระวากลาวท ศาลากลางใหรเหนผดแลชอบตามกฏหมายตอไป ซงกงสลจนนอกจากรบผดชอบพจารณาตดสนคดความทวไปและคดแพงในหมชาวจนในระดบหนงแลวยงชวยฟองรองแลวชวยตดตามคดความ ใหชาวจนดวย มขอนาสงเกตวา เฉพาะในชวงระยะแรกทตงศาลคดจนเทานน ทมการแตงตงกงสล และทสองกงสลในบงคบสยามตามหวเมองตาง ๆ หลายเมองเชน ในเดอน 2 พ.ศ.2411 (1868) รฐบาลไดแตงตงใหจนคม แซโห อยบานท าควาย แขวงเมองนครชยศร เปนทหลวงทวจนบ ารง กงสลจน และแตงตงจนห แซเอย อยบานหนองจอก แขวงเมองนครชยศรเปนทขนผดงจนประชา ทสองกงสลจน โดยใหรบผดชอบพจารณาคดความของชาวจนทงในเมองนครชยศรและสมทรสาคร ในเดอนเดยวกนน รฐบาลไดแตงตงจนเบ อยบานวดมหาธาต แขวงเมองเพชรบร เปนทหลวงอราม จนพสย กงสลจนในบงคบสยามประจ าเมองเพชรบร เอกสารชนตนเทาทไดคนพบไดใหรายละเอยดวา ในเดอน 4 พ.ศ.2411 (1868) รฐบาลไดแตงตงจนเซย หรอขนพพฒนภกด เปนทหลวงบ าราศคดจน กงสลจนเมองอยธยา นอกจากนนไดแตงตงจนอย แซตน อยบานใหม แขวงเมองฉะเชงเทรา ทหลวงวสทธจนชาต ปลดจน เปนกงสล และแตงตงจนเหรา แซตน อยบานใหม แขวงเมองฉะเชงเทรา เปนทขนพพากจนพจารณทสองกงสลจนขางขวา รวมทงแตงตงจนจาย แซตน อยบานบางกะเสน แขวงเมองฉะเชงเทรา เปนทขนสมานจนประชาทสองกงสลจนขางซาย โดยใหรบผดชอบพจารณา

87

คดความของชาวจนทงในเมองฉะเชงเทรา ปราจนบร และนครนายก ในเดอนเดยวกนน รฐบาล ไดแตงตงหลวงวเศษพานช เปนทหลวงอตรานเขตจนนกร กงสลจนประจ าเมองพจตร อนงในระยะหลง สนนษฐานวาตงแตสนสมยผส าเรจราชการแผนดนเปนตนมา171 แมวารฐบาลจะยงคงใหศาลคดจน ด าเนนการอย แตไมคอยไดแตงตงกงสลจนไปประจ าตามเมองตาง ๆ ดงจะเหนไดวาเอกสารเกยวกบ การแตงตงผปกครองชาวจนในหวเมองตาง ๆ ชวง พ.ศ. 2416-2432 (1873-1889) จ านวนยสบกวาฉบบ เปนเอกสารแตงตงกงสลจนเพยง 2 ฉบบ ทเหลอเปนเอกสารเกยวกบการแตงตงนายอ าเภอจน นายอ าเภอจนเขารต และปลดจน มขอนาสงเกตวาหลงจากการแตงต งกงสลจนคร งใหญ ใน พ.ศ. 2411 (1868) แลว เอกสารเกยวกบการแตงตงกงสลจนมาปรากฏอกครงหนงใน พ.ศ. 2430 (1887) ในปนรฐบาลนไดแตงตงจนฮ หรอหลวงวชตภกด เปนทหลวงอตรานเขตจนนกร กงสลจน เมองพจตร และแตงตงขนบรหารเวศกจ เปนทหลวงบ าราศคดจน กงสลจนเมองอยธยา สนนษฐานวา ในระยะหลงรฐบาลคงมอบอ านาจของกงสลจนใหแกปลดจน ดงจะพจารณาไดจากเอกสารชนตน ทมอย เชน ในเดอน 10 พ.ศ. 2422 (1879) รฐบาลไดแตงตงจนกย เปนทหลวงวจารณจนประชา ปลดจนเมองชยนาท รบผดชอบพจารณาคดความของชาวจนในเมองชยนาท เมองอนทร เมองพรหม เมองมโนรมย เมองอทยธาน เมองพยหคร เมองนครสวรรค และเมองขนเมองนครสวรรค ในเดอน 1 พ.ศ. 2425 (1882) ไดแตงตงหลวงพพฒนโภคา เปนทพระรษฎนกลภกด ปลดจนเมองพษณโลก วาการศาลตางประเทศรบผดชอบวากลาวคดความของชาวจนในเมองพษณโลก และเมองขน เมองพษณโลก และในเดอนธนวาคม พ.ศ. 2432 (1889) ไดแตงตงจนเทยมจน เปนทพระปราน จนประชา ปลดจนเมองตราด ซงในสารตราแตงดงนนระบวา มอ านาจพจารณาคดความทวไป และความแพง ในขณะทปลดจนในสมยรชกาลท 4 จะพจารณาเฉพาะคดความทวไป ดงนน ปลดจนในสมยรชกาลท 5 ในระยะหลงจงมอ านาจเรองการพจารณาคดความมากกวาปลดจนในสมย รชกาลท 4 การทรฐบาลในรชสมยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวในระยะหลง ไมคอยไดแตงตงกงสลจนไปประจ าตามหวเมองตาง ๆ แตกลบมอบอ านาจของกงสลจนแกปลดจนนน คงเปนเพราะวาศาลช าระความจนหรอศาลคดจนทตงขนประสบความส าเรจในการด าเนนงานเฉพาะ ในระยะแรกเทานน ในระยะหลงมกไมสามารถตดสนยตคดความได พวกชาวจนตองมาฟองอธรณ กนตอในศาลไทย อกประการหนง พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ทรงมพระราชด าร ทคอนขางจะไมเหนดวยกบการตงศาลคดจนและกงสลจน ในตอนปลายรชกาลท 5 (พ.ศ.2452-2453) หลงการปฏรปการปกครองแลว ไดมปญหาเกยวกบการจดปกครองชาวจนในประเทศไทย รชกาลท 5 ไดทรงมพระราชด ารเกยวกบการแกไขปญหานหลายประการพระราชด ารในบางตอนไดทรงวจารณ

171 วลเลยม จ. สกนเนอร , สงคมจนในประเทศไทย , แปลโดย พรรณ ฉตรพลรกษ

และคณะ (กรงเทพฯ: ไทยวฒนาพานช, 2529), 255-256.

88

พาดพงไปถงศาลคดจนและกงสลจนดวย ซงในขณะนนไดถกยกเลกไปแลวพรอมกบการปฎรป การปกครองต าแหนงผปกครองชาวจนทน าเสนอในบทความนเปนต าแหนงทปรากฏในสารตราแตงตง ของทางราชการ หรอกลาวอกนยหนงกคอ เปนต าแหนงหลกของผปกครองชาวจนทรฐบาลในสมย รตนโกสนทรกอนการปฏรปการปกครองตงขน เพอใชเปนกลไกในการควบคมชาวจนในสงคมไทย นอกจากต าแหนงหลก 4 ต าแหนงทไดบรรยายมาแลว ในบางหวเมองอาจมต าแหนงยอย ๆ ทแตละ หวเมองตงขนมาเองตามความจ าเปนของแตละเมอง เชน เมองอยธยาในสมยรชกาลท 4 มต าแหนงผชวยราชการฝายจน เมองฉะเชงเทรา ในสมยรชกาลท 5 มต าแหนงผชวยราชการในปลดจน และเมองตะกวปาในสมยรชกาลท 5 มต าแหนงนายอ าเภอจนรอง เปนตน นอกจากนนปลดจน ยงมอ านาจทจะแตงตงพนนายบานจน เพอชวยปฏบตราชการตาง ๆ ใหด าเนนไปดวยด โดยเสนอ การแตงตงตอเจาเมอง

เมอพจารณาเรองผปกครองชาวจนทไดน าเสนอมาน กลาวไดวา แมรฐบาลในสมย รตนโกสนทรกอนการปฏรปการปกครองจะใหชาวจนอพยพเปนอสระอยนอกระบบไพร แตรฐบาล กมไดปลอยใหชาวจนอยลอย ๆ หากแตไดตงกลไกขนมาควบคมชาวจนในระดบหนง และกลไก ทรฐบาลตงขนมากคอการดงเอาชาวจนทมศกยภาพเปนผน ามาเปนขนนางฝายปกครองในระบบราชการไทย ชาวจนเหลานสวนมากเปนเจาภาษนายอากร พวกชาวจนทประกอบอาชพคาขาย มฐานะด พวกชาวจนทเปนหวหนาควบคมคนงาน เชน ในเหมองดบก หลงจในโรงงานน าตาล โรงงาน น ามนถว หรอพวกชาวจนทเปนบตรหลานของพวกขนนางไทยเชอสายจน รวมทงพวกชาวจนทเปนหวหนาสมาคมลบองย ชาวจนพวกนจะไดรบการมอบหมาย สวนจดมงหมายของรฐในการควบคม ชาวจน กคอความสงบเรยบรอยของสงคมชาวจนในประเทศไทย ซงยอมสงผลถงความมนคงและ ความสงบสขของสงคมไทยโดยสวนรวม จดมงหมายอกประการหนงกคอการจดการทางดานทะเบยนเกยวกบชาวจน เพอใหรวามชาวจนอยในสงคมไทยโดยประมาณจ านวนเทาไร กระจายไปตงถนฐาน อย ณ ทใด และประกอบอาชพอะไร ขอมลเหลานมประโยชนตอรฐบาลในเรองการผกป และ การจดเกบภาษอากรจากชาวจน อนเปนรายไดส าคญแหลงหนงของรฐ มขอนาสงเกตวา อ านาจหนาท ของนายอ าเภอจน จางวางอ าเภอจน และปลดจนทรฐบาลมอบหมายใหนน มความคลายคลงกบ อ านาจหนาทบางประการของพวกมลนายในระบบไพร172 เชน การควบคมดแลการตดสนคดความ ววาทเลกนอย และการชวยฟองรองคดความตาง ๆ ตอทางการ ตางกนเพยงวาผปกครองชาวจน เหลานไมมอ านาจในการควบคมแรงงานและการตงถนทอยของชาวจน ชาวจนอพยพมอสระเสร

172 สาวตร ทพภะสต , “ความสมพนธระหวางชมชนชาวไทย จนและตะวนตก

ในกรงเทพมหานคร พ.ศ. 2398-2453” (วทยานพนธอกษรศาสตรมหาบณฑต ภาควชาประวตศาสตร บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2527), 321.

89

ในแรงงานและการประกอบอาชพของตน สามารถยายถนทอยหรอไปตงหลกแหลงในทใดกได วธการ ควบคมดงกลาวจงสอดคลองกบความตองการของรฐบาลและสภาพสงคมศกดนาในขณะนน ทอาศยชาวจนอพยพในกระบวนการตาง ๆ ทางเศรษฐกจซงในระยะแรกก ากงอยระหวางเศรษฐกจแบบ เลยงตวเองและการกอตวของเศรษฐกจแบบตลาดในภาคกลาง และภายหลงการท าสนธสญญาเบาวรง แลวไดพฒนามาเปนเศรษฐกจเงนตรากลาวไดวา วธการควบคมชาวจนกอนการปฏรปการปกครอง มความเหมาะสม ประสบผลส าเรจตามจดมงหมาย สามารถสนองตอบตอผลประโยชนของรฐ สอดคลองกบสถานะทางเศรษฐกจและสงคมในขณะนน อยางไรกตาม ความเปลยนแปลงทาง การเมอง เศรษฐกจ และสงคมในประเทศไทยหลงการปฏรปการปกครอง และความเปลยนทาง การเมองและสงคมในประเทศจนตงแตปลายราชวงศชงเปนตนมา173 ท าใหไมอาจใชวธการควบคมชาวจนในรปแบบเดมอกตอไป หากแตตองยกเลกและเปลยนมาใชนโยบายและวธการแบบใหม เพอใหสอดคลองกบสภาพความเปลยนแปลงทเกดขน

3.2 บคคลส าคญทมบทบาทตอการกอตงคณะสงฆจนนกาย

นอกจากพระมหากรณาธคณแหงพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ททรง พระกรณาโปรดสถาปนาคณะสงฆจนนกาย ตลอดจนสปฏปนโนคณของพระอาจารยจนวงสสมาธวตร(สกเหง) ปฐมเจาคณะใหญจนนกาย และเจตนาอนมงมนในการเผยแผพระพทธศาสนามหายาน จนนกายในสยามประเทศ ของคณะบรรพชตจนนกายแลว ในประวตศาสตรไทยยงปรากฏขนนาง ชนผใหญทมบทบาทส าคญในการรบสนองพระมหากรณาธคณ ในการสนบสนนการกอตง และ สงเสรมการบรหารกจการทางพระศาสนาของคณะสงฆจนนกาย ใหเปนไปดวยความราบรนบรบรณ โดยผวจยไดศกษาและน าเสนอบคคลส าคญทมบทบาทตอการกอตงคณะสงฆจนนกาย ไดแก

1) สมเดจเจาพระยาบรมมหาศรสรยวงศ (ชวง บนนาค) สมเดจเจาพระยาบรมมหาศรสรยวงศ (ชวง บนนาค) (พ.ศ. 2351 – พ.ศ. 2425)

ขนนางชนผใหญของไทยในสมยรตนโกสนทร ผมบทบาทส าคญในการเมองการปกครองของไทย ทานเกดในปลายรชกาลท 1 เรมเขารบราชการเปนมหาดเลกในรชสมยพระบาทสมเดจพระพทธ เลศหลานภาลย ทานยงมบทบาทในการกราบบงคมทลเชญ พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวขนครองสรราชสมบต ตอมาไดรบการสถาปนาขนเปนสมเดจเจาพระยาบรมมหาศรสรยวงศ ซงนบเปนผทด ารงต าแหนง “สมเดจเจาพระยา” เปนคนสดทาย ทานไดรบการแตงตงเปนผส าเรจ ราชการแทนพระองคตงแตป พ.ศ. 2411 - 2416 ซงในระยะเวลาดงกลาวน เปนชวงทคณะสงฆจน

173 วลเลยม จ. สกนเนอร , สงคมจนในประเทศไทย , แปลโดย พรรณ ฉตรพลรกษ

และคณะ (กรงเทพฯ: ไทยวฒนาพานช, 2529), 201-204.

90

นกายไดกอตงขน จงถอไดวาสมเดจเจาพระยาบรมมหาศรสรยวงศ (ชวง บนนาค) เปนผมสวนส าคญกระท าคณานประโยชน ในการสถาปนาคณะสงฆจนนกายขนจนด ารงสถาพรสบมา174

สมเดจเจาพระยาบรมมหาศรสรยวงศ มนามเดมวา “ชวง” เปนบตรชายคนใหญ ของสมเดจเจาพระยาบรมมหาประยรวงศ (ดศ บนนาค) กบทานผหญงจนทร เกดปมะโรง วนศกร เดอนย ขน 7 ค า ตรงกบวนท 23 ธนวาคม พ.ศ. 2351 ในรชสมยพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟา จฬาโลก ทานมพนองรวมบดามารดารวม 9 คน แตมชวตจนเตบใหญมาพรอมกบทานเพยง 4 คน ไดแก เจาคณหญงแข (เจาคณต าหนกใหม), เจาคณหญงปก (เจาคณกลาง), เจาคณหรน (เจาคณนอย) และพระยามนตรสรยวงศ (ชม บนนาค) การศกษาในวยเยาวของทานนน คงเลาเรยนทวดพระเชตพน วมลมงคลารามราชวรมหาวหาร เนองจากการเลาเรยนของผดสมยกอนนนมกจะเรยนกนทวด เมอ เตบใหญจงเลาเรยนวชาทบานจากบคคลในตระกลของทานเอง โดยสมเดจเจาพระยาบรมมหาประยรวงศ บดาของทานนนด ารงต าแหนงเปนพระยาพระคลงเสนาบด วาการตางประเทศและไดวาการปกครอง หวเมองชายทะเลฝายตะวนออก ดงนน ทานจงไดศกษาราชการตาง ๆ ทเกยวของกบการตางประเทศ และการปกครองมาจากบดาของทานเอง ทานสมรสกบทานผหญงกลน มบตรธดา 4 คน เปนบตรชาย 1 คน ไดแก เจาพระยาสรวงศไวยวฒน (วร บนนาค) สมหพระกลาโหมในรชสมยพระบาทสมเดจ พระจลจอมเกลาเจาอยหว และเปนบดาของเจาคณพระประยรวงศและเจาจอมมารดาโหมด บนนาค เจาจอมมารดาในพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว สวนธดาอก 3 คน ไดแก คณหญงกลาง ภรรยาพระยาสหราชฤทธไกร (แยม บณยรตพนธ) คณหญงเลก และคณหญงปว นอกจากน ทานยง สมรสกบ ทานผหญงพรรณและทานผหญงหยาด (บตรพระยาวชยาธบด เจาเมองจนทบร ตอมาเปนพระยาศรอรรคราชนารถภกด (เมอง บรานนท) ตนสกลบรานนท) และ ทานปราง บตร พระยาด ารง ราชพลขนธ (จย คชเสน) แตไมมบตรดวยกน175

ในรชสมยพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว มหาดเลกชวงไดเลอนเปน นายไชยขรรค มหาดเลกหมแพร ซงทานเปนทโปรดปรานของพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว ตงแตวยเยาวและไดเลอนเปน หลวงสทธ นายเวรมหาดเลก เรยกกนทวไปวา หลวงนายสทธ ตามล าดบ หลวงนายสทธไดชอวาเปนพวก “หวใหม” ในสมยนน เปนผสนใจศกษาวชาการของ ชาวตะวนตก เนองจากองกฤษและฝรงเศสเรมแผอทธพลเขาสโลกตะวนออกและประชดเขตแดน

174 ณฐวฒ สทธสงคราม, สมเดจเจาพระยาบรมมหาศรสรยวงศ (ชวง บนนาค)

(กรงเทพฯ: สรางสรรคบค, 2551), 463. 175 มหาวทยาลยราชภฏบานสมเดจเจาพระยา, “สมเดจพระยาบรมมหาศรสรยวงศ

(ชวง บนนาค)” (งานวจย เสนอ UNESCO ยกยองเปนบคคลส าคญของโลก, มหาวทยาลยราชภฏ บานสมเดจเจาพระยา, 2560).

91

สยามมากขน หากไมปรบตวใหรเทาทนฝรง สยามอาจถกยดครองเปนอาณานคมได ในชวงเดยวกนน กมผเลงเหนการณไกลในแนวเดยวกน ไดแก “วชรญาณภกข” (พระนามขณะนน) สมเดจพระเจา นองยาเธอ เจาฟากรมขนอศเรศรงสรรค (พระยศขณะนน) กรมหลวงวงศาธราชสนท และทาน ซงทานสนใจทจะศกษาในวชาการตอเรอก าปนเปนพเศษและไดศกษาภาษาองกฤษพอประมาณ ในรชสมยรชกาลท 3 น หลวงนายสทธไดรบการเลอนบรรดาศกดเปน จมนไวยวรนาถ หวหมน มหาดเลก และในป พ.ศ. 2384 จงมการเพมสรอยนามของทานเปน จมนไวยวรนาถภกดศรสรยวงศ เมอป พ.ศ. 2393 ในปลายรชกาลท 3 นน ทานไดรบการเลอนบรรดาศกดเปน พระยาศรสรยวงศ จางวางมหาดเลก หลงจากบดาไดรบการเลอนต าแหนงขนเปนสมเดจเจาพระยาบรมมหาประยรวงศ พระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวทรงตง พระยาศรสรยวงศ จางวางมหาดเลก ขนเปน เจาพระยา ศรสรยวงศ วาทสมหพระกลาโหม และเนองจากสมเดจเจาพระยาบรมมหาประยรวงศยงคงถอตรา คชสหส าหรบต าแหนงสมหพระกลาโหมอยตามต าแหนง ดงนน พระบาทสมเดจพระจอมเกลา เจาอยหวจงทรงสราง “ตราศรพระขรรค” ส าหรบพระราชทานแกเจาพระยาศรสรยวงศ ตอมา เมอทานด ารงต าแหนงสมหกลาโหมเตมต าแหนงแลว ทานกไดรบการโปรดเกลาฯ ใหใชทงตราคชสห และตราศรพระขรรคส าหรบต าแหนงสมหพระกลาโหม ในการเขามารบต าแหนงนท าใหทานมบทบาทส าคญในการปกครองประเทศมากขน โดยเฉพาะหลงจากสมเดจเจาพระยาบรมมหาประยรวงศ สมเดจเจาพระยาบรมมหาพชยญาต และพระบาทสมเดจพระปนเกลาเจาอยหว ถงแกพราลยและสวรรคต ตามล าดบ อ านาจของทานมมากจน สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยาด ารงราชานภาพ ทรงกลาวเปรยบเทยบไววา “ถาพระบาทสมเดจพระเจาอยหวรชกาลท 4 เปนเสมอนแมทพแลว สมเดจเจาพระยาบรมมหาศรสรยวงศกเปนเสมอนเสนาธการ ชวยกนท างานมาตลอดรชกาลท 4”176

ภายหลงการเสดจสวรรคตของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวนน พระเจา นองยาเธอ กรมหลวงเทเวศรวชรนทร ไดเสนอ สมเดจพระเจาลกยาเธอ เจาฟาจฬาลงกรณ กรมขน พนตประชานาถ พระราชโอรสพระองคใหญในพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวขนครองสรราช สมบตเปนพระมหากษตรยพระองคท 5 แหงราชวงศจกร ซงทประชมนนมความเหนพองเปนเอกฉนท แตเนองจากพระองคยงทรงพระเยาว ดงนน เจาพระยาศรสรยวงศ จงไดรบเลอกจากทประชมเสนาบดและพระบรมวงศานวงศใหเปนผส าเรจราชการแผนดน ผมอ านาจสทธขาดในราชการแผนดน ทวราชอาณาจกรระหวาง พ.ศ. 2411 - 2416 หลงจากทานพนจากการเปนผส าเรจราชการแผนดนแลว กไดรบพระบรมราชโองการโปรดเกลาฯ ใหเปน สมเดจเจาพระยาบรมมหาศรสรยวงศ มสรอยสมญาภไธยนามตามจารกในสพรรณบตรวา “สมเดจเจาพระยาบรมมหาศรสรยวงศ สมนตพงศพสทธ

176 สมภาษณ, ผชวยศาสตราจารย ดร. ปราณต มวงนวล, อาจารยประจ าคณะครศาสตร

มหาวทยาลยราชภฏบานสมเดจเจาพระยา, 20 มนาคม 2561.

92

มหาบรษยรตโนดม บรมราชตมรรคมหาเสนาบด มหาสรยมณฑลมรธาธร จกรรตนสหจรสรศรขรรค วรลญจธานนทร ปรมนทรมหาราชวรานกล สรรพกจจานกจมลประสาท ปรมามาตยกลประยรวงศ ววฒน สกลรชวรณาจกโรประสดมภ วรยตธรรมอาชวาธยาศยศรรตนตรยคณาภรณภษต อเนกบยฤทธประธสรรค มหนตวรเดชานภาพบพตร” โดยมอ านาจบรมอสรยยศบรรดาศกด 30,000 ไร ยงกวาจตสดมภมนตร 3 เทา ด ารงตรามหาสรยมณฑล ไดบงคบบญชาสทธขาดราชการแผนดน ในกรงนอกกรงทวพระราชอาณาจกร และส าเรจสรรพอาญาสทธประหารชวตคนทถงอกฤษฏโทษมหนตโทษได สมเดจเจาพระยาบรมมหาศรสรยวงศ นบเปนบคคลทด ารงบรรดาศกด ระดบ "สมเดจเจาพระยา" เปนคนสดทายของประวตศาสตรไทย177

บนปลายชวตหลงพนหนาทผส าเรจราชการแผนดน ทานกชอบออกไปตรวจราชการ ตามหวเมองตาง ๆ และพ านกอยทเมองราชบรเปนสวนใหญ นบเปนเวลา 9 ป ในวนท 19 มกราคม พ.ศ. 2425 ทานถงแกพราลยดวยโรคลม ขณะทก าลงเดนทางกลบจากราชบร รวมสรอายได 74 ป 27 วน โดยเหตการณในวนถงพราลยของทานนน มบนทกไวในจดหมายเหตพระราชกจรายวน ดงตอไปน “วนเสาร ขน 12 ค า เดอน 2 ปมะเมย จตวาศก จลศกราช 1244 เวลาย ารง ทาวราชกจ วรภตร เขามากราบบงคมทลพระกรณาวา สมเดจเจาพระยาเมอปวยหนกออกไปอยทราชบรแลว ครงเมอจะไปฉลองศาลาททานสรางไวทมะขามเตยไปถงกลอนโต ขนไปเกบมะขามปอมบนบก หามไปกลางแดดเวลาเทยง ไมใหไปกไมฟง ครงไปถงตนมะขามปอมกไปนอนหลบตาซมอย กลบมาถงเรอ ตวรอนอาการมาก จงปรกษาพรอมกน เอากลบมาเรอนราชบร มานอนทาพระแทนดงรงครงคน แลวลองลงมาถงเมองราชบร เวลาบายโมงเศษหามขนบก พอถงตนมะขามหนาบานกเปนลมคอพบ จงหามเขาไปแกไขกนอยในเรอน เวลานนลมกจดเอาลบแลเขาบงไว ครงเจาพระยาสรวงศและญาต ซงตามมาภายหลงมาถง จงพรอมกนพาทานลงเรอมาเวลาบาย 5 โมงเศษวานน เรอไฟจงมาพน คลองด าเนนสะดวกมาแลว จะเขาคลองภาษเจรญตดน า ๆ แหง จงไปรอน าอยปากคลองกระทมแบน ถงปากคลองเวลา 5 ทมเศษ ชกเยองไหลหนอยหนง กถงแกพราลยทปากคลองกระทนแบนนน ครงน าขนจงรบเอาศพเขามาถงจวนเวลาตร ๆ ”

ภายหลงการถงแกพราลย พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวทรงรดน าศพ พระราชทาน พรอมทงพระราชทานโกศกดนนอยประกอบลองในตงบนแวนฟา พรอมทงโปรดเกลาฯ ใหพระบรมวงศานวงศไวทกขเปนระยะเวลา 7 วน นอกจากน ในวนชกศพเขาเมร ณ วดบปผารามวรวหารนน พระองคโปรดฯ ใหเจาหมนไวยวรนารถ (ยศขณะนน) จดทหารจ านวน 100 คนไปแหศพ

177 ณฐวฒ สทธสงคราม, สมเดจเจาพระยาบรมมหาศรสรยวงศ อครมหาเสนาบด เลม 2

ผส าเรจราชการแผนดนในรชการท 5 (กรงเทพฯ: แพรพทยา, 2505), 34-38.

93

พรอมทงพระราชทานเปลยนโกศประกอบลองในเปนโกศกดนใหญเพอเปนเกยรตยศ และเสดจฯ พระราชทานเพลงศพ178

2) พระยาโชฎกราชเศรษฐ (เถยน) กอนทจะทราบประวตและบทบาทของพระยาโชฎกราชเศรษฐ (เถยน) นน จ าเปน

ทจะตองเขาใจทมาและความส าคญของเจากรมในราชส านกไทย ทโดยมากเปนชาวจนรงต าแหนงนเสยกอน กลาวคอ“โชฎกราชเศรษฐ” เปนราชทนนามของขนนางไทย ค าวา โชฎก เปนค าโบราณ ตรงกบค าในภาษาบาลวา โชตกะ และค าในภาษาสนสกฤตวา โชยตกะ แปลวา มแสงสวาง มความรงเรอง มรศม สวนค าวา เศรษฐ เปนภาษาสนสกฤต แปลวา ประมขแหงบรรดาพอคา นางวลาสวงศ พงศะบตร ไดเขยนอธบายค าวา โชฎกราชเศรษฐ ไวในสารานกรมไทย ฉบบราชบณฑต สถาน ฉบบท 11 วา เปนต าแหนงเจากรมทาซาย มยศชนตงแต หลวง พระ และพระยา ตามล าดบ ถอศกดนา 1,400 มหนาทดแลทกขสขและควบคมกจการของตางประเทศ ทมบานเรอนทางฝงซายของคงทะเลไทย ไดแก จนและญวน เปนตน ขาราชส านกในกรมน นบตงแต เจากรม ปลดกรม และพนกงานของกรมทาซาย สวนใหญมเชอสายจน และในสวนเจากรมทาขวา มราชทนนามวา “จฬาราชมนตร” มหนาทดแลกจการและชาวตางชาตทมาจากฝงขวาของคงทะเลไทย ไดแก อนเดย อาหรบ ชวา มลาย และชาตฝรง เปนตน กรมทาทงซายและขวาน เปนหนวยงานทขนกบกรมพระคลง ทงนวตถประสงคส าคญในการเขามาของตางชาตกเพอการคาขาย179

พระยาโชฎกราชเศรษฐ (เถยน) เปนบตรจนจอ เกดปจอ อฐศก จลศกราช 1188 (พ.ศ. 2369) ภมล าเนาเดมอยในคลองสวนพล ซงเปนคลองเลก ๆ แยกจากแมน าแควปาสกตรงหวแง วดพนญเชง อ าเภอพระนครศรอยธยา อนเปนถนทคนจนอยกนมากในสมยกรงศรอยธยา ภายหลง จนเถยนไดสมรสกบคณหญงสน ชาวบานลานตากฟา นครชยศร เมอปลายรชกาลท 3 ทานไดลงมา ตงท าการคาขายในกรงเทพฯ ทบานรมแมน าเจาพระยา ขางวดบพตรภมข มโรงสนคาอยสองฝงคลอง ผดงกรงเกษม (เหนอ) ตอนปากคลอง จนมฐานะมงคง มชอเสยงเปนทรจกกนทวไป ครนถงรชกาลท 4 ไดถวายตวอยในกรมสมเดจพระเทพศรนทรามาตย ไดชวยเหลอราชการแผนดนดวยความจงรก ภกดเปนอนมาก จงไดรบพระราชทานบรรดาศกดเปนทขนสมทรโคจร ในกรมทาซาย และเปนท หลวงภาษวเศษ เมอ พ.ศ. 2402 ต าแหนงเจาภาษนายอากรอยในกรมทาซาย ตอมาไดรบพระราชทาน

178 มหาวทยาลยราชภฏบานสมเดจเจาพระยา, ประวตสมเดจเจาพระยาบรมมหา

ศรสรยวงศ , เขาถงเมอ 14 กนยายน 2560, เขาถงไดจาก http://www.bsru.ac.th/th/page/ about-bsru/history-somdejchaopraya.html.

179 นฤมล บญแตง, สารานกรมไทย ฉบบราชบณฑตสถาน ฉบบท 11 ต าแหนง หลวงโชฎกราชเศรษฐ (กรงเทพฯ: ราชบณฑตสถาน, 2542), 121.

94

สญญาบตรครงแรกเปนท พระพบลยพฒนากร เมอ พ.ศ. 2411, และเปนทพระยานรนาถภคด ศรรชฎากร เมอ พ.ศ. 2416, ชวยราชการคลงในหอรษฎากรพพฒนดานภาษอากร และเงนรายไดของ แผนดน เมอ ร.ศ. 112 (พ.ศ. 2436) ไดเปนจางวางกรมสรรพภาษ กระทรวงพระคลงมหาสมบต ได เปนองคมนตรทปรกษาราชการในพระองค เปนผมหนาท ในการจดแสดงพพธภณฑ ณ ทองสนามหลวง และจดตงโรงพยาบาล ทานมโอกาสโดยเสดจพระราชด าเนนในการประพาส ตางประเทศดวย เปนผปฏสงขรณวดนรนาถสนทรการาม และกจการอยางหนงซงเกดขนในส าเพง เปนครงแรกคอ ไดเปนผท าน าปะปาจ าหนาย โดยสบน าขนถงแลวตอทอไปตามบาน ซงท าใหผใชน า ไดรบความสะดวกทานถงอนจกรรมเมอวนท 19 พฤษภาคม พ.ศ. 2437 อายได 69 ป พระยาโชฎก ราชเศรษฐ (เถยน) เปนตนสกล “โชตกเสถยร”180

นอกจากบทบาทส าคญตอรฐบาลไทยในฐานะขาราชการผใหญกรมทาซาย และทพง อนเปนตวแทนดานเสถยรภาพ สทธเสรภาพ และการด ารงวถชวตของชาวจนในไทยแลว พระยาโชฎกราชเศรษฐ ไดค านงถงสงส าคญทควรจะท าใหเกดขนเมอชมชนชาวจนมความผาสกมนคง นนกคอ การมพระศาสนาเปนทพงทางจตใจ ซงในกระบวนการทางสงคมยอมมศาสนาเปนตวแปรทสงผลตอ ความสนตสขและจรยธรรมในอดมคต ชาวจนทอพยพมาไทยสวนมากนบถอพระพทธศาสนามหายาน ปะปนกบความเชอทางศาสนาเตาและครรลองลทธขงจอ ในชวงปลายรชกาลท 4 ถง ตนรชกาลท 5 นอกจากจะมกลมชาวจนอพยพมาพงพระบรมโพธสมภารพระมหากษตรยไทยแลว ยงมบรรพชตจนจ านวนมากทราบกตตศพทความเจรญรงเรองของพระพทธศาสนาในไทย จงตงใจทจะหลกหน สภาวการณอนวนวายทางการเมอง สงคม และศาสนา จากจนแผนดนใหญ เพอมาพงพระบรมโพธสมภาร และประดษฐานพระพทธศาสนามหายาน ในบรรดานนมพระอาจารยสกเหง พระมหาเถระ

ผทรงวปสสนาคณ จากส านกวด “เคง ฮง ย” (庆云寺) มณฑลกวางตง (ตอมาไดรบพระกรณา โปรดพระราชทานสมณศกดเปน “พระอาจารยจนวงสสมาธวตร” เจาคณะใหญจนนกายรปแรก) พระยาโชฎกราชเศรษฐผน ไดกระท าคณตอพระพทธศาสนามหายาน คณะสงฆจนนกาย โดยไดรบพระกรณาโปรดเกลาฯ จากพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ใหเป นแมกองควบคม การกอสราง “วดมงกรกมลาวาส” (เลงเนยย) สงฆารามจนนกายแหงแรกในไทย181

180 วดมงกรกมลาวาส, เกยรตคณพระยาโชฎกราชเศรษฐ (กรงเทพฯ: ดานสทธาการพมพ,

2555), 49-51. 181 แผนจารกสดดพระยาโชฎกราชเศรษฐ (เถยน) หนาตประดษฐานปายวญญาณตน

ตระกลโชตกเสถยร ภายในวหารบรพาจารยวดมงกรกมลาวาส พ.ศ. 2454.

95

บทท 3

คณะสงฆจนนกาย

คณะสงฆจนนกาย คอ คณะบรรพชตในพระพทธศาสนามหายานจากประเทศจน ทเขามา พงพระบรมโพธสมภาร ในรชสมยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ไดน าเอาหลก พระพทธธรรมของนกายมหายานในจนเขามาประพฤตปฏบตและเผยแผ มความเจรญสบเนองจวบจน ปจจบน การปกครองคณะสงฆจนนกาย เปนไปตามกฎกระทรวงฉบบท 3 (พ.ศ. 2520) และ กฎกระทรวงฉบบท 4 (พ.ศ. 2536) ออกตามความในพระราชบญญตคณะสงฆ พ.ศ. 2505182

ตลอดระยะเวลานบแตการสถาปนาจนถงปจจบน คณะสงฆจนนกายไดบรหารจดการกจการ ทางศาสนาอนเปนการรกษาไวซงพระธรรมวนยและจารตแบบจนนกาย และสวนส าคญในการบ ารงอภบาลจตใจพทธศาสนกชนชาวจนในไทยมาชานาน ในการศกษาการบรการหารจดการศกษา ของคณะสงฆจนนกายนน มความจ าเปนอยางยงทตองศกษาประวตศาสตร การบรหารปกครอง และอตลกษณของคณะสงฆจนนกาย เพอเปนการสรางมโนทศนน าสความเขาใจ ในววฒนาการ และการบรหารจดการศกษา ซงในบทท 3 ผวจยไดศกษาประวตศาสตรเกยวกบคณะสงฆจนนกาย โดยแบงเนอหาออกเปน 6 เรอง ไดแก 1) การเขามาของบรรพชตจนในไทย 2) ประวตเจาคณะใหญ จนนกาย 3) พระมหาเถระทมบทบาทตอการจดการศกษาคณะสงฆจนนกาย 4) การบรหารปกครองในคณะสงฆจนนกาย 5) ประวตวดและส านกสงฆสงกดคณะสงฆจนนกาย และ 6) อาจารยวงศ ของคณะสงฆจนนกาย ซงรายละเอยดดงตอไปน 1. การเขามาของบรรพชตจนในไทย

จากหลกฐานทางประวตศาสตร ในพงศาวดารสมยราชวงศหยวน ประมาณป พ.ศ. 1837 จกรพรรดกบไลขาน ไดสงราชฑตมาเจรญสมพนธไมตรกบประเทศไทย และในปตอมาไทยจงสง ราชฑตไปเจรญไมตรเชนกน นบแตนนมาการตดตอทางการฑตและการคาของทง 2 ประเทศ กเจรญขน เปนล าดบ สมยนนอาณาจกรสโขทยไดท าการคาขายกบราชส านกจนมการพบวตถทางโบราณคด อนแสดงถงการตดตอคาขายเปนจ าพวกถวยชามสงคโลก ดวยมตรภาพทางการคาท าใหความสมพนธ ของทงสองประเทศเพมพนขน ชาวจนจากมณฑลกวางตงและมณฑลฮกเกยน ไดทยอยเขามา

182 เศรษฐพงษ จงสงวน, ประวตวดมงกรกมลาวาส ประวตคณะสงฆจนนกาย (นครปฐม:

ตนน า, 2561), 133-134.

96

ท ามาหากนและตงรกรากในไทย ครนถงสมยอาณาจกรอยธยา ชาวจนไดเดนทางมาไทยมากขนจน เกดเปนชมชนชาวจนในบรเวณพระนครและหวเมองตาง ๆ การคาขายของชาวจนยงความเจรญทางดานเศรษฐกจแกสงคมไทยในสมยนนอยางมาก 183 นอกจากความเจรญทางเศรษฐกจแลว จนยงน าความเจรญทางวทยาการตาง ๆ ความรทางการแพทย ศลปวฒนธรรม และความเชอทาง ศาสนาเขามาดวย ซงชาวไทยกรบเอาสวนดตาง ๆ ของจนปรบเขากบวถชวตของตนอยางลงตว ไมเพยงแตจนเทานนทสามารถด ารงชวตอยางผาสกในแผนดนน แตความผาสกนนกไดเกอกลเผอแผอยางเสมอถวนทวใหกบชาตตาง ๆ ทเขามา อาจกลาวไดวาสยามประเทศเปนดงแสงทองของเพอนมนษยจากแดนไกลทวทกมมโลก184

ในสมยกรงศรอยธยาตอนตน ซงตรงกบปลายราชวงศหยวนถงตนราชวงศหมงชาวจน ไดอพยพเขามาพงพระบรมโพธสมภาร พระมหากษตรยทรงมพระมหากรณาธคณพระราชทานทดนหลายแหงทงในและนอกพระนคร ใหเปนทพ านกของชาวจน เชน ต าบลสวนพลทศใตของวดพนญเชง และในก าแพงพระนครอกหลายแหงจะปรากฏในจดหมายเหตวาดวยแผนผงกรงศรอยธยา เมอยงเจรญรงเรองตอนหนงความวา “...ยานนายกายเชงสะพานประตจนไปเชงสะพานนายกาย เปนยานจนอยตกทง 2 ฟากถนนหลวง นงรานขายของสรรพเครองส าเภา ไหม แพร ของขาเหลอง ถวย โถ ชาม เครองส าเภาครบ...ยานสามมาแตเชงสะพานนายกายตะวนออก ไปถงหวสะพาน มากรงเทพมหานคร จนท าเครองจนอบและขนม ท าโตะเตยงและถงนอยใหญและท าสรรพ เครองเหลก มตลาดขายของสดเชาเยน”185

ในพงศาวดารไทยไดบนทกวา ในป พ.ศ. 2316 เกดกบฏขนทเมองเว ราชธานของประเทศญวน พวกกบฏรกเขามาชงเมองเว ไดท าลายบานเมองและฆาฟนพลเมองรวมทงเชอพระวงศ เปนอนมาก พวกราชวงศและพลเมองของญวนสวนทรอดตายตางพากนกระจดกระจายหลบหนภยนตรายกนไปคนละทศละทาง เมอ พ.ศ. 2319 มกลมพวกญวนขององเชยงซนเขามาพง พระบรมโพธสมภารสมเดจพระเจาตากสนมหาราช ในคณะนนนอกจากจะมเชอพระวงศ

183 ศภวรรณ ชวรตนวงศ, “บทบาทของชาวจนในไทยตงแตสมยอยธยาตอนปลายถงสมย

รชกาลท 3 แหงกรงรตนโกสนทร พ.ศ. 2172-2394” (วทยานพนธอกษรศาสตรมหาบณฑต สาขาประวตศาสตร บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2540), 59-62.

184 สาวตร ทพภะสต , “ความสมพน ระหว างชมชนชาวไทย จนและตะวนตก ในกรงเทพมหานคร พ.ศ. 2398-2453” (วทยานพนธอกษรศาสตรมหาบณฑต ภาควชาประวตศาสตร บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2527), 72-75.

185 วดบรมราชากาญจนาภเษกอนสรณ, อนสรณสมโภชเปดวดบรมราชากาญจนาภเษก (กรงเทพฯ: คอมมาดไซนแอนดพรนท, 2551), 18.

97

ขาราชบรพารไพรฟาประชาชนชาวอนนมแลว ยงมพระสงฆญวนนบถอพระพทธศาสนามหายาน เขามาดวย เปนทยอมรบกนในวงการนกวชาการทางศาสนาวา คณะสงฆมหายานตางประเทศทเขามา ประดษฐานพระพทธศาสนามหายานในไทยเปนคณะแรกคอ คณะสงฆญวน186 ในครงนนเมอบรรพชต ญวนมจ านวนมากประกอบกบเพอสรางขวญก าลงใจใหกบชาวญวนทเขามาพงพระบรมโพธสมภาร พระเจากรงธนบร องเชยงซนจงไดกราบบงคมทลขอพระบรมราชานญาตสรางวดมหายานตามจารต ญวนขน 2 แหง ไดแก

1) วดมงคลสมาคม (โหยคนตอ) ตงอยหลงวงบรพาภรมย ตอมารฐบาลตองการพนท ตรงนนสรางถนนพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว ทรงโปรดใหท าผาตกรรมตามแบบพระสงฆไทย แลวพระราชทานทดนรมถนนแปลงนาม เขตสมพนธวงศ กรงเทพมหานคร ใหสรางวดมงคลสมาคมขนใหม สวนวดเดมใหยบแลวตดถนนไป

2) วดทพยวารวหาร (กามโลตอ) ตงอยบานหมอ กรงเทพมหานคร เดมวดนเปนอารามของพระสงฆญวน กาลตอมาไดถกทงรางมาหลายป ปจจบนวดแหงนมคณะสงฆจนนกายปกครองดแล187

ครนถงสมยสถาปนากรงรตนโกสนทร เมอป พ.ศ. 2325 พระบาทสมเดจพรพทธยอดฟา จฬาโลกมหาราช ทรงมพระราชประสงคจะสรางพระบรมมหาราชวงและพระนครทางฝงตะวนออกของแมน าเจาพระยา ซงเดมเปนทอยอาศยของพระยาโชฎกเศรษฐและพวกจน โดยโปรดเกลาฯ ใหยายพวกจนไปอยทบรเวณวดสมพนธวงศารามวรวหาร (ปจจบนคอส าเพง) ในสมยรชกาลท 3 ไทยจนมการตดตอกนมากขน ท าใหพระองคเกดพระราชนยมในศลปะจน ทรงพระกรณาโปรดใหสรางพระอารามสถาปตยกรรมไทยผสมผสานศลปะจน188

ครนถงสมยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว (กอนป พ.ศ. 2414) ไดมบรรพชตจนจารกเขามาในไทย หนงในบรรดานนคอพระอาจารยสกเหง ปฐมบรพาจารยแหงคณะสงฆจนนกาย ในครงททานเดนทางมาไทยไดพ านกจ าพรรษาทศาลพระโพธสตวกวนอมราง ชอ “ยงฮกอ า”

186 คณะสงฆอนมนกายแหงประเทศไทย, เจรญธรรมปญญานสรณ พระมหาคณานม

ธรรมปญญาธวตร (เจรญ กนเจยวมหาเถระ) (กรงเทพฯ: อมรนทรพรนตงแอนดพบลชชง จ ากด (มหาชน), 2561), 34-35.

187 คณะสงฆอนมนกายแหงประเทศไทย, ต านานพระอนมนกาย (พระญวน) พระนพนธของสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยาด ารงราชานภาพ (กรงเทพฯ: อมรนทรพรนตงแอนด พบลชชง จ ากด (มหาชน), 2560), 4-5.

188 ปยนาถ บนนาค, ชมชนชาวจนในกรงเทพฯ ศกษาเฉพาะเขตสมพนธวงศ (กรงเทพฯ: อมรนทรพรนตง, 2542), 84-87.

98

อกษรปายชอปรากฏลงปรชกาลจกรพรรดเฉยนหลง ปอกเบา (ค.ศ. 1795 ) ตรงกบ พ.ศ. 2338189 ศาลนสรางโดยชาวจนในสมยตนกรงรตนโกสนทร สาธชนชาวจนไดเหนจรยาวตรทานนาเลอมใส ศรทธาจงชวยทานปฏสงขรณศาลพระโพธสตวกวนอมดงกลาว พรอมกบเปลยนชอเปน “ยงฮกย” โดยจารกปายชอลงป พ.ศ. 2430 ตรงกบรชกาลจกรพรรดกวงส ปท 13 ค.ศ. 1887 ตอมาได กราบบงคมทลขอพระราชทานนามวด และไดรบพระกรณาโปรดพระราชทานนามวดวา “วดบ าเพญ จนพรต” ปจจบนปายพระราชทานนามวดยงคงประดษฐานอยดานหนาอโบสถ และโปรดพระราชทาน สมณศกด พระอาจารยสกเหง เปนพระอาจารยจนวงสสมาธวตร เจาคณะใหญจนนกายรปแรก นอกจากนยงมพระภกษไฮซน ชาวมณฑลหหนาน จารกมาพ านกในอารามราง ต.บานหมอ ตอมาไดบรณะเปนวดทพยวารวหาร (กมโลวย)190

กาลตอมาเมอพระสงฆฝายจนมมากขน พระอาจารยสกเหงเหนควรขยายอารามใหพอเหมาะ แกจ านวนพระสงฆ จงไดสรางวดมงกรกมลาวาส (เลงเนยย) ขน ปรากฏเปนอารามฝายจนนกาย ทใหญทสดของประเทศไทยในครงนน รวมทงเปนศนยกลางการบรหารปกครองคณะสงฆจนนกาย ตอมาพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ทรงพระกรณาโปรดสถาปนา พระอาจารยสกเหง เปนทพระอาจารยจนวงสสมาธวตร เจาคณะใหญจนนกาย ดแลบรหารปกครองพระสงฆจนนกาย ในประเทศไทย ทงต าแหนงปลดซาย ปลดขวา เพอชวยบรหารปกครอง และมพดสมณศกด พรอมสมณบรขารประกอบสมณศกดดวย191

189 (永福庵) (ยงฮกอ า) อกษรปายชออารามแตแรกสราง จารกปรชกาลจกรพรรด

เฉยนหลง ปอกเบา (ค.ศ. 1795) ตรงกบ พ.ศ. 2338 ปจจบนยงคงประดษฐานอย ณ วดบ าเพญ จนพรต.

190 พระคณาจารยจนธรรมปญญาจรยาภรณ (เยนเชยว), สารตธรรมมหายานและประวตคณะสงฆจนนกายในประเทศไทย (กรงเทพฯ: ดานสทธาการพมพ, 2555), 9-12.

191 เศรษฐพงษ จงสงวน, ประวตวดมงกรกมลาวาส ประวตคณะสงฆจนนกาย (นครปฐม: ตนน า, 2561), 133-134.

99

2. ประวตเจาคณะใหญจนนกาย

2.1 พระอาจารยจนวงสสมาธวตร (续行) (สกเหง) เจาคณะใหญจนนกาย รปท 1 อดตเจาอาวาสวดมงกรกมลาวาส รปท 1 พ.ศ. 2414 – 2431

แผนภาพท 1 พระอาจารยจนวงสสมาธวตร (สกเหง) เจาคณะใหญจนนกาย รปท 1 อดตเจาอาวาส วดมงกรกมลาวาส รปท 1 พ.ศ. 2414 – 2431

ทมา: เศรษฐพงษ จงสงวน, ธรรมจรยานสรณพระคณาจารยจนธรรมปญญาจรยาภรณ (กรงเทพฯ: ดานสทธาการพมพ, 2559), 238.

ทานคอปฐมบรพาจารยผสรางและบรณะวดบ าเพญจนพรต (ยงฮกย) วดมงกรกมลาวาส

(เลงเนยย) วดจนประชาสโมสร (เลงฮกย) จงหวดฉะเชงเทรา และวดมงกรบปผาราม (เลงฮวย) จงหวดจนทบ ร สกล เดมแซ โหว สมณนาม “ เก ย งก ” นามรอง “ซวนเท ง” ฉายา “สกเห ง” เปนชาวต าบลอวงแอ อ าเภอบวยกย เมองเกยเองจว มณฑลกวางตง ประเทศจน เมออายได 17 ป ไดมโอกาสสดบพระธรรมเทศนาจากพระอาจารยฮวบทจงเกดศรทธาขอบรรพชาเปนสามเณร ตอมาไดอปสมบทเปนพระภกษ ณ พระอารามเคงฮงย ภเขาเตยโอวซว ซงเปนอารามศนยกลางการศกษาปฏบตทส าคญแหงหนงของมณฑลกวางตง จากนนทานจ าพรรษาทวดเลงไทย ภเขาเลงซว อ าเภอ ซงเฮง ตอมาไดด ารงต าแหนงเจาอาวาสวดนน ครนเมอทานไดทราบกตตศพทวาประเทศไทย เปนแหลงความเจรญรงเรองของพระพทธศาสนา จงไดเดนทางมาประเทศไทยเพอนมสการปชนยสถาน พระอาจารยสกเหงจารกมาจากประเทศจน ราวกอนป พ.ศ. 2414 และพ านกอย ณ วหาร พระอวโลกเตศวรโพธสตว ชอ “ยงฮกอ า” ทานไดปฏสงขรณวหารพระอวโลกเตศวรโพธสตว (ยงฮกอ า) พรอมกบเปลยนชอเปน “ยงฮกย” แลวขอพระราชทานนามวด พระบาทสมเดจ

100

พระจลจอมเกลาเจาอยหว พระราชทานนามวา “วดบ าเพญจนพรต” ตอมาเมอมพระสงฆจนนกายมากขนจงไดเลอกชยภมบรเวณ ถนนเจรญกรง ต าบลพลบพลาไชย เรมการกอสรางวดมงกรกมลาวาส ในป พ.ศ. 2414 เมอการสรางวดส าเรจ ทานไดรบอาราธนาใหด ารงต าแหนงเปนเจาอาวาส ในป พ.ศ 2415 ชาวจนในจงหวดฉะเชงเทราไดนมนตใหท านไปสรางวดจนประชาสโมสร และในป พ.ศ. 2417 จารกไปบรเวณน าตกพลว จงหวดจนทบร เพอสรางวดมงกรบปผาราม192

ในป พ.ศ. 2423 พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวทรงพระกรณาโปรดอาราธนา ทานเขาประกอบพธบ าเพญกศล (กงเตก) ในพระราชพธพระศพสมเดจพระนางเจาสนนทากมารรตน ณ หอธรรมสงเวช ภายในพระบรมมหาราชวง ในครานนพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ทรงพระกรณาโปรดใหสถาปนา พระอาจารยสกเหง เปนทพระอาจารยจนวงสสมาธวตร เจาคณะใหญจนนกาย ดงปรากฏในพระราชกจรายวนวา “วนท 4316 วนเสาร ขน 1 ค า เดอน 10 ปมะโรง โทศก จลศกราช 1242 วนนเรมท าบญ 100 วน พระญวนท ากงเตกท ...ฯลฯ ... วนท 4319 วนองคาร ขน 4 ค า เดอน 10 ปมะโรง โทศก จลศกราช 1242 พระญวนพระจนขนไปบนหอธรรมสงเวช พระราชทานสญญาสารตง “ซกหง” สมณะฝายจนเปนอาจารยจณวงษสมาธวตร ทคณาจารยสอนสมณธรรมฝายจน”193

พระอาจารยจนวงสสมาธวตร (สกเหง) ทานเปนพระทมความเมตตา เชยวชาญ ทางดานวปสสนากรรมฐาน ไดสอนวปสสนากรรมฐานและพระธรรมวนยแกภกษสามเณรจนนกาย และรวมทงพระภกษสามเณรฝายอนมนกายบางรปทมาขอศกษาปฏบตดวย ในชวงบนปลาย ทานอาพาธหนก ทราบวาชวตจะดบขนธ จงเจรญวปสสนาจนหมดลมปราณและถงแกมรณภาพ อยางสงบในอรยาบถเขาสมาธ เมอวนเสาร เดอน 12 แรม 13 ค า ตรงกบวนท 1 ธนวาคม พ.ศ. 2431 (วนท 28 เดอน 10 ปชวด ตามปฏทนจทรคตจน) สรอาย 59 ป พรรษา 34194

192 แผนจารกภาษาจนสถปบรรจอฐธาตบรพาจารย หนาหอวสทธธรรม วดมงกร

กมลาวาส 海会塔 ดานท 1. 193 ณฐวฒ สทธสงคราม, สารานกรมไทย เรอง สมเดจพระนางเรอลม (กรงเทพฯ:

สรางสรรคบคส, 2551), 81. 194เศรษฐพงษ จงสงวน, ประวตวดมงกรกมลาวาส และประวตคณะสงฆจนนกาย ,

(นครปฐม: ตนน า, 2561), 96-97.

101

2.2 พระอาจารยจนวงสสมาธวตร (果悟) (กวยหงอ) เจาคณะใหญจนนกาย รปท 2 อดตเจาอาวาสวดมงกรกมลาวาส รปท 2 พ.ศ. 2431 – 2463

แผนภาพท 2 พระอาจารยจนวงสสมาธวตร (กวยหงอ) เจาคณะใหญจนนกาย รปท 2 อดตเจาอาวาสวดมงกรกมลาวาส รปท 2 พ.ศ. 2431 – 2463

ทมา: เศรษฐพงษ จงสงวน, ธรรมจรยานสรณพระคณาจารยจนธรรมปญญาจรยาภรณ (กรงเทพฯ: ดานสทธาการพมพ, 2559), 241.

พระอาจารยจนวงสสมาธวตร (กวยหงอ) สมณนาม “คนเมยว” ฉายา “ปงเคง” เปนชาวอ าเภอบวยกย มณฑลกวางตง ประเทศจน สกลเดมแซเฮง ทานไดเดนทางมาประเทศไทย เมออาย 18 ป ไดบรรพชาถวายตวเปนศษยของพระอาจารยจนวงสสมาธวตร (สกเหง) ภายหลงเมอ อายครบอปสมบทจงไดเดนทางไปอปสมบท ณ พระอารามไฮทงย นครกวางเจา ในการนทานไดเดนทางไปนมสการปชนยสถานในประเทศจนหลายแหง ภายหลงไดเดนทางกลบสประเทศไทย ทานไดรบมอบหมายจากพระอปชฌายใหกอสรางวดเพมเตม ในป พ.ศ.2427 ไดสรางกฏและวหารบรพาจารย ในป พ.ศ. 2429195 พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว รชกาลท 5 ทรงพระกรณา โปรดพระราชทานสมณศกดท หลวงจนคณาณตจนพรต ปลดขวาจนนกาย และในป พ.ศ. 2432 เลอนสมณศกดท พระอาจารยจนวงสสมาธวตร เจาคณะใหญจนนกาย เปนรปท 2 และทรงพระกรณา โปรดพระราชทานสมณศกดทหลวงจนคณาณตจนพรต ปลดขวาจนนกาย ใหแกพระอาจารยกวยลง

195 แผนจารกภาษาจนสถปบรรจอฐธาตบรพาจารย หนาหอวสทธธรรม วดมงกรกมลาวาส

海会塔 ดานท 2.

102

(ไหล) เจาอาวาสวดบ าเพญจนพรต ในป พ.ศ. 2432 และตอมาทรงพระกรณาโปรดพระราชทาน สมณศกดทหลวงจนธรรมรสจนศาสน ปลดซายจนนกาย แกพระอาจารยไหซน เจาอาวาสวดทพยวาร วหาร ในปพ.ศ. 2443 นบไดวาสมณศกดฝายจนนกายไดมต าแหนงครบตามระเบยบการปกครอง คณะสงฆในสมยนน196 นอกจากนแลวทานไดวางระเบยบการปกครองพระสงฆฝายมหายาน เพอใหสงฆมณฑลมความเปนระเบยบเรยบรอย ทานเปนผรเรมขอพระราชทานนามอารามส าคญ ของจนนกายเปนภาษาไทย อาท วดยงฮกย ไดรบพระราชทานนามวดวา วดบ าเพญจนพรต (ป พ.ศ. 2442), วดเลงฮกย ไดรบพระราชทานนามวดวา วดจนประชาสโมสร (ป พ.ศ. 2450 เมอครง พระพทธเจาหลวงเสดจประพาสมณฑลปราจนบร เพอทรงเปดทางรถไฟสายกรงเทพฯ - ฉะเชงเทรา, วหารซ าปอกง ตลาดบานใหม ไดรบพระราชทานนามวดวา วดอภยภาตการาม ปจจบนเปนวดสงกด คณะสงฆอนมนกาย, วดกมโลวย ไดรบพระราชทานนามวดวา วดทพยวารวหาร (ป พ.ศ. 2452 ซงพระเจาบรมวงศเธอ พระองคเจาสวสดประวต กรมพระสมมตอมรพนธ ทรงด ารนามถวาย), วดเลงเนยย ไดรบพระราชทานนามวดวา วดมงกรกมลาวาศ (ป พ.ศ. 2454 พระบาทสมเดจ พระมงกฎเกลาเจาอยหว ทรงพระราชทานนาม)197 ดานการบ ารงเสนาสนะและศาสนกจ ทานไดบรณะวดมงกรกมลาวาสในป พ.ศ. 2454 พทธบรษทไทย - จน ในยคนน รจกทานในนามพระครแมว “คนเมยวไตซอ” ทานเปนทเคารพของราชส านกไทย พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ทรงอาราธนาใหเขาไปแสดงพระธรรมเทศนาในพระบรมมหาราชวงหลายครง และเมอคราวทเสดจพระราชด าเนนกลบจากประพาสยโรป กทรงมสงของมาพระราชทานทกครง วดมงกรกมลาวาส ในยคของทานเปนทรจกกนทวไปในหมพระสงฆฝายจนในประเทศตาง ๆ นบถอกนวาเปนศนยกลางพระพทธศาสนาฝายจนนกายทส าคญมากทสดในประเทศไทยยคนน ตอมาทานเกดอาพาธดวยวณโรค และถงแกมรณภาพลงอยางสงบ ดวยทานงขดสมาธ เมอวนท 11 ตลาคม พ.ศ. 2463 (วนท 30 เดอน 8 ปวอก ตามปฏทนจนทรคตจน) สรอาย 62 ป พรรษา 43 ซงเมอมรณภาพแลวสรระสงขารของทาน คงอยในอรยาบถนนตามเดมจนถงวนพระราชทานเพลงศพ198

196 คณะสงฆจนนกาย, สมณศกดในคณะสงฆจนนกาย (กรงเทพฯ : มหาวทยาลย

ธรรมศาสตร, 2542), 124-126. 197 เศรษฐพงษ จงสงวน, ประวตวดมงกรกมลาวาส และประวตคณะสงฆจนนกาย

(นครปฐม: ตนน า, 2561), 98-100. 198 เศรษฐพงษ จงสงวน, ธรรมจรยานสรณพระคณาจารยจนธรรมปญญาจรยาภรณ

(กรงเทพฯ: ดานสทธาการพมพ, 2559), 242-243.

103

2.3 พระอาจารยจนวงสสมาธวตร ( 卢庆) (โลวเขง) เจาคณะใหญจนนกาย รปท 3 อดตเจาอาวาสวดมงกรกมลาวาส รปท 3 พ.ศ. 2463 – 2475

แผนภาพท 3 พดยศประจ าต าแหนงเจาคณะใหญจนนกายเลมเดม กอนการปรบปรงใหม ในรชกาลท 9 ทมา: เศรษฐพงษ จงสงวน, ธรรมจรยานสรณพระคณาจารยจนธรรมปญญาจรยาภรณ (กรงเทพฯ: ดานสทธาการพมพ, 2559), 244.

พระอาจารยจนวงสสมาธวตร (โลวเขง) ฉายา “กหยน” เปนชาวมณฑลกงไซ ทานอปสมบทมาจากวดยงจวย มณฑลฮกเกยน ประเทศจน และมาจ าพรรษาทวดมงกรกมลาวาส หลายป ตอมาป พ.ศ. 2459 เมอหลวงจนธรรมรสจนศาสน (ไหซน) เจาอาวาสวดทพยวารวหาร มรณภาพลง พระอาจารยจนวงสสมาธวตร (กวยหงอ) เจาคณะใหญจนนกาย จงแตงตงใหทานด ารงต าแหนงเจาอาวาสวดทพยวารวหาร199

ป พ.ศ. 2462 พระบาทสมเดจพระมงกฏเกลาเจาอยหว รชกาลท 6 ทรงพระกรณา โปรดพระราชทานสมณศกดทหลวงจนคณาณตจนพรต ปลดขวาจนนกาย

ป พ.ศ. 2463 เมอพระอาจารยจนวงสสมาธวตร (กวยหงอ) เจาคณะใหญจนนกาย มรณภาพลง ทานไดด ารงต าแหนงเจาอาวาสวดมงกรกมลาวาส

199 แผนจารกล าดบเจาอาวาสวดทพยวารวหาร พ.ศ. 2329.

104

ป พ.ศ. 2470 พระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว รชกาลท 7 ทรงพระกรณาโปรด พระราชทานสมณศกดทพระอาจารยจนวงสสมาธวตร เจาคณะใหญจนนกาย รปท 3

ป พ.ศ. 2472 ทานไดบรณปฏสงขรณวดมงกรกมลาวาส ตอมาในป พ.ศ. 2475 พระอาจารยจนวงสสมาธวตร (โลวเขง) เจาอาวาสวดมงกรกมลาวาส ไดเดนทางกลบประเทศจน เพอเยยมอาการปวยของมารดา เนองจากทานจ าเปนตองอยในประเทศจนเปนเวลานาน จงท าให ไมสามารถปฏบตหนาทเจาคณะใหญจนนกายตอไปไดทานจงไดมอบหมายใหพระอาจารยฮวบจง (ฟกยน) ศษยของทานจงไดปฏบตหนาทเจาอาวาสวดมงกรกมลาวาส ตอมาในป พ.ศ. 2477 ทานไดรบพระราชทานเลอนสมณศกดเปนเจาคณะใหญจนนกายกตตมศกด200

2.4 พระอาจารยฮวบจง (复仁) (ฟกยน) อดตเจาอาวาสวดมงกรกมลาวาส รปท 4 พ.ศ. 2475 - 2483

แผนภาพท 4 พระอาจารยฮวบจง (ฟกยน) อดตเจาอาวาสวดมงกรกมลาวาส รปท 4 พ.ศ. 2475 - 2483 ทมา: เศรษฐพงษ จงสงวน, ธรรมจรยานสรณพระคณาจารยจนธรรมปญญาจรยาภรณ (กรงเทพฯ: ดานสทธาการพมพ, 2559), 247.

พระอาจารยฮวบจง (ฟกยน) เกดในสมยราชวงศเชง รชศกกวงสปท 15 ราวป พ.ศ. 2432 ทานเปนชาวอ าเภอไทป มณฑลกวางตง ประเทศจน เกดในสกลเฮง บดานามวา เฮยงหกกง มารดา นางลส ครอบครวมอาชพเดมเปนเกษตรกรและคาขายเลกนอย ในวยเยาวทานไดรบการศกษา

200 พระอาจารยจนธรรมคณาธการ ( เยนเชยว) , อนสรณสมโภชเบกพทธรศม

ทาวจตโลกบาล (กรงเทพฯ: ม.ป.ท., 2535), 15-17.

105

ตามประเพณในหมบาน โดยเลาเรยนต าราขงจอเปนหลก ตอมาครอบครวทานเดนทางมาค าขาย ในกรงเทพฯ จนทานมอายได 26 ปกไดรบสบทอดกจการของครอบครว การททานอยในสยามท าใหทานไดศกษาพระพทธศาสนา และเขาใจในสจจะชวตคฤหสถมากขนโดยล าดบ เมอทานอาย 33 ป ไดถวายตวบรรพชาเปนศษยหลวงจนคณาณตจนพรต (โลวเขง) เจาอาวาสวดทพยวารวหาร พระอปชฌายไดใหสมณนามวา “ฮวบจง” ฉายา “ฟกยน” และในปนนไดเดนทางไปเขาพธอปสมบท ณ วดเทยนทงย ภเขาไทแปะซว เมองหนงโป โดยมพระวนยาจารยบงเจยะเปนพระอปชฌาย และไดศกษาในส านกนน ตอมาทานเดนทางไปสกการะพระอวโลกเตศวรโพธสตว ณ ปชนยสถานภเขาโพวทอซว แลวจงกลบมาจ าพรรษาทวดมงกรกมลาวาส

พ.ศ. 2467 ทานไดเดนทางไปประเทศจนพรอมดวยพระอาจารย ซงสง, ซงก า, เซยงหง รวม 3 รป เพอสกการะปชนยสถานภเขาโหงวไทซว ตอมาเดนทางไปศกษาวปสสนากบพระอาจารยไหลกวย วดเกาเมยงย เมองเอยงจว, พ.ศ. 2470 พระอาจารยไหลกวยไดตงใหทานเปนต าแหนง ปฏคม วดเกาเมยงย ตอมาทานกลบมาจ าพรรษาทวดกงเทยนย ภเขากมซว , พ.ศ. 2472 เดนทางไปศกษากบพระอาจารยหยงซว ส านกภเขาเจยวซว จากนนจงกลบมาจ าพรรษาท ว ดเกาเมยงย แลวเดนทางไปศกษาการภาวนาพทธนามกบพระอาจารยเมยวจง วดเลงง าย เมองซโจว พระอาจารยเมยวจงแตงตงใหทานเปนต าแหนงปฏคมวดเลงง าย

พ.ศ. 2474 ทานไดเดนทางไปถวายตวเปนศษยพระอาจารยฮอฮง วดยงจวย ภเขาโกวซว เมองฮกจว มณฑลฮกเกยน ดวยเลอมใสในเกยรตคณของทาน ตอมาทานกลบมาประเทศไทย จ าพรรษาทวดมงกรกมลาวาส ใน ปพ.ศ. 2475 พระอปชฌายของทาน พระอาจารยจนวงสสมาธวตร (โลวเขง) เจาอาวาสวดมงกรกมลาวาส ไดเดนทางกลบประเทศจนจงไดมอบหมายใหทานจงไดปฏบต หนาทเจาอาวาสวดมงกรกมลาวาส

พ.ศ. 2481 ทานไดเดนทางไปวดยงจวย เพอเขาพธรบตราตงในสายนกายฌาน สาขาเชาตง รนท 48 จากพระอาจารยฮอฮงและกลบมาจ าพรรษาอยในวดมงกรกมลาวาส ในป พ.ศ. 2483 พระอาจารยฮอฮง ไดใหศษยมาเชญทานพระอาจารยฮวบจง (ฟกยน) กลบไปเปนพระอปชฌาย ในพธอปสมบททจดขน ณ วดน าฮวย มณฑลกวางตง เมอกลบมายงประเทศไทย ทานอาพาธหนก จงไดลาออกจากต าแหนงเจาอาวาส แตยงคงจ าพรรษาอยในวดมงกรกมลาวาส รวมเวลาททานอย ในต าแหนงเจาอาวาสวดมงกรกมลาวาสเปนเวลาประมาณ 8 ป ตอมา พ.ศ. 2484 ทานเดนทางกลบไปประเทศจน ในป พ.ศ. 2490 พระอาจารยฮอฮง มบญชาใหทานด ารงเจาอาวาสวดหลกยงย นครกวางเจา แตจงไมอาจปฏบตหนาทได เนองจากเกดสงครามภายในประเทศรนแรงขน ทานจงเดนทางไปยงฮองกง และตอมาทานไปสรางสถานปฏบตธรรม “ฮวบลมเสยมอ” ทเกาะไตสอซว

ตอมาในป พ.ศ. 2502 พระอาจารยฮอฮงไดถงแกมรณภาพ ณ วดจงยย มณฑลกวางตง ภายหลงตอมาในป พ.ศ. 2509 ทานจงไดรวบรวมพทธบรษทสรางวหารอนสรณพระอาจารยฮอฮง บรเวณภเขาฟหยง ฉวงอวาน เกาลน ฮองกง พระอาจารยฮวบจง (ฟกยน) ถงแกมรณภาพทฮองกง

106

ในอรยาบถสมาธ เมอ วนท 5 กรกฎาคม พ.ศ. 2516 (ขน 6 ค า เดอน 6 ปฉล ตามปฏทนจนทรคตจน) สรอายได 85 ป พรรษา 53201

2.5 พระอาจารยจนวงสสมาธวตร (用滨) (ยงปง) อดตเจาคณะใหญจนนกาย รปท 4 อดตเจาอาวาสวดมงกรกมลาวาส รปท 5 พ.ศ. 2486 - 2491

แผนภาพท 5 พระอาจารยจนว งสสมาธวตร (ย งป ง ) อดตเจาคณะใหญจนนกาย รปท 4 อดตเจาอาวาสวดมงกรกมลาวาส รปท 5 พ.ศ. 2486 - 2491

ทมา: เศรษฐพงษ จงสงวน, ธรรมจรยานสรณพระคณาจารยจนธรรมปญญาจรยาภรณ (กรงเทพฯ: ดานสทธาการพมพ, 2559), 249.

พระอาจารยจนวงสสมาธวตร (ยงปง) ฉายา “เชยงเฮง” เกดเมอป พ.ศ.๒๔๔๓ ทานเปน

ชาวอ าเภอสโตวเปา เมองบวยกย มณฑลกวางตง ประเทศจน สกลเดมแซไหน ชอเจยะ ออกบวชเปนศษยพระอาจารยกโหมว วดคฮงย อ าเภอเจยวเนย มณฑลกวางตง ทานมความรเชยวชาญทางดาน การแพทยแผนจน สมนไพรจน และฝงเขมเปนอยางยง ภายหลงไดลาสกขาไดเดนทางมาประเทศไทย เพอประกอบอาชพ เมอมาพ านกอยไทยกไดประกอบสมมาอาชพตามความตงใจ แตดวยพชกศลเดม และความศรทธาในพระพทธศาสนา จงสมครเขาเปนสมาชกพทธสมาคมแหงประเทศไทย ไดถวายตว เปนศษยสมเดจพระพฒาจารย (เขม ธมมสโร) วดพระเชตพนวมลมงคลาราม ทานไดอปสมบท

201 เศรษฐพงษ จงสงวน, ธรรมจรยานสรณพระคณาจารยจนธรรมปญญาจรยาภรณ

(กรงเทพฯ: ดานสทธาการพมพ, 2559), 247-248.

107

เพอศกษาพระธรรมฝายเถรวาทอยหลายป ภายหลงลาสกขา กลบไปอปสมบทในฝายมหายาน ณ พระอารามหน าฮวย มณฑลกวางตง ประเทศจน โดยมพระอาจารยกวนปงเปนพระอปชฌาย ไดศกษาหลกธรรมมหายานกบพระธรรมาจารยฮอฮงมหาเถระ ภายหลงเดนกลบมาประเทศไทย โดยจ าพรรษาทวดมงกรกมลาวาส

ในป พ.ศ. 2481 ทานไดสรางศาลาบญโญทย บรเวณดานหนาวดมงกรกมลาวาส เพอใชเปนทบ าเพญกศลตาง ๆ ตอมา พ.ศ.2486 เมอต าแหนงเจาอาวาสวดมงกรกมลาวาสวางลง ทานไดรบแตงตงจากคณะสงฆมนตร ใหด ารงต าแหนง เจาอาวาสวดมงกรกมลาวาส รปท 5 ขนตรงตอ สมเดจพระสงฆนายก ตอมาในป พ.ศ.2489 พระบาทสมเดจพระเจาอยหวอานนทมหดล ทรงพระกรณาโปรดพระราชทานสมณศกดใหเปน พระอาจารยจนวงสสมาธวตร เจาคณะใหญจนนกาย

ในชวงปนปลายชวตทานไดอาพาธดวยโรคหวใจ และมรณภาพลง ณ โรงพยาบาลจฬาลงกรณ เมอวนท 16 สงหาคม พ.ศ.2491 (วนท 12 เดอน 7 ปชวด ตามปฏทนจนทรคตจน) สรอายได 48 ป202

2.6 พระอาจารยจนวงสสมาธวตร (常义) (เซยงหง) อดตเจาคณะใหญจนนกาย รปท 5 อดตเจาอาวาสวดมงกรกมลาวาส รปท 6 พ.ศ. 2491 - 2497

แผนภาพท 6 พระอาจารยจนวงสสมาธวตร (เซยงหง ) อดตเจาคณะใหญจนนกาย รปท 5

อดตเจาอาวาสวดมงกรกมลาวาส รปท 6 พ.ศ. 2491 – 2497 ทมา: เศรษฐพงษ จงสงวน, ธรรมจรยานสรณพระคณาจารยจนธรรมปญญาจรยาภรณ (กรงเทพฯ: ดานสทธาการพมพ, 2559), 251.

202 วดมงกรกมลาวาส, อนสรณพธสมโภชศาลาบญโญทย (พระนคร: ม.ป.ท., 2483), 3-4.

108

พระอาจารยจนวงสสมาธวตร (เซยงหง) ฉายา “เชยงยง” ทานเปนชาวเมองบวยกย มณฑลกวางตง ประเทศจน สกลเดมแซตง ทานเกด เมอป พ.ศ. 2434 เมออาย 13 ป ไดตดตาม มารดาเดนทางมาประเทศไทย ถวายตวเปนศษยในพระอาจารยจนวงสสมาธวตร (กวยหงอ) ตอมา เมออาย 14 ป ไดบรรพชาเปนสามเณรในฝายเถรวาท ณ วดตนไทร จงหวดฉะเชงเทรา ตอมาไดลา สกขาและมาบรรพชาเปนสามเณรจนนกายโดยถวายตวเปนศษยพระอาจารยตกฮ ตอมาเมออาย 22 ป ไดอปสมบทเปนพระภกษในส านกพระอาจารยจนวงสสมาธวตร (กวยหงอ) หลงจากอปสมบทแลว ไดเดนทางไปสกการะปชนยสถานในประเทศจน เมอผานพระอารามเคงฮงย ภเขาเตยโอวซว ซงเปนอารามศนยกลางการศกษาปฏบตทส าคญแหงหนงของมณฑลกวางตง ทานไดท าทฬหกรรม (รบศลซ า) อกวาระหนง ณ อารามแหงน มพระอาจารยจวยเก ยง เจาอาวาสล าดบท 60 เปนพระอปชฌาย ทานไดจารกไปศกษาเลาเรยนในส านกตาง ๆ ในประเทศจน ตอมาไดรบต าแหนง หนาทเกยวกบกจของสงฆ ณ วดตาง ๆ อาท ต าแหนงกรรมการพระอารามโพวจย ภเขาโผวทอซว, ต าแหนงผรบรองอาคนตกะพระอารามฮยกอย ภเขาปอฮวซว ต าแหนงหวหนาหอวปสสนาอาราม เกาเมยงย ภเขากมซว203

เมออาย 35 ป ไดเดนทางกลบประเทศไทยและไดด ารงต าแหนงเจาอาวาสวดจนประชา สโมสร ขณะเดยวกน พระธรรมาจารยฮอฮงมหาเถระแหงประเทศจนไดสงสมณทตมาอาราธนาทาน กลบไปเปนพระอปชฌาย ณ อารามหน าฮวย แตไมสามารถเดนทางกลบไปประเทศจนไดเนองจาก ทานไดรบต าแหนงเจาอาวาสวดมงกรกมลาวาส ในป พ.ศ. 2491 ทานไดรบพระราชทานสมณศกดเปน พระอาจารยจนวงสสมาธวตร เจาคณะใหญจนนกาย และสมเดจพระสงฆราชทรงแตงตงใหทานเปนพระอปชฌายจนนกาย พระอาจารยจนวงสสมาธวตร (เซยงหง) เปนผปฏบตวปสสนาภาวนา จงเปนทเคารพของพทธศาสนกชนไทย - จนทวไป ทานไดด ารงต าแหนงเจาคณะใหญจนนกาย เจาอาวาส วดมงกรกมลาวาส จนถงป พ.ศ. 2497 ทานจงลาออกจากต าแหนงการปกครองแลวกลบไปบ าเพญ ภาวนา ณ วดจนประชาสโมสร จนถง พ.ศ. 2499 ทานเกดอาพาธหนก คณะศษยจงเชญทานออกมา รกษา ณ โรงพยาบาลศรราช ภายหลงถงแกมรณภาพลงเมอวนท 30 กนยายน พ.ศ. 2499 เวลาเทยง คน (วนท 26 เดอน 8 ตามปฏทนจนทรคตจน) ในทานงขดสมาธดวยอาการอนสงบ สรอายได 61 ป ปจจบนสรระของทานกยงด ารงอยในทานงขดสมาธไมเนาเปอย ศษยานศษยไดลงรกปดทองราง ของทานและประดษฐานบชาในหอบรพาจารยวดจนประชาสโมสร จ.ฉะเชงเทรา ตราบทกวนน204

203 วดจนประชาสโมสร, อนสรณสมโภช 25 พทธศตวรรษ และประวตเจาอาวาสวดจน

ประชาสโมสร (ฉะเชงเทรา: ม.ป.ท., 2500), 29-30. 204 เศรษฐพงษ จงสงวน, ธรรมจรยานสรณพระคณาจารยจนธรรมปญญาจรยาภรณ

(กรงเทพฯ: ดานสทธาการพมพ, 2559), 252-253.

109

2.7 พระมหาคณาจารยจนธรรมสมาธวตร (普净) (โพธแจง) อดตเจาคณะใหญจนนกาย รปท 6 อดตเจาอาวาสวดมงกรกมลาวาส รปท 7 พ.ศ. 2497 - 2529

แผนภาพท 7 พระมหาคณาจารยจนธรรมสมาธวตร (โพธแจง) อดตเจาคณะใหญจนนกาย รปท 6 อดตเจาอาวาสวดมงกรกมลาวาส รปท 7 พ.ศ. 2497 – 2529

ทมา: เศรษฐพงษ จงสงวน, ธรรมจรยานสรณพระคณาจารยจนธรรมปญญาจรยาภรณ (กรงเทพฯ: ดานสทธาการพมพ, 2559), 254.

พระมหาคณาจารยจนธรรมสมาธวตร (โพธแจงมหาเถระ) สมณนาม “เลงท” ฉายา “โพธแจง” นามเดม ชอ ทง แซอง เกดเมอป พ.ศ. 2444 (วนท 16 เดอน 6 ปขาล ตามปฏทน จนทรคตจน) มภมล าเนาเดมเปนชาวอ าเภอกกเอย มณฑลกวางตง ประเทศจน บดาเปนขนนาง ในตระกลอง มารดาเตยไทฮหยนจากตระกลเตย ทานสบเชอสายขนนางทงฝายบดาและมารดา ซงเปนอบาสก อบาสกา ตงอยในตระกลสมมาทฏฐ เลอมใสในพระพทธศาสนา ทานก าพราบดามาแตเยาววย เตยไทฮหยน มารดาของทานเปนผทมความศรทธาปสาทะเลอมใสในพระพทธศาสนา ไดสมาทานรกษาอโบสถศล ถอมงสวรต สวดมนตภาวนาอยเปนนจ ไดอบรมบตรใหเปนผประพฤตในธมมานธรรมปฏบต รความกตญญกตเวทตาคณ ในวยเยาวทานไดเขาศกษาตามแบบจนสมยเกา จนจบชนมธยมบรบรณในประเทศจนสมยนน ทานเปนผมปฏภาณไหวพรบ สตปญญาเฉลยวฉลาด มความศรทธาปสาทะในพระพทธธรรมตามรอยมารดา มงทจะรแจงเหนจรงในอรยสจจธรรมเหนภย ในวฏฏสงสาร เกด แก เจบ ตาย ซงไมมใครสามารถหลดพนจากสภาพเชนนได เมอยางเขาสวยหนม ไดเขารบราชการทหารอยระยะหนง ในขณะททานรบราชการทหารอย ทานไดสตเกดความเบอหนาย ในชวตฆราวาสวสย จงไดตงปณธานนอมจตไปทางบรรพชา ยดพระพทธธรรมเปนทตง ทานจงลาออกจากการรบราชการทหารและตดสนใจทจะบรรพชาเพอสงสมบญบารมในทางพระพทธศาสนา

110

ทานไดสดบความรงเรองแหงพระพทธศาสนาในราชอาณาจกรไทยอนเปนดนแดนแหงพทธธรรม ในป พ.ศ. 2470 ทานจงเดนทางเขามายงประเทศไทย เพอศกษาหลกธรรมและสกการะปชนยสถานตาง ๆ ในขณะนนทานมอายยางเขา 26 ป พรอมกบไดสบเสาะหาพระอาจารยทมบารมธรรม จนไดถวายตวเปนศษยในส านกของพระอาจารยหลงงวน (อวเคยม)205

พระอาจารยหลงงวน (อวเคยม) ไดพจารณาลกษณะของทานเหนวาจะเปนก าลงส าคญแก พระพทธศาสนาสบไป ไดประกอบพธบรรพชาใหแกทาน เมอวนท 16 มนาคม พ.ศ. 2471

ณ ส านกสงฆถ าประทน (清水寺) (เชงจยย) เขาพระพทธบาท จ.สระบร ม สมณนามวา “เลงท ” (แปลวาสามารถรกษา) ฉายา “โพธแจง”(“สมนตวศทธ” บรสทธทว) หลงจากบรรพชาไดอยศกษากบพระอาจารย ณ ส านกสงฆถ าประทน (เชงจยย) ตอมาไดตดตามพระอาจารยมาอยท ส านกสงฆหมกง สะพานออน ปทมวน กรงเทพฯ

ในป พ.ศ. 2477 ทานเจาคณอาจารยไดจารกไปยงประเทศจนเปนวาระแรก เพอเขารบ การอปสมบท เมอวนท 8 พฤษภาคม พ.ศ.2477 ณ พระอารามลงเชยงย (อกชอหนงวาฮยกอย) ภเขาปอฮวซว มณฑลกงโซว โดยมพระวนยาจารยกวงยวก เปนพระอปชฌาย ซงส านกปฏบตธรรมวนยแหงนเปนส านกปฏบตธรรมทมระเบยบวนยและเครงครดทสดของจน เมออปสมบทแลวทานไดอยศกษาพระปรยตธรรมกบทานพระอาจารยเพมเตมมาอก 2 ป

ในป พ.ศ. 2479 จงไดจารกกลบประเทศไทย เพอเผยแผพระธรรมและประสบการณ ความรทไดรบแกพทธบรษทในประเทศไทย เพอน าหลกธรรมค าสอนไปปฏบต ในปเดยวกนนเอง ไดสรางส านกสงฆหลบฟา บรเวณพนทดานขางส านกสงฆหมกง สะพานออน ปทมวน กรงเทพฯ

เพอเปนอนสรณแดพระอาจารยฮงเลง (立化菩萨) (ลบหวยผสก) ศษยผพทไดปฏบตภาวนา จนดบขนธ ในอรยาบถยน ณ บรเวณ เจดยเซยงฮ อ าเภอเตยเอย ประเทศจน

พ.ศ. 2484 ไดจารกไปยงประเทศจนอกเปนวาระท 2 โดยไดจารกธดงคบ าเพญบารม ไปจนกระทงถง แควนไซคง (ภาษาทเบตเรยกวา “คาม” ทเบตตะวนออก) ทานไดศกษาลทธ มนตรยาน (หนงในนกายมหายาน) กบพระสงฆราชา “วชระนะนาฮทเคยกท” ซงเปนพระมหาเถระ ทมชอเสยงรปหนงของธเบต พ.ศ. 2490 จงไดจารกกลบประเทศไทย

พ.ศ. 2491 ไดจารกแสวงธรรมยงประเทศจนอกเปนวาระท 3 ตามค าอาราธนาของ พระวนยาจารยเมยวยว พระปรมตตาจารยประมขนกายวนย องคท 18 แหงอารามลงเชยงย ภ เขาปอฮ วซว มณฑลกงโซว แตงต ง ใหท านเปน พระปรมตตาจารย ประมขนกายวนย องคท 19

205 ส านกสงฆหลบฟา, สมนตวศทธสาร (พระนคร: ม.ป.ท., 2479), 13-15.

111

พ.ศ. 2493 ทานไดเดนทางกลบประเทศไทยเพอปฏบตศาสนกจในพระพทธศาสนา โดยไมยอทอตออปสรรคทงปวงสมบรณดวยศลาจารวตร ทานมเมตตาตอทกคนไมเลอกชนวรรณะ เปนพระมหาเถระผมเมตตาธรรม เปนผตงอยในกตญญตาธรรม ในสมยททานด ารงต าแหนงเจาคณะใหญจนนกายไดบรณปฏสงขรณวดในคณะสงฆจนนกาย อาท วดเทพพทธาราม,วดทพยวารวหาร, วดจนประชาสโมสร และกอสรางวดโพธเยน, วดโพธแมนคณาราม, วดโพธทตตาราม, วดมงกร บปผาราม206

แตเดมกลบตรทประสงคจะอปสมบทในฝายจนนกายตองเดนทางไปอปสมบทท ประเทศจน เนองจากไมมการผกพทธสมาอโบสถ ตามพระธรรมวนยในประเทศไทย ทานจงรเรมใหม การสรางอโบสถ และไดขอพระราชทานวสงคามสมา และประกอบพธผกพทธสมาวดตาง ๆ รวม 4 วดดวยกนคอ

1) วดโพธเยน ตลาดลกแก อ.ทามะกา จ.กาญจนบร เปนวดจนวดแรกทไดรบพระราชทานวสงคามสมา เมอวนท 3 กมภาพนธ พ.ศ. 2490

2) วดโพธแมนคณาราม ถ.สาธประดษฐ เขตยานนาวา กรงเทพฯ เมอวนท 24 มกราคม พ.ศ. 2504

3) วดเทพพทธาราม อ.เมอง จ.ชลบร เมอวนท 9 กมภาพนธ 2504 4) วดโพธทตตาราม อ.ศรราชา จ.ชลบร เมอวนท 30 ธนวาคม 2518 ทานไดฟนฟประเพณการถวายผากฐนทขาดชวงไปกวา 40 ป นบแตสนสมณสมยของ

พระอาจารยจนวงสสมาธวตร (กวยหงอ) อดตเจาคณะใหญจนนกายรปท 2 พรอมทงไดพฒนา สงฆกรรมขนหลายดานทไดเสอมบาง ละเวนไปบาง ใหเหมาะแกกาลสมยและสภาพแวดลอม นอกจากนยงไดสงเสรมการศกษา อปถมภใหมการแปลพระธรรมค าสอน หลกธรรมฝายมหายาน เพอเผยแผใหพทธศาสนกชนทวไปมความเขาใจในหลกธรรมของพระพทธศาสนาฝายมหายาน มการจดท าพจนานกรมพระพทธศาสนา จน-สนสกฤต-องกฤษ-ไทย,ปทานกรมบาล-จน เพอเปนคมอชวยในในการคนควาศกษา

ในดานการสาธารณกศล ทานไดบรจาคเงนบ ารงโรงพยาบาล บ าเพญกศลสงเคราะห ตาง ๆ อยางสม าเสมอ นอกจากนไดสรางส านกสงฆตาง ๆ ไวอกหลายแหงใหเพยงพอส าหรบพระภกษ สามเณร ทบรรพชาอปสมบทเพมมากขนทกป

ทานเจาคณอาจารยยงไดน าคณะสงฆจนนกายเดนทางไปเผยแพรพระพทธศาสนา ทวทกภมภาคของประเทศไทย ทานไดรบอาราธนาจากศษยานศษย ในประเทศฮองกง ไตหวน

206 วดโพธแมนคณาราม, อนสรณพธพระราชทานบรรจศพ พระมหาคณาจารยจน

ธรรมสมาธวตร (โพธแจงมหาเถระ) (กรงเทพฯ: การศาสนา, 2529), 34-36.

112

สงคโปร ลาวเปนตน ขอใหทานน าคณะธรรมทตเดนทางไปยงประเทศนน ๆ ในหลายโอกาส ท าให พทธศาสนกชนชาวตางชาต ไดบงเกดความเขาใจในพทธธรรมเปนอยางด จงท าใหพทธศาสนกชน ทงในและนอกประเทศรจกพระพทธศาสนา และการเผยแผพระพทธศาสนาของคณะสงฆจนนกาย ดยงขน

ต าแหนงทางการปกครองคณะสงฆ พ.ศ. 2482 เปนเจาส านกสงฆปกครองส านกสงฆหลบฟา สะพานออน เขตปทมวน

กรงเทพมหานคร (ปจจบนไดยายและคนทใหจฬาลงกรณมหาวทยาลยไปแลว) พ.ศ. 2493 สมเดจพระสงฆนายกโปรด แตงตงใหเปนเจาอาวาสวดโพธเยน อ าเภอ

ทามะกา จงหวดกาญจนบร สมเดจพระสงฆราช ทรงมพระบญชาแตงตงใหเปนพระอปชฌาย แหงคณะสงฆจนนกายในประเทศไทย

พ.ศ. 2497 สมเดจพระสงฆนายก มบญชาแตงตงใหเปนเจาอาวาส วดมงกรกมลาวาส รปท 7 สมเดจพระสงฆนายก ไดตราระเบยบการปกครองคณะสงฆขนใหม และโปรดแตงตงใหเปนประธานกรรมการสงฆจนนกายรปแรก

พ.ศ. 2500 ได เปนประธานคณะกรรมการสงฆจนนกาย จดงานอนสรณ 25 พทธศตวรรษ ทวดมงกรกมลาวาส กรงเทพมหานคร

พ.ศ. 2513 สมเดจพระสงฆราช ทรงมพระบญชาแตงตงใหเปนเจาอาวาสวดโพธแมน คณาราม

สมณศกด พ.ศ. 2493 เปนหลวงจนธรรมรสจนศาสน ต าแหนงปลดซายจนนกาย พ.ศ. 2494 เปนหลวงจนคณาณตจนพรต ต าแหนงปลดขวาจนนกาย พ.ศ. 2497 เปนพระอาจารยจนธรรมสมาธวตร ต าแหนงเจาคณะใหญจนนกายรปท 6

พระราชทานพดกลมงาชางฉลลายฝายวปสสนา พ.ศ. 2507 เปนพระคณาจารยจนธรรมสมาธวตร พทธบรษทจนเนตา พระราชทาน

พดแฉกงาชางยอดแหลมฝายวปสสนา พ.ศ. 2510 เปนพระคณาจารยจนธรรมสมาธวตร พทธบรษทจนวเนตา สาธชนธรรม

ประสทธ บรมนรศรานวตร พระราชทานพดแฉกงาชางยอดแหลม ฝายวปสสนา พ.ศ. 2513 เปนพระคณาจารยจนธรรมสมาธวตร พทธบรษทจนพเนต วเทศธรรม

ประสทธ บรมนรศรานวตร ตงคณานกรมได 6 รป คอ พระราชทานพดแฉกงาชางยอดแหลม ฝายวปสสนา

พ.ศ. 2520 เปนพระมหาคณาจารยจนธรรมสมาธวตร พทธบรษทจนพเนต วเทศธรรมประสาท นวกจพลาสประยกต ท านกจนประชาวสฐ ตงคณานกรมได 6 รป พระราชทาน พดแฉกงายอดแหลม ฝายวปสสนา

113

หลงจากเรมด ารงต าแหนงเจาคณะใหญจนนกายแลว ทานกไดบรหารการปกครอง คณะสงฆจนนกาย ตลอดจนศาสนกนานปการ จนมาเมอป พ.ศ.2526 ทานกไดเรมอาพาธลงแกมรณภาพดวยอาการสงบ เมอวนท 25 กนยายน พ.ศ. 2529 รวมสรอายได 85 ป 5 เดอน 11 วน พรรษา 61 สรระสงขารของทานประดษฐาน ณ วหารบรพาจารย วดโพธแมนคณาราม207

2.8 พระมหาคณาจารยจนธรรมสมาธวตร (仁得) (เยนเตก) เจาคณะใหญจนนกายรปท 7 เจาอาวาสวดโพธแมนคณาราม รปท 2 ด ารงต าแหนงเจาคณะใหญจนนกาย พ.ศ. 2530 - ปจจบน

แผนภาพท 8 พระมหาคณาจารยจนธรรมสมาธวตร (เยนเตก) เจาคณะใหญจนนกายรปท 7 เจาอาวาสวดโพธแมนคณาราม รปท 2 ด ารงต าแหนงเจาคณะใหญจนนกาย พ.ศ. 2530 – ปจจบน

ทมา: วดพทธคณ, อนสรณพธตดหวายลกนมตและผกพทธสมา (นครปฐม: ตนน า, 2559), 80.

ทานมนามเดมวาวระ โพธชาญประเสรฐ ฉายา เยนเตก เปนชาวจงหวดกาญจนบร เกดป พ.ศ. 2479 เปนบตรของนายเกยดและนางตวน แซตง เกดเมอ พ.ศ. 2479 ทานไดเขาบรรพชาอปสมบททวดโพธเยน อ าเภอทามะกา จงหวดกาญจนบร เมอวนท 7 พฤษภาคม พ.ศ. 2500 โดยพระมหาคณาจารยจนธรรมสมาธวตร (โพธแจง) เปนพระอปชฌาย หลงอปสมบทไดศกษาปฏบตธรรมกบพระอปชฌาย และชวยเหลอทานสรางวดโพธแมนคณารามจนส าเรจ เมอพระอปชฌาย มรณภาพในป พ.ศ. 2529 ทานไดรบต าแหนงเจาอาวาสสบตอมาจวบจนปจจบน ทานเปนผสถาปนาวดหมนพทธเมตตาคณาราม อ.แมจน จ.เชยงราย และวดพทธคณ อ.สคว จ.นครราชสมา นอกจากน

207 เศรษฐพงษ จงสงวน, ธรรมจรยานสรณพระคณาจารยจนธรรมปญญาจรยาภรณ

(กรงเทพฯ: ดานสทธาการพมพ, 2559), 255-259.

114

ทานยงเปนผรเรมในการท าความรวมมอทางศาสนาสงบรรพชตจนนกายหลายรนไปศกษาตอ ดานพระพทธศาสนามหายาน ณ วทยาลยพทธศกษาฝเหยยน สาธารณรฐจนไทเป (ไตหวน)

ต าแหนงบรหารการปกครอง พ.ศ. 2511 เปนรองเจาอาวาสวดโพธแมนคณาราม พ.ศ. 2512 เปนพระอปชฌาย พ.ศ. 2513 เปนผชวยปลดซายจนนกาย พ.ศ. 2516 เปนกรรมการสงฆจนนกาย พ.ศ. 2521 เปนรองประธานกรรมการสงฆจนนกาย และเลขานการเจาคณะใหญจน

นกาย พ.ศ. 2525 เปนรองเจาคณะใหญจนนกาย พ.ศ. 2529 ปฏบตหนาทแทนเจาคณะใหญจนนกาย พ.ศ. 2529 ปฏบตหนาทแทนเจาอาวาสวดโพธแมนคณาราม พ.ศ. 2530 เปนเจาคณะใหญจนนกาย พ.ศ. 2530 เปนประธานคณะกรรมการสงฆจนนกาย พ.ศ. 2530 เปนเจาอาวาสวดโพธแมนคณาราม พ.ศ. 2540 เปนผรกษาการแทนเจาอาวาสวดหมนพทธเมตตาคณาราม สมณศกด พ.ศ. 2511 เปนหลวงจนวนยธร คณานกรมในพระคณาจารยจนธรรมสมาธวตร

(โพธแจง) พ.ศ. 2513 เปนหลวงจนธรรมรกษจนประจต ผชวยปลดซาย พ.ศ. 2525 เปนพระอาจารยจนธรรมคณาธการ ไพศาลสมณกจ พ.ศ. 2530 เปนพระคณาจารยจนธรรมสมาธวตร พทธบรษทจนเนตา พ.ศ. 2535 เปนพระคณาจารยจนธรรมสมาธวตร พทธบรษทจนวเนตาสาธชนธรรม

ประสทธ บรมนรศรานวตร พ.ศ. 2539 เปนพระคณาจารยจนธรรมสมาธวตร พทธบรษทจนพเนตวเทศธรรม

ประสทธ บรมนรศรานวตร พ.ศ. 2542 เปนพระมหาคณาจารยจนธรรมสมาธวตร พทธบรษทจนพเนตวเทศธรรม

ประสาท นวกจพลาสประยกต ท านกจนประชาวสฐ208

208 วดพทธคณ, อนสรณพธปดทองลกนมต ผกพทธสมา (นครปฐม : ตนน า, 2559),

81-83.

115

3. พระมหาเถระทมบทบาทในการจดการศกษาคณะสงฆจนนกาย นอกจากเจาคณะใหญจนนกายทไดกลาวมาแลว ยงมคณาจารยรปอน ๆ ทมบทบาท

และผลงานทเปนการกระท าคณานประโยชนตอพระศาสนาและการจดการศกษาของคณะสงฆ จนนกายในยคสมยตาง ๆ ดงน

3.1 พระอาจารยตกฮ (达喜) พระอาจารยตกฮ บรรพชา ณ ส านกวดมงกรกมลาวาส โดยมพระอาจารยจนวงสมาธวตร

(กวยหงอ) เปนพระอปชฌาย และศกษาธรรม ณ วดมงกรกมาลาวาส ตอมาไดธดงควตร มาท ฉะเชงเทรา และไดเปนก าลงส าคญในการกอสรางวดจนประชาสโมสร ตอมาไดรบแตตงใหเปน เจาอาวาสวดจนประชาสโมสร ไดเคยแสดงธรรมแกประชาชนชาวจน ณ ส านกสงฆเตกฮวยตง จงหวดเพชรบร เปนประจ า กอนมาเปนเจาอาวาสวดจนประชาสโมสร ไดท าการบรรพชาอปสมบทศษย จ านวนกวา 30 รป ซงตอมาไดเปนพระอาจารยจนทมชอหลายรปดวยกน ตอมาทานไดจารกแสดงธรรมมาถงจงหวดชลบร และไดสรางวดเทพพทธาราม ชาวจนเรยกวา วดเซยนฮกย เนองจากทานเคยถอลทธเตามากอน เพอมาบวชในพทธศาสนาแลวจงใหชอวดดงกลาวเพอเปนอนสรณ กอนดบขนธทานไดเขาฌานสมาบตดบขนธ ปจจบนสรระธาตประดษฐาน ณ วหารบรพาจารย วดเทพพทธาราม209

3.2 พระอาจารยเซยงก (常机)

พระอาจารยเซยงก ทานออกบวชในส านกพระอาจารยตกฮ วดจนประชาสโมสร และมฐานะเปนพระอาจารยปของพระมหาคณาจารยจนธรรมสมาธวตร (โพธแจง) จงถอวาทานเปน บรพาจารยรปในสายอาจารยวงศของคณะสงฆจนนกาย ดงปรากฏนามของทานในบทสวดสรรเสรญ

พระอรยะเจา (祝圣仪) อนเปนบทนมสการสดดพระคณของบรพาจารยทวดในคณะสงฆจนนกาย สวดสรรเสรญในวนพระจน พระอาจารยเซยงก เมอออกบวชแลวมความปรารถนาแสวงหาโมกขธรรม ตามปฏปทาของนกาย โดยตงใจสมาทานธดงควตร เดนทางไป ณ เขาพระพทธบาท สระบร เพอปฏบตธรรมณ บรเวณถ าประทน ดวยสปฏปนโนคณท าใหทานเปนทเจรญศรทธาแกพทธบรษท

จงมผศรทธารวมกนสรางวดใหเปนทบ าเพญสมณธรรม โดยตงชอวา “วดเชงจยย” (清水寺) แปลเปนภาษาไทยวา “วดน าใส”ณ สถานทนถอวาเปนตนก าเนดของส านกปฏบตตามวถนกายเซนของคณะสงฆจนนกาย ซงพระมหาคณาจารยจนธรรมสามธวตร (โพธแจง) กเคยปฏบตบ าเพญภาวนา

209 วดเทพพทธาราม, อนสรณสมโภชอโบสถรตนเจดย (ชลบร: ม.ป.ท., 2519), 24-25.

116

ทน210 ส าหรบชอวดมทมาเลาสบกนเปนต านานวา ในอดตบรเวณถ าประทนนแห งแลงทรกนดาน เมอพระอาจารยเซยงก มาบ าเพญสมณธรรมทนระยะนง ปรากฏมตาน าพดขนมาจนกลายเปนบอน าในบรเวณถ าประทน ชาวบานเชอกนวาคงเปนเพราะการปฏบตดปฏบตชอบ ของทานพระอาจารยเซยงก จงปรากฏบอน าเพอบรรเทาทกขแกสาธชน เชอกนวาเปนน าศกดสทธดวยอ านาจพระพทธคณ วดเชงจยย ปจจบนแปรสภาพเปนสถานสงเคาระหคนชราถ าประทน แตยงคงปรากฏศาสนสถาน ถอวาเปนเสนทางแสวงบญและสถานทส าคญทางประวตศาสตรคณะสงฆจนนกาย211

3.3 พระอาจารยฮงเลง (宏灵) พระอาจารยฮงเลง เดมชอฮงเลง แซเตย เปนชาวจงหวดเยยวเพง มณฑลกวางตง

เมอเดนทางมาประเทศไทยไดบวชทวดเชงจยย สมาทานธดงควตรตลอดเวลากวา 10 ป แลวกลบไปสกการะปชนยสถานทมาตภม ในระหวางการเดนทางไดแวะสกการะพระเจดยเซยงฮ ตงอยบนยอดเขากซว ทต าบลฮบซว อ าเภอเตยเอย มณฑลกวางตง ขณะททานไดสกการะพระเจดยอยนน ไดเขาสมาธเกดปตตวลอยขนไปอยบนเจดย ทามกลางสายตาของประชาชนเปนจ านวนมาก ทานไดท าการสวดมนตสรรเสรญคณพระพทธคณ และทกษณาวตรพระธาตบนเจดยแลว กกระโจน ลงมาจากยอดพระเจดย รางของทานเมอเหยยบถงพนดนบรเวณพนดนททานไดเหยยบลงไปนนกลายเปนวงกลมมเมดทรายสทองขนมา และทานยนแนนงไมเอนเอยง หนหนาไปทางทศตะวนตก ถงแกกาลดบขนธ สรระของทานตงมนอยเชนนน 7 วน 7 คน ประชาชนจงถวายนามทานวา “ลบหวยผสก” ซงหมายถงพระโพธสตวผส าเรจธรรมในทายน ปจจบนสรระธาตของทานไมเนาเปอย และยงคงประดษฐานอย ณ เจดยเซยงฮ มลฑลกวางตง212

3.4 พระอาจารยจนธรรมคณาธการ ไพศาลสมณกจ (仁照) (เยนเจยว) พระอาจารยจนธรรมคณาธการ ไพศาลสมณกจ อดตรองเจาคณะใหญจนนกาย อดต

เจาอาวาสวดมงกรกมลาวาส รปท 8 พ.ศ. 2513 – 2523 ทานมนามเดมวา กตตภณฑ นามสกล เซยนพานช เกด เมอ พ.ศ. 2475 ณ อ. สามพราน จ. นครปฐม เกดในสกลแซตง ภมล าเนาเดมเมองแตจว มณฑลกวางตง บดา นายเอยว แซตง มารดา นางเชง แซไหล ไดบรรพชาอปสมบท พ.ศ. 2495

210 พระคณาจารยจนธรรมปญญาจรยาภรณ (เยนเชยว), 上报四重恩 แทนคณ

(กรงเทพฯ: ดานสทธาการพมพ, 2555), 45. 211 สถานสงเคราะหคนชราถ าประทน, ต านานเขาพทธพระบาทและถ าประทน

(สระบร: ม.ป.ท., 2504), 16. 212 ส านกสงฆหลบฟา, สมนตศทธสาร (พระนคร: ม.ป.ท., 2500), 14.

117

ณ วดโพธเยน อ าเภอ ทามะกา จงหวดกาญจนบร โดยมพระคณาจารยจนธรรมสมาธวตรฯ (โพธแจง) เปนพระอปชฌาย ทานเปนผมสตปญญาและไหวพรบปฏภาณ สขมเยอกเยนและอดทน เปนคนเฉลยวฉลาดในการเจรจา รหลกปรชญา เปยมไปดวยคณธรรมอนประเสรฐ ซอสตยภกดตอ ผอปการคณเสมอ เสยสละประโยชนเพอสวนรวม มจตใจหนกแนนเชอมนในตนเอง สามารถปกครอง คนไดเรยบรอย เคารพครบาอาจารยและยกยองศษยรวมส านก จตใจกวางขวาง ไมเคยยอทอตอ ความยากล าบาก213 ตลอดการครองเพศบรรพชต ทานไดรบพระราชทานสมณศกดและปฏบตหนาทส าคญดงน

พ.ศ. 2499 เปนผชวยเจาอาวาสวดมงกรกมลาวาส พ.ศ. 2505 เปนหลวงจนธรรมรกษจนประจต ผชวยปลดซายจนนกาย พ.ศ. 2510 บรณปฏสงขรณวดมงกรกมลาวาสครงใหญ พ.ศ. 2511 เปนพระอาจารยจนธรรมคณาธการ รองเจ าคณะใหญจนนกาย

เปนรองเจาอาวาสวดมงกรกมลาวาสและวดโพธแมนคณาราม พ.ศ. 2512 เปนรองประธานกรรมการสงฆจนนกาย และเลขาธการคณะกรรมการ

เปนพระอปชฌายจนนกาย พ.ศ. 2513 เปนพระอาจารยจนธรรมคณาธการ ไพศาลสมณกจเปนเจาอาวาส

วดมงกรกมลาวาส พ.ศ. 2516 ทานไดรบบญชาจากทานเจาคณะใหญจนนกาย ใหปรบปรงประตทางเขาวด

และลานกวางดานหนาวดทมสภาพไมเรยบรอยเนองจากภายหลงมการสรางรานคาไมเปนระเบยบ และดแลควบคมการกอสรางตกพพธภณฑวตถธรรม 9 ชน เพออทศถวายเปนพระราชกศลแด พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว รชกาลท 5 ใชระยะเวลากอสราง 2 ป 4 เดอน ภายหลง สมณสมยของพระคณาจารยจนธรรมปญญาจรยาภรณ (เยนเชยว) เจาอาวาสล าดบท 9 ไดพฒนาปรบปรงอาคารนมาเปนโรงเรยนพระปรยตธรรม แผนกสามญศกษา แหงแรกของคณะสงฆจนนกาย

พ.ศ. 2523 เนองจากแตเดม ทานตงใจเพยงบรรพชาอปสมบท เพอศกษาพระธรรมเพยงระยะสน แตเมอไดรบความเมตตาและความไววางใจจากพระอปชฌาย ทานจงปฏบตศาสนกจ ตาง ๆ ตามพระอปชฌายมอบหมายเพอสนองพระคณ ดงนนเมอไดปฏบตศาสนกจดานตาง ๆ ครบถวนแลวจงไดลาสกขาบทกลบสเพศฆราวาสตามเจตนารมณเดม214

213 คณะศษยานศษยวดมงกรกมลาวาส, โพธแจงมหาเถรานสรณ ฉลองสมโภชตก

พพธภณฑวตถธรรม 多宝佛法藏楼 วดมงกรกมลาวาส (กรงเทพฯ: การศาสนา, 2516), 17. 214 เศรษฐพงษ จงสงวน, ธรรมจรยานสรณพระคณาจารยจนธรรมปญญาจรยาภรณ

(กรงเทพฯ : ดานสทธาการพมพ, 2559), 261-262.

118

3.5 พระคณาจารยจนธรรมปญญาจรยาภรณ (仁晁) (เยนเชยว) พระคณาจารยจนธรรมปญญาจรยาภรณ อดตรองเจาคณะใหญจนนกาย เจาอาวาส

วดมงกรกมลาวาส (เลงเนยย) รปท 9 รกษาการเจาอาวาสวดบรมราชากาญจนาภเษกอนสรณ (ปฐมบรพาจารยผสถาปนาวด)

แผนภาพท 9 พระคณาจารยจนธรรมปญญาจรยาภรณ (เยนเชยว) อดตรองเจาคณะใหญจนนกาย เจาอาวาสวดมงกรกมลาวาส (เลงเนยย) รปท 9 รกษาการเจาอาวาสวดบรมราชากาญจนาภเษกอนสรณ (ปฐมบรพาจารยผสถาปนาวด)

ทมา: เศรษฐพงษ จงสงวน, ธรรมจรยานสรณพระคณาจารยจนธรรมปญญาจรยาภรณ (กรงเทพฯ: ดานสทธาการพมพ, 2559).

ทานมนามเดมวา สทธธรรม นามสกล โพธวสทธธรรม เกดป พ.ศ. 2483 ในตระกล แซเจยม บดาชอนายหยนฮะ แซเจยม มารดาชอนางซวเกยว แซล มชาตภมบรรพชนจากอ าเภอโผวเลง มณฑลกวางตง ประเทศจน ในสมยด ารงเพศฆราวาสอาศยอยในเขตสาทร กรงเทพมหานคร

ทานส าเรจการศกษาระดบชนมธยมศกษา จากโรงเรยนสหคณศกษา 黄魂中学 หลงจากส าเรจ การศกษาแลวไดมโอกาสตดตามมารดามาถวายสกการะและฟงเทศนากบพระมหาคณาจารยจนธรรม

สมาธวตร (โพธแจง) ณ ส านกสงฆหลบฟา พระนคร 立化精舍 จงเกดจตเลอมใสถวายตว เปนศษยและขอบรรพชาในป 2502 และอปสมบทในป พ.ศ. 2503 ณ วดโพธเยน อ าเภอทามะกา จงหวดกาญจนบร โดยมพระมหาคณาจารยจนธรรมสมาธวตร (โพธแจง) เปนพระอปชฌาย, หลวงจน คณาณตจนพรต (เยนบญ) เปนพระกรรมวาจาจารย , หลวงจนธรรมรสจนศาสน (ซวแจ )

119

เปนพระอนสาวนาจารย215 หลงจากบรรพชาอปสมบทไดศกษาพระปรยตธรรม พระไตรปฎก อภปรชญาพระพทธศาสนา และศาสนพธ จากพระมหาคณาจารยจนธรรมสมาธวตร (โพธแจง) พระอปชฌาย, พระอาจารยเยนเจยง, อาจารยเสถยร โพธนนทะ และอาจารยเลยง เสถยรสต ณ ส านกสงฆหลบฟา เมอพนนสสยแลว ไดรบบญชาจากพระมหาคณาจารยจนธรรมสมาธวตร (โพธแจง) ใหไปจ าพรรษา ณ วดโพธแมนคณาราม เพอปฏบตหนาทฝายปกครองและฝายอบรมสอน พระปรยตธรรม-ศาสนพธ ณ ส านกแหงน โดยปฏบตหนาทเปนพระอาจารยเปนระยะเวลา 15 ป216 หลงจากนนในป พ.ศ. 2517 ไดรบบญชาใหไปด ารงต าแหนงรกษาการแทนเจาอาวาส วดบ าเพญ จนพรต เพอมาควบคมการบรณปฏสงขรณ ตอมาในป พ.ศ. 2519 ไดรบบญชาใหไปด ารงต าแหนงรกษาการแทนเจาอาวาส วดโพธทตตาราม อ.ศรราขา จ.ชลบร ตอมาในป พ.ศ. 2523 ไดรบบญชาใหด ารงต าแหนงเจาอาวาส วดมงกรกมลาวาส ทานเปนผมปญญาเฉยบแหลม จตใจโอบออมอาร เมตตากรณา เจรจาไพเราะ มความเพยรพยายาม กลาหาญอดทน ยดมนกตญญกตเวทตา มความสามารถในการปกครองและบรหารกจการคณะสงฆ อกทงยงเปนผรเรมด าเนนการบรหาร จดการศกษาของคณะสงฆจนนกายในยคปจจบน เชน กอตงมลนธวดมงกรกมลาวาส เพอการศกษาเยาวชนและสงคมสงเคราะห, กอตงโรงเรยนมงกรกมลาวาสวทยาลย ซงเปนโรงเรยนพระปรยตธรรม แผนกสามญศกษา แหงแรกของคณะสงฆจนนกาย, เปนผรเรมการท าความรวมมอทางวชาการ ระหวางมหาวทยาลยราชภฏสวนสนนทา เพอขยายโอกาสทางการศกษาในระดบอดมศกษาแก บรรพชตจนนกาย, และเปนผรเรมด าเนนโครงการสรางสถาบนอดมศกษาของคณะสงฆจนนกาย217

ต าแหนงบรหารการปกครอง พ.ศ. 2511 เปนผชวยเจาอาวาสวดโพธแมนคณาราม พ.ศ. 2512 เปนกรรมการสงฆจนนกาย พ.ศ. 2516 เปนกรรมการสงฆจนนกาย พ.ศ. 2517 เปนรกษาการเจาอาวาสวดบ าเพญจนพรต และวดโพธทอง

215 หลวงจนธรรมนนทจนประพทธ (เยนเชยว), จรยาวตรคณะสงฆจนนกาย (กรงเทพฯ:

ม.ป.ท., 2518), 5. 216 วดมงกรกมลาวาส, อนสรณ ในโอกาสท พระบาทสมเดจพระเจาอย และสมเดจ

พระนางเจาฯ พระบรมราชนนาถ เสดจพระราชด าเนนถวายผาพระกฐน ณ วดมงกรกมลาวาส (กรงเทพฯ: มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2535), 7-9.

217 มหาวทยาลยราชภฏสวนสนนทา, สจบตรพธถวายปรญญาดษฎกตตมศกด สาขาจรยศาสตร พระคณาจารยจนธรรมปญญาจรยาภรณ (เยนเชยว) (กรงเทพฯ: มหาวทยาลยราชภฏสวนสนนทา, 2557), 9.

120

พ.ศ. 2518 สมเดจพระอรยวงศาคตญาณ สมเดจพระสงฆราช สกลมหาสงฆปรณายก (วาสน วาสโน) ทรงมพระบญชาแตงตงใหเปน พระอปชฌายจนนกายเปนรองปลดซายจนนกาย

พ.ศ. 2519 เปนรกษาการเจาอาวาสวดโพธทตตาราม พ.ศ. 2520 เปนรองเจาอาวาสวดมงกรกมลาวาส พ.ศ. 2521 เปนคณะกรรมการด าเนนงานฝายบรรพชตในโอกาสทพระบาทสมเดจ

พระเจาอยหว เสดจพระราชด าเนนทรงเปนประธานเปด ตกพพธภณฑวตถธรรม วดมงกรกมลาวาส พ.ศ. 2523 เปนเจาอาวาสวดมงกรกมลาวาส พ.ศ. 2525 เปนผชวยเจาคณะใหญจนนกาย พ.ศ. 2530 เปนรองเจาคณะใหญจนนกาย เปนรองประธานและเลขานการ

คณะกรรมการสงฆจนนกาย พ.ศ. 2539 เปนประธานด าเนนงานกอสรางวดเฉลมพระเกยรต ในโอกาสท

พระบาทสมเดจพระเจาอยหว ทรงครองสรราชสมบตครบ 50 ป คอ“วดบรมราชากาญจนาภเษก อนสรณ คณะสงฆจนนกายรงสรรค”

พ.ศ. 2542 เปนรกษาการเจาอาวาสวดบรมราชากาญจนาภเษกอนสรณ (บรพาจารย ผสถาปนาวด)

สมณศกด พ.ศ. 2511 เปนหลวงจนปลด คณานกรมอดตเจาคณะใหญจนนกาย พระมหาคณาจารย

จนธรรมสมาธวตร (โพธแจง) พ.ศ. 2513 เปนหลวงจนปลด คณานกรมอดตเจาคณะใหญจนนกาย พระมหาคณาจารย

จนธรรมสมาธวตร (โพธแจง) พ.ศ. 2518 เปนหลวงจนธรรมนนทจนประพทธ พ.ศ. 2525 เปนพระอาจารยจนวนยานกร พ.ศ. 2530 เปนพระอาจารยจนธรรมคณาธการ ไพศาลสมณกจ พ.ศ. 2535 เปนพระคณาจารยจนธรรมวรยาจารย ไพศาลสมณกจ พ.ศ. 2539 เปนพระคณาจารยจนธรรมวรยาจารย ไพศาลสมณกจ ประสทธสรมงคล

คณาภวฒน พ.ศ. 2542 เปนพระคณาจารยจนธรรมปญญาจรยาภรณ ไพศาลสนทรสมณกจ

สรมงคลประสทธคณาภวฒน พทธบรษทจนวเนตา รางวลเกยรตคณตาง ๆ พ.ศ. 2526 มลนธอนเคราะหคนพการ ในพระราชปถมภ ของสมเดจพระศรนครน

ทราบรมราชชนน ถวายโลเกยรตคณในการบรจาคสมทบทน

121

พ.ศ. 2533 พระเทพสารสธ เจาคณะจงหวดสราษฎรธาน ถวายโลเกยรตคณในการสมทบทนสรางวหารพระโพธสตวกวนอม ส านกปฏบตธรรมปาแสงธรรม นายบรรหาร ศลปอาชา รฐมนตรวาการกระทรวงมหาดไทย ถวายโลเกยรตคณในการบรจาควทยสอสารและทนการศกษา ในกลมโรงเรยนอ าเภอสองพนอง จงหวดสพรรณบร

พ.ศ. 2535 มลนธสมเดจพระเทพรตนราชสดา ถวายโลเกยรตคณในการสนบสนนกจการของมลนธ

พ.ศ. 2537 ส านกงานการประถมศกษาจงหวดสพรรณบรถวายโลเกยรตคณ ในการสนบสนนกจกรรมทางการศกษา ไดรบพระราชทานเสาเสมาธรรมจกรเกยรตคณ ผท าคณประโยชน ตอพระพทธศาสนา ประเภทสงเสรมกจการคณะสงฆ

พ.ศ. 2538 มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย ถวายปรญญาพทธศาสตรมหาบณฑต กตตมศกด สาขาสงคมศาสตร ส านกงานการประถมศกษา อ าเภอด าเนนสะดวก ถวายโลเกยรตคณ ในการมอบทนการศกษา

พ.ศ. 2539 ส านกงานการประถมศกษาจงหวดกาญจนบร ถวายโลเกยรตคณในการ สมทบทนซอทดนใหกบโรงเรยนบานเขาปน

พ.ศ. 2548 กองบญชาการต ารวจนครบาลถวายโลเกยรตคณ ในการใหการสนบสนนโครงการพนทปลอดภย

พ.ศ. 2555 คณะกรรมาธการศาสนา ศลปะและวฒนธรรม สภาผแทนราษฎร ถวายโล เกยรตคณ ในฐานะพระเถระผมพทธคณปการตอพระพทธศาสนาระดบกาญจนเกยรตคณ และในปเดยวกนน มหาวทยาลยราชภฏสวนสนนทา ไดถวายปรญญาปรชญาดษฎกตตมศกด สาขาวชาปรชญาและจรยศาสตร

พ.ศ. 2558 องคการยวพทธศาสนกสมพนธแหงโลกถวายโลเกยรตคณ218 4. การบรหารปกครองคณะสงฆจนนกาย

การปกครองคณะสงฆจนนกายในปจจบนเปนไปตามพระราชบญญตการปกครองคณะสงฆ พ.ศ. 2505 โดยมกฎกระทรวงออกตามความในพระราชบญญตนคอ กฎกระทรวงฉบบท 3 พ.ศ. 2520 และฉบบแกไขเพมเตม ฉบบท 4 พ.ศ. 2536 ออกตามความในพระราชบญญตคณะสงฆ พ.ศ. 2505 วาดวยการปกครองคณะสงฆอน (หมายถงคณะสงฆจนนกาย และคณะสงฆอนมนกาย)219

218 เศรษฐพงษ จงสงวน, ธรรมจรยานสรณพระคณาจารยจนธรรมปญญาจรยาภรณ

(กรงเทพฯ: ดานสทธาการพมพ, 2559), 162-175. 219 กระทรวงศกษาธการ, กฎกระทรวงฉบบท 3 พ.ศ. 2520 และฉบบแกไขเพมเตม

ฉบบท 4 พ.ศ. 2536 ออกตามความในพระราชบญญตการปกครองคณะสงฆ พ.ศ. 2505 ขอ 1-6.

122

คณะสงฆจนนกายไดรบพระมหากรณาธคณ จากพระมหากษตรยไทย และการรบรองสถานภาพถกตองตามกฎหมาย ท าใหกจการทางพระศาสนาสามารถด าเนนไปไดอยางราบรน การบรหาร ปกครองคณะสงฆจนนกายนนเรมนบตงแตไดรบพระกรณาโปรดพระราชทานสมณศกดเจาคณะใหญ จนนกาย ในรชสมยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว เพอใหสามารถบรหารปกครอง พระสงฆจนในสงฆมณฑลใหเปนระเบยบ ด ารงรกษาไวซงพระธรรมวนย จารตประเพณ แตกระนนก ยงไมเปนรปแบบองคการใหญมากนก ดวยเหตวาในสมยนนจ านวนวดและพระสงฆจนในการปกครองยงนอยอย ตอมาเมอพระสงฆจนมจ านวนมากขน เจาคณะใหญจนนกายจงได กราบทลสมเดจ พระสงฆนายก เพอพจารณาแตงตงกรรมการสงฆจนนกาย โดยเมอป พ.ศ. 2497 สมเดจพระวนรต (ปลด กตตโสภณเถระ) วดเบญจมบพตรดสตวนาราม ผเปนพระสงฆนายก จงไดมพระบญชาแตงตง พระเถระฝายจนนกาย ขนเปนคณะกรรมการสงฆจนนกาย เพออ านวยการปกครองดแลวด และ ส านกสงฆจนตาง ๆ ใหเปนไปตามระเบยบ ซงในคณะกรรมการสงฆจนนกายชดแรกในครงนน มพระอาจารยจนธรรมสมาธวตร (โพธแจง) เปนประธาน ลกษณะเชนนเพอใหสอดคลองกบ การบรหารปกครองของคณะสงฆไทย ซงคลายคลงกบ “มหาเถรสมาคม” ซงการปกครองของ คณะสงฆจนนกาย และคณะสงฆอนมนกาย จะขนตรงตอสมเดจพระสงฆราช 220 ซงการบรหาร ปกครองคณะสงฆจนนกาย แสดงดงแผนภมท 3 และ 4

220 วดพทธคณ, อนสรณพธปดทองลกนมต ผกพทธสมา (นครปฐม: ตนน า, 2559), 104.

123

แผนภมท 3 ระเบยบการปกครองคณะสงฆจนนกาย แสดงคณะกรรมการสงฆจนนกาย ทมา: กฎกระทรวงฉบบท 3 (พ.ศ. 2520) และกฎกระทรวงฉบบท 4 (พ.ศ. 2536) ออกตามความ ในพระราชบญญตคณะสงฆ พ.ศ. 2505.

สมเดจพระสงฆราช

ส านกงานพระพทธศาสนาแหงชาต

เจาคณะใหญจนนกาย

ประธานกรรมการ

รองประธานกรรมการ

คณะกรรมการ

วดและส านกสงฆจนนกาย

เจาอาวาส

รองเจาอาวาส

ผชวยเจาอาวาส

มหาเถรสมาคม

124

แผนภมท 4 ระเบยบการปกครองคณะสงฆจนนกาย แสดงต าแหนงทางการปกครองสงฆจนนกาย ทมา : กฎกระทรวงฉบบท 3 (พ.ศ. 2520) และกฎกระทรวงฉบบท 4 (พ.ศ. 2536) ออกตามความ ในพระราชบญญตคณะสงฆ พ.ศ. 2505. 5. ประวตวดและส านกสงฆสงกดคณะสงฆจนนกาย

5.1 วดโพธแมนคณาราม 普门报恩寺 (โผว มง ปอ อง ย) ทตง 323 ถนนสาธประดษฐ 19 แขวงชองนนทร เขตยานนาวา กรงเทพมหานคร วดโพธแมนคณาราม เรยกชอภาษาจนแตจววา “โผว มง ปอ อง ย” สถาปนาขนเมอ

ปพ.ศ. 2502 โดยมพระมหาคณาจารยจนธรรมสมาธวตร (โพธแจงมหาเถระ) อดตเจาคณะใหญจน

เจาคณะใหญจนนกาย

รองเจาคณะใหญจนนกาย

ผชวยเจาคณะใหญฝายขวาจนนกาย

ปลดขวาจนนกาย

รองปลดขวาจนนกาย

ผชวยปลดขวาจนนกาย

ผชวยเจาคณะใหญฝายซายจนนกาย

ปลดซายจนนกาย

รองปลดซายจนนกาย

ผชวยปลดซายจนนกาย

125

นกาย รปท 6 ไดประกอบพธวางศลาฤกษ เมอวนท 5 ธนวาคม พ.ศ. 2503 มเนอท 12 ไรเศษ ใชทนทรพยในการกอสรางประมาณ 30 ลานบาท ไดรบพระราชทานวสงคามสมา เมอวนท 24 มกราคม พ.ศ. 2513 ตอมาในป พ.ศ. 2514 พระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดช เสดจพระราชด าเนนทรงประกอบพธยกยอดฉตรเจดยอโบสถ และพระราชทานพระปรมาภไธยยอ “ภปร” ประดษฐานหนาบนอโบสถ ในการนทรงพระกรณาโปรดพระราชทานนามพระประธาน ประจ าอโบสถวา “พระพทธวชรโพธคณ”221 วดจนมสถาปตยกรรมแบบโบราณทสบตอกนมา รวมสองพนป วดจนในไทยทสรางขนตงแตอดตจนถงปจจบนยดหลกรปแบบโบราณจนมาโดยตลอด

กลาวคอ มผงของอาคารโบราณทเรยกวา “ซอ เหอ เยวยน” 四合院 หรอทชาวจนแตจวเรยกวา “ซ ฮะ อ” ซงหมายถงผงทมอาคาร 4 หลง ประกอบกน เมอเปนวดจนสวนทโลงกวางน สรางเปน อาคารกลางของวด หรอทเรยกวาอาคารหลก สวนอาคารโดยรอบของอาคารกลางนน จะมสวน ซ งสามารถเดนตอกน ได ส าหรบท มพ นท ไม มาก อาจสร างตามแบบผ งบ านท เ ร ยกว า

“ซาน เหอ เยวยน” 三合院 หรอ “ซา ฮะ อ” หมายถงอาคาร 3 หลงประกอบกน วดจนและบานจนในสมยโบราณมผงอาคาร 4 หลง หรอ 3 หลง เหมอนกน ตางกนทสวประดบตกแตงตาง ๆ 222 ส าหรบสถาปตยกรรมวดโพธแมนคณารามเปนการสรางตามผงอาคารจนโบราณ “ซอ เหอ เยวยน” มหมอาคารส าคญไดแก อโบสถ วหารจตโลกบาล วหารพระโพธสตว วหารบรพาจารย และเสนาสนะสงฆทจดวางอยางเปนระเบยบ รงสรรคดวยพทธศลป ไทย จน และทเบต ประยกต

ล าดบเจาอาวาสวดโพธแมนคณาราม 1) พระมหาคณาจารยจนธรรมสมาธวตร (โพธแจง) พ.ศ. 2513 - 2529 2) พระมหาคณาจารยจนธรรมสมาธวตร (เยนเตก) พ.ศ. 2530 – ปจจบน

5.2 วดมงกรกมลาวาส 龙莲寺 (เลง เนย ย) ทตง 423 ถนนเจรญกรง เขตปอมปราบศตรพาย กรงเทพมหานคร วดมงกรกมลาวาส มชอภาษาจนแตจววา “เลง เนย ย” ตงอยรมถนนเจรญกรง อนเปน

ชยภมส าคญทางเศรษฐกจและวถชวตของชาวจนในพระนครนบแตอดตสบมา ดวยพระมหากรณาธคณ ในพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ทรงมพระราชศรทธาในพระพทธศาสนามหายานและ

221 วดโพธแมนคณาราม, สจบตร โอกาสทพระบาทสมเดจพระเจาอยหว เสดจฯ

ทรงประกอบพธประดษฐานฉตรเจดยบนยอดอโบสถ วดโพธแมนคณาราม (ม.ป.ท., 2514). 222 พรพรรณ จนทโรนานนท, สารานกรมไทยส าหรบเยาวชน โดยพระราชประสงค

ในพระบาทสมเดจพระเจาอยหว ฉบบเสรมการเรยนร เลมท 19 วดจน (กรงเทพฯ: ส านกงาน กลางหอรษฎากรพพฒน ในพระบรมมหาราชวง, 2556), 155.

126

ทรงทราบถงศลาจารวตรสมณคณของพระอาจารยสกเหง กอปรกบมบรรพชตและชาวจนเขามา พงพระบรมโพธสมภารเปนอนมาก ดงนน ในป พ.ศ. 2414 (ตรงกบรชสมยจกรพรรดถงจอ แหงราชวงศชง) จงทรงพระกรณาโปรดพระราชทานทดน เนอท 4 ไร 18 ตารางวา ส าหรบสราง สงฆารามจนแหงแรกในรชสมยของพระองค ใหสถตสถาพรเปนทยดเหนยวทางจตใจชาวจนทงหลาย ทงนทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ให พระยาโชฎกราชเศรษฐ (เถยน) เจากรมทาซาย เปนแมกอง ผควบคม ไดรบความรวมมอรวมใจจากพทธศาสนกชนชาวจน ใชระยะเวลาในการกอสรางประมาณ 8 ป จงแลวเสรจ นบเปนสงฆารามส าคญของคณะสงฆจนนกายในชวงตนการสถาปนา ภายหลง ทรงพระกรณาโปรดพระราชทานนามวดวา “วดมงกรกมลาวาส”223

ในป พ.ศ. 2521 พระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดช เสดจพระราชด าเนน ทรงเปดอาคารพพธภณฑวตถธรรม วดมงกรกมลาวาส ในการน สมเดจพระเจาลกเธอ เจาฟาสรนธร เทพรตนสดา กตวฒนาดลโสภาคย และสมเดจพระเจาลกเธอ เจาฟาจฬาภรณวลยลกษณ อครราชกมาร โดยเสดจฯ ดวย

ในป พ.ศ. 2535 พระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดช และสมเดจ พระนางเจาฯ พระบรมราชนนาถ เสดจพระราชด าเนนถวายผาพระกฐน นบไดวาเปนการเสดจ พระราชด าเนนถวายผาพระกฐนครงแรกในประวตศาสตรคณะสงฆจนนกาย224

ล าดบเจาอาวาสวดมงกรกมลาวาส 1) พระอาจารยจนวงสสมาธวตร (สกเหง) พ.ศ. 2414 - 2430 2) พระอาจารยจนวงสสมาธวตร (กวยหงอ) พ.ศ. 2431 - 2463 3) พระอาจารยจนวงสสมาธวตร (โลวเขง) พ.ศ. 2463 - 2475 4) พระอาจารยฮวบจง (ฟกยง) พ.ศ. 2475 - 2483 5) พระอาจารยจนวงสสมาธวตร (ยงปง) 2486 - 2491 6) พระอาจารยจนวงสสมาธวตร (เซยงหง) พ.ศ. 2491 - 2497 7) พระมหาคณาจารยจนธรรมสมาธวตร (โพธแจง) พ.ศ. 2497 - 2513 8) พระอาจารยจนธรรมคณาธการ (เยนเจยว) พ.ศ. 2513 - 2523 9) พระคณาจารยจนธรรมปญญาจรยาภรณ (เยนเชยว) พ.ศ. 2523 - 2558 10) หลวงจนธรรมรตจนประจกษ (เยนง) พ.ศ. 2559 – ปจจบน (รกษาการ)

223 สภางค จนทวานช และคณะ , ส าเพง ประวตศาสตรชมชนจนในกรงเทพฯ

(กรงเทพฯ: ศนยจนศกษา สถาบนเอเชยศกษา จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2549), 406. 224 พระคณาจารย จ น ธรรมปญญาจร ย าภรณ ( เ ย น เช ย ว ) , อน ส รณ สม โภช

วดมงกรกมลาวาส สถาปนาครบ 130 ป (กรงเทพฯ: ดานสทธาการพมพ, 2545), 29-31.

127

5.3 วดโพธเยน 普仁寺 (โผว หยง ย) ทตง เลขท 33 ตลาดลกแก ต าบลดอนขมน อ าเภอทามะกา จงหวดกาญจนบร วดโพธเยน มชอภาษาจนแตจววา “โผว หยง ย” เดมเปนทตงของโรงเจฮกสวตว

ซงชาวจนในยานตลาดลกแกใชเปนสถานทประกอบศาสนกจทางพระพทธศาสนามหายาน โดยไดนมนตพระอาจารยทงกง มาจ าพรรษา ณ โรงเจน เพอเปนผน าประกอบศาสนกจ ตอมาหลงการมรณภาพของพระอาจารยทงกง กลมชาวจนจงถวายโรงเจนในความปกครองดแลของพระอาจารยโพธแจงมหาเถระ ทานจงน าศษยานศษยกอสรางเปนวด ในป พ.ศ.2490 และไดรบพระราชทานวสงคามสมาเมอวนท 3 กมภาพนธ พ.ศ. 2493 นบเปนสงฆารามจนนกายแหงแรกในประเทศไทยทไดรบพระราชทานวสงคามสมา สามารถประกอบสงฆกรรมอปสมบทกลบตรเปนพระภกษจนนกายได โดยไมตองเดนทางไปอปสมบททประเทศจนดงเชนกาลกอน ตอมาในป พ.ศ. 2493 พระอาจารย โพธแจงไดรบพระราชทานสมณศกด เปนหลวงจนธรรมรสจนศาสน ต าแหนงปลดซายจนนกาย สมเดจพระสงฆราชจงทรงมพระบญชาแตงตงใหเปนเจาอาวาสรปแรก พรอมกบทรงแตงตงใหเปนพระอปชฌายจนนกายรปแรกดวย225

ในป พ.ศ. 2495 หลวงจนคณาณตจนพรต (โพธแจง) ไดด าเนนการกอสรางพระเจดย ทรงทเบต พรอมหมพระเจดยบรวาร รวม 5 องค ตามคตของนกายวชระยานทสบมาแตสมยราชวงศหยวน เพอนอมถวายเปนพทธบชา ในป พ.ศ. 2500 เปนปสมโภช 25 พทธศตวรรษ พระอาจารยธรรมสมาธวตร (โพธแจง) เจาคณะใหญจนนกาย ไดด าเนนการกอตงโรงเรยนพระปรยตศกษาวน เปนสถานศกษาโดยการบรหารจดการภายใตความอปถมภในพระคณทาน เปดสอนความร ทางพระพทธศาสนามหายาน พระธรรมวนยแกบรรพชตจนนกาย และอบรมความรมหายานศกษา แกประชาชน นอกจากนยงมการพมพเอกสารเผยแผเปนธรรมทานอยเปนประจ าดวย226

ล าดบเจาอาวาสวดโพธเยน 1) หลวงจนธรรมรสจนศาสน (โพธแจง) พ.ศ. 2493 2) หลวงจนธรรมรตจนประจกษ (เยนฮว) พ.ศ. 2530 3) หลวงจนธรรมนาทจนประพนธ (เยนชง) พ.ศ. 2531 4) พระอาจารยจนวนยานกร (เยนอ) พ.ศ. 2539 – ปจจบน

225 คณะศษยานศษยวดโพธเยน, ใตรมโพธเยน (กาญจนบร: ม.ป.ท.), 7-8. 226 ชมรมมหายาน, ชมนมธรรมภาษตจน-ไทย เนองในโอกาสฉลองอายวฒนมงคล 74 ป

พระอาจารยจนวนยานกร (เยนอ) เจาอาวาสวดโพธเยน (กรงเทพฯ: อมรนทรพรนตงแลนดพบลซซง, 2557), 14-15.

128

5.4 วดฉอฉาง 慈善寺 (ฉอ เสยง ย) ทตง 118 ถนนศภสารรงสรรค อ าเภอหาดใหญ จงหวดสงขลา วดฉอฉาง มชอภาษาจนแตจววา “ ฉอ เสยง ย ” เดมเปนศาลเจาลอโจว” โดย

นายกมยง แซชอ คหบดชาวหาดใหญ ผมศรทธาปสาทะบ าเพญกศลสาธารณประโยชน ไดอทศทดน สรางเปนศาลเจาเพอใหประชาชนไดสกการะบชา ตอมาพระอาจารยววยจง ชาวมณฑลหหนาน จารกมาอ าเภอหาดใหญ ไดพ านกจ าพรรษาอยทศาลเจาน และสงสอนเผยแผพระพทธศาสนา ฝายมหายาน พรอมกบไดปฏสงขรณ กอสรางเสนาสนะและถาวรวตถใหเจรญเรอยมา และสถาปนา เปนวดในคณะสงฆจนนกาย ชอ “วดฉอฉาง” แปลวา “กศลเมตตาราม” ในป พ.ศ. 2514 พระอาจารย ววยจงถงแกมรณภาพลง พระคณาจารยจนธรรมสมาธวตร (โพธแจง) จงไดแตงตงหลวงจนธรรมนนทจนประพทธ (อเมง) มาด ารงต าแหนงเจาอาวาส ทานไดเผยแผสงสอนประชาชนใหอยในสมมาปฏบต จนเปนทเลอมใสศรทธาของชาวบานอยางกวางขวาง ในสวนเรองทดนนน ยงมไดเปนกรรมสทธของ วด ตอมานางละมาย ฉายากล ทายาทของนายกมยง แซชอ ไดอทศทดนเปนศาสนสมบตของ คณะสงฆจนนกาย ในป พ.ศ. 2517 หลวงจนธรรมนนทจนประพทธ (อเมง) ถงแกมรณภาพลง เจาคณะใหญจนนกายจงไดแตงตง หลวงจนธรรมธรเยนเฮา เปนผรกษาการเจาอาวาสวดสบตอมา ทานไดท านบ ารงวดใหเจรญรงเรองอยางไพศาล มโครงการด าเนนการกอสรางอโบสถ วหารพระโพธสตว และพฒนาเสนาสนะสงฆ ทงยงมวตรปฏบตเปนทเคารพนบถอของพทธบรษทชาวหาดใหญ ตลอดจน มการเผยแผพระสทธรรมค าสอนไปถงประเทศมาเลเซย สงคโปร และอนโดนเซย227

ล าดบเจาอาวาส 1) พระอาจารยววยจง 2) หลวงจนธรรมนนทจนประพทธ (อเมง) 3) พระอาจารยจนธรรมมานกร (เยนเฮา) พ.ศ. 2517 – ปจจบน

5.5 วดโพธทตตาราม 普德寺 (โผว เตก ย) ทตง 102 ถนนสรศกด 1 ต าบลศรราชา อ าเภอศรราชา จงหวดชลบร วดโพธทตตาราม มชอภาษาจนแตจววา “โผว เตก ย” วดนสถาปนาขนโดย

พระมหาคณาจารยจนธรรมสมาธวตร (โพธแจง) เดมเปนโรงเจชอ “กวง เฮยง ตง” มนายวทย นางอารย ประสานพานช เปนเจาของ ตอมาไดถวายโรงเจพรอมทงทดนแกคณะสงฆจนนกาย พระมหาคณาจารยจนธรรมสมาธวตร (โพธแจง) เจาคณะใหญจนนกาย จงสงพระภกษไปจ าพรรษา

227 วดฉอฉาง, อายวฒนมงคล 80 ป พระอาจารยจนธรรมานกร (เยนเฮา) เจาอาวาสวดฉอฉาง (กรงเทพฯ: ม.ป.ท., 2560), 29-31.

129

และขนานนามใหมวา “ส านกสงฆจรงอย” 真如精舍 ในป พ.ศ. 2516 เจาคณะใหญจนนกาย ไดตงคณะกรรมการสรางวดขน ภายใตการอ านวยการของเจาคณะใหญจนนกาย เพอด าเนนการ จดซอทดนจากนายวทย นางอารย ประสานพานช เพมเตม และกอสรางอโบสถ วหารส าคญตาง ๆ และเสนาสนะสงฆครบถวน กรมการศาสนากระทรวงศกษาธการจงประกาศตงเปนวดตามกฎหมายมนามวา “วดโพธทตตาราม” ไดรบพระราชทานวสงคามสมา เมอวนท 30 ธนวาคม พ.ศ. 2518 จากนนพระมหาคณาจารยจนธรรมสมาธวตร (โพธแจง) เจาคณะใหญจนนกาย จงมบญชาให หลวงจนธรรมนนทจนประพทธ (เยนเชยว) ซงขณะด ารงต าแหนงรกษาการเจาอาวาส ด าเนนการประกอบพธผกพทธสมา โดยกราบทลอาราธนาสมเดจอรยวงศาคตญาณ พระสงฆราช สกลมหาสงฆ ปรณายก (วาสนมหาเถระ) เสดจทรงเปนประธานประกอบพธผกพทธสมา และเชญ พลเอก เสรม ณ นคร ผบญชาการทหารบก เปนประธานในพธตดลกนมตร เมอวนท 20 กมภาพนธ พ.ศ. 2520228

วดโพธทตตารามไดเรมมการบรหารจดการศกษาในรปแบบโรงเรยนปรยตธรรม แผนกสามญศกษา โดยพระอาจารยจนธรรมรสจนศาสน (เยนเกา) มปณธานทจะพฒนาการศกษาของ คณะสงฆจนนกายเพอใหโอกาสเยาวชนในเขตภาคตะวนออก รวมถงเยาวชนทวภมภาค โดยกอตงโรงเรยนโพธทตราชวทยาลย โดยเรมแรกนนไดใชอาคารอเนกประสงคภายในวดเปนสถานทจดการเรยนการสอน ตอมาเมอมสามเณรนกเรยนมากขนครบทกระดบชน จงไดซอทดนเพอสรางอาคารเรยนทสมบรณ และมการจดการเรยนการสอนระดบชนมธยมศกษาปท 1-6 นบแตนนมา229

ล าดบเจาอาวาสวดโพธทตตาราม 1) หลวงจนธรรมนนทจนประพทธ (เยนเชยว) พ.ศ. 2520 เปนรกษาการ 2) พระอาจารยจนคณาณตจนพรต (เยนเกา) พ.ศ. 2539 – ปจจบน

5.6 วดหมนพทธเมตตาคณาราม 万佛慈恩寺 (บวง ฮก ฉอ อง ย) ทตง 80 หมท 9 บานปาไร ถนนสายบานกวพราว-ปงนอย ต าบลทาขาวเปลอก

อ าเภอแมจน จงหวดเชยงราย วดหมนพทธเมตตาคณาราม มชอภาษาจนแตจววา “บวง ฮก ฉอ อง ย” เปนวดจน

แหงแรกในภาคเหนอ โดยในป พ.ศ.2532 พระคณาจารยจนธรรมสมาธวตร (เยนเตก) เจาคณะใหญ จนนกาย ไดเปนผน าพทธบรษทจดซอทดนเพอกอสรางวด โดยตงชอวา "วดหมนพทธเมตตาคณาราม"

228 วดโพธทตตาราม, อนสรณพธผกพทธสมา (กรงเทพฯ: มหาวทยาลยธรรมศาสตร,

2520), 10-12. 229 สมภาษณ, พระอาจารยจนคณาณตจนพรต (เยนเกา), ปลดขวาจนนกาย, 18 มถนายน

2561.

130

การตงชอวดเปนไปตามคตนยมทสบมาแตสมยราชวงศถง โดยพระมหากษตรยหรอสงฆมณฑลจะสรางวดเพอเทดพระเกยรตถวายเปนพระราชกศลแดพระบรมราชชนน ดงปรากฎความหมายในชอวด

เปนภาษาจนกลางวา “ฉอ เอน” 慈恩 อนหมายถง “พระมหากรณาธคณแหงพระบรมราชชนน” ดงนนปณธานของเจาคณะใหญจนนกายผสถาปนาวดแหงนกเพอนอมถวายเปนพระราชกศลแดพระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดช และสมเดจพระศรนครนทราบรมราชชนน230 ไดรบอนญาตใหจดตงวด เมอวนท 18 มนาคม 2540 มลเหตของการสรางวด สบเนองดวยในภาคเหนอ ยงไมเคยปรากฏมวดฝายสงฆจนนกายมากอน พระมหาคณาจารยจนธรรมสมาธวตร (เยนเตก) เจาคณะใหญจนนกาย จงไดด ารหาสถานทเหมาะสมเพอสรางวด เพอใหเปนศนยกลางการศกษาและการเผยแผพระพทธศาสนามหายาน ใหเปนสถานทประกอบศาสนกจและสถานศกษาของคณะสงฆจนนกาย ตลอดถงเปนสถานทบ าเพญบญกศลและปฏบตธรรมของพทธศาสนกชนโดยทวไป นอกจากนยงมการกอสรางศาสนสถานเพมเตมตอเนอง ไดแก

ในป พ.ศ. 2536 พระคณาจารยจนธรรมสมาธวตร (เยนเตก) เจาคณะใหญจนนกาย วางศลาฤกษกอสรางธรรมศาลาเฉลมพระเกยรตสมเดจพระศรนครนทราบรมราชชนน

ในป พ.ศ. 2537 มพธวางศลาฤกษกอสรางศาลากตญญ อนสรณร าลกพระมหาคณาจารย จนธรรมสมาธวตร (โพธแจงมหาเถระ)

ป พ.ศ. 2546 ด าเนนการสรางองคพระศรอรยเมตไตรยโพธสตว ทองเหลอง หนาตกกวาง 15 เมตร สง 19 เมตร นอมถวายเปนพระราชกศลแดพระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพล อดลยเดช และสรางฐานประดษฐานองคพระ :ซงภายในใชเปนทปฏบตธรรมส าหรพทธศาสนกชน

วดหมนพทธเมตตาคณาราม ไดด าเนนการบรหารจดการศกษาในรปแบบโรงเรยน ปรยตธรรม แผนกธรรม - บาล และแผนกสามญศกษา โดยปณธานในพระมหาคณาจารยจนธรรม สมาธวตร (เยนเตก) ทเลงเหนความส าคญในการขยายโอกาสทางการศกษาแกเยาวชนในภาคเหนอ ซงมทงเยาวชนไทยและชนเผาทราบสง และยงด ารใหเปนศนยกลางในการศกษาพระพทธศาสนา มหายาน231

1) เปดสอนหลกสตรพระปรยตธรรม แผนกธรรม นกธรรมชนตร, โท, เอก โดยในป พ.ศ. 2545 ไดขอเปดสนามสอบนกธรรมโดยตรงทวดหมนพทธเมตตาคณาราม

230 สมภาษณ, พระมหาคณาจารยจนธรรมสมาธวตร (เยนเตก), เจาคณะใหญจนนกาย,

7 เมษายน 2560. 231 วดหมนพทธเมตตณาราม, อนสรณ ในการเจาประคณสมเดจพระมหารชมงคลาจารย

ผปฏบตหนาทสมเดจพระสงฆราช เปนประธานพธผกพทธสมาอโบสถวดหมนพทธเมตตา คณาราม (นครปฐม: ตนน า, 2557), 47-49.

131

2) เปดสอนหลกสตรพระปรยตธรรม แผนกบาลประโยค 1-2 ถง เปรยญธรรม 3 ประโยค

3) เปดสอนหลกสตรพระปรยตธรรม แผนกสามญศกษา ระดบมธยมศกษาตอนตนและตอนปลาย (ม.1 - 6)

4) เปดศนยการศกษาภาษาจนกลาง โดยความรวมมอกบศนยภาษาและวฒนธรรมจนสรธร มหาวทยาลยแมฟาหลวง232

ล าดบเจาอาวาสวดหมนพทธเมตตาคณาราม 1) พระมหาคณาจารยจนธรรมสมาธวตร (เยนเตก) พ.ศ. 2540 – ปจจบน

เปนรกษาการ

5.7 วดเทพพทธาราม 仙佛寺 (เซยน ฮก ย) ทตง 686 ถนนสขมวท ต าบลบางปลาสรอย อ าเภอเมอง จงหวดชลบร วดเทพพทธาราม มชอภาษาจนแตจววา “เซยน ฮก ย” พระอาจารยตกฮ แหงวดจน

ประชาสโมสร อ าเภอเมองฉะเชงเทรา จงหวดฉะเชงเทรา ไดออกจารกแสดงพระธรรมเทศนา สงสอน ศลธรรมแกประชาชนชาวจนตามจงหวดตาง ๆ เมอถงจงหวดชลบร ในครงนนมทายกทายกาผใจบญหลายคนไดถวายทดน เชน นายเผอด, นายถมยา, นางถว เพอใหทานไดสรางวดเพอจ าพรรษา ซงปรากฏจากหลกฐานแผนปายไมแกะสลกในวหารพระรตนตรย ซงบนทกโดยมหาอ ามาตยตร พระยาพพฒนธนากร ไดจารกไววาวดนสรางเสรจในป พ.ศ. 2480233 และตงชอเปนภาษาจนวา “เซยน ฮก ย” ตอมาจงตงชอเปนภาษาไทยวา “วดเทพพทธาราม” โดยมเหตผลของการตงชอวดน เพอเปนอนสรณวาเดมกอนททานจะบวชไดถอลทธเตา ซงมอดมคตส าเรจเปนเซยนหรอเทพเจา และตอมาทานไดบรรพชาอปสมบทในพระพทธศาสนา ซงมอดมคตส าเรจพระอนตตรสมมา สมโพธญาณ ทานจงน าชอมาผสมกนวาวด “เซยน ฮด ย หรอ วดเทพพทธาราม” สวนทางวดจน ประชาสโมสร จงหวดฉะเชงเทรานน ทานไดมอบหมายใหพระอาจารยเซยงหง ผเปนศษยดแลตอมา เนองดวยพระอาจารยตกฮ ทรงคณทางวปสสนา ครนถงแกมรณภาพ กด ารงขนธอยในอรยาบถนง รปกายมเนาเปอย ศษยานศษยจงลงรกปดทองรปกายของทานไวเพอสกการบชา ณ วหารบรพาจารย เปนทเคารพนบถอของพทธศาสนกชนตลอดมา234

232 โรงเรยนวดหมนพทธวทยา, วารสารหมนพทธ (เชยงราย: วดหมนพทธวทยา, 2560), 23. 233 ปายไมสลกในวหารพระรตนตรย โดย มหาอ ามาตยตรพระยาพพฒนธนากร พ.ศ. 2480. 234 วดเทพพทธาราม, อนสรณงานพระราชทานเพลงศพ หลวงจนธรรมนาทจนประพนธ

(เยนซม) (กรงทพฯ: มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2551), 24.

132

หลงจากพระอาจารยตกฮมรณภาพลง ถาวรวตถในวดไดช ารดทรดโทรม อโบสถ ทรงเจดยกยงกอสรางไมเสรจสน พระมหาคณาจารยจนธรรมสมาธวตร (โพธแจง) เจาคณะใหญ จนนกาย จงไดถวายรายงานเสนอสมเดจสงฆนายก ขออนมตแตงตงคณะกรรมการสงฆขนดแลวด ประกอบดวย หลวงจนธรรมนนทจนประพทธ (อเมง) เปนประธาน พระภกษเยนเสก เปนรองประธาน พระภกษเยนเทยนและพระภกษเซยงกย เปนกรรมการ คณะกรรมการไดเรมด าเนนการกอสราง และบรณปฏสงขรณ สรางวหารบรพาจารย กฎสงฆ หอธรรม หอฉน หอตอนรบ หออาคนตกะ อโบสถ สรางเปนรปเจดย สง 7 ชน มความสงางามทสดในภาคตะวนออก สนคาใชจายประมาณ 4 ลานบาท วดแหงนไดรบพระราชทานวสงคามสมา เมอวนท 9 กมภาพนธ พ.ศ. 2504 235 พระอาจารยจน ธรรมสมาธวตร (โพธแจง) เจาคณะใหญจนนกาย ไดกราบทลอาราธนา สมเดจพระอรยวงศาคตญาณ สมเดจพระสงฆราช (จวน อฏฐาย) เสดจทรงเปนประธานประกอบพธผกพทธสมา เม อวนท 24 กมภาพนธ พ.ศ. 2512

ล าดบเจาอาวาสวดเทพพทธาราม 1) พระอาจารยตกฮ 2) พระอาจารยเยนเสก พ.ศ. 2505 เปนรกษาการ 3) พระอาจารยจนวนยานกร (เยนเจยง) พ.ศ. 2518 4) หลวงจนธรรมนาทจนประพนธ (เยนซม) พ.ศ. 2524 - 2550 5) หลวงจนใบฎกา (เยนเมยง) พ.ศ. 2550 – 2560 6) หลวงจนธรรมรกษจนประจต (เยนอ) พ.ศ. 2560 – ปจจบน

5.8 วดทพยวารวหาร 甘露寺 (กม โลว ย)) ทตง 119 ซอยทพยวาร ถนนตรเพชร เขตพระนคร กรงเทพมหานคร วดทพยวารวหาร มชอในภาษาจนวา “กม โลว ย” สรางในสมยกรงธนบรโดยชาวญวน

อพยพทตดตาม “องเชยงชน” ราชบตรเจาเมองเว ทหนภยสงครามเขามาพงพระบรมโพธสมภาร ในป พ.ศ.2319 ตรงกบแผนดนสมเดจพระเจากรงธนบร พระองคจงทรงพระราชทานทดน ฝงตะวนออกของแมน าเจาพระยา ใหเปนทอาศยเรยกวาบานญวนและมวดฝายมหายานขนเปน ครงแรกตอมาในสมยกรงรตนโกสนทร236 “องเชยงสอ” นดดาเจาเมองเว ไดเขามาพงพระบรม โพธสมภาร ตอมาไดลกลอบหนกลบเมองเว กรมพระราชวงบวรมหาสรสงหนาท ทรงแคลงพระทยชาวญวน จงไดมพระราชโองการโปรดเกลาฯ ใหมยายชมชนญวนออกไปอยทอน เพอใหหางจาก

235 ราชกจจานเบกษาฉบบพเศษ เลมท 78 ตอนท 16 วนท 16 กมภาพนธ พ.ศ. 2504. 236 แผนจารกอนสรณการบรณปฏสงขรณหนาซมประตวดทพยวารวหาร พ.ศ. 2548.

133

พระนคร ชมชนบรเวณนจงเปนทอาศยของคนไทยและจนแทน ดวยเหตนจงท าให วดทพยวารวหาร (กม โลว ย) มสภาพรกรางไมมพระสงฆจ าพรรษาอยหลายป กาลตอมาประมาณกอน ป พ.ศ. 2439 พระอาจารยไหซน พระภกษจนชาวมณฑลหหนาน ไดจารกมาจ าพรรษาทวดทพยวารวหาร ทานจงไดท าการบรณปฏสงขรณขนมาใหม โดยความรวมมอของพทธบรษทไทย-จน น าโดยนายเชงเตก แซเจย และนางซวออม แซตน สองสามภรรยาคหบดชาวจน ผคาขายในยานตลาดมงเมอง ครงนน ไดบรณปฏสงขรณใหมจนเสรจสมบรณ237

ดวยพระมหากรณาธคณในพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว รชกาลท 5 จงไดพระราชทานสมณศกด หลวงจนไหซน ใหเปนท หลวงจนธรรมรสจนศาสน ปลดซายจนนกาย ด ารงต าแหนงเปนเจาอาวาส และตอมาทรงพระราชทานนามวดกมโลวย ใหมวา “วดทพยวารวหาร” เมอวนท 27 สงหาคม ร.ศ .128 (พ .ศ 2452) โดยการน าชอบอน าน าทพยภายในวดมาเปน ชอพระราชทาน วดทพยวารวหาร จงไดรบการสถาปนาฟนฟขนใหม เปนวดในสงกดคณะสงฆ จนนกายจนถงปจจบน และดวยคณงามความดของคหบด 2 ทาน ในการท านบ ารงพระศาสนานเอง ภายหลงทายาทจงไดรบพระมหากรณาธคณในพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว พระราชทานนามสกลวา “เศวตมาลย” ตอมาป พ.ศ. 2489 ไดเกดเพลงไหมตลาดบานหมอ ไฟลกลามมาถงวด ท าใหพระประธานทงสามองคช ารดเสยหายมาก ในป พ.ศ. 2497 พระอาจารยจนธรรมสมาธวตร (โพธแจง) ไดมอบหมายใหหลวงจนคณาณตจนพรต (เยนบญ) ปลดขวาจนนกาย มาด ารงต าแหนง เจาอาวาส และไดท าการบรณะใหมหมดทงวด กาลเวลาไดลวงไป เสนาสนะตาง ๆ ของวดไดทรดโทรมลง หลวงจนธรรมรตจนประจกษ (เยนง) ซงด ารงตนแหนงรกษาการแทนเจาอาวาส จงด าเนนโครงการสรางอโบสถหลงใหมพรอมบรณปฏสงขรณเสนาสนะดวย ในการนไดกราบทลเชญ ทลกระหมอมหญงอบลรตนราชกญญา สรวฒนาพรรณวด เสดจทรงวางศลาฤกษอโบสถหลงใหม เมอวนอาทตยท 9 มกราคม พ.ศ. 2548238

ล าดบเจาอาวาสวดทพยวารวหาร 1) พระอาจารยจตง 2) พระอาจารยองจ 3) หลวงจนธรรมรสจนศาสน (ไหซน) 4) หลวงจนคณาณตจนพรต (โลวเขง) 5) หลวงจนคณาณตจนพรต (ฟดบน)

237 แผนจารกประวตวดทพยวารวหาร พ.ศ. 2439 238 วดทพยวารวหาร, อนสรณ ในการทลกระหมอมหญงอบลรตนราชกญญา สรวฒนา

พรรรณววด เสดจทรงวางศลาฤกษอโบสถวดทพยวารวหาร (กรงเทพฯ: มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2548), 32-35.

134

6) หลวงจนคณาณตจนพรต (เยนบญ) พ.ศ. 2497 7) พระอาจารยเยนจน พ.ศ. 2527 เปนรกษาการ 8) หลวงจนธรรมรตจนประจกษ (เยนง) พ.ศ. 2543 – ปจจบน เปนรกษาการ

5.9 วดบ าเพญจนพรต 永福寺 (ยง ฮก ย) ทตง 324 ซอยเยาวราช 8 ถนนเยาวราช แขวงสมพนธวงศ เขตสมพนธวงศ

กรงเทพมหานคร วดบ าเพญจนพรต มชอภาษาจนแตจววา “ยง ฮก ย” เดมเปน วหารพระอวโลกเตศวร

โพธสตว สรางโดยชาวจน และชาวญวนเชอสายจน ในสมยตนกรงรตนโกสนทร หลกฐานทางประวตศาสตรส าคญทสามารถสนนษฐานถงชวงเวลาในการด าเนนการกอสรางขน คอปายไม

แกะสลกในวหาร จารกอกษรจน “ยง ฮก อ า” 永福庵239 ลงปรชศกเฉยนหลง อกเบา ตรงกบ ป พ.ศ. 2338 ถวายโดยนายแสฮว แซลม ชอ “ยง ฮก อ า” ค าวา อ า ในภาษาจนมความหมายถง ส านกสงฆหรอวหารขนาดเลกเปนทจ าพรรษาของพระสงฆ ในสมยนนปรากฏวาวหารพระอวโลก เตศวรโพธสตวแหงน เปนทพ านกชวคราวของพระภกษฝายมหายาน ทจารกไปมาระหวางจน – ไทย อยเปนครงคราว

ตอมาพระอาจารยสกเหง จารกมาจากประเทศจน ราวกอนป พ.ศ. 2414 และพ านกอย ณ สถานทแหงน สาธชนชาวจนจงไดชวยกนปฏสงขรณ วหารพระอวโลกเตศวรโพธสตว (ยง ฮก อ า) พรอมกบเปลยนชอเปน “ยง ฮก ย” มปายจารก ลงป พ.ศ.2430 ตรงปรชศกกวงสท 13 ค.ศ.1887 ตอมา ใน ป พ.ศ. 2442 พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ทรงพระกรณาโปรดพระราชทานนามเปนภาษาไทยวา “วดบ าเพญจนพรต” ปจจบนยงมปายพระราชทานนามวดประดษฐานอยดานหนาวหารพระรตนตรย นอกจากนยงมปายอกษรสรรเสรญภาษาจน ประดษฐานอยดานหนาวหารซงถวายโดย หางองงวนฮวลง ตนสกลล าซ า วดแหงนจงนบวาเปนสงฆารามแหงแรก และจดเรมตนของประวตศาสตรคณะสงฆจนนกายในประเทศไทย240

สมยตอมามการเปลยนทศทางของทางเขาวดและวหารพระรตนตรยประธาน จากเดม หนสถนนเยาวราช เปลยนมาหนหนาสตรอกเตา (ตรอกวดกนมาตยาราม) จนเมอ พระคณาจารยจน ธรรมสมาธวตร (โพธแจง) เจาคณะใหญจนนกาย ไดพจารณาเหนวาเสนาสนะศาสนวตถของวดช ารด

239 ปายไมแกะสลกในวหารวดบ าเพญจนพรต ลงปรชศกเฉยนหลง อกเบา ป พ.ศ. 2338. 240 วดบ าเพญจนพรต, สจบตร โอกาสท สมเดจพระเทพรตนราชสดาฯ สยามบรมราช

กมาร เสดจพระราชด าเนน ทรงเปนประธานเปดงานเทศกาลตรษจนเยาวราช ประจ าป พ.ศ. 2560 (กรงเทพฯ: ม.ป.ท., 2560), 2-3.

135

ทรดโทรม จงบญชาใหหลวงจนธรรมนนทจนประพทธ (เยนเชยว) มาด ารงต าแหนงรกษาการ เจาอาวาส และท าการบรณปฏสงขรณครงใหญนอกจากนยงไดหลอพระพทธรปองคใหญประดษฐานไว ณ อาคารชน 5 ในการนไดกราบทลอาราธนา สมเดจพระอรยวงศาคตญาณ สมเดจพระสงฆราช สกลมหาสงฆปรณายก (วาสนมหาเถระ) เสดจทรงประกอบพธเปดปายนามวด เมอวนท 30 มนาคม พ.ศ. 2518241

ล าดบเจาอาวาสวดบ าเพญจนพรต 1) พระอาจารยจนวงสสมาธวตร (สกเหง) 2) หลวงจนคณาณตจนพรต (กวยลง) 3) พระอาจารยองเซยม 4) หลวงจนธรรมรสจนศาสน (ยวยซว) 5) หลวงจนธรรมรสจนศาสน (เมงเลยว) 6) พระอาจารยฮกกวย พ.ศ. 2499 7) หลวงจนปลด (เยนส) พ.ศ. 2515 เปนรกษาการ 8) หลวงจนธรรมนนทจนประพทธ (เยนเชยว) พ.ศ. 2517 เปนรกษาการ 9) พระอาจารยจนวนยานกร (เยนจ) พ.ศ. 2520 - 2542 10) หลวงจนธรรมรกษจนประจต (เยนอ) พ.ศ. 2547 – ปจจบน เปนรกษาการ

5.10 วดบรมราชากาญจนาภเษกอนสรณ คณะสงฆจนนกายรงสรรค 普頌皇恩寺 (โผว สง ฮวง อง ย)

ทตง 959 หม 4 ถนนเทศบาล 9 ต าบลโสนลอย อ าเภอบางบวทอง จงหวดนนทบร วดบรมราชากาญจนาภเษกอนสรณ มชอภาษาจนแตจววา “โผว สง อวง อง ย”

นามภาษาจนนเปนเจตนาของพระคณาจารยจนธรรมปญญาจรยาภรณ (เยนเชยว) ทประสงคจะสอ

ความหมายส าคญคอ อกษร 普 (โผว) แปลวา “แพรหลายทวไป” ใหความหมายโดยนย 3 ประการ คอ 1) ขอถวายพระพรใหพระบรมเดชานภาพและพระมหากรณาธคณของพระบาทสมเดจ พระเจาอยหว รชกาลท 9 ทรงแผพระบารมไปทวทศานทศ 2) เพอร าลกถงพระคณ พระมหาคณาจารย

จนธรรมสามธวตร (โพธแจง) (普净) ผเปนพระอปชฌาย โดยใชอกษรแรกในสมณฉายามาตงชอวด 3) เพอเปนสวสดมงคลใหพระพทธศาสนามหายาน คณะสงฆจนนกาย แผพระสทธรรมไปสมนษยชาต

241 หลวงจนธรรมนนทจนประพทธ (เยนเชยว), อนสรณมหามงคล ในโอกาสท สมเดจพระอรยวงศาคตญาณ สมเดจพระสงฆราช สกลมหาสงฆปรณายก (วาสน วาสโน) เสดจทรงประกอบพธเปดปายนามวด (กรงเทพฯ: มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2518).

136

ทงหลาย อกษร 颂 (สง) แปลวา “แซซองสรรเสรญ” มความหมายโดยนยวา พสกนกรชาวไทย และพทธบรษทไทย - จน นอมแซซองสดด เทดพระเกยรต ดวยความกตญกตเวท และจงรกภกด

อกษร 皇恩 (ฮวง อง) แปลวา “กษตรยาธคณ” พระมหากรณาธคณแหงพระบาทสมเดจ พระจลจอมเกลาเจาอยหว พระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดช และบรพมหากษตรยา ธราชเจาทกพระองค ททรงมพระมหากรณาธคณตอชาวจนทมาพงพระบรมโพธสมภาร อกษร

寺 (ย) แปลวา วดหรออารามในพระพทธศาสนา242 กอนทจะมการกอสรางเปนวดเฉลมพระเกยรต วดแหงน เปนโรงเจขนาดเลกทชาวจน

ในอ าเภอบางบวทองและพนทใกลเคยงเลอมใสศรทธา มปายจารกชอวา “วดโพธทอง” 普同寺 มพระอาจารยเมยวแส ภกษชาวมณฑลหหนาน มาจ าพรรษาและเผยแผพระธรรมค าสอน มกตตศพทในดานการแพทยแผนจน243 ภายหลงจากททานมรณภาพลง พระมหาคณาจารยจนธรรมสมาธวตร (โพธแจง) ไดมบญชาให พระคณาจารยจนธรรมปญญาจรยาภรณ (เยนเชยว) มาด ารงต าแหนง รกษาการแทนเจาอาวาส ตอมาในป พ.ศ. 2539 คณะสงฆจนนกายมปณธานจะพฒนาสถานทนใหเปนวดทสมบรณ เพอกอสรางวดเฉลมพระเกยรตพระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดช ในโอกาสมหามงคลเถลงถวลยสรราชสมบตครบ 50 ป โดยการน าของพระคณาจารยจนธรรมปญญาจรยาภรณ (เยนเชยว) รองเจาคณะใหญสงฆจนนกาย เจาอาวาสวดมงกรกมลาวาส มพระมหาคณาจารย จนธรรมสมาธวตร เปนประธานทปรกษา และมพทธบรษทไทย-จน มารวมกนสรางถวายเปน พระราชกศล244 โดยกราบทลอาราธนา สมเดจพระญาณสงวร สมเดจพระสงฆราช สกลมหาสงฆ ปรณายก ทรงเปนประธานประกอบพธวางศลาฤกษ ในวนท 30 พฤศจกายน พ.ศ.2539245

วดนไดสรางแบบศลปะจนพทธศลปราชวงศหมงชง และจารกความสมพนธไทย-จน ตงแตโบราณกาลถงปจจบนตลอดถงพทธศาสนามหายานจนนกายเขามาเผยแพรในประเทศไทย ควรแกการศกษาประวตศาสตรไทย - จน วดแหงนไดรบความศรทธาจากนายแกวขวญ วชโรทย เลขาธการพระราชวง เปนผด าเนนการขออนญาตสรางวดและขอตงวดและทลขอพระราชทานนาม

242 เทปบนทกสมภาษณ โดยนายสทธชย หยน, สมภาษณพระคณาจารยจนธรรมปญญาจรยาภรณ (เยนเชยว) 20 มนาคม 2551.

243 ปายจารกวดโพธทอง พ.ศ. 2499. 244 ธนาคารออมสน, อนสรณ โครงการผาปาบญญาอนนต สมทบทนสรางพระประธาน

วดบรมราชากาญจนาภเษกอนสรณ (กรงเทพฯ: ธนาคารออมสน, 2550), 5-6. 245 วดบรมราชากาญจนาภเษกอนสรณ, สจบตร ในการพธ สมเดจพระญาณสงวร สมเดจ

พระสงฆราช สกลมหาสงฆปรณายก เสดจทรงวางศลาฤกษวดบรมราชากาญจนาภเษกอนสรณ (นนทบร: ม.ป.ท., 2539), 2.

137

ตอมา พระบาทสมเดจพระเจาอยหว ทรงพระกรณาโปรดเกลาพระราชทานนามวดวา ”วดบรมราชา กาญจนาภเษกอนสรณ คณะสงฆจนนกายรงสรรค” อนน ามาซงความปตของประชาชนชาวไทยเชอสายจน และความส านกในพระมหากรณาธคณทมตอคณะสงฆจนนกายมาโดยตลอด246 วดบรมราชา กาญจนาภเษกอนสรณ ฯ ไดท าการหลอองคพระประธานอโบสถ มหนาตกกวาง 6 ศอก ( 3.08 เมตร) สอความหมายถง การเถลงถวลยสรราชสมบตครบ 60 ป มความสงจากวชรบลลงกถงยอดพระเกศา 8 ศอก (4.02 เมตร) สอความหมายถง โอกาสมหามงคลทรงเจรญพระพระชนมพรรษาครบ 80 พรรษา ตามแบบพทธศลปจนชนสง พธเททองหลอพระประธานจดขนในวนศกรท 30 มนาคม 2550 เวลา 16.39 น.โดยมสมเดจพระพฒาจารย (เกยว) วดสระเกศราชวรมหาวหาร ประธานคณะผปฏบตหนาท สมเดจพระสงฆราช เปนประธานในพธ247 ตอมาเมอวดสรางเสรจสมบรณ คณะสงฆจนนกาย วดบรมราชากาญจนาภเษกอนสรณ และพทธบรษทไทย - จน ไดกราบบงคมทลเชญ พระบาทสมเดจ พระเจาอยหว เสดจฯทรงเปนองคประธานพธฉลองสมโภชเปดวด ในการนน พระบาทสมเดจพระบรม ชนกาธ เบศร มหาภมพลอดลยเดชมหาราช บรมนาถบพตร ทรงพระกรณาโปรดเกลาให พระบาทสมเดจพระวชรเกลาเจาอยหว (ในขณะนนด ารงพระอสรยยศ สมเดจพระบรมโอรสาธราชฯ สยามมกฎราชกมาร) เสดจฯ แทนพระองค ในการพธสมโภชวดบรมราชากาญจนาภเษกอนสรณ เมอวนท 20 มนาคม 2551 นบเปนพระมหากรณาธคณอนหาทสดมได248 หลงการพธสมโภชวด เรยบรอยแลว พระคณาจารยจนธรรมปญญาจรยาภรณ (เยนเชยว) ผสถาปนาวด มด ารวาควรจดการ ฝงลกนมตผกพทธสมาใหถกตองตามพระธรรมวนย ในนามคณะสงฆจนนกาย วดบรมราชา กาญจนาภเษกอนสรณ และพทธบรษทไทย-จน จงไดกราบบงคมทลเชญ สมเดจพระกนษฐาธราชเจา กรมสมเดจพระเทพรตนราชสดาฯ สยามบรมราชกมาร (ในขณะนนด ารงพระอสรยยศ สมเดจพระเทพรตนราชสดาฯ สยามบรมราชกมาร) เสดจฯ ทรงเปนองคประธานในการพธตดหวายลกนมต เมอวนท 1 ตลาคม พ.ศ. 2552 นบเปนศภมงคลและความบรบรณส าหรบอโบสถอนเปนสถานท

246 วดบรมราชากาญจนาภเษกอนสรณ, อนสรณสมโภชเปดวดบรมราชากาญจนาภเษก

(กรงเทพฯ: คอมมาดไซนแอนดพรนท, 2551), 24. 247 วดบรมราชากาญจนาภเษกอนสรณ, สจบตรพธเททองหลอพระประธาน สมเดจ

พระพฒาจารย (เกยว) ประธานคณะผปฏบตหนาทสมเดจพระสงฆราช ประธานในพธ (กรงเทพฯ: ธนาคารออมสน, 2550), 21.

248 วดบรมราชากาญจนาภเษกอนสรณ, สจบตร พระบาทสมเดจพระเจาอยหว ทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ให สมเดจพระบรมโอรสาธราชฯ สยามมกฎราชกมาร เสดจฯ แทนพระองค ในการพธสมโภชวดบรมราชากาญจนาภเษกอนสรณ (กรงเทพฯ: ธนาคารออมสน, 2551), 3.

138

ประกอบสงฆกรรม249 เมอพทธสมาอโบสถถกตองเรยบรอยตามพระธรรมวนยแลว ในชวงตนป พ.ศ. 2553 พระคณาจารยจนธรรมปญญาจรยาภรณ (เยนเชยว) ไดตงปณธานทจะใหอโบสถน เปนทก าเนดศาสนทายาท เพอด ารงพระศาสนาใหเจรญรงเรอง จงไดจดใหมพธบรรพชาอปสมบทพระสงฆจนนกาย จ านวน 99 รป ระหวางวนท 11 – 19 มกราคม พ.ศ. 2553 เพอนอมถวายเปน พระราชกศลแด พระบาทสมเดจพระบรมชนกาธเบศร มหาภมพลอดลยเดชมหาราช บรมนาถบพตร ในโอกาสเฉลมพระชนมพรรษา 80 พรรษา ในพธการนไดรบพระมหากรณาธคณ พระราชทานผาไตร จนนกาย จ านวน 99 ไตร250 ตอมาในชวงปลายป พ.ศ. 2553 พระคณาจารยจนธรรมปญญาจรยาภรณ (เยนเชยว) ในนามคณะสงฆจนนกาย ไดกราบบงคมทลเชญ สมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถ พระบรมราชชนนพนปหลวง เสดจฯ ทรงถวายผาพระกฐน ครงแรกของวด เมอวนท 19 พฤศจกายน พ.ศ. 2553251 ปจจบนวดบรมราชากาญจนาภเษกอนสรณ ด าเนนพนธกจ ตามปณธานของพระคณาจารยจนธรรมปญญาจรยาภรณ (เยนเชยว) ผสถาปนาวด 4 ประการ คอ 1) เปนวดทม งปฏบตตามแนวทางพระพทธศาสนามหายาน เปนทพ งแกพทธศาสนกชน 2) เปนวดทบรหารจดการดานสงคมสงเคราะหครอบคลม 3) เปนวดทบรหารจดการศกษาแกบรรพชตจนนกาย และเยาวชนของชาต 4) เปนวดทเปนแหลงศกษาวจยพระพทธศาสนา และบรหารจดการ ดานวทยบรการ การเผยแพรองคความร ศลปะ ภาษาและวฒนธรรมจน

ล าดบเจาอาวาสวดบรมราชากาญจนาภเษกอนสรณ 1) พระคณาจารยจนธรรมปญญาจรยาภรณ (เยนเชยว) พ.ศ. 2547 – 2558 2) หลวงจนธรรมรตจนประจกษ (เยนง) พ.ศ. 2559 – ปจจบน รกษาการ252

249 วดบรมราชากาญจนาภเษกอนสรณ, สจบตร สมเดจพระเทพรตนราชสดาฯ

สยามบรมราชกมาร เสดจฯ ทรงตดหวายลกนมตและผกพทธสมาอโบสถวดบรมราชากาญจนา ภเษกอนสรณ (กรงเทพฯ: ธนาคารออมสน, 2552), 2.

250 วดบรมราชากาญจนาภเษกอนสรณ, ธรรมจรยา ปท 3 ฉบบท 6 มกราคม -มนาคม 2554 (กรงเทพฯ: ม.ป.ท., 2554), 5.

251 วดบรมราชากาญจนาภ เษกอนสรณ , สจบ ตร สมเด จพระนาง เจ าส ร ก ต พระบรมราชนนาถ เสดจฯ ทรงถวายผาพระกฐน ณ วดบรมราชากาญจนาภเษกอนสรณ (กรงเทพฯ: ธนาคารออมสน, 2552), 3.

252 วดบรมราชากาญจนาภเษกอนสรณ, อนสรณสมโภชเปดวดบรมราชากาญจนาภเษก อนสรณ (กรงเทพฯ: คอมมาดไซนแอนดพรนท, 2551), 28-30.

139

5.11 วดเมตตาธรรมโพธญาณ 慈悲山菩提寺 (ฉอ ปย ซว ผ ท ย) ทตงวด หมท 7 ต าบลหนองหญา อ าเภอเมอง จงหวดกาญจนบร วดเมตตาธรรมโพธญาณ มชอภาษาจนแตจววา “ฉอ ปย ซว ผ ท ย” สถาปนา

วดกอตงเมอป พ.ศ. 2537 โดยหลวงจนปลดเยนหมง จากส านกวดโพธเยน อ าเภอทามะกา จงหวด กาญจนบร ทานไดธดงคมาถงทแหงน และไดขนไปปฏบตธรรมในถ าบนภเขาทางดานทศเหนอ และ ไดพ านกปฏบตธรรมอยประมาณ 5 เดอน จงไดตงจตอธษฐานและปวารณาตนทจะสรางวดจนนกาย ขนในบรเวณทแหงน จงไดกลบมาปรกษากบคณะสงฆจนนกายและพทธบรษทไทย-จน ซงไดการ สนบสนนอยางด วตถประสงคในการสรางวดเพอใหเปนสถานทประดษฐานพระพทธศาสนามหายานจนนกายอกแหงหนงของจงหวดกาญจนบร ใหเปนทปฏบตธรรม เปนสถานทเผยแผศกษาคนควา พระพทธศาสนานกายจนมหายาน และเปนสถานททองเทยวเชงธรรมะของชาวไทยและชาวตางชาต253

ดวยเจตนากศลขางตนทานจงไดกอตงมลนธเมตตาธรรมโพธญาณ ขนเพอรองรบการ กอสรางวดตอไป ไดด าเนนการขอซอสทธทดนท าการเกษตรซงเปนพนทในเขต สปก. จากชาวบาน ในบรเวณนรวม 242 ไร เขาเปนทรพยสนของมลนธฯ และไดด าเนนเรองตามขนตอนของทางราชการ จนไดรบการอนมตใหเปนทดนของมลนธไดอยางสมบรณ ทางวดจงเรมกอสรางศาลาหลงแรกส าเรจเมอป พ.ศ. 2542 และไดรบพระกรณาธคณจาก สมเดจพระญาณสงวร สมเดจพระสงฆราช สกลมหาสงฆปรณายก พระองคท 19 ประทานชอวา “ศาลาโพธญาณเฉลมพระเกยรต” ตอมา กระทรวงศกษาธการไดประกาศตงเปนวดในพระพทธศาสนา เมอวนท 14 ตลาคม พ.ศ. 2542254

ล าดบเจาอาวาสวดเมตตาธรรมโพธญาณ 1) หลวงจนปลด (เยนหมง) พ.ศ. 2542 - ปจจบน

5.12 วดจนประชาสโมสร 龙福寺 (เลง ฮก ย) ทตง 291 ถนนศภกจ ต าบลบานใหม อ าเภอเมอง จงหวดฉะเชงเทรา วดจนประชาสโมสร มชอภาษาจนแตจววา “เลง ฮก ย” ด าเนนการกอสรางภายใต

การอ านวยการของพระอาจารยจนวงสสมาธวตร (สกเหง) เจาคณะใหญจนนกายรปแรก เพอขยาย เปนอารามจนส าคญแหงท 2 ส าหรบเผยแผพระพทธศาสนานกายมหายานในหวเมองตะวนออก เนองดวยเปนแหลงทมชาวจนทเดนทางเขามาพงพระบรมโพธสมภารอาศยอยมาก ม นายอากร เทยนเอน แซล ตนตระกล “วงศเธยรทอง” และ “ศรเฑยรอนทร” กบภรรยาชอ นางเปยม รวมกบ

253 สมภาษณ, หลวงจนปลดเยนหมง, เจาอาวาสวดเมตตาธรรมโพธญาณ, 14 เมษายน 2561. 254 วดเมตตาธรรมโพธญาณ, 慈悲山开山落成纪念 อนสรณสมโภชวดเมตตา

ธรรมโพธญาณ (กาญจนบร: ม.ป.ท., 2542), 7.

140

ตระกล “พลผล” และพทธศาสนกชนชาวจน ต าบลบานใหม รวมกนถวายทดนและสรางวดขนเมอ ป พ.ศ. 2416 ใชเวลากอสรางอยนานถง 10 ป จงแลวเสรจ ซงนานกวาการสรางวดจนอน ๆ ในประเทศไทย เนองจากวสดท ใชในการกอสรางลวนน ามาจากประเทศจนทงสน 255 ตอมา ในป พ.ศ. 2451 พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ในคราวเสดจพระราชด าเนนไปทรงตรวจ ราชการหวเมองตะวนออก ณ เมองฉะเชงเทรา ไดเสดจฯ มา ณ วดเลงฮกย จงไดทรงพระกรณา โปรดพระราชทานนามวดเปนชอภาษาไทยวา “วดจนประชาสโมสร”256

ล าดบเจาอาวาสวดจนประชาสโมสร 1) พระอาจารยจนวงสสมาธวตร (สกเหง) 2) หลวงจนคณาณตจนพรต (กวยลง) 3) พระอาจารยตกฮ 4) พระอาจารยเซยงซว 5) พระอาจารยเซยงหง 6) พระอาจารยจงฉอ พ.ศ. 2507 7) พระอธการเยนจง พ.ศ. 2530 - ปจจบน เปนรกษาการ

5.13 วดมงกรบปผาราม 龙华寺 (เลง ฮว ย) ทตง ถนนสายจนทบร-ขลง ต าบลพลว อ าเภอแหลมสงห จงหวดจนทบร วดมงกรบปผาราม มชอเรยกในภาษาจนวา “เลง ฮว ย” สรางขนในป พ.ศ. 2520

แตเดมวดแหงนมประวตเกยวของกบพระอาจารยจนวงสสมาธวตร (สกเหง) เจาคณะใหญจนนกายรปแรก เจาอาวาสวดมงกรกมลาวาส (เลงเนยย) กรงเทพมหานคร และ วดจนประชาสโมสร (เลงฮกย) จงหวดฉะเชงเทรา กลาวคอหลงจากการด าเนนการกอสรางวดมงกรกมลาวาส (เลงเนยย) และวดจนประชาสโมสร (เลงฮกย) ทานมปณธานจะสรางวดอกแหงหนงในจงหวดจนทบร (ในราวป พ.ศ. 2417 - พ.ศ. 2427) จงไดจารกมายงน าตกพลวและเลอกชยภมบรเวณนนเพอสรางวด โดยทานไดใหมงคลนามวดทจะด าเนนการกอสรางแหงนวา “เลง ฮว ย” แตมทนไดด ารงขนธเพอด าเนนการใหแลวเสรจ ทานกเกดอาพาธถงแกมรณภาพเสยกอน จงเหลอแตมงคลนามส านกแหงน257 ตอมาหลวงจนคณาณต

255 สทธชย เจยรกลประเสรฐ, สารตถธรรมมหายาน วดจนประชาสโมสร (กรงเทพฯ:

กราฟคอารต 28, 2540), 18. 256 แผนจารกพระพทธเจาหลวงเสดจฯ วดเลงฮกย ร.ศ. 126 ภายในวดจนประชาสโมสร. 257 หลวงจนคณาณตจนพรต (เยนบญ), ประวตวดมงกรบปผาราม (กรงเทพฯ: การศาสนา,

2525), 27.

141

จนพรต (กวยลง) ศษยของทานไดด าเนนการตามเจตนาของทานตอ แตดวยสถานทดงกลาว เปนปารกชฏมากดวยไขปา เปนเหตใหหลวงจนคณาณตจนพรต (กวยลง) เกดอาพาธดวยไขปาและ ถงแกมรณภาพ ท าใหส านกแหงนจงไมแลวเสรจตามเจตนาทไดตงใจไว หลงจากนนเวลาไดลวงเลยมากวา 80 ป สถานทด งกลาวขาดผสบทอดเจตนารมณด า เนนการสรางตอ จง เปนเหต ให รกรางไป เหลอเพยงหลกฐานการเปนธรณสงฆ258 ดวยเหตทในอดตนนการคมนาคมไมสะดวกประกอบกบขาดผดแลธรณสงฆแหงน ทางราชการสมยนนจงยกธรณสงฆแหงนถวาย วดเขตตนา บญญาราม อ าเภอเมอง จงหวดจนทบร ในสงกดคณะสงฆอนมนกาย ปกครองดแลรกษาสบตอมาจนถงปจจบน คงเหลอไวแตมงคลนามและปณธานของบรพาจารยเปนประวตศาสตรสบมา259

ประมาณป พ.ศ. 2506 พระอาจารยเยนฮวง ศษยของพระคณาจารยจนธรรมสมาธวตร (โพธแจง) อดตเจาคณะใหญจนนกาย มเจตนาศรทธาทจะกอสรางส านกปฏบตธรรมแหงน ในนาม “วดมงกรบปผาราม” (เลงฮวย) ใหส าเรจ โดยทานเองปฏบตธรรมหาความวเวกเดนตามแนวทางของทานอาจารยจนองคกอน ณ บรเวณน าตกพลว อาศยพทธบารมเปนทตง ดวยแรงศรทธาของมวลหมพทธศาสนกชน ในบรเวณน าตกพลวและตวจงหวดจนทบร ตลอดจนพทธศาสนกชนทวไป ในการน าของอบาสก-อบาสกา ไดรวบรวมปจจย ทงดานทนทรพยและวสดอปกรณกอสรางมากมายและแรงงานของมวลชาวหมบานทงยวพทธกะทเสยสละ เพอพระพทธศาสนาไดจดหาทดนแปลงหนง จ านวน 6 ไร 3 งาน ตาม น.ส. 3 เลมท 1 หนา 36 เลขท 177 เปนสถานทกอสรางวดมงกรบปผาราม นบเปนอารามในบวรพทธศาสนา ทพทธศาสนกชนทงหลายมความยนดเปนอยางยง ไดรวมแรงรวมใจ ปฏสงขรณกอสรางวดมงกรบปผารามขนใหม ตอมาพระเยนฮวง มรณภาพลงดวยไขมาเลเรย พระคณาจารยจนธรรมสมาธวตร (โพธแจง) เจาคณะใหญจนนกาย ไดมบญชาใหหลวงจนคณาณต จนพรต (เยนบญ) เจาอาวาสวดทพยวารวหาร ไดดแลจนการกอสรางวดไดส าเรจ260

ล าดบเจาอาวาสวดมงกรบปผาราม 1) พระอาจารยเยนฮวง 2) หลวงจนคณาณตจนพรต (เยนบญ) 3) พระอาจารยเสยหยง (จคง) พ.ศ. 2527 รกษาการ 4) พระอาจารยเสยคง (จเซง) พ.ศ. 2553 -ปจจบน รกษาการ

258 สมภาษณ, พระอธการเสยคง (จ เซง), รกษาการเจาอาวาสวดมงกรบปผาราม,

10 พฤษภาคม 2560. 259 หลวงจนคณาณตจนพรต (เยนบญ), ประวตวดมงกรบปผาราม (กรงเทพฯ: การศาสนา,

2525) 30 260 เรองเดยวกน, 36.

142

5.14 วดเลงจวเจงเสย 灵鷲精舍 (เลง จว เจง เสย) ทตง 40 ซอยสมปรารถนา ถนนดนแดง เขตดนแดง กรงเทพมหานคร วดเลงจวเจงเสย เปนวดพระพทธศาสนาฝายมหายาน สงกดคณะสงฆจนนกาย

ไดสรางขนจากศรทธา ของเหลาศษยานศษย และพทธศาสนกชนจน-ไทย ในครงแรกตงอยบรเวณ สะพานเหลอง ปทมวน ชอวา ส านกสงฆเลงจวตว โดยไดอาราธนาพระอาจารยเจยงบง เปนเจาอาวาส รปแรก ส านกสงฆแหงนไดนามมาจาก วดเดมของพระอาจารยเจยงบง ชอวดเลงจวย ในประเทศจน แตตอมาไดเกดอคคภยในบรเวณใกลเคยง แลวเพลงเกดลกลามท าใหส านกสงฆแหงน ตอมา เหลาศษยานศษยทเคารพนบถอพระอาจารยเจยงบง จงไดมงมนทจะสรา งส านกสงฆขนมาใหม ครงนนไดทตงอยบรเวณ จฬาซอย 11 ใชนามส านกสงฆวา เลงจวเจงเสย ส านกสงฆนไดเจรญขนโดย ล าดบจากจตศรทธาของเหลาศษยานศษย โดยการสรางวดครงนอยในความเมตตาอปถมภของ พระมหาคณาจารยจนธรรมสมาธวตร (โพธแจง) เจาคณะใหญจนนกาย มาโดยตลอดจนวดไดสราง ส าเรจ และตงอยจนป 2512 ทางจฬาลงกรณมหาวทยาลย ตองการเวนคนทดนเพอใชประโยชน อยางอน ส านกสงฆจงตองยายทตงอกครงหนง261

ส านกสงฆเลงจวเจงเสย (ตอมาไดประกาศเปนวด ชอวดเลงจวเจงเสย) จงไดยายมาอย ณ ทตงในปจจบนคอ เลขท 40 ซอยสมปรารถนา ถนนดนแดง เขตดนแดง กรงเทพมหานคร เมอสรางเสรจสมบรณ ทางคณะศษยานศษยจงไดจดพธสมโภช โดยมพระมหาคณาจารยจนธรรมสมาธวตร(โพธแจง) เจาคณะใหญจนนกาย เปนประธานพธสงฆ พระมหาคณาจารยจนธรรมสมาธวตร (โพธแจง) จงไดแตงตงใหพระอธการเจยงบง ด ารงต าแหนงเจาอาวาสรปแรก262

ล าดบเจาอาวาส วดเลงจวเจงเสย 1) พระอาจารยเจยงบง 2) พระอาจารยเสยปง (จเจย) พ.ศ.2543 – ปจจบน รกษาการ

5.15 วดพทธคณ 佛恩寺 (ฮก อง ย) ทตง ต าบลสคว อ าเภอสคว จงหวดนครราชสมา วดพทธคณ มชอภาษาจนแตจววา “ฮก อง ย” เปนวดในพระพทธศาสนาจนนกาย

เดมกอนจะยกฐานะเปนวดในคณะสงฆจนนกาย เดมเปนโรงเจเกาแกชอ โรงเจหยเตกตง มอาย

261 คณะศษยานศษยวดเลงจวเจงเสย, อนสรณงานบ าเพญกศลศพ พระอธการเจยงบง

(ฟอนลม) (กรงเทพฯ: ธรรมศาสตร, 2540), 25. 262 สมภาษณ, พระอธการเสยปง (จ เจย) , รกษาการเจาอาวาสวดคชฌกฏวหาร,

28 เมษายน 2561.

143

ประมาณ 60-70 ปตอมาในป พ.ศ. 2548 นายเกยรตไกร – นางบญยน แสงวฒนาโรจน ประธานบรษท ไทยวานตแวรจ ากด เปนเจาของทดนและอาคารโรงเจหยเตกตง ไดมจตศรทธาบรจาคทดนและอาคารสงกอสรางตาง ๆ ยกถวายคณะสงฆจนนกาย โดยพระมหาคณาจารยจนธรรมสมาธวตร (เยนเตก) เจาคณะใหญจนนกาย เปนผรบมอบ ตอมาทานมด ารทจะสรางเปนวดสงกดคณะสงฆ จนนกาย เพอเปนสงฆรามเผยแผพระพทธศาสนามหายานโดยเลงเหนวา ในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ยงไมปรากฎมการสรางวดฝายจนนกาย ทานจงมปณธานทจะสรางวดฝายจนนกายขนในภาคอสาน263

ดงน 1) เปนการร าลกบชาพระปญญาคณ พระมหากรณาธคณ และพระบรสทธคณ

แหงองคพระบรมศาสดา สมเดจพระสมมาสมพทธเจาทงหลาย 2) เปนการสนองพระคณประเทศจน ซงเปนดนแดนของบรรพบรษ และสนองพระคณ

ของประเทศไทย อนเปนชาตมาตของตน เปนทเกด ทอาศยอย ไดบรรพชาอปสมบทในบวร พระพทธศาสน ปฏบตตามพระธรรมวนย ดวยความรวมเยนผาสกตลอดมา

3) เปนการปฏการคณแดสมเดจบรมบพตร พระราชสมภารเจา พระมหากษตรยไทย ซงเปนองคเอกอครศาสนปถมภ ผทรงพระคณอนประเสรฐ ทไดพระราชทานพระบรมราชปถมภ แก พระพทธศาสนาและคณะสงฆจนนกาย

4) เปนการบชาพระคณของบดามารดาและบพการชน ดงนนคณะสงฆจนนกาย โดยพระมหาคณาจารยจนธรรมสมาธวตร (เยนเตก) จงเรม

ด าเนนการขออนญาตสรางวด ใชเวลากอสราง 3 ป จงแลวเสรจ264 ล าดบเจาอาวาสวดพทธคณ 1) พระมหาคณาจารยจนธรรมสมาธวตร (เยนเตก) พ.ศ. 2548 - ปจจบน รกษาการ

5.16 ส านกสงฆสธรรม 玄宗精舍 (เหยง จง เจง เสย) ทตง 354 หมบานเศรษฐกจ ซอย10 แขวงบางแคเหนอ เขตบางแค กรงเทพมหานคร ส านกสงฆสธรรม มชอภาษาจนแตจววา “เฮยง จง เจง เสย” สรางขนโดยคณะ

ศษยานศษย ผศรทธาในหลวงจนคณาณตจนพรต (ซวแจ) เมอครงยงด ารงต าแหนงเปนหลวงจนธรรม รสจนศาสน ปลดซายจนนกาย เนองจากภายหลงเมอป พ.ศ.2505 ทานไดยายไปจ าพรรษายงส านกสงฆ จรงอย (จง อย เจง เสย) อ าเภอศรราชา จงหวดชลบร (ส านกสงฆแหงนเดมเปนโรงเจเฮยงกวงต ง

263 วดพทธคณ, อนสรณพธปดทองลกนมต ผกพทธสมา (นครปฐม: ตนน า, 2559), 36. 264 สมภาษณ, พระมหาคณาจารยจนธรรมสมาธวตร (เยนเตก), เจาคณะใหญจนนกาย ,

7 เมษายน 2561.

144

ซงคณะกรรมการไดถวายแกคณะสงฆจนนกาย และไดปรบปรงกอสรางเปนวดโพธทตตาราม)265 ซงในครงนนยงกนดารการคมนาคมยงไมสะดวก และหางไกลจากกรงเทพมหานคร ท าให คณะศษยานศษย ท เคารพศรทธาในหลวงจนคณาณตจนพรต (ซวแจ ) จะตองเดนทาง ไปกลบอย เปนประจ า เหลาคณะศษยานศษย มกปรารภกนทจะหาสถานทจ าพรรษาใหม ถวายแดหลวงจนคณาณตจนพรต (ซวแจ) จนเมอป พ.ศ. 2511 คณะศษยานศษยไดประชมกนเสนอจดตงมลนธ เพอน าดอกผลมาถวายอปฏฐากแดทาน หากแตมรายละเอยดทยงไมสามารถ ตกลงกนได จงเปลยนมตเปนบรจาคทรพยจ านวนหนงเพอจดหาทดนสรางส านกสงฆ เพอถวายให เปนทจ าพรรษาในกรงเทพฯ ครงนนคณะศษยานศษยไดมอบหมายใหนายสมตร พงษพนจภญโญ ผเปนบตรนายอวหลอย แซผง โยมพชายของทาน เปนผรบผดชอบจดหาทดนส าหรบสรางส านกสงฆ โดยไดจดซอทดนในโครงการหมบานเศรษฐกจ ต าบลบางแคเหนอ อ าเภอภาษเจรญ กรงเทพฯ มเนอท 600 ตารางวา แลวอาราธนา โดยการกอสรางไดเรมจนแลวเสรจในปตอมา และประกอบพธฉลองสมโภช ในวนท 27 กนยายน พ.ศ. 2512266 หลวงจนคณาณตจนพรต(ซวแจ) ไดตงนาม

ส านกสงฆวาเฮยงจงเจงเสย โดยน าอกษร “เฮยง” (玄) มาจากอกษรฉายาของพระอาจารยทงกง แหงโรงเจฮกสวตว ตลาดลกแก (ในปจจบนคอสถานทตงวดโพธเยน) เพอเปนกตเวทตานสรณ แกพระอาจารยทงกง ผ เปนพระอาจารยผสอนภาษาจนแกทานสมยทยงไมไดออกบรรพชา

ซงหลวงจนคณาณตจนพรต (ซวแจ) ไดอธบายความหมายวา “เฮยง”(玄) มาจากค าวา “เฮยงเหมยว”

(玄妙) แปลวา ล าเลศ สวนค าวา “จง” (宗) แปลวา คณะสงฆ ซงอาจารยเสถยร โพธนนทะ ไดตงชอส านกในภาษาไทยวา “ส านกสงฆสธรรม” นบวาตรงกบความหมายในภาษาจน 267 เมอการกอสรางแลวเสรจจงไดหลอพระประธาน เปนศลปะจน-ไทยโดยชางกรมศลปากร

ตอมาในป พ.ศ. 2533 คณะศษยานศษยโดยการน าของ คณณฐวฒน -คณดวงพร

แพรพรวงาม บรษทสยามวเอมซจ ากด ไดสรางนรวาณธรรมเจดย (ซงอถะ) (双圆塔) เปนเจดย คอนกรตเสรมเหลกสามชน ศลปะจน ถวายเพอใชชนบนเปนทบรรจพระสารรกธาต ชนทสองประดษฐานพระไตรปฎก และชนลางเปนทบรรจสรระของทานพระคณเจาหลวงจนคณาณตจนพรต (ซวแจ) ปลดขวาจนนกาย และพระคณเจาหลวงจนวนยานกร (เยนจ) ผชวยเจาคณะใหญฝายขวาจน นกาย โดยใชเวลากอสรางทงสน 1 ปเศษ เจดยไดชอในภาษาจนวา ซงอ แปลวา นรวาณ (นพพาน) ค

265 ส านกสงฆสธรรม, งานฉลองสมโภชส านกสงฆสธรรม (กรงเทพฯ: การศาสนา, 2512), 3. 266 ส านกสงฆสธรรม, อนสรณงานบรรจศพ พระอาจารยจนวนยานกร (เยนจ)

(กรงเทพฯ: ธรรมศาสตร, 2542), 47. 267 สมภาษณ, เศรษฐพงษ จงสงวน, นกวชาการพระพทธศาสนามหายาน คณะสงฆ

จนนกาย, 16 พฤษภาคม 2560.

145

หมายถงทบรรจสรระของพระมหาเถระทงสองรป ซงอาจารยพรศลป รตนชเดช ไดใหชอในภาษาไทยวา นรวาณธรรมเจดย268

ล าดบเจาส านกสงฆสธรรม 1) หลวงจนคณาณตจนพรต (ซวแจ) 2) หลวงจนสงฆรกษ (เยนมย)

5.17 ส านกสงฆกวงเมงเจงเสย 光明精舍 (กวง เมง เจง เสย) ทตง 149 ถนนวรจกร แขวงเทพศรนทร เขตปอมปราบศตรพาย กรงเทพมหานคร ส านกสงฆกวงเมงเจงเสย สรางเมอป พ.ศ. 2495 โดยพระอาจารยฉวงจง ฉายา เอยงเมง

มกลมทายกพทธศาสนกชนชาวจน ไดแก นายเปงฮย แซเลา, นายเตกลม แซโงว, นายปอชว แซกวย, นายผวงโซย แซล , นายเตาน า แซฮม และ นายบงเอก แซ เตย เปนผอปถมภการกอสราง พระอาจารยฉวงจงนนเปนศษยพระอาจารยจนวงสสมาธวตร (ยงปง) อดตเจาคณะใหญจนนกาย รปท 4 อดตเจาอาวาสวดมงกรกมลาวาส รปท 4 เดมทานจ าพรรษาทวดมงกรกมลาวาส จนเมอ พระอาจารยจนวงสสมาธวตร (ยงปง) มรณภาพ จงไดยายมาจ าพรรษา ณ ส านกสงฆแหงน269

ล าดบเจาส านกสงฆกวงเมงเจงเสย 1) พระอาจารยฉวงจง 2) พระอาจารยเจยงฮง

5.18 ส านกสงฆกกฮงเนยมฮกลม 觉园念佛林 (กก ฮง เนยม ฮก ลม) ทตง 192 ซอยแมนศร 1 ถนนบ ารงเมอง เขตปอมปราบศตรพาย กรงเทพมหานคร ส านกสงฆกกฮงเนยมฮกลม สรางโดยพระอาจารยกวงค ฉายา ทวงเซง เปนชาวอ าเภอ

หยไล เมองแตจว เปนผน าพทธบรษทกอสรางขน เมอป พ.ศ. 2503 เพอเปนสถานทศกษา พระพทธธรรมและปฏบตวปสสนากรรมฐานแบบนกายฌาน ตอมาส านกสงฆมสภาพทรดโทรมลง ในป พ.ศ. 2535 จงไดกอสรางใหมทงหมด อยในอปถมภของพระมหาคณาจารยจนธรรมสมาธวตร (เยนเตก) เจาคณะใหญจนนกาย แลวเสรจในป พ.ศ. 2538 จากนนไดประกอบพธสมโภชเบกพทธรศม เมอวนท 12 พฤศจกายน พ.ศ. 2538 โดยอาราธนาสมเดจพระพฒาจารย วดสระเกศ เปนประธาน270

268 สมภาษณ, หลวงจนปลด (เยนหมง), เจาอาวาสวดเมตตาคณาราม, 12 เมษายน 2561. 269 สมภาษณ, หลวงจนธรรมรกษจนประจต, ผชวยปลดซายจนนกาย, 24 มถนายน 2560. 270 เรองเดยวกน.

146

ล าดบเจาส านกสงฆกกฮงเนยมฮกลม 1) พระอาจารยกวงค 2) พระอาจารยปงจง

6. อาจารยวงศของคณะสงฆจนนกาย

ส าหรบบทท 3 ผวจยไดน าเสนอเกยวกบประวตคณะสงฆจนนกาย มสวนส าคญประกอบดวย 1) การเขามาของบรรพชตจนในไทย 2) ประวตเจาคณะใหญจนนกาย 3) พระมหาเถระทมบทบาทตอ การจดการศกษาของคณะสงฆจนนกาย 4) การบรหารปกครองคณะสงฆจนนกาย และ 5) ประวตวด และส านกสงฆสงกดคณะสงฆจนนกาย ทง 5 สวนส าคญน ท าใหเขาใจขอมลพนฐานของคณะสงฆจน นกายคอนขางครอบคลม นอกจากนยงมองคความรบางประการทผวจยตงใจทจะน าเสนอรวมดวย เพราะเปนอตลกษณของพระพทธศาสนามหายานจนนกาย ทยงคงสบทอดกนมาตงแตอดตจนถงปจจบน นนคอ การล าดบอาจารยวงศ ซงวธเชนนเปนมรดกธรรมทบรพาจารย ใชเปนวธในการ สบล าดบรนธรรมทายาทของสายนกาย โดยมรายละเอยดดงน

โดยธรรมเนยมปฏบตในประเทศจน แตละตระกลมกจะนยมล าดบวงศสกลดวยค ากลอน

เรยกวา “ปวยส” 辈序 เพอใชเปนชอลกหลานในแตละรน ในทางพระพทธศาสนา พระสงฆจน เมอออกบวชกถอวา ตดขาดจากการสบวงสสกลการครองเรอนแบบฆราวาส แตในระยะเรมแรก

พระสงฆจนยงคงใชชอเดมอย จนเมอสมยราชวงศจน 晋朝 (ราว พ.ศ. 802-945) พระอาจารยเตาอน

道安 พระมหาเถระผเปนปราชญในยคนน ไดเปนผวางระเบยบแบบแผนการเรยกฉายาของ

พระสงฆจนในพระพทธศาสนา โดยเรมใหพระสงฆใชแซเปนอกษรจน 释 (จนกลาง ออกเสยงวา “ซรอ”, จนแตจวออกเสยงวา “เสก” เปนค าทบศพท “ศากยะ” ซงมาจากพระนามของพระสมมา

สมพทธเจาวา พระศากยมนพทธเจา 释迦牟尼佛271 (พระนามพระพทธเจาในภาษาจนกลางอานวา “ซรอ เจย โหมว น ฝอ”, ภาษาจนแตจวอานวา “เสก เกย โมว น ฮก”) น ามาเปนชอสกลของ พระสงฆจนแทนชอสกลเดมของตน (ใชแซออกบวชซงเปนอกษรตวแรกของพระนามพระพทธเจา

แทนการใชแซเดมตอนเปนคฤหสถ) ดงนนฉายาของพระสงฆจนจงใชเปนอกษร 3 ตว คอ แซ 释

ขนตน ตามดวยฉายา 2 อกษร เชน บรรพชตมฉายาวา 道安 รวมเรยกเปน 释道安 ธรรมเนยม การใชแซออกบวชกบฉายาเชนน มแพรหลายไปในประเทศทนบถอพระพทธศาสนามหายาน เชน เวยดนาม เกาหล และญปน ส าหรบฉายาหรอชอบวชนน บรพาจารยมกจดล าดบศษยในแตละสาย

271 ถาวร สกขโกศล, ชอ แซ และระบบตระกลแซ อตลกษณส าคญเบองตนของคนจน

(กรงเทพฯ: มตชน, 2016), 156.

147

โดยประพนธเปนค ากลอนไว ศษยรนหลงจะใชตวอกษรในค ากลอนเปนชอล าดบรน ซงท าใหพระสงฆ ทราบการสบทอดสายบรพาจารยและความสมพนธระหวางรนไดอยางชดเจน272 นอกจากการตงฉายา ตามล าดบรนทบรพาจารยไดประพนธไว ยงมแนวทางปฏบตในการตงชอบวชทมมาแตอดต โดยพระสงฆจนสวนใหญมกมหลายฉายา เชน ฉายาทพระอปชฌายตงใหตามล าดบนกาย เปนฉายาท

พระอาจารยเรยกกนภายในส านก การตงฉายาเชนนเรยกวา 内名 จนกลางอานวา “เนยหมง”, แตจวอานวา “ไหลเมย” แปลตามศพทวา “ชอใน” หมายถง ชอทใชในส านกโดยพระอปชฌาย

เปนผตง อาจเรยกอกอยางวา 字 จนกลางอานวา “จอ” แตจวอานวา “หย หรอ หยอ” แปลวา สมณฉายา นนเอง นอกจากนแลวยงมฉายาอกประเภทหนง ใชส าหรบทวไปในสงคม เปนฉายาท

ผเปนสทธวหารกหรอสานศษยใชขนานยกยอง ฉายาประเภทนเรยกวา 外号 หรอ 号 จนกลาง อานวา “วายเฮา”, แตจวอานวา “ววเหา” แปลวา สมณสมญญา273 เชน พระมหาคณาจารยจนธรรม

สมาธวตร (โพธแจง) อดตเจาคณะใหญจนนกายรปท 6 มสมณนามวา 能持 จนกลางอานวา

“เหนงฉอ” แตจวอานวา “เหลงท” มสมณสมญญาวา 普净 จนกลางอานวา “ผจง” แตจวอานวา “โผวเจง” มธรรมเนยมประการหนงซงเปนเรองส าคญคอ ผเปนศษยไมพงเรยกครบาอาจารย ชนพระอปชฌายหรอพระมหาเถระผใหญดวย “สมณนาม” โดยเดดขาด แตตองเรยกทานดวย “สมณสมญญา” จงจะถกตองเหมาะสมและแสดงถงการถวายเกยรต ปจจบนนบตงแตล าดบ รนพระมหาคณาจารยจนธรรมสมาธวตร (เยนเตก) เจาคณะใหญจนนกายรปท 7 และสทธวหารก รนหลงลงมานยมใชเฉพาะ “สมณนาม” เพอใหงายตอการจดจ า274 ซงการตงฉายาในสายอาจารยวงศของคณะสงฆจนนกาย มการปฏบตสบทอดดงน

6.1 สายอาจารยวงศของนกายฌาน (禅宗) ในประเทศจน

นกายฌาน (禅宗) ในภาษาสนสกฤตเรยกวา “ธยาน” จนกลางเรยกวา “ฉานจง” แตจวเรยกวา “เสยมจง” ญปนเรยกวา “เซน” (การเรยกทงหมดนคอนกายเดยวกน แตนยมเรยก วานกายเซน ตามแบบญปน ซงแทจรงแลวญปนนนรบพระพทธศาสนานกายนมาจากประเทศจน

อ กทอดหน ง ใ นประ เทศจ นน ก ายน น บ ถ อ แต พ ระ โพธ ธ ร รม ( ต ก ม อ ) 达摩祖师

272 เศรษฐพงษ จงสงวน, เกรดนารคณะสงฆจนนกาย (นครปฐม: ตนน า, 2559), 72. 273 ถาวร สกขโกศล, ชอ แซ และระบบตระกลแซ อตลกษณส าคญเบองตนของคนจน

(กรงเทพฯ: มตชน, 2016), 67. 274 วดเทพพทธาราม, อนสรณงานพระราชทานเพลงศพ หลวงจนธรรมนาทจนประพนธ

(เยนซม), เรยบเรยงโดย เศรษฐพงษ จงสงวน (กรงทพฯ: มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2551), 65.

148

เปนปฐมบรพาจารยของนกาย มพระสงฆปรณายกผสบทอดบาตรและจวร อนเปนสญลกษณการสบทอดต าแหนงพระสงฆปรณายกลงมา 6 รป ดงน

1) พระสงฆปรณายกองคท 1 พระโพธธรรม (ตกมอ) 菩提达摩

2) พระสงฆปรณายกองคท 2. พระอาจารยฮยเขอ 慧可

3) พระสงฆปรณายกองคท 3 พระอาจารยเซงชน 僧璨

4) พระสงฆปรณายกองคท 4 พระอาจารยเตาซน 道信

5) พระสงฆปรณายกองคท 5 พระอาจารยหงเรน 弘忍

6) พระสงฆปรณายกองคท 6 พระอาจารยฮยเหนง 慧能275 หลงจากทพระสงฆปรณายกองค 6 (ฮยเหนง) สบลงมากไมมการมอบบาตรและจวร

อนเปนสญลกษณของต าแหนงพระสงฆปรณายกอก แตยงคงมศษยสบทอดสายบรพาจารยสบลงมา โดยล าดบ ซงตอมาแบงออกเปน “5 นกายสาขา” ตามทพ านกของพระอาจารยไดแก

1) นกายสาขา “หลนจ” 临济宗

2) นกายสาขา “เฉาตง” 曹洞宗

3) นกายสาขา “อวนเหมน” 云门宗

4) นกายสาขา “ฝาเหยยน” 法眼宗

5) นกายสาขา “เวยหยาง” 沩仰宗276 ล าดบอาจารยวงศของคณะสงฆจนนกายในประเทศไทย มล าดบตามบรพาจารยท

สบสายนกายฌาน (禅宗) สาขาหลนจ (临济宗) ในมณฑลกวางตง มอารามส าคญ ไดแก

วดกวเอนซอ (国恩寺) ภเขาหลงซน , วดกวงเซยวซอ (光孝寺) นครกวางเจา เปนตน ซงอารามเหลานสบทอดมาโดยตรงจากศษยของพระสงฆปรณายกองคท 6 (ฮยเหนง) โดยล าดบ

นกายฌาน (禅宗) สาขาหลนจ (临济宗) นบแตบรพาจารยหงเฮยง ศษยรน 5 ผเปนตนนกาย สาขาหลนจ แหงราชวงศถง จงถอวาทานเปนรนแรกของนกายสาขาหลนจ มการสบทอดกนมาจนถง “พระอาจารยทกคง ตปง” บรพาจารยสาขาหลนจ รนท 25 ทานไดพจารณาถงความส าคญของ การล าดบรน เพอใหสานศษยรนหลงสามารถสบสายบรพาจารยไดอยางถกตอง จงไดประพนธ

ค ากลอนอกษรจนส าหรบเปนสมณนามส าหรบศษยในสายของทานโดยเรมจากอกษร “ต” (智)

ซงเปนสมณนามอกษรแรกของทาน จนถงตวอกษร “ทง” (通) รวมทงสน 16 อกษร ดงน

275 คณะสงฆจนนกาย, เหวยหลาง สงฆปรณายก รปท 6 แหงนกายเซน (พระนคร: ม.ป.ท., 2502), 23.

276 沙门仁闻, 《禅门日诵》(上海：静安寺，中华民国

58 年)168.

149

临济下二十五世碧峰下第七世突空智板禅师演派十六字 智 慧 清 净 道 德 园 明 真 如 性 海 寂 照 普 通277

ค าอานจนกลาง จอ ฮย ชง จง เตา เตอ เยวยน หมง เจน ยร ซง ไฮ จ เจา ผ ทง

ค าอานจนแตจว ต หย เชง เจง เตา เตก อ เมง จง ย แซ ไฮ สก เจยว โพว ทง

ตอมาบรพาจารยภเขาอไถซน , ภเขาเออเหมยซน , อารามหนาเกาะผจซอ 普济寺 ภเขาผถวอซน ไดรวมประพนธขนใหมเปน 32 อกษร ดงน

心 源 广 续 本 觉 昌 隆 能 仁 圣 果 常 演 宽 宏 惟 传 法 印 证 悟 会 融 坚 持 戒 定 永 记 祖 宗278

ค าอานจนกลาง ซน เยวยน กวาง ซว เปน เจวย ชาง หลง เหนง เยรน เซง กวอ ฉาง เหยยน ควน หง เหวย ฉวน ฝา อง เจง อ ฮย ยรง เจยน ฉอ เจย ตง ยง จ จ จง ค าอานแตจว ซม งวง กวง สก ปง กก เชยง ลง เลง ยง เสย กวย เชยง เอยง ควน ฮง ยย ทวง หวบ อง เจง หงอ หวย ยง เกยง ท กาย เตย ยง ก โจว จง

6.2 บรพาจารยนกายฌาน สาขาหลนจ ในประเทศไทย สายบรพาจารยของคณะสงฆจนนกายในประเทศไทย เรมนบแตพระอาจารยจนวงส

สมาธวตร (สกเหง) อดตเจาคณะใหญจนนกายรปแรก ทานสบทอดล าดบอาจารยวงศ นกายฌาน

277 เศรษฐพงษ จงสงวน, อนสรณครบรอบ 1 ป การละสงขาร พระอาจารยจนวยานกร

(เยนจ) (กรงเทพฯ: ธรรมศาสตร, 2543), 79. 278 沙门仁闻, 《禅门日诵》(上海：静安寺，中华民国

58 年)260.

150

สาขาหลนจ มากจากพระอาจารยฮวบท 法持 สมณนาม “กวงหย” 广慧 ผเปนพระอาจารยของ ทานสกเหง อกษรสมณนามตวแรกซงบอกล าดบการสบอาจารยวงศของทานฮวบทคอ อกษร

“กวง 广” กลาวคอทานฮวบท มสมณนามขนตน เปนตวท 3 ในจ านวน 32 อกษรประพนธ การสบอาจารยวงศ เปนล าดบรนท 43

พระอาจารยจนวงสสมาธวตร (สกเหง 续行) อดตเจาคณะใหญจนนกายรปแรก มสมณนามขนตน เปนตวท 4 ในจ านวน 32 อกษรประพนธการสบอาจารยวงศ เปนล าดบรนท 44 และเปนบรพาจารยรนท 1 ในประเทศไทย

พระอาจารยจนวงสสมาธวตร (กวยหงอ 果悟) สมณนาม “ปงเกง” 本涇 อดต

เจาคณะใหญจนนกายรปท 2 วดมงกรกมลาวาส , หลวงจนคณาณตจนพรต (กวยลง 果隆)

สมณนาม “ปงเจยว” 本照 วดบ าเพญจนพรต ศษยทง 2 ของพระอาจารยสกเหง มสมณนาม ขนตน เปนตวท 5 ในจ านวน 32 อกษรประพนธการสบอาจาร ยวงศ เปนล าดบรนท 45 และ เปนบรพาจารยรนท 2 ในประเทศไทย

พระอาจารยตกฮ 达喜 สมณนาม “กกสง” 觉醒 ;วดเทพพทธาราม ศษยของ

พระอาจารยจนวงสสมาธวตร (กวยหงอ 果悟) มสมณนามขนตน เปนตวท 6 ในจ านวน 32 อกษร ประพนธการสบอาจารยวงศ เปนล าดบรนท 46 และเปนบรพาจารยรนท 3 ในประเทศไทย

พระอาจารยวงสสมาธวตร (เซยงหง 常义) สมณนาม “เชยงย ง” 昌仁

อดตเจาคณะใหญจนนกายรปท 5 , พระอาจารยเซยงก 常机 สมณนาม “เชยงเมง” 昌明

วดเชงจยย ถ าประทน, พระอาจารยเซยงซว 常修 วดจนประชาสโมสร, พระอาจารยเซยงกย

常贵 วดเชงจยย ถ าประทนศษยทง 4 ของพระอาจารยตกฮ 达喜 มสมณนามขนตน เปนตวท 7 ในจ านวน 32 อกษรประพนธการสบอาจารยวงศ เปนล าดบรนท 47 และเปนบรพาจารยรนท 4 ในประเทศไทย

พระอาจารยเลงเคยม 宁谦 วดเทพพทธาราม, พระอาจารยกหย 继慧 วดเชงจยย

ถ าประทน สมณนามตวแรกของทง 2 ทานน คอ 隆 เปนตวท 8 ในจ านวน 32 อกษรประพนธ การสบอาจารยวงศ เปนล าดบรนท 48 และเปนบรพาจารยรนท 5 ในประเทศไทย

พระมหาคณาจารยจนธรรมสมาธวตร (โพธแจง 普净) สมณนาม “เลงท” 能持

อดตเจาคณะใหญจนนกายรปท 6 , พระอาจารยฮงเลง 宏能 (立化菩萨) สมณนาม

“เลงเตย”能定 ศษยผพของพระอาจารยโพธแจง มสมณนามขนตน เปนตวท 9 ในจ านวน 32 อกษรประพนธการสบอาจารยวงศ เปนล าดบรนท 49 และเปนบรพาจารยรนท 6 ในประเทศไทย

151

พระมหาคณาจารยจนธรรมสมาธวตร (เยนเตก 仁得) เจาคณะใหญจนนกายรปท 7,

พระคณาจารยจนธรรมปญญาจรยาภรณ (เยนเชยว 仁晁) อดตรองเจาคณะใหญจนนกาย

(พระอปชฌายของผวจย), พระอาจารยจนวนยานกร (เยนอ 仁意) ผชวยเจาคณะใหญฝายขวา

จนนกาย (พระอาจารยลงของผวจย) หลวงจนธรรมรตจนประจกษ (เยนง 仁谊) ผชวยปลดขวา

จนนกาย และหลวงจนธรรมรกษจนประจต (เยนอ 仁依) (พระอาจารยอาทง 2 ของผวจย) มสมณนามขนตน เปนตวท 10 ในจ านวน 32 อกษรประพนธการสบอาจารยวงศ เปนล าดบรนท 50 และเปนบรพาจารยรนท 7 ในประเทศไทย

ปจจบนคณะสงฆจนนกายสบทอดถงล าดบอกษร “เสย” 圣 เปนตวท 11 ในจ านวน 32 อกษรประพนธการสบอาจารยวงศ เปนล าดบรนท 51 และเปนรนท 8 ในประเทศไทย279 เชน

หลวงจนเสยเหลยง (圣量) หลวงจนเสยสก (圣淑) (ผวจย) และหลวงจนเสยไท (圣台) เปนตน

ซงการล าดบสายอาจารยวงศคณะสงฆจนนกายในประเทศไทย แสดงในแผนภาพท 10

279 วดเทพพทธาราม, อนสรณงานพระราชทานเพลงศพ หลวงจนธรรมนาทจนประพนธ

(เยนซม) (กรงทพฯ: มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2551), 65-70.

152

153

154

แผนภาพท 10 ล าดบสายอาจารยวงศคณะสงฆจนนกายในประเทศไทย ทมา: เศรษฐพงษ จงสงวน, ธรรมจรยานสรณพระคณาจารยจนธรรมปญญาจรยาภรณ (กรงเทพฯ: ดานสทธาการพมพ, 2559), 234-236.

155

บทท 4

การบรหารจดการศกษาของคณะสงฆจนนกายในอดต

บทบาทของคณะสงฆจนนกาย นอกจากจะบรหารจดการกจการคณะสงฆใหเปนไป ดวยความเรยบรอย ด ารงไวซงอรยประเพณ และเจรญศรทธาแกชาวจนทนบถอพระพทธศาสนา มหายานบนแผนดนไทยแลว บทบาทส าคญอกประการหนง คอ การเปนศนยกลางทางความรแขนง ตาง ๆ เชน เปนศนยกลางการศกษาพระธรรมวนยและพระไตรปฎก ศลปวฒนธรรมจน ขนบธรรมเนยมประเพณภาษา และปรชญาแนวคด ซงคณะสงฆจนนกายยงคงบรหารจดการศกษา อนสบทอดรปแบบมาจากประเทศจน บทนผวจยจะไดพรรณนาถงการบรหารจดการศกษาของ คณะสงฆจนนกายในอดต โดยแบงเนอหาเปน 5 เรอง ไดแก 1) การบรหารจดการศกษาของ พระพทธศาสนา 2) การศกษาของพระพทธศาสนาหลงพทธปรนพพาน 3) การบรหารจดการศกษา ของวดจนในอดต 4) การบรหารจดการศกษาของคณะสงฆจนนกายในยคกอตง 5) การบรหาร จดการศกษาในยคปฏรปฟนฟซงรายละเอยดดงตอไปน 1. การบรหารจดการศกษาของพระพทธศาสนา

การศกษานน ไดมมาพรอม ๆ กบมนษยทไดอบตขนมาในโลกโดยรจกการแกปญหา รจก รบผดชอบตอตนเองและสงคม ตลอดทงแกปญหาขดแยงดวยเหตและผล รจกส านกและเขาใจ ในคณคาของสงทเปนนามธรรมและรปธรรมทปรากฏใหเราไดเรยนรในแงตาง ๆ ตลอดทง สงแวดลอมสมยนน ๆ ดวย ทงนเพราะการศกษาหรอการคนควาท าใหรบรเรองราวตาง ๆ ทเกด ขนในโลก ตงแตอดตถงปจจบน และสามารถรและคาดการณลวงหนาในอนาคตได นอกจากนน การศกษา ไมวาจะเปนคดโลกหรอคดธรรม ยอมเปนเหตปจจยยกระดบฐานะของตนเองใหสงขนกวาทเปนอย ในปจจบนดวย280

เมอพระพทธเจาอบตขน พระองคไดทรงประกาศค าสอนใหม ซงเปนการปฏวตตอค าสอน ของพราหมณ ก าจดความเชอถอเรองวรรณะ ไมใหถอเอาชาตก าเนดเปนเครองแบงแยกสงต าและ สทธของมนษย ใหถอวาทกคน ทกวรรณะเกดมามความเสมอภาคกน จะด จะชว จะประเสรฐ หรอ ต าทราม เพราะการกระท า และการประพฤตดของตนเอง จะเปนกษตรย พราหมณ แพทย ศทร

280 กรมการศาสนา, การศกษาของคณะสงฆไทย (กรงเทพฯ: การศาสนา, 2516), 81.

156

จณฑาล หรอปกสะกตาม ท าดกไดผลดเหมอนกน ท าชวกไดผลชวเหมอนกน281 คนใดปฏบตธรรม กไดความสงบทางจต มความกาวหนา ถงจดหมายของศาสนาไดเหมอนกน ชาตก าเนด ไมส าคญ ส าคญทการฝกอบรม นอกจากทรงประกาศค าสอน เพอใหเกดผลทางการปฏบต ทางความเชอถออยางใหม ของประชาชนแลว พระพทธเจาทรงน าหลกการนมาปฏบตใหเกดผลในรปสถาบนดวย ทรงตง คณะสงฆขน คณะสงฆนเปดรบบคคลทกวรรณะและนอกวรรณะ ทกคนทเขามาเปนสมาชก ของ สถาบนสงฆนนแลวมสทธเสมอกนในทางดานการปกครองและชวตทางสงคม มขอก าหนดเพยง ใหแสดงความเคารพกนตามล าดบอายสมาชกภาพ และมโอกาสเทาเทยมกนในการทจะไดรบการ ศกษาอบรมตลอดจนปฏบตเพอเขาถงจดหมายสงสดทชวตในสงฆจะเขาถงไดสถาบนวดกลายเปน สถาบนทางการศกษา เพราะเปนทฝกหดอบรม บรรยากาศภายในวดรวมถงวถชวตของพระสงฆ ภายในวดเปนบรรยากาศส าหรบฝกหดพฒนาคนและพฒนาตนใหเดนไปในวถชวตทถกตองด งาม ตามระบบพฒนาคน 3 ดาน ทเรยกวา ไตรสกขา ไดแก

1) ฝกฝนพฒนาในการแสดงออกทางกายและวาจา (อธศล) 2) ฝกฝนพฒนาดานคณภาพ สมรรถภาพ และสขภาพจต (อธจต) 3) ฝกฝนพฒนาสมองหรอปญญา (อธปญญา)282 พจารณาจากประวตการประดษฐานพระพทธศาสนา จะเหนไดวาคณะสงฆในความหมายท

แทนน พระพทธเจาทรงตงขนเปน “สงคมตวอยาง” ทมการจดระบบตาง ๆ ทงในการปกครอง การเลยงชพ ชวตทางสงคม ตลอดจนการศกษาอบรมทกอยาง โดยใหสมาชกทกคนมสทธ และมสวนรวมในกจกรรมและผลประโยชนตาง ๆ ของสถาบนโดยทวถงและเทาเทยมกน มความรสกทดตอกน เคารพในคณคาของกนและกน อยดวยความกลมกลนประสานกน เปนระเบยบเรยบรอย มความปลอดโปรงเปนอสระทงทางกาย ทางวาจา และความคด มโอกาสพรอมบรบรณทจะใหความสามารถ และคณสมบตตาง ๆ ของตน ไดรบการฝกอบรมเจรญกาวหนา โดยเตมทถงขดสด เทาทตนจะท าไดในมรรคาแหงการปฏบต เพอเขาถงจดหมายของพระศาสนา คอใหทกคนมสทธ ในการปกครองสถาบนของตน มปจจย 4 พอเหมาะพอดแกการทจะใหชวตด ารง อยดวย ความสะดวกสบายพอสมควร และชวยใหการปฏบตหนาทไดผลด สมาชกทกคนอยรวมกน โดยใหความเคารพนบถอกนฉนพนอง ชวยเหลอกนและใหโอกาสแกกนในการปฏบตหนาท

281 สมภาษณ, พระมหาคณาจารยจนธรรมสมาธวตร (เยนเตก), เจาคณะใหญจนนกาย,

7 เมษายน 2561. 282 ส. ศวรกษ, ศาสนากบสงคมไทย (กรงเทพฯ: มตรนราการพมพ, 2523), 53.

157

ผจบการศกษาอบรมแลว หรอศกษาต ากวา ผรบการศกษาจะตองฝกฝนอบรมตนเอง ดวยตงใจจรงเตมหนาทและความสามารถของตน 283

หลกทางพระพทธศาสนาสงเสรมใหมการศกษา ไมวาจะเปนทางดานหลกธรรม เชน เรอง พระนพพาน การก าจดอวชชา ไตรสกขา การเนนปญญา ความส าคญของกลยาณมตร ความเปนพหสต เปนตน หรอทางพระวนย เชน การถอนสยของพระนวกะ การรวมประชมในอโบสถ เดยวกน การนงประชมแสดงธรรม สนทนาสากจฉา อภปราย ตอบปญหาธรรมกนเปนตน ทงน โดยมวดเปนสถาบนการศกษา ชวตความเปนอยของพระภกษ เปนชวตทมงตอการฝกฝนอบรมและ การใหการศกษาอบรม ดงนน ชวตของสงคมภกษจงมากไปดวยกจกรรมการศกษา พฒนาการ ทางการศกษาของอารยนทไดจากพระพทธศาสนา การศกษาคณะสงฆในพระพทธศาสนา ด าเนนตาม แนวไตรสกขา โดยยดถอพทธพจน คอ ค าสงสอนของพระพทธเจาเปนหลก มความมงหมายส าคญ เพอใหประพฤตปฏบตตน ด ารงรกษาและเผยแผพรหมจรรยอนเปนระบบการศกษาของคณะสงฆ ด าเนนชวตตามหลกการแหงพระธรรมวนย284 ตอมาไดแยกออกเปนฝายคนถธระและวปสสนาธระ คอคนถธระ ไดศกษา พระธรรมวนย ค าสงสอนของพระพทธเจา และวปสสนาธระ ไดแก การเรยน วธฝกหดจตใจของ ตนเองใหปราศจากกเลส เมอพระพทธเจาเสดจดบขนธปรนพพานแลว พระสงฆ พทธสาวก จงประชมกนท าสงคายนา รวบรวมพระธรรมวนยอนเปนค าสงสอนของพระพทธองค ทไดตรสสอน ไวมจ านวน 84,000 พระธรรมขนธ จดไวเปน 3 หมวด คอ พระสตร พระวนย และพระอภธรรม เรยกรวมกนวา พระไตรปฎก ซงเปนคมภรของพระพทธศาสนาสบมา285

พระพทธศาสนา มองคประกอบส าคญ 3 ประการ ไดแก ปรยต คอ การเลาเรยน ปฏบต คอ ลงมอกระท า และปฏเวธ คอ ประจกษแจงผลการศกษาปรยต เปนองคประกอบส าคญ อนเปน พนฐานของการปฏบต ความเจรญทางการศกษาหรอปรยตของคณะสงฆ เปนปจจยส าคญ เกยวกบ

283 อรสธรรม ดระดอม, “บทบาทของพระสงฆมหายานในการพฒนาสงคม:ศกษาเฉพาะ

กรณพระสงฆจนนกายและอนมนกายในภาคกลางของประเทศไทย” (วทยานพนสงคมวทยามหาบณฑต คณะสงมวทยาและมานษยวทยา มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2526), 98-101.

284 สมภาษณ, สาโรจน กาลศรศลป, ผอ านวยการส านกงานมหาเถรสมาคม, 27 พฤษภาคม 2561.

285 สมภาษณ, ดร. บญเลศ โสภา, อดตผอ านวยการกองพทธศาสนศกษา, 25 กรกฎาคม 2561.

158

ความเจรญของพระพทธศาสนา286 โดยลกษณะของการศกษาพระพทธศาสนาในสมยพทธกาล ตามระบบดงน

1) ระบบการรบเขาศกษาพระพทธศาสนา ตามพทธบญญตพระวนย กลบตรทจะเขามาสสถาบนแหงนตองบรรพชาอปสมบท สามเณรมอาย 7 ปขนไป พระภกษอาย 20 ปขนไป

2) ระบบการศกษาของพระพทธศาสนา เปนแบบโรงเรยนกนนอน 3) สถานศกษา คอ วด 4) ชวตนกศกษา ทกคนเสมอภาคเทาเทยมกนตามพระวนย ไมแบงชนชนวรรณะ 5) ดานปจจย 4 ไดรบการดแลและอปถมภโดยพระราชา อ ามาตย พอคา คหบด

และประชาชนทวไป 6) เครองแบบการแตงกาย ใชผาบงสกลตามพทธบญญต เรยบงาย สะอาด 7) วตถประสงคของการศกษา เพอก าจดตณหา อนเปนวฏจกรแหงการเวยนวายตายเกด

ของมนษย และด าเนนตามมรรคมองค 8 คอ ทางสายกลางมงเขาสนพพาน อนเปนจดหมายสงสด ของพระพทธศาสนา

8) หลกสตร พระสตตนตปฎก พระวนยปฎก และพระอภธรรมปฎก หลกสตรนใช หลกการ ทองจ า เรยกวา มขปาฐะ โดยการแตงเปนรอยแกว รอยกรอง เพอสะดวกในการทองจ า ผเรยน จะเลอกเรยนตามความสมครใจ

9) วธสอน สอนดวยการใชมขปาฐะ (ปากเปลา) สนทนา การบรรยาย การถามตอบ แบบวางกฎขอบงคบ

10) บทบาทของคร ครผสอนมกเรยกวา อปชฌาย อาจารย เปนผมบทบาทในการสอน ใหการอบรม ใหค าปรกษา และสอบวดผลดวยตนเอง287

286 สมภาษณ, พระอาจารยจนธรรมรสจนศาสน (เยนจ), ปลดซายจนนกาย, 4 ตลาคม

2561. 287 สมศกด บญป, “การพฒนาการศกษาคณะสงฆไทย บทความ มหาวทยาลยมหาจฬา

ลงกรณราชวทยาลย เขาถงเมอ 24 พฤศจกายน 2561, เขาถงไดจากhttp://mcu.ac.th/En/ articlecontent_desc.phparticle_id=731&articlegroup_id=157.

159

2. การศกษาของพระพทธศาสนาหลงพทธปรนพพาน การศกษาของพระพทธศาสนาหลงพทธปรนพพานมระบบการศกษาดงน 2.1 ระบบการศกษาแบบเถรวาท

ระบบการศกษาแบบเถรวาท (พ.ศ. 1-500) รปแบบการศกษาม 2 ลกษณะ คอ คนถธระและวปสสนาธระ โดยมส านกตาง ๆ ทมการด าเนนการศกษาอยางอสระตอกน บางส านก เนนพระสตตนตะ บางส านกเนนพระวนย เปนตน แตเมอใดแตละส านกมความ เขาใจพทธธรรม และปฏบตแตกตางกนมาก คณะสงฆกจะขอพงอ านาจรฐใหเขามาจดท าสงคายนา เปนครงคราวไป เพอสรางความเปนเอกภาพของพระพทธศาสนา288

2.2 ระบบการศกษาแบบมหายาน ระบบการศกษาแบบมหายาน (พ.ศ. 600-1400) มประเดนศกษา 2 ประเดน คอ 1) ส านกปรชญาพทธ (พ.ศ. 600-900) การเกดขนของมหายานท าใหการศกษาใน

พระพทธศาสนาเปลยนไปจากรปแบบของศาสนาสระบบปรชญา เกดส านกทางปรชญาเดน ๆ ขน 2 ส านก คอ 1) ส านกมาธยมกะ ผกอตง คอ นาคารชน (พ.ศ. 709 - 739) ผลงานทส าคญ คอ “มาธยมกศาสตร” หรอ “มาธยมกการกา” ใหตรรกศาสตร ความคดทวองไว กลาหาญ แนวคดท ส าคญเนน “ศนยตา” มอทธพลทวชมพทวปและขยายออกนอกเขตประเทศ , 2) ส านกโยคาจารย ผกอตงคอ ทานอสงคะและทานวสพนธ (พทธศตวรรษท 9) ผลงานทส าคญคอ อภธรรมโกศะ, มหายานสมปรครหะ และประกรณะอารยวาจา แนวค าสอนเปนจตนยม

2) มหาวทยาลยทางพระพทธศาสนา (พ.ศ. 1000-1700) ในชวงน วดซงเดมเปน ศนยรวมของผฝกฝนอบรมตนเองอยแลวไดพฒนามาเปนสถาบนทางการศกษา โดยสบทอด คณลกษณะกลมของสาวกของพระพทธเจาทวา “สงฆะ” คอชมชนแหงการเรยนร ราว พ.ศ. 900 วดหลายแหงไดรวมกนด าเนนการทางการศกษา จนกลายเปนระบบมหาวทยาลยทางพระพทธศาสนาขนและขยายรปแบบการใหการศกษากวางขวางขน มหาวทยาลยทมชอเสยงไดแก นาลนทา วลภ โอทานตะประ วกรมศลา โสมประ มการบรหารจดการอยางเปนระบบ มผเขาศกษาหลายหมนคน มหลกสตร มการวดผลประเมนผล289

288 วโรจน วชย, “วธการศกษาพระพทธศาสนาเชงวชาการ” (วารสารสนตศกษาปรทรรศน

บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, 2559), 108. 289 Buddhadasa Bhikkhu, A Religious View (BKK: Thammasapa, 2010), 124.

160

2.3 ระบบการศกษาแบบตนตระ ระบบการศกษาแบบตนตระ (พ.ศ. 1200 - 1700) ซงมพฒนาการมาตามล าดบคอ 1) มนตรยาน/รหสยาน ลกษณะส าคญคอพร าสอน บนมนตรและลงเลขยนต

ใหเกดความศกดสทธเปนทางรอดพนจากทกข 2) วชรยาน นบถอฌานพทธและพระโพธสตว น าศกต ของฮนดตนตระมานบถอ

ออนวอนผเขาอยในองคนรตมเทวเปนผเขาสนพพาน 3) กาลจกร นบถอเหมอนสองอยางแรก เพมการเซนผเขาดวย ถอวาการออนวอนบชา

จะส าเรจประสบสขได290 สมเดจพระพทธโฆษาจารย (ป.อ.ปยตโต) ในสมยด ารงสมณศกดท พระพรหมคณาภรณ

มความเหนเกยวกบระบบการศกษาของพระพทธศาสนาหลงพทธปรนพพานวา การศกษาใน มหาวทยาลยนนแบงไดเปน 2 ระยะ คอ ระยะแรกราว พ.ศ. 1000 ถง 1400 เปนระยะทมการศกษาวชาการตาง ๆ กวางขวาง ทงทางวชาศาสนาและ วชาสามญ แตครนถงระยะหลง พ.ศ. 1400 เปนตนมา การทพระสงฆหนมานยมศกษาและใชภาษาสนสกฤตเปนภาษาวชาการ ไดกลายเปน การจ ากดวงการศกษาใหแคบเขากวาเดมอก ทนาลนทาและมหาวทยาลยอน ๆ ทเหลอ กปรากฏวา พระพทธศาสนามหายาน ไดรบอทธพลจากศาสนาพราหมณ น ามาผสมผสานกนมาจนกลายเปนนกายตนตระ หรอวชรยานขน ระยะนกนยมชนชมกบผลงานเกา ๆ ทสรางสมกนมา ยคนเปนระยะของการเขยนอรรถกถาและอรรถาธบาย ตาง ๆ พรอมกบมความรสกหยงล าพองในความรใจแคบ และล าเอยง นอกจากน ความนบถอ เรองวรรณะกเหมอนจะรนแรงขน วธการเรยนการสอน กเปนแบบประเพณตายตว โดยนยน การศกษาในชมพทวปกเสอมถอย และยงไมทนรตวทจะรอฟนแกไข กประสบเหตใหพนาศเสยกอน สาเหตทท าใหพนาศนน กคอ การเขายดครองของตางชาต เรมดวยชาวเตรกยกทพเขามา และท าลายมหาวทยาลยพทธศาสนาหมดสน ท าลายวดสวนมาก พระสงฆทไมถกฆา หนไปตางประเทศ อนเปนเหตการณในราว พ.ศ. 1700 ตามปกตการใชอ านาจ เขากดขบบคนถาไมถงกบท าลายให สญสนเสยทเดยว หรอใหเปลยหมดก าลงจรง ๆ แลว ยอมเปนทางใหเกดการดนรนตอส ใหเกดความเขมแขงและการกลบฟนตวได แตเหตการณครงน เปนแบบท าลายโดยสนเชง พระพทธศาสนาจงไมมโอกาสคนชวตไดอก เปนอนสนยคความเจรญ ในอดต291

290 เรโวเชธรรมสถาน, วชรยานคอทางตนร (กรงเทพฯ: ม.ป.ท., 2550), 173. 291 สมศกด บญป, “การพฒนาการศกษาคณะสงฆไทย” (บทความ มหาวทยาลยมหาจฬา

ลงกรณราชวทยาลย), เขาถงเมอ 24 พฤศจกายน 2561, เขาถงไดจาก http://mcu.ac.th/En/ articlecontent_desc.php?article_id=731&articlegroup_id=157.

161

3. การบรหารจดการศกษาของวดจนในอดต พระพทธศาสนามหายานไดประดษฐานเปนหนงในสามเสาหลกทางปรชญาแนวคด

และจตวญญาณของจน จนมนคงสถาพรนบแตอดตถงปจจบนสบเนองมากวา 1,900 ป บทบาทหนาทส าคญประการหนงของวดพทธมหายานในจน นอกจากการประกาศศาสนาเผยแผพระพทธธรรมแลว ยงท าหนาทเปนส านกศกษาสรรพวชาแขนงตาง ๆ มรปแบบการบรหารจดการศกษาเทยบเคยงกบ ปจจบน คอ มวดเปนสถานศกษา มเจาอาวาสหรอเจาส านกเปนผบรหาร, มพระเถระผทรงความร ดานตาง ๆ เปนอาจารยผสอน, มการก าหนดชนป ระยะเวลา และหมวดวชา, มบรรพชตหรอฆราวาส ผฝกหดเปนผเรยน มวถชวตเหมอนกบโรงเรยนประจ า ทศษยจะกนอยหลบนอนและร าเรยนจนส าเรจ การศกษา292 ซงหากจะกลาวถงรปแบบส านกของคณะสงฆจนนกายในไทยใหเหนภาพชดเจน กจ าเปนตองนกถงชวตของหลวงจนส านกวดเสาหลนในภาพยนตรจนเปนตวตงตนความเขาใจ โดยผทปารถนาจะศกษาพทธธรรมและสรรพวชาตาง ๆ จะเดนทางมาถวายตวเปนศษยในส านก

มทงบรรพชตทรบตรวสทธศล (三坛大戒)293 และฆราวาสผฝกหด ในกรณบรรพชตทรบ ตรวสทธศลแลว จะถวายตวบวชตลอดชวตไมลาสกขา ประการนมไดเปนขอบญญตในพระธรรมวนย แตเปนเจตนากศลทเกดจากการตงปณธานตามแนวทางโพธสตวมรรคของผบวช กอปรกบคานยม ทางสงคมจนทเชอวา การบวชนนเปนการละทางโลกอยางเดดขาด จ าตองตดสนใจใหเดดเดยว หนกแนน เมอบวชแลวตองมงอทศตนแกศาสนา หากจตใจไมมนคงลาสกขาภายหลง ทงว งศา คณาญาตและคนในสงคมจะตเตยนไมใหการยอมรบใด ๆ เลย เมอผถวายตวเปนศษยแสดงเจตนา สถานภาพของตนในการเขาสส านกแลว กจะเขาสกระบวนการฝกหดวตรปฏบต ฝกหด ความรบผดชอบตองานสวนรวม, ศกษาค าสอนทางพระพทธศาสนาและปรชญาจน, ศกษาสรรพวชาความรอนเปนอตลกษณของส านกนน ๆ กระบวนการเหลานมในสวนของการบงคบและในสวนทใหเลอกศกษาตามความสมครใจและความประสงคของศษย เมอส าเรจการศกษาแลวกน าความร ไปใชประโยชนในภายภาคหนา294 เชน ในสมยราวงศถงทพระพทธศาสนามหายาน นกายเซน (ฉานจง) ส านกพระสงฆปรณายก ล าดบท 5 (ฮงยม) รงเรองเจรญศรทธาเปนอนมาก ท าใหผคน ตางพากนมาถวายตวเปนศษยเพอศกษานกายเซนจากทาน มทงบรรพชตและฆราวาส ซงเพชร

292 徐国隆，《泰国汉传佛教之研究------以泰国华宗普门报

恩寺为例》硕士论文，宗教学系，玄装大学，中华民国 103 年 293 沙门仁闻,《禅门日诵》（上海：静安寺，中华民国

58 年）250. 294 สมภาษณ, รองศาสตราจารย ดร. ฟานจวน (Fan Jun), อาจารยคณะศลปศาสตร

มหาวทยาลยกวางซ สาธารณรฐประชาชนจน, 31 ตลาคม 2560.

162

เมดงามของส านกน คอทานเวยหลาง ในเบองตนนนทานถกดหมนจากผรวมส านกวาไมรหน งสอ จะศกษาพระธรรมไดอยางไร อกทงยงเปนคนบานปาเมองเถอนมาจากทางใต ท าใหทานยงไมสามารถบวชไดทนท ไดเพยงแตเปนฆราวาสฝกหด ผาฟนต าขาวในโรงครว แตดวยพทธภาวะและกศลพสยแหงปญญารแจงในสมโพธญาณของทาน ท าใหเหนแจงในธรรมแหงนกายเซน ตอมาไดบวช เปนบรรพชตและไดสบต าแหนงพระสงฆปรณายกแหงนกายเซน ล าดบท 6 ดวยความวนวายในการชวงชงต าแหนงพระสงฆปรณายกท าใหทานตดสนใจไปปกหลกตงส านกทนครกวางเจาในภายหลง295

ตามทกลาวขางตน ถอเปนตวอยางรปแบบการบรหารจดการศกษาของส านกตาง ๆ ทวสงฆมณฑลในประเทศจน รวมถงประเทศใกลเคยงทรบเอาพระพทธศาสนามหายานแบบจน เชน ญปน เกาหล และเวยดนาม ซงลวนแลวแตนบถอนกายเซนเปนสวนมากทงสน ส าหรบประเทศไทยถงแมประวตศาสตรจะระบวามชาวจนและบรรพชตจนเขามาตงแตสมยกรงศรอยธยาจนถง ตนกรงรตนโกสนทรอยางมากมายกตามท แตกยงมปรากฏมหลกฐานการตงคณะสงฆ วดจน หรอส านกศกษาของคณะสงฆจนนกายแตอยางใด จนถงสมยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ทรงพระกรณาโปรดสถาปนาคณะสงฆจนนกายขน การด าเนนกจการทางศาสนาตลอดจนการบรหารจดการศกษาส าหรบบรรพชตกเรมตนนบแตนนมา296 4. การบรหารจดการศกษาของคณะสงฆจนนกายในยคกอตง (พ.ศ. 2414 – 2479)

ในระหวางป พ.ศ. 2414 – 2479 อยในชวงสมณสมย พระอาจารยจนวงสสมาธวตร (สกเหง) อดตเจาคณะใหญจนนกาย รปท 1 ถง สมยพระอาจารยฮวบจง (ฟกยน) อดตเจาอาวาส วดมงกรกมลาวาส รปท 4 ระยเวลา 65 ป ทามกลางการเรมตนและปจจยทสงผลหลายดาน ท าใหการบรหารจดการศกษาด าเนนอยางคอยเปนคอยไป โดยยดถอการตามแบบมหายานประเทศจน มการบรหารจดการในอารามจนนกายทงในและนอกพระนคร นอกจากนยงมการสนบสนน ใหความรวมมอในการจดการศกษากบกลมชาวจนดวย ซงมรายละเอยดดงตอไปน

295 Schlutter Morten, Transmission and Enlightenment in Chan Buddhism

Seen Through the Platform Sutra (Liuzu tanjing 六祖坛经) (Chung-Hwa Buddhist Journal, 2007), 379 – 410.

296 徐国隆，《泰国汉传佛教之研究------以泰国华宗普门报

恩寺为例》硕士论文，宗教学系，玄装大学，中华民国 103 年.

163

4.1 การใหความรวมมอทางการศกษา ชาวจนทเขามาในไทยแตละยคแตละสมย ลวนมสวนรวมทงทางตรงและทางออม

ในการสร างคณประโยชน ใหกบส งคมตอบแทนประเทศชาต ท งด านส งคม เศรษฐกจ ศลปวฒนธรรม การแพทย และการศกษา ดวยอดมการณทชาวจนยดมนคอ ความกตญญ และความเสยสละ ไปอยทใดตองสรางความเจรญใหกบทนน สอดคลองกบบทโศลกกลอนค ในหอประดษฐานปายวญญาณบรพจารยวดมงกรกมลาวาส (เลงเนยย ) ซ งประพนธ โดย พระอาจารยจนว งสสมาธวตร (กวยหงอ) อดตเจาคณะใหญจนนกาย รปท 2 ความวา

食果须念种果人 住山当思开山祖 แ ปล ว า “ ก น ผ ล ไ ม ใ ห น ก ถ ง คนปล ก อยวดใหร าลกถงผสราง”297 ความรสกนกคดดงกลาวน คณะสงฆจนนกายไดอบรมสงสอนปลกฝง รนสรนวา “คณะสงฆจนนกายไดรบพระมหากรณาธคณจากพระเจาแผนดน และไดรบความศรทธา จากสาธชนอยางมาก จงตองกระท าตนใหเปนบรรพชตทด อยในสมมาปฏบต ใชศลพรตทบ าเพญ เปนเครองบชา พระคณของพระศาสนา พระคณของพระมหากษตรย, พระคณของประเทศชาต พระคณของบดามารดา ครอาจารย และพทธบรษท”298

ดวยเหตนคณะสงฆจนนกาย จงไดมสวนรวมในการสรางประโยชนใหกบสงคม ประเทศชาต ไมเพยงแตการสงสอนพระพทธธรรมเทานน ยงรวมถงการสนบสนนกจการดานบรหาร การศกษา เปนทเขาใจกนดวาในชวงตนของการกอตงคณะสงฆ ทงระบบการบรหาร ศาสนบคลากร ทนทรพย มคอนขางจ ากด ในภารกจทางการบรหารจดการศกษา คณะสงฆจนนกายในยคก อตง ยงไมมความพรอมทจะด าเนนการเอง แตไดใหความรวมมอในการสนบสนนกบกลมชาวจนในยคนน299 ดงปรากฎในประวตของโรงเรยนจนเตอะ วา “โรงเรยนจนเตอะ เปดท าการเรยนการสอน เมอป พ.ศ. 2456 โดยการสนบสนนจากกลมชาวจนฮากกา และเจาอาวาสวดเลงเนยย โดยไดใชทของวดตก (วดชยชนะสงคราม) สรางเปนตกแถว 2 ชน จ านวน 5 หอง จดตงเปนโรงเรยนในเบองตน มนกเรยนจ านวนหนงรอยกวาคน”300

297 โศลกกลอนคจนในวหารเลงฮวตง 龙华堂 วดมงกรกมลาวาส. 298 ความตอนหนงในธรรมโอวาท พระคณาจารยจนธรรมปญญาจรยาภรณ (เยนเชยว)

ธรรมจรยานสรณ 2559 แปลจาก โศลกในวชรปรชญาปารมตาสตร (金刚经) 20 มนาคม 2557. 299 ร.ร มงกรกมลาวาสวทยาลย, มงกรสาร (กรงเทพฯ: ดานสทธาการพมพ, 2550), 53. 300 สงกดส านกบรหารงานคณะกรรมการสงเสรมการศกษาเอกชน, ประวตโรงเรยน

จนเตอะ, เขาถงเมอ 4 กมภาพนธ 2561, เขาถงไดจาก http://www.jintek.ac.th/data_7036.

164

4.2 กระบวนการพระปรยตศกษา กลมชาวจนทอพยพเขามาในไทย จะมงหลกปกฐานในเขตพระนคร หวเมองส าคญ

และเมองทา เพอประกอบอาชพใชแรงงานจนไปถงการเปนเจาของกจการ เกดเปนชมชนจนขน ดงเชนในสมยการสถาปนากรงรตนโกสนทร พระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราช องคปฐมกษตรยแหงราชวงศจกร ผทรงสถาปนาสรางกรงรตนโกสนทรขนทฝงขวาของแมน าเจาพระยา ใหเปนราชธานแหงใหมแทนทกรงธนบร ในป พ.ศ 2325 โดยมพระบรมมหาราชวงตงขนในพนท ๆ แตเดมเปนทตงของชมชนชาวจน และโปรดใหยายชมชนชาวจนออกไปตงถนฐานใหม นอกประตพระนครทางทศตะวนออกเฉยงใต ขนานไปกบล าน าเจาพระยา ตงแตคลองวดสามปลม (วดจกรวรรดราชาวาส) ไปจนถงคลองสามเพง หรอส าเพง301 ลกษณะเชนนหากเทยบเคยงแลว คณะสงฆจนนกายกไดอาศยการกอตวขนของชมชนจนตามพระนคร หวเมองส าคญตาง ๆ สรางวดเผยแผพระพทธศาสนามหายานดงจะเหนจากการรบพระราชทานทดนหรอการเลอกชยภมทตงของวด สงกดคณะสงฆจนนกายในอดต ดวยเพราะวา เปนศนยกลางในการบรหารปกครองคณะสงฆ สะดวกตอการตดตอกบทางการและกลมชาวจน และยงสะดวกตอการตงเปนส านกเรยนเพอใหพระสงฆจน ในไทยยคนนสามารถมาพ านกและศกษาได ในยคกอตงคณะสงฆ จ านวนวดและบรรพจนยงไมมาก การศกษาพระปรยตของคณะสงฆจนนกายจงเปนการจดการศกษาภายในส านกวดนน ๆ 302

5. การบรหารจดการศกษาในยคปฏรปฟนฟ (พ.ศ. 2479 - 2529)

การบรหารจดการศกษาในยคปฏรปฟนฟน เปนชวงเวลารอยตอกบการบรหารจดการศกษาในยคกอตง และสบเนองไปถงยคปฏรปฟนฟ ประกอบดวยส านกตาง ๆ ดงน

5.1 ส านกสงฆหลบฟา (立化精舍 หลบ หวย เจง เสย) ในชวงสมณสมย พระอาจารยฮวบจง (ฟกยน) อดตเจาอาวาสวดมงกรกมลาวาส

รปท 4 (พ.ศ. 2475 – 2483) สมณสมย พระอาจารยจนวงสมาธวตร (ยงปง) อดตเจาคณะใหญ จนนกาย รปท 4 (พ.ศ. 2486 – 2491) และสมณสมย พระอาจารยจนวงสสมาธวตร (เซยงหง) อดต เจาคณะใหญจนนกาย รปท 5 (พ.ศ. 2491 – 2497) มเหตการณตาง ๆ ทงภายในและภายนอก คณะสงฆ ทสงผลใหการบรหารปกครองและการจดการศกษาในยคนนไมราบรนเทาทควร โดยเหตการณภายนอกมสาเหตมาจากสภาวะสงคม การเมองการปกครอง มาตรการของรฐ

301 ปยนาถ บนนาค, “ส าเพง ความเปนมาและความเปลยนแปลง (พ.ศ. 2325 – 2475)

ตอนท 1” วารสารราชบณฑตยสถาน 18,3 (เมษายน – มถนายน 2536), 63-81. 302 สมภาษณ, อาจารยสมชย กวางทองพาณชย, นกจนวทยา, 18 กรกฎาคม 2560.

165

สถานะความมนคงของชาวจน ปญหาเศรษฐกจ และผลกระทบจากสงครามโลกครงท 2 สวนเหตการณ ภายในมสาเหตมาจากการแยกกลมบรรพชตจนตามชาตพนธของตน การไมสงกดจ าพรรษา วดของคณะสงฆจนนกาย และการปรบรปแบบการบรหารปกครอง ตลอดจนวตรปฏบตใหเปนไปตาม พระราชบญญตคณะสงฆและระเบยบของคณะ ซงถอภารกจจ าเปนเรงดวน303 มเหตการณหนงท พระมหาคณะจารยจนธรรมสมาธวตร (โพธแจง) ) ทานเคยเลาใหศษยบรรพชตในส านกสงฆหลบฟา

ฟงวา “หลงจากการบ าเพญธรรมทส านกสงฆถ าประทน (清水寺 เชงจยย ) เขาพระพทธบาท ไดตดตามพระอาจารยหลงงวน (อวเคยม) พระอปชฌาย เขามาในพระนครเพอมาจ าพรรษา ณ ส านกสงฆหมกง สะพานออน มเหตการณทท าใหทานสะทอนใจและตงปณธานทจะปฏรปฟนฟคณะสงฆ คอวนหนงทานไปรานขายกระจกยานเยาวราช โดยเจตนาวาจะไปซอมาท ากระจกพระรศม

องคพระพทธรป ทนทท เขาไปในรานพนกงานกพดวา “师父啊, 今日老板不在 ซอหกมยกเถาแกบอตอ” แปลวา พระอาจารย วนนเถาแกไมอยนะครบ ทานยนนงครหนงแลวตอบวา

我不是来找你的老板，来买镜子呢 อวอมสไหลฉวยนงกายเถาแก ไหลโบยเกย” แปลวา อาตมาไมไดมาพบเถาแกของประสก อาตมาจะซอกระจก ทนใดนนทาทของพนกงานกแสดง อาการตอนรบขบส พรอมกบน าสนคาทตองการมาแนะน าสรรพคณ ทานจงพจารณาเหนวา ในขณะนนเอง ดวยสภาวะสงคมและเศรษฐกจทตกต าอยแลว บรรพชตคงมการมาภกขาจารเรยไร กนมากจนเปนการรบกวนสาธชน เขาจงแสดงทาทปฏเสธทางออมในตอนตน304

เมอจ าพรรษาอยส านกสงฆหมกงไดระยะหนง พระอาจารยหลงงวน (อวเคยม) พระอปชฌายของทานไดเดนทางกลบประเทศจน ทานจงรบเอาธระในการบรหารส านกสงฆและ การอบรมสงสอนพระศาสนาแทนพระอปชฌาย ดวยเพราะส านกสงฆหมกงมขนาดเลกไมเพยงพอตอ การปฏบตศาสนกจและสงสอนสาธชน ทานจงด ารทจะสรางสถานทส าหรบอบรมฝกหดวตรปฏบต ศกษาศาสนธรรม และพระวนยอยางเครงครด เพอผลตศาสนบคลากร โดยในป พ.ศ. 2479 ทานไดด าเนนการเชาทดนจากจฬาลงกรณมหาวทยาลย เพอกอสรางส านกสงฆอกแหงหนงบรเวณพนทดานขางส านกสงฆหมกง ณ ซอยจฬา 6 ยานสะพานออน เขตปทมวน ชอวา ส านกสงฆหลบฟา

(立化精舍 หลบหวยเจงเสย) มงคลนามของส านกใชหลกการตงชอค าไทยทบศพทจน เพอเปน

อนสรณแดพระอาจารยฮงเลง (立化菩萨 ลบหวยผสก) ศษยผพทไดปฏบตภาวนาจนดบขนธ

303 สมภาษณ, พระมหาคณาจารยจนธรรมสมาธวตร (เยนเตก), เจาคณะใหญจนนกาย,

18 เมษายน 2561. 304 สมภาษณ, พระอาจารยจนวนยานกร (เยนอ) , ผชวยเจาคณะใหญฝายขวาจนนกาย,

13 เมษายน 2561.

166

ในอรยาบถยน ณ บรเวณพระเจดยเซยงฮ อ าเภอเตยเอย ประเทศจน305 ส านกสงฆแหงนแมมพนท จ ากด แตมการวางผงตามระเบยบอาคารส านกนกายเซนแบบจน แบงเปนเขตพทธาวาส สงฆาวาส และสถานทส าหรบศกษาฝกอบรมปฏบต หลงจากด าเนนการสรางส านกสงฆแลวเสรจ ทานไดเรมรบ ผเลอมใสศรทธาบรรพชาเปนรนตอป เพอศกษาพระธรรมวนย พระสตรคมภร มนตพธ และภาษาจน โดยแบงหลกสตรเปน 3 ระดบ คอ ระดบตน ระดบกลาง และระดบสง ทงหมดนใชระยะเวลา 2 - 5 ป ตงแตเรมตนจนส าเรจการศกษา ขนอยกบความใสใจและความสามารถของผเรยน ส าหรบการศกษา ภาษาจนนนนบวาเปนเรองจ าเปนอยางมาก เพราะไมวาจะเรยนวชาใด ๆ ในส านกน จะใชภาษาจน ในการเรยนการสอน ทงสน306 บางโอกาสไดเชญครจนจากภายนอกเขามาสอนพเศษในภาคค า โดยบรรพชตกไดลงขนรวบรวมปจจยมอบใหเปนคาเดนทางของคร ส านกสงฆแหงนมลกษณะเดน ประการหนงทใครผานไปมามกเกดความสงสยคอ ไมวาจะมงานเทศกาลหรอวนธรรมดากตาม จะไมม การเปดประตใหญ สาธชนทมาตดตอธระใด ๆ จะเคาะระฆงใหสญญาณ พระสงฆผมหนาทตอนรบจะมาเปดประตขางให กรณนเปนความตงใจของพระมหาคณาจารยจนธรรมสมาธวตร (โพธแจง) วา หากยงไมสามารถสงสอนศษยใหเปนเนอนาบญ มความรความสามารถ และเปนศาสนทายาททดพรอมได จะไมเปดประตใหญเดดขาด307

บรรพชตรนแรก ๆ เมอส าเรจการศกษาจากส านกสงฆหลบฟา และมคณสมบตครบถวน ตามพระธรรมวนยแลว จะเดนทางไปอปสมบทรบตรวสทธศลทประเทศจน และถอโอกาสศกษา พระปรยตทส านกเรยนตามอารามนน ๆ เนองจากแตเดมบรรพชตจนลวนอปสมบทมาจากประเทศจน ทงสน เพราะทประเทศไทยไมมสมามณฑลอนชอบดวยวนยนยมตามคตของฝายจน ดงนนจงม แตการบรรพชาสามเณรในไทยไดเทานน ครนเมอสรางวดโพธเยน พระมหาคณาจารยจนธรรม สมาธวตร (โพธแจง) กไดประกอบสงฆกรรมผกพทธสมา ตามวนยนยม จงเปนวดจนวดแรก ในประเทศไทยทสามารถท าการอปสมบทแกกลบตรได308 ครงนน พระสาสนโสภณ เจาอาวาส วดมกฏกษตรยาราม สงการแทนสมเดจพระสงฆนายก ไดก าหนดระเบยบพระอปชฌาย และระเบยบ

305 เศรษฐพงษ จงสงวน, ธรรมจรยานสรณพระคณาจารยจนธรรมปญญาจรยาภรณ

(กรงเทพฯ: ดานสทธาการพมพ, 2559), 209. 306 สมภาษณ, หลวงจนธรรมรกษจนประจต (เยนอ), ผชวยปลดซายจนนกาย, 13 ตลาคม

2561. 307 สมภาษณ, พระอาจารยจนวนยานกร (เยนอ) , ผชวยเจาคณะใหญฝายขวาจนนกาย,

23 พฤษภาคม 2561. 308 สมภาษณ, พระอาจารยจนธรรมานกร (เยนเฮา), ผชวยเจาคณะใหญฝายซายจนนกาย,

23 ธนวาคม 2560

167

การบรรพชาอปสมบทฝายสงฆจนนกาย กลาวคอ ผทจะบรรพชาอปสมบท ตองมาขอบรรพชา อปสมบทตอพระอปชฌายจนนกาย ทสมเดจพระสงฆราชแตงตงขนเทานน ซงพระมหาคณาจารยจน ธรรมสมาธวตร (โพธแจง) กไดรบบญชาแตงตงเปน พระอปชฌายจนรปแรก ใหการบรรพชาอปสมบท แกกลบตร ณ วดโพธเยนเปนแหงแรก309 ในสวนของส านกสงฆหลบฟานน นบเปนส านกส าคญท สามารถผลตศาสนบคลากร ตามปณธานของพระมหาคณาจารยจนธรรมสมาธวตร (โพธแจง) เปนการจดการศกษาทประสานรอยตอในยคกอตงและยคปฏรปฟนฟไดอยางดอยระยะหนง กจ าเปนทจะตองยายส านกดวยเพราะวาจฬาลงกรณมหาวทยาลย ขอสทธพนทคน310

5.2 การกอตงโรงเรยนสงฆปรยตศกษาในคณะสงฆจนนกาย (僧伽学苑) (เจง เกย หก อวง)

ระยะหนงในการปกครองบรหารจดการศกษาในส านกสงฆหลบฟา พระมหาคณาจารยจนธรรมสมาธวตร (โพธแจง) ไดเดนทางไปรบต าแหนงสงฆนายกนกายวนย ณ สาธารณรฐประชาชนจน ในครงนนทานไดน าพระคมภรตาง ๆ พระวนย สกขาบทของฝายมหายานกลบมาไทย ไดมการแปล เปนภาษาไทย เพอใหเปนต าราในการเรยนการสอนพระภกษสามเณร และเปนเอกสารเผยแผ พระพทธศาสนามหายาน ในระยะเวลานนนอกจากมส านกสงฆหลบฟาเปนสถาบนการศกษาของ คณะสงฆจนนกายแลว กเปนชวงเวลาทพระมหาคณาจารยจนธรรมสมาธวตร (โพธแจง) ไดเรมกอตง วดโพธเยนใหเปนศนยกลางในการบรหารปกครองและจดการการศกษาของคณะสงฆจนนกาย แหลงส ารองจากส านกสงฆหลบฟา และกลายเปนส านกใหญใหกาลตอมาดวยเพราะวา วดโพธเยน เปนวดจนนกายแหงเดยวในยคนนทมพทธสมาอโบสถ สามารถท าการบรรพชาอปสมบทได จงมกลบตรชาวไทยเชอสายจนมาอปสมบทจ านวนมาก311

เมอวดโพธเยนมพระภกษสามเณรมากขน ในป พ.ศ. 2500 อนเปนปเฉลมฉลอง 25 พทธศตวรรษ พระมหาคณาจารยจนธรรมสมวตร (โพธแจง) จงด ารใหจดตง “โรงเรยนพระปรยต

ศกษาวน 普仁寺僧伽学苑”ณ วดโพธเยน ใหเปนอนสรณและใหเปนสถานทศกษาพระปรยตของคณะสงฆจนนกาย การเรยนการสอนนนยงคงเนนการศกษาพระธรรมวนย พระสตรคมภร ศาสนพธ วตรปฏบต และภาษาจนเปนหลก ตามแบบส านกสงฆหลบฟา312

309 ส านกสงฆหลบฟา, สมนตศทธสาร (พระนคร: ม.ป.ท., 2502), 32. 310 วดโพธเยน, ใตรมโพธเยน (กาญจนบร: ม.ป.ท., 2534), 40. 311 เรองเดยวกน, 45. 312 แผนจารกอนสรณการกอตงโรงเรยนพระปรยตศกษาวน วดโพธเยน พ.ศ. 2500.

168

ตอมาคณะสงฆจนนกายในเตบโตขน มบรรพชตจนนกายเพมขนมาก พระมหาคณาจารยจนธรรมสมาธวตร (โพธแจง) จงด ารใหสรางวดโพธแมนคณารามใหเปนศนยกลางใหการบรหารปกครอง และจดการศกษาของคณะสงฆจนนกาย เมอการกอสรางศาสนสถานแลวเสรจทานไดด ารใหจดตง

“โรงเรยนสงฆปรยตศกษา 普门报恩寺僧伽学苑”ณ วดโพธแมนคณาราม การบรหาร จดการศกษาในส านกแหงนยงคงด ารงอตลกษณวถแบบจนนกายดงเดม เฉกเชนส านกสงฆหลบฟา และวดโพธ เยน แตมการยกระดบทางวชาการมหายานเพมขนดวยการศกษาตความและแปล พระไตรปฎกฉบบภาษาจนเปนภาษาไทย มการเชญนกวชาการมหายานทมชอเสยงมาเปนอาจารยพเศษ เชน อาจารยเสถยร โพธนนทะ และอาจารยเลยง เสถยรสต มการจดท าวารสารเผยแผค าสอน มหายานอยางเปนกจจลกษณะ313

313 วดโพธแมนคณาราม, สารตธรรมมหายาน (กรงเทพฯ: การศาสนา, 2537), 67.

169

บทท 5

การบรหารจดการศกษาของคณะสงฆจนนกายในปจจบน

จากการศกษาวจยเชงประวตศาสตรในบททผานมาผวจยไดน าเสนอ การบรหารจดการของ คณะสงฆจนนกายในอดต ซงเปนรปแบบส านกเรยนทสบทอดมาจากประเทศจน เพอด ารงรกษา อตลกษณและจารตของพระพทธศาสนามหายานจนนกาย โดยเนอหาในบทนจะไดน าเสนอ การบรหารจดการศกษาของคณะสงฆจนนกายในปจจบน ประกอบดวย 4 เรอง ไดแก 1) การก าเนดการบรหารจดการศกษาของโรงเรยนพระปรยตธรรม แผนกสามญศกษา 2) กฎหมาย ระเบยบ ทเกยวของ 3) ความเปนมาของโรงเรยนพระปรยตธรรม แผนกสามญศกษา กลมท 13 ของคณะสงฆ จนนกาย 4) ประวตสงเขปโรงเรยนพระปรยตธรรม แผนกสามญศกษา ซงมรายละเอยดดงตอไปน 1. ก าเนดการบรหารจดการศกษาของ โรงเรยนพระปรยตธรรม แผนกสามญศกษา

โรงเรยนพระปรยตธรรม แผนกสามญศกษา จดตงขนเนองมาจากการจดตงโรงเรยนบาล มธยมศกษาและบาลวสามญศกษาของมหาวทยาลยสงฆทง 2 แหง คอ มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย และ มหาวทยาลยมหามกฏราชวทยาลย ซงเปดด าเนนการมาตงแต พ . ศ. 2432 และ พ.ศ.2489 ตามล าดบ ตอมามหาจฬาลงกรณราชวทยาลยไดจดแผนกมธยมศกษาขน เรยกวา “โรงเรยนบาลมธยมศกษา” เมอโรงเรยนบาลมธยมศกษาไดแพรหลายออกไป ทางคณะสงฆโดย องคกรศกษา จงไดก าหนดใหเรยกโรงเรยนประเภทนวา “โรงเรยนบาลวสามญศกษาส าหรบนกเรยน” โดยสงฆมนตร จากนนกระทรวงศกษาธการไดออกเปนระเบยบกระทรวงศกษาธการตงแตป พ. ศ. 2500 ตอมาป พ. ศ. 2507 ไดมการปรบปรงหลกสตรการศกษาพระปรยตธรรม แผนกบาลขนใหมเรยกวา “บาลศกษาสามญและปรยตศกษา” พรอมทงยกเลกระเบยบสงฆมนตรวาดวยการศกษาของโรงเรยนบาลวสามญศกษาส าหรบนกเรยน การศกษาพระปรยตธรรม แผนกสามญศกษา เปนการศกษาท รฐก าหนดใหมขนตามความประสงคของคณะสงฆ โดยพระปรารภของ สมเดจพระอรยวงศาคตญาณ สมเดจพระสงฆราช สกลมหาสงฆปรนายก (จวน อฏฐายมหาเถระ) วา “....การศกษาทางโลกเจรญกาวหนามากขนตามความเปลยนแปลงของโลก การศกษาพระปรยตธรรม กจ าเปนตองอนวตรไปตามความเปลยนแปลงของโลกบาง จงเหนสมควรทจะมหลกสตรในการเรยนพระปรยตธรรมเพมขนอกแผนกหนง คอ หลกสตรพระปรยตธรรม แผนกสามญศกษา ทงน เพอใหผศกษาไดม โอกาสบ า เพญตนให เปนประโยชนท งทางโลกและทางธรรมควบคกนไป. . . . ” ซงตอมากระทรวงศกษาธการไดประกาศระเบยบกระทรวงฯ วาดวยโรงเรยนพระปรยตธรรม

170

แผนกสามญศกษา ขนเมอวนท 20 กรกฎาคม 2514 และระเบยบกระทรวงศกษาธการวาดวย โรงเรยนพระปรยตธรรม แผนกสามญศกษา พ.ศ. 2535 เพอเปนแนวทางด าเนนการจดการศกษาและสงเสรมสนบสนนของกรมการศาสนา กระทรวงศกษาธการในสมยนน ในป พ.ศ. 2545 ไดมพระราชบญญตปรบปรงกระทรวง ทบวง กรม ท าใหมหนวยงานทดแลรบสนองงานคณะสงฆ และพฒนากจการพระพทธศาสนาโดยตรง คอ ส านกงานพระพทธศาสนาแหงชาต ซงแยกมาจาก กรมการศาสนา ดงนน เพอใหการสงเสรมสนบสนนการจดการศกษาโรงเรยนพระปรยตธรรม แผนกสามญศกษา เปนไปอยางตอเนอง มระเบยบควบคมการด าเนนงานทชดเจนส านกงานพระพทธศาสนาแหงชาต จงไดออกระเบยบส านกงานพระพทธศาสนาแหงชาต วาดวยโรงเรยน พระปรยตธรรม แผนกสามญศกษา พ.ศ. 2546 โดยมวตถประสงคทจะใหการศกษาในโรงเรยนดงกลาว เปนประโยชนตอฝายศาสนจกรและฝายบานเมอง กลาวคอ ทางฝายศาสนจกร กจะไดศาสนทายาท ทด มความรความเขาใจในหลกธรรมทางพระพทธศาสนาอยางแทจรง เปนผประพฤตด ปฏบตชอบ ด ารงอยในสมณธรรม สมควร แกภาวะ สามารถธ ารงและสบตอพระพทธศาสนาใหเจรญสถาพรตอไป และถาหากพระภกษสามเณรเหลานลาสกขาไปแลว กสามารถเขาศกษาตอในสถานศกษาของรฐได หรอเขารบราชการสรางประโยชนใหกาวหนาแกตนเอง และบานเมองสบตอไปดวยเชนกน314

ในเวลาตอมาพระราชบญญตการศกษาแหงชาต พ.ศ.2542 และแกไข (เพมเตม) พ.ศ. 2545 ไดก าหนดไวในหมวดท 2 มาตรา 12 วา “นอกเหนอจากรฐ เอกชน และองคกรปกครองสวนทองถนใหบคคล ครอบครว องคกรชมชน องคกรเอกชน องคกรวชาชพ สถาบนศาสนา สถานประกอบการและสถาบนสงคมอน มสทธในการจดการศกษาขนพนฐาน ทงน ใหเปนไปตามกฎกระทรวง” และมาตรา 18 (2) ก าหนดวา “โรงเรยนไดแกโรงเรยนของรฐ โรงเรยนเอกชน และโรงเรยนทสงกด สถาบนพระพทธศาสนาหรอศาสนาอน”315 ดงนน จงถอไดวา โรงเรยนพระปรยตธรรม แผนกสามญศกษา เปนสถานศกษาขนพนฐานแหงหนงตามพระราชบญญตน ในการน เพอใหสอดคลองกบ ขอความในมาตรา 12 และมาตรา 18 (2) แหงพระราชบญญตน กระทรวงศกษาธการ ไดออก กฎกระทรวง วาดวยสทธในการจดการศกษาขนพนฐาน โดยสถาบนพระพทธศาสนา พ.ศ. 2548 เพอใหเปนไปตามพระราชบญญตการศกษาแหงชาต316

314 กองพทธศาสนศกษา ส านกงานพระพทธศาสนาแหงชาต, ประวตโรงเรยนพระปรยต

ธรรม แผนกสามญศกษา, เขาถงเมอ 12 กนยายน 2561, เขาถงจาก http://deb.onab.go.th. 315 ส านกงานคณะกรรมการการศกษาแหงชาต, พระราชบญญตการศกษาแหงชาต

พ.ศ. 2542 ทแกไขเพมเตม (ฉบบท 2) (กรงเทพฯ: องคกรรบสงสนคาและพสดภณฑ, 2553), 8. 316 กองพทธศาสนศกษา ส านกงานพระพทธศาสนาแหงชาต, คมอปฏบตงาน (กรงเทพฯ:

ส านกงานพระพทธศาสนาแหงชาต, 2557), 28.

171

เพอใหเปนไปตามพระราชบญญตการศกษาแหงชาต และกฎกระทรวงดงกลาว โดยมงเนน ใหวดทจดตงโรงเรยนพระปรยตธรรม แผนกสามญศกษา ด าเนนการจดการเรยนการสอนใหสอดคลอง กบนโยบายของคณะสงฆเปนส าคญ กาลตอมามหาเถรสมาคมจงไดออกประกาศมหาเถรสมาคม วาดวยโรงเรยนพระปรยตธรรม แผนกสามญศกษา พ.ศ. 2553 โดยก าหนดใหมการบรหาร จดการศกษา ตามหลกเกณฑทคณะกรรมการการศกษาโรงเรยนพระปรยตธรรม แผนกสามญศกษา ก าหนด ซงคณะกรรมการดงกลาวมอ านาจหนาทก าหนดนโยบาย มาตรฐาน แผนการจดการศกษา ใหค าแนะน าสงเสรมการจดการศกษา และพจารณาวนจฉย ชขาดปญหาขอขดของตาง ๆ มสมเดจพระวนรตเปนประธานกรรมการ ผอ านวยการส านกงานพระพทธศาสนาแหงชาต เปนรองประธานกรรมการ มผแทนจากบคคลและหนวยงานส าคญตาง ๆ อาท ประธานกลมโรงเรยน พระปรยตธรรม แผนกสามญศกษา ปลดกระทรวงศกษาธการ เลขาธการคณะกรรมการการศกษา ขนพนฐาน ผอ านวยการส านกงบประมาณเลขาธการสภาการศกษา เปนคณะกรรมการ โดยมผอ านวยการกองพทธศาสนศกษา ส านกงานพระพทธศาสนาแหงชาต เปนกรรมการ และเลขานการ317

โรงเรยนพระปรยตธรรม แผนกสามญศกษา ด าเนนการจดการเรยนการสอนในระดบ มธยมศกษา โดยแบงเปน 2 ระดบ หรอ 2 ชวงชน คอ ระดบมธยมศกษาตอนตน และมธยมศกษา ตอนปลาย จดเปนโรงเรยนในระบบเชนเดยวกบรปแบบโรงเรยนของรฐและเอกชนทวไป โดยใช หลกสตรการศกษาขนพนฐาน พทธศกราช 2551 ของกระทรวงศกษาธการ ซงมกลมสาระการเรยนรตามทกระทรวงศกษาธการก าหนด 8 กลมสาระ คอ

1) ภาษาไทย 2) คณตศาสตร 3) วทยาศาสตร 4) สงคมศกษา ศาสนาและวฒนธรรม 5) สขศกษา 6) ศลปะ 7) การงานอาชพและเทคโนโลย 8) ภาษาตางประเทศ นอกจากนยงมวชาเฉพาะทก าหนดใหพระภกษสามเณรตองเรยนตามนโยบายของคณะสงฆ

โดยมหาเถรสมาคม คอ วชาบาล และวชาพระพทธศาสนา (อนประกอบดวยพทธประวต ธรรมวนย และศาสนปฏบต) เพอเปนพนฐานในการศกษาหลกพระพทธศาสนาในคมภรพระไตรปฎกสามารถน าไปเปนเครองมอเผยแผพระพทธศาสนา ซงเปนหนาทส าคญของพระภกษสามเณร ในฐานะ ศาสนทายาทผสบทอดพระพทธศาสนา318

317 กองพทธศาสนศกษา ส านกงานพระพทธศาสนาแหงชาต, ประวตโรงเรยนพระปรยต

ธรรม แผนกสามญศกษา, เขาถงเมอ 12 กนยายน 2561, เขาถงจาก http://deb.onab.go.th. 318 โรงเรยนมงกรกมลาวาสวทยาลย, หลกสตรสถานศกษา โรงเรยนมงกรกมลาวาส

วทยาลย (ฉบบปรบปรง พ.ศ.2557) 46.

172

โรงเรยนพระปรยตธรรม แผนกสามญศกษา จดตงอยในวด ทธรณสงฆ หรอทดนของมลนธ ทางพระพทธศาสนา จดการศกษาเฉพาะส าหรบพระภกษสามเณรเทานน โรงเรยนจะไดรบการจดตง ไดกตอเมอไดรบอนญาตหรอเหนชอบจากมหาเถรสมาคม โดยส านกงานพระพทธศาสนาแหงชาต เปนผออกใบอนญาต แกเจาอาวาสวดทขอจดตงโรงเรยน โดยเจาอาวาสวดหร อพระภกษท เจาอาวาสมอบหมายเปนผจดการ และผจดการเปนผคดเลอกพระภกษผมคณสมบตตามทก าหนดไว ในประกาศคณะกรรมการการศกษาพระปรยตธรรม แผนกสามญศกษา รปหนงท าหนาทเปน ผอ านวยการโรงเรยน ซงจะด าเนนการคดเลอกพระภกษและคฤหสถเพอเสนอแตงตงเปนครและบคลากรทางการศกษาของโรงเรยน319 นอกจากน ส านกงานรบรองมาตรฐานและประเมนคณภาพการศกษา (องคการมหาชน) หรอ สมศ. ยงไดปรบตวบงชวดและเกณฑการประเมนคณภาพภายนอก รอบสาม (พ.ศ. 2554 - 2558) ของโรงเรยนพระปรยตธรรม แผนกสามญศกษา โดยใหใชผลสมฤทธทางการเรยนของผเรยนตามเปาหมายเฉพาะของสถานศกษา (หลกสตรรายวชาเพมเตม คอ วชาพทธประวต และธรรมวนย วชาศาสนปฏบต และวชาภาษาบาล ) นอกจากผลสมฤทธ ทางการเรยนของผเรยนตามหลกสตรแกนกลางการศกษาขนพนฐานอกดวย ในการน เพอด าเนนการ ดงกลาว ส านกงานพระพทธศาสนาแหงชาต จงไดรวมกบสถาบนทดสอบทางการศกษาระดบชาต ดานพระพทธศาสนา หรอเรยกยอวา B-NET (Buddhism National Educational Test)320

ดงนน โรงเรยนพระปรยตธรรม แผนกสามญศกษา จงเปนโรงเรยนทจดตงขนเพอให การศกษาอบรมแกเยาวชนชายทเขาไปบวชในพระพทธศาสนา โดยใชหลกธรรมค าสอนแหงพระพทธศาสนาเปนหลกสตรการอบรม เพอใหผไดรบการอบรมมศลธรรม คณธรรม และจรยธรรม สมกบทประเทศไทยเปนเมองแหงพระพทธศาสนา ปจจบนการศกษาสงฆม อย 3 แผนก ไดแก แผนกธรรม แผนกบาล และแผนกสามญศกษา ในสวนแผนกธรรม และแผนกบาลนน เปนการจดการศกษาเฉพาะดานหลกธรรมค าสอนในพระพทธศาสนาลวน ๆ ไมมวชาสามญศกษา เขาไปปะปน สวนแผนกสามญศกษานนเปนการจดการศกษาทผสมผสานกนทงหลกสตรแผนกธรรม แผนกบาล และหลกสตรสามญศกษาของกระทรวงศกษาธการเขาดวยกน แตหลกสตรแผนก ธรรม - บาลไมเขมขนมากนก แตกยงมเนอหามากกวาวชาพระพทธศาสนาในโรงเรยนมธยมทวไป ดงนนโรงเรยนพระปรยตธรรม แผนกสามญศกษาจงเปนหลกสตรทเหมาะสมกบเยาวชนยคปจจบน เพราะสามารถบรณาการน าเอาการศกษาสงฆทง 3 แผนกมาหลอมเปนหนงเดยว ซงเปนการศกษา

319 กองพทธศาสนศกษา ส านกงานพระพทธศาสนาแหงชาต,คมอปฏบตงาน (กรงเทพฯ:

ส านกงานพระพทธศาสนาแหงชาต, 2557), 1-2. 320 เรองเดยวกน, 3-4.

173

แผนกเดยวททกคนยอมรบวา เปนการศกษาขนพนฐานของคณะสงฆตามพระราชบญญต การศกษาแหงชาต พ.ศ. 2542321

2. กฎหมาย ระเบยบ ทเกยวของ

โรงเรยนพระปรยตธรรม แผนกสามญศกษา ด าเนนการตามกฎหมาย กฎกระทรวง ระเบยบดงน

1) พระราชบญญตการศกษาแหงชาต พ.ศ. 2542 และทแกไข (เพมเตม) พ.ศ. 2545 มาตรา 12 ก าหนดวา นอกเหนอจากรฐ เอกชน และองคกรปกครองสวนทองถน ใหบคคล ครอบครว องคกรชมชน องคกรมหาชน องคกรวชาชพ สถาบนศาสนา สถานประกอบการ และสถาบนสงคมอน มสทธในการจดการศกษาขนพนฐาน ทงนใหเปนไปตามกฎกระทรวง มาตรา 14 บคคล ครอบครว ชมชน องคกรชมชน องคกรเอกชน องคกรวชาชพ สถาบนศาสนา สถานประกอบการ และสถาบนสงคมอน ซงสนบสนน หรอจดการศกษาขนพนฐาน มสทธไดรบสทธประโยชนตามควรแกกรณ ดงตอไปน

(1) การสนบสนนจากรฐใหมความรความสามารถในการอบรมเลยงดบคคลซงอยในความรบผดชอบดแล

(2) เงนอดหนนจากรฐส าหรบการจดการศกษาขนพนฐานทกฎหมายก าหนด (3) การลดหยอนหรอยกเวนภาษส าหรบคาใชจายการศกษาตามทกฎหมายก าหนด

2) กฎกระทรวงวาดวยสทธในการจดการศกษาโดยสถาบนพระพทธศาสนา พ.ศ. 2548 3) ระเบยบส านกงานพระพทธศาสนาแหงชาต วาดวยโรงเรยนพระปรยตธรรม แผนกสามญ

ศกษา พ.ศ. 2546322

3. ความเปนมาของโรงเรยนพระปรยตธรรม แผนกสามญศกษา กลมท 13 โรงเรยนพระปรยตธรรม แผนกสามญศกษา กลมท 13 เปนกลมโรงเรยนทบรหาร

จดการศกษาโดยคณะสงฆจนนกาย มอตลกษณในความเปนคณะสงฆมหายาน ทสบทอดจารต ประเพณ และวตรปฏบตมาจากประเทศจน การสวดภาวนาประกอบศาสนพธ การศกษาพระสตร

321 พระธวชชย แกวสงห, “อตลกษณโรงเรยนพระปรยตธรรม แผนกสามญศกษา

ของคณะสงฆจนนกาย” (วทยานพนธดษฎบณฑต สาขากาบรหารการศกษา บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร, 2560) 109.

322 ส านกงานคณะกรรมการกฤษฎกา, พระราชบญญตการศกษาแหงชาต พ.ศ. 2542 และทแกไข (เพมเตม) พ.ศ. 2545 มาตรา 12.

174

คมภร ตลอดจนการสอสารในชวตประจ าวน ลวนแลวแตใชภาษาจนเปนเครอ งมอส าคญ การจดการศกษาของคณะสงฆจนนกาย จะละทงภาษาจนและพทธธรรมจนมได ผทบวชเขามาใน คณะสงฆจนนกายจ าเปนตองเปนฝกฝนวชาความร การเปนมนษยทสมบรณ และมปณธานค าช พระศาสนา323 การบรหารจดการศกษาตงแตอดตจนถงปจจบนสามารถจ าแนกไดดงน

ยคแรก (พ.ศ. 2414 - 2479) ผบวชลวนแลวแตเปนชาวจนทอพยพเขามาพงพระบรม โพธสมภารในแผนดนไทย บคคลเหลานมความรความเขาใจในศาสนาพทธมหายาน วฒนธรรม และภาษาจนเปนอยางด

ยคปฏรปฟนฟ (พ.ศ. 2479 - 2529) ผบวชเปนทายาทชาวจนในไทยรนท 1 - 2 บคคล เหลานมความรความเขาใจในศาสนาพทธมหายาน วฒนธรรม และภาษาจนเปนรองจากยคแรก

ยคหลงการปฏรปฟนฟ (พ.ศ. 2530 - ปจจบน) ผบวชมทงเปนทายาทชาวจนในไทย ชนหลานลงมา และเยาวชนไทยตามภมภาคตาง ๆ บคคลเหลานขาดความรความเขาใจในศาสนาพทธ มหายาน วฒนธรรม และภาษาจน324

นบแตการสถาปนาคณะสงฆจนนกาย (พ.ศ. 2414) จนถงชวงปลายสมณสมยของ พระอาจารยจนวงสสมาธวตร (เซยงหง) เจาคณะใหญจนนกาย รปท 5 (พ.ศ. 2497) เปนเวลา 83 ป ซงระยะเวลาดงกลาวน การศกษาของคณะสงฆจนนกาย ไดด าเนนไปตามแบบทสบทอดมาจาก ประเทศจน มการเปลยนแปลงไมมากนก ดวยเพราะปจจยทสงผลหลายประการ อาท

(1) วดและบรรพชตในสงกดคณะสงฆจนนกายมจ านวนนอย ขอมลของคณะสงฆ ราวป 2414 ถง 2497 มวดและส านกสงฆเพยงไมกแหง

(2) ในอดตวดจนในไทยไมมพทธสมาอโบสถ จงสามารถท าไดเพยงการบรรพชาเปนสามเณร บรรพชตทมอายครบบวชตามพระธรรมวนยตองเดนไปอปสมบททประเทศจน

(3) ผมศรทธาบวชโดยมากเปนคนจน ซงในอดตเมอไปรบศลบวชพระสงฆและศกษาทประเทศจนแลวกไมไดเดนทางกลบมาไทย หรอกรณส าคญ คอ ในสมณสมยของพระอาจารยจน วงสสมาธวตร (โลวเขง) เจาคณะใหญจนนกาย รปท 3 ทานไดรบพระราชทานสมณศกด และด ารงต าแหนงเจาคณะใหญจนนกาย ในแผนดนพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว แตทานได ถวายพระพรลากลบไปเยยมอาการปวยของมารดา ดวยกตญญกตเวทตาจงจ าเปนตองดแลพยาบาล เปนเวลานาน จงไมไดเดนทางกลบมาไทย

323 บนทกบทสมภาษณพระคณาจารยจนธรรมปญญาจรยาภรณ (เยนเชยว) พ.ศ. 2555. 324 บนทกปาฐกถาพระคณาจารยจนธรรมปญญาจรยาภรณ (เยนเชยว), อดตรองเจาคณะ

ใหญจนนกาย อดตเจาอาวาสวดมงกรกมลาวาส (龙莲寺 พธปฐมนเทศนกเรยน ปการศกษา 2557.

175

( 4 ) ห ว ง เ วลาขณะน น เก ด เหต ก ารณ ความว น วายทาง เม อ ง ในจ นช ว งปลาย ราชวงศชง - สาธารณรฐจน อกทงเหตการณของโลกและในไทยทสงผลตอชาวจน เชน สงครามโลก, กบฎองย, มาตรการของรฐไทยทบงคบใชตอชาวจนในไทย325 เปนตน

เมอถงสมณสมยของพระมหาคณาจารยจนธรรมสมาธวตร (โพธแจง) เจาคณะใหญ จนนกาย รปท 6 (พ.ศ. 2479 - 2529) เปนชวงส าคญแหงการปฏรปและฟนฟคณะสงฆ ภารกจส าคญในยคน คอ

(1) ผลตศาสนบคลากร โดยระยะแรก ไดใชส านกสงฆหลบฟา (หลบหวยเจงเสย) เปนสถานทสรางศาสนบคลากรใหมความรความสามารถในการบรหารกจการพระศาสนา เมอคณะสงฆจนนกายเตบโตเปนทยอมรบและเจรญศรทธายงขนแลว ระยะตอมาจงไดสราง วดโพธเยน และวดโพธแมนคณาราม เปนฐานการสรางศาสนบคลากร มการจดตงโรงเรยนพระปรยต

ศกษา (僧伽学苑) แบบมหายาน เนนการสอนพระธรรมวนย ภาษาจน ปรชญา พระสตร และศาสนพธ โดยด าเนนการใหสอดคลองกบการปรบปรงและยกระดบตามพระราชบญญตคณะสงฆในยคนน

(2) ฟนฟระเบยบแบบแผนการปกครองคณะสงฆและวธวตรตาง ๆ ใหเปนเอกภาพ (3) สรางวดในคณะสงฆจนนกายใหครอบคลมตามภมภาคส าคญ เพอเปนแหลงประกาศ

สงสอนพระศาสนา เมอพจารณาแลวไดพบทง 3 ภารกจน ถอวาเปนการปทางอยางสงางามสการพฒนาในขนตอไป326

ตอมาในสมณสมยของพระมหาคณาจารยจนธรรมสมาธวตร (เยนเตก) เจาคณะใหญ จนนกาย รปท 7 (พ.ศ. 2530 - ปจจบน) พรอมกบบรรดาพระมหาเถระจนนกายหลายรปทมบทบาทส าคญตอการรวมกนพฒนาคณะสงฆ เชน พระคณาจารยจนธรรมปญญาจรยาภรณ (เยนเชยว) พระอาจารยวนยานกร (เยนอ) ซงลวนแลวแตเปนศษยส าคญในพระมหาคณาจารยจนธรรมสมาธวตร (โพธแจง) ไดสานตอปณธานและสบสานพนธกจของพระอปชฌายอยางเตมก าลง โดยเฉพาะอยางยง มการสงเสรมงานสงคมเคราะหและการศกษา ในยคนเองถอเปนการบกเบกของคณะสงฆจนนกาย ทใหโอกาสทางการศกษาพรอมกบการสรางศาสนทายาท327 โดยเฉพาะอยางยง พระคณาจารยจน

325 สมภาษณ, พระมหาคณาจารยจนธรรมสมาธวตร (เยนเตก), เจาคณะใหญจนนกาย,

7 เมษายน 2561. 326 สมภาษณ, พระอาจารยจนวนยานกร (เยนอ) , ผชวยเจาคณะใหญฝายขวาจนนกาย,

23 พฤษภาคม 2561. 327 สมภาษณ,หลวงจนธรรมรกษจนประจต (เยนอ), ผชวยปลดซายจนนกาย, 17 กรกฎาคม

2561.

176

ธรรมปญญาจรยาภรณ (เยนเชยว) เปนพระมหาเถระจนนกายรปแรกทผลกดนด าเนนการ ดานบรหารการศกษา ในระยะแรกททานไดด ารงต าแหนงรองเจาคณะใหญจนนกายนน ทานได ด าเนนการสนบสนนทนการศกษาแกนกเรยนนกศกษา การสนบสนนโรงเรยนในถนทรกนดาน จากนน ไดด ารถงการพฒนาการศกษาของคณะสงฆ การเผยแผพระพทธธรรม ภาษาและวฒนธรรมจน ทานจงไดด าเนนการจดตง “โรงเรยนภาษาจนวดมงกรกมลาวาส” ใหเปนสถานทสอนภาษาจน แกพระภกษสามเณร ภายใตแนวคดทวา “เปนพระจนตองรภาษาจน เพอจะไดน าไปใชศกษา พระไตรปฎกภาษาจน” ซงการบรหารกจการดานบรหารการศกษาของบรรพชตจนเดมเปนภาษาจน มการสอสารดวยภาษาจน การเรยนการสอนใหหลกสตรพทธศาสตรภาษาจน บรรพชตมความจ าเปน ในการใชภาษาจนศกษาหลกธรรมและพระสตรตาง ๆ 328 การจดตงโรงเรยนลกษณะนจงเปน แนวคดตามประสบการณของทาน ทในสมยครองเพศฆราวาส เคยศกษาทโรงเรยนสหคณศกษา

(黄魂学校) เพอทราบถงเจตนารมณของทาน เราตองเขาใจกอนวาโรงเรยนจนในเมองไทยเกดขนมา

พรอม ๆ กบการกอเกดชมชนชาวจนบนผนแผนดนไทยทกระจายตวท ามาคาขายตามทาน า ทาเรอ สถานรถไฟและชมชนในหวเมองตาง ๆ ทวประเทศ เมอการกอตงชมชนมนคงเขมแขงและเปนปกแผน กจะมการกอตงศาลเจา สสาน และโรงเรยนจนตามมาสนองตอบตอจารต วถชวต ความเชอ ประเพณวฒนธรรม และด ารงอตลกษณของชนชาตจนสบตอกนมา การจดตงโรงเรยนจนของชาวจนในชวง เรมตน มเปาหมายเพอใหลกหลานมโอกาสเรยนรหนงสอจนสนองตอการท ามาคาขาย ซงมขายการคาอยทวประเทศไทย และนานาประเทศเพอนบาน โดยชวง ค.ศ. 1900 เปนชวงทเมองจนมการเปลยนแปลง ทางการเมอง ชนชาวจนในมณฑลทางใต เชน กวางตง ฮกเกยน ไหหล า ฯลฯ ไดอพยพมายงประเทศ ตาง ๆ ในเอเชยตะวนตกเฉยงใตมากมาย จนสามารถสรางฐานทางเศรษฐกจใหกบตนเองและกอความ รงเรองใหกบภาคเศรษฐกจของทองถน กระทง ค.ศ. 1945 หลงสงครามโลกครงทสอง เปนชวงทม กระแสจนอพยพครงใหญ และโรงเรยนสอนภาษาจนมความรงเรองสงสด ตอมาในป ค.ศ. 1955 ทางการไทยไดเขมงวดและสงปดโรงเรยนสอนภาษาจนในประเทศไทยหลายแหง โดยจ ากดการสอน ภาษาจนใหเหลอเฉพาะระดบประถมตน พรอมกบใหเจาหนาทรฐ ต ารวจ ทหาร และเจาหนาท ศกษาธการ ตรวจสอบโรงเรยนสอนภาษาจนอยางเขมงวด มการจบกมนกเรยน คร ผสอนทฝาฝน แอบเรยนภาษาจนตามสถานทตาง ๆ จนเกดวลทวา "เรยบรอยโรงเรยนจน" ถอเปนจดทท าให

328 กนกวรรณ โกลทธพงศ, “การบรหารกจการของคณะสงฆจนนกายในประเทศไทย”

(วทยานพนธพทธศาสตรดษฎบณฑต มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, 2550), 58.

177

การเรยนการสอนภาษาจนในประเทศไทยถดถอย ซงนโยบายดงกลาวด าเนนการอยางตอเนองยาวนาน เปนผลใหปจจบนคนไทยเชอสายจนวยหนมสาวหลายคนพดและอานหนงสอจนไมไดเลย329

ตอมาในป พ.ศ. 2533 ทานไดพจารณาเหนวา ควรจดตงโรงเรยนทสามารถรองรบใหเยาวชนทมาบรรพชาเปนสามเณรนกเรยนมความรสามญศกษาควบคศาสนา โดยมงความเปนเลศ ดานภาษาจน เพอการผลตอตราก าลงเปนศาสนทายาททมความรความสามารถแกคณะสงฆ และ เปนการด าเนนการตามปณธานในการชวยเหลอสงคม โดยเฉพาะอย างยงคอการสงเสรมโอกาส ทางการศกษา จงอาศยกฎกระทรวง หมวดท 2 เรองการปกครองคณะสงฆ วาดวยอ านาจหนาท ในการจดการศกษา ประกอบการพจารณาโดยไดรบความเหนชอบจากมตกรรมการสงฆจนนกาย ด าเนนการขออนญาตจดตงโรงเรยนพระปรยตธรรม แผนกสามญศกษา กลมท 13 ซงไดสถาปนา โรงเรยนมงกรกมลาวาสพทยาคม ภายหลงเปลยนชอเปนโรงเรยนมงกรกมลาวาสวทยาลย330 นบเปนกาวแรกของการบรหารจดการศกษาของคณะสงฆจนนกายทมผลการด าเนนการสบเนองมาถงปจจบน

4. ประวตสงเขปโรงเรยนพระปรยตธรรม แผนกสามญศกษา กลมท 13

4.1 โรงเรยนมงกรกมลาวาสวทยาลย (龙莲中学) (เลง เนย ตง ฮก) กอตงเมอป พ.ศ. 2534 ตามด ารของพระคณาจารยจนธรรมปญญาจรยาภรณ

(เยนเชยว) อดตรองเจาคณะใหญจนนกาย ซงเลงเหนความส าคญในการเผยแผพระพทธศาสนา มหายานจนนกาย ตลอดจนชวยเหลอพฒนาสงคมดวยการรบเยาวชนทวทกภมภาคในประเทศ เขาบรรพชาเปนสามเณรนกเรยนเพอศกษาพระพทธศาสนามหายานจนนกาย คณธรรมจรยธรรม และสงเสรมการศกษาขนพนฐาน เรมแรกไดปรบปรงอาคารพพธภณฑวตถธรรม เปนสถานท จดการเรยนการสอน และไดด าเนนการขออนญาตจดตงเปนโรงเรยนในสงกดส านกคณะกรรมการ การศกษาเอกชน ใชชอวา “โรงเรยนภาษาจนวดมงกรกกมลาวาส” บรหารจดการในรปแบบโรงเรยน จนเอกชน ตอมาไดมาอยในก ากบของกรมการศาสนา กระทรวงศกษาธการ และมาอยในสงกดกองพทธศกษา ส านกงานพระพทธศาสนาแหงชาต ตามล าดบโรงเรยนจดการเรยนการสอนระดบชน มธยมศกษาปท 1 - 6 ตามหลกสตรแกนกลางการศกษาขนพนฐาน เนนความเปนเลศดานภาษาจน

329 ปณฑพ ตงศรวงศ และ เอกรตน บรรเลง , 100 ป โรงเรยนจนบนแผนดนไทย, เขาถงเมอ 4 กมภาพนธ 2561, เขาถงไดจากhttp://info.gotomanager.com/news/details. aspxid=82731.

330 ส าเนาบนทกขอความ เรองขอเปลยนชอโรงเรยนพระปรยตธรรม แผนกสามญศกษา ส านกงานปลดกระทรวงศกษาธการ กองนตการ ท 1400 ลงวนท 18 มถนายน 2534.

178

ผานการประเมนคณภาพการศกษาจากส านกงานรบรองมาตรฐานและประเมนคณภาพการศกษา (สมศ.)331

ในป พ.ศ. 2551 พระคณาจารยจนธรรมปญญาจรยาภรณ (เยนเชยว) ไดพจารณาวา เมอสามเณรนกเรยนส าเรจการศกษาชนมธยมศกษาปท 6 แลว ไดลาสกขา เพอหาทางศกษาตอระดบอดมศกษา แตสามเณรนกเรยนบางรปเมอลาสกขาแลว ถงกบขาดโอกาสศกษาตอ ดวยเพราะ ขาดแคลนทนทรพย อกประการหนงทานมกปรารภเสมอวา “...พวกเราอยกบซอห ม.1 - 6 จดวาเปน ชวงวยทเพงเรมมวฒภาวะ โอกาสของชวตจะวาสกกไมสก จะวาดบกไมดบ ซอหจงอยากใหพวกเรา เรยนใหสงกวาน จะไดมวชาความรตดตว ถากศลสงบวชอยตอ กมความรความสามารถชวยงาน พระศาสนาได แตถาจ าเปนตองสกไปเปนฆราวาส กมวชาประกอบอาชพได อกทงยงมพระธรรมเปน ภมคมกนใจไมใหไปตกในทางอบาย...”332 ดงนนทานจงมเมตตาสงเสรมใหศกษาตอระดบอดมศกษา (ปรญญาตร) หลกสตรศลปศาสตรบณฑต สาขาวชาภาษาจน ตามโครงการความรวมมอทางวชาการ ระหวางวดมงกรกมลาวาส และมหาวทยาลยราชภฏสวนสนนทา333 และเมอส าเรจการศกษาระดบปรญญาตรแลว ยงสงเสรมโอกาสใหบรรพชตศกษาตอในระดบบณฑตศกษา สาขาวชาตาง ๆ จงเปน การสรางศาสนทายาท และบคลากรทมคณภาพตอเนอง อนกอเกดประโยชนกบศาสนาและสงคมอยางแทจรง

4.2 โรงเรยนวดหมนพทธวทยา (万佛慈恩寺中学) (บวง ฮก ฉอ อง ย ตง ฮก) กอตงเมอ พ.ศ. 2540 โดยพระมหาคณาจารยจนธรรมสมาธวตร (เยนเตก) เจาคณะใหญ

จนนกาย เหตผลในการกอตงโรงเรยนเกดขนเมอ พ.ศ. 2539 ในขณะนนทานไดไปด าเนนงานกอสราง วดหมนพทธเมตตาคณาราม ณ อ าเภอแมจน จงหวดเชยงราย ใหเปนวดส าคญเพอการเผยแผ พระพทธศาสนามหายานจนนกายในภาคเหนอของไทย และเพอนอมร าลกในพระมหากรณาธคณ ถวายเปนพระราชกศลแดสมเดจพระศรนครนทราบรมราชชนน ทานไดสงเกตเหนวถชวตของเยาวชนพนถนและกลมชาตพนธชาวไทยภเขา มความเปนอยทคอนขางล าบากทงยงขาดโอกาสในการศกษา

331 โรงเรยนมงกรกมลาวาสวทยาลย, มงกรสาร (กรงเทพฯ: ดานสทธาการพมพ, 2550), 81. 332 บนทกบทเทศนาพระคณาจารยจนธรรมปญญาจรยาภรณ (เยนเชยว) โอวาทด าร

กอนการด าเนนการโครงการความรวมมอทางวชาการระหวางมหาวทยาลยราชภฏสวนสนนทากบ วดมงกรกมลาวาส 2551 (อธบายค าศพทเฉพาะ “ซอห” 师父 เปนค าเรยกพระอปชฌาย เจาอาวาส หรอพระอาจารย ในคณะสงฆจนนกาย คลายกบชาวไทยพทธเรยกวา “หลวงพอ”).

333 บนทกรายงานการประชม ท ม .ก . 902/002 เร องความรวมมอทางวชาการ กบมหาวทยาลยราชภฏสวนสนนทา ลงวนท 18 กมภาพนธ 2551.

179

ตอ ทานจงมด ารใหด าเนนการสบสานตามแนวทางพระราชปณธานในสมเดจพระศรนครนทราบรมราชชนน ในการสงเสรมโอกาสชวยเหลอชาวไทยภเขา334 โดยไดรบเยาวชนเหลานนมาอบรมเลยงด สงสอนใหนบถอพระพทธศาสนา จากนนจงไดใหบรรพชาเปนสามเณร และไดประสานความรวมมอกบศนยการศกษานอกโรงเรยนอ าเภอแมจน เพอจดการศกษาระดบชนมธยมศกษาตอนตน และขยาย ไปถงชนมธยมศกษาตอนปลาย ตอมาเมอมสามเณรนกเรยนมากขน จงไดด าเนนการจดต งโรงเรยนพระปรยตธรรม แผนกสามญศกษา เปดท าการเรยนการสอนระดบมธยมศกษาตอนตนและตอนปลาย จดการเรยนการสอนตามหลกสตรการศกษาขนพนฐาน หลกสตรพระปรยตธรรมแผนกธรรม พระปรยตธรรมแผนกบาล และหลกสตรภาษาจน มครสอนภาษาจนจากสาธารณรฐจนไทเป (ไตหวน) และสาธารณรฐประชาชนจน โดยมศนยภาษาและวฒนธรรมจนสรนธร มหาวทยาลยแมฟาหลวง ใหการสนบสนน335 โรงเรยนวดหมนพทธวทยาไดสรางอาคารเรยนหลงใหม เปนลกษณะคอนกรตเสรมเหลก 3 ชน มหองเรยนและหองปฏบตการ 22 หอง มคณหลเนยนหลน และคณหลจงหลง ชาวไตหวน ประธานอปถมภ บรจาคทรพย จ านวน 30 ลานบาท เพอสมทบทนโครงการกอสราง และใหเปนทนการศกษา เมอแลวเสรจคณะกรรมการสถานศกษาโรงเรยนวดหมนพทธวทยา มมตขอพระราชทานนามอาคารเรยนวา “อาคารสรนธร” เพอเฉลมพระเกยรต สมเดจพระเทพรตนราชสดาฯ สยามบรมราชกมาร336

4.3 โรงเรยนโพธทตราชวทยาลย (普德寺中学) (โผว เตก ย ตง ฮก) สถานศกษาแหงนมจดเรมตนจากการเปนหองเรยนส ารองพเศษของวดมงกรกมลาวาส

กลาวคอ ในปการศกษา 2537 โรงเรยนมงกรกมลาวาสวทยาลย มการบรรพชารบสามเณรนกเรยน ชนมธยมศกษาปท 1 จ านวน 80 รป เสนาสนะทพกสงฆภายในวดมงกรกมลาวาสไมเพยงพอตอจ านวนสามเณรนกเรยนทเพมขน ในขณะนนมเพยงหอวสทธธรรม ทสามารถใชเปนทพกสงฆไดเทานน สวนอาคารทพกหลงวหารบรพาจารย และอาคารตกแถวหลงวหารเทพ ซงอยระหวาง การขอคนสทธจากกลมนกพรตในศาสนาเตาและสาธคณโซยทเตา คณะตงฮวตงนน ยงเปนทพ านกบ าเพญพรตของนกพรตและสาธคณจ านวนมาก อกทงยงเปนสถานทบรการทางการแพทยแผนจน

334 สมภาษณ, พระมหาคณาจารยจนธรรมสมาธวตร (เยนเตก), เจาคณะใหญจนนกาย,

18 เมษายน 2561. 335 เรองเดยวกน. 336 ศรชย ภมรศลปะธรรม, “แนวทางการบรหารโรงเรยนพระปรยตธรรม แผนกสามญ

ศกษา กลมท 13 เพอเตรยมสความเปนมาตรฐานสากล” (วทยานพนธศกษาศาสตรมหาบณฑต สาขาบรหารการศกษา มหาวทยาลยราชพฤกษ, 2558), 26.

180

ทสบทอดมาตงแตเหตการณกบฎองย337 ดวยเหตน พระคณาจารยจนธรรมปญญาจรยาภรณ (เยนเชยว) รองเจาคณะใหญจนนกาย นอกด ารงต าแหนงเจาอาวาสวดมงกรกมลาวาสแลว ยงด ารงต าแหนงรกษาการเจาอาวาสวดโพธทตตารามสมยดวย จงด ารวาควรใหสามเณรนกเรยน ในปการศกษาดงกลาว ไปเรยนทวดโพธทตตาราม อ.ศรราชา จ.ชลบร การจดการศกษาชวคราวท วดโพธทตตารามด าเนนการอยทนน 3 ปการศกษา ซงเมอเสนาสนะทพกสงฆภายในว ดมงกร กมลาวาส ด าเนนการแลวเสรจ จงยายสามเณรนกเรยนมาศกษาทโรงเรยนมงกรกมลาวาสวทยาลยตอไป

การบรหารจดการศกษาทด าเนนการ ณ วดโพธทตตาราม ไมไดยตลง เพราะวาตลอด 3 ปการศกษาทผานมา สาธชนไดรบทราบทวไปวาวดโพธทตตารามเปดโรงเรยน จ งน ากลบตรมาถวายตวบรรพชาเปนสามเณรนกเรยนอยางตอเนอง ซงเปนการด าเนนการตามนโยบายของคณะสงฆจนนกาย ในภารกจการพฒนาสงคมและจดการศกษาแกเยาวชนควบคไปกบการสรางศาสนทายาท ดวยประการนเอง พระอาจารยจนธรรมรสจนศาสน (เยนเกา) ปลดซายจนนกาย ผด ารงต าแหนง เจาอาวาสวดโพธทตตารามในกาลตอมา ไดด ารจดตงโรงเรยนพระปรยตธรรม แผนกสามญศกษา ชอวา “โรงเรยนโพธทตราชวทยาลย” ภายในวด เรมแรกจดการเรยนการสอนเฉพาะระดบ ชนมธยมศกษาตอนตน ภายหลงเมอจ านวนสามเณรนกเรยนเพมมากขน จงไดขออนญาตจดการเรยนการสอนถงระดบชนมธยมศกษาตอนปลาย และไดด าเนนการกอสรางอาคารเรยนอยางเปน กจจลกษณะบนเนอทใกลเคยงวด338

337 สมภาษณ, พรรธน วระพละ, ขาราชการช านาญการพเศษ กรมการทองเทยว,

28 มถนายน 2561. 338 สมภาษณ, พระอาจารยจนคณาณตจนพรต (เยนเกา), ปลดซายจนนกาย, 18 มถนายน

2561.

181

บทท 6

แนวโนมการบรหารจดการศกษาของคณะสงฆจนนกายในอนาคต

การศกษาวจยเชงประวตศาสตรในบทน จะน าเสนอ เรองราวเกยวกบแนวโนมการบรหาร จดการศกษาของคณะสงฆจนนกายในอนาคต ซงคณะสงฆจนนกายมแผนยทธศาสตร ในการบรหาร จดการศกษาในอนาคต เรมตนตงแตป พ.ศ. 2551 เปนตนมา โดยมโครงการด าเนนการเพอเตรยม ความพรอมและผลกดนไปสโครงการตาง ๆ ในการนผวจยไดน าเสนอสงทไดจากการคนพบ ทงหมด 7 โครงการ ไดแก 1) โครงการความรวมมอทางวชาการกบมหาวทยาลยราชภฏสวนสนนทา 2) โครงการวามรวมมอทางวชาการกบสถาบนสนบสนนการเรยนภาษาจนส าหรบชาวตางชาต (Hanban) มหาวทยาลยแมฟาหลวง 3) โครงการจดตงสถาบนอดมศกษาของคณะสงฆจนนกาย 4) โครงการสงเสรมบรรพชตในคณะสงฆจนนกายศกษาตอในระดบดษฎบณฑต 5) โครงการจดตง ศนยการศกษาภาษาและวฒนธรรมจน 6) โครงการจดตงโรงเรยนการกศลในพระพทธศาสนาของคณะสงฆจนนกาย 7) โครงการจดตงสถาบนวจยพระพทธศาสนานานาชาตของคณะสงฆจนนกาย ซงมรายละเอยดงตอไปน 1. โครงการความรวมมอทางวชาการกบมหาวทยาลยราชภฏสวนสนนทา

โครงการความรวมมอทางวชาการกบมหาวทยาลยราชภฏสวนสนนทา เรมตนตงแต พ.ศ. 2551 คณะสงฆจนนกายน ารองโดยวดมงกรกมลาวาส ด าเนนโครงการตามด ารพระคณาจารยจนธรรมปญญาจรยาภรณ (เยนเชยว) อดตรองเจาคณะใหญจนนกาย ทไดท าขอตกลงความรวมมอ ทางวชาการกบวทยาลยนวตกรรมและการจดการ มหาวทยาลยราชภฏสวนสนนทา ในการจดการศกษา หลกสตรศลปศาสตรบณฑต สาขาวชาภาษาจน เปนการตอยอดการศกษาใหกบพระภกษสามเณรทจบชนมธยมศกษาปท 6 ของโรงเรยนในคณะสงฆจนนกาย โดยจดศนยการศกษาทวดมงกรกมลาวาส กรงเทพมหานคร339 เพอความเหมาะสมและสะดวกแกการเดนทางของพระภกษสามเณรจนนกาย จากวดตาง ๆ ความรวมมอในการผลตพระภกษสามเณรใหส าเรจการศกษาระดบปรญญาตร โครงการ ความรวมมอทางวชาการกบมหาวทยาลยราชภฏสวนสนนทา มระเบยบการบรหารจดการของตนเอง ซงมเปาหมายหลกคอ การมความเปนอสระ และความคลองตวสงแตเปนไปตามระบบของ

339 บนทกรายงานการประชม ท ม .ก . 902/002 เร องความรวมมอทางวชาการ

กบมหาวทยาลยราชภฏสวนสนนทา ลงวนท 18 กมภาพนธ 2551.

182

มหาวทยาลยราชภฎสวนสนนทา มภารกจหลกตามสถาบนการอดมศกษา คอการผลตบณฑตทม คณภาพสสงคม การวจย การบรการวชาการ และการท านบ ารงศลปวฒนธรรม ในขณะนนม รองศาสตราจารย ดร. วเชยร ศรพระจนทร ด ารงต าแหนงคณบด ไดเปดหลกสตรศลปศาตรบณฑต สาขาวชาภาษาจน มบรรพชตจนนกายเขาศกษารนแรกจ านวน 30 รป ปจจบนมการจดการศกษาเปนรนท 4 หลกสตรดงกลาวมความส าคญตออตลกษณจนนกาย การศกษาพระไตรปฏกภาคภาษาจน และกอเกดประโยชนแกการเผยแผศาสนาสบตอไป340

2. โครงการความรวมมอทางวชาการกบสถาบนสนบสนนการเรยนภาษาจนส าหรบชาวตางชาต

(Hanban) มหาวทยาลยแมฟาหลวง โครงการความรวมมอทางวชาการกบสถาบนสนบสนนการเรยนภาษาจนส าหรบคนตางชาต

(Hanban) มหาวทยาลยแมฟาหลวง โดยผบรหารโรงเรยนวดหมนพทธวทยามนโยบายในการยกระดบ การเรยนการสอนภาษาจนสความเปนเลศ โดยการท าความรวมมอทางวชาการกบสถาบนสนบสนนการเรยนภาษาจนส าหรบคนตางชาต (Hanban) มหาวทยาลยแมฟาหลวง เพอขอใหทางสถาบน สงครผสอนมาจดการเรยนการสอน ซงเมอสามเณรนกเรยนเหลานส าเรจการศกษาชนมธยมศกษา ปท 6 แลว สถาบนจะใหมสทธในการสอบชงทนไปศกษาตอทมหาวทยาลยในประเทศจน หรอสงใหไป ศกษาตอทวทยาลยพทธศาสตรฝเหยยน สาธารณรฐจนไทเป ซงโครงการดงกลาวเปนการสงเสรมและสนบสนนทางการศกษาของสามเณรนกเรยนใหมทางเลอกทางการศกษาทดตอไป341

3. โครงการจดตงสถาบนอดมศกษาของคณะสงฆจนนกาย

โครงการจดตงสถาบนอดมศกษาของคณะสงฆจนนกาย ซงพระคณาจารยจนธรรมปญญา จรยาภรณ (เยนเชยว) อดตรองเจาคณะใหญจนนกาย เปนผด ารโครงการจดตงสถาบนอดมศกษาของคณะสงฆจนนกาย โดยแบงเปน 2 ประเภท คอ (1) การจดตงวทยาลยพทธศาตรจนนกาย มงเนน การศกษาภาษาจนและพระไตรปฎก และ (2) การจดตงมหาวทยาลยตามแบบก ากบของรฐหรอเอกชน ใชภาษาจนและภาษาองกฤษในการเรยนการสอน โดยโครงการจดตงสถาบนอดมศกษา ของคณะสงฆจนนกายน ไดด าเนนการมาถงขนก าหนดนโยบายและแผนด าเนนการจดตง แตพระคณาจารยจนธรรมปญญาจรยาภรณ (เยนเชยว) ไดมรณภาพเสยกอน แตกระนน

340 บนทกรายงานการประชม ท ม .ก . 902/002 เร องความรวมมอทางวชาการ

กบมหาวทยาลยราชภฏสวนสนนทา ลงวนท 18 กมภาพนธ 2551. 341 สมภาษณ, พระมหาคณาจารยจนธรรมสมาธวตร (เยนเตก), เจาคณะใหญจนนกาย,

18 เมษายน 2561.

183

ความปรารถนาทจะมสถาบนอดมศกษาเปนของคณะสงฆจนนกาย กยงมอยดงปณธานของ พระคณาจารยจนธรรมปญญาจรยาภรณ (เยนเชยว) เพราะทจรงแลวการททานมงเนนใหพระภกษสามเณรในคณะสงฆจนนกายเรงส าเรจการศกษาหลกสตรศลปศาสตรบณฑต สาขาวชาภาษาจน กเพอเปนการสนองอตลกษณบรรพชตจนตองมความรความสามารถสอสารและใชภาษาจนในการศกษาพทธศาสตรขนสงขนไป แตดวยเพราะบรบทและคานยมการศกษาของคณะสงฆจนนกาย ในไทย ไมเหมอนกบสถาบนพทธศาสตรในประเทศจน หรอประเทศอน ๆ ทบรหารจดการศกษาโดยวดและสถาบนพระพทธศาสนา คอมงเนนสาขาวชาพระพทธศาสนาเทานน จงจ าเปนตอง จดการศกษาใหหลากหลาย โดยไมทงอตลกษณของคณะสงฆจนนกาย 342 โดยในป พ.ศ. 2551 เปนตนมา ไดด าเนนการเพอเตรยมการจดตงอดมศกษาของคณะสงฆจนนกาย ม 4 ขนตอน ดงน

ขนท 1 จดท าโครงการสถาบนอดมศกษาของคณะสงฆจนนกาย ขนท 2 ตงคณะกรรมการโครงการ ใหด าเนนการศกษาหลกการและรปแบบการบรหาร

จดการศกษาของสถาบนพทธศาสตรในจน ไตหวน มาเลเซย และสงคโปร มหาวทยาลยสงฆในประเทศไทย และมหาวทยาลยเอกชนในไทย

ขนท 3 น าเสนอหลกการและวตถประสงคในการประชมกรรมการสงฆจนนกาย ขนท 4 ใหคณะกรรมการพจารณาจดซอทดนบรเวณรอบวดบรมราชากาญจนาภเษก

อนสรณ อ.บางบวทอง จ.นนทบร เพมเตม343 เพอใหเปนไปตามหลกเกณฑการจดตงการด าเนนการทง 4 ขนตอน ส าเรจในระยะเวลาท

ก าหนด นบเปนการเตรยมรากฐานความพรอมในการกอตง เสมอนวาก าลงเหนแสงระยบทอประกาย พระคณาจารยจนธรรมปญญาจรยาภรณ (เยนเชยว) ทานไดใหนโยบายในการประชมคณะกรรมการ โครงการวา หากอนาคตสถาบนอดมศกษาของคณะสงฆจนนกายส าเรจ จะเปดคณะตาง ๆ ทจ าเปน ตอการรบใชพระพทธศาสนาและสงคม ประกอบดวย 1) คณะพทธศาสตร เพอผลตบณฑตทมความร ความสามรถดานศาสนา 2) คณะศลปศาสตร เพอผลตบณฑตทมความรความสามารถดานภาษาศาสตร โดยเฉพาะภาษาจนและภาษาองกฤษ 3) คณะครศาสตร เพอผลตครสอนภาษาจนและวชาอน ๆ ทมคณภาพตามมาตรฐานประเทศจน 4) คณะสาธาณสขศาสตร เพอผลตผมความรดานสาธารณสข และการแพทยแผนจน การจดการศกษาเบองตน 4 คณะน ใหโอกาสทงบรรพชตและคฤหสถ ดวยการ ตรากตร าทมเทก าลงกายก าลงใจเพอการบรหารกจการคณะสงฆ การบรณปฏสงขรณอารามโบราณจนนกายทกแหง เพออนรกษพทธศลปและสถาปตยกรรม และการพฒนายกระดบการศกษาของ

342 สมภาษณ, หลวงจนธรรมรตจนประจกษ (เยนง), ผชวยปลดขวาจนนกาย, 26 มถนายน

2560. 343 บนทกรายงานการประชมคณะสงหจนนกาย ท คจ.04/013 ลงวนท 18 เมษายน 2559.

184

คณะสงฆจนนกายมาเปนเวลานาน ท าใหทานอาพาธในชวงเทศกาลตรษจน ป พ.ศ. 2558 และ มรณภาพลงเมอวนท 25 ตลาคม พ.ศ. 2558 ดวยอาการล าไสขาดเลอด344 ดงนนแมวาสงขารของ ทาน จะเสอมสลายไปตามสามญลกษณะ แตปณธานของทานทตงมนยงคงอยและตองด าเนนตอไป เมองานบ าเพญกศลศพ พระคณาจารยจนธรรมปญญาจรยาภรณ (เยนเชยว) ก าหนดครบ 100 วนแลว ในระหวางทด านนการขอพระราชทานกราบบงคมทลเชญเสดจฯพระราชทานดนบรรจศพ คณะสงฆ จนนกายไดน าโครงการตาง ๆ ของพระคณาจารยจนธรรมปญญาจรยาภรณ (เยนเชยว) มาด าเนนงานสานตอ โดยในเบองตนคณะสงฆจนนกายไดมบญชาเจาคณะใหญจนนกาย แตงตงให หลวงจนธรรม รตจนประจกษ (เยนง) ผชวยปลดขวาจนนกาย เลขานการเจาคณะใหญจนนกาย มาด ารงต าแหนง รกษาการเจาอาวาสทงวดมงกรกมลาวาสและวดบรมราชากาญจนาภเษกอนสรณ พรอมทงแตงตงให เปนประธานโครงการด าเนนการศาสนกจตาง ๆ 345 หลวงจนธรรมรตจนประจกษ (เยนง) ไดศกษาและด าเนนการในศาสนกจตาง ๆ โดยเฉพาะอยางยงในเรองการบรหารจดการศกษา ทานด ารวา การเปดสถาบนอดมศกษาของคณะสงฆจนนกายเอง ตองเผชญกบการแขงขนและใชระยะเวลานาน กวาจะเตบโตมชอเสยงเปนทยอมรบของสงคม หากเราเปลยนวธใหมโดยไมทงอดมการณเดมกเปนสง ทนาทาทายอยางยงทงยงใหผลดในภายหลงเชนกน ดงวาทะของทาน เตงเสยวผง ผน าพรรคคอมมวนสต สาธารณรฐประชาชนจนทวา “จะเปนแมวสด าหรอขาวไมส าคญ ขอใหจบหนไดกพอ” แนวคดของหลวงจนธรรมรตจนประจกษ (เยนง) เปนทยอมรบในคณะสงฆจนนกายและคณะกรรมการโครงการ จงไดมตวา คณะสงฆจนนกายจะขอเจรจาความรวมมอกบรฐบาลจน เพอขอเสนอใหโครงการจดตงอดมศกษาของคณะสงฆจนนกาย เปนวทยาเขตหรอสถาบนสมทบของมหาวทยาลยจนใน ประเทศไทย346 เมอแนวคดของหลวงจนธรรมรตจนประจกษ (เยนง) ไดมตเปนทยอมรบกนทกฝาย แลว จงด าเนนการท าแผนโครงการเพอน าเสนอพจารณาในขนตอนตอไปตามล าดบ โดยเมอวนท 16 พฤษภาคม พ.ศ. 2559 คณะผด าเนนงานโครงการจดตงสถาบนอดมศกษาของคณะสงฆจนนกาย ม หลวงจนธรรมรตจนประจกษ (เยนง) ประธานโครงการ, หลวงจนสงฆรกษสญชย เสยซง ผจดการโรงเรยนมงกรกมลาวาสวทยาลย, หลวงจนภาณวฒน เสยสก (ผวจย) และนายเศรษฐพงษ จงสงวน นกวชาการพระพทธศาสนามหายานคณะสงฆจนนกาย ไดเขาพบนายพรยะ เขมพล เอกอครราชฑตไทยประจ าสาธารณรฐประชาชนจน ณ กรงปกกง เพอน าเสนอโครงการแก ฯพณฯ เอกอครราชฑต

344 ส าเนาบนทกการประชมคณะกรรมการโครงการจดตงอดมศกษาจนนกาย 28 เมษายน

2560. 345 บนทกรายงานการประชมคณะสงหจนนกาย ท คจ.04/013 ลงวนท 18 เมษายน 2559. 346 สมภาษณ, หลวงจนธรรมรตจนประจกษ (เยนง), ผชวยปลดขวาจนนกาย เลขานการ

เจาคณะใหญจนนกาย, 9 กรกฎาคม 2561.

185

ดวยหลกการและเหตผลส าคญคอ คณะสงฆจนนกาย เปนองคกรทางพระพทธศาสนาทสบทอดมาจาก ประเทศจน มเจตนารมณในการเผยแผ สงเสรม ด ารงไวซงศาสนา ศลปวฒนธรรม และการศกษา แบบจน โดยเฉพาะการขอความรวมมอจดการศกษากบมหาวทยาลยของรฐในประเทศจน ฯพณฯ เอกอครราชฑต ไดกลาวชนชมพรอมรบหลกการ และยนดจะเปนผแทนเจรจากบกระทรวงศกษาธการ ของจน แตสงหนงท ฯพณฯ เอกอครราชฑต ตงขอกงวลคอ รฐบาลจนมจดยนชดเจนไมยนยอมใหการบรหารจดการศกษาทอยภายใตการรบรองของรฐ ด าเนนการโดยองคกรทางศาสนาหรอคณะนกบวช ดวยเพราะวาไมสอดคลองกบการปกครองระบอบคอมมวนสต ซงรฐคอนขางระวงการเคลอนไหวของศาสนาตาง ๆ อนจะสงสอนหรอบรหารจดการขดตอหลกการปกครองของประเทศ ในชวงหนงในการ สนทนา ฯพณฯ เอกอครราชฑต ยงไดเลาใหฟงวา เมอวนท 14 เมษายน พ.ศ. 2559 ทผานมา สถานเอกอครราชฑตไทย จดงานท าบญวนสงกรานต มการนมนตพระผใหญมาแสดงธรรม รฐบาลกลางของจนยงขออนญาตสงเจาหนาระดบสงของสนตบาลจนทรภาษาไทย มาสงเกตกาณ ฟงการแสดงธรรมวาขดตอหลกการปกครองในระบอบคอมมวนสตหรอไม เรองดงกลาวน ถอเปน ขอพงสงเกตเพอความระมดระวงในการด าเนนการขนตอไป347 หลงจากการไปเจรจาทประเทศจน หลวงจนธรรมรตจนประจกษ (เยนง) ไดด าเนนการจดงานวางศลาฤกษ วทยาลยสงฆจนนกาย บรเวณพนทโซน C ของวดบรมราชากาญจนาภเษกอนสรณ ในการนนคณะสงฆจนนกายไดกราบ อาราธนาสมเดจพระพฒาจารย (สนท ชวนปญโญ) เจาคณะใหญหนตะวนออก เจาอาวาสวดไตรมตรวทยาราม เปนประธานวางศลาฤกษการกอสรางอาคารวทยาลยสงฆจนนกาย เมอวนท 3 กรกฎาคม พ.ศ. 2559348 หลงจากงานวางศลาฤกษ หลวงจนธรรมรตจนประจกษ (เยนง) ผสานตอปณธานของ พระคณาจารยจนธรรมปญญาจรยาภรณ (เยนเชยว) ไดเรงด าเนนการขนตอไปใหบรรลเปาหมาย ดงนนความจ าเปนทคณะสงฆจนนกายตองจดตงสถาบนอดมศกษาเหตผลเพราะ ตงแตป พ.ศ.2534 ทคณะสงฆจนนกายเรมมการบรหารจดการศกษาในรปแบบโรงเรยนพระปรยตธรรม แผนกสามญ ศกษา อนมวตถประสงคเพอสงเสรมโอกาสทางการศกษาแกเยาวชน พรอมก บการเผยแผ พระพทธศาสนามหายานจนนกาย ตลอดจนเปนโอกาสในการสรางศาสนทายาทสบศาสนา และผลตคนดมคณธรรมสสงคม แตการบรหารจดการศกษาน จะมปญหาตาง ๆ ของสามเณรนกเรยนทส าเรจการศกษาชนมธยมศกษาปท 6 ดงน

347 บนทกของผวจย การเขาเจรจากบเอกอคราชทตไทยประจ าสาธารณรฐประชาชนจน

บนทกเมอ 16 พฤษภาคม 2560. 348 สมภาษณ, หลวงจนธรรมรตจนประจกษ (เยนง), ผชวยปลดขวาจนนกาย เลขานการ

เจาคณะใหญจนนกาย, 9 กรกฎาคม 2561.

186

(1) คณะสงฆจนนกายไมมสถาบนอดมศกษารองรบตอยอด เปนเหตใหพระภกษสามเณร ตองลาสกขาเพอไปศกษาตอมหาวทยาลย

(2) บรรพชตศกษาตอในมหาวทยาลยเปด อาท มหาวทยาลยรามค าแหง มหาวทยาลย สโขทยธรรมธราช ไมสามารถบรหารจดการตนเองได จงไมส าเรจการศกษาตามทตงเปาไว

(3) เปาประสงคของคณะสงฆจนนกายคอ มงผลตศาสนทายาททมความสามารถ ดานภาษาจน ซงอาจไมตรงกบความถนดของนกเรยนและเปาหมายของวด

ดงนนจากปญหาขางตนคณะสงฆจนนกายมความจ าเปนทจะตองด าเนนการหาแนวทางให โอกาสพระภกษสามเณรไดศกษาในระดบอดมศกษา และยกระดบสงในการจดตงสถาบนอดมศกษาของคณะสงฆจนนกายในอนาคตตอไป349 และอกประการหนงจากสภาพปญหาจนน าไปสความจ าเปน ทคณะสงฆจนนกายตองมการจดการศกษาในระดบอดมศกษาน ในขางตนเปนเรองทคณะสงฆ จนนกายตองด าเนนการเพอเปนการยกระดบการศกษา และในขณะเดยวกนยงเปนโอกาส ทจะสรางศาสนทายาทใหกบคณะสงฆจนนกายดวย แตถาหากผนนจ าเปนตองลาสกขาไปกจะเปนผลผลตทดของสงคม ดงขอความตอไปนเปนโอวาทธรรมของพระคณาจารยจนธรรมปญญาจรยาภรณ (เยนเชยว) พระมหาเถระผวางรากฐานการศกษาของคณะสงฆจนนกายทงในสวนของโรงเรยน พระปรยตธรรม แผนกสามญศกษา ซงจดการศกษาระดบมธยมศกษาใหกบบรรพชตจนนกาย และ ในสวนของการบกเบกสงเสรมโอกาสทางการศกษาในระดบอดมศกษา ดงน “......ทซอหเปดศนยการศกษาของมหาวทยาลยราชภฏสวนสนนทานน เพราะอยากใหพระภกษสามเณรของวดเราและ คณะสงฆจนนกาย มการศกษาตอยอดเพมจากชนมธยมปลาย จะไดเปนการเรยนการศกษาทตอเนอง ซอหไดปรกษากบ รศ.ดร.วเชยร ศรพระจนทร คณบดวทยาลยนวตกรรมและการจดการ มหาวทยาลย ราชภฏสวนสนนทา ซงจรง ๆ แลว เราไดเตรยมการกนมานานพอสมควรแลว บดนเปนรปเปนราง ขนมา ซอหขอขอบคณอาจารยทกทาน และขออนโมทนากบพระภกษและสามเณรทเปนนกศกษาดวย เราไดเรมเปดศกราชการเรยนมหาวทยาลย วชาภาษาจนกลางเปนหลกอยางเตมรปแบบ อยางจรงจงสกท จะมพระภกษบางรปทจบปรญญาตรมาแลวกม และทใกลจะจบแลวกม พวกเราจะไดมาเรมเรยนกนใหมในครงนดวย ทงนทงนนการศกษาคนควาความรใหม ๆ บนโลกใบน มนไมม

จบสน ไมมทสนสด ภาษาจนเรยกวา 学无止境 (เสวย อ จอ จง) โลกเราก าลงเขาสยค โลกาภวฒน เขาสเทคโนโลยทใหม ๆ วทยาการและวทยาศาสตรเจรญขนมาก ทกสงทกอยางจะ เปลยนไป ถาเรากาวไมทน ตามไมทน กเทากบเราย าอยกบท เสมอนวาแทบไมไดกาวตามเขาเลย ดงนนพระภกษสามเณรทกรปทไดมโอกาสเรยนครงน ขอใหตงใจเรยนตอไปอาจจะหลายปหรอบางรปจะเรยนชากวาเขาหนอยกไมเปนไร ซอหทราบมาวาคณาจารยมหาวทยาลยราชภฏสวนสนนทา

349 ส าเนาสรปการประชมกรรมการสงฆจนนกาย ประจ าเดอนตลาคม 2549.

187

มชอเสยงในดานวชาการและการสอน สงทส าคญทสดกคอ คณาจารยมน าใจทจะใหกบพระภกษสามเณรนกศกษาทกรป ซอหจงหวงวา นาททองและโอกาสทองน พวกเราจะตงใจกนอยางเตมท ทกสงทกอยางของความส าเรจนนอยทความตงใจ สนใจ และความพยายามของตวเอง ดงทซอหไดเคย พดทก ๆ เชากบพวกเราอยเสมอ เพราะซอหมาดการสวดมนตท าวตร การปฏบต การฉนของพระภกษ สามเณร จงคอนขางใกลชดกบพระภกษสามเณรพอสมควร ซอหจงรวาคน ๆ นนเปนอยางไร มนสย อยางไร จตใจเปนอยางไร แลวจงไดชแนะวากลาวตกเตอนในสงทควรปฏบตหรอควรแกไข เมอซอหร หรอพบเหนขอบกพรอง ขอผดพลาด ซอหพจารณาวาควรท าอยางไร จะมวธทขดเกลาจตใจของเขา ใหเขาคดและปฏบตตนไดอยางทซอหหวงไว ใหเปนคนด มความกตญญ รเสยสละ เปนศาสนทายาท ของพระพทธศาสนา แมบางครงอาจไมไดดงใจ แตซอหกไมเคยทอ ซอหมแตความกงวลใจหวงใยวา ตอไปเขาผนนจะเปนอยางไร แตหากทกคนกาวเดนไปในทางทดทถก ปฏบตตนใหตงมน จตใจนงสงบ รวมสมาธไวกบการศกษา และบ าเพญตนอยในธรรมของสมณเพศ ซอหคดวาพวกเราจะเดนรวมทางกนระหวางการศกษาเลาเรยนน การท าหนาทเปนสมณเพศไดอยางสมบรณ สงนเปนความปรารถนา ขอซอหทมตอพพระภกษและสามเณร ซอหไมเพยงแคตองการใหพวกเราเรยนจนส าเรจอยางเดยวเทานน แตตองการใหพวกเราเปนคนดตอสงคม คนทมคณธรรมตางหากทซอหใหความส าคญ หากขาดคณธรรมแลวความเปนคนยอมไมบรบรณ นาเสยดาย นาผดหวง ไมกอเกดผลส าเรจตามทจะ รอเราอยขางหนา ขอใหทกคนจงมความตงมน เมอสตมนคงแลวเราจะประสบความส าเรจใน การศกษา รวมทงการเปนคน ด ารงซงความเปนสมณเพศไดบรบรณ........”350

เหตผลอกประการหนงทตองมการจดตงสถาบนอดมศกษาของคณะสงฆจนนกายเพราะ การศกษาของพระสงฆในประเทศจนมรปแบบการบรหารจดการศกษาจากส านกเรยนในวดผสมผสานกบระบบการศกษาสากล คอการจดสถานทส าหรบการเรยนการสอน มหลกสตรของสถาบน มการวดและประเมนผล ตลอดกระบวนการอน ๆ ในการบรหารวชาการ สถาบนการศกษาของสงฆลกษณะเชนนมทวประเทศจน ไดรบการสนบสนนและอยภายใตการดแลจากพทธสมาคมแหง ประเทศจนและเปนทยอมรบขององคกรพระพทธศาสนาในประเทศจนเทานน แตมไดรบการรบรอง วทยฐานะจากรฐบาล ผวจยไดมโอกาสสงเกตการเรยนการสอน และสมภาษณกบพระธรรมาจารยจวนจอ ผอ านวยการวทยาลยพทธศาสตรแหงชาตจน ไดทราบวามการจดการเรยนการสอนเหมอนกบ ระบบมหาวทยาลย น ากระบวนวชาในพระพทธศาสนาตลอดจนปรชญาแนวคดมาจดหลกสตร การเขาศกษาสงวนสทธเฉพาะพระสงฆจนในประเทศจนเทานน351

350 โรงเรยนมงกรกมลาวาสวทยาลย, มงกรสาร (กรงเทพฯ: ดานสทธาการพมพ, 2551), 83. 351 ส าเนารายงานผลการด าเนนการ การเจรจาประสานงานการจดตงอดมศกษาจนนกาย

สรปและแปลจากบทสมภาษณ พระธรรมาจารย จวนจอ ผอ านวยการวทยาลยพทธศาสตรแหงชาตจน.

188

สรปวา โครงการจดตงสถาบนอดมศกษาของคณะสงฆจนนกาย ไดด าเนนการประสาน ความรวมมอกบสถานเอกอครราชทตไทยประจ าสาธารณรฐประชาชนจน เพอเสนอโครงการจดตงสถาบนอดมศกษาของคณะสงฆจนนกาย และขอเปนวทยาเขตหรอสถาบนสมทบของมหาวทยาลย ในก ากบของรฐบาลจน ซงโครงการจดตงสถาบนอดมศกษาของคณะสงฆจนนกายนคาดวาจะส าเรจและเปดรบนกศกษาไดในปการศกษา 2565

4. โครงการสงเสรมบรรพชตในคณะสงฆจนนกายในการศกษาตอในระดบปรญญาเอก

โครงการสงเสรมพระสงฆในคณะสงฆจนนกายในการศกษาตอในระดบปรญญาเอก ซงพระคณาจารยจนธรรมปญญาจรยาภรณ (เยนเชยว) อดตรองเจาคณะใหญจนนกาย มด ารใหบรรพชตในคณะสงฆจนนกายมวฒทางการศกษาใหสงถงขนดษฎบณฑต ดงนนในปการศกษา 2558 ไดสงบรรพชตจนนกายจ านวน 3 รป คอ พระธวชชย แกวสงห พระภาณวฒน เลศประเสรฐพนธ (ผวจย) และพระวระพงษ ปาสานนท เขาศกษาตอในระดบปรญญาเอก สาขาวชาการบรหารการศกษา มหาวทยาลยศลปากร ในปการศกษา 2558 ซงในปจจบนน พระธวชชย แกวสงห ไดส าเรจ การศกษาตามหลกสตรปรญญาปรชญาดษฎบณฑต สาขาวชาการบรหารการศกษา มหาวทยาลยศลปากร เมอวนท 10 สงหาคม 2561 โดยไดท าดษฎนพนธ เรอง อตลกษณโรงเรยนพระปรยตธรรม แผนกสามญศกษาของคณะสงฆจนนกาย พระภาณวฒน เลศประเสรฐพนธ (ผวจย) ท าดษฎนพนธ เรอง การบรหารจดการศกษาของคณะสงฆจนนกาย และพระวระพงษ ปาสานนท ท าดษฎนพนธ เรอง อนาคตภาพการจดอดมศกษาของคณะสงฆจนนกาย โดยพระคณาจารยจนธรรมปญญาจรยาภรณ (เยนเชยว) คาดหวงวาเมอพระสงฆจนนกายทง 3 รป จบการศกษาแลว จะน าความรทไดรบ มาชวยในการบรหารจดการศกษาของคณะสงฆจนนกายสบตอไป

5. โครงการจดตงศนยการศกษาภาษาและวฒนธรรมจน

โครงการจดตงศนยการศกษาภาษาและวฒนธรรมจน ซงพระคณาจารยจนธรรมปญญาจรยาภรณ (เยนเชยว) อดตรองเจาคณะใหญจนนกาย มด ารใหจดตงศนยการศกษาภาษา และวฒนธรรมจนขน เพอเปนวทยบรการแกชมชนในการศกษาคนควาภาษาและวฒนธรรมจน ในการนไดรบทนสนบสนนการกอสรางและจดตง จากบรษทเครอเจรญโภคภณฑ โดยคณธนนทร เจยรวนนท ท งน โครงการดงกลาวได เรมด าเนนการกอสรางต งแตวนท 25 ตลาคม 2561 คาดวาโครงการนจะส าเรจในป 2565352

352 สมภาษณ, หลวงจนธรรมรตจนประจกษ (เยนง), ผชวยปลดขวาจนนกาย เลขานการ

เจาคณะใหญจนนกาย, 9 กรกฎาคม 2561.

189

6. โครงการจดตงโรงเรยนการกศลในพระพทธศาสนาของคณะสงฆจนนกาย โครงการจดตงโรงเรยนการกศลในพระพทธศาสนาของคณะสงฆจนนกาย ซงพระคณาจารย

จนธรรมปญญาจรยาภรณ (เยนเชยว) อดตรองเจาคณะใหญจนนกาย มด ารใหจดตงโรงเรยนการกศล ในพระพทธศาสนาของคณะสงฆจนนกาย เพอเปดโอกาสใหกบเยาวชนทวไปไดรบโอกาสทาง การศกษาทดอยางมคณภาพ ระดบประถมศกษา หลกสตรนานาชาต โดยไมเกบคาเลาเรยน เปนการสงเสรมและสนบสนนใหเยาวชนของชาตมทางเลอกทางการศกษา ในการนไดรบทนสนบสนนการกอสรางและจดตง จากบรษทเครอเจรญโภคภณฑ โดยคณธนนทร เจยรวนนท ทงนโครงการ ดงกลาวไดเรมด าเนนการกอสรางตงแตวนท 25 ตลาคม 2561 คาดวาโครงการนจะส าเรจ และรบนกเรยนในปการศกษา 2565353

7. โครงการจดตงสถาบนวจยพระพทธศาสนานานาชาต ของคณะสงฆจนนกาย

โครงการจดต งสถาบนวจยพระพทธศาสนานานาชาต ของคณะสงฆจนนกาย ซงพระคณาจารยจนธรรมปญญาจรยาภรณ (เยนเชยว) อดตรองเจาคณะใหญจนนกาย มด ารใหจดตง สถาบนวจยพระพทธศาสนานานาชาต ของคณะสงฆจนนกาย เพอใหเปนสถาบนวจย ศกษาคนควา พระไตรปฎก ปรชญาพระพทธศาสนาทง 3 นกาย คอ นกายเถรวาท นกายมหายาน และนกาย วชรยาน ในการนไดรบทนสนบสนนการกอสรางและจดตง จากบรษทไทยเบฟเวอเรท โดย คณเจรญ - คณหญงวรรณา สรวฒนภกด ทงนโครงการดงกลาวจะเรมด าเนนการกอสรางในเดอนกรกฎาคม 2562 คาดวาโครงการนจะส าเรจในป 2570354

353 สมภาษณ, หลวงจนธรรมรตจนประจกษ (เยนง), ผชวยปลดขวาจนนกาย เลขานการ

เจาคณะใหญจนนกาย, 9 กรกฎาคม 2561. 354 สมภาษณ, พระอาจารยจนวนยานกร (เยนอ), ผชวยเจาคณะใหญฝายขวาจนนกาย,

23 พฤษภาคม 2560.

190

บทท 7

สรปผลการวจย อภปรายผลและขอเสนอแนะ

การวจย เรอง การบรหารจดการศกษาของคณะสงฆจนนกาย มวตถประสงคเพอทราบ การบรหารจดการศกษาของคณะสงฆจนนกาย การวจยนเปนการวจยเชงประวตศาสตร ศกษาโดยการคนควาเอกสาร หลกฐานทางประวตศาสตร และการสมภาษณ ด าเนนการวจยโดยขนตอนวธการ 1) รวบรวมและวเคราะหขอมลจากเอกสาร หลกฐานทางประวตศาสตร ทเกยวกบพระพทธศาสนามหายาน ประวตศาสตรชาวจนในไทย ประวตคณะสงฆจนนกาย และการบรหารจดการศกษาของคณะสงฆจนนกาย ในอดต ปจจบน และแนวโนมในอนาคต 2) สมภาษณพระราชาคณะจนนกาย ผทรงคณวฒดานประวตศาสตร ผทรงคณวฒดานพระพทธศาสนามหายาน ผทรงคณวฒดานจนวทยา และผทรงคณวฒดานบรหารการศกษา 3) รวบรวมขอมลเพอน าไปสการวเคราะหขอมลและสรปผล ตามวธการทางประวตศาสตร

สรปผลการวจย

การวจย เรอง การบรหารจดการศกษาของคณะสงฆจนนกาย สรปผลการวจยตาม วตถประสงคของการวจย ดงน

คณะสงฆจนนกาย คอ คณะสงฆอน ตามความใน มาตรา 5 ทว พระราชบญญตคณะสงฆ (ฉบบท 2 ) พ.ศ . 2535 มการปกครองเปนไปตามกฎกระทรวงฉบบท 3 (พ.ศ . 2520) และกฎกระทรวงฉบบท 4 (พ.ศ. 2536) ออกตามความในพระราชบญญตคณะสงฆ พ.ศ. 2505 เปนคณะบรรพชตทเขามาเผยแผพระพทธศาสนามหายานในราชอาณาจกรไทย ตงแตตนรชสมยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ไดรบพระมหากรณาธคณทรงสถาปนาคณะสงฆขน ใน ป พ.ศ. 2414 มสถานภาพเปนองคการทางพระพทธศาสนามหายานทถกตองตามกฎหมาย มธรรมประเพณและจารตตามแบบอตตรนกายสบทอดจากประเทศจน แบงเปน 3 ชวง คอ

1) การบรหารจดการศกษาในอดต สามารถแบงได 3 ระยะ คอ (1) ราว พ.ศ. 2414 – 2479 มการบรหารจดการศกษาตามแบบส านกเรยนในประเทศจน แตดวยบรบทของคณะสงฆจนนกาย เพงเรมกอตง กอปรกบวดและจ านวนพระสงฆมจ านวนนอย จงบรหารจดการศกษาภายในวด มหลกสตรแบงออกเปน 3 ระดบ คอ ระดบตน ระดบกลาง และระดบสง ศกษาพระธรรมวนย พระสตรคมภร ศาสนพธ ปรชญามหายาน ใชภาษาจนในการเรยนการสอน ดวยเพราะวาในระยะน การอปสมบทยงไมสามารถกระท าไดในไทย บรรพชตจงตองเดนทางไปอปสมบททประเทศจน

191

และมการเขาศกษาในส านกเรยนอารามส าคญกอนเดนทางกลบมาไทย (2) ราว พ.ศ. 2479 – 2497 เปนชวงเวลาทเกดสภาวะทางการเมองการปกครอง สงคม เศรษฐกจ และภาวะสงครามโลกครงท 2 ในระยะนคณะสงฆจนนกายเกดภาวะพลวตและปจจยภายในทสงผลตอการบรหารปกครอง และการจดการศกษาสวนกลาง ในยคนพระมหาคณาจารยจนธรรมสมาธวตร (โพธแจง) เรมกอตง ส านกสงฆหลบฟา เพอฟนฟระเบยบแบบแผนของคณะ การปกครอง วตรปฏบต และการศกษา ในระยะนส านกเรยนมการเตบโตมากขน ดวยเพราะคณะสงฆจนนกายสามารถบรรพชาอปสมบทไดถกตองตามพระธรรมวนย (3) ราว พ.ศ. 2497 – 2529 ในยคนเปนสมณสมยของพระมหาคณาจารยจนธรรมสามธวตร (โพธแจง) ด ารงต าแหนงเจาคณะใหญจนนกาย เปนยคทองของคณะสงฆจนนกายในทกดาน โดยเฉพาะการศกษา มการจดตงโรงเรยนพระปรยตศกษาวน ของคณะสงฆจนนกาย อนเปนแนวทางตามพระราชบญญตคณะสงฆ ใหมการจดตงโรงเรยนพระปรยตศกษา ในยคนเกดโรงเรยนทมรปแบบมาตรฐาน 2 แหง คอ โรงเรยนพระปรยตศกษาวน วดโพธเยน และโรงเรยน สงฆปรยตศกษา วดโพธแมนคณาราม ส าหรบการบรหารจดการศกษาแบบมหายานยงคง มตามวดตาง ๆ ในยคนไดรบความรวมมอจากนกวชาการมหายานระดบประเทศมาถวายการสอนบรรพชต เชน อาจารยเสถยร โพธนนทะ , อาจารยเลยง เสถยรสต เปนตน

2) การบรหารจดการศกษาในปจจบน ราว พ.ศ. 2530 - ปจจบน คณะสงฆจนนกาย ตองปรบบรบทการบรหารจดการศกษาเขาหาบรบทการศกษาในยคปจจบน มงการสงคมสงเคราะห และสงเสรมการศกษา พฒนาสการบรหารจดการศกษาในรปแบบโรงเรยนพระปรยตธรรม แผนกสามญศกษา โดยปณธานของพระคณาจารยจนธรรมปญญาจรยาภรณ (เยนเชยว) อดต รองเจาคณะใหญจนนกาย บรหารจดการศกษาเพอขยายโอกาสทางการศกษาขนพนฐานแกเยาวชน พรอมไปกบการเผยแผศาสนาและการสรางศาสนทายาท นอกจากนยงมแนวทางในการด าเนนการ ตอยอดไปสแนวโนมในการจดการศกษาระดบอดมศกษา

3) แนวโนมการบรหารจดการศกษาของคณะสงฆจนนกายในอนาคต เรมตนตงแตป พ.ศ. 2551 เปนตนมา มโครงการด าเนนการเพอเปนการเตรยมความพรอมและผลกดนไปสโครงการ ตาง ๆ ในการบรหารจดการศกษาของคณะสงฆจนนกายในอนาคต ไดแก

3.1 โครงการความรวมมอทางวชาการกบมหาวทยาลยราชภฏสวนสนนทา ซงพระคณาจารยจนธรรมปญญาจรยาภรณ (เยนเชยว) อดตรองเจาคณะใหญจนนกาย ไดด ารถง การสงเสรมโอกาสทางการศกษาแกบรรพชตจนนกายทจบชนมธยมศกษาปท 6 ในปการศกษา 2551 จงไดด าเนนการท าความรวมมอทางวชาการกบวทยาลยนวตกรรมและการจดการ มหาวทยาลย ราชภฏสวนสนนทา ซงวทยาลยนวตกรรมและการจดการน เปนหนวยงานทเทยบเทาคณะ มระเบยบการบรหารจดการของตนเอง ซงมเปาหมาย หลกคอการมความเปนอสระ และความคลองตวสง แตอยในก ากบของมหาวทยาลยราชภฎสวนสนนทา มภารกจหลกตามสถาบนการอดมศกษา คอ

192

การผลตบณฑตทมคณภาพสสงคม การวจย การบรการวชาการ และการท านบ ารงศลปวฒนธรรม ในขณะนนม รองศาสตราจารย ดร. วเชยร ศรพระจนทร เปนคณบด มการเปดหลกสตรศลปศาตรบณฑต สาขาวชาภาษาจน มบรรพชตจนนกายเขาศกษารนแรกจ านวน 30 รป ปจจบนม การจดการศกษาเปนรนท 4 หลกสตรดงกลาวมความส าคญตออตลกษณจนนกาย การศกษา พระไตรปฏกภาคภาษาจน และกอเกดประโยชนแกการเผยแผศาสนาสบตอไป

3.2 โครงการความรวมมอทางวชาการกบสถาบนสนบสนนการเรยนภาษาจนส าหรบ คนตางชาต (Hanban) มหาวทยาลยแมฟาหลวง โดยผบรหารโรงเรยนวดหมนพทธวทยามนโยบาย ในการยกระดบการเรยนการสอนภาษาจนสความเปนเลศ โดยการท าความรวมมอทางวชาการ กบสถาบนสนบสนนการเรยนภาษาจนส าหรบคนตางชาต (Hanban) มหาวทยาลยแมฟาหลวง เพอขอใหทางสถาบนสงครผสอน มาจดการเรยนการสอน ซงเมอสามเณรนกเรยนเหลานส าเรจการศกษาชนมธยมศกษาปท 6 แลว สถาบนจะใหมสทธในการสอบชงทนไปศกษาตอทมหาวทยาลย ในประเทศจน หรอสงใหไปศกษาตอทวทยาลยพทธศาสตรฝเหยยน สาธารณรฐจนไทเป ซงโครงการ ดงกลาวเปนการสงเสรมและสนบสนนทางการศกษาของสามเณรนกเรยนใหมทางเลอกทางการศกษาทดตอไป

3.3 โครงการจดตงสถาบนอดมศกษาของคณะสงฆจนนกาย ซงพระคณาจารยจน ธรรมปญญาจรยาภรณ (เยนเชยว) อดตรองเจาคณะใหญจนนกาย เปนผด ารโครงการจดตง สถาบนอดมศกษาของคณะสงฆจนนกาย โดยแบงเปน 2 ประเภท คอ (1) การจดตงวทยาลย พทธศาตรจนนกาย มงเนนการศกษาภาษาจนและพระไตรปฎก และ (2) การจดตงมหาวทยาลย ตามแบบก ากบของรฐหรอเอกชน ใชภาษาจนแลภาษาองกฤษในการเรยนการสอน โดยโครงการจดตงสถาบนอดมศกษาของคณะสงฆจนนกายน ไดด าเนนการมาถงขนก าหนดนโยบายและแผนด าเนนการจดตง แตทานพระคณาจารยจนธรรมปญญาจรยาภรณ (เยนเชยว) ไดมรณภาพลงเสยกอน คณะสงฆจนนกายจงมบญชาให หลวงจนธรรมรตจนประจกษ (เยนง) รบด าเนนการตอตามปณธานของ พระคณาจารยจนธรรมปญญาจรยาภรณ (เยนเชยว) โดยในสวนการกอสราง ทางคณะกรรมการจดตงสถาบนอดมศกษาของคณะสงฆจนนกาย ไดขอประทานกราบอาราธนาเจาประคณสมเดจพระพฒาจารย (สนท ชวนปญโญ) วดไตรมตรวทยาราม เปนประธานวางศลาฤกษในวนท 3 กรกฎาคม 2559 และโครงการจดตงสถาบนอดมศกษาของคณะสงฆจนนกาย ไดด าเนนการประสานความรวมมอกบสถาน เอกอครราชทตไทยประจ าสาธารณรฐประชาชนจน เพอยนเสนอโครงการจดตงสถาบนอดมศกษา ของคณะสงฆจนนกาย ขอเปนวทยาเขตหรอสถาบนสมทบของมหาวทยาลยในก ากบของรฐบาลจน ซงโครงการจดตงสถาบนอดมศกษาของคณะสงฆจนนกายนคาดวา จะส าเรจและเปดรบนกศกษา ไดในปการศกษา 2565

193

3.4 โครงการสงเสรมบรรพชตในคณะสงฆจนนกายในการศกษาตอในระดบปรญญาเอก โดยพระคณาจารยจนธรรมปญญาจรยาภรณ (เยนเชยว) อดตรองเจาคณะใหญจนนกาย มด ารให บรรพชตในคณะสงฆจนนกายมวฒทางการศกษาทสงขน จงสงบรรพชตจนนกายจ านวน 3 รป คอ พระธวชชย แกวสงห พระภาณวฒน เลศประเสรฐพนธ (ผวจย) และพระวระพงษ ปาสานนท เขาศกษาตอในระดบปรญญาเอก สาขาวชาการบรหารการศกษา มหาวทยาลยศลปากร ในปการศกษา 2558

3.5 โครงการจดตงศนยการศกษาภาษาและวฒนธรรมจน ซงพระคณาจารยจนธรรม ปญญาจรยาภรณ (เยนเชยว) อดตรองเจาคณะใหญจนนกาย มด ารใหจดตงศนยการศกษาภาษา และวฒนธรรมจนขน ณ วดบรมราชากาญจนาภเษกอนสรณ เพอเปนวทยบรการแกชมชน ในการศกษาคนควาภาษาและวฒนธรรม โครงการดงกลาวไดเรมด าเนนการกอสร างตงแตวนท 25 ตลาคม 2561 คาดวาโครงการนจะส าเรจในป 2565

3.6 โครงการจดตงโรงเรยนการกศลในพระพทธศาสนาของคณะสงฆจนนกาย โดย พระคณาจารยจนธรรมปญญาจรยาภรณ (เยนเชยว) อดตรองเจาคณะใหญจนนกาย มด ารใหจดตงโรงเรยนการกศลในพระพทธศาสนาของคณะสงฆจนนกาย ณ วดบรมราชากาญจนาภเษก อนสรณ เพอเปดโอกาสใหกบเยาวชนทวไปไดรบโอกาสทางการศกษาทดอยางมคณภาพ ระดบประถมศกษา หลกสตรนานาชาต โดยไมเกบคาเลาเรยน เปนการสงเสรมและสนบสนน ใหเยาวชนของชาตมทางเลอกทางการศกษา โครงการดงกลาวไดเรมด าเนนการกอสรางตงแตวนท 25 ตลาคม 2561 คาดวาโครงการนจะส าเสรจและรบนกเรยนในปการศกษา 2565

3.7 โครงการจดตงสถาบนวจยพระพทธศาสนานานาชาต ของคณะสงฆจนนกาย โดย พระคณาจารยจนธรรมปญญาจรยาภรณ (เยนเชยว) อดตรองเจาคณะใหญจนนกาย มด ารใหจดตงสถาบนวจยพระพทธศาสนานานาชาต ของคณะสงฆจนนกาย ณ วดบรมราชากาญจนาภเษก อนสรณ เพอใหเปนสถาบนวจย ศกษาคนควา พระไตรปฎก ปรชญาพระพทธศาสนาทง 3 นกาย คอ เถรวาท มหายาน และวชรยาน โครงการดงกลาวจะเรมด าเนนการกอสรางในเดอนกรกฎาคม 2562 คาดวาโครงการนจะส าเรจในป 2570

อภปรายผลการวจย

การวจย เรอง การบรหารจดการศกษาของคณะสงฆจนนกาย ซงเปนการวจยเชง ประวตศาสตร โดยมวตถประสงค เพอทราบการบรหารจดการศกษาของคณะสงฆจนนกาย การด าเนนการวจยมขนตอนตาง ๆ ม 4 ประเดน ดงน 1) ศกษาจากเอกสาร (Documenttary Reserch) ไดแก (1) ศกษาเอกสารและงานวจยท เกยวของ คอ พระพทธศาสนามหายาน ประวตศาสตรไทย-จน ประวตศาสตรคณะสงฆจนนกาย และงานวจยการศกษาคณะสงฆ

194

(2) ศกษาเอกสารวธทางประวตศาสตร และการบรหารจดการศกษา และ(3) ศกษาเอกสาร ววฒนาการการบรหารจดการศกษาของคณะสงฆจนนกาย 2) การสมภาษณ ไดแก พระราชาคณะจน นกาย จ านวน 12 รป ผทรงคณวฒดานตาง ๆ ท เกยวของกบการวจย จ านวนรวม 17 ทาน ประกอบดวย ดานสหวทยาการ จ านวน 1 ทาน, ดานจนวทยา จ านวน 5 ทาน, ดานประวตศาสตร จ านวน 4 ทาน, ดานพระพทธศาสนา จ านวน 3 ทาน และดานบรหารการศกษา จ านวน 4 ทาน 3). การเกบรวบรวมขอมล ผวจยใชวธเกบรวบรวมขอมลรวม 5 วธ คอ (1) การศกษาประวตศาสตร (2) การวเคราะหเอกสาร (3) การศกษาหลกฐานหรอขอมลทมอยตามสภาพปกต (4) การสงเกต แบบมสวนรวม และ(5) การสมภาษณ 4) การตรวจสอบขอมล และการวเคราะหขอมล ผวจยท าการ ตรวจสอบขอมลแบบสามเสา (Triangulation) ไดแก การตรวจสอบขอมลจากหลกฐานทาง ประวตศาสตร การตรวจสอบขอมลจากเอกสาร การตรวจสอบขอมลจากผวจย คอ การสมภาษณ จากนนจะท าการวเคราะหดวยวธวเคราะหเนอหา (Content Analysis) และวธวเคราะหขอมลแบบ สรางขอสรปซงแบงออกเปนวธยอย ๆ 3 วธ คอ (1) การวเคราะหแบบอปนย (Analytic Induction) (2) การวเคราะหโดยการจ าแนกชนดของขอมล Typological Analysis) และ (3) การวเคราะหโดย การเปรยบเทยบขอมล (Constant Comparison) แลวน าเสนอโดยวธพรรณนา (Description) และ พรรณนาวเคราะห (Analytical Description) 5) การสรปและน าเสนอผลการวจยแบงออกเปน 7 บทไดแก บทท 1 บทน า บทท 2 พระพทธศาสนามหายานและประวตศาสตรชาวจนในไทย บทท 3 คณะสงฆจนนกาย บทท 4 การบรหารจดการศกษาของคณะสงฆจนนกายในอดต บทท 5 การบรหารจดการศกษาของคณะสงฆจนนกายในปจจบน บทท 6 แนวโนมการบรหารจดการศกษาของคณะสงฆ จนนกายในอนาคต และ บทท 7 สรปผลการวจย อภปรายผลและขอเสนอแนะ ซงจากการศกษางานวจยเชงประวตศาสตร เรอง การบรหารจดการศกษาของคณะสงฆจนนกาย ในครงน ไดศกษา การเขยนวจยเชงประวตศาสตรจากผทรงคณวฒดานตาง ๆ และจากขอคนพบในงานวจย สามารถอภปรายผลไดดงน

1. พระพทธศาสนามหายานและประวตศาสตรชาวจนในไทย สามารถแบงเปน 3 เรอง ไดแก 1) พระพทธศาสนามหายาน 2) เหตการณส าคญในหนาประวตศาสตรจนทสงผลใหชาวจนอพยพเขามาในไทย และ 3) ประวตศาสตรชาวจนในสยาม โดยสงทคนพบผวจยไดขอมลมาจากวธทางประวตศาสตร 3 ชน คอ (1) ชนปฐมภม ไดแก แผนจารกในวดตาง ๆ จดหมายเหต พระราชหตถเลขา (2) ชนทตยภม ไดแก เอกสารและงานวจยท เกยวของกบประวตศาสตร พระพทธศาสนามหายาน จนวทยาและการศกษา (3) ชนตตยภม ไดแก การสมภาษณ พระราชาคณะ จนนกาย จ านวน 12 รป ผทรงคณวฒดานตาง ๆ ทเกยวของกบการวจย จ านวนรวม 17 ทาน ประกอบดวย ดานสหวทยาการ จ านวน 1 ทาน, ดานจนวทยา จ านวน 5 ทาน, ดานประวตศาสตร จ านวน 4 ทาน, ดานพระพทธศาสนา จ านวน 3 ทาน และดานบรหารการศกษา จ านวน 4 ทาน

195

2. คณะสงฆจนนกาย สามารถแบงเนอหาออกเปน 6 เรอง ไดแก 1) การเขามาของบรรพชต จนในไทย 2) ประวต เจาคณะใหญจนนกาย 3) พระมหาเถระส าคญในคณะสงฆจนนกาย 4) การบรหารปกครองในคณะสงฆจนนกาย 5) ประวตวดและส านกสงฆสงกดคณะสงฆจนนกาย และ 6) อาจารยวงศของคณะสงฆจนนกาย โดยสงทคนพบผวจยไดขอมลมาจากวธทางประวตศาสตร 3 ชน คอ (1) ชนปฐมภม ไดแก แผนจารกในวดตาง ๆ จดหมายเหต พระราชหตถเลขา ราชกจจานเบกษา (2) ชนทตยภม ไดแก เอกสารและงานวจยทเกยวของกบประวตศาสตร พระพทธศาสนามหายาน จนวทยาและการศกษา (3) ชนตตยภม ไดแก การสมภาษณ พระราชาคณะจนนกาย จ านวน 12 รป ผทรงคณวฒดานตาง ๆ ทเกยวของกบการวจย จ านวนรวม 17 ทาน ประกอบดวย ดานสหวทยาการ จ านวน 1 ทาน, ดานจนวทยา จ านวน 5 ทาน, ดานประวตศาสตร จ านวน 4 ทาน ดานพระพทธศาสนา จ านวน 3 ทาน และดานบรหารการศกษา จ านวน 4 ทาน

3. การบรหารจดการศกษาของคณะสงฆจนนกายในอดต โดยแบงเนอหาเปน 5 เรอง ไดแก 1) การบรหารจดการศกษาของพระพทธศาสนา 2) การศกษาของพระพทธศาสนาหลงพทธปรนพพาน 3) การบรหารจดการศกษาของวดจนในอดต 4) การบรหารจดการศกษาของคณะสงฆ จนนกายในยกอตง 5) การบรหารจดการศกษาในยคปฏรปฟนฟ โดยสงทคนพบผวจยไดขอมลมาจาก วธทางประวตศาสตร 3 ชน คอ (1) ชนปฐมภม ไดแก แผนจารกในวดตาง ๆ สถานทจดการเรยน การสอนรปถายวตรปฏบตและการเรยนการสอนในอดต (2) ชนทตยภม ไดแก เอกสารและงานวจยท เกยวของกบการศกษาของคณะสงฆ พระราชบญบตคณะสงฆ ต าราคมภรทใชในการเรยนการสอน หนงสออนสรณของวดตาง ๆ (3) ชนตตยภม ไดแก การสมภาษณ พระราชาคณะจนนกาย จ านวน 12 รป ผทรงคณวฒดานตาง ๆ ท เกยวของกบการวจย จ านวนรวม 17 ทาน ประกอบดวย ดานสหวทยาการ จ านวน 1 ทาน, ดานจนวทยา จ านวน 5 ทาน, ดานประวตศาสตร จ านวน 4 ทาน, ดานพระพทธศาสนา จ านวน 3 ทาน และดานบรหารการศกษา จ านวน 4 ทาน

4. การบรหารจดการศกษาของคณะสงฆจนนกายในปจจบน แบงขอคนพบเปน 4 เรอง ไดแก 1) การก าเนดการบรหารจดการศกษาของโรงเรยนพระปรยตธรรม แผนกสามญศกษา 2) พระราชบญญตการศกษาพระปรยตธรรม พ.ศ. 2562 3) ความเปนมาของโรงเรยนพระปรยตธรรม แผนกสามญศกษา กลมท 13 ของคณะสงฆจนนกาย 4) ประวตสงเขปโรงเรยนพระปรยตธรรม แผนกสามญศกษา โดยสงทคนพบผวจยไดขอมลมาจากวธทางประวตศาสตร 2 ชน คอ ภม ไดแก (1) ชนทตยภม ไดแก เอกสารและงานวจยทเกยวของกบการบรหารจดการศกษาของโรงเรยน พระปรยตธรรม แผนกสามญศกษา (2) ชนตตยภม ไดแก การสมภาษณ พระราชาคณะจนนกาย จ านวน 12 รป ผทรงคณวฒดานตาง ๆ ทเกยวของกบการวจย จ านวนรวม 17 ทาน ประกอบดวย ดานสหวทยาการ จ านวน 1 ทาน, ดานจนวทยา จ านวน 5 ทาน, ดานประวตศาสตร จ านวน 4 ทาน, ดานพระพทธศาสนา จ านวน 3 ทาน และดานบรหารการศกษา จ านวน 4 ทาน

196

5. แนวโนมการบรหารจดการศกษาของคณะสงฆจนนกายในอนาคต โดยมขอคนพบ ทงหมด 7 โครงการ ไดแก 1) โครงการความรวมมอทางวชาการกบมหาวทยาลยราชภฏสวนสนนทา 2) โครงการความรวมมอทางวชาการกบสถาบนสนบสนนการเรยนภาษาจนส าหรบชาวตางชาต (Hanban) มหาวทยาลยแมฟาหลวง 3) โครงการจดตงสถาบนอดมศกษาของคณะสงฆจนนกาย 4) โครงการสงเสรมบรรพชตในคณะสงฆจนนกายศกษาตอในระดบดษฎบณฑต 5) โครงการจดตง ศนยการศกษาภาษาและวฒนธรรมจน 6) โครงการจดตงโรงเรยนการกศลในพระพทธศาสนาของ คณะสงฆจนนกาย 7) โครงการจดตงสถาบนวจยพระพทธศาสนานานาชาตของคณะสงฆจนนกาย ศกษา โดยสงทคนพบผวจยไดขอมลมาจากการสมภาษณ พระราชาคณะจนนกาย จ านวน 12 รป ผทรงคณวฒดานตาง ๆ ทเกยวของกบการวจย จ านวนรวม 17 ทาน

จากการอภปรายผลขางตนของการวจยเรอง การบรหารจดการศกษาของคณะสงฆ จนนกาย แสดงใหเหนวาคณะสงฆจนนกายมการบรหารการจดการศกษาตงแตในอดต ปจจบน และแนวโนมในอนาคต จากโครงการตาง ๆ ทไดคนพบ ท าใหงานวจยเชงประวตศาสตรเลมน สามารถชวยพยากรณเพอการวางแผนการพฒนา การบรหารจดการศกษาของคณะสงฆจนนกายสบตอไป

ขอเสนอแนะในการวจย

การวจยเรอง การบรหารจดการศกษาของคณะสงฆจนนกาย ไดขอคนพบเกยวกบประวต ความเปนมาในอดต การบรหารจดการในปจจบน และแนวโนมในอนาคตของการบรหารจดการศกษา ของคณะสงฆจนนกาย ซงผวจยมขอเสนอส าหรบพระมหาเถระท เปนผบรหาร นกวชาการ พระพทธศาสนามหายาน และผมสวนเกยวของกบการบรหารจดการศกษา สามารถน าขอคนพบ ทไดน ไปประยกตในการบรหารจดการและวางนโยบายดงตอไปน

ขอเสนอแนะทวไป 1. คณะสงฆจนนกายควรเรงด าเนนการจดสรางหอประวตศาสตร เพอเกบรวมรวมหลกฐาน

เอกสาร หนงสอส าคญ ภาพเหตการณณส าคญ และจดหมายเหตรายวนของคณะสงฆจนนกาย 2. คณะสงฆจนนกายควรมการวางแผนดานการอนรกษและจดสรรงบประมาณเพอ

การสรางแหลงเรยนรทางประวตศาสตร 3. คณะสงฆจนนกายควรสงเสรมใหนกวชาการดานบรหารการศกษาและนกประวตศาสตร

มารวมกนท างานวจยดานตาง ๆ ของคณะสงฆจนนกาย เพอประโยชนในการพฒนาดานตาง ๆ ทงยงกอเกดคณคาทางวชาการ

197

4. คณะสงฆจนนกายควรสงเสรมใหรวบรวมขอมลส าคญเพอจดท าแบบเรยน หรอเอกสาร ความรดานพระพทธศาสนามหายาน ประวตศาสตรคณะสงฆจนและชาวจนในไทย และววฒนาการ การบรหารจดการศกษาของคณะสงฆจนนกาย

5. คณะสงฆจนนกายควรจดสมมนาทางวชาการเพอเผยแพรองคความรดานประวตศาสตร และการบรหารจดการศกษาแกสาธารณะ

6. คณะสงฆจนนกายควรด าเนนการท าแผนกลยทธการบรหารจดการศกษาของคณะสงฆ จนนกายในอนาคต

7. คณะสงฆจนนกายควรพลกดนและขอความรวมจากรฐบาลไทยเพอเปนคนกลางใน การเจรจาประสานความรวมมอทางการศกษาโดยองคกรทางศาสนากบรฐบาลจน

8. คณะสงฆจนนกายควรท าโครงการบรรพชตแลกเปลยนน ารองเปนกรณศกษา เพอประเมนแนวโนมความเปนไปไดส าหรบการบรหารจดการศกษาในอนาคต

9. จากการสมภาษณพระเถระผมสวนเกยวของในการบรหารจดการศกษาของคณะสงฆจน นกายจ านวน 12 รป พบวา มพระเถระเหนดวยวาควรด าเนนจดการศกษาตามโครงการตาง ๆ ในอนาคต จ านวน 10 รป และมพระเถระจ านวน 2 รปทไมเหนดวยและมความเหนแตกตาง มแนวคดอนรกษนยม วาไมควรด าเนนจดการศกษาตามโครงการตาง ๆ เหตผลเพราะวา การด าเนนโครงการ เหลานน อาจจะสงผลตอวดปฏบต วถชวตของพระสงฆจนนกายทควรจะเปนตามธรรมวนยและระเบยบของบรพาจารย สวนผทรงคณวฒ จ านวน 17 ทาน มความเหนวาควรทจะด าเนน จดการศกษาตามโครงการตาง ๆ ในอนาคต ใหบรรลตามวตถประสงคทตงไว

ขอเสนอแนะในการวจยครงตอไป 1. ควรศกษาการบรหารจดการดานอน ๆ ของคณะสงฆจนนกาย 2. ควรศกษาประวตศาสตรของคณะสงฆจนนกาย ชวง พ.ศ. 2414 – 2497 เชงลก

เพอวเคราะหปจจยทสงผลตอการบรหารจดการศกษาในอดต 3. ควรศกษาเปรยบเทยบกบการบรหารจดการศกษาของคณะสงฆอนมนกาย หรอ

คณะบรรพชตจนและไตหวน ทมการบรหารจดการในรปแบบมลนธ ซงมไดสงกดคณะสงฆจนนกาย 4. ควรศกษาเปรยบเทยบกบการบรหารจดการศกษาของศาสนาอน ๆ เชน ศาสนาครสต

นกายโรมนคาทอลก นกายโปรแตสแตนท และศาสนาอสลาม

198

รายการอางอง

รายการอางอง

เอกสารและหลกฐานปฐมภม ปายไมสลกในวหารพระรตนตรย โดย มหาอ ามาตยตรพระยาพพฒนธนากร พ.ศ. 2480. แผนจารกประวตวดทพยวารวหาร พ.ศ. 2439. แผนจารกพระพทธเจาหลวงเสดจฯ วดเลงฮกย รศ. 126 ภายในวดจนประชาสโมสร. แผนจารกภาษาจนสถปบรรจอฐธาตบรพาจารย หนาหอวสทธธรรม วดมงกรกมลาวาส ดานท 1. แผนจารกภาษาจนสถปบรรจอฐธาตบรพาจารย หนาหอวสทธธรรม วดมงกรกมลาวาส ดานท 2. แผนจารกล าดบเจาอาวาสวดทพยวารวหาร. แผนจารกสดดพระยาโชฎกราชเศรษฐ (เถยร) หนาตประดษฐานปายวญญาณตนตระกลโชตกเสถยร

ภายในวหารบรพาจารยวดมงกรกมลาวาส พ.ศ. 2454. แผนจารกอนสรณการบรณปฏสงขรณหนาซมประตวดทพยวารวหาร พ.ศ. 2548. พระราชหตถเลขา ร.5 ศ8 พระสงฆและอาราม 4 พระตางเมองและตางคณะ รหสไมโครฟลม มร.5

ศ/33 ปกท 3 เรอง ยกพระญวนพระจนมาขนกระทรวงธรรมาธการ (13-21 สงหาคม 117). ราชกจจานเบกษา ฉบบพเศษ เลมท 78 ตอนท 16 วนท 16 กมภาพนธ พ.ศ. 2504.

永福庵 (ยงฮกอ า) อกษรปายชออารามแตแรกสราง จารกปรชกาลจกรพรรดเฉยนหลง ปอกเบา (ค.ศ. 1795) ตรงกบ พ.ศ. 2338 ปจจบนยงคงประดษฐานอย ณ วดบ าเพญจนพรต.

เอกสารทตยภม กนกวรรณ โกลทธพงศ. “การบรหารกจการของคณะสงฆจนนกายในประเทศไทย.” วทยานพนธ

พทธศาสตรดษฎบณฑต มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, 2550. กรมการศาสนา. การศกษาของคณะสงฆไทย. กรงเทพฯ: การศาสนา, 2516. กรมการศาสนา. ประวตพระพทธศาสนาในไทย. กรงเทพฯ :การศาสนา, 2525. กระทรวงศกษาธการ. กฎกระทรวงฉบบท 3 พ.ศ. 2520 และฉบบแกไขเพมเตม ฉบบท 4

พ.ศ. 2536 ออกตามความในพระราชบญญตการปกครองคณะสงฆ พ.ศ. 2505 ขอ 1-6. กองพทธศาสนศกษา ส านกงานพระพทธศาสนาแหงชาต. คมอปฏบตงาน. กรงเทพฯ: ส านกงาน

พระพทธศาสนาแหงชาต, 2557. กองพทธศาสนศกษา ส านกงานพระพทธศาสนาแหงชาต . ประวตโรงเรยนพระปรยตธรรม

แผนกสามญศกษา. เขาถงเมอ 12 กนยายน 2561. เขาถงไดจาก http://deb.onab.go.th/. เกยรตสดา ศรสข. ระเบยบวธวจย. เชยงใหม: ชางฆอง, 2552. ขจดภย บรษพฒน. ชาวจนในประเทศไทย. กรงเทพฯ: แพรพทยาอนเตอรเนชนเนล, 2517.

199

คณะศษยานศษยวดมงกรกมลาวาส. โพธแจงมหาเถรานสรณ ฉลองสมโภชตกพพธภณฑวตถธรรม

多宝佛法藏楼 วดมงกรกมลาวาส. กรงเทพฯ: การศาสนา, 2516. คณะศษยานศษยวดเลงจวเจงเสย. อนสรณงานบ าเพญกศลศพ พระอธการเจยงบง (ฟอนลม) .

กรงเทพฯ: ธรรมศาสตร, 2540. คณะสงฆจนนกาย. ประวตแนวคดมหายาน. กรงเทพฯ: เรอนแกวการพมพ, 2535. คณะสงฆจนนกาย. สมณศกดในคณะสงฆจนนกาย. กรงเทพฯ: มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2542. คณะสงฆจนนกาย. เหวยหลาง สงฆปรณายก รปท 6 แหงนกายเซน. พระนคร: ม.ป.ท., 2502. คณะสงฆอนมนกาย. ต านานพระอนมนกาย (พระญวน) พระนพนธใน สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ

กรมพระยาด ารงราชานภาพ อนสรณพธกงเตกหลวง พระบาทสมเดจพระปรมนทร มหาภมพลอดลยเดช บรมนาถบพตร. กรงเทพฯ: อมรนทรพรนตง, 2560.

คณะสงฆอนมนกายแหงประเทศไทย. เจรญธรรมปญญานสรณ พระมหาคณานมธรรมปญญาธวตร (เจรญ กนเจยวมหาเถระ). กรงเทพฯ: อมรนทรพรนตงแอนดพบลชชง จ ากด (มหาชน), 2561.

คนงนตย จนทบตร. สถานะและบทบาทพระพทธศาสนาในประเทศไทย. กรงเทพฯ: กลมประสานงาน ศาสนาเพอสงคม, 2532.

ความตอนหนงในธรรมโอวาท พระคณาจารยจนธรรมปญญาจรยาภรณ (เยนเชยว) ธรรมจรยานสรณ

2559 แปลจาก โศลกในวชรปรชญาปารมตาสตร (金刚经). จนทรฉาย ภคอธคม. ประวตศาสตรจกรวรรดจน. กรงเทพฯ: มหาวทยาลยรามค าแหง, 2548. จตราภา กณฑลบตร. การวจยส าหรบนกวจยรนใหม. กรงเทพฯ: สหธรรมก, 2550. จ านง ทองประเสรฐ. พระพทธศาสนาในประวตศาสตรจน . กรงเทพฯ: สมาคมสงคมศาสตร

แหงประเทศไทย, 2508. ฉตรทพย นาถสดา. ประวตศาสตรจน (ค.ศ.1900-1949). กรงเทพฯ: สรางสรรคบค, 2561. ฉตรสมาลย กบลสงห. ประเทศจนกบพระพทธศาสนา (ฝายมหายาน) . กรงเทพฯ: มหามกฎ

ราชวทยาลย, 2525. ฉตรสมาลย กบลสงห . หลกพระพทธศาสนาเถรวาท – มหายาน . พมพร งท 2. กรงเทพฯ:

มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2534. ชมรมมหายาน. ชมนมธรรมภาษตจน-ไทย เนองในโอกาสฉลองอายวฒนมงคล 74 ป พระอาจารยจน

วนยานกร (เยนอ) เจาอาวาสวดโพธเยน. กรงเทพฯ: อมรนทรพรนตงแลนดพบลซซง, 2557. ชยพล เพชรพมล. “ทฤษฎบารม.” วทยานพนธปรญญาปรชญาดษฎบณฑต สาขาวชาการบรหาร

การศกษา ภาควชาการบรหารการศกษา มหาวทยาลยศลปากร, 2556. ชาย โพธสตา. ศาสตรและศลปแหงการวจยเชงคณภาพ. กรงเทพฯ: จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2548. ชว ซหลน. ววฒนาการของพทธศาสนาในจน แปลจาก ศาสตราจารย เหยนจอ. เขาถงเมอ 29

กนยายน 2560. เขาถงไดจาก http://thai.cri.cn/441/2012/04/19/242s197058.htm.

200

ณฐวฒ สทธสงคราม. สมเดจเจาพระยาบรมมหาศรสรยวงศ อครมหาเสนาบด เลม 2 ผส าเรจราชการแผนดนในรชการท 5. กรงเทพฯ: แพรพทยา, 2505.

ณฐวฒ สทธสงคราม. สมเดจเจาพระยาบรมมหาศรสรยวงศ (ชวง บนนาค). กรงเทพฯ: สรางสรรคบค, 2551.

ณฐวฒ สทธสงคราม. สารานกรมไทย เรอง สมเดจพระนางเรอลม. กรงเทพฯ: สรางสรรคบคส, 2551. ถาวร สกขโกศล. ชอ แซ และระบบตระกลแซ อตลกษณส าคญเบองตนของคนจน . กรงเทพฯ:

มตชน, 2016. ถาวร สกขโกศล. แตจว : จนกลมนอยทยงใหญ. กรงเทพฯ: มตชน, 2554. ทวป วรดลก. ประวตศาสตรจน. กรงเทพฯ: สขภาพใจ, 2538. ทวป ศร รศม . วธวจยทางพฤตกรรมศาสตรและสงคมศาสตร . พมพคร งท 4 . นครปฐม:

คณะศกษาศาสตร มหาวทยาลยศลปากร, 2546. ทววฒน ปณฑรกววฒน. ศาสนาและปรชญาในจน ทเบต และญปน. กรงเทพฯ: เอม เทรดดง, 2545. เทอด ประชาธรรม. เหมาเจอตงผน าจนใหม. กรงเทพฯ: แสงตะวน, 2518. ธนาคารกรงเทพ. พระพทธศาสนามหายาน งานฉลองสมโภชรชมงคลาภเษกพระบาทสมเดจ

พระเจาอยหว ภมพลอดลยเดช. กรงเทพฯ: ม.ป.ท., 2531. ธนตย อยโพธ. อดมคตอนแตกตางกนระหวางพระพทธศาสนามหายานกบหนยาน กบพระโพธสตว

และตรกาย. กรงเทพฯ: หางหนสวนจ ากด ศวพร, ม.ป.ป. ธดา สาระยา, ผแปล. ศกษาประวตศาสตรอยางไรและท าไม. กรงเทพฯ: ดวงกมล, 2520. ธระ นชเปยม. ประวตศาสตรและประวตศาสตรนพนธไทย หมายเหตรวมสมย รวมบทความ

ประวตศาสตร. กรงเทพฯ: มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2540. นฤมล บญแตง. สารานกรมไทย ฉบบราชบณฑตสถาน ฉบบท 11 ต าแหนงหลวงโชฎกราชเศรษฐ .

กรงเทพฯ: ราชบณฑตสถาน, 2542. นาฏวภา ชลตานนท. ประวตศาสตรนพนธไทย. กรงเทพฯ: มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2524. นธ เอยวศรวงศ. ประวตศาสตรและการวจยเชงประวตศาสตร . เชยงใหม: ศกษาศาสตรสาร

มหาวทยาลยเชยงใหม, กรกฎาคม - ธนวาคม 2546. นธ เอยวศรวงศ. ประวตศาสตรและวธวจยทางประวตศาสตร. กรงเทพฯ: ไทยวฒนาพานช, 2527. นวม สงวนทรพย. ประวตพระพทธศาสนามหายาน. กรงเทพฯ: กรงเทพสยามการพมพ, 2517. บนทกของผวจย การเขาเจรจากบเอกอคราชทตไทยประจ าสาธารณรฐประชาชนจน บนทกเมอ

16 พฤษภาคม 2560. บนทกบทเทศนาพระคณาจารยจนธรรมปญญาจรยาภรณ (เยนเชยว) โอวาทด ารกอนการด าเนนการ

โครงการความรวมมอทางวชาการระหวางมหาวทยาลยราชภฏสวนสนนทากบวดมงกร

กมลาวาส 2551 (อธบายค าศพทเฉพาะ “ซอห” 师父 เปนค าเรยกพระอปชฌาย

201

เจาอาวาส หรอพระอาจารย ในธรรมเนยมของคณะสงฆจนนกาย คลายกบชาวพทธเถรวาท เรยกวา “หลวงพอ”).

บญธรรม กจปรดาบรสทธ. การเขยนรายงานการวจยและวทยานพนธ . พมพครงท 10. กรงเทพฯ: เรอนแกวการพมพ, 2553.

ประวตศาสตรจนยคกาวสจนยคใหม-ประเทศสาธารณะรฐประชาชนจน中华人民国共和国. เขาถ ง เมอ 1 ตลาคม 2560. เขาถงไดจาก http://thaichinese.net/History/history- modern8.html.

ประวตศาสตรจนราชวงศชง. เขาถงเมอ 1 ตลาคม 2560. เขาถงไดจาก http://thaichinese.net/ History/history.html.

ประวตศาสตรจน-中国历史 ประวตศาสตรจนยคกาวสจนยคใหม-กบฏไทผง (1851-1864). เขาถงเมอ 31 สงหาคม 2560. เขาถงไดจาก http://thaichinese.net/History/history- modern3.html.

ปณฑพ ตงศรวงศ และ เอกรตน บรรเลง. 100 ป โรงเรยนจนบนแผนดนไทย. เขาถงเมอ 4 กมภาพนธ. 2561. เขาถงไดจาก http://info.gotomanager.com/news/details.aspx?id=82731.

ปยดา ชลวร. เมอแมนจเขามาปกครองฮน. กรงเทพฯ: ชวนอาน, 2555. ปยนาถ บนนาค. การวจยทางประวตศาสตร. กรงเทพฯ: วารสารรามค าแหง มหาวทยาลยรามค าแหง,

2520. ปยนาถ บนนาค. ชมชนชาวจนในกรงเทพฯ ศกษาเฉพาะเขตสมพนธวงศ . กรงเทพฯ: อมรนทร

พรนตง, 2542. ปยนาถ บนนาค. “ส าเพง ความเปนมาและความเปลยนแปลง (พ.ศ. 2325 – 2475) ตอนท 1.”

วารสารราชบณฑตยสถาน 18, 3 (เมษายน – มถนายน 2536). ปยะ ราชเจรญ. “การศกษาเปรยบเทยบสถานะของมนษยตามหลกค าสอนของพระพทธศาสนา

เถรวาทและมหายาน.” วทยานพนอกษรศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาศาสนาเปรยบเทยบ บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหดล, 2541.

พรพรรณ จนทโรนานนท. สารานกรมไทยส าหรบเยาวชน โดยพระราชประสงคในพระบาทสมเดจ พระเจาอยหว ฉบบเสรมการเรยนร เลมท 19 วดจน . กรงเทพฯ: ส านกงานกลางหอ รษฎากรพพฒน ในพระบรมมหาราชวง, 2556.

พรเพญ ฮนตระกล. ระเบยบวธวจยทางประวตศาสตร . นครปฐม: ภาควชาประวตศาสตร คณะอกษรศาสตร มหาวทยาลยศลปากร, 2547.

พระคณาจารยจนธรรมปญญาจรยาภรณ (เยนเชยว). สารตธรรมมหายานและประวตคณะสงฆจน นกายในประเทศไทย. กรงเทพฯ: ดานสทธาการพมพ, 2555.

202

พระคณาจารยจนธรรมปญญาจรยาภรณ (เยนเชยว). อดตรองเจาคณะใหญจนนกาย อดตเจาอาวาส

วดมงกรกมลาวาส (龙莲寺) ความตอนหนงในปาฐกถาพธปฐมนเทศนกเรยน ปการศกษา 2557.

พระคณาจารยจนธรรมปญญาจรยาภรณ (เยนเชยว). อนสรณสมโภชวดมงกรกมลาวาส สถาปนา ครบ 130 ป. กรงเทพฯ: ดานสทธาการพมพ, 2545.

พระคณาจารยจนธรรมปญญาจรยาภรณ (เยนเชยว). 上报四重恩 แทนคณ . กรงเทพฯ: ดานสทธาการพมพ, 2555.

พระคณาจารยจนธรรมวรยาจารย ไพศาลสมณกจ. พระพทธศาสนามหายานและหลกปฏบต พธกรรมมหามงคลานสรณ วดมงกรกมลาวาส (เลงเนยย) . กรงเทพฯ: มหาจฬาลงกรณ ราชวทยาลย, 2536.

พระธรรมปฏก (ปอ.ปยตโต). ทางสายกลางของการศกษาไทย. เขาถงเมอ 9 ตลาคม 2560. เขาถง ไดจาก https://mcu.ac.th/site/articlecontent_d.

พระธวชชย แกวสงห. “อตลกษณโรงเรยนพระปรยตธรรม แผนกสามญศกษาของคณะสงฆจนนกาย.” ดษฎนพนธปรชญาดษฎบณฑต สาขาวชาการบรหารการศกษา มหาวทยาลยศลปากร, 2560.

พระบรมราโชวาทของพระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดช บรมนาถบพตร ในพธ พระราชทานปรญญาบตรแกบณฑตวทยาลยวชาการศกษา ประสานมตร 13 ธนวาคม 2505.เขาถงเมอ 26 กนยายน 2560. เขาถงไดจาก http://sites.google.com.

พระบรมราโชวาทของพระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดช บรมนาถบพตร และ พระราชด ารเกยวกบการศกษา ในพธพระราชทานปรญญาบตรแกบณฑตสถาบนเทคโนโลย ราชมงคล 19 กรกฎาคม 2533 . เข าถ ง เม อ 3 พฤษภาคม 2560. เข าถ งไดจาก https//web.ku.ac.th/king72/2542.08main5.htm.

พระบรมราโชวาทของพระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดช บรมนาถบพตร ในพธ พระราชทานปรญญาบตรแกบณฑตมหาวทยาลยมหดล 5 กรกฎาคม 2533. เขาถงเมอ 3 พฤษภาคม 2560. เขาถงไดจาก https//web.ku.ac.th/king72/2542.08main5.htm.

พระบรมราโชวาทของพระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดช บรมนาถบพตร เพอเชญไป อานในการเปดประชมใหญของสมาคมพทธศาสนาทวราชอาณาจกร 7 มถนายน 2528. เขาถงเมอ 20 สงหาคม 2560. เขาถงไดจาก http://thaihealth.or.th/Content/21652.

พระมหาคณาจารยจนธรรมสมาธวตร (โพธแจง). ประชมบรรยายพระธรรมมหายาน. กรงเทพฯ: ม.ป.ท., 2504.

พระมหาคณาจารยจนธรรมสมาธวตร (เยนเตก). เจาคณะใหญจนนกาย. สมภาษณ, 18 เมษายน 2561.

203

พระราชด ารสของพระบาทสมเดจพระปรมมนทรมหาภมพลอดลยเดช บรมนาถบพตร ตรสตอ สมเดจพระสนตะปาปา จอหน ปอล ท 2 พระประมขแหงครสตศาสนา นกายโรมนคาทอลก ในคราวท เขาเฝา ณ พระทนงจกรมหาปราสาท 10 พฤษภาคม 2527 . เขาถงเมอ 20 สงหาคม 2560. เขาถงไดจาก http://thaihealth.or.th/Content/21652.

พระราชด ารสของพระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดชบรมนาถบพตร พระราชทาน เพอเชญไปอานในการประชมใหญองคการพทธศาสนกสมพนธแห งโลก ณ ตกรฐสภา 22 พฤศจกายน 2523. เขาถงเมอ 3 ตลาคม 2560. เขาถงไดจาก https://pantip.com/ topic/36977081.

พระราโชวาทของสมเดจพระเทพรตนราชสดาฯ สยามบรมราชกมาร ในพธพระราชทานปรญญาบตร แกผส าเรจการศกษา จฬาลงกรณมหาวทยาลย ประจ าปการศกษา 2558 20 ตลาคม 2559. เขาถงเมอ 1 พฤศจกายน 2560. เขาถงไดจาก https://www.matichon.co.th/court- news/news_329099.

พระสมหสรเชษฐ หนเอยม. การศกษากบการพฒนาความเปนมนษย. เขาถงเมอ 31 ตลาคม 2560. เขาถงไดจาก http://stjohnbatch753.blogspot.com/2011/01/blog-post_2066.html.

พระอาจารยจนธรรมคณาธการ (เยนเชยว). อนสรณสมโภชเบกพทธรศมทาวจตโลกบาล. กรงเทพฯ: ม.ป.ท., 2535.

พระอาจารยจนวนยานกร (เยนเชยว). สารตธรรมมหายาน. กรงเทพฯ: ม.ป.ท., 2529. ภารด มหาขนธ. คมอการท าวจยเชงประวตศาสตร . ชลบร: คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร

มหาวทยาลยบรพา, 2553. มหามกฏราชวทยาลย. พระไตรปฎก พระสตตนตะปฎก มหาปรนพพานสตร . นครปฐม:

มหามกฏราชวทยาลย, 2557. มหาวทยาลยมหดล วทยาลยศาสนศกษา. นานาสาระเกยวกบพทธศาสนา. เขาถงเมอ 14 กนยายน

2560. เขาถงไดจาก http://crs.mahidol.ac.th/thai/mahayana41.htm. มหาวทยาลยราชภฏบานสมเดจเจาพระยา. ประวตสมเดจเจาพระยาบรมมหาศรสรยวงศ . เขาถง

เ ม อ 14 ก นยายน 2560 . เ ข า ถ ง ไ ด จ าก http://www.bsru.ac.th/th/page/about-bsru/history-somdejchaopraya.html.

มหาวทยาลยราชภฏบานสมเดจเจาพระยา. “สมเดจพระยาบรมมหาศรสรยวงศ (ชวง บนนาค).” งานว จ ย เสนอ UNESCO ยกยอง เปนบคคลส าคญของโลก , มหาวทยาล ยราชภฏ บานสมเดจเจาพระยา, 2560.

มหาวทยาลยราชภฏสวนสนนทา. สจบตรพธถวายปรญญาดษฎกตตมศกด สาขาจรยศาสตร พระคณาจารยจนธรรมปญญาจรยาภรณ (เยนเชยว) . กรงเทพฯ: มหาวทยาลยราชภฏ สวนสนนทา, 2557.

204

มลลกา เรองระพ. “บทบาทของชาวจนในดานเศรษฐกจ สงคม และศลปกรรมไทย สมยรชกาลท 1 ถงรชกาลท 4 แหงกรงรตนโกสนทร.” วทยานพนธอกษรศาสตรมหาบณฑต บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2518.

เยนเกยรต ภกข. พระพทธศาสนาฝายหนยานและมหายาน. กรงเทพฯ: พระจนทร, 2506. เยนเหยง ภกข. โลกพระพทธศาสนา. กรงเทพฯ: กรงสยาม, 2517. เยนเหยง ภกข. “มหายานในนานาประเทศ” ในโลกพทธศาสนา. กรงเทพฯ: กรงสยามการพมพ,

2517. โรงเรยนมงกรกมลาวาสวทยาลย. มงกรกสาร. กรงเทพฯ: ดานสทธาการพมพ, 2551. โรงเรยนวดหมนพทธวทยา. วารสารหมนพทธ. เชยงราย: วดหมนพทธวทยา, 2560. วดเทพพทธาราม. อนสรณงานพระราชทานเพลงศพ หลวงจนธรรมนาทจนประพนธ (เยนซม) .

กรงทพฯ: มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2551. วดบรมราชากาญจนาภเษกอนสรณ. สจบตร ในการพธ สมเดจพระญาณสงวร สมเดจพระสงฆราช

สกลมหาสงฆปรณายก เสดจทรงวางศลาฤกษวดบรมราชากาญจนาภเษกอนสรณ . นนทบร: ม.ป.ท., 2539.

วดบรมราชากาญจนาภเษกอนสรณ. สจบตร พธเททองหลอพระประธาน สมเดจพระพฒาจารย (เกยว) ประธานคณะผปฏบตหนาทสมเดจพระสงฆราช ประธานในพธ . กรงเทพฯ: ธนาคารออมสน, 2550.

วดบรมราชากาญจนาภเษกอนสรณ. สจบตร พระบาทสมเดจพระเจาอยหว ทรงพระกรณาโปรด เกลาฯ ให สมเดจพระบรมโอรสาธราชฯ สยามมกฎราชกมาร เสดจฯ แทนพระองค ในการพธสมโภชวดบรมราชากาญจนาภเษกอนสรณ. กรงเทพฯ: ธนาคารออมสน, 2551.

วดบรมราชากาญจนาภเษกอนสรณ. ธรรมจรยา ปท 3 ฉบบท 6 มกราคม -มนาคม 2554 . กรงเทพฯ: ม.ป.ท., 2554.

วดบรมราชากาญจนาภเษกอนสรณ. สจบตร สมเดจพระเทพรตนราชสดาฯ สยามบรมราชกมาร เสดจฯ ทรงตดหวายลกนมตและผกพทธสมาอโบสถวดบรมราชากาญจนาภเษกอนสรณ . กรงเทพฯ: ธนาคารออมสน, 2552.

วดบรมราชากาญจนาภเษกอนสรณ. อนสรณสมโภชเปดวดบรมราชากาญจนาภเษกอนสรณ . กรงเทพฯ: คอมมาดไซนแอนดพรนท, 2551.

วดบ าเพญจนพรต. สจบตร โอกาสท สมเดจพระเทพรตนราชสดาฯ สยามบรมราชกมาร เสดจ พระราชด าเนน ทรงเปนประธานเปดงานเทศกาลตรษจนเยาวราช ประจ าป พ.ศ. 2560 . กรงเทพฯ: ม.ป.ท., 2560.

วดพทธคณ. อนสรณพธปดทองลกนมต ผกพทธสมา. นครปฐม: ตนน า, 2559. วดโพธทตตาราม. อนสรณพธผกพทธสมา. กรงเทพฯ: มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2520.

205

วดโพธแมนคณาราม. สจบตร โอกาสทพระบาทสมเดจพระเจาอยหว เสดจฯ ทรงประกอบพธ ประดษฐานฉตรเจดย บนยอดอโบสถ วดโพธแมนคณาราม. ม.ป.ท., 2514.

วดโพธแมนคณาราม. อนสรณพธพระราชทานบรรจศพ พระมหาคณาจารยจนธรรมสมาธวตร (โพธแจงมหาเถระ). กรงเทพฯ: การศาสนา, 2529.

วดมงกรกมลาวาส. เกยรตคณพระยาโชฎกราชเศรษฐ. กรงเทพฯ: ดานสทธาการพมพ, 2555. วดมงกรกมลาวาส. มหามงคลานสรณ. กรงเทพฯ: มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, 2536. วดมงกรกมลาวาส. อนสรณ ในโอกาสท พระบาทสมเดจพระเจาอย และสมเดจพระนางเจาฯ

พระบรมราชนนาถ เสดจพระราชด าเนนถวายผาพระกฐน ณ วดมงกรกมลาวาส. กรงเทพฯ: มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2535.

วดมงกรกมลาวาส. อนสรณ พลเอกหญง สมเดจพระเทพรตนราชสดาฯ สยามบรมราชกมาร ทรงน าคณาจารยและนกเรยนนายรอย จปร. ทศนศกษาวดมงกรกมลาวาส . กรงเทพฯ: อมรนทรปรนตงและพบลชชง, 2545.

วดเมตตาธรรมโพธญาณ. 慈悲山开山落成纪念 อนสรณสมโภชวดเมตตาธรรมโพธญาณ . กาญจนบร: ม.ป.ท., 2542.

วดหมนพทธเมตตณาราม. อนสรณ ในการเจาประคณสมเดจพระมหารชมงคลาจารย ผปฏบต หนาทสมเดจพระสงฆราช เปนประธานพธผกพทธสมาอโบสถวดหมนพทธเมตตา คณาราม. ม.ป.ท., ม.ป.ป.

Zhou Jia Rong. ประวตศาสตรจน. แปลโดย วไล ลมถาวรานนท และคณะ. กรงเทพฯ: นานมบค พบลเคชน จ ากด, 2546.

ศรศกด ชสวสด “ผกป : การจดเกบคาแรงแทนการเกณฑแรงงานจากนจนในสมยรตนโกสนทร. ” วทยานพนธอกษรศาสตรมหาบณฑต บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2524.

ศรชย ภมรศลปะธรรม. “แนวทางการบรหารโรงเรยนพระปรยตธรรม แผนกสามญศกษา กลมท 13 เพอเตรยมสความเปนมาตรฐานสากล.” วทยานพนธศกษาศาสตรมหาบณฑต สาขา บรหารการศกษา มหาวทยาลยราชพฤกษ, 2558.

ศรพร อนสภา. “บทบาทในการบรหารการศกษาของจฬาราชมนตร กรณศกษา นายอาศส พทกษ คมพล.” วทยานพนธปรชญาดษฎบณฑต บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร, 2559.

ศภกจ วงศววฒนนกจ. พจนานกรมศพทการวจยและสถต (DICTIONARY OF RESEARCH AND STATISTICS). กรงเทพฯ: ศนยหนงสอจฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2550.

ศภวรรณ ชวรตนวงศ. “บทบาทของชาวจนในเมองไทยในดานตาง ๆ ตงแตสมยอยธยาตอนปลาย จนถงสมยรชกาลท 3 แหงกรงรตนโกสนทร พ.ศ. 2172-2394.” วทยานพนธ อกษรศาสตร มหาบณฑต จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2540.

206

เศรษฐพงษ จงสงวน. ธรรมจรยานสรณพระคณาจารยจนธรรมปญญาจรยาภรณ . กรงเทพฯ: ดานสทธาการพมพ, 2559.

เศรษฐพงษ จงสงวน. ประวตวดมงกรกมลาวาส ประวตคณะสงฆจนนกาย. นครปฐม: ตนน า, 2561. เศรษฐพงษ จงสงวน. อนสรณครบรอบ 1 ป การละสงขาร พระอาจารยจนวยานกร (เยนจ) .

กรงเทพฯ: ธรรมศาสตร, 2543. ส พลายนอย. “คนจนครงสรางกรง” เสนทางเศรษฐกจฉบบพเศษ คนจน 200 ป ภายใตพระบรม

โพธสมภาร ภาค 2. กรงเทพฯ: สหมตรการพมพ, 2530. ส. ศวรกษ. ศาสนากบสงคมไทย. กรงเทพฯ: มตรนราการพมพ, 2523. สถานสงเคราะหคนชราถ าประทน. ต านานเขาพทธพระบาทและถ าประทน. สระบร: ม.ป.พ, 2504. สมเดจพระมหาสมณเจา กรมพระยาวชรญาณวโรรส. พระมตเรองพระพทธศาสนามหายาน .

กรงเทพฯ: มหามกฏราชวทยาลย, 2553. สมบรณ สขส าราญ. ความเชอทางศาสนาและพธกรรมของชมชนชาวจน . กรงเทพฯ: ฝายวจย

จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2530. สมศกด บญป . การพฒนาการศกษาคณะสงฆไทย บทความ มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณ

ราชวทยาลย. เขาถงเมอ 24 พฤศจกายน 2561. เขาถงไดจาก http://mcu.ac.th/En/ articlecontent_desc.php?article_id=731&articlegroup_id=157.

สงกดส านกบรหารงานคณะกรรมการสงเสรมการศกษาเอกชน. ประวตโรงเรยนจนเตอะ. เขาถงเมอ 4 กมภาพนธ 2561 เขาถงไดจาก http://www.jintek.ac.th/data_7036.

สาโรช บวศร. การศกษา ปรชญาการศกษา ประชาธปไตย และจรยธรรม . เขาถงเมอ 26 กนยายน 2560. เขาถงไดจาก http://uc.thailis.or.th/Catalog/BibItem.aspx?BibID=b00541430.

สาโรช บวศร. การศกษาและจรยธรรม ศาสตราจารย ดร.สาโรช บวศร . กรงเทพฯ: คณะกรรมการ จดสรางอนสาวรย ศาสตราจารย ดร.สาโรช บวศรและงานยทธศาสตรเพอการพฒนา มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ, 2549.

สาวตร ทพภะสต. “ความสมพนธระหวางชมชนชาวไทย จนและตะวนตก ในกรงเทพมหานคร พ.ศ. 2398-2453.” วทยานพนธอกษรศาสตรมหาบณฑต ภาควชาประวตศาสตร บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2527.

ส าเนาบนทกขอความ เรองขอเปลยนชอโรงเรยนพระปรยตธรรม แผนกสามญศกษา ส านกงานปลดกระทรวงศกษาธการ กองนตการ ท 1400 ลงวนท 18 มถนายน 2534.

ส าเนารายงานผลการด าเนนการ การเจรจาประสานงานการจดตงอดมศกษาจนนกาย สรปและแปลจากบทสมภาษณ พระธรรมาจารย จวนจอ ผอ านวยการวทยาลยพทธศาสตรแหงชาตจน.

ส าเนาสรปการประชมกรรมการสงฆจนนกาย ประจ าเดอนตลาคม 2549.

207

สทธชย เจยรกลประเสรฐ. สารตถธรรมมหายาน วดจนประชาสโมสร. กรงเทพฯ: กราฟคอารต 28, 2540.

สวฒสน รกขนโท. การวจยคณภาพ (การวจยเชงประวตศาสตร) . อยธยา: มหาจฬาราชวทยาลย, 2548.

เสถยร โกเศศ. ศาสนาเปรยบเทยบ. กรงเทพฯ: อมรนทรพรนตง, 2531. เสถยร พนธรงส. พทธศาสนามหายาน. พมพครงท 3. กรงเทพฯ: มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย ,

2534. เสถยร โพธนนทะ. พระพทธศาสนาในจนเสร . เขาถงเมอ 23 ธนวาคม 2560. เขาถงไดจาก

http://dharma-gateway.com/ubasok/satien/ubasok-15.htm. เสถยร โพธนนทะ. ประวตศาสตรพระพทธศาสนา. กรงเทพฯ: บรรณาคาร, 2513. เสถยร โพธนนทะ. พระพทธศาสนามหายานในจน. กรงเทพฯ: การศาสนา, 2516. เสถยร โพธนนทะ. ประวตศาสตรพระพทธศาสนา ฉบบมขปาฐะ ภาค 2 . กรงเทพฯ: มหามกฏ

ราชวทยาลย, 2519. หลวงจนคณาณตจนพรต (เยนบญ). ประวตวดมงกรบปผาราม. กรงเทพฯ: การศาสนา, 2525. หลวงจนธรรมนนทจนประพทธ (เยนเชยว). อนสรณมหามงคล ในโอกาสท สมเดจพระอรยวงศาคต

ญาณ สมเดจพระสงฆราช สกลมหาสงฆปรณายก (วาสน วาสโน) เสดจทรงประกอบพธเปดปายนามวด. กรงเทพฯ: มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2518.

หอการคาไทย – จน. ชมชนชาวจนในไทย . เขาถ งเมอ 11 ตลาคม 2560. เขาถงไดจาก https://org/culture/th.

องคการการศกษาวทยาศาสตรและวฒนธรรมแหงสหประชาชาต (UNESCO). ปกเกลาธรรมราชา สารคดเฉลมพระเกยรต พระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยในวโรกาสครบ 120 ป แหงวนพระบรมราชสมภพและเปนบคคลส าคญของโลก ประจ าป 2556 . เขาถงเมอ 9 พฤศจกายน 2560. เข าถ ง ไดจาก http://opac.vru.ac.th/BibDetail.aspx?bibno= 8590481.

อภชย โพธประสทธศาสตร. พระพทธศาสนามหายาน. พมพครงท 4. กรงเทพฯ: มหาจฬาลงกรณ ราชวทยาลย, 2539.

อรสธรรม ดระดอม. “บทบาทของพระสงฆมหายานในการพฒนาสงคม : ศกษาเฉพาะกรณพระสงฆจนนกายและอนมนกายในภากลางของประเทสไทย.” วทยานพนสงมวทยามหาบณฑต คณะสงคมวทยาและมานษยวทยา มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2526.

慈怡法师, 《佛教史年表》，(台北市 ：佛光出版社，1995).

208

印顺，《中国佛教史》，(台北 : 正闻出版社，2003).

印顺著，《佛法概论》(台北：正闻出版社，1991).

释星云著，《海天游踪》(台北:j觉世勾刊社，1964).

宋立道著,《从印度佛教到泰国佛教》(台北：东大图书般份有

限公司，2002).

沙门仁闻, 《禅门日诵》,(上海：静安寺，中华民国 58年). Barnes, H. E. A History of Historical Writing. 2nd rev.ed. Dover Publications Inc, 1963. Benjamin, J. R. A Student’s Guide to History. 2nd ed. St. Martin, Press, Inc, 1979. Bisalputra & Kee. A history of the Thai-Chinese. Edition Didier millet pte Ltd, 2007. Clark, G. K. Guide for Research Student Working on Historical Subjects. Cambridge:

Cambridge University press, 1969. Daniel, R. V. Studying history: How and Why. New Jersey: Prentice Hall, 1981. Fischer, D. H. Historains Fallacies Toward a Logic of Historical Thougth. London:

Routldge & Kegan Paul, 1971. Le Pichon, A. China Trade and Empire. Oxford University Press, 2006. Li Xiaobing. A History of the Modern Chinese Army. University Press of Kentucky, 2007. Li Xing. The Rise of China and the Capitalist World Order. Ashgate Publishing, Ltd, 2010. Marius, R. A Short Guide to Writing About History. Scott Foresman and Co., 1989. Marston, D. R. A Guide to Writing History. Writer’s Digest, 1976. Martin, R. M. China: Political, Commercial, and Social; In an Official Report to Her

Majesty's Government. Volume 2 (James Madden, 1847). Morten, S. Transmission and Enlightenment in Chan Buddhism Seen Through the

Platform Sutra (Liuzu tanjing 六祖坛经). Chung-Hwa Buddhist Journal, 2007. Perkin, H. History: An Introduction for The Intending Student. London: Routlege &

Kegan Paul Ltd, 1970. Shafer, R. J. A Guide to Historical Method. Illinois: The Dorsey Press, 1980. Skinner, G. W. Chinese Society in Thailand สงคมจนในไทย, แปลโดย พรรณ ฉตรพลรกษ และ

คณะ. กรงเทพฯ: มลนธโตโยตา มลนธโครงการต าราสงคมศาสตรและมานษยวทยา, 2529. Walsh, W. H. An Introduction to Philosophy of History. Hutchinson of London, 1967.

209

รายการอางองตตยภม สมภาษณ, ดร. เฉลยว ยาจนทร. ผอ านวยการโรงเรยนบางบวทอง. 19 สงหาคม 2559. สมภาษณ, ดร. บญเลศ โสภา. อดตผอ านวยการกองพทธศาสนศกษา. 25 กรกฎาคม 2561. สมภาษณ, ผชวยศาสตราจารย ดร. คทธยากร ศศธรามาศ. อาจารยประจ าภาควชาประวตศาสตร คณะ

อกษรศาสตร มหาวทยาลยศลปากร. 18 กนยายน 2560. สมภาษณ, ผชวยศาสตราจารย ดร. จฬศพงศ จฬารตน. หวหนาภาควชาประวตศาสตร จฬาลงกรณ

มหาวทยาลย. 23 กรกฎาคม 2560. สมภาษณ, ผชวยศาสตราจารย ดร. นพธร ปจจยคณธรรม. หวหนาสาขาวชาภาษาจน คณะมนษยศาสตร

มหาวทยาลยรามค าแหง. 16 มกราคม 2561. สมภาษณ, ผชวยศาสตราจารย ดร. ปราณต มวงนวล. อาจารยประจ าคณะครศาสตร มหาวทยาลยราช

ภฏบานสมเดจเจาพระยา. 20 มนาคม 2561. สมภาษณ, ผชวยศาสตราจารย ดร. วรพร ภพงศพนธ. หวหนาภาควชาประวตศาสตร คณะอกษรศาสตร

มหาวทยาลยศลปากร. 16 พฤษภาคม 2560. สมภาษณ, พระมหาคณาจารยจนธรรมสมาธวตร (เยนเตก). เจาคณะใหญจนนกาย. 7 เมษายน 2560. สมภาษณ, พระอธการเสยคง (จเซง). รกษาการเจาอาวาสวดมงกรบปผาราม. 10 พฤษภาคม 2560. สมภาษณ, พระอธการเสยปง (จเจย). รกษาการเจาอาวาสวดคชฌกฏวหาร. 28 เมษายน 2561. สมภาษณ, พระอาจารยจนคณาณตจนพรต (เยนเกา). ปลดซายจนนกาย. 18 มถนายน 2561. สมภาษณ, พระอาจารยจนธรรมานกร (เยนเฮา). ผชวยเจาคณะใหญฝายซายจนนกาย. 23 ธนวาคม

2560. สมภาษณ, พระอาจารยจนวนยานกร (เยนอ). ผชวยเจาคณะใหญฝายขวาจนนกาย. 13 เมษายน 2561. สมภาษณ, พระอาจารยจนวนยานกร (เยนอ). ผชวยเจาคณะใหญฝายขวาจนนกาย, 23 พฤษภาคม

2561. สมภาษณ, รองศาสตราจารย ดร. ฟานจวน (Fan Jun). อาจารยประจ าคณะศลปศาสตร มหาวทยาลย

กวางซ สาธารณรฐประชาชนจน, 27 กรกฎาคม 2560. สมภาษณและปรกษาการวจย , ดร. ทวช แจมจ ารส. รองผอ านวยการโรงเรยนบานหมวทยา .

16 มนาคม 2562. สมภาษณ, ศาสตราจารย ดร. ประเสรฐ ณ นคร. อดตนายกราชบณฑตยสภา. 21 มนาคม 2559. สมภาษณ , เศรษฐพงษ จงสงวน. นกวชาการพระพทธศาสนามหายาน คณะสงฆจนนกาย .

16 พฤษภาคม 2560. สมภาษณ, สาโรจน กาลศรศลป. ผอ านวยการส านกงานมหาเถรสมาคม. 27 พฤษภาคม 2561. สมภาษณ, หลวงจนธรรมรกษจนประจต (เยนอ). ผชวยปลดซายจนนกาย. 13 ตลาคม 2561.

210

สมภาษณ, หลวงจนปลดเยนหมง. เจาอาวาสวดเมตตาธรรมโพธญาณ, 14 เมษายน 2561. สมภาษณ, หลวงจนธรรมรกษจนประจต. ผชวยปลดซายจนนกาย. 24 มถนายน 2560. สมภาษณ, หลวงจนธรรมรตจนประจกษ (เยนง). ผชวยปลดขวาจนนกาย เลขานการเจาคณะใหญจน

นกาย. 9 กรกฎาคม 2561. สมภาษณ, หลวงจนธรรมรกษจนประจต (เยนอ). ผชวยปลดซายจนนกาย. 13 ตลาคม 2561. สมภาษณ, หลวงจนปลดเยนหมง. เจาอาวาสวดเมตตาธรรมโพธญาณ. 14 เมษายน 2561. สมภาษณ, หลวงจนปลด (เยนหมง). เจาอาวาสวดเมตตาคณาราม. 12 เมษายน 2561. สมภาษณ, องสรภาณอนมพจน (พสษฐ เถยนบาว) ดร., เจาอาวาสวดธรรมปญญารามบางมวง สงกด

คณะสงฆอนมนกาย. สมภาษณ, อาจารยเศรษฐพงษ จงสงวน, นกวชาการพระพทธศาสนามหายาน, 15 พฤษภาคม 2560. สมภาษณ, อาจารยสมชย กวางทองพาณชย, นกจนวทยา, 18 กรกฎาคม 2560.

ภาคผนวก

212

หนงสอขอสมภาษณงานวจย

213

214

215

รายชอและประวตสงเขปผทรงคณวฒทใหสมภาษณงานวจย

พระราชาคณะและพระสงฆาธการจนนกาย 1. พระมหาคณาจารยจนธรรมสมาธวตร (เยนเตก) เจาคณะใหญจนนกาย

ทานเปนเจาอาวาสวดโพธแมนคณาราม ด ารงต าแหนงเจาคณะใหญจนนกาย ล าดบท 7 เปนผกอต งโรงเรยนวดหมนพทธวทยา เปนประธานทปรกษากตตมศกดดานการบรหาร จดการศกษาของคณะสงฆจนนกาย ในอดตททานเปนพระนวกะเคยศกษาในส านกสงฆ หลบฟา เปนสทธวหารกรนแรก ๆ ในการรวมกอตงโรงเรยนพระปรยตศกษาวน วดโพธเยน และโรงเรยน สงฆปรยตศกษา วดโพธแมนคณาราม พรอมกบพระมหาคณาจารยจนธรรมสมาธวตร (โพธแจง)

2. พระอาจารยจนวนยานกร (เยนอ) ผชวยเจาคณะใหญฝายขวาจนนกาย ทานเปนเจาอาวาสวดโพธ เยน ด ารงต าแหนงผชวยเจาคณะใหญฝายขวาจนนกาย

เปนทปรกษากตตมศกดดานการบรหารจดการศกษาของคณะสงฆจนนกาย เปนผบรหารโรงเรยน พระปรยตศกษาวน รปปจจบน ในอดตททานเปนพระนวกะเคยศกษาในส านกสงฆหลบฟา เปนสทธวหารกรนแรก ๆ ในการรวมกอตงโรงเรยนพระปรยตศกษาวน วดโพธเยน และโรงเรยนสงฆ ปรยตศกษา วดโพธแมนคณาราม พรอมกบพระมหาคณาจารยจนธรรมสมาธวตร (โพธแจง)

3. พระอาจารยจนธรรมานกร (เยนเฮา) ผชวยเจาคณะใหญฝายซายจนนกาย ทานเปนเจาอาวาสวดฉอฉาง ด ารงต าแหนงผชวยเจาคณะใหญฝายซายจนนกาย

เปนทปรกษากตตมศกดดานการบรหารจดการศกษาของคณะสงฆจนนกาย ในอดตททานเปน พระนวกะเคยศกษาในโรงเรยนสงฆปรยตศกษา วดโพธแมนคณาราม

4. พระอาจารยคณาณตจนพรต (เยนเกา) ปลดขวาจนนกาย ทานเปนเจาอาวาสวดโพธทตตาราม ด ารงต าแหนงปลดขวาจนนกาย เปนผกอตง

และผจดการโรงเรยนวดโพธทตราชวทยาลย เปนทปรกษากตตมศกดดานการบรหารจดการศกษา ของคณะสงฆจนนกาย ในอดตททานเปนพระนวกะเคยศกษาในโรงเรยนสงฆปรยตศกษา วดโพธแมนคณาราม

5. พระอาจารยจนธรรมารสจนศาสน (เยนจ) ปลดซายจนนกาย ทานเปนผชวยเจาอาวาสวดหมนพทธเมตตาคณาราม ด ารงต าแหนงปลดซายจนนกาย

เปนผจดการโรงเรยนวดหมนพทธวทยา เปนทปรกษากตตมศกดดานการบรหารจดการศกษา ของคณะสงฆจนนกาย ในอดตททานเปนพระนวกะเคยศกษาในโรงเรยนสงฆปรยตศกษา วดโพธแมนคณาราม

216

6. หลวงจนธรรมนนทจนประพทธ (เยนบง) รองปลดซายจนนกาย ทานเปนผชวยเจาอาวาสวดโพธแมนคณาราม ด ารงต าแหนงรองปลดซายจนนกาย

เปนทปรกษากตตมศกดดานการบรหารจดการศกษาของคณะสงฆจนนกาย ในอดตททานเปน พระนวกะเคยศกษาในโรงเรยนสงฆปรยตศกษา วดโพธแมนคณาราม

7. หลวงจนธรรมรตจนประจกษ (เยนง) ผชวยปลดขวาจนนกาย ทานเปนผรกษาการแทนเจาอาวาสวดทพยวารวหาร วดมงกรกมลาวาส วดบรมราชา

กาญจนาภเกอนสรณ และเปนผปกครองดแลส านกสงฆสธรรม ส าเรจการศกษาระดบมหาบณฑต สาขาวชาบรหารการศกษา ด ารงต าแหนงผชวยปลดขวาจนนกาย และเลขานการเจาคณะใหญ จนนกาย ทานเปนผรบธระดานการบรหารจดการศกษาของคณะสงฆจนนกายสบตอจาก พระคณาจารยจนธรรมปญญาจรยาภรณ (เยนเชยวมหาเถระ) ปจจบนเปนผจดการโรงเรยนมงกร กมลาวาสวทยาลย และเปนประธานโครงการจดตงอดมศกษาของคณะสงฆจนนกาย

8. หลวงจนธรรมรกษจนประจต (เยนอ) ผชวยปลดซายจนนกาย ทานเปนรกษาการแทนเจาอาวาสวดบ าเพญจนพรต รองเจาอาวาสวดบรมราชากาญจนา

ภเษกอนสรณ ผชวยเจาอาวาสวดมงกรกมลาวาส และผปกครองดแลวดเทพพทธาราม ด ารงต าแหนงปลดซายจนนกาย เปนทปรกษากตตมศกดดานการบรหารจดการศกษาของคณะสงฆจนนกาย และเปนรองประธานโครงการจดตงอดมศกษาของคณะสงฆจนนกาย

9. หลวงจนปลดเยนหมง ทานเปนเจาอาวาสวดเมตตาธรรมโพธญาณ ในอดตททานเปนพระนวกะเคยศกษา

ในโรงเรยนพระปรยตศกษา วดโพธเยน ทานเปนพระเถระนกพฒนา มสวนส าคญในการสนบสนนกจการดานการบรหารจดการศกษาของคณะสงฆจนนกาย ทานเปนผกอตงและประธานมลนธ เมตตาธรรมโพธญาณ เพอการสงคมสงเคราะหและการศกษาแกเยาวชนผยากไร

10. พระอธการเยนจง ทานเปนรกษาการแทนเจาอาวาสวดจนประชาสโมสร เปนแกนน าหลกในการอนรกษ

วถการจดการศกษาแบบดงเดมของจนนกาย และเปนประธานมลนธการศกษาเพอเยาวชน ตามปณธานของพระอาจารยเจยงชอผเปนพระอปชฌาย

11. พระอธการจเซง ทานเปนรกษาการแทนเจาอาวาสวดมงกรบปผาราม เปนสทธวหารกในหลวงจนคณาณต

จนพรต ( เยนบญ ) ผ มบทบาทส าคญสนองงานพระมหาคณาจารยจนธรรมสมาธ ว ตร (โพธแจง) ในการบรหารจดการศกษาคณะสงฆจนนกายในยคปฏรปฟนฟ ปจจบนพระอธการ จเซง เปนผบรหารส านกอบรมผบรรพชาเปนสามเณรนกเรยนจนนกาย ซงเปนหนวยงานยอย ทสนบสนนการพฒนาศาสนบคคลของการจดการศกษาคณะสงฆ

217

12. พระอธการจเจย ทานเปนรกษาการแทนเจาอาวาสวดคชฌกฎวหาร ทานเปนบรรพชตในยคหลงการปฏรป

ทไดมโอกาสไปรบการอปสมบทและศกษาพระธรรมวนยทไตหวน จงเปนผทเขาใจความแตกตางระหวางการบรหารจดการศกษาของคณะสงฆจนนกายในไทยและไตหวนเปนอยางด ผทรงคณวฒดานตาง ๆ

ดานสหวทยาการ จ านวน 1 ทาน ไดแก 1. ศาสตราจารย ดร. ประเสรฐ ณ นคร

ทานเปนอดตนายกราชบณฑตยสถาน และนกวจยดเดนแหงชาตป พ.ศ. 2531 เปนผทไดรบการยกยองวาเปนปรมาจารยในดานไทยศกษา มความรอบรในลกษณะสหวทยาการ ผวจยไดมโอกาสสมภาษณเกยวกบประวตศาสตรชาตไทยสมยสโขทยถงสมยรชกาลท 5 เพอทราบบทบาทของชาวจนในสยาม โดยค าแนะน าจากคณสกฤษฎ ศรโสภา

ดานจนวทยา จ านวน 5 ทาน ไดแก

1. ผชวยศาสตราจารย ถาวร สกขโกศล ทานเปนทปรกษาสถาบนเอเชยศกษา มหาวทยาลยธรรมศาสตร และเปนนกวชาการ

ดานประวตศาสตร จนวทยา และภาษาจน มผลงานทางวชาการมากมาย ผวจยไดมโอกาสสมภาษณเกยวกบจนวทยาและประวตศาสตรชาวจนในไทย

2. ผชวยศาสตราจารย ดร. นพธร ปจจยคณธรรม ทานเปนหวหนาสาขาวชาภาษาจน ภาควชาภาษาไทยและภาษาตะวนออก

คณะมนษยศาสตร มหาวทยาลยรามค าแหง มผลงานวจยดานภาษาศาสตรและจนวทยามากมาย ผวจยไดมโอกาสสมภาษณและขอค าชแนะเกยวกบประวตศาสตรจนและงานวจยภาษาจน

3. รองศาสตราจารย ดร. ฝาน จวน (Fan Jun) ทานเปนอาจารยประจ าคณะศลปศาสตร มหาวทยาลยกวางซ สาธารณรฐประชาชน

จน และเปนอาจารยพเศษโครงการความรวมมอหลกสตรศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาการสอน ภาษาจน มหาวทยาลยหวเฉยวเฉลมพระเกยรต มผลงานทางวชาการเกยวกบการสอนภาษาจน ในฐานะภาษาตางประเทศ ปรชญาจน และปรชญาพระพทธศาสนามหายาน ผวจยไดมโอกาส สมภาษณและขอค าชแนะเกยวกบภาษาจนและประวตศาสตรพระพทธศาสนามหายานในจน

218

4. อาจารยสมชย กวางทองพาณชย ทานเปนนกวชาการอสระผเชยวชาญดานประวตศาสตรส าเพงเยาวราช ภมศาสตร

และจนวทยา เคยมผลงานบรรยายในรายการ Ted talk เปนวทยากรอาศรมจนวทยา ของ CP ผวจยมโอกาสไดสมภาษณเกยวกบประวตศาสตรชาวจนในสยาม

5. นายพรรธน วระพละ ทานเปนนกวเคราะหนโยบายและแผนช านาญการ หวหนากลมระบบบรหาร

กรมการทองเทยว กระทรวงการทองเทยวและกฬา และเปนนกวชาการอสระดานประวตศาสตร และจนวทยา ผวจยไดมโอกาสสมภาษณเกยวกบบรบทการบรหารจดการศกษาของคณะสงฆจนนกาย และความรดานจนวทยา

ดานประวตศาสตร จ านวน 4 ทาน ไดแก

1. ผชวยศาสตราจารย ดร. จฬศพงศ จฬารตน ทานเปนทายาทปฐมจฬาราชมนตร ปจจบนด ารงต าแหนงหวหนาภาควชา

ประวตศาสตร คณะอกษรศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย ผวจยไดมโอกาสขอค าชแนะเกยวกบ แนวทางในการท าวจยเชงประวตศาสตร และสมภาษณสภาพสงคมในสมยรชกาลท 5 โดยการแนะน าจาก ดร. ศรพร อนสภา

2. ผชวยศาสตราจารย ดร. ปราณต มวงนวล ทานด ารงต าแหนงประธานหลกสตรกลมวชาชพคร คณะครศาสตร มหาวทยาลย

ราชภฏบานสมเดจเจาพระยา เปนหนงในคณะผวจยเพอเสนอ สมเดจเจาพระยาบรมมหาศรสรยวงศ (ชวง บนนาค) เปนบคคลส าคญของโลกตอ UNESCO ผวจยมโอกาสไดสมภาษณเกยวกบบทบาท ของสมเดจเจาพระบรมมหาศรสรยวงศ (ชวง บนนาค) ตอชาวจนทเขามาพงพระบรมโพธสมภาร ในสมยรชกาลท 5

3. ผชวยศาสตราจารย ดร. วรพร ภพงศพนธ ทานเปนหวหนาภาควชาประวตศาสตร คณะอกษรศาสตร มหาวทยาลยศลปากร

มผลงานวจยดานประวตศาสตรอยธยาและผลงานอน ๆ มากมาย ผวจยไดมโอกาสสมภาษณและ ขอค าชแนะเกยวกบการท าวจยเชงประวตศาสตร

4. ผชวยศาสตราจารย ดร. คทธยากร ศศธรามาศ ทานเปนอาจารยประจ าภาควชาประวตศาสตร คณะอกษรศาสตร มหาวทยาลย

ศลปากร มผลงานวจยดานประวตศาสตรเยอรมนและอน ๆ มากมาย ผวจยมโอกาสไดสมภาษณ และขอค าชแนะเกยวกบการท าวจยเชงประวตศาสตร โดยทานกรณาน างานวจยอกษรศาสตร มหาบณฑตมาใหเปนแบบอยาง

219

ดานพระพทธศาสนา จ านวน 3 ทาน ไดแก 1. นายสาโรจน กาลศรศลป

ทานด ารงต าแหนงผอ านวยการส านกงานเลขาธการมหาเถรสมาคม (ผวจยมโอกาส สมภาษณทาน เมอครงด ารงต าแหนงผอ านวยการส านกงานพระพทธศาสนาจงหวดนนทบร) โดยผวจยไดมโอกาสสมภาษณเกยวกบพระพทธศาสนาและการบรหารการศกษาของคณะสงฆ

2. องสรภาณอนมพจน (พสษฐ เถยนบาว) ดร. ทานเปนเจาอาวาสวดธรรมปญญารามบางมวง อกทงยงด ารงต าแหนงประชาสมพนธ

และผขบเคลอนการพฒนากจการดานการศกษาของคณะสงฆอนมนกาย ผวจยไดมโอกาสสมภาษณ ขอมลเกยวกบคณะสงฆอนมนกายและพระพทธศาสนามหายาน

3. อาจารยเศรษฐพงษ จงสงวน ทานเปนนกวชาการอสระดานพระพทธศาสนามหายาน ของคณะสงฆจนนกาย

เปนประธานโครงการแปลพระสตรมหายานภาคภาษาจนเปนไทย มผลงานวชาการดานพระพทธศาสนา มหายานและจนวทยามากมาย ผวจยมโอกาสไดสมภาษณเกยวกบประวตและการบรหารกจการ ทางศาสนาของคณะสงฆจนนกาย

ดานบรหารการศกษา จ านวน 4 ทาน ไดแก

1. ดร. บญเลศ โสภา ทานเปนอดตผอ านวยการกองพทธศาสนศกษา มบทบาทตอการบรหารจดการศกษา

ของโรงเรยนพระปรยตธรรม แผนกสามญศกษาทวประเทศ ปจจบนด ารงต าแหนงผอ านวยการ ส านกงานพระพทธศาสนาจงหวดล าปาง ผวจยไดมโอกาสสมภาษณเกยวกบพระพทธศาสนา การบรหารจดการศกษาของคณะสงฆ และโรงเรยนพระปรยตธรรม แผนกสามญศกษา

2. ผชวยศาสตราจารย ดร. ชลพร กองค า ทานเปนอาจารยประจ าคณะครศาสตร มหาวทยาลยราชภฏบานสมเดจเจาพระยา

และเปนอาจารยพเศษมหาวทยาลยมหามกฏราชวทยาลย ผวจยมโอกาสไดสมภาษณเกยวกบจตวทยาเทคนคในการสมภาษณ และการบรหารจดการศกษาของคณะสงฆไทย

3. ดร. เฉลยว ยาจนทร ทานมวทยฐานะผอ านวยการเชยวชาญ ด ารงต าแหนงผอ านวยการโรงเรยนบางบว

ทอง จงหวดนนทบร ผวจยมโอกาสไดสมภาษณทานเกยวกบการบรหารจดการศกษา 4. ดร. ทวช แจมจ ารส

ทานมวทยฐานะรองผอ านวยการช านาญการพเศษ ด ารงต าแหนงรองผอ านวยการ โรงเรยนบานหมวทยา จงหวดลพบร ผวจยไดมโอกาสสมภาษณและขอค าแนะน าเกยวกบการท าวจย และการบรหารจดการศกษา

220

ประวตผเขยน

ประวตผเขยน

ชอ-สกล พระภาณวฒน เลศประเสรฐพนธ วน เดอน ป เกด 20 มนาคม 2529 สถานทเกด จงหวดราชบร วฒการศกษา พ.ศ. 2542 ระดบประถมศกษา โรงเรยนวนทามารอา ราชบร

พ.ศ. 2548 ระดบมธยมศกษา โรงเรยนมงกรกมลาวาสวทยาลย พ.ศ. 2553 ศลปศาสตรบณฑต (ศศ.บ.) จนศกษา มหาวทยาลยรามค าแหง พ.ศ. 2555 ศลปศาสตรบณฑต (ศศ.บ.) ภาษาจน มหาวทยาลยราชภฏสวนสนนทา พ.ศ. 2557 ศลปศาสตรมหาบณฑต (ศศ.ม.) การสอนภาษาจน มหาวทยาลยหวเฉยวเฉลมพระเกยรต พ.ศ. 2558 ก าลงศกษา ปรชญาดษฎบณฑต (ปร.ด.) สาขาวชาการบรหารการศกษา ภาควชาการบรหารการศกษา คณะศกษาศาสตร มหาวทยาลยศลปากร ประวตการท างาน พ.ศ. 2551-2558 เลขานการ รองเจาคณะใหญจนนกาย เลขานการ วดบรมราชากาญจนาภเษกอนสรณ พ.ศ. 2556 ครโรงเรยนมงกรกมลาวาสวทยาลย พ.ศ. 2559-ปจจบน ผชวยเจาอาวาส วดบรมราชากาญจนาภเษกอนสรณ พ.ศ. 2559-ปจจบน ครโรงเรยนพระปรยตธรรม แผนกสามญศกษา สงกดกองพทธศาสนศกษา ส านกงานพระพทธศาสนาแหงชาต

ทอยปจจบน วดบรมราชากาญจนาภเษกอนสรณ 959 หมท 4 ต าบลโสนลอย อ าเภอบางบวทอง จงหวดนนทบร