Thiết kế và sử dụng bài tập thực nghiệm hóa học lớp 10 trong dạy học hóa học ở trường phổ thông

8/20/2019 Thiết kế và sử dụng bài tập thực nghiệm hóa học lớp 10 trong dạy học hóa học ở trường phổ thông

http://slidepdf.com/reader/full/thiet-ke-va-su-dung-bai-tap-thuc-nghiem-hoa-hoc-lop-10 1/110

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC VINH

BẠCH THỊ CẨM NHUNG

THIÕT KÕ Vµ Sö DôNG BµI TËP THùC NGHIÖMHãA HäC LíP 10 TRONG D¹Y HäC HãA HäC

ë TR¦êNG PHæ TH¤NG

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

VINH - 2014

WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUYNHON

WWW.FACEBOOK.COM/BOIDUONGHOAHOCQUYNHON

WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM

óng góp PDF bởi GV. Nguyễn Thanh Tú



BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TR ƯỜNG ĐẠI HỌC VINH

BẠCH THỊ CẨM NHUNG

THIÕT KÕ Vµ Sö DôNG BµI TËP THùC NGHIÖMHãA HäC LíP 10 TRONG D¹Y HäC HãA HäC

ë TR¦êNG PHæ TH¤NG

Chuyên ngành: Lí luận và Phương pháp dạy học bộ môn Hóa học

Mã số: 60.14.01.11

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

Người hướng dẫn khoa học:

PGS. TS. CAO CỰ GIÁC

VINH - 2014







LỜ I CẢM ƠN

Để hoàn thành luận văn này, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến:

- Thầy giáo PGS. TS. Cao Cự Giác - Trưởng Bộ môn Lí luận và phương phápdạy học Hóa học, khoa Hóa trường Đại học Vinh, đã giao đề tài, tận tình hướng dẫn

và tạo mọi điều kiện thuận lợi nhất cho tôi nghiên cứu và hoàn thành luận văn này.

- Thầy giáo PGS. TS. Nguyễn Xuân Trường và TS. Lê Danh Bình đã dànhnhiều thời gian đọc và viết nhận xét cho luận văn.

- Phòng Đào tạo Sau đại học, Ban chủ nhiệm khoa Hóa học cùng các thầy giáo,cô giáo thuộc Bộ môn Lí luận và phương pháp dạy học hoá học khoa Hóa học

trường Đại học Vinh đã giúp đỡ, tạo mọi điều kiện thuận lợi nhất cho tôi hoàn thànhluận văn này.

Tôi cũng xin cảm ơn tất cả những người thân trong gia đình, Ban giám hiệuTrường THPT Nghi Xuân, bạn bè, đồng nghiệp đã động viên, giúp đỡ tôi trong suốtquá trình học tập và thực hiện luận văn này.

Tp Vinh, tháng 10 năm 2014

Bạch Thị Cẩm Nhung







MỤC LỤC

Trang

MỞ ĐẦU ................................................................................................................ 1

1. Lí do chọn đề tài ............................................................................................... 1

2. Mục đích nghiên cứu ........................................................................................ 2

3. Nhiệm vụ nghiên cứu ....................................................................................... 2

4. Khách thể và đối tượng nghiên cứu .................................................................. 2

5. Phương pháp nghiên cứu .................................................................................. 2

6. Đóng góp mới của đề tài................................................................................... 3

CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN ............................................... 4

1.1. Một số xu hướng đổi mới phương pháp dạy học hóa học ở trường phổ

thông hiện nay ...................................................................................................... 4

1.1.1. Đổi mới phương pháp dạy học - Một nhu cầu tất yếu của xã hội

học tập ................................................................................................. 4

1.1.2. Những xu hướng dạy học hóa học hiện nay .......................................... 4

1.2. Những xu hướng phát triển của bài tập hóa học hiện nay ............................... 5

1.2.1. Nội dung bài tập gắn liền với thực tiễn, đời sống, xã hội, cộng đồng ...... 6

1.2.2. Nội dung hóa học gắn liền với các kĩ năng thực hành thí nghiệm ......... 6

1.2.3. Nội dung bài tập phải chứa đựng các yếu tố phát triển tư duy ............... 6

1.3. Phân loại bài tập hóa học thực nghiệm và tác dụng của nó trong dạy họchóa học ở trường phổ thông .................................................................................. 6

1.3.1. Khái niệm bài tập thực nghiệm ............................................................. 6

1.3.2. Phân loại bài tập hóa học thực nghiệm ................................................. 7

1.3.3. Tác dụng của bài tập hóa học thực nghiệm trong dạy học hóa học

ở trường phổ thông ............................................................................. 11

1.4. Mối quan hệ giữa phát triển tư duy và rèn luyện kĩ năng thực hành trong

bài tập hóa học thực nghiệm ............................................................................... 11

1.4.1. Tư duy và tư duy hóa học ................................................................... 111.4.2. Kĩ năng thực hành hóa học ................................................................. 12

1.4.3. Mối quan hệ giữa phát triển tư duy và rèn luyện kĩ năng thực hành

trong bài tập hóa học thực nghiệm ...................................................... 12

1.5. Thực trạng việc thiết kế và sử dụng bài tập hóa học thực nghiệm trong

dạy học............................................................................................................... 13

1.5.1. Điều tra .............................................................................................. 13

1.5.2. Đánh giá - Nhận xét ........................................................................... 14

TIỂU KẾT CHƯƠNG 1 ..................................................................................... 15







CHƯƠNG 2. THIẾT KẾ VÀ SỬ DỤNG BÀI TẬP THỰC NGHIỆM

HÓA HỌC LỚP 10 .............................................................................................. 16

2.1. Cơ sở và nguyên tắc thiết kế bài tập hóa học thực nghiệm ........................... 16

2.1.1. Cơ sở .................................................................................................. 16

2.1.2. Nguyên tắc ......................................................................................... 16

2.2. Các áp dụng ................................................................................................. 16

2.2.1. Xuất phát từ những kiến thức và kĩ năng thực hành cần kiểm tra ........ 16

2.2.2. Xuất phát từ những sai lầm thường gặp thực hành thí nghiệm ............ 17

2.2.3. Xuất phát từ những bài tập thực nghiệm có sẵn .................................. 18

2.3. Thiết kế các dạng bài tập thực nghiệm trong chương trình hóa học 10 ......... 20

2.3.1. Bài tập hóa học thực nghiệm có tính chất trình bày ............................ 20

2.3.2. Bài tập hóa học thực nghiệm có tính chất minh họa và mô phỏng....... 362.3.3. Bài tập hóa học thực nghiệm có tính chất thực hành ........................... 52

2.4. Sử dụng bài tập thực nghiệm trong dạy học hóa học .................................... 58

2.4.1. Sử dụng bài tập thực nghiệm trong giờ dạy lí thuyết........................... 58

2.4.2. Sử dụng bài tập thực nghiệm trong giờ thực hành thí nghiệm ............. 60

2.4.3. Sử dụng bài tập thực nghiệm trong giờ ôn tập, luyện tập .................... 60

2.4.4. Sử dụng bài tập thực nghiệm trong kiểm tra đánh giá kết quả học tập .... 61

TIỂU KẾT CHƯƠNG 2 ..................................................................................... 67

CHƯƠNG 3. THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM ........................................................ 683.1. Mục đích thực nghiệm ................................................................................. 68

3.2. Nhiệm vụ thực nghiệm ................................................................................ 68

3.3. Chuẩn bị thực nghiệm ................................................................................. 68

3.3.1. Địa điểm ............................................................................................ 68

3.3.2. Mẫu thực nghiệm ............................................................................... 68

3.3.3. Giáo viên thực nghiệm ....................................................................... 68

3.3.4. Nội dung thực nghiệm ........................................................................ 683.4. Tiến hành thực nghiệm ................................................................................ 69

3.4.1. Thực nghiệm chính thức ..................................................................... 69

3.4.2. Điều tra hứng thú học tập môn hóa học của học sinh sau thực nghiệm ... 69

3.5. Kết quả thực nghiệm ................................................................................... 70

3.5.1. Kết quả các bài kiểm tra ..................................................................... 70

3.5.2. Kết quả điều tra .................................................................................. 70

3.5.3. Phân tích kết quả thực nghiệm............................................................ 71

TIỂU KẾT CHƯƠNG 3 ..................................................................................... 74







KẾT LUẬN VÀ ĐỀ XUẤT ................................................................................. 75

1. Kết luận .......................................................................................................... 75

2. Một số đề xuất ................................................................................................ 76

TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................... 77

PHỤ LỤC







NHỮNG KÍ HIỆU, CHỮ VIẾT TẮT DÙNG TRONG LUẬN VĂN

Chữ viết tắt Chữ viết đầy đủ

BT : Bài tập

BTHH : Bài tập hóa học

BTTN : Bài tập thực nghiệm

ĐC : Đối chứng

Dd : Dung dịch

Gv : Giáo viên

HH : Hoá học

Hs : Học sinh

PT : Phổ thông

PTPƯ : Phương trình phản ứng

SGK : Sách giáo khoa

THPT : Trung học phổ thông

TN : Thực nghiệm

TNSP : Thực nghiệm sư phạm







DANH MỤC CÁC HÌNH

Trang

Hình 1.1. Quy trình sản xuất axit sunfuric trong công nghiệp ................................8

Hình 1.2. Sơ đồ thí nghiệm điều chế khí SO2 ....................................................... 10Hình 1.3 ............................................................................................................ 10

Hình 1.4. Cấu trúc chung của bài tập hoá học thực nghiệm [15, tr.34] ................. 13

Hình 2.1. ............................................................................................................ 17

Hình 2.2 ............................................................................................................ 17

Hình 2.3. Điều chế khí clo trong phòng thí nghiệm.............................................. 18

Hình 2.4. Mô hình tinh thể nước đá ..................................................................... 27

Hình 2.5. Thí nghiệm phát minh electron của Tom-xơn (1897) ........................... 31Hình 2.6. Hình vẽ cách thu khí clo ...................................................................... 36

Hình 2.7 ............................................................................................................ 37

Hình 2.8. Sơ đồ thí nghiệm điều chế khí clo ........................................................ 38

Hình 2.9. Điều chế và thu khí clo trong phòng thí nghiệm ................................... 38


Hình 2.11. Sơ đồ dụng cụ điều chế và thu khí ........................................................ 39

Hình 2.12. Thu khí HCl trong phòng thí nghiệm .................................................. 40

Hình 2.13. Phương pháp thu khí vào ống nghiệm .................................................. 41

Hình 2.14. Điều chế oxi trong phòng thí nghiệm ................................................... 42

Hình 2.15. Thu khí oxi trong phòng thí nghệm ...................................................... 42

Hình 2.16 ............................................................................................................ 43


Hình 2.18. Dụng cụ điều chế khí ........................................................................... 44Hình 2.19. Thí nghiệm nhiệt phân muối NaHCO3 ................................................. 44

Hình 2.20. Dụng cụ điều chế khí ........................................................................... 45

Hình 2.21. Điều chế khí SO2 tinh khiết .................................................................. 45

Hình 2.22 ............................................................................................................ 46

Hình 2.23 ............................................................................................................ 46

Hình 2.24 ............................................................................................................ 47

Hình 2.25. Điều chế hiđro sunfua từ sắt sunfua ..................................................... 48







Hình 2.26. Điều chế clo trong phòng thí nghiệm ................................................... 48

Hình 2.27. Điều chế clo từ từ KMnO4 và Dd HCl đặc ........................................... 49

Hình 2.28. Thu khí bằng cách đẩy nước ................................................................ 49

Hình 2.29. Điều chế clo trong phòng thí nghiệm ................................................... 50Hình 2.30. Thí nghiệm thử tính tan của hiđro clorua .............................................. 50

Hình 2.31. Thí nghiệm phản ứng giữa HCl đặc và MnO2 ...................................... 51

Hình 2.32 ............................................................................................................ 51

Hình 3.1. Đồ thị so sánh kết quả kiểm tra ............................................................ 73







DANH MỤC CÁC BẢNG

Trang

Bảng 3.1. Bảng điểm kiểm tra của học sinh ......................................................... 70

Bảng 3.2. Số phiếu thăm dò hứng thú học tập môn hoá học ở trường THPTtrước thực nghiệm ................................................................................ 70

Bảng 3.3. Số phiếu thăm dò hứng thú học tập môn hoá học ở trường THPT

sau thực nghiệm ................................................................................... 70

Bảng 3.4. Ý kiến của Hs về sở thích học hóa trước thực nghiệm .......................... 71

Bảng 3.5. Ý kiến của Hs về sở thích học hóa sau thực nghiệm ............................. 71

Bảng 3.6. Bảng tổng hợp các tham số đặc trưng ................................................... 72

Bảng 3.7. Bảng tổng hợp kết quả học tập ............................................................. 72







1

MỞ ĐẦU

1. Lí do chọn đề tài

Hoá học là một môn khoa học vừa mang tính trừu tượng vừa mang tính thực

nghiệm. Đối tượng mà hóa học nghiên cứu là cấu tạo chất, là nguyên tử, là phân tử,

là phản ứng hóa học diễn ra ở kích thước vi mô nhưng lại là kiến thức cơ bản cần

truyền đạt cho Hs, do đó trong giảng dạy hóa học ta buộc phải dùng những mô hình

ở kích thước vĩ mô, các thí nghiệm để bằng quan sát những biểu hiện bên ngoài mà

tư duy ra tính chất và cấu tạo. Vì thế, có thể khẳng định rằng, thí nghiệm hóa học là

rất cần thiết cho dạy học hóa học.

Một trong những mục tiêu dạy học hoá học ở trường phổ thông là ngoài việc

cung cấp kiến thức lí thuyết còn phải tạo điều kiện cho Hs phát triển tư duy hoá họcvà kĩ năng thực hành hoá học, để từ đó có khả năng vận dụng kiến thức vào cuộc

sống, đáp ứng yêu cầu giáo dục kĩ thuật tổng hợp, hướng nghiệp cho Hs phổ thông

khi ra trường.

Thực tế dạy học ở trường PT hiện nay, tuy các kiến thức thực hành đã được

quan tâm nhưng còn rất hạn chế. Nguyên nhân của thực tế này thì có nhiều, trong

đó quan trọng là do cơ sở vật chất nhà trường chưa đáp ứng, Gv thường phải dạy

nhiều tiết trong một buổi nên không có thời gian chuẩn bị các TN, Gv thường có

tâm lí “ngại ” thí nghiệm và có xu hướng chủ yếu là “dạy chay”. Vì vậy, hầu như rấtít Gv thực hiện đủ các TN cần thiết trong toàn bộ chương trình, hậu quả dẫn đến hạn

chế phát triển tư duy và kĩ năng thực hành của Hs. Để khắc phục tình trạng này, bên

cạnh việc tăng cường sử dụng TN trong các giờ học, còn đòi hỏi Gv phải thường

xuyên sử dụng và thiết kế các BTTN trong dạy học để Hs có điều kiện phát triển tư

duy và trau dồi kĩ năng thực hành hoá học, đặc biệt trong điều kiện không tiến hành

được nhiều TN.

Trong thực tiễn dạy học, BTHH đóng vai trò rất quan trọng, nó vừa là mục đích,

vừa là nội dung vừa là phương pháp dạy học hiệu quả, nó không chỉ cung cấp cho

Hs kiến thức, con đường dành lấy kiến thức mà còn mang lại niềm vui của quá trình

khám phá, tìm tòi, phát hiện, của việc tìm ra đáp số, mang lại cho người học một

trạng thái hưng phấn, hứng thú nhận thức.

Xu hướng phát triển bài tập hóa học hiện nay là tăng cường khả năng tư duy

cho học sinh ở cả ba phương diện: lý thuyết, thực hành và ứng dụng và giảm đi

các bài tập mang tính chất học thuộc trong các câu hỏi lý thuyết hay là các phép

tính toán học phức tạp trong bài toán hóa học làm giảm đi yếu tố vận dụng rất lýthú của bộ môn.







2

Bài tập thực nghiệm vừa mang tính chất lý thuyết vừ mang tính chất thực hành

đáp ứng được yêu cầu xu hướng phát triển bài tập trên, đồng thời qua bài tập thực

hành Hs cũng được làm quen với nhiều thí nghiệm, hiện tượng hóa học trong cuộc

sống. Muốn giải bài tập thực hành học sinh phải vừa nắm vững lý thuyết vừa nắm

vững các kĩ năng hực hành để tìm phương pháp giải.

Tuy nhiên hiện nay, việc sử dụng bài tập thực nghiệm trong dạy học ở trường

PT, tuy đã được quan tâm nhưng chưa được chú trọng, một phần do cơ sở vật chất

của nhà trường phổ thông còn hạn chế, chưa thuận lợi cho việc thực hành thí

nghiệm, một phần nữa là do các tài liệu viết về bài tập thực nghiệm chưa nhiều.

Xuất phát từ những lý do trên tôi chọn đề tài: “Thiết kế và sử dụng bài tập thực

nghiệm hóa học lớp 10 trong dạy học hóa học ở trường phổ thông” .

Lớp 10 là lớp đầu tiên của bậc THPT, Hs bắt đầu nghiên cứu sâu hơn về hóahọc, cần tạo cho Hs thói quen học tập gắn với thực hành và tạo hứng thú cho Hs khi

gắn kiến thức học được ở nhà trường với thực tế cuộc sống.

2. Mục đích nghiên cứu

Nâng cao hiệu quả dạy học hóa học bằng cách thiết kế và sử dụng một số bài tập

thực nghiệm

3. Nhiệm vụ nghiên cứu

- Nghiên cứu cơ sở lý luận của đề tài về bài tập hóa học ở trường THPT.

- Điều tra thực trạng việc sử dụng bài tập thự tiễn. - Hứng thú đối với môn hóa học của học sinh trung học phổ thông.

- Xây dựng một số bài tập hóa học thực nghiệm lớp 10 cơ bản.

- Tiến hành thực nghiệm.

4. Khách thể và đối tượng nghiên cứu

- Khách thể nghiên cứu: Quá trình dạy học môn hóa ở trường THPT.

- Đối tượng nghiên cứu: Bài tập thực nghiệm trong chương trình hóa học 10

cơ bản.

5. Phương pháp nghiên cứ u

+ Các phương pháp nghiên cứu lý thuyết

-Phương pháp phân tích và tổng hợp lý thuyết.

-Phương pháp phân loại và hệ thống.

-Phương pháp lịch sử.

+ Các phương pháp nghiên cứu thực tiễn

- Phương pháp quan sát.

- Phương pháp điều tra giáo dục. - Phương pháp thực nghiệm khoa học.







3

- Phương pháp phân tích, tổng kết kinh nghiệm.

- Phương pháp lấy ý kiến chuyên gia.

+ Các phương pháp xử lý số liệu.

6. Đóng góp mới của đề tài

Xây dựng bài tập thực nghiệm hóa học 10 ứng dụng trong dạy học hóa học. Góp

phần hoàn thiện các dạng bài tập ở bậc THPT.







4

CHƯƠNG 1

CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN

1.1. Một số xu hướng đổi mới phương pháp dạy học hóa học ở trường phổ

thông hiện nay

1.1.1. Đổi mới phương pháp dạy học - Một nhu cầu tất yếu của xã hội học tập

Với mục tiêu công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, phát triển kinh tế thị

trường có định hướng xã hội chủ nghĩa, mở cửa hội nhập với các nước trong khu

vực và trên thế giới đòi hỏi giáo dục phải đào tạo nên những con người Việt Nam

đáp ứng nhu cầu, ngoài những nhu cầu cơ bản về kiến thức, đạo đức và kĩ năng, lớp

người lao động mới trong giai đoạn hiện nay cần đáp ứng các yêu cầu sau:

- Chủ động, năng động sáng tạo, dám nghĩ dám làm. - Sẵn sàng tiếp nhận thông tin và xử lý thông tin.

- Có năng lực tự học, tự tìm hiểu thực tiễn, biết đúc rút kinh nghiệm.

- Có khả năng giao tiếp, ứng xử, tham gia các hoạt động xã hội.

- Có khả năng hợp tác, hiểu biết pháp luật, có tính kỷ luật.

Các phương pháp dạy học cũ tuy đã khẳng định được một số ưu điểm nhất

định, nhưng chủ yếu là truyền thụ một chiều, chưa đáp ứng được hết các nhu cầu

trên, hơn nữa, do sự phát triển của khoa học, xã hội, lượng kiến thức ngày càng

tăng nhanh, trong khi đó thời lượng dạy học thì có giới hạn. Do đó, cần phải đổimới phương pháp dạy học theo hướng dạy cách học, cách suy nghĩ, cách tư duy.

Cụ thể là:

- Phát huy tính chủ động, sáng tạo trong quá trình nhận thức, vận dụng.

- Tạo điều kiện cho Hs tự lực phát hiện, tìm hiểu, đặt vấn đề và giải quyết vấn đề.

- Tăng cường hoạt động theo nhóm.

- Tạo điều kiện cho Hs đánh giá và tự đánh giá.

- Liên hệ với thực tế, tận dụng kiến thức thực tế của Hs để xây dựng kiến thức mới.

Như vậy, đổi mới phương pháp dạy học nói chung và phương pháp dạy học hóa

học nói riêng là một nhu cầu khách quan và tất yếu của xã hội.

1.1.2. Những xu hướng dạy học hóa học hiện nay

1.1.2.1. Sử dụng các phương tiện kĩ thuật hiên đại và áp dụng các thành tựu

của công nghệ thông tin trong dạy học

Trước sự phát triển nhanh chóng của khoa học công nghệ đã làm xuất hiện

những phương tiện dạy học hiện đại với nhiều chức năng hỗ trợ cho việc dạy học

đạt kết quả tốt hơn như: Phòng đa chức năng, giáo án điện tử, thư viện điện tử, bài







5

giảng điện tử, bài giảng trực tuyến, phần mềm nghiên cứu dạy học, phần mềm thí

nghiệm ảo, thí nghiệm mô phỏng, phần mềm kiểm tra trắc nghiệm…

Khai thác và sử dụng có hiệu quả các phương tiện kĩ thuật hiện đại sẽ tạo nên

phương pháp dạy học mới giúp việc dạy học trở nên dễ dàng hơn và đạt hiệu quả

tốt hơn.

1.1.2.2. Khai thác đặc thù môn hoá học tạo ra các hình thức hoạt động đa

dạng, phong phú giúp HS chủ động chiếm lĩnh kiến thức, kĩ năng

Với đặc trưng là môn khoa học thực nghiệm, do đó trong dạy học hoá học cần

tăng cường các phương tiện trực quan, đặc biệt là thí nghiệm hoá học. Sử dụng phối

hợp nhiều hình thức hoạt động của Hs, nhiều phương pháp dạy học của Gv trong đó

chú trong phương pháp trực quan, sử dụng thường xuyên tổ hợp các phương pháp

dạy học phức hợp nhằm giúp Hs học tập chủ động, tích cực, sáng tạo. 1.1.2.3. Khai thác triệt để các nội dung bài dạy theo hướng liên hệ với thực tế

Việc khai thác nội dung học tập theo hướng liên hệ với thực tế cuộc sống sẽ làm

cho bài học có tính ứng dụng cao, kích thích hứng thú ở Hs, đặc biệt với môn hoá

học là một môn học mà đối với nhiều Hs là quá khô khan và kém hấp dẫn. Một số

nội dung cần khai thác liên hệ thực tế như: Hoá học với ứng dụng trong đời sống;

hoá học với sản xuất nông nghiệp, công nghiệp; hoá học với môi trường; hoá học

với sức khoẻ; hoá học với phát triển kinh tế, du lịch, quốc phòng…

1 .1.2.4. Tăng cường sử dụng các bài tập có tác dụng phát triển tư duy và rènluyện kĩ năng thực hành hoá học

Bài tập là một phần không thể thiếu trong dạy học nói chung và dạy học hoá

học nói riêng, việc sử dụng bài tập trong dạy học có nhiều tác dụng to lớn, hoá học

là môn khoa học thực nghiệm do đó việc sử dụng các bài tập hoá học có tác dụng

phát triển tư duy và rèn luyện kĩ năng thực hành là một xu hướng dạy học cần

được quan tâm.

Để phát triển mặt mạnh của bài tập hoá học trong dạy học hoá học, đòi hỏi Gv

phải biết thiết kế và sử dụng các loại bài tập hoá học có tác dụng phát triển tư duy

và rèn luyện kĩ năng thực hành hoá học, đáp ứng yêu cầu môn học.

1.2. Những xu hướng phát triển của bài tập hóa học hiện nay

Bài tập hoá học là phương tiện để dạy Hs tập vận dụng kiến thức. Một trong

những tiêu chí đánh giá sự lĩnh hội tri thức hoá học là kĩ năng áp dụng tri thức để

giải quyết các bài tập hoá học chứ không phải là kĩ năng kể lại tài liệu đã học. Bài

tập hoá học là một trong những phương tiện có hiệu quả để giảng dạy môn hoá, tăng

cường và định hướng hoạt dộng tư duy của Hs. Nội dung BTHH hiện nay cần đáp ứng các yêu cầu sau:







6

1.2.1. Nội dung bài tập gắn liền với thực tiễn, đời sống, xã hội, cộng đồng

Điều 28 luật giáo dục (2005) nước ta đã nêu: “ Phương pháp giáo dục phổ thông

phải phát huy tính tích cực,tự giác, chủ động, sáng tạo của Hs, phù hợp với đặc

điểm từng lớp học, môn học, bồi dưỡng phương pháp tự học… rèn luyện kĩ năng

vận dụng kiến thức vào thực tiễn, tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứ ng thú

học tập cho Hs”. Việc vận dụng kiến thức lí thuyết vào thực tế cuộc sống, việc giải

các bài tập thực tiễn sẽ làm phát triển ở Hs tính tích cực, chủ động, tự lập, kích thích

hứng thú, niềm say mê học tập ở Hs, đó là điểm xuất phát của sự vượt khó, của khả

năng sáng tạo.

Việc sử dụng BTHH có nội dung gắn với thực tiễn cũng góp phần thực hiện

nguyên lí giáo dục của Đảng: “ Học đi đôi với hành, giáo dục kết hợp với lao động

sản xuất, lí luận gắn liền với thực tiễn”. 1.2.2. Nội dung hóa học gắn liền với các kĩ năng thực hành thí nghiệm

Do yêu cầu đổi mới đất nước theo hướng hiện đại, hoà nhập với cộng đồng quốc

tế nên mục tiêu giáo giục cũng phải thay đổi. Nghị quyết đại hội Đảng lần thứ IX đã

nêu: “ Đổi mới phương pháp dạy và học, phát huy tư duy sáng tạo và năng lực tự

đào tạo của người học, coi trọng thực hành, TN, làm chủ kiến thức…”

Trong trường PT, TN hoá học là một phần không thể thiếu, giúp Hs làm quen

với tác phong làm việc khoa học, rèn luyện đức tính cẩn thận, kiên nhẫn, làm việc

nguyên tắc, TN hoá học còn củng cố niềm tin vào khoa học. Với hoá học, TN giữvai trò như một bộ phận không thể tách rời. Việc xây dựng BTHH gắn liền với TN

sẽ cung cấp, củng cố kĩ năng, kĩ xảo, các thao tác thực hành là điều rất cần thiết.

1.2.3. Nội dung bài tập phải chứa đựng các yếu tố phát triển tư duy

Trong sự nghiệp đổi mới đất nước, yêu cầu cấp thiết với giáo dục là phải đào tạo

ra những con người có kiến thức, trí tuệ phát triển, thông minh, năng động, sáng tạo,

đáp ứng nhu cầu xã hội. BTHH không thể tách rời mục tiêu trên. BTHH theo định

hướng giáo dục hiện nay cần ngắn gọn, súc tích, không nặng nề thuật toán mà tập

trung rèn luyện, phát triển nhận thức, tư duy cho người học.

Như vậy, xu hướng phát triển của BTHH hiện nay là tăng cường khả năng tư

duy cho Hs ở cả 3 phương diện: lí thuyết, thực hành và ứng dụng. Hạn chế sử dụng

những BT có tính chất học thuộc trong các câu hỏi lí thuyết hoặc sử dụng công cụ

toán học phức tạp trong các BT tính toán.

1.3. Phân loại bài tập hóa học thực nghiệm và tác dụng của nó trong dạy

học hóa học ở trường phổ thông

1.3.1.Khái niệm bài tập thực nghiệmTrong từ điển tiếng Việt, “bài tập” là những bài để tập làm.







7

Trong tài liệu lí luận dạy học tác giả Nguyễn Xuân Trinh phân loại bài tập hóa

học thành: Bài tập định lượng (bài toán hoá học), bài tập lý thuyết, bài tập thực

nghiệm và bài tập tổng hợp. Còn các nhà lý luận dạy học của Liên Xô cũ lại cho

rằng: Bài tập là một dạng bài làm gồm những bài toán, những câu hỏi hay đồng thời

cả bài toán và câu hỏi, mà trong khi hoàn thành chúng, Hs nắm được một tri thức

hay kĩ năng nhất định hoặc hoàn thiện chúng. Câu hỏi đó là những bài làm mà khi

hoàn thành chúng, Hs phải tiến hành hoạt động tái hiện bất luận trả lời miệng, trả lời

viết hay kèm theo thực hành hoặc xác minh bằng thực nghiệm. Bài toán đó là bài

làm mà khi hoàn thành chúng Hs phải tiến hành một hoạt động sáng tạo, bất luận

hình thức hòan thành bài toán là trả lời miệng hay viết, thực hành, thí nghiệm, bất

cứ bài toán nào cũng xếp vào hai nhóm bài toán định lượng (có tính toán) và định

tính [18, tr.27].Ở nước ta, theo cách dùng tên sách “Bài tập hóa học 10”, “Bài tập hóa học

11”…thì thuật ngữ bài tập có sự tương đồng với quan niệm trên.

Vậy, bài tập hóa học là khái niệm bao hàm tất cả, giải bài tập hóa học Hs không

chỉ đơn thuần là vận dụng kiến thức cũ mà còn tìm kiếm kiến thức mới, và vận dụng

kiến thức cũ trong những tình huống mới.

Bài tập thực nghiệm hóa học là bài tập hóa học gắn liền với các phương pháp và

kĩ năng làm thí nghiệm, khả năng quan sát và mô tả các hiện tượng xảy ra t rong thí

nghiệm. Bao gồm các bài tập về tổng hợp và điều chế các chất, giải thích và mô tảcác hiện tượng, phân biệt và nhận biết các chất, tách và tinh chế các chất,... Một số

nội dung trong các bài tập trên gắn liền với các vấn đề sản xuất, kinh tế và mô i

trường.

1.3.2. Phân loại bài tập hóa học thực nghiệm

1.3.2.1. Bài tập hóa học thực nghiệm được thực hiện bằng thí nghiệm

Là dạng BTTN mà khi giải người giải phải tiến hành thí nghiệm.

Ví dụ:

Rót vào ống nghiệm khoảng 1ml dung dịch NaBr, nhỏ tiếp vào ống vài giọt

nước clo mới điều chế được, lắc nhẹ, quan sát, nêu hiện tượng, giải thích và kết luận

về tính oxi hoá của brom so với clo.

Phân tích:

Hiện tượng: Dd chuyển dần sang màu vàng.

Giải thích: Do brom tạo thành làm vàng Dd:

Cl2 + 2NaBr → 2NaCl + Br 2

Kết luận: tính oxi hoá của brom yếu hơn clo.







8

Khi giải BT này, học sinh cần phải trực tiếp tiến hành các thao tác thí nghiệm,

sử dụng các kiến thức đã học để trả lời các câu hỏi.

1.3.2.2. Bài tập hóa học thực nghiệm được thực hiện bằng thí nghiệm mô

phỏng, qua các băng hình, máy vi tính với những thí nghiệm phức tạp, khó thực

hiện, thời gian tiến hành lâu, thí nghiệm độc hại

Là những BTHH mà khi giải phải sử dụng băng hình, phần mềm để giải.

Thường dùng với những quá trình xảy ra chậm, cần nhiều thời gian hoặc những thí

nghiệm mà độ an toàn thấp.

Ví dụ:

Hãy xem đoạn video về quy trình sản xuất axit sunfuric trong công nghiệp theo

phương pháp tiếp xúc kép sau (hình 1.1.)

quy trình s?n xu?t axit sunfuric trong công nghi?p.MP4 Hình 1.1. Quy trình sản xuất axit sunfuric trong công nghiệp

a. Vì sao giai đoạn tinh chế khí SO2 là giai đoạn quan trọng nhất? b. Vì sao giai đoạn oxi hoá SO2 thành SO3 cần duy trì nhiệt độ 4500C - 5000C?

c. Vì sao dùng axit sunfuric đặc để hấp thụ SO3?

Hướng dẫn:

a. tinh chế SO2 không chỉ loại bỏ tạp chất và bụi mà còn loại bỏ các chất độc có

hại với chất xúc tác, đặc biệt loại bỏ asen là chất làm tê liệt chất xúc tác.

b. Vì phản ứng oxi hoá SO2 thành SO3 là phản ứng thuận nghịch toả nhiệt, ở

nhiệt độ thấp phản ứng xảy ra chậm, còn ở nhiệt độ cao phản ứng chuyển dịch theo

chiều nghịch, mức nhiệt độ phù hợp là 4500C - 5000C.







9

c. Vì axit sunfuric đặc hấp thụ vô hạn SO3 tạo thành oleum, từ oleum có thể dễ

dàng thu được Dd axit sunfuric ở nhiều mức nồng độ khác nhau bằng cách thêm

lượng nước phù hợp.

Khi giải BT này, Hs cần theo dõi đoạn video và vận dụng kiến thức đã học để

trả lời, đồng thời khắc sâu thêm kiến thức về sản xuất axit sunfuric trong công

nghiệp theo phương pháp tiếp xúc.

1.3.2.3. Bài tập hóa học thực nghiệm chỉ được mô phỏng bằng lý thuyết H s

phải vận dụng những kiến thức về lý thuyết và hiện tượng đã biết để giải

Đây là BTTN mà người giải chỉ cần trình bày cách tiến hành các thao tác thí

nghiệm mà không phải làm thí nghiệm.

Ví dụ:

Trong PTN, có 4 lọ hoá chất mất nhãn làn lượt chứa một trong các sau: NaCl, NaBr, NaF, NaI. Hãy trình bày phương pháp hoá học để nhận biết các lọ Dd trên.

Phân tích:

Trích mẫu thử từ các lọ vào các ống nghiệm riêng rẽ.

Nhỏ vào các mẫu thử vài giọt Dd bạc nitrat AgNO3, quan sát hiện tượng:

- Mẫu có xuất hiện kết tủa màu trắng thì lọ Dd chứa mẫu là lọ Dd NaCl.

- Mẫu có kết tủa màu vàng thì lọ Dd chứa mẫu là lọ Dd NaI hoặc NaBr.

- Mẫu không có hiện tượng gì thì lọ Dd chứa mẫu là lọ Dd NaF.

Tiếp tục trích mẫu thử ở 2 lọ mà thí nghiệm trên cho kết tủa vàng rồi nhỏ vàomẫu thử vài giọt brom và một giọt hồ tinh bột, lắc nhẹ.

- Mẫu chuyển sang màu xanh thì lọ Dd chứa mẫu là lọ Dd NaI.

- Còn lại là Dd NaBr.

Khi giải bài tập dạng này, người giải không phải tiến hành thí nghiệm nhưng

cần sử dụng kiến thức đã học các kiến thức kĩ năng thực hành đã có để trả lời.

1.3.2.4. Bài tập hóa học thực nghiệm được tiến hành qua hình vẽ

Ví dụ 1: Cho các hoá chất: Cu, H2SO4 đặc nóng. Các dụng cụ thí nghiệm: bình

cầu, ống dẫn, phễu, giá thí nghiệm, bình tam giác, bông tẩm dung dịch NaOH đặc.

Hãy vẽ sơ đồ thí nghiệm điều chế khí SO2.

Phân tích:

Khi giải BT này Hs cần phải tư duy về kiến thức hoá hoc, kiến thức thực hành

và phải dùng hình vẽ để giải. (hình 1.2).







10

Hình 1.2. Sơ đồ thí nghiệm điều chế khí SO2

Ví dụ 2: (Đề thi ĐH khối A năm 2014)

Cho hình vẽ mô tả thí nghiệm điều chế khí Y từ dung dịch X (hình 1.3)

Hình 1.3

A. NH4Cl + NaOH

ot NaCl + NH3 + H2O

B. NaCl (rắn) + H2SO4 (đặc)

ot NaHSO4 + HCl

C. C2H5OH o

đ t SO H ,42 C2H4 + H2O

D. CH3COONa + NaOH CaOt o , CH4 + Na2CO3

Phân tích

Ta thấy đây là phương pháp thu chất bằng cách đẩy nước nên chất tạo thành

muốn thu lấy không được tan cũng như phản ứng được với H2O. Chỉ có đáp án C

sinh ra khí C2H4 thỏa mãn. Chú ý khí CH4 cũng thỏa mãn nhưng sơ đồ điều chế từ

chất lỏng còn đáp án D là chất rắn.

Khi giải BT dạng này, Hs cần phân tích thí nghiệm dựa trên hình vẽ để giải.







11

1.3.3. Tác dụng của bài tập hóa học thực nghiệm trong dạy học hóa học ở

trường phổ thông

Theo M.A. Đanhilop, nhà lí luận dạy học Xô Viết: “ Kiến thức sẽ được nắm

vững thật sự nếu Hs có thể vận dụng thành thạo chúng vào việc hoàn thành những

bài tập lí thuyết và thực hành” [15, tr.17]. Bài tập nói chung và bài tập hóa học nói

riêng vừa là mục đích, vừa là nội dung, lại vừa là phương pháp dạy học hiệu

nghiệm, nó cung cấp cho Hs không chỉ kiến thức mà cả con đường dành lấy kiến

thức và mang lại niềm vui sướng của sự phát hiện, vận dụng kiến thức, của việc tìm

ra đáp số. Do vậy, việc sử dụng bài tập thực nghiệm ứng dụng trong dạy học hóa

học có các tác dụng to lớn sau:

- Phát triển năng lực nhận thức, rèn luyện tư duy từ lí thuyết đến thực hành và

ngược lại từ đó xác nhận những thao tác kĩ năng thực hành hợp lí. - Rèn luyện kĩ năng sử dụng dụng cụ hoá chất, các dụng cụ thí nghiệm và

phương pháp thiết kế thí nghiệm.

- Rèn luyện các thao tác, kĩ năng thực hành cần thiết trong PTN (cân, đong,

nung, đun nóng, sấy, hoà tan, lọc, chiết,…) góp phần vào việc giáo dục kĩ thuật tổng

hợp cho Hs.

- Rèn luyện khả năng ứng dụng kiến thức vào thực tiễn đời sống, tạo sự say mê

học tập hoá học cho Hs.

- Giáo dục tư tưởng, đạo đức, tác phong lao động: rèn luyện tính kiên nhẫn,trung thực, sáng tạo, chính xác, khoa học; rèn luyện tác phong lao động có tổ chức,

có kế hoạch, có kỉ luật, có văn hoá…

1.4. Mối quan hệ giữa phát triển tư duy và rèn luyện kĩ năng thực hành

trong bài tập hóa học thực nghiệm

1.4.1. Tư duy và tư duy hóa học

Theo tài liệu tâm lí học và giáo dục học: Tư duy là quá trình tâm lí phản ánh

các thuộc tính bản chất, những mối quan hệ và liên hệ mang tính quy luật của sự

vật và hiện tượng trong thế giới khách quan.

Theo logic học: Tư duy là quá trình phản ánh hiện thực một cách gián tiếp

và khái quát. Sự phản ánh thế giới xung quanh bằng tư duy là giai đoạn nhận

thức lí tính.

Cho dù xem xét ở góc độ nào thì vẫn thống nhất với nhau ở những nhận định về

bản chất: Tư duy là hoạt động trí tuệ giúp con người tạo ra hoặc giải quyết một vấn

đề, đưa ra một quyết định hoặc có thêm một sự hiểu biết. Đó là tìm kiếm cái mới từ

những kiến thức và kinh nghiệm đã có.







12

Tư duy hoá học là quá trình tâm lý phản ánh các thuộc tính bản chất, các mối

quan hệ và liên hệ mang tính quy luật của các chất và các hiện tượng hoá học xảy ra

trong tự nhiên, phản ánh thông qua các khái niệm hoá học, các quá trình hoá học và

các định luật hoá học. Tư duy hoá học giúp con người vận dụng các quy luật hoá

học để cải tạo thế giới và phục vụ cuộc sống con người [15, tr.25]

1.4.2. Kĩ năng thực hành hóa học

1.4.2.1. Kĩ năng

Theo M.A Đanhilop: “ Kĩ năng là khả năng con người biết sử dụng có mục đích

và sáng tạo những kiến thức của mình trong hoạt động lí thuyết cũng như thực tiễn,

kĩ năng bao giờ cũng xuất phát tư kiến thức và dựa trên kiến thức, kĩ năng chính là

kiến thức trong hành động ”. [15, tr.27]

1.4.2.2. Kĩ năng thực hành hóa học Kĩ năng thực hành hoá học bao gồm các kĩ năng thí nghiệm và kĩ năng ứng

dụng hoá học trong thực tiễn. Ở bậc phổ thông cần đạt được cho HS những kĩ năng

cơ bản sau:

- Kĩ năng thực hiện an toàn và khoa học nội quy, quy tắc phòng thí nghiệm.

- Kĩ năng sử dụng một số dụng cụ thí nghiệm đơn giản.

- Kĩ năng làm việc với một số hoá chất thường gặp.

- Kĩ năng thực hiện một số thao tác cơ bản trong thực hành hoá học.

- Kĩ năng xác định các đại lượng vật lí. - Kĩ năng lắp đặt dụng cụ.

- Kĩ năng giải thích hiện tượng, vận dụng kiến thức hoá học vào thực hành và

thực tiễn.

- Kĩ năng chế tạo dụng cụ .

1.4.3. Mối quan hệ giữa phát triển tư duy và rèn luyện kĩ năng thực hành

trong bài tập hóa học thực nghiệm

Bài tập hoá học thực nghiệm luôn chứa đựng các vấn đề hoá học, giải BTHHTN

có nghĩa là đi tìm mối quan hệ giữa tư duy lí thuyết hoá học và kĩ năng thực hành

hoá học. Sau đây là cấu trúc chung của một bài tập hoá học thực nghiệm (hình 1.4):







13

Hình 1.4. Cấu trúc chung của bài tập hoá học thực nghiệm [15, tr.34]

Như vậy, lời giải của các BTHHTN luôn phải chứa đựng các thao tác tư duy và

kĩ năng thực hành cho dù không nhất thiết phải tiến hành thực nghiệm. Đó lá kếtquả của phương pháp tư duy từ lí thuyết đến thực hành và ngược lại. M.A. Đanilop

cũng đã nêu lên mối liên hệ mật thiết giữa kiến thức và kĩ năng: “ Kiến thức là cơ sở,

là nền tảng để hình thành kĩ năng, nhưng ngược lại, việc nắm vững kĩ năng sẽ có

tác dụng trở lại giúp kiến thức trở nên sống động, linh hoạt hơn” [15, tr.34]. Trong

dạy học hoá học cũng đã khẳng định: Không có tri thức sẽ không có kĩ năng, không

có việc áp dụng tri thức sẽ không đạt được sự phát triển kĩ năng. Ngược lại, nếu chỉ

có tri thức mà không có kĩ năng, không biết áp dụng tri thức thì những kĩ năng đó

cũng trở thành vô dụng. 1.5. Thực trạng việc thiết kế và sử dụng bài tập hóa học thực nghiệm trong

dạy học

1.5.1. Điều tra

1.5.1.1. Mục đích điều tra

- Tìm hiểu thực trạng dạy học hoá học ở trường THPT.

- Tìm hiểu về thực trạng sử dụng BTTNHH ở trường THPT.

1.5.1.2. Nội dung điều tra

- Điều tra hứng thú học tập hoá học ở trường THPT.







14

- Điều tra về việc sử dụng BTHH có nội dung liên quan đến thực nghiệm ở

trường THPT.

1.5.1.3. Đối tượng điều tra

- Các Gv giảng dạy môn hoá học ở các trường THPT ở huyện Nghi Xuân gồm

các trường: THPT Nghi Xuân, THPT Nguyễn Du.

- Học sinh thuộc 2 trường ở huyện Nghi Xuân.

1.5.1.4. Phương pháp điều tra

- Gặp gỡ trực tiếp và nói chuyện với Gv, Hs và cán bộ quản lí thiết bị.

- Phát phiếu thăm dò cho Gv, Hs.

1.5.1.5. Kết quả điều tra

Từ tháng 9 đến tháng 12 năm 2013 tôi đã gặp gỡ, trao đổi và phát phiếu điều tra

và thu được kết quả như sau:- Đa số Hs có hứng thú nhất với môn hoá ở nội dung liên quan đến thực nghiệm.

- Các Gv đều đồng tình rằng việc sử dụng BTTN sẽ làm tăng hứng thú học tập

ở Hs.

- Các Gv chủ yếu sử dụng các BT có sẵn trong các tài liệu và thường chỉ sử

dụng BTTN dạng trình bày, nghĩa là việc ra đề và giải bài tập chủ yếu chỉ viết

trên giấy.

- Đa số Gv và Hs đều nhận xét BTHH sử dụng chủ yếu là kiểm tra về lí thuyết

và BT tính toán, ít BT thực nghiệm. 1.5.2. Đánh giá - Nhận xét

Từ kết quả điều tra trên, tôi nhận thấy rằng tuy BTHH dạng thực nghiệm là một

phần quan trọng khi dạy học bộ môn hoá học nhưng việc sử dụng dạng BT này còn

rất nhiều hạn chế, mà lí do một phần là vì Gv phụ thuộc nhiều vào tài liệu có sẵn, do

đó BT kém đa dạng, làm giảm hứng thú học tập của Hs.







15

TIỂU KẾT CHƯƠNG 1

Trong chương I, tôi đã trình bày về các nội dung sau:

1. Xu hướng đổi mới PPDH ở trường PT.

Trong phần này, tôi tìm hiểu về yêu cầu đổi mới, mục tiêu đổi mới, những xu

hướng đổi mới PPDH hiện nay.

2. Những xu hướng phát triển của BTHH hiện nay.

3. Phân loại và ý nghĩa của BTTN trong dạy học hoá học.

4. Mối quan hệ giữa rèn luyện kĩ năng thực hành và sự phát triển tư duy trong

BTTN hoá học.

5. Thực trạng việc thiết kế, sử dụng BTTN trong dạy học hoá học ở trường PT.

Các nội dung trên là cơ sở để tôi đề ra phương pháp thực nghiệm, các bướcnghiên cứu tiếp theo của đề tài.







16

CHƯƠNG 2

THIẾT KẾ VÀ SỬ DỤNG BÀI TẬP THỰC NGHIỆM

HÓA HỌC LỚP 10

2.1. Cơ sở và nguyên tắc thiết kế bài tập hóa học thực nghiệm

2.1.1. Cơ sở

Một BTHHTN có cấu tạo như sau:

Từ cấu trúc trên có thể suy ra có hai cơ sở quan trọng để thiết kế BTHHTN

- Cơ sở lí thuyết: Bao gồm các nội dung hoá học cần kiểm tra.

- Cơ sở thực nghiệm: Bao gồm các nội dung thực nghiệm và các kĩ năng thực

hành cần kiểm tra.

Như vậy để thiết kế BTHHTN có thể xuất phát từ:

- Những kiến thức và kĩ năng cần kiểm tra.

- Những sai lầm về lí thuyết và thực hành mà Hs thường mắc phải. - Một số BT cơ bản có sẵn.

2.1.2. Nguyên tắc

- Cần phải bám sát mục đích, yêu cầu của kiến thức.

- Các bài tập được sử dụng từ đơn giản đến phức tạp, từ dễ đến khó, chú ý đến

hoàn cảnh sống của Hs và cơ sở vật chất của nhà trường.

- Hệ thống bài tập cần phù hợp với khả năng, trình độ nhận thức của Hs.

- Hệ thống bài tập phải phát huy được tính tích cực nhận thức và khả năng tưduy của Hs.

- Các bài tập được thiết kế dựa trên kiến thức thường gặp hoặc có thể xuất phát

từ những bài tập có sẵn.

2.2. Các áp dụng

2.2.1. Xuất phát từ những kiến thức và kĩ năng thực hành cần kiểm tra

Ví dụ 1:

Để kiểm tra nội dung kiến thức về cách pha loãng Dd H 2SO4 đặc có thể sử dụng

bài tập: H2SO4 là một hoá chất quan trọng trong công nghiệp, nó cũng thường được

Các dữ kiện lí thuyết và thực nghiệm Các kết luận về lí thuyết và thực nghiệm

Điều kiện Yêu cầu 1. Hoạt động tư duy

2. Kĩ năng thực hành







17

dùng trong PTN và thường ở dạng Dd đặc. Hãy nêu cách tiến hành để pha loãng Dd

H2SO4 đặc.

Phân tích:

Dùng một lượng nước cất và một lượng Dd H 2SO4 đặc vừa đủ, rót từ từ Dd

H2SO4 dọc theo đũa thuỷ tinh xuống cốc nước đồng thời khuấy đều. Không được

làm ngược lại.

Giải thích: Quá trình hoà tan vào nước của H2SO4 toả nhiệt mạnh do đó cần tiến

hành như trên để lượng nhiệt toả ra được trung hoà bớt, tránh làm ngược lại gây sôi

đột ngột làm bắn axit ra ngoài rất nguy hiểm.

Khi giải BT này Hs sẽ nhớ lại kiến thức đã học về cách pha loãng Dd H2SO4,

từ đó khắc sâu, nhớ lâu kiến thức này.

Ví dụ 2: Để kiểm tra kiến thức về đảm bảo an toàn khi làm thí nghiệm phản ứnggiữa chất rắn và chất khí trong ống nghiệm hoặc bình, ta có thể ra bài tập sau:

Giải thích tại sao khi tiến hành các phản ứng hoá học giữa chất rắn và chất khí,

kèm theo đun nóng thì bình đựng khí phải có một ít nước hoặc một ít cát, ví dụ khi

thực hiện phản ứng giữa natri với oxi, natri với clo, sắt với oxi, sắt với clo...

Phân tích:

Vì khi đốt nóng hoặc đun nóng chảy (kim loại kiềm) sau đó cho vào bình đựng

khí, các phản ứng toả nhiệt, sản phẩm sinh ra rơi xuống bình có thể làm vỡ bình.

2.2.2. Xuất phát từ những sai lầm thường gặp thực hành thí nghiệm

Ví dụ 1: Từ đặc điểm thường không chú ý đến độ nghiêng của ống nghiệm, ta

có thể ra bài tập sau: Trong các hình vẽ sau (hình 2.1, hình 2.1), hình vẽ nào mô tả

đúng cách điều chế và thu khí oxi trong phòng thí nghiệm, hãy giải thích?

Hình 2.1. Hình 2.2

Phân tích:

Hình 2.2 là cách lắp đặt đúng để điều chế khí oxi và thu được oxi tinh khiết hơn,

do O2 nặng hơn không khí nên lắp nghiêng xuống để khí dễ thoát ra đồng thời đề







18

phòng hơi nước rơi xuống đáy ống nghiệm làm vỡ đáy, phương pháp đẩy nước cũng

tránh được sự lẫn không khí trong khí oxi tạo thành.

2.2.3. Xuất phát từ những bài tập thực nghiệm có sẵn

Áp dụng phương pháp grap kết hợp với tiếp cận modul, chúng ta có thể biến đổi

nội dung BT có sẵn thành nhiều BT khác nhau theo 6 nguyên tắc sau đây:

1. Nghịch đảo giữa các điều kiện và yêu cầu.

2. Thay đổi điều kiện.

3. Thay đổi yêu cầu.

4. Thay đổi cả điều kiện và yêu cầu,

5. Tổ hợp nhiều BT.

6. Chuyển BT tự luận sang các BT trắc nghiệm khách quan.

Ví dụ 1: Về nội dung làm sạch khí clo sau khi điều chế. Ta có bài tập sau:

Khi điều chế clo trong PTN (từ dd HCl đặc và KMnO4 rắn hoặc MnO2 rắn) sản

phẩm sinh ra lẫn HCl dư và hơi H2O để loại bỏ HCl dư và hơi H2O người ta dẫn

hỗn hợp sản phẩm qua các bình đựng.

A. Dung dịch K 2CO3.

B. Bột đá CaCO3.

C. Dung dịch NaCl sau đó qua H2SO4 đặc.

D. Dung dịch KOH đặc. Hãy chọn đáp án đúng?

Đáp án:C

Ta có thể ra bài tập sau:

Mức độ 1: Trong phòng thí nghiệm người ta thường tiến hành điều chế khí clo

tinh khiết theo hình vẽ (hình 2.3). Hãy giải thích tại sao lại phải mắc sơ đồ thí

nghiệm như thế?

Hình 2.3. Điều chế khí clo trong phòng thí nghiệm







19

Phân tích:

Khí clo điều chế được có lẫn khí HCl, hơi nước nên phải dẫn qua dung dịch

NaCl để hấp thụ HCl và H2SO4 đặc để hấp thụ hơi nước. Khí clo nặng hơn không

khí và không tác dụng được với không khí nên có thể thu trực tiếp, bông tẩm dung

dịch NaOH để hạn chế khí clo thoát ra ngoài không khí.

Mức độ 2:

Khí clo được điều chế trong phòng thí nghiệm bằng phản ứng của axit HCl với

MnO2 thường có lẫn tạp chất. Để thu được khí clo tinh khiết, người ta dẫn khí clo

không tinh khiết đi qua hai bình, một bình đựng chất lỏng X và một bình đựng chất

lỏng Y. Hãy xác định các chất X, Y trong số các chất sau: KMnO4, H2O, dung dịch

NaCl, Ca(OH)2, NaOH, H2SO4 đặc, dung dịch HCl.

Phân tích:

X Y

Dung dịch NaCl H2SO4đặc

Dung dịch KMnO4 H2SO4 đặc

Ví dụ 2: Từ Ví dụ 2 trong 2.2.1 có thể ra bài tập sau:

BT1:

Hãy sắp xếp theo thứ tự hợp lý các thao tác khi làm thí nghiệm natri cháy trongkhí oxi.

1. Đốt cháy natri trên ngọn lửa đèn cồn.

2. Cho 1 lượng natri bằng hạt ngô vào muỗng lấy hoá chất.

3. Mở nắp lọ đựng oxi.

4. Đưa nhanh muỗng có natri đang cháy vào lọ đựng khí oxi có sẵn một lớp cát

5. Khi cháy xong đậy nắp lọ lại.

6. Viết phương trình phản ứng và xác định vai trò của chất tham gia phản ứng.

A. 1, 2, 3, 4, 5, 6. B. 2, 1, 3, 4, 6, 5.

C. 2, 1, 3, 4, 5, 6. D. 3, 1, 2, 4, 5, 6.

Hãy chọn đáp án đúng?

Đáp số: đáp án C

BT2:

Hãy giải thích cách làm sau:

Sau khi điều chế oxi xong, ta phải tháo ống dẫn khí ra khỏi ống nghiệm rồi mới

tắt đèn cồn ( phương pháp đẩy nước).







20

Phân tích:

Nếu lấy đèn cồn (tắt đèn cồn) thì áp suất trong bình giảm nên nước từ ngoài

phun vào bình làm vỡ ống nghiệm

2.3. Thiết kế các dạng bài tập thực nghiệm trong chương trình hóa học 10

2.3.1. Bài tập hóa học thực nghiệm có tính chất trình bày

Dạng BT này chủ yếu phát triển tư duy và kĩ năng phân tích, trình bày, giải

thích, suy luận và chứng minh các nội dung thực nghiệm. Khi giải BT, Hs không

phải tiến hành TN mà chỉ vận dụng kiến thức lí thuyết và các dữ kiện thực nghiệm

có sẵn để giải. Mặc dù không phải làm TN nhưng nội dung BT cũng như phương

pháp giải BT phải đảm bảo tính, khoa học về mặt lí thuyết, thoả mãn về mặt thực

nghiệm. Trong loại BT này có các dạng sau:

2.3.1.1. Giải thích tính chất lí hoá của các chất Dựa vào các đặc điểm cấu tạo phân tử:

- Cấu hình electron nguyên tử.

- Độ âm điện của các nguyên tố.

- Dạng lai hoá của các nguyên tử trung tâm.

- Dạng hình học của phân tử.

- Góc liên kết, độ dài liên kết, độ bội liên kết.

- Sự phân cực của liên kết, của phân tử.

- Các hiệu ứng cấu trúc. Suy ra tính chất lí hoá của phân tử

- Độ bền phân tử, momen lưỡng cực.

- Nhiệt độ sôi, nhiệt độ nóng chảy.

- Khả năng hoà tan trong các loại dụng môi.

- Trạng thái tập hợp của chất.

- Màu sắc, mùi vị.

- Các phản ứng đặc trưng.

Bài tập 1: Hãy giải thích tại sao nguyên tố oxi hoạt động hơn nguyên tố clo

nhưng ở điều kiện thường lại tỏ ra kém hoạt động hơn?

Phân tích:

Để trả lời câu hỏi này Hs cần phân tích sự phụ thuộc của tính chất hoá học của

đơn chất với độ bền liên kết, liên hệ với liên kết trong O2, Cl2 để giải thích

- Khoảng cách giữa 2 nguyên tử oxi nhỏ hơn khoảng cách giữa 2 nguyên tử clo

- Liên kết trong phân tử oxi là liên kết đôi trong khi liên kết trong phân tử clo là

liên kết đơn







21

→ Năng lượng để đơn chất phân li cho nguyên tử oxi lớn hơn → ở điều kiện

thường oxi kém hoạt động hơn clo

Bài tập 2: Giải thích quy luật biến thiên liên tục các tính chất vật lí: Nhiệt độ

sôi, nhiệt độ nóng chảy của các đơn chất halogen theo dãy F2,Cl2, Br 2, I2.

Phân tích:

Để giải BT này, Hs cần phân tích các yếu tố về cấu tạo có ảnh hưởng đến nhiệt

độ sôi, nhiệt độ nóng chảy của chất, cụ thể ở đây là độ phân cực phân tử.

Theo dãy F2,Cl2, Br 2, I2 nhiệt độ sôi, nhiệt độ nóng chảy của các đơn chất

halogen tăng dần, sự biến thiên này là do số electron và số lớp electron của các

nguyên tử theo dãy trên tăng lên khi điện tích hạt nhân tăng làm cho các phân tử X 2

càng dễ biến dạng để hình thành lưỡng cực tạm thời nên lực liên kết giữa các phân

tử tăng. 2.3.1.2. Mô tả, giải thích hiện tượng

Loại BT này Hs có thể tiến hành thí nghiệm, tuy nhiên cũng có thể bằng cách

phân tích về mặt lí thuyết để dự đoán hiện tượng và giải thích, khi tiến hành giải,

HS cần phải:

- Tư duy: Phân tích cấu tao, tính chất lí hoá của các chất.

- Mô tả các hiện tượng kết tủa, màu sắc, mùi vị, hoà tan… xảy ra theo đúng

thứ tự quan sát.

- Dựa vào các đặc điểm cấu tạo và tính chất, giải thích các hiện tượng đã nêuvà viết PTPƯ minh hoạ.

Bài tập 3: Clo tác dụng với nước một phần nhỏ theo phương trình hóa học sau:

Cl2(k) + H2O(l)

HclO + HCl

Hai sản phẩm tạo ra đều tan tốt trong nước tạo thành dung dịch. Ngoài ra một

phần lớn khí clo tan trong nước tạo thành dung dịch có màu vàng lục nhạt gọi là

nước clo. Nước clo đựng trong bình kín, dần dần bị mất màu theo thời gian, không

bảo quản được lâu, vận dụng những hiểu biết về chuyển dịch cân bằng hóa học hãygiải thích hiện tượng trên.

Phân tích:

Để giải thích hiện tượng xảy ra, Hs cần dựa vào các tính chất của sản phẩm, các

yếu tố chuyển dịch cân bằng, cụ thể ở đây là độ bền của sản phảm tạo thành và yếu

tố nồng độ chất tham gia.

Nước clo dần dần bị mất màu theo thời gian, không bảo quản được lâu là do quá

trình phân hủy HClO

Cl2(k) + H2O(l)

HOCl + HCl (1)







22

2HClO 2HCl + O2 (2)

Phản ứng (2) làm cho nồng độ HClO giảm, cân bằng hóa học của phản ứng (1)

chuyển dịch theo chiều thuận, clo sẽ phản ứng với nước cho đến hết, do đó nước clo

không bền. Bài tập 4: Sục khí clo cho đến dư vào Dd KI có nhỏ sẵn vài giọt hồ tinh bột.

Nêu hiện tượng xảy ra, giải thích.

Phân tích:

Khi làm BT này về mặt kĩ năng, Hs cần lưu ý yêu cầu đề bài là “cho đến dư”.

Hs cần phải dựa vào tính chất lí hoá của các halogen, cụ thể đây là tính oxi hoá khử

của clo, iot và màu sắc, khả năng tạo màu sắc với hồ tinh bột.

Các phản ứng sẽ xảy ra theo thứ tự:

Cl2 + 2KI → I2 + 2KCl (I2 làm xanh hồ tinh bột)5Cl2 + I2 + 6H2O → 10HCl + 2HIO3 (màu xanh hồ tinh bột biến mất)

Cl2 + H2O

HCl + HClO

Vậy hiện tượng quan sát được sẽ là: Dd chuyển sang màu xanh, sau đó mất

màu, và nếu tiếp tục sục Cl2 vào thì Dd chuyển sang màu vàng hơi xanh của clo.

2.3.1.3. Biện luận công thức các chất hoá học dựa vào các kết quả thực nghiệm

Khi giải loại BT này sẽ giúp Hs phát triển kĩ năng phân tích để suy luận ra công

thức của chất. Bài tập 5: Cho một lượng Cu2S tác dụng hoàn toàn với dung dịch HNO3 đun

nóng. Phản ứng tạo thành dung dịch A1 và làm giải phóng ra khí A2 không màu, bị

hóa nâu trong không khí. Chia A1 thành 2 phần. Thêm dung dịch BaCl2 vào phần 1,

thấy tạo thành kết tủa trắng A3 không tan trong axit dư. Thêm lượng dư dung dịch

NH3 vào phần 2, đồng thời khuấy đều hỗn hợp, thu được dung dịch A4 có màu xanh

lam đậm.

a) Hãy chỉ ra A1, A2, A3, A4 là gì?

b) Viết các phương trình phản ứng trong các quá trình hóa học vừa nêu trên. Phân tích:

Dựa vào đặc điểm “khí A2 không màu, bị hóa nâu trong không khí” suy ra A2 là

khí NO, A3 là kết tủa BaSO4. Từ đó viết PTPƯ và xác định các chất còn lại.

a) A1 là dung dịch gồm Cu(NO3)2, H2SO4 và HNO3 dư.

A2 là khí NO

A3 là kết tủa BaSO4

A4 là dung dịch chứa ion phức [Cu(NH3)4]

2+







23

b) 3Cu2S + 22HNO3 6Cu(NO3)2 + 3H2SO4 + 10NO + 8H2O

2NO + O2 2NO2

H2SO4 + BaCl2 BaSO4 + 2HCl

NH3 + H

+

NH4

+

Cu2+ + 4NH3 Cu(NH3)4)2+

2.2.1.4. Phương pháp tổng hợp và điều chế các chất

Tổng hợp và điều chế các chất là BT không chỉ có ý nghĩa về mặt lí thuyết mà

còn có ý nghĩa to lớn cả về mặt thực tiễn, đây là loại BT cần được rèn luyện nhiều

để đảm bảo mục tiêu đào tạo nguồn nhân lực cho xã hội.

Bài tập 6: Trong phòng thí nghiệm, người ta điều chế hiđro halogenua bằng

cách cho H2SO4 đặc tác dụng với muối halogenua khan.

a) Hãy cho biết phương pháp trên có thể điều chế hoặc không thể điều chếđược hiđro halogenua nào? Giải thích.

b) Cho biết phương pháp điều chế các hiđro halogenua còn lại.

Phân tích:

a) Có thể điều chế hiđro clorua và hiđro florua theo phản ứng:

CaF2 + H2SO4 → 2HF + CaSO4

NaCl + H2SO4 → HCl + NaHSO4

HF, HCl sinh ra có tính khử yếu nên không phản ứng ngược lại với H2SO4 đặc.

Không áp dụng phương pháp này cho HBr, HI được vì chúng là những chất khử

mạnh nên khi tạo thành sẽ có phản ứng:

2HBr + H2SO4 → Br 2↑ + SO2 ↑+2H2O

8HI + H2SO4 → 4I2 ↓+ H2S ↑+ 4H2O

b) Có thể điều chế HI, HBr theo phản ứng sau:

PBr 3 + 3H2O → H3PO3 + HBr↑

PI3 + 3H2O → H3PO3 + HI↑

Bài tập 7: Nếu có một lượng khí sunfurơ hoặc hiđro sunfua để điều chế lưuhuỳnh. Viết PTHH và cho biết cách thu hồi lưu huỳnh như thế nào?

Phân tích:

Để điều chế lưu huỳnh từ khí sunfurơ ta cần dùng một chất khử, ngược lại

điều chế lưu huỳnh từ khí hiđro sunfurơ cần cho tác dụng với chất oxi hoá.

C OnH O Al o

500,. 232

2H2S + O2 (kk) → 2H2O + 2S

SO2 + CO CO2 + S







24

Dùng than hoạt tính để hấp phụ S, sau đó dung nước nóng làm lưu huỳnh hóa

lỏng và thu hồi.

2.2.1.5. Nhận biết và phân biệt các chất

Đây là loại BTHHTN quen thuộc, giải BT dạng này Hs không chỉ cần nắm vững

tính chất lí hoá của các chất mà còn cần có kĩ năng thực hành cơ bản.

Yêu cầu khi giải BT:

- Phải nắm vững tính chất lí hoá của chất cần nhận biết, phân biệt, kể cả những

chất do chúng tạo nên trong các phản ứng sử dụng.

- Phản ứng hoá học được chọn là các phản ứng đặc trưng, đơn giản và có dấu

hiệu rõ rệt.

Bài tập 8: Phân biệt các dd axit loãng sau bằng phương pháp hóa học: HCl,

HNO3, H2SO4. Phân tích:

Phân biệt các dung dịch trên, ta có thể tiến hành theo nhiều cách khác nhau. Có

thể làm theo cách sau:

- Dùng dd BaCl2 để nhận ra dd H2SO4

- Dùng dd AgNO3 để nhận ra dd HCl

- Còn lại là dd HNO3

Bài tập 9: Dung dịch A chứa các ion: SO4 2 , SO3

2 , CO3 2 . Bằng những phản

ứng hóa học nào có thể nhận biết từng loại anion có trong dung dịch. Phân tích:

Nhận biết từng loại anion trong dung dịch A, ta có thể tiến hành theo nhiều cách

khác nhau. Sau đây giới thiệu 2 cách.

Cách 1:

- Cho dung dịch A tác dụng với dung dịch axit HCl:

Dd A + HCl hỗn hợp khí + Dd B

SO3 2

+ 2H

SO2 + H2OCO3

2 + 2H CO2 + H2O

- Cho hỗn hợp khí lần lượt qua dung dịch KMnO4 và sau đó là dung dịch

Ca(OH)2. Ta thấy:

+ Dung dịch KMnO4 bị nhạt màu do phản ứng:

5SO2 + 2KMnO4 + 2H2O K 2SO4 + 2MnSO4 + 2H2SO4

Chứng tỏ trong hỗn hợp khí có SO2, suy ra dung dịch A có SO3 2 .

+ Dung dịch Ca(OH)2 bị vẩn đục hoặc vẩn đục rồi trở nên trong suốt do các

phản ứng:







25

CO2 + Ca(OH)2 CaCO3 + H2O

CO2 + CaCO3 + H2O Ca(HCO3)2

Chứng tỏ trong hỗn hợp có khí CO2, suy ra trong dung dịch A có CO3 2 .

- Dung dịch B tác dụng với BaCl2 thấy có kết tủa:

SO4 2 + BaCl2 BaSO4 + 2Cl

Chứng tỏ trong dung dịch A có ion SO42-.

Cách 2:

- Dung dịch A + BaCl2 hỗn hợp kết tủa C:

SO4 2 + Ba 2 BaSO4

SO3 2 + Ba 2 BaSO3

CO3 2 + Ba 2 BaCO3

- Cho kết tủa C tác dụng với axit HCl:

+ Chất không tan là BaSO4, suy ra dung dịch A có ion SO4 2 .

+ Chất tan là BaSO3 và BaCO3:

BaSO3 + 2HCl BaCl2 + SO2 + H2O

BaCO3 + 2HCl BaCl2 + CO2 + H2O

Nhận biết khí SO2, CO2 để suy ra có ion SO3 2 và CO3

2 như cách 1.

2.2.1.6. Tách và tinh chế các chất

Để tách và tinh chế các chất ta có thể dùng: a) Các phương pháp vật lí

- Phương pháp lọc.

- Phương pháp cô cạn.

- Phương pháp chưng cất phân đoạn.

- Phương pháp đông đặc.

- Phương pháp chiết.

- Phương pháp sắc kí.

b) Các phương pháp hoá học

Phản ứng được chọn để tách phải thoả mãn 3 yêu cầu:

- Chỉ tác dụng lên một chất trong hỗn hợp cần tách.

- Sản phẩm tạo thành có thể tách dễ dàng khỏi hỗn hợp.

- Từ sản phẩm tạo thành có khả năng tái tạo được chất ban đầu.

Bài tập 10: Một loại muối ăn có lẫn tạp chất CaCl2, MgCl2, Na2SO4, MgSO4,

CaSO4. Hãy trình bày cách loại các tạp chất để thu được muối ăn tinh khiết.

Phân tích:- Hòa tan muối ăn vào nước cất.







26

- Thêm BaCl2 dư để loại ion SO4 2 ở dạng BaSO4 kết tủa trắng.

Phương trình phản ứng:

BaCl2 + Na2SO4 BaSO4 + 2NaCl

BaCl2 + MgSO4 BaSO4 + MgCl2

BaCl2 + CaSO4 BaSO4 + CaCl2

- Lọc bỏ kết tủa BaSO4.

- Thêm Na2CO3 dư để loại ion Mg 2 , Ca 2 , Ba 2 dư

MgCl2 + Na2CO3 2NaCl + MgCO3

CaCl2 + Na2CO3 2NaCl + CaCO3

BaCl2 + Na2CO3 2NaCl + BaCO3

- Lọc bỏ kết tủa MgCO3, CaCO3, BaCO3.

- Thêm dung dịch HCl để loại bỏ Na2CO3 dư

Na2CO3 + 2HCl 2NaCl + CO2 + H2O

- Cô cạn dung dịch ta thu được muối ăn tinh khiết.

Bài tập 11: Trình bày cách tinh chế: O2 có lẫn Cl2, CO2.

Phân tích:

Cl2, CO2 đều có thể phản ứng với Dd kiềm trong khi đó O 2 không phản ứng và

cũng ít tan trong nước. Có thể dẫn hỗn hợp đi qua Dd kiềm, khí O 2 thu được có lẫn

hơi nước có thể làm khô bằng H2SO4 đặc. 2.2.1.7. BTHHTN liên quan đến thực tế cuộc sống

Là loại BTTN có nội dung liên quan đến các ứng dụng của hoá học trong thực tế

cuộc sống bao gồm:

- Hoá học với đời sống thường ngày.

- Hoá học với kinh tế, du lịch, quốc phòng.

- Hoá học với sản xuất nông nghiệp, công nghiệp.

- Hoá học với môi trường.

- Hoá học với chăm sóc và bảo vệ sức khoẻ. Giải các BTHHTN này đòi hỏi Hs phải biết vận dụng kiến thức hoá học vào

thực tế, qua đó không chỉ tăng hứng thú học hoá mà còn giúp Hs tự tin hơn trong

cuộc sống.

Bài tập 12: Khi bị ợ chua, người ta thường dung dung dịch thuốc muối (chứa

muối natri hiđro cacbonat NaHCO3), hãy giải thích cách làm này?

Phân tích:

Trong dạ dày có một thành phần rất quan trọng đó là axit clohidric HCl với

nồng độ bình thường khoảng từ 0,0001 đến 0,001 mol/l. Ngoài việc hoà tan các







27

muối khó tan, axit này còn là chất xúc tác cho các phản ứng thuỷ phân các gluxit và

protein thành chất đơn giản hơn để cơ thể hấp thụ được. Khi trong dạ dày, nồng độ

axit chidric nhỏ hơn mức 0,0001 mol/l thì người đó mắc bệnh khó tiêu, ngược lại

nếu lớn hơn 0,001 mol/l thì mắc bệnh ợ chua. Khi bị ợ chua, có thể dung thuốc

muối để trung hoà bớt HCl theo phản ứng sau: NaHCO3 + HCl NaCl + CO2 + H2O

Bài tập 13: Vì sao khi sử dụng muối iot không được cho muối vào quá sớm mà

phải chờ đến sau khi thực phẩm đã được nấu chin mới cho muối vào?

Phân tích:

Iot là nguyên tố vi lượng rất cần thiết với cơ thể. Theo các nhà khoa học, mõi

ngày con người cần từ 1.10-4 đến 2.10-4 gam iot. Sự thiếu hụt iot trong cơ thể gây

ra hậu quả tai hại, thiếu iot làm não bị hư hại nên người ta trở nên đần độn, chậm

chạp, có thể điếc, câm, liệt chi, lùn. Thiếu iot còn gây bệnh vàng da, bướu cổ và

hang loạt rối loạn khác, đặc biệt nguy hiểm với bà mẹ và trẻ em.

Để khắc phục thiếu iot, người ta thêm hợp chất chứa iot vào kẹo, sữa, nước

mắm, muối…

Tuy nhiên, hợp chất chứa iot thường kém bền nhiệt, do đó, để tránh trường hợp

bị phân huỷ hợp chất và thăng hoa iot, nên cho các sản phẩm chứa iot vào thức ăn

sau khi đã nấu chin.

Một số BTTNHH thuộc dạng 1:

Bài tập 14: Hãy giải thích vì sao nước đá lại nổi trên bề mặt nước lỏng?

Phân tích:

Mạng tinh thể nước đá thuộc kiểu

mạng tinh thể phân tử. Mỗi phân tử nước

liên kết với 4 phân tử nước khác gần nó

nhất nằm trên bốn đỉnh của một hình tứ

diện đều (hình 2.4).

Như vậy, trong mạng tinh thể, mỗi phân tử nước đều ở tâm của một hình tứ

diện đều và liên kết với 4 phân tử nước

trên 4 đỉnh nhờ tạo thành 4 liên kết hiđro. Hình 2.4. Mô hình tinh thể nước đá

Cấu trúc tinh thể phân tử nước đá là cấu trúc tứ diện, là cấu trúc rỗng nên có tỉ

khối nhỏ hơn khi nước ở trạng thái lỏng, do vậy nước đá nổi trên bề mặt nước lỏng.

Thể tích nước của đá khi đông đặc lớn hơn khi ở trạng thái lỏng.

Bài tập 15: Trong tự nhiên oxi có 3 đồng vị bền O16

8 ; O17

8 và O18

8 . Nguyên tử

khối của oxi trong bảng tuần hoàn là 15,999. Tại sao có sự mâu thuẫn này.







28

Phân tích:

Trong tự nhiên oxi có 3 đồng vị bền O16

8, O

17

8 và O

18

8. Nguyên tử khối của oxi

trong bảng hệ thống tuần hoàn là 15,999. Điều mâu thuẫn này xảy ra do sự hụt khối.

Khi hình thành hạt nhân nguyên tử, một phần khối lượng của các hạt proton và

nơtron đã chuyển thành năng lượng. Theo công thức của Anhxtanh:

E = mc2, trong đó E là năng lượng, m là khối lượng và c là tốc độ của ánh sáng.

Bài tập 16: Có 5 lọ đựng khí riêng biệt các khí sau: O2, Cl2, HCl, O3, SO2. Làm

thế nào để nhận ra từng khí?

Phân tích:

Khí Cl2 có màu vàng lục nhạt.

Dùng giấy tẩm hồ tinh bột và dung dịch KI nhận biết được O3:

O3 + 2KI + H2O O2 + I2 + 2KOHI2 làm hồ tinh bột chuyển màu xanh.

Dùng quỳ tím ẩm nhận biết được HCl và SO2. Còn lại là khí O2.

- Phân biệt lọ khí HCl và SO2 bằng dung dịch nước brom. SO2 làm mất màu

dung dịch brom.

SO2 + Br 2 + 2H2O 2HBr + H2SO4

Bài tập 17: Trong quá trình đốt cháy các nhiên liệu như than đá, dầu mỏ và

khí thiên nhiên, làm thế nào để nâng cao hiệu suất cung cấp nhiệt?

Phân tích:

Để nâng cao hiệu suất cung cấp năng lượng cần đốt các nhiên liệu với các biện

pháp kĩ thuật sau:

- Dùng dư không khí để cung cấp oxi cho phản ứng cháy hoàn toàn.

- Đập nhỏ than đá đến kích thức thích hợp để tăng diện tích tiếp xúc giữa than

và khí oxi.

- Sử dụng các động cơ đieden và các động cơ đốt trong để nâng cao hiệu suất sử

dụng dầu mỏ và khí thiên nhiên. Bài tập 18: Các yếu tố như nhiệt độ, áp suất chất khí, chất xúc tác và diện tích

bề mặt chất rắn có ảnh hưởng lớn đến tốc độ phản ứng hóa học. Tùy theo phản ứng

hóa học cụ thể mà vận dụng một, một số hay tất cả các yếu tố trên để tăng hay giảm

tốc độ phản ứng. Trong những trường hợp dưới đây, yếu tố nào trong số các yếu tố

trên ảnh hưởng đến tốc độ phản ứng?

a. Sự cháy diễn ra nhanh và mạnh hơn khi các viên than tổ ong được ép với các

hàng lỗ rỗng.







29

b. Khi cần ủ bếp than, người ta đậy nắp bếp lò làm cho phản ứng cháy của than

chậm lại.

c. Phản ứng oxi hóa lưu huỳnh đioxit tạo thành lưu huỳnh trioxit diễn ra nhanh

hơn khi có mặt vanađi (V) oxit (V2O5).

d. Đá vôi được đập nhỏ, chín nhanh và đều hơn khi nung đá vôi ở dạng cục lớn.

e. Thức ăn sẽ nhanh chín hơn nếu được nấu trong nồi áp suất.

Phân tích:

Các yếu tố ảnh hưởng đến tốc độ phản ứng trong mỗi trường hợp đã cho là:

a. Tăng diện tích bề mặt của chất rắn tham gia phản ứng (than đá) làm tăng tốc

độ phản ứng.

b. Giảm nồng độ chất tham gia phản ứng (khí oxi) làm giảm tốc độ phản ứng.

c. V2O5 là chất xúc tác, làm tăng tốc độ phản ứng. d. Giảm kích thước hạt để tăng tốc độ phản ứng.

e. Thức ăn sẽ nhanh chín hơn nếu được nấu trong nồi áp suất, người ta đã sử

dụng yếu tố nhiệt độ và áp suất cao để tăng tốc độ của phản ứng hóa học.

Bài tập 19: Hãy cho biết người ta đã sử dụng biện pháp nào để tăng tốc độ

phản ứng hóa học trong các trường hợp sau đây:

a. Rắc men vào tinh bột đã được nấu chín (cơm, ngô, khoai, sắn...) để ủ rượu.

b. Dùng quạt thông gió trong bễ lò rèn.

c. Nén hỗn hợp khí nitơ và hiđro ở áp suất cao để tổng hợp amoniac. d. Nung hỗn hợp bột đá vôi, đất sét và thạch cao ở nhiệt độ cao để sản xuất

clinke, trong công nghiệp sản xuất xi măng.

Phân tích:

a. Men rượu là một loại xúc tác sinh học. Chất xúc tác đã được sử dụng để tăng

tốc độ của phản ứng hóa học.

b. Bễ lò rèn có mục đích tăng nồng độ của oxi không khí, do đó làm tăng tốc độ

của phản ứng cháy của than đá.

c. Nén hỗn hợp khí nitơ và hiđro ở áp suất cao để tăng nồng độ của hai chất khí,

làm tăng tốc độ của phản ứng hóa học.

d. Dùng biện pháp tăng nhiệt độ để tăng tốc độ của phản ứng hóa học.

Bài tập 20: Sản xuất vôi trong công nghiệp và thủ công nghiệp đều dựa trên

phản ứng hóa học: CaCO3(r)ot

CaO(r) + CO2(k), H = 178kJ

a. Hãy phân tích các đặc điểm của phản ứng hóa học nung vôi.

b. Từ những đặc điểm đó, hãy cho biết những biện pháp kĩ thuật nào được sử

dụng để nâng cao hiệu suất của quá trình nung vôi.







30

Phân tích:

Sản xuất vôi trong công nghiệp và thủ công đều dựa trên phản ứng hóa học:

CaCO3(r) CaO(r) + CO2(k), H = 178kJ

a. Các đặc điểm của phản ứng hóa học nung vôi: - Phản ứng thuận nghịch.

- Phản ứng thuận thu nhiệt.

- Phản ứng thuận của chất rắn có tạo ra một chất khí.

b. Những biện pháp kĩ thuật để nâng cao hiệu suất nung vôi:

- Chọn nhiệt độ thích hợp.

- Tăng diện tích tiếp xúc của chất rắn (CaCO3) bằng cách đập nhỏ đá vôi

đến kích thước thích hợp.

- Thổi không khí nén (trong công nghiệp) hay chọn hướng gió thích hợp

để tăng nồng độ khí oxi cung cấp cho phản ứng đốt cháy than, đồng thời

làm giảm nồng độ khí cacbon đioxit.

Bài tập 21: Sự tăng áp suất ảnh hưởng như thế nào đến trạng thái cân bằng của

các phản ứng hóa học sau:

a) 3O2(k) 2O3(k)

b) H2(k) + Br 2(k) 2HBr(k)

c) N2O4(k) 2NO2(k)

Phân tích:

Để đánh giá tác động của áp suất cần so sánh sự biến đổi của số mol khí trước

và sau phản ứng. Nếu sau phản ứng có sự giảm số mol khí thì áp suất tăng làm cân

bằng chuyển dịch theo chiều thuận và ngược lại, áp suất không có ảnh hưởng tới

cân bằng của các phản ứng không thay đổi số mol khí.

a) 3O2(k) O3(k)

Phản ứng (a) có sự giảm số mol khí, cân bằng chuyển theo chiều thuận khi áp suấttăng.

b) H2(k) + Br 2(k) 2HBr(k)

Phản ứng (b) không có sự thay đổi số mol khí, cân bằng không phụ thuộc vào áp suất.

c) N2O4(k)

2NO2(k)

Phản ứng (c) có sự tăng số mol khí, cân bằng chuyển theo chiều nghịch khi áp suất

tăng







31

Bài tập 22: Trong nước ngầm thường có ion Fe2+ dưới dạng muối sắt II

hiđrocacbonat và sắt II hiđroxit. Nước sinh hoạt có chứa Fe2+ ảnh hưởng xấu đến

sức khoẻ của con người. Để loại bỏ Fe2+, trong một phương pháp đơn giản, rẻ tiền,

nguời ta dùng oxi không khí oxi hóa Fe2+ thành hợp chất Fe3+ (có độ tan trong nước

nhỏ) rồi lọc để thu nước sạch. Để tăng tốc độ của phản ứng oxi hóa Fe 2+ người ta sử

dụng biện pháp kĩ thuật nào? Giải thích.

Phân tích:

Để loại bỏ Fe2+, trong một phương pháp đơn giản, rẻ tiền, nguời ta dùng oxi

không khí oxi hóa Fe2+ thành hợp chất Fe3+ (có độ tan trong nước nhỏ) rồi lọc để

thu nước sạch. Để tăng tốc độ của phản ứng oxi hóa Fe 2+ người ta sử dụng giàn

mưa. Nước ngầm sau khi hút lên bể chứa được qua giàn mưa với mục đích tăng

diện tích tiếp xúc của nước với oxi không khí.Bài tập 23: Vì sao từ những ý tưởng đầu tiên về nguyên tử, cách đây 2500 năm

của Democrit, mãi đến cuối thế kỉ XIX người ta mới chúng minh được nguyên tử là

có thật và có cấu tạo phức tạp? Mô tả thí nghiệm tìm ra electron.

Phân tích:

Trong một thời kì dài, người ta không có đủ các thiết bị khoa học để kiểm

chứng ý tưởng về nguyên tử. Sự phát triển của khoa học và kĩ thuật cuối thế kỉ XIX

cho phép chế tạo được thiết bị có độ chân không cao (p = 0,001mmHg), có màn

huỳnh quang để quan sát đường đi của các tia không nhìn thấy bằng mắt thường vànguồn điện có thế hiệu rất cao (15000V).

Hình 2.5. Thí nghiệm phát minh electron của Tom- xơn (1897)

Tom-xơn đã cho phóng điện với thế hiệu 15000 vôn qua hai điện cực gắn vào

hai đầu của một ống thủy tinh kín đã rút gần hết không khí, áp suất 0,001mmHg, thì

thấy màn huỳnh quang lóe sáng. Màn huỳnh quang phát sáng do sự xuất hiện của

các tia không nhìn thấy được đi từ cực âm sang cực dương, tia này được gọi là tia

âm cực. Tia âm cực bị hút lệch về phía cực dương khi đặt ống thủy tinh trong một

điện trường. Thí nghiệm này chứng tỏ nguyên tử có cấu tạo phức tạp. Một trongnhững thành phần cấu tạo của nguyên tử là các electron.







32

Bài tập 24: Gần đây, khi thám hiểm Nam cực, các nhà khoa học đã tìm thấy những

đồ hộp do các đoàn thám hiểm trước để lại. Mặc dù đã qua hàng trăm năm, nhưng các

thức ăn trong những đồ hộp đó vẫn trong tình trạng tốt, có thể ăn được. Hãy giải thích

và liên hệ vớiviệc bảo quản thực phẩm bằng cách ướp đá hay dùng tủ lạnh.

Phân tích:

Nam cực là nơi lạnh nhất Trái đất. Nhiệt độ ở vùng này có thể xuống hàng chục

độ dưới không. Ở nhiệt độ đó, các phản ứng hóa học phân hủy thức ăn hầu như

không xảy ra. Điều này giải thích vì sao đã qua hàng trăm năm, nhưng các thức ăn

trong những đồ hộp đó vẫn trong tình trạng tốt, có thể ăn được. Để giảm tốc độ

phản ứng phân hủy thức ăn, người ta bảo quản thực phẩm bằng cách ướp đá hay

dùng tủ lạnh.

Bài tập 25: Trong phòng thí nghiệm, để tăng tốc độ của một số phản ứng hóahọc, ngoài các biện pháp như tăng nồng độ, nhiệt độ, người ta còn dùng máy khuấy.

Tác dụng của máy khuấy là gì?

Phân tích:

Trong phòng thí nghiệm, để tăng tốc độ của một số phản ứng hóa học, ngoài các

biện pháp như tăng nồng độ, nhiệt độ, sử dụng chất xúc tác..., người ta còn dùng

máy khuấy. Máy khuấy là một thiết bị cho phép tăng tốc độ khuếch tán của các chất

tham gia phản ứng, do đó tăng khả năng tiếp xúc của các chất và tăng tốc độ phản

ứng hóa học. Người ta thường dùng máy khuấy trong trường hợp các chất phản ứngcần được trộn là các chất lỏng khác nhau, hay chất lỏng và chất rắn.

Bài tập 26: Hãy trình bày thí nghiệm đốt cháy dây sắt mảnh trong bình khí oxi.

Vận dụng lí thuyết phản ứng hóa học để giải thích cách tiến hành thí nghiệm trên.

Phân tích:

Dây thép được quấn thành hình lò xo để tăng bề mặt tiếp xúc của dây thép với

oxi. Mẫu than nóng đỏ có tác dụng khơi mào phản ứng. Than cháy cung cấp nhiệt,

nâng nhiệt độ của dây thép đến nhiệt độ cháy. Dây thép cháy trong oxi kèm theo

hiện tượng tỏa nhiệt mạnh, các hạt sắt từ oxit (Fe 3O4) nóng đỏ bắn tung tóe. Do đó,

đáy bình cần có một lớp nước mỏng nhằm bảo vệ bình thủy tinh tránh bị nứt, vỡ.

Bài tập 27: Phản ứng hóa học sau, diễn ra trong tự nhiên đang ở trạng thái cân bằng:

CO2 + H2O + CaCO3 Ca(HCO3)2

Khi tăng lượng CO2 cân bằng hóa học sẽ chuyển dịch sang chiều nào?

Phân tích:

Các hoạt động của con người đang làm tăng hàm lượng CO2 trong khí quyển.

Nhờ cân bằng này trong tự nhiên điều tiết, chuyển sang chiều thuận cho nên đã làm







33

chậm quá trình nóng lên toàn cầu. Ngoài quá trình này, quá trình quang hợp của cây

xanh đóng vai trò rất quan trọng trong việc làm giảm lượng khí CO2 trong khí

quyển.

Bài tập 28: Tại sao không dùng bình thủy tinh đựng dung dịch HF ?

Phân tích:

Tuy dung dịch axit HF là một axit yếu nhưng nó có khả năng đặc biệt là ăn mòn

thủy tinh. Do thành phần chủ yếu của thủy tinh là silic đioxit SiO2 nên khi cho dung

dịch HF vào thì có phản ứng xảy ra:

SiO2 + 4HF → SiF4↑ + 2H2O

Bài tập 29: Làm thế nào có thể khắc được thủy tinh ?

Phân tích:

Muốn khắc thủy tinh người ta nhúng thủy tinh vào sáp nóng chảy, nhấc ra chonguội, dùng vật nhọn khắc hình ảnh cần khắc nhờ lớp sáp mất đi, rồi nhỏ dung dịch

HF vào thì thủy tinh sẽ bị ăn mòn ở những chổ lớp sáp bị cào đi:

SiO2 + 4HF → SiF4↑ + 2H2O

Nếu không có dung dịch HF thì thay bằng dung dịch H2SO4 đặc và bột CaF2.

Làm tương tự như trên nhưng ta cho bột CaF2 vào chỗ cần khắc, sau đó cho thêm

H2SO4 đặc vào và lấy tấm kính khác đặt lên trên. Sau một thời gian, thủy tinh cũng

sẽ bị ăn mòn ở những nơi cạo sáp.

CaF2 + 2H2SO4 → CaSO4 + 2HF↑ (dùng tấm kính che lại) Sau đó SiO2 + 4HF → SiF4↑ + 2H2O

Bài tập 30: Đi từ muối ăn, nước và sắt kim loại, viết các PTPƯ điều chế:

A. Na B. FeCl2 C. Fe(OH)3

Phân tích:

A. 2NaCl dpnc 2Na + Cl2

B. Từ Na, Cl2 đã thu được ở trên ta có các phản ứng sau:

2Na + 2H2O 2NaOH +H2

H2 + Cl2 2HCl

Fe + 2HCl FeCl2 + H2

C. Từ FeCl2, Cl2 và NaOH đã thu được ở trên, ta có các phản ứng sau:

2FeCl2 + Cl2 2FeCl3

FeCl3 + 3NaOH Fe(OH)3 + 3NaCl

Bài tập 31: Từ Fe, viết 3 PTPƯ khác nhau điều chế muối FeSO4

Phân tích:

1. Fe + H2SO4 FeSO4 + H2







34

2. Fe + CuSO4 FeSO4 + Cu

3. Fe + Fe2(SO4)3 3FeSO4

Bài tập 32: Hãy nêu biện pháp xử lí chất thải độc hại có chứa các chất: HCl,

Cl2, CO2, CO, SO2 bằng phương pháp hóa học.

Phân tích:

+ Dẫn hỗn hợp khí thải sục vào Dd nước vôi trong dư ta sẽ khử được các khí:

HCl, Cl2, CO2, SO2. Còn lại là khí CO.

+ Dẫn khí còn lại qua CuO dư nung nóng, sản phẩm pư có tạo ra khí CO2.

+ Dẫn khí sau pư với CuO đun nóng đi qua Dd nước vôi trong dư để khử bỏ

khí CO2.

Bài tập 33: Có những chất làm khô sau đây: H2SO4 đặc, CaO, CaCl2 khan. Có

thể dùng những chất nào nói trên để làm khô các khí nào sau đây: khí sunfurơ, khíoxi, khí cacbonic. Hãy giải thích sự lựa chọn đó.

Phân tích:

Có thể dùng H2SO4 đặc và CaCl2 khan để làm khô các khí ẩm SO2, O2 và CO2.

Chỉ có thể dùng CaO để làm khô khí O2 ẩm.

Bài tập 34: Có một số khí độc hại còn dư sau khi làm TN là: khí clo, khí

sunfurơ, khí hiđro clorua, khí cacbonic. Để khử các khí độc trên cần phải sục ống

dẫn khí vào

A. Dd Ca(OH)2. B.Dd NaCl. C. Dd H2SO4. D. H2O. Phân tích:

Dd Ca(OH)2 (nước vôi trong) là chất khử độc tốt nhất đối với những khí độc hại

nói trên. Đáp án: A

Bài tập 35: Dùng 1 thuốc thử nào trong số các thuốc thử sau đây để nhận biết

Dd Na2SO4 và Na2CO3:

A. Dd HCl. B. Dd BaCl2. C. Dd AgNO3. D. Dd Pb(NO3)2.

Phân tích:

Dùng Dd HCl, tạo khí là Na2CO3. Đáp án: A

Bài tập 36: Trong số những cặp chất sau, cặp chất nào được dùng để điều chế

oxi trong PTN ?

A. CuSO4, HgO. C. KClO3, KMnO4.

B.CaCO3, KClO3. D. K 2SO4, KMnO4.

Đáp án: C

Bài tập 37: TN nào sau đây sinh ra khí hiđro clorua ?

A. Dẫn khí clo vào Dd NaOH.

B. Đốt cháy khí hiđro trong khí clo.







35

C. Điện phân Dd NaCl (có màng ngăn).

D. Cho Dd NaCl tác dụng với Dd H2SO4 loãng.

Đáp án: B

Bài tập 38: Nếu lấy khối lượng KMnO4 và MnO2 bằng nhau để cho tác dụng

với Dd HCl đặc thì chất nào cho nhiều Clo hơn ?

A. KMnO4. B. MnO2.

C. Lượng Cl2 sinh ra như nhau. D. Không xác định được.

Đáp án: A

Bài tập 39: Cần điều chế một lượng đồng sunfat. PP nào sau đây tiết kiệm được

axit sunfuric nhất ?

A. Dd axit sunfuric đặc tác dụng với đồng KL.

B. Dd axit sunfuric tác dụng với đồng (I) oxit.C. Dd axit sunfuric tác dụng với đồng (II) hiđroxit.

D. Dd axit sunfuric loãng tác dụng với đồng KL.

Đáp án: C

Bài tập 40: Trong công nghiệp, để điều chế khí than ướt, người ta thổi hơi nước

qua than đá đang nóng đỏ. Phản ứng hóa học xảy ra như sau:

C (r) + H2O (k) CO(k) + H2(k); H = 131kJ

Điều khẳng định nào sau đây là đúng?

A. Tăng áp suất chung của hệ làm cân bằng không thay đổi.

B. Tăng nhiệt độ của hệ làm cân bằng chuyển sang chiều thuận.

C. Dùng chất xúc tác làm cân bằng chuyển sang chiều thuận.

D. Tăng nồng độ hiđro làm cân bằng chuyển sang chiều thuận.

Đáp án: B.

Bài tập 41: Dùng loại bình nào sau đây để đựng dung dịch HF?

A. Bình thuỷ tinh màu xanh. B. Bình kim loại.

C. Bình thuỷ tinh không màu. D. Bình nhựa teflon (chất dẻo). Phân tích:

Không thể dùng bình thuỷ tinh để đựng dung dịch HF vì dung dịch HF t ác dụng

với SiO2 là một trong những chất cấu tạo nên thuỷ tinh, cũng không dùng bình kim

loại vì dung dịch HF có thể phản ứng với nhiều kim loại. Cách tốt nhất là dùng bình

nhựa teflon (chất dẻo).

Đáp án: D

Bài tập 42: Đổ dung dịch chứa 1g HBr vào Dd chứa 1g NaOH. Dung dịch thu

được làm cho quỳ tím chuyển sang màu nào sau đây?







36

A. Màu đỏ. B. Màu xanh.

C. Không đổi màu. D. Không màu.

Đáp án: B.

Bài tập 43: Đốt nóng đỏ một sợi dây đồng rồi đưa vào bình khí Cl 2 thì xảy ra

hiện tượng nào sau đây?

A. Dây đồng không cháy.

B. Dây đồng cháy yếu rồi tắt ngay.

C. Dây đồng cháy mạnh, có khói màu nâu và màu trắng.

D. Dây đồng cháy âm ỉ rất lâu.

Đáp án: C

2.3.2. Bài tập hóa học thực nghiệm có tính chất minh họa và mô phỏng

Có nhiều hình thức để mô phỏng thí nghiệm như dùng hình vẽ, dùng các phầnmềm thí nghiệm hoặc mô phỏng bằng băng hình. Với điều kiện ở trường phổ

thông hiện nay thì hình thức mô phỏng thí nghiệm bằng hình vẽ là phù hợp và phổ

biến nhất.

Để giải được loại BT này, yêu cầu Hs phải nắm vững các kĩ năng thực hành hoá

học, biết quan sát hình vẽ mô phỏng thí nghiệm và biết trình bày bài giải một cách

ngắn gọn theo yêu cầu của đề bài.

Bài tập 1: Trong các hình vẽ mô tả cách thu khí clo sau đây (hình 2.6), hình vẽ

nào đúng?

Hình 2.6 . Hình vẽ cách thu khí clo

Phân tích:

Dựa trên tính chất vật lí và hoá học của khí clo là:

- Nặng hơn không khí và không tác dụng với không khí.







37

- Tác dụng với H2O.

Từ đó học sinh thấy được rằng phương pháp thu khí clo trong phòng thí nghiệm

là phương pháp đẩy không khí, được mô tả bằng hình 1.

Bài tập 2: Dụng cụ ở hình 2.7 có thể dùng để điều chế chất khí nào trong số các

khí sau trong phòng thí nghiệm: Cl2, O2, NO, NH3, SO2, CO2, H2, C2H4. Giải thích.

Lập bảng để xác định chất A, B, C tương ứng.

Hình 2.7

Phân tích: Theo cách thu khí trong hình vẽ thì khí C là khí có đặc điểm: Nặng hơn không khí

và không tác dụng với không khí.

C Cl2 SO2 CO2 O2

B Dd HCl... Dd HCl Dd H2SO4đặc nóng Dd HCl H2O2

A KMnO4... Muối sunfit S, Cu Muối cacbonat MnO2

Bài tập 3: Cho các chất sau: H2O, HCl, H2SO4, NaOH, NaCl, CaCO3,MnO2,

CaCl2, Na2SO4, KMnO4. Cặp chất X,Y dùng để điều chế khí clo trong phòng thí

nghiệm (hình 2.8) là

A. HCl, NaCl. B. HCl, CaCl2. C. HCl, MnO2. D.H2SO4, NaCl.







38

Hình 2.8. Sơ đồ thí nghiệm điều chế khí clo

Đáp án: C Bài tập 4:

Hình 2.9 mô tả cách điều chế khí clo trong phòng thí nghiệm, hãy giải thích sơ

đồ lắp ráp đó?

Hình 2.9. Điều chế và thu khí clo trong phòng thí nghiệm

Phân tích:

Khí clo được điều chế từ chất rắn MnO2 và axit HCl đặc nên tiến hành trong

bình cầu, cần đốt nóng bình cầu vì phản ứng xảy ra cần nhiệt độ. Khí clo thoát ra

thu trực tiếp vào bình đựng khí để ngửa, không đậy nút kín (phương pháp đẩy

không khí), vì khí clo nặng hơn không khí và không tác dụng với không khí. Dùng

bông tẩm xút ở bình thu khí để ngăn khí clo thoát ra ngoài ảnh hưởng đến môi

trường. Lưới amiang có tác dụng tản nhiệt, tránh làm vỡ bình cầu.

Bài tập 5: Phân tích chỗ sai trong sơ đồ hình vẽ điều chế khí clo trong phòng thí

nghiệm sau (hình 2.10):







39

Hình 2.10. Điều chế và thu khí clo trong phòng thí nghiệm Phân tích:

Hs cần phải thấy được:

- Phải dùng Dd HCl đặc 30-37% để phản ứng oxi hoá khử xảy ra. Do đó dùng

Dd HCl 10% thì không thể thu được khí clo.

- Phản ứng xảy ra cần nhiệt độ nên phải dùng đèn cồn đun nóng.

- Khí clo thu được bằng phương pháp đẩy không khí nên không thể nút kín

bình như hình vẽ mô phỏng.

Để thu khí clo tinh khiết, cần lắp thêm các bình rửa khí (loại khí HCl) và làmkhô khí (loại H2O)

Bài tập 6:

Trong phòng thí nghiệm để điều chế và thu một số khí tinh khiết, người ta lắp

bộ dụng cụ thí nghiệm như hình vẽ (hình 2.11).

Hình 2.11. Sơ đồ dụng cụ điều chế và thu khí

Phễu 1 chứa chất lỏng hoặc dung dịch

Bình cầu 2 Chứa chất rắn hoặc dung dịch







40

Bình 3 chứa chất lỏng hoặc dung dịch

Bình 4 chứa chất rắn hoặc dung dịch

Bình tam giác 5 thu khí.

a) Hãy cho biết dụng cụ trên điều chế và thu khí nào trong số các khí sau đây:

H2, O2, Cl2, HCl, H2S, SO2, CO2, CO, CH4, C2H4, C2H2.

b) Hãy đề nghị cách khắc phục (lắp đặt lại dụng cụ) để có thể điều chế và thu

được những khí còn lại.

Phân tích:

a) Qua cách thu khí cho thấy khí được điều chế phải nặng hơn không khí và

không tác dụng với không khí: O2, Cl2, HCl, H2S, SO2, CO2

b) Để thu được khí nhẹ hơn không khí (lắp lại dụng cụ thí nghiệm), thì úp

ngược bình số 5: H2, CO, C2H4, CH4, C2H2 Bài tập 7:

Trong các hình vẽ ở hình 2.12, xác định hình vẽ đúng nhất mô tả cách thu khí

HCl trong phòng thí nghiệm.

Hình 2.12. Thu khí HCl trong phòng thí nghiệm

Phân tích:Dựa vào tính chất vật lí và hoá học của khí HCl







41

- Nặng hơn không khí, không tác dụng với không khí

- Tan nhiều trong nước

Từ đó học sinh thấy rằng phương pháp thu khí HCl trong phòng thí nghiệm là

phương pháp đẩy không khí, được mô tả bằng hình 2

Bài tập 8::

Sau đây là một số phương pháp thu khí vào ống nghiệm (hình 2.13)

Hình 2.13. Phương pháp thu khí vào ống nghiệm

Hãy cho biết phương pháp (1), (2), (3) có thể thu được những khí nào trong số

các khí sau: H2, Cl2, O2, N2, HCl, SO2, H2S.

Phân tích:

Phương pháp 1: Dùng để thu khí nhẹ hơn không khí Phương pháp 2: Thu khí nặng hơn không khí và không tác dụng với không khí

Phương pháp 3: Thu khí không tác dụng được với H2O

Phương pháp Thu khí

1 H2

2 Cl2, O2, HCl, SO2, H2S

3 O2, H2, N2

Bài tập 9: Hình 2.14 là cách lắp đặt dụng cụ thí nghiệm, điều chế oxi trong

phòng thí nghiệm. Hãy giải thích cách lắp đặt đó.







42

Hình 2.14. Điều chế oxi trong phòng thí nghiệm

Phân tích:

- Ống nghiệm hơi chúc xuống, để hơi nước trong quá trình đun nóng KMnO4

không rơi xuống đáy ống nghiệm làm vỡ ống nghiệm.

- Trước khi đậy nút cần cho vào ống nghiệm một ít bông để hạn chế bụi thuốc

tím bay sang ống dẫn khí khi phản ứng xảy ra.

- Khí O2 được thu bằng phương pháp đẩy nước.

Bài tập 10::

Khi điều chế oxi trong phòng thí nghiệm có thể thu khí oxi bằng 2 cách sau

(hình 2.15).

HÌNH 1 HÌNH 2 Hình 2.15. Thu khí oxi trong phòng thí nghệm

Cách nào thu được oxi tinh khiết hơn, giải thích?

Phân tích:

Phương pháp 1: Oxi thu được có thể có lẫn các khí có trong không khí (phương

pháp đẩy không khí)

Phương pháp 2: Thu được oxi tinh khiết (phương pháp đẩy nước)

Bài tập 11:







43

Quan sát hình 2.16 và cho biết khi nhỏ Dd AgNO3 vào Dd HCl thì vị trí kim

cân thay đổi như thế nào?

Hình 2.16

Phân tích:

Kim cân không dịch chuyển vì khối lượng chất trước và sau pư không thay đổi.

Bài tập12:

Quan sát hình vẽ dụng cụ điều chế khí clo trong PTN (hình 2.17) và cho biết vì

sao phải dẫn khí Cl2 đi qua Dd H2SO4 đặc và Dd NaCl ?

Hình 2.17 . Điều chế và thu khí clo trong phòng thí nghiệm

Phân tích:

- H2SO4 đặc có vai trò giữ hơi nước làm cho khí clo khô.

- Cho đi qua Dd NaCl bão hòa để tách HCl.







44

Bài tập 13:

Dụng cụ dưới đây (hình 2.18) dùng để điều chế chất khí nào trong số các khí

sau: O2, Cl2, H2, N2, CO2, SO2, HCl. Xác định chất trong dụng cụ A, B, C được

dùng để điều chế các chất khí tương ứng.

Hình 2.18. Dụng cụ điều chế khí

Phân tích:

Dụng cụ để điều chế các chất khí: O2, Cl2, CO2, HCl, SO2

Các chất dùng để điều chế các chất khí đó lần lượt là:

- A: H2O2, HCl đặc, Dd HCl, H2SO4 đặc, Dd H2SO4

- B: MnO2 rắn, KMnO4 rắn, CaCO3 , NaCl tinh thể, Na2SO3

- C: O2, Cl2, CO2, HCl, SO2

Bài tập 14:

Quan sát hình 2.19 mô tả TN nhiệt phân muối NaHCO3 cho biết vì sao ống

nghiệm đựng muối NaHCO3 được lắp miệng hơi nghiêng xuống? Xác định các chất

A, B trong dụng cụ. Nêu hiện tượng xảy ra trong chậu đựng chất B.

Hình 2.19. Thí nghiệm nhiệt phân muối NaHC O3







45

Phân tích:

Phải lắp ống nghiệm hơi nghiêng để hơi nước tạo ra ngưng tụ lại nhưng không bị chảy

xuống đáy ống nghiệm gây vỡ ống nghiệm khi đang được nung nóng mạnh.

Bài tập 15:

Quan sát hình 2.20. Hãy cho biết với cách lắp dụng cụ như trên có thể dùng để

điều chế chất nào trong PTN. Điền các hóa chất cần thiết chứa trong các dụng cụ.

Hình 2.20. Dụng cụ điều chế khí

Đáp số: clo

A: Dd HCl. B: MnO2 rắn. C: Dd NaCl.

D: Dd H2SO4 đặc. E: Cl2.

Bài tập 16:

Hãy lựa chọn hoá chất và các dụng cụ cần thiết để điều chế khí SO 2 tinh khiết.Vẽ sơ đồ thí nghiệm điều chế khí SO2 tinh khiết đó.

Phân tích:

- Hoá chất: Cu với H2SO4 đặc, hoặc dung dịch Na2SO3 với dung dịch H2SO4,

CuSO4 khan, bông tẩm NaOH đặc

- Dụng cụ: Bình cầu có nhánh, giá thí nghiệm, bình tam giác, lọ thuỷ tinh, ống

dẫn khí, đèn cồn.

Sơ đồ:

Hình 2.21. Điều chế khí SO2 tinh khiết







46

Bài tập 17::

Tiến hành một thí nghiệm như hình 2.22, bình cầu chứa khí HCl có cắm ống

dẫn khí vào các cốc đựng nước có nhỏ thêm vài giọt quỳ tím. Khi mở khoá K hiện

tượng quan sát được là

A. Chất lỏng không màu phun vào trong bình cầu

B. Chất lỏng có màu hồng phun mạnh vào bình cầu

C. Chất lỏng có màu xanh phun mạnh vào bình cầu

D. Không có hiện tượng gì xảy ra

Hình 2.22 Phân tích:

HCl là khí tan nhiều trong nước, tạo thành dung dịch axit làm quỳ tím chuyển

màu hồng, nên nước có màu hồng phun mạnh vào bình cầu. Đáp án đúng là B

Bài tập 18: Tiến hành một thí nghiệm như hình vẽ (hình 2.23). Bình cầu chứa

khí HCl có cắm ống dẫn khí vào các cốc đựng dung dịch phenolphtalein.

Hình 2.23







47

Khi mở khoá K hiện tượng quan sát được là:

A. Chất lỏng không màu phun vào trong bình cầu

B. Chất lỏng có màu hồng phun mạnh vào bình cầu

C. Chất lỏng có màu xanh phun mạnh vào bình cầu

D.

Không có hiện tượng gì xảy ra

Phân tích:

HCl là khí tan nhiều trong nước, tạo thành dung dịch axit không làm chuyển

màu dung dịch phenolphtalein, nên nước phun mạnh vào bình cầu không có màu.

Đáp án đúng là A.

Bài tập 19:

Tiến hành một thí nghiệm như hình vẽ (hình 2.24). bình cầu chứa khí A có cắm

ống dẫn khí vào các cốc đựng chất lỏng B. Khi mở khoá K dung dịch B phun vào bình cầu. Hãy xác định khí A là khí nào trong các khí sau: H2, N2, HCl, CO2, SO2,

H2S, Cl2,C2H4, C2H2. Khi chất lỏng B là H2O.

Hình 2.24

Phân tích:

Chất lỏng B phun vào bình cầu khi khoá K mở nên khí A trong bình cầu phải

tan mạnh trong B hoặc tác dụng với B tạo ra chất lỏng nên áp suất trong bình cầu

giảm mạnh so với áp suất khí quyển làm cho nước phun mạnh vào bình cầu chứakhí A. Khí A thỏa mãn trong các khí trên chỉ có khí HCl.

Bài tập 20: Nếu dùng sắt sunfua có lẫn sắt kim loại để điều chế hiđro sunfua thì

có tạp chất khí nào? Có thể nhận ra tạp chất đó như thế nào? Hãy vẽ hình minh hoạ

thí nghiệm.

Phân tích:

Phản ứng xảy ra:

FeS + 2HCl → FeCl2 + H2S↑

Fe + 2HCl → FeCl2 + H2↑







48

Vậy trong sản phẩm khí tạo thành có tạp chất hiđro.

Để nhận ra khí hiđro có thể dùng phản ứng

CuO đen + H2

ot Cu đỏ + H2O

Hình minh họa (hình 2.25)

Hình 2.25. Điều chế hiđro sunfua từ sắt sunfua

Bài tập 21:

Có các hoá chất ở trạng thái rắn: MnO2, KMnO4, K 2Cr 2O7

Và các dụng cụ thí nghiệm: Bình trữ khí, bình kíp, bình cầu, kẹp gỗ, phễu

Brom, giá sắt, ống sinh hàn, lọ thu khí, ống dẫn khí, phễu.

Hãy chọn dụng cụ phù hợp và vẽ hình minh hoạ thí nghiệm điều chế clo.

Phân tích:

Dùng các dụng cụ: Bình cầu, phễu brom, ống dẫn khí, lọ thu khí, giá sắt.

Hình minh hoạ (hình 2.26)

Hình 2.26 . Điều chế clo trong phòng thí nghiệm







49

MnO2 có thể thay thế bằng KMnO4 hoặc K 2Cr 2O7

Bài tập 22: Hãy chọn chất rửa khí và vẽ sơ đồ thiết bị thí nghiệm điều chế clo

từ KMnO4 và Dd HCl đặc.

Phân tích:

Đây là thí nghiệm điều chế khí từ một chất rắn và một chất lỏng nên ta có hể

dùng phễu brom và bình cầu

Khí clo tạo thành do thí nghiệm trên có thể bị lẫn HCl và H2O

Có thể lắp bình rửa khí theo thứ tự (hình 2.27):

Bình 1: Dd NaCl

Bình 2: Dd H2SO4 đặc

Khi dẫn qua Dd NaCl thì HCl bị giữ lại

Khi dẫn qua Dd H2SO4 đặc thì hơi nước bị giữ lại Ta thu được Cl2 sạch

Hình 2.27 . Điều chế clo từ từ KMnO4 và Dd HCl đặc

Bài tập 23:

Cho hình vẽ (hình 2.28) về cách thu

khí trong phòng thí nghiệm bằng cáchđẩy nước. Có thể áp dụng phương pháp

này để thu được những khí nào trong

các khí sau đây: H2, N2, O2, CO2, HCl,

H2S, SO2, Cl2, NH3.

Hình 2.28. Thu khí bằng cách đẩy nước







50

Phân tích:

Khí thu được bằng cách đẩy nước cần đảm bảo yêu cầu không phản ứng với

nước và không tan (hoặc ít tan) trong nước. Các khí thỏa mãn là:H2, N2, O2, CO2,

H2S, N2, H2, CO2.

. Bài tập 24:

Cho hình vẽ (hình 2.29) mô tả sự điều chế clo trong phòng thí nghiệm.

Hình 2.29. Điều chế clo trong phòng thí nghiệm

Vai trò của dung dịch NaCl là:

A.Hòa tan khí clo. B.Giữ lại khí hiđro clorua. C.Giữ lại hơi nước D. Giữ lại bụi MnO2.

Đáp án: B

Bài tập 25:

Khí hiđro clorua là chất khí tan rất nhiều trong nước tạo thành dung dịch axit

clohđric.Trong thí nghiệm thử tính tan của khí hiđro clorua trong nước, có hiện

tượng nước phun mạnh vào bình chứa khí như hình 2.30.

Hình 2.30. Thí nghiệm thử tính tan của hiđro clorua







51

Nguyên nhân gây nên hiện tượng đó là do

A. khí HCl tác dụng với nước kéo nước vào bình.

B. HCl tan mạnh trong nước làm giảm mạnh áp suất trong bình.

C. trong bình chứa khí HCl ban đầu không có nước.

D.Tất cả các nguyên nhân trên đều đúng.

Đáp án: B

Bài tập 26:

Cho dung dịch HCl đặc vào ống nghiệm đựng MnO2. Dụng cụ thí nghiệm được

lắp như hình 2.31.

Hình 2.31. Thí nghiệm phản ứng giữa HCl đặc và MnO2 Hiện tượng xảy ra trong thí nghiệm là:

A. Có khí màu vàng sinh ra, đồng thời có kết tủa.

B. Có khí màu vàng thoát ra đồng thời chất rắn MnO2 tan dần.

C. Có khí không màu thoát ra đồng thời chất rắn MnO2 tan dần.

D. Có khí màu vàng thoát ra đồng thời chất rắn chuyển sang màu vàng.

Đáp án: C.

Bài tập 27:

Cho thí nghiệm được lắp như như hình vẽ (hình 2.32).

Hình 2.32

MnO2

dd HCl đặc







52

Ống nghiệm 1 đựng HCl và Zn, ống nghiệm nằm ngang chứa bột S, ống nghiệm

2 chứa dung dịch Pb(NO3)2.

Phản ứng xảy ra trong ống nghiệm nằm ngang là:

A. Zn + 2HCl → ZnCl2 + H2.

B. H2 + S → H2S.C. H2S + Pb(NO3)2 → PbS↓ + 2HNO3.

D. 2HCl + Pb(NO3)2 → PbCl2↓ + 2HNO3.

Đáp án: B.

2.3.3. Bài tập hóa học thực nghiệm có tính chất thực hành

Về nguyên tắc thì tất cả các BT trên đều có thể yêu cầu Hs tiến hành thí nghiệm,

tuy nhiên, còn phụ thộc vào điều kiện cơ sở vật chất, chủ trương của Bộ, thời gian

xảy ra thí nghiệm, độ an toàn…thương BT dạng này cần sự chuẩn bị công phu hơn

từ phía Gv và Hs, các thí nghiệm được sử dụng cũng không được quá phức tạp so

với điều kiện thực nghiệm. Khi giải BT này, Gv phải đánh giá Hs ở cả nội dung:

- Nội dung thực hành: Gv phải quan sát Hs làm thực hành để đánh giá nhận xét

kĩ năng thực hành của Hs.

- Nội dung trình bày: Sau khi Hs làm xong TN, trình bày kết quả trực tiếp với

Gv hoặc viết vảo bản tường trình theo mẫu.

Bài tập 1:

Dùng thuốc thử thích hợp để nhận biết các dung dịch sau đây: BaCl2, KBr, HCl,

KI, KOH.

Phân tích:

Dựa vào sự khác nhau về tính chất, ta có thể phân biệt các Dd trên bằng các hoá

chất sau:

Dùng quỳ tím nhận biết HCl, KOH.

Dùng dung dịch H2SO4 nhận biết BaCl2 còn lại KI, KBr.

Dùng khí Cl2 phân biệt các dung dịch KI và KBr.

- Sử dụng riêng các pipet cho các lọ Dd, dùng pipet lấy mẫu từ các lọ nhỏ vào

giấy quỳ.

- Dán nhãn Dd HCl cho lọ đựng Dd làm đỏ giấy quỳ, nhãn Dd KOH cho lọ

đựng Dd làm xanh giấy quỳ.

- Dùng pipet lấy mẫu từ các lọ vào từng ống nghiệm riêng.

- Nhỏ Dd H2SO4 vào các mẫu, Dd nào có kết tủa trắng xuất hiện là Dd BaCl2.

- Tiếp tục lấy các mẫu thử còn lại vào ống nghiệm mới, nhỏ thêm một giọt hồ

tinh bột.

- Sục khí Cl2 vào các mẫu, mẫu chuyển sang màu xanh là Dd KI.- Lọ còn lại đựng Dd KBr.







53

Bài tập 2:

Dùng thuốc thử thích hợp để nhận biết các dung dịch sau đây: NaF, CaCl 2,

KBr, MgI2.

Phân tích:

Dựa vào sự khác nhau về tính chất, ta có thể phân biệt các Dd trên bằng các hoáchất sau:

Cho bốn mẫu thử tác dụng với dung dịch Na2CO3 có hai mẫu thử có phản ứng

tạo kết tủa là CaCl2 và MgI2.

Phân biệt hai mẫu thử CaCl2 và MgI2 bằng Cl2.

Còn lại phân biệt NaF và KBr cũng bằng Cl2 hoặc Dd AgNO3.

- Sử dụng riêng các pipet cho các lọ Dd, dùng pipet lấy mẫu từ các lọ vào các

ống nghiệm riêng.

- Nhỏ Dd Na2CO3 vào các mẫu thử, để riêng các lọ đựng Dd tạo kết tủa với

thuốc thử (nhóm 1), các lọ đựng Dd không tạo kết tủa với thuốc thử (nhóm 2).

- Dùng pipet lấy các mẫu thử thuộc nhóm 1 vào từng ống nghiệm riêng, nhỏ vài

giọt hồ tinh bột vào cáo mẫu này, sau đó sục Cl2 vào các mẫu. Mẫu chuyển sang

màu xanh là Dd MgI2, mẫu còn lại là Dd CaCl2.

- Dùng pipet lấy các mẫu thử thuộc nhóm 2 vào từng ống nghiệm riêng, nhỏ

vài giọt Dd AgNO3 vào cáo mẫu này, mẫu có kết tủa vàng là Dd KBr, còn lại là

Dd NaF.Bài tập 3:

Dùng thuốc thử thích hợp để nhận biết các dung dịch sau đây: HCl, HBr, NaCl,

NaOH.

Phân tích:


chất sau:

Dùng quỳ tím nhận biết dung dịch các dung dịch NaOH, NaCl.

Dùng Cl2 phân biệt HCl và HBr hoặc dùng AgNO3 cũng phân biệt được AgBr (màu vàng) và AgCl (màu trắng).

- Sử dụng riêng các pipet cho các lọ Dd, dùng pipet lấy mẫu từ các lọ nhỏ vào

giấy quỳ.

- Ghi nhãn Dd NaCl cho mẫu không làm đổi màu giấy quỳ, nhãn Dd NaOH

cho mẫu làm đổi màu giấy quỳ sang màu xanh.

- Dùng pipet lấy các mẫu thử thuộc các lọ đựng Dd làm đỏ giấy quỳ vào từng

ống nghiệm riêng, nhỏ vài giọt Dd AgNO3 vào cáo mẫu này, mẫu có kết tủa trắng là

Dd HCl, mẫu có kết tủa vàng là Dd HI.







54

Bài tập 4:

Dùng thuốc thử thích hợp để nhận biết các dung dịch sau đây: KI, HCl, NaCl,

H2SO4

Phân tích:


chất sau:

Dùng quỳ tím nhận biết HCl, H2SO4.

Dùng dung dịch BaCl2 phân biệt HCl và H2SO4.

Dùng dung dịch AgNO3 để phân biệt dung dịch KI và NaCl (AgI màu vàng

tươi; AgCl màu trắng).

Hoặc đốt: KI ngọn lửa màu tím; NaCl ngọn lửa màu vàng.

- Sử dụng riêng các pipet cho các lọ Dd, dùng pipet lấy mẫu từ các lọ nhỏ vàogiấy quỳ.

- Để riêng các lọ đựng Dd làm đỏ giấy quỳ (nhóm 1), các lọ đựng Dd không

làm đổi màu giấy quỳ (nhóm 2).

- Dùng pipet lấy các mẫu thử thuộc nhóm 1 vào từng ống nghiệm riêng, nhỏ

vài giọt Dd BaCl2 vào cáo mẫu này, mẫu có kết tủa trắng là Dd H2SO4, mẫu còn lại

là Dd HCl.

- Dùng pipet lấy các mẫu thử thuộc nhóm 2vào từng ống nghiệm riêng, nhỏ vài

giọt Dd AgNO3 vào cáo mẫu này, mẫu có kết tủa trắng là Dd NaCl, mẫu có kết tủa

vàng là Dd KI.

Bài tập 5:

Có 4 lọ mất nhãn đựng 4 dung dịch: HCl, H2SO4, BaCl2, Na2CO3, hãy nhận biết

lọ nào đựng dung dịch gì mà không được dùng bất cứ thuốc thử nào.

Phân tích:

Đối với BT nhận biết mà đề yêu cầu “không dùng hóa chất nào khác”, thường ta

phải dùng chính các Dd cần phân biệt làm thuốc thử và thường trình bày theo cáchlập bảng.

Lần lượt cho mẫu thử tác dụng với ba mẫu thử còn lại ta có kết quả:

HCl H2SO4 BaCl2 Na2CO3

1 HCl CO2

2 H2SO4 BaSO4 CO2

3 BaCl2 BaSO4 BaCO3

4 Na2CO3 CO2 CO2 BaCO3







55

Dựa vào bảng trên ta thấy khi cho một mẫu thử nhỏ vào 3 mẫu thử kia sẽ xảy ra

một trong bốn trường hợp. Trong các trường hợp trên, duy nhất chỉ có Na2CO3 hai

lần thử có khí và một lần có kết tủa. BaCl2 có hai lần thử có kết tủa. H2SO4 vào 3

mẫu thử còn lại, một lần có kết tủa và một lần có khí bay ra. HCl vào 3 mẫu thử

còn lại, chỉ có một lần có khí bay ra.

H2SO4 + HCl dung dịch trong suốt.

H2SO4 + BaCl2 BaSO4 + 2HCl

H2SO4 + Na2CO3 Na2SO4 + CO2 + H2O

Bài tập 6:

Không dùng hóa chất nào khác hãy phân biệt 4 dung dịch chứa các hóa chất sau:

NaCl, NaOH, HCl, phenoltalein.

Phân tích:- Nhỏ lần lượt một mẫu thử vào ba mẫu thử còn lại đến khi nào thấy 2 mẫu

thử nhỏ vào nhau biến thành màu hồng thì cặp đó là dung dịch NaOH và

phenolphtalein. Còn lại là dung dịch NaCl và dung dịch HCl. Chia ống nghiệm có

màu hồng thành hai phần. Lấy hai mẫu thử đựng dung dịch NaCl và dung dịch HCl,

mỗi mẫu thử đổ vào một ống nghiệm màu hồng, mẫu nào làm màu hồng mất đi là

dung dịch HCl (vì axit trung hòa hết NaOH, nên môi trường trung tính,

phenolphtalein không đổi màu), phân biệt được dung dịch HCl và dung dịch NaCl.

- Ống nghiệm từ màu hồng chuyển sang không màu, lúc này chỉ chứa NaCl

và phenolphtalein. Dùng nó để nhận biết dung dịch NaOH bằng cách nhỏ vào một

trong hai ống nghiệm chưa biết, ống nghiệm nào biến thành màu hồng đó là NaOH,

ống còn lại là phenolphtalein.

Bài tập 7:

Có 6 lọ không nhãn đựng riêng biệt từng dung dịch sau: K 2CO3, (NH4)2SO4,

MgSO4, Al2(SO4)3, FeSO4 và Fe2(SO4)3. Dùng dung dịch xút hãy nhận biết dung

dịch trong mỗi lọ? Phân tích:

Lấy từ mỗi dung dịch một ít để làm thí nghiệm.

- Nhỏ dung dịch NaOH vào từng dung dịch:

+ Dung dịch nào không có hiện tượng gì là K 2CO3.

+ Dung dịch nào thấy phản ứng xảy ra có khí mùi khai bay ra. Đó là (NH4)2SO4.

(NH4)2SO4 + 2NaOH 2NH3 + Na2SO4 + 2H2O

+ Dung dịch nào thấy có kết tủa xuất hiện, để lâu ngoài không khí kết tủa không

đổi màu. Đó là MgSO4:







56

MgSO4 + 2NaOH Mg(OH)2 + Na2SO4

+ Dung dịch nào thấy có kết tủa keo trắng xuất hiện, nhỏ tiếp NaOH đến dư, kết

tủa tan. Đó là Al2(SO4)3.

Al2(SO4)3 + 6NaOH 2Al(OH)3 + 3Na2SO4

Al(OH)3 + NaOH dư NaAlO2 + 2H2O

+ Dung dịch nào thấy xuất hiện kết tủa trắng và kết tủa dần dần chuyển sang

màu nâu đỏ khi để ngoài không khí. Đó là FeSO4.

FeSO4 + 2NaOH Fe(OH)2 + Na2SO4

4Fe(OH)2 + O2 + 2H2O 4Fe(OH)3(màu nâu đỏ)

+ Dung dịch nào thấy xuất hiện kết tủa màu nâu. Đó là Fe2(SO4)3.

Fe2(SO4)3 + 6NaOH 2Fe(OH)3(màu nâu đỏ) + 3Na2SO4

Bài tập 8: Có bốn chất bột màu trắng tương ứng nhau là: NaCl, AlCl3, MgCO3, BaCO3.

Chỉ được dùng nước cùng các thiết bị cần thiết (lò nung, bình điện phân v.v...) Hãy

trình bày cách nhận biết từng chất trên.

Phân tích:

Lấy từng lượng muối nhỏ để làm thí nghiệm:

- Hòa tan vào H2O, tạo thành 2 nhóm:

+ Nhóm I: Tan trong H2O là NaCl và AlCl3

+ Nhóm II: Không tan là MgCO3 và BaCO3

- Điện phân Dd các muối nhóm I (có màng ngăn):

2NaCl + 2H2O ng¨nmµngcãP§ 2NaOH + Cl2 + H2

2AlCl3 +6H2O ng¨nmµngcãP§ 2Al(OH)3 + 3Cl2 + 3H2

Khi kết thúc điện phân, ở vùng catot của bình điện phân nào có kết tủa keo xuất

hiện, đó là bình chứa muối AlCl3, bình kia là NaCl.

- Thu khí H2 và Cl2 thực hiện phản ứng:

H2 + Cl2 2HClHòa tan muối nhóm II vào Dd HCl:

MgCO3 + 2HCl MgCl2 + CO2 + H2O

BaCO3 + 2HCl BaCl2 + CO2 + H2O

Điện phân Dd NaCl (có màng ngăn) để thu Dd NaOH.

Dùng Dd NaOH để phân biệt muối MgCl2 và BaCl2. Từ đó tìm được MgCO3 và

BaCO3:

MgCl2 + 2NaOH Mg(OH)2 + 2NaClBaCl2 + 2NaOH Ba(OH)2 + 2NaCl







57

Bài tập 9: Có 4 lọ bị mất nhãn, mỗi lọ đựng một Dd sau: KOH, K 2SO4, KCl,

HCl. Hãy nhận biết chất đựng trong mỗi lọ bằng phương pháp thực nghiệm hóa học.

Phân tích:

- Lấy khoảng 1ml mỗi Dd cần nhận biết vào 4 ống nghiệm sạch

- Nhúng lần lượt 4 mẩu giấy quỳ tím vào 4 ống nghiệm.

+ Ống nghiệm nào làm quỳ tím chuyển sang màu xanh là ống nghiệm đựng Dd

KOH.

+ Ống nghiệm nào làm quỳ tím chuyển sang màu đỏ là ống nghiệm đựng Dd

HCl.

+ Nếu quỳ tím không đổi màu đó là các Dd: K 2SO4 và KCl.

- Nhỏ vài giọt Dd BaCl2 vào hai Dd chưa biết, nếu có kết tủa trắng đó là Dd

K 2SO4.- Dd còn lại không có hiện tượng gì là KCl (nếu thay Dd BaCl2 bằng Dd AgNO3

ta sẽ nhận biết được Dd KCl do tạo kết tủa trắng AgCl)

PTPƯ: BaCl2 + K 2SO4 BaSO4 + AgCl

hoặc: AgNO3 + KCl BaSO4 + KNO3

Bài tập 10: Có 4 lọ không nhãn đựng 4 chất rắn màu trắng là CaSO 4, CaCO3,

CaCl2, CaO. Hãy nhận biết mỗi chất bằng phương pháp thực nghiệm hóa học.

Phân tích:

- Lấy mỗi chất rắn có kích thước bằng hạt đậu xanh cho vào 4 ống nghiệm.

- Rót vào mỗi ống nghiệm khoảng 1ml nước và lắc nhẹ. Dd của chất rắn tan

trong nước không đổi màu giấy quỳ tím đó là CaCl2. Nếu Dd làm đổi màu quỳ tím

thành màu xanh thì chất rắn ban đầu là CaO.

PTPƯ: CaO + H2O Ca(OH)2.

- Cho hai chất rắn còn lại: CaSO4, CaCO3 vào hai ống nghiệm, nhỏ vào mỗi ống

nghiệm vài giọt Dd HCl. ống nghiệm nào có hiện tượng sủi bọt khí thì chất rắn ban

đầu là CaCO3, chất rắn còn lại là CaSO4.PTPƯ: CaCO3 + 2HCl CaCl2 + CO2 + H2O.

Bài tập 11: Có 3 ống nghiệm mất nhãn đựng riêng biệt 3 Dd sau: Na 2SO4, HCl,

NaNO3. Hãy nhận biết các Dd đó.

Phân tích:

Trích mỗi chất một ít làm mẫu thử cho mỗi lần TN.

Nhỏ Dd BaCl2 vào các mẫu thử, mẫu thử nào tạo được kết tủa trắng là Na2SO4

PTPƯ: Na2SO4 + BaCl2 2NaCl + BaSO4

- Nhỏ Dd AgNO3 vào hai mẫu thử còn lại, mẫu thử nào tạo kết tủa trắng là HCl.







58

PTPƯ: AgNO3 + HCl AgCl + HNO3.

- Mẫu thử còn lại là: NaNO3.

Bài tập 12: Không dùng thêm bất cứ hóa chất nào khác, hãy nhận biết 3 ống

nghiệm mất nhãn chứa 3 Dd: Na2CO3, HCl và BaCl2.

Phân tích:

Trích ra từ mỗi lọ làm nhiều mẫu thử rồi lần lượt cho mẫu thử này phản ứng với

mẫu thử còn lại ta được kết quả cho bởi bảng sau:

Na2CO3 HCl BaCl2

Na2CO3

HCl

BaCl2

Dấu ( ) tức là không phản ứng.

Như vậy:

- Mẫu thử nào phản ứng với hai mẫu còn lại cho kết tủa và sủi bọt khí thì thử

đó là Na2CO3.

- Mẫu thử nào phản ứng với hai mẫu còn lại chỉ cho một phản ứng sủi bọt khí

thì mẫu thử đó là HCl.

- Mẫu thử nào phản ứng với hai mẫu còn lại chỉ cho một phản ứng tạo kết tủa

trắng thì mẫu thử đó là BaCl2.Các PTPƯ:

Na2CO3 + 2HCl 2NaCl + CO2+ H2O.

Na2CO3 + BaCl2 BaCO3 + 2NaCl.

2.4. Sử dụng bài tập thực nghiệm trong dạy học hóa học

2.4.1. Sử dụng bài tập thực nghiệm trong giờ dạy lí thuyết

BTTN sử dụng trong giờ dạy lí thuyết là khi nghiên cứu nội dung kiến thức mới,

khi đó BTTN thường dùng với mục đích hình thành khái niệm, để giải quyết một sốtình huống có vấn đề, để củng cố, khắc sâu kiến thức và tạo niềm tin cho Hs vào

những gì đã học. Các BTTN được sử dụng thường là những BTTN đơn giản, có tính

chất định tính. Các BTTN sử dụng trong giờ dạy lí thuyết sẽ phát huy hiệu quả tốt

nếu sử dụng cùng với các thí nghiệm nghiên cứu.

Ví dụ 1: Khi dạy bài “oxi” (SGK hoá 10 - cơ bản)

Sau khi học xong về trạng thái tự nhiên của oxi, Gv có thể nêu câu hỏi: Vì sao

ban đêm không nên để nhiều cây xanh trong nhà?

Hs có thể vận dụng kiến thức: ban đêm, do không có ánh sang, cây xanh khôngquang hợp mà chỉ hô hấp, quá trình hô hấp của cây xanh tiêu thụ oxi và thải khí







59

cacbonic, do đó, nếu ban đêm để nhiều cây xanh trong nhà sẽ làm giảm lượng oxi

ảnh hưởng đến quá trình hô hấp của con người.

Ví dụ 2: Giải thích quy luật biến thiên liên tục các tính chất vật lí: Nhiệt độ sôi,

nhiệt độ nóng chảy của các đơn chất halogen theo dãy F2,Cl2, Br 2, I2.

Sử dụng khi dạy bài “Khái quát về nhóm halogen” (SGK hoá 10 - cơ bản).

Sau khi học xong nội dung “sự biến đổi tính chất vật lí của các đơn chất”, Gv có

thể ra BT này nhằm giúp Hs hiểu bản chất của sự biến đổi tính chất trên, BT này có

thể yêu cầu Hs giải ngay ở lớp hoặc về nhà nghiên cứu.

Ví dụ 3: Sục khí clo cho đến dư vào Dd KI có nhỏ sẵn vài giọt hồ tinh bột. Nêu

hiện tượng xảy ra, giải thích.

BT này có thể sử dụng sau khi học xong nội dung “iot” trong bài “flo - brom -

iot” (SGK hoá 10 - cơ bản) nhằm củng cố kiến thức.

Ví dụ 5: Vì sao khi sử dụng muối iot không được cho muối vào quá sớm mà

phải chờ đến sau khi thực phẩm đã được nấu chin mới cho muối vào?

BT này có thể sử dụng sau khi học xong nội dung “iot” trong bài “flo - brom -

iot” (SGK hoá 10 - cơ bản) nhằm củng cố kiến thức.

Ví dụ 6: Các yếu tố như nhiệt độ, áp suất chất khí, chất xúc tác và diện tích bề

mặt chất rắn có ảnh hưởng lớn đến tốc độ phản ứng hóa học. Tùy theo phản ứng hóa

học cụ thể mà vận dụng một, một số hay tất cả các yếu tố trên để tăng hay giảm tốc

độ phản ứng. Trong những trường hợp dưới đây, yếu tố nào trong số các yếu tố trênảnh hưởng đến tốc độ phản ứng?

a. Sự cháy diễn ra nhanh và mạnh hơn khi các viên than tổ ong được ép với các

hàng lỗ rỗng.

b. Khi cần ủ bếp than, người ta đậy nắp bếp lò làm cho phản ứng cháy của than

chậm lại.

c. Phản ứng oxi hóa lưu huỳnh đioxit tạo thành lưu huỳnh trioxit diễn ra nhanh

hơn khi có mặt vanađi (V) oxit (V2O5).

d. Đá vôi được đập nhỏ, chín nhanh và đều hơn khi nung đá vôi ở dạng cục lớn. e. Thức ăn sẽ nhanh chín hơn nếu được nấu trong nồi áp suất.

BT này có thể sử dụng trước khi nghiên cứu nội dung “các yếu tố ảnh hưởng

đến cân bằng hoá học” khi học bài “cân bằng hoá học” (SGK hoá 10 - cơ bản) nhằm

tạo tình huống có vấn đề.

Ví dụ 7: Hãy cho biết người ta đã sử dụng biện pháp nào để tăng tốc độ phản

ứng hóa học trong các trường hợp sau đây:

a. Rắc men vào tinh bột đã được nấu chín (cơm, ngô, khoai, sắn...) để ủ rượu.

b. Dùng quạt thông gió trong bễ lò rèn.







60

c. Nén hỗn hợp khí nitơ và hiđro ở áp suất cao để tổng hợp amoniac.

d. Nung hỗn hợp bột đá vôi, đất sét và thạch cao ở nhiệt độ cao để sản xuất

clinke, trong công nghiệp sản xuất xi măng.

BT này có thể sử dụng sau khi học xong nội “các yếu tố ảnh hưởng đến cân

bằng hoá học” khi học bài “cân bằng hoá học” (SGK hoá 10 - cơ bản) nhằm củng

cố kiến thức.

Ví dụ 8: Trong số những cặp chất sau, cặp chất nào được dùng để điều chế oxi

trong PTN ?

A. CuSO4, HgO. C. KClO3, KMnO4.

B. CaCO3, KClO3. D. K 2SO4, KMnO4.

BT này có thể sử dụng sau khi học xong bài “oxi - ozon” (SGK hoá 10 - cơ bản)

nhằm củng cố kiến thức. 2.4.2. Sử dụng bài tập thực nghiệm trong giờ thực hành thí nghiệm

Tiết thực hành ở trường PT thường là các TN do Gv biễu diễn cho Hs quan

sát, hoặc là các TN do một Hs hoặc nhóm Hs cùng làm để kiểm tra một nội dung

kiến thức lí thuyết đã được học. Thực ra các yêu cầu về một thí nghiệm trong tiết

thực hành cũng chính là một BTHHTN. Tuy nhiên, các tiết thực hành thường

được tiến hành theo trình tự các bước như trong SGK nên đôi lúc gây nhàm chán,

do đó cần xây dựng thêm các BTHHTN có tính chất tổng hợp và có khả năng phát

triển tư duy, rèn luyện kĩ năng thực hành hoá học. Sử dụng BTHHTN trong tiếtthực hành không những Hs được kiểm chứng lại lí thuyết mà còn rèn luyện cho Hs

các thao tác kĩ năng tiến hành TN an toàn, hiệu quả và làm cho giờ thực hành trở

nên thú vị hơn.

Ví dụ: Khi dạy bài thực hành số 2: Tính chất hoá học của khí clo và hợp chất

của clo, phần thí nghiệm 2 - điều chế axit clo hidric, trước khi làm TN có thể nêu

câu hỏi: Vì sao ống nghiệm 1 phải lắp nghiêng mà không phải là thẳng đứng, nằm

ngang hoặc dốc xuống? Tại sao lại phải dùng bông nút ở ống nghiệm 2?

Qua việc trả lời câu hỏi này Hs sẽ chú ý hơn đến cách lắp ống nghiệm an toàn,

hiệu quả và từ đó sẽ chú ý hơn đến các thao tác thí nghiệm khác.

2.4.3. Sử dụng bài tập thực nghiệm trong giờ ôn tập, luyện tập

Các BT sử dụng trong giờ ôn tập, luyện tập có tác dụng giúp Hs hệ thống hoá

kiến thức, củng cố thường xuyên kiến thức đã học, biến chúng thành kiến thức của

mình. Quá trình giải không chỉ giúp Hs nắm vững lí thuyết mà còn rèn luyện kĩ

năng thực hành hóa học, nhờ vậy thúc đẩy phát triển tư duy, vì BT buộc Hs phải

vận dụng các thao tác tư duy, tái hiện lại các thao tác kĩ năng thực hành hóa học đã biết nhờ đó rèn luyện các kĩ năng TH, phát triển tư duy toàn diện.







61

Vì hầu như toàn bộ thời gian của tiết luyện tập dành cho BT, do đó Gv có thể sử

dụng BTHHTN có tính chất thực hành nếu điều kiện cho phép.

Ví dụ 1: Hãy giải thích tại sao nguyên tố oxi hoạt động hơn nguyên tố clo

nhưng ở điều kiện thường lại tỏ ra kém hoạt động hơn?

BT này có thể sử dụng trong tiết “luyện tập: oxi và lưu huỳnh” (SGK hoá 10 - cơ bản).

Ví dụ 2: Trong phòng thí nghiệm, người ta điều chế hiđro halogenua bằng cách

cho H2SO4 đặc tác dụng với muối halogenua khan.

a) Hãy cho biết phương pháp trên có thể điều chế hoặc không thể điều chế

được hiđro halogenua nào? Giải thích.

b) Cho biết phương pháp điều chế các hiđro halogenua còn lại

BT này có thể sử dụng trong tiết “luyện tập: Nhóm halogen” (SGK hoá 10 - cơ bản).

Ví dụ 3: Làm thế nào để nhận biết được ba axit HCl, HNO3, H2SO4 cùng tồn tạitrong Dd loãng.

BT này có thể sử dụng trong tiết “luyện tập: Oxi và lưu huỳnh” (SGK hoá 10 -

cơ bản) hoặc tiết ôn tập cuối năm.

Ví dụ 4: Trình bày cách tinh chế: O2 có lẫn Cl2, CO2.

BT này có thể sử dụng trong tiết “luyện tập: Oxi và lưu huỳnh” (SGK hoá 10 -

cơ bản).

Ví dụ 5: Có 5 lọ đựng khí riêng biệt các khí sau: O2, Cl2, HCl, O3, SO2. Làm thế

nào để nhận ra từng khí? BT này có thể sử dụng trong tiết “luyện tập: Oxi và lưu huỳnh” (SGK hoá 10 -

cơ bản) hoặc tiết ôn tập cuối năm.

Ví dụ 6: Sản xuất vôi trong công nghiệp và thủ công nghiệp đều dựa trên phản

ứng hóa học: CaCO3(r) ot

CaO(r) + CO2(k), H = 178kJ

a. Hãy phân tích các đặc điểm của phản ứng hóa học nung vôi.

b. Từ những đặc điểm đó, hãy cho biết những biện pháp kĩ thuật nào được sử

dụng để nâng cao hiệu suất của quá trình nung vôi. BT này có thể sử dụng trong tiết “luyện tập: Tốc độ phản ứng và cân bằng hoá

học” (SGK hoá 10 - cơ bản) hoặc tiết ôn tập cuối năm.

2.4.4. Sử dụng bài tập thực nghiệm trong kiểm tra đánh giá kết quả học tập

Mục đích của việc kiểm tra, đánh giá là kiểm tra việc thực hiện mục tiêu của

môn học. Khi đánh giá, Gv phải đối chiếu với mục tiêu của chương, bài, từ kết quả

kiểm tra đánh giá Gv có sự điều chỉnh phù hợp về PP giảng dạy để có kết quả cao

hơn. Nội dung kiểm tra, đánh giá cần cân đối mức độ biết, hiểu và vận dụng kiến

thức tuỳ theo trình độ nhận thức của Hs. Đã có nhiều BTHHTN được đưa vào sử







62

dụng để kiểm tra đánh giá, tuy nhiên đa số các BTHHTN này thuộc vào dạng 1 -

các BTHHTN có tính chất trình bày. Hiện nay, một số BTHHTN dạng mô phỏng thí

nghiệm cũng đã được sử dụng vào các tiết kiểm tra đánh giá.

Ví dụ 1: (Đề thi ĐH khối A năm 2014)

Cho hình vẽ mô tả thí nghiệm điều chế khí Y từ dung dịch X

Phương trình phản ứng xảy ra trong thí nghiệm trên là:

A. NH4Cl + NaOH

ot NaCl + NH3 + H2O

B. NaCl (rắn) + H2SO4 (đặc)

ot NaHSO4 + HCl

C. C2H5OH o

đ t SO H ,42 C2H4 + H2O

D. CH3COONa + NaOH CaOt

o, CH4 + Na2CO3

Ví dụ 2: Sau khi học xong chương halogen, có thể ra BT sau trong giờ kiểm tra

15 phút, kiểm tra miệng hoặc kiểm tra một tiết theo mức độ biết:

Hãy cho biết hiện tượng xảy ra khi nhỏ Dd bạc nitrat AgNO3 lần lượt vào Dd

NaF, NaCl, NaBr.

Hoặc là ra ở mức độ vận dụng:

Phân biệt các Dd riêng biệt sau chỉ dùng một hoá chất: Dd NaF, Dd NaCl,

Dd NaBr.

Trong quá trình thực nghiệm chúng tôi đã đưa BTTN vào các tiết kiểm tra

đánh giá.







63

Đề kiểm tra 15 phút hoá học lớp 10

Trường......................................

Lớp 10.......................................

Họ và tên...................................

Hãy chọn đáp án đúng

Câu 1. Nước Gia-ven là hỗn hợp của dãy chất

A. NaCl, NaClO, H2O. B. HCl, HClO, H2O.

C. NaCl, NaClO3, H2O. D. NaCl, NaClO4, H2O.

Câu 2. Khi đổ dung dịch AgNO3 vào dung dịch chất nào sau đây sẽ không thu

được kết tủa?

A. Dung dịch HCl. B. Dung dịch NaBr.

C. Dung dịch NaF. D. Dung dịch HI.

Câu 3. Clo ẩm có tính tẩy màu và sát trùng vì

A. Clo là chất có tính oxi hóa mạnh. B. Tạo ra Cl+ có tính oxh mạnh.

C. Tạo ra HClO có tính oxi hóa mạnh. D. Tạo ra HCl có tính axit.

Câu 4. Các dung dịch HCl, KCl, NaClO, thuốc thử duy nhất có thể nhận biết 3

dung dịch đó là

A. Phenolphtalein. B. Dung dịch NaOH. C. Dung dịch AgNO3. D. Quỳ tím. Câu 5. Khi sục khí CO2 vào dung dịch chứa NaClO thì thu được

A. NaHCO3 và Cl2. B. NaCl + CO3.

C. NaHCO3 + HCl. D. NaHCO3 + HclO.

Câu 6. Trong phòng thí nghiệm, khí clo được điều chế bằng cách

A. MnO2 + 4HCl → MnCl2 + Cl2 + 2H2O

B. 2NaCl + 2H2O ,dpdd MN 2NaOH + Cl2 + H2

C. 2NaCl dpdd 2Na + Cl2

D. F2 + 2NaCl → 2NaF + Cl2 Câu 7. Đặc điểm chung của các nguyên tố nhóm halogen là:

A. Ở điều kiện thường là chất khí. C. Tác dụng mạnh với H2O.

B. Là chất oxi hoá mạnh. D. Vừa có tính oxi hoá vừa có tính khử

Câu 8. Brom bị lẫn tạp chất là clo. Để thu được brom cần

A. Dẫn hỗn hợp đi qua dung dịch H2SO4 loãng.

B. Dẫn hỗn hợp đi qua nước.

C. Dẫn hỗn hợp đi qua dung dịch NaBr.

D. Dẫn hỗn hợp đi qua dung dịch NaI.







64

Câu 9. Trong y tế đơn chất halogen hòa tan trong rượu được dùng làm chất sát

trùng là:

A. Cl2 B. F2 C. I2 D. Br 2

Câu 10. Phân tích chỗ sai trong sơ đồ hình vẽ điều chế khí clo trong phòng thí

nghiệm sau:







65

KIỂM TRA 1 TIẾT

Môn hoá học lớp 10

Trường......................................

Lớp 10.......................................

Họ và tên...................................

I/ Phần trắc nghiệm(5 đ)

Hãy chọn đáp án đúng

Câu 1: Không dùng phương pháp nào sau đây để nhận biết Cl2.

A. Quan sát màu sắc của khí. B. Ngửi mùi khí.

C. Dùng quỳ ẩm. D. Hoà tan vào nước rồi dùng quỳ tím.

Câu 2: Các nguyên tố halogen đều có cấu hình electron lớp ngoài cùng là A. ns1np6

. B. ns2np5. C. ns3np4

. D. ns2np4.

Câu 3: Hiện tượng quan sát được khi cho khí clo vào dung dịch KI có chứa sẵn

một ít hồ tinh bột ?

A. Không có hiện tượng gì. C. Dung dịch chuyển sang màu vàng.

B. Có hơi màu tím bay lên. D. Dung dịch có màu xanh đặc trưng.

Câu 4: Clorua vôi là hỗn hợp của:

A. CaOCl, H2O. B. Ca(OCl)2, H2O.

C. CaOCl2, H2O. D. CaCl2, CaOCl, H2O.

Câu 5: Cho một mảnh giấy quì tím vào dung dịch NaOH loãng. Sau đó sục khí

Cl2 vào dung dịch đó, hiện tượng xảy ra là

A. Giấy quì từ màu tím chuyển sang màu xanh.

B. Giấy quì từ màu xanh chuyển sang không màu.

C. Giấy quì từ màu xanh chuyển sang màu hồng.

D. Giấy quì từ màu xanh chuyển sang màu hồng.

Câu 6: Nước Gia-ven là hỗn hợp của dãy chất A. NaCl, NaClO, H2O. B. HCl, HClO, H2O.

C. NaCl, NaClO3, H2O. D. NaCl, NaClO4, H2O.

Câu 7: Khi đổ dung dịch AgNO3 vào dung dịch chất nào sau đây sẽ không thu

được kết tủa?

A. Dung dịch HCl. B. Dung dịch NaBr.

C. Dung dịch NaF. D. Dung dịch HI.

Câu 8: Clo ẩm có tính tẩy màu và sát trùng vì

A. Clo là chất có tính oxih mạnh.







66

B. Tạo ra Cl+ có tính oxh mạnh.

C. Tạo ra HClO có tính oxh mạnh.

D. Tạo ra HCl có tính axit.

Câu 9: Cho hình vẽ mô tả sự điều chế clo trong phòng thí nghiệm như sau:

Vai trò của dung dịch NaCl là:

A. Hòa tan khí clo. B. Giữ lại khí hiđroclorua.

C. Giữ lại hơi nước D. Giữ lại khí oxi.

Câu 10:

Cho dung dịch HCl đặc vào ống nghiệm đựng

MnO2. Dụng cụ thí nghiệm được lắp như hình vẽ bên. Hiện tượng xảy ra trong thí nghiệm bên là

A. Có khí màu vàng sinh ra, đồng thời có kết tủa.

B. Chỉ có khí màu vàng thoát ra.

C. Chất rắn MnO2 tan dần.

D. Cả B và C.

II/ Phần tự luận (5 đ)

Câu 1: Làm thế nào để phân biệt các Dd chứa trong các bình không nhãn, mỗi bình chứa một trong các chất sau: BaCl2, KBr, HCl, KI, KOH.

Câu 2: Phản ứng hóa học để điều chế iốt có thể viết như dưới đây:

2NaI + H2SO4đ Na2SO4 + 2HI

Có được không? Tại sao?

Câu 3: Cho lượng dư dung dịch AgNO3 tác dụng với hỗn hợp gồm 0,1 mol NaF

và 0,1 mol NaCl. Tính khối lượng kết tủa tạo thành.

dd NaCl dd H2SO4 đặc

Dd HCl đ

Eclen

sạch để thu khí

MnO2







67


Trong chương 2 tôi đã trình bày về cơ sở và nguyên tắc để thiết kế BTHH thực

nghiệm, các áp dụng, và đã thiết kế 82 BTHHTN trong đó có 43 BTHHTN dạng

trình bày, 27 BTHHTN dạng mô phỏng thí nghiệm và 12 BTHHTN dạng thực hành

có thể sử dụng ở các giờ dạy trong chương trình lớp 10 cũng như việc sử dụng

BTTN trong từng kiểu giờ dạy.

Để chứng minh tính đúng đắn của đề tài, tôi đã tiến hành thử nghiệm sư phạm.

Các vấn đề liên quan đến việc thử nghiệm sư phạm sẽ được trình bày ở chương 3.







68

CHƯƠNG 3

THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM

3.1. Mục đích thực nghiệm

Nhằm kiểm tra việc lựa chọn, xây dựng và sử dụng BTTNHH trong dạy học hoá

học ở trường THPT.

3.2. Nhiệm vụ thực nghiệm

- Trao đổi với Gv tiến hành thực nghiệm về mục đích, nội dung các bài dạy, lựa

chọn BTTN trong dạy bài mới, bài luyện tập, bài kiểm tra, trong giờ thực hành.

- Xây dựng các đề kiểm tra.

- Xử lí kết quả thực nghiệm, phân tích, nhận xét, đánh giá hiệu quả của sử dụng

BTTN ở trường THPT. 3.3. Chuẩn bị thực nghiệm

3.3.1. Địa điểm

- Trường THPT Nghi Xuân - xã Cổ Đạm - Nghi Xuân - Hà Tĩnh.

- Trường THPT Nguyễn Du - xã Tiên Điền - Nghi Xuân - Hà Tĩnh.

3.3.2. Mẫu thực nghiệm

Chúng tôi đã chọn các lớp thực nghiệm và đối chứng tương đương nhau về các mặt:

- Số lượng học sinh.

- Chất lượng học tập bộ môn. - Cùng giáo viên giảng dạy.

Qua thời gian trao đổi với giáo viên giảng dạy chúng tôi thu được kết quả như sau:

- Ở trường THPT Nguyễn Du, chọn 2 lớp là :

10A3 (TN) và 10A4 (ĐC).

- Ở trường THPT Nghi Xuân, chọn 2 lớp là:

10A1 (TN) và 10A2 (ĐC).

3.3.3. Giáo viên thực nghiệmChúng tôi chọn giáo viên thực nghiệm theo yêu cầu sau:

- Có chuyên môn nghiệp vụ vững vàng.

- Nhiệt tình và có trách nghiệm.

Cụ thể là: Cô giáo Hồ Thị Thảo (Trường THPT Nguyễn Du), Cô giáo Bạch Thị

Cẩm Nhung (Trường THPT Nghi Xuân).

3.3.4. Nội dung thực nghiệm

Thực nghiệm về tác dụng của việc sử dụng bài tập thực nghiệm hoá học vào các

tiết dạy bài mới, bài luyện tập và bài thực hành ở trường THPT.







69

Chúng tôi đã tiến hành thực nghiệm sư phạm vào thời gian đầu kì 2 năm học

2013 - 2014, các tiết dạy thuộc chương halogen. Ở các lớp đối chứng giáo viên dạy

học theo cách bình thường. Còn ở các lớp thực nghiệm giáo viên sử dụng các bài

tập thực nghiệm mà chúng tôi đã thảo luận và thống nhất.

3.3.4.1. Giáo án thực nghiệm

Cùng thảo luận với Gv dạy ở trường thực nghiệm, chúng tôi đã xây dựng giáo

án của 5 tiết học thuộc chương halogen gồm:

- Tiết 38 - bài 22: Clo.

- Tiết 39 - bài 23: Hiđro clorua - axit clohidric. Muối clorua (tiết 1).

- Tiết 40 - bài 23: Hiđro clorua - axit clohidric. Muối clorua (tiết 2).

- Tiết 41 - bài 27: Bài thực hành số 2: Tính chất hoá học của khí clo và hợp chất

của clo. - Tiết 46 - bài 26: Luyện tập: Nhóm halogen.

Các tiết trên đều có sử dụng các BT thực nghiệm.

Giáo án thực nghiệm được trích ở phần phụ lục.

3.3.4.2. Bài kiểm tra thực nghiệm

Chúng tôi tổ chức cho các lớp thực nghiệm và đối chứng làm chung đề 2 bài

kiểm tra:

Bài kiểm tra số 1: Bài kiểm tra 15 phút thực hiện sau tiết 40.

Bài kiểm tra số 2: Bài kiểm tra 1 tiết thực hiện trong tiết kiểm tra cuối chương. Đề kiểm tra được trình bày ở phần nội dung.

3.3.4.3. Phiếu điều tra hứng thú học tập môn hóa học của học sinh

Trước khi tiến hành thực nghiệm, chúng tôi có phát phiếu điều tra hứng thú học

tập môn hoá của Hs ở các lớp dự định sẽ tiến hành thực nghiệm. Nội dung phiếu

điều tra được trích ở phần phụ lục.

3.4. Tiến hành thực nghiệm

3.4.1. Thực nghiệm chính thức

Từ tháng 2/2014 đến tháng 4/ 2014, chúng tôi đã dạy ở các lớp thực nghiệm

theo giáo án đã thống nhất soạn có đưa nội dung bài tập thực nghiệm vào, ở các lớp

đối chứng thì dạy bình thường. Sau khi tiến hành dạy thực nghiệm và đối chứn g,

chúng tôi tiến hành kiểm tra để xác định hiệu quả của phương án thực nghiệm. Việc

kiểm tra đánh giá được tiến hành 2 lần trong đó có sử dụng một số BTTNHH.

3.4.2. Điều tra hứng thú học tập môn hóa học của học sinh sau thực nghiệm

Sau thực nghiệm, chúng tôi phát phiếu điều tra xem hứng thú đối với môn hoá

học của Hs như thế nào ở các lớp đã tiến hành thực nghiệm, phiếu điều tra được phát ra có nội dung như phiếu điều tra hứng thú đã được phát trước thực nghiệm.







70

3.5. Kết quả thực nghiệm

3.5.1. Kết quả các bài kiểm tra

Để đánh giá kết quả TNSP theo phân phối chương trình chúng tôi cho học sinh

hai lớp TN và ĐC làm hai bài kiểm tra. Kết quả kiểm tra được thống kê trong các

bảng sau:

Bảng 3.1. Bảng điểm kiểm tra của học sinh

Đề

số Trường Lớp

Sĩ

số

Điểm

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

1

Nguyễn

Du

TN 47 0 0 0 0 0 4 15 12 11 3 2

ĐC 45 0 0 0 1 3 10 8 9 8 5 1

Nghi

Xuân

TN 45 0 0 0 0 0 2 7 8 7 14 7

ĐC 46 0 0 0 2 4 9 9 8 3 9 2

2

Nguyễn

Du

TN 47 0 0 0 0 2 5 11 13 8 7 1

ĐC 45 0 0 2 2 2 6 8 9 7 5 4

Nghi

Xuân

TN 45 0 0 0 0 1 5 10 7 9 8 5

ĐC 46 0 0 1 1 3 5 10 11 8 6 1

3.5.2. Kết quả điều tra Bảng 3.2. Số phiếu thăm dò hứng thú học tập môn hoá học ở trường THPT

trước thực nghiệm

STT TÊN TRƯỜNG Số phiếu

Phát ra Thu vào

2 THPT Nguyễn Du 47 47

3 THPT Nghi Xuân 45 45

Tổng cộng 92 92

Bảng 3.3. Số phiếu thăm dò hứng thú học tập môn hoá học ở trường THPT

sau thực nghiệm

STT TÊN TRƯỜNG Số phiếu

Phát ra Thu vào

2 THPT Nguyễn Du 47 47

3 THPT Nghi Xuân 45 45

Tổng cộng 92 92







71

Nhận xét chung: Khi trả lời các câu hỏi trong “phiếu thăm dò ý kiến”, học sinh

đã thể hiện được ý thức xây dựng, trả lời nghiêm túc và đầy đủ những câu hỏi đã

được đặt ra. Các em đã đưa ra các ý kiến của mình vào hầu hết những câu hỏi ý kiến

bản thân.

Bảng 3.4. Ý kiến của Hs về sở thích học hóa trước thực nghiệm

Rất thích Thích Bình thường Ghét Rất ghét

Tổng số 7 21 52 6 6

Chiếm tỉ lệ 7,7% 22,8% 56,5% 6,5% 6,5%

Bảng 3.5. Ý kiến của Hs về sở thích học hóa sau thực nghiệm

Rất thích Thích Bình thường Ghét Rất ghét

Tổng số 15 33 41 3 0Chiếm tỉ lệ 16,3% 35,9% 44,6% 3,2% 0%

3.5.3. Phân tích kết quả thực nghiệm

3.5.3.1. Công thức tính các tham số đặc trưng

Kết quả kiểm tra được xử lý bằng phương pháp thống kê toán học.

* Điểm trung bình cộng:

1 1

1 1 2 2 1

1 2

...

....

k

k k i

k

n xn x n x n x X

n n n n

Trong đó:

xi là số điểm

ni là tần số các giá trị xi

n là số Hs tham gia TN

* Phương sai S2 và độ lệch chuẩn S: Là các tham số đo mức độ phân tán của các

số liệu quanh giá trị trung bình cộng:

S = 2S ; S 2 =

2

i in (X X)

n 1

Trong đó:

X i là số điểm

n là số HS của mỗi nhóm TN

* Hệ số biến thiên V:

S V .100

X (%)







72

Để phân loại chất lượng học tập của tiết dạy, chúng tôi lập bảng phân loại

theo nguyên tắc:

- Loại giỏi: HS đạt điểm từ 9 trở lên

- Loại khá giỏi: HS đạt điểm từ 7 đến 8

- Loại trung bình: HS đạt điểm từ 5 đến 6

- Loại yếu kém: HS đạt điểm từ 4 trở xuống.

3.5.3.2. Lập bảng và vẽ đồ thị

Bảng 3.6. Bảng tổng hợp các tham số đặc trưng

Bài kiểm tra Lớp Số Hs X S2 S V(%)

NghiXuân

Đề 1 TN 45 8 2,182 1,477 18,5

ĐC 46 6,56 3,580 1,892 28,8

Đề 2 TN 45 7,37 2,696 1,642 22,3

ĐC 46 6,67 2,979 1,726 25,9

Nguyễn

Du

Đề 1 TN 47 7 1,565 1,251 17,9

ĐC 45 6,56 2,706 1,645 25,1

Đề 2 TN 47 6,95 2,042 1,429 20,6

ĐC 45 6,67 4,318 2,078 31,2

Bảng 3.7. Bảng tổng hợp kết quả học tập

Bài kiểm tra Lớp Số Hs Yếu - kém

(%)Trung bình

(%)

Khá

(%)

Giỏi

(%)

NghiXuân

Đề 1 TN 45 0 20 33,3 46,7

ĐC 46 13 39 24 24

Đề 2 TN 45 2,2 33,3 35,6 28,9

ĐC 46 10,9 32,6 41,3 15,2

Nguyễn

Du

Đề 1 TN 47 0 40,4 48,9 10,7

ĐC 45 8,9 40 37,8 13,3

Đề 2 TN 47 4,3 34 44,7 17

ĐC 45 13,3 31,1 35,6 20







73

Đề số 1 trường THPT Nghi Xuân Đề số 1 trường THPT Nguyễn Du

Đề số 2 trường THPT Nghi Xuân Đề số 2 trường THPT Nguyễn Du

Hình 3.1. Đồ thị so sánh kết quả kiểm tra

3.5.3.3. Phân tích kết quả thực nghiệm sư phạm

Từ kết quả thực nghiệm trên cho thấy, chất lượng học tập của Hs các nhóm TN

cao hơn các nhóm ĐC:

+ Điểm trung bình của Hs các nhóm TN luôn cao hơn các nhóm ĐC ( TN § C

X X ).

+ Tỉ lệ % Hs đạt điểm khá, giỏi ở các nhóm TN nói chung cao hơn ở các nhóm ĐC.

+ Tỉ lệ % Hs đạt điểm yếu, kém ở các nhóm TN luôn thấp hơn ở các nhóm ĐC.

+ Hệ số biến thiên V của các nhóm TN bao giờ cũng nhỏ hơn các nhóm ĐC,

chứng tỏ mức độ phân tán quanh giá trị trung bình cộng của các nhóm TN nhỏ hơn,nghĩa là chất lượng của các nhóm TN đồng đều hơn so với các nhóm ĐC.

+ Hứng thú học tập của các lớp thực nghiệm sau khi dạy thử nghiệm đưa

BTTN vào tăng lên rõ rệt, đặc biệt không còn Hs thấy rất ghét môn hoá học như

trước thực nghiệm.







74


Sau đây là những vấn đề đã đạt được trong quá trình thực nghiệm đề tài.

- Đã đem đề tài thực nghiệm ở 2 trường: THPT Nghi Xuân, THPT Nguyễn Du.

- Số lớp đã tiến hành thực nghiệm là 2 lớp.

- Số tiết đã tiến hành thực nghiệm là 10 tiết.

- Số học sinh tham gia thực nghiệm là 92 em

- Số giáo viên tham gia thực nghiệm là 2 người

- Số bài kiểm tra đã chấm 366 bài.

Các kết quả thực nghiệm khẳng định việc tăng cường sử dụng bài tập thực

nghiệm trong quá trình dạy học thực sự có tác dụng rất tốt đến việc phát huy khả

năng tư duy sáng tạo và tăng hiệu quả học tập cho học sinh. Tóm lại, các kết quả thu được căn bản đã xác nhận giả thuyết khoa học của đề tài.







75

KẾT LUẬN VÀ ĐỀ XUẤT

1. Kết luận

a. Những việc đã hoàn thành của luận văn

Dựa vào mục đích, nhiệm vụ của đề tài nghiên cứu, trong quá trình hoàn thành

luận văn chúng tôi đã giải quyết các vấn đề sau:

- Nghiên cứu và làm sáng tỏ hơn cơ sở lý luận của đề tài về thiết kế và sử dụng

BTTNHH trong dạy học hoá học trong đó có: Những xu hướng phát triển của BT

hoá học hiện nay; phân loại và tác dụng của BTTN trong dạy học hoá học;mối quan

hệ giữa phát triển tư duy và rèn luyện kĩ năng thực hành trong BTTN hoá học.

- Đã điều tra, tìm hiểu thực trạng của việc thiết kế và sử dụng BTTN hoá học

trong quá trình dạy học ở trường trung học phổ thông hiện nay. - Trình bày nguyên cơ sở và nguyên tắc thiết kế BTTNHH

- Đề xuất 3 cách để thiết kế bài tập thực nghiệm hoá học.

- Thiết kế được một số BTTN hoá học 10 (82 bài tập).

- Đề xuất được một số BTTN sử dụng trong các loại giờ dạy: dạy lí thuyết; dạy

thực hành; dạy luyện tập, ôn tập và trong giờ kiểm tra.

- Thiết kế 5 giáo án và tiến hành dạy thực nghiệm sư phạm 10 tiết và chấm 366

bài kiểm tra, trong 2 trường, với số giáo viên dạy thực nghiệm là 2, số học sinh

tham gia thực nghiệm là 92.b. Các kết luận

Từ những việc đã làm chúng tôi rút ra kết luận như sau:

*) Những kết quả đạt được

- Đề xuất các biện pháp thiết kế và sử dụng BTTN hoá học để sử dụng trong

quá trình dạy và học.

- Sử dụng BTTN đã gây hứng thú và lôi cuốn được hầu hết học sinh tham gia

vào quá trình tìm kiếm và chiếm lĩnh tri thức cả bề rộng và bề sâu. Giúp học sinh

nắm chắc kiến thức lý thuyết, phát triển tư duy, sáng tạo và rèn luyện kỹ năng thực

hành thí nghiệm. Từ đó, chất lượng học tập của học sinh được nâng lên rõ rệt cả

diện đại trà và mũi nhọn.

- Đã được giáo viên dạy hoá ở các trường thực nghiệm hưởng ứng.

- Góp phần nâng cao chất lượng dạy học hoá học ở trường trung học phổ thông.

*) Khó khăn và thuận lợi khi áp dụng đề tài

Thuận lợi: Khi áp dụng các BTTN vào quá trính dạy học đã tạo được động cơ

học tập cho học sinh, giúp học sinh nắm vững và ghi nhớ kiến thức dễ dàng hơn,







76

học sinh cũng thoái mái hơn trong học tập. Vì vậy, đề tài đã rất được giáo viên, học

sinh hưởng ứng.

Khó khăn: Yêu cầu giáo viên phải có trình độ chuyên môn cao, am hiểu nhiều

vấn đề xung quanh cuộc sống, phải có lòng kiên trì, chịu khó, nhiệt tình trong công

việc, từ đó mới xây dựng được bài soạn, các câu hỏi, bài tập hay.

Trang thiết bị của nhà trường chưa được đầy đủ đáp ứng cho quá trình dạy học.

Thời gian và vật chất của giáo viên còn hạn hẹp nên chưa thể đầu tư vào quá trình

dạy học.

2. Một số đề xuất

Qua quá trình nghiên cứu và hoàn thành luận văn chúng tôi thấy:

- Cần tăng cường cơ sở vật chất trường học, tạo điều kiện tốt để giáo viên được

vận dụng các BTTN cho học sinh một cách thường xuyên, an toàn và có hiệu quả.Tổ chức các kì thi dạy giỏi, viết sáng kiến kinh nghiệm, thiết kế các bài giảng mẫu,

nhân rộng thành quả đạt được.

- Cần đưa vào áp dụng đại trà các BTTN trong dạy học để kích thích mọi đối

tượng phải suy nghĩ, nâng cao dần khả năng tư duy, hứng thú học tập.

- Giáo viên dạy bộ môn hoá học ở các trường trung học phổ thông cần đổi mới

phương pháp dạy và học hoá học, sử dụng nhiều hơn các phương tiện dạy học, bài

tập hóa học phát triển tư duy sáng tạo nhằm tạo động cơ học tập cho học sinh.

Cuối cùng, do điều kiện thời gian có hạn, việc thể hiện nội dung của đề tàikhông tránh khỏi thiếu sót. Tôi rất mong nhận được đóng góp ý kiến của các thầy

cô, các anh chị bạn bè đồng nghiệp.

Tôi xin chân thành cảm ơn !







77

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Quốc hội nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam (2005), Luật giáo dục.

2. Bộ Giáo dục và Đào tạo, Chiến lược phát triển giáo dục Việt Nam 2009- 2020.

3.

Nguyễn Thị Hồng Gấm (2007). “Rèn năng lực sáng tạo cho học sinh trong

dạy môn hoá học ở trường trung học cơ sở”. Tạp chí Hoá học và ứng dụng , (8)

tr. 24 - 25.

4. Cao Cự Giác (2006), Bài tập lí thuyết và thực nghiệm hoá học, Tập I: Hoá học

vô cơ, Nxb Giáo dục.

5. Cao Cự Giác (2011), Những viên kim cương trong hoá học . Nxb Đại học

Sư phạm.

6.

Cao Cự Giác (2007), Phương pháp giải bài tập hoá học 10, Nxb ĐHQG TpHồ Chí Minh

7. Cao Cự Giác (2004), “Phát triển khả năng tư duy và thực hành thí nghiệm qua

các bài tập hoá học thực nghiệm”, Tạp chí Giáo dục, (88) tr. 34-35.

8. Cao Cự Giác (2005), “Rèn luyện một số kĩ năng thực hành hoá học qua việc

thiết kế bài tập hoá học thực nghiệm dạng trắc nghiệm khách quan”, Tạp chí

Hoá học & ứng dụng , (8) tr. 2-5.

9. Cao Cự Giác (2006), “Sử dụng các hình vẽ mô phỏng thí nghiệm để thiết kế

bài tập hoá học thực nghiệm”, Tạp chí Giáo dục, (139) tr.37-38.10. Cao Cự Giác (2006), “Sử dụng hình vẽ mô phỏng thí nghiệm để thiết kế bài

tập hoá học thực nghiệm ”, Tạp chí Giáo dục, (139) tr.37-38.

11. Cao Cự Giác (2011), “Thiết kế và sử dụng bài tập hóa học thực nghiệm trong

dạy học hóa học ở trường phổ thông”, Tạp chí Giáo dục, (259) tr.52-54.

12. Cao Cự Giác (2009), “Xây dựng bài tập trắc nghiệm hoá học có nội dung thực

nghiệm để kiểm tra kĩ năng thực hành hoá học của học sinh”, Tạp chí Giáo

dục, (205) tr.48-50.

13.

Cao Cự Giác (2006), “Xây dựng bài tập hoá học có nội dung liên hệ với thực

tế cuộc sống”, Tạp chí hoá học và ứng dụng , (6) tr.1-3.

14. Cao Cự Giác (Chủ biên), Tạ Thị Kiều Anh (2006), Thiết kế bài giảng hoá

học 10, Tập II, Nxb Hà Nội

15. Cao Cự Giác (2009), Thiết kế và sử dụng bài tập thực nghiệm trong dạy học

hoá học. Nxb Giáo dục

16.

Cao Cự Giác, Nguyễn Xuân Trường (2005), “Các xu hướng đổi mới phương

pháp dạy học hoá học ở trường phổ thông hiện nay”, Tạp chí Giáo dục, (128),tr.34-36.







78

17. Lê Văn Năm (2007). Các phương pháp dạy học hiện đại. Chuyên đề cao học -

chuyên nghành LL & PPDH Hoá học, Đại học Vinh.

18. Lê Văn Năm (2008). Hình thành các khái niệm hoá học cơ bản trong chương

trình hoá học phổ thông . Đại học Vinh.

19.

Lê Văn Năm (2007). Hình thành các khái niệm cơ bản về hoá đại cương, hoá

vô cơ và hoá học hữu cơ trong chương trình hoá học phổ thông . Chuyên đề cao

học - chuyên nghành LL & PPDH Hoá học, Đại học Vinh.

20. Lê Văn Năm (2007). Những vấn đề dại cương về lí luận dạy học. Chuyên đề

cao học - chuyên nghành LL & PPDH Hoá học, Đại học Vinh.

21.

Lê Văn Năm (2007). Phương pháp giảng dạy các vấn đề cụ thể về hoá đại

cương và vô cơ trong chương trình hoá học phổ thôn g . Đại học Vinh.

22.

Nguyễn Ngọc Quang (1994). Lí luận dạy học hoá học, Tập 1. Nxb Giáo dục. 23.

Nguyễn Ngọc Quang, Nguyễn Cương, Dương Xuân Trinh (1982). Lí luận

dạy học hoá học, Tập 1. Nxb Giáo dục.

24. Nguyễn Thi Sửu, Lê văn Năm. Phương pháp giảng dạy các nội dung quan

trọng trong chương trình sách giáo khoa hóa học phổ thông . NXB Khoa học

kỹ thuật 2009

25. Vũ Anh Tuấn, Nguyễn Hải Châu, Đặng Thị Oanh, Cao Thị Thặng (2009),

Hướng dẫn thực hiện chuẩn kiến thức kỹ năng, kĩ năng môn Hóa Học 10.

NXBGD Việt Nam. 26. Nguyễn Xuân Trường (1997). Bài tập hoá học ở trường phổ thông . Nxb

ĐHQG Hà Nội.







PHỤ LỤC

Phụ lục 1: Các mẫu phiếu điều tra

Phiếu điều tra GV

Thầy cô hãy vui lòng đánh dấu vào những ý kiến mà thầy cô cho là đúng:

1. Quý thầy cô thường sử dụng dạng BT nào khi dạy học hoá học:

A. Các BT tính toán.

B. Các câu hỏi lí thuyết.

C. Các BT liên quan đến thực nghiệm.

2. Mức độ sử dụng BTTN trong dạy học của quý thầy cô là:A. Thường xuyên. B. Thỉnh thoảng.

C. Ít khi. D. Không sử dụng.

3. BTTN quý thầy cô thường dùng là.

A. BTTN có tính chất trình bày.

B. BTTN có tình chất minh hoạ, mô phỏng.

C. BTTN có tính chat thực hành.

4. Quý thầy cô thường sử dụng BTTN.

A. Trong SGK.

B. Trong sách tham khảo và nguồn tham khảo khác như trên mạng, các

đề thi.

C. Tự ra.

5. Lí do BTTN ít được sử dụng là:

………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………

6.

Theo thầy cô, có nên thường sử dụng BTTN trong dạy học hoá học không,vì sao?

………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………

Xin cảm ơn quý thầy cô!







Phiếu điều tra HS

Bạn hãy vui lòng đánh dấu vào những ý kiến mà bạn cho là đúng:

1. Bạn cảm thấy môn hoá học như thế nào?

A. Tôi rất thích học môn hoá.

B. Tôi thích học môn hoá.

C. Tôi thấy môn hoá cũng bình thường.

D. Tôi thấy học hoá thật chán.

E. Tôi rất ghét môn hóa.

2. Bạn có hứng thú với môn hoá học ở nội dung nào nhất:

A. Các nội dung liên quan đến thực nghiệm, đời sống.

B. Các bài toán.C. Các công thức hoá học, PTPƯ.

D. Ở nội dung …………………………………………………….…………

3. Thầy cô bạn có sử dụng BTTN trong dạy học và kiểm tra không?

A. Thường xuyên.

B. Thỉnh thoảng..

C. Ít khi.

D. Không bao giờ.

4. BTTN thầy cô bạn thường dùng là

A. BTTN có tính chất trình bày

B. BTTN có tình chất minh hoạ, mô phỏng

C. BTTN có tính chất thực hành

5. BT hoá học thầy cô bạn thường dùng là:

A. Các BT tính toán.

B. Các câu hỏi lí thuyết.

C. Các BT liên quan đến thực nghiệm.

Cảm ơn sự hợp tác của các bạn!







PHIẾU ĐIỀU TRA

VỀ HỨNG THÚ HỌC TẬP MÔN HOÁ HỌC

Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG

Hãy khoanh tròn vào ý kiến mình chọn

1. Thái độ của em khi học môn Hóa học?

Thích. Rất thích. Bình thường. Ghét. Rất ghét.

2. Theo em môn hoá dễ hay khó?

Dễ. Khó. Rất khó. Bình thường.

3. Em thường học môn hoá khi nào?

Thường xuyên. Khi có hứng thú.

Khi nào có giờ hoá. Khi sắp thi. Ý kiến khác. 4. Trong các tiết học thầy cô có hay sử dụng các bài tập hay câu hỏi liên quan

đến thực nghiệm không?

Thỉnh thoảng. Thường xuyên. Chưa bao giờ.

5. Trong những tiết học thầy cô có sử dụng các bài tập hay câu hỏi liên quan

đến thực nghiệm lượng kiến thức em thu nhận được như thế nào so với tiết học bình

thường?

nhiều hơn. không có gì thay đổi. ít hơn. Ý kiến khác.

6. Theo em giáo viên có cần thiết sử dụng bài tập hay câu hỏi liên quan đến

thực nghiệm trong mỗi tiết học không?

Cần thiết. Không cần thiết. Ý kiến khác.

7. Em có thích làm bài tập hay trả lời câu hỏi liên quan đến thực nghiệm

không?

có. không.

bình thường. Ý kiến khác.







Phụ lục 2: Giáo án thực nghiệm

Tiết 38: Bài 22: CLO

Kiến thức cũ có liên quan Kiến thức mới cần hình thành

- Khái quát về nhóm halogen

- Phản ứng oxi hoá - khử

- Tính chất vật lí, tính chấ hoá học,

trạng thái tự nhiên, điều chế clo

I. MỤC TIÊU

Ki ế n thứ c

Biết đượ c: Tính chất vật lí, tr ạng thái tự nhiên, ứng dụng của clo, phươ ng pháp

điều chế clo trong phòng thí nghiệm, trong công nghiệ p.Hiểu đượ c: Tính chất hoá học cơ bản của clo là phi kim mạnh, có tính oxi hoá

mạnh (tác dụng vớ i kim loại, hiđro). Clo còn thể hiện tính khử.

K ĩ năng

- Dự đoán, kiểm tra và k ết luận đượ c về tính chất hóa học cơ bản của clo.

- Quan sát các thí nghiệm hoặc hình ảnh thí nghiệm rút ra nhận xét.

- Viết các phương trình hóa học minh hoạ tính chất hoá học và điều chế clo.

- Tính thể tích khí clo ở đktc tham gia hoặc tạo thành trong phản ứng.

Thái độ

Tích cực, chủ động, ý thức được sự độc hại của clo.

Tr ọng tâm

Tính chất hoá học cơ bản của clo là phi kim mạnh, có tính oxi hoá mạnh.

II. CHUẨN BỊ:

1.Giáo viên: Giáo án, thí nghiệm mô phỏng

2. Học sinh: Học kiến thức khái quát về nhóm halogen, có sự nghiên cứu trước

bài mới.III. TIẾN TRÌNH BÀI GIẢNG

1. Ôn định - tổ chức lớp

2. Kiểm tra bài cũ

Hs1: Cân bằng phản ứng oxi hoá - khử sau theo phương pháp thăng bằng

electron, xác định vai trò của các chất tham gia phản ứng:

HCl + MnO2 → MnCl2 + Cl2 + H2O

Hs2: - Nêu đặc điểm cấu hình electron nguyên tử và cấu tạo phân tử của

halogen







- Nêu tính chất hoá học đặc trưng của các halogen

3. Bài mới

Đặt vấn đề: Gv làm TN điều chế clo trong ống nghiệm từ KMnO 4 và Dd HCl

đặc, dùng một tờ giấy trắng làm nền cho HS quan sát màu của khí sinh ra, sau đó

mở nhanh ống nghiệm và cho một con châu chấu khoẻ mạnh vào, đậy kín ống

nghiệm.

Gv: Khí lúc đầu đã sinh ra chính là một trong các đơn chất halogen (cho HS dự

đoán dựa vào màu sắc các halogen đã học ở bài trước).

Tình trạng của con châu chấu thế nào? (Hs: Con châu chấu chết)

Vậy có thể có kết luận gì về clo? (Hs: Clo độc)

Gv: Clo được sử dụng để khử trùng nước sinh hoạt, vậy tại sao clo độc như thế

mà lại sử dụng nó vào tẩy trùng nước sinh hoạt? Liệu việc làm đó có an toànkhông? Để hiểu rõ thêm cô trò chúng ta sẽ tìm hiểu về clo trong tiết học hôm nay

Hoạt động của Gv và Hs Nội dung

Hoạt động 1: Tính chất vật lí

Mục tiêu: biết được tính chất vật lí của clo

Gv yêu cầu Hs nhận xét màu, mùi,

trạng thái, tính độc của clo.

Gv thông tin thêm: Clo không những

tác dụng làm lá cây héo úa rồi trắng bệch

mà còn phá huỷ niêm mạc đường hô hấp

của người và động vật.

Gv: cần phải làm gì khi tiếp xúc với

clo.

I. Tính chất vật lí

- Khí màu vàng lục, mùi xốc.

- Nặng hơn không khí 2,5 lần.

- Tan trong nước tạo thành nước clo có

màu vàng nhạt, tan nhiều trong dung môi hữu

cơ.

-Khí clo rất độc, gây độc hại cho môi

trường sống, làm ảnh hưởng đến đường hô

hấp.

- Cần đeo khẩu trang khi làm thí nghiệmvới clo, chỉ dùng một lượng clo vừa đủ.

Hoạt động 2: Tính chất hoá học

Mục tiêu: Hiểu tính chất hoá học đặc trưng của clo là tính oxi hoá mạnh, tính phi kim

mạnh, ngoài ra clo còn thể hiện tính khử.

Gv: đặc điểm cấu hình electron lớp

ngoài cùng của clo?

Gv: Nhận xét về xu hướng thay đổi

của lớp vỏ electron của clo.

II. Tính chất hoá học

Clo là chất oxi hoá mạnh, trong các phản

ứng hoá học, clo dễ thu thêm 1 electron.

Cl + 1e → Cl







Gv yêu cầu Hs viết qua trình nhận

electron của clo.

Nhận xét: Clo là chất oxi hoá mạnh.

Gv: Clo là chất oxi hoá, vậy nó tácdụng với chất khử như kim loại, hiđro và

chất khử khác.

Gv: Trình diễn thí nghiệm Na, Cu, Fe

phản ứng với clo.

Hs quan sát, nhận xét, viết PTPƯ.

Gv: Trình diễn thí nghiệm hiđro phản

ứng với clo.

Hs quan sát, nhận xét, viết PTPƯ.

1. Tác dụng với kim loại → Muối clorua 2M + nCl2 → 2MCln

(n là hoá trị cao nhất của kim loại M)

2 o

Na +o

Cl 2 → 21

Na

1

Cl

natri cloruao

Cu +o

Cl 2 →

2

Cu

1

2

Cl

đồng(II) clorua o

Fe +o

Cl 2 →

3

Fe

1

3

Cl

sắt(III) clorua

- Sau khi làm thí nghiệm đốt đồng trong

clo, cho thêm một ít nước cất thì dung dịch

CuCl2 có màu xanh. Còn FeCl3 tạo thành

trong phản ứng tạo thành đám khói màu nâu

đỏ.

2. Tác dụng với hiđro

H2 + Cl2 → 2HCl(k) O H 2 Dd HCl

(Hiđro clorua) (axit clohiđric)

nCl2: nH2 = 1: 1 → hỗn hợp nổ

→ vậy trong phản ứng với kim loại và

hiđro thì clo thể hiện tính oxi hoá mạnh.

Gv trình diễn TN tính tẩy màu của clo

và cho biết nếu thay quỳ ẩm bằng quỳkhô thì không xảy ra hiên tượng tẩy màu.

Gv: Vậy để tẩy màu, trong TN này,

ngoài clo ra nhất định phải có chất gì?

Hs suy nghĩ.

Gv cung cấp PTPƯ của clo với nước

và cho biết Axit HClO là axit rất yếu (yếu

hơn cả axit cacbonic)nhưng có tính oxi

hoá mạnh và có khả năng tẩy màu.

3. Tác dụng với nước

oCl 2 + H 2O

H 1

Cl + H 1

Cl O

Axit clohiđric A.hipoclorơ o

Cl 2 + 2NaOH → Na 1

Cl + Na 1

Cl O + H2O

Nước Javel

Cl2 vừa là chất khử vừa là chất oxi hoá.

Chú ý: HClO, NaClO là chất oxi hoá

mạnh, phá huỷ màu → clo ẩm, nước Javel cótính tẩy màu.







Gv giới thiệu về phản ứng thuận

nghịch, phản ứng của clo với Dd kiềm,

Dd nước vôi trong.

BT: Để xử lí triệt để lượng clo dư

trong dụng cụ sau thí nghiệm, có thể

dùng:

A. Nước cất.

B. Nước vôi trong.

C. Nước xà phòng.

D. Bột sắt dư.

Hs chọn đáp án, giải thích. Gv: yêu cầu Hs tìm hiểu những phản

ứng quan trọng của clo như tác dụng với

các hợp chất Fe+2, Dd muối của halogen

đứng sau.

Gv cung cấp thêm thông tin: ngoài các

ảnh hưởng lớn đến môi trường, khí clo còn là

nguyên nhân gây suy giảm tầng ozon, ngoài

ra, do phản ứng của clo với nước nên khí clo

cũng góp phần vào việc tạo thành mưa axit.

Hoạt động 3: Trạng thái tự nhiên và ứng dụng

Mục tiêu: Biết được trang thái tự nhiên và ứng dụng của clo

Gv: Nhắc lại thế nào là đồng vị? Clo

có mấy đồng vị bền?Gv: Vì sao trong tự nhiên clo chỉ tồn

tại ở dạng hợp chất và chủ yếu là ở dạng

hợp chất nào?

III. Trạng thái tự nhiên

- Clo có 2 đồng vị bền: 35Cl, 37Cl, M = 35,5.

- Clo phổ biến trong nước biển, trong chất

khoáng.

- Cacnalit KCl.MgCl2.6H2O.

Hoạt động 4: Ứng dụng

Gv:: Cho biết clo có những ứng dụng

gì?

Hs nghiên cứu tài liệu trả lời. Gv cho biết chỉ dùng một lượng vừa

đủ clo để khử trùng nước, không để dư

clo.

IV. Ứng dụng:

- Sát trùng trong hệ thống cung cấp nước

sạch. - Tẩy độc khi xử lý nước thải.

- Tẩy trắng vải, sợi, giấy.

- Sản xuất axit Clohidric, Clorua vôi,...

Hoạt động 5: Điều chế

Mục tiêu: Biết các phương pháp điều chế clo trong PTN và trong công nghiệp.

Gv: Nêu nguyên tắc điều chế khí clo

trong phòng thí nghiệm. Yêu cầu Hs viếtcác phản ứng minh họa.

V. Điều chế:

1. Trong phòng thí nghiệm Nguyên tắc:







HCl + MnO2 →

HCl + KMnO4 →

Hs hoàn thành theo hướng dẫn của gv.

Gv: Diễn giải quy trình thí nghiệm

theo hình 5.3.

Gv: Khi làm TN điều chế khí clo

trong PTN, bình đựng khí clo được nút

bằng bông tẩm xút có tác dụng gì, nếu úp

ngược ống ngiệm trong sơ đồ trên có

được không, vì sao?

Gv: Nêu phương pháp sản xuất clo

trong công nghiệp.- Lưu ý: Nếu không có màng ngăn

thì Cl 2 tác dụng với NaOH tạo thành

nước Javel.

HCl + chất oxi hoá mạnh(MnO2, KMnO4,

KClO3, PbO2…)

2KMnO4 + 16HCl → 2MnCl2 + 2KCl + 5Cl2

+ 8H2O

2. Trong công nghiệp: 2NaCl + 2H2O 2NaOH + Cl2 + H2

4. Củng cố:

1, Khí clo điều chế trong PTN có lẫn HCl, để làm sạch khí clo cần sục hỗn hợp

khí này vào:

A. Nước. B. Dd HCl. C. Dd NaCl. D. Dd NaOH.

2, Phương pháp chung nhất để loại bỏ chất độc hại là:

A. Sử dụng chất có thể tác dụng với chất độc hại làm mất hoặc giảm tính độc

của nó.

B. Cô lập chất độc hại trong những dụng cụ đặc biệt.

C. Ngăn chặn không để chất độc hại tiếp xúc với người.

D.

Dùng nước để hoà tan các chất độc hại. 3, Dùng clo để khử trùng nước sinh hoạt là một phương pháp rẻ tiền và dễ sử

dụng, tuy nhiên cần kiểm tra thường xuyên lượng clo dư trong nước, vì nếu dư

nhiều clo sẽ gây ảnh hưởng lớn đến sức khoẻ con người và môi trường. Cách đơn

giản để kiểm tra lượng clo dư là dùng KI và hồ tinh bột, hãy nêu hiện tượng và viết

PTPƯ.

Đpdd

Có màng ngăn







Tiết 39: HIĐRO CLORUA - AXIT CLOHIDRIC. MUỐI CLORUA

I- MỤC TIÊU

Ki ế n thứ c

Biết đượ c:

- Cấu tạo phân tử, tính chất của hiđro clorua (tan r ất nhiều trong nướ c tạo thành

dung dịch axit clohiđric).

- Tính chất vật lí.

- Dung dịch HCl là một axit mạnh, có tính khử.

K ĩ năng

- Dự đoán, kiểm tra dự đoán, k ết luận đượ c về tính chất của axit HCl.

- Viết các PTHH chứng minh tính chất hoá học của axit HCl.- Tính nồng độ hoặc thể tích của dung dịch axit HCl tham gia hoặc tạo thành

trong phản ứng.

Tr ọng tâm

- Cấu tạo phân tử, tính chất của hiđro clorua và axit clohiđric.

II. CHUẨN BỊ :

1.Giáo viên:

- Hoá chất: HCl khí, Dd HCl đặc, giấy quỳ tím, nước cất, Mg, Dd HCl loãng,

dây Cu, bột FeO, Fe(OH)3, đá vôi CaSO3 rắn, CaSO4 rắn và các dụng cụ thínghiệm.

- Dụng cụ: Đèn cồn, giá ống nghiệm, cốc thuỷ tinh lớn, thìa thuỷ tinh, ống hút.

2. Học sinh:

- Xem trước bài mới.

III. TIẾN TRÌNH BÀI GIẢNG


2. Kiểm tra bài cũ: - Nêu tính chất hoá học cơ bản của clo, các phản ứng chính của clo.

- Tại sao trong công nghiệp người ta dùng phương pháp điện phân Dd NaCl

chứ không dung tương tác giữa các chất oxi hoá khử để điều chế clo?

3. Bài mới:

Đặt vấn đề: GV làm TN điều chế clo trong ống nghiệm từ KMnO4 và Dd HCl

đặc, dùng một tờ giấy trắng làm nền cho HS quan sát màu của khí sinh ra, sau đó

mở nhanh ống nghiệm và cho một con châu chấu khoẻ mạnh vào, đậy kín ống

nghiệm.







Gv: khí lúc đầu đã sinh ra chính là một trong các đơn chất halogen (cho HS dự

đoán dựa vào màu sắc các halogen đã học ở bài trước).

Tình trạng của con châu chấu thế nào? (Hs: con châu chấu chết)

Vậy có thể có kết luận gì về clo?(Hs: clo độc)

Gv: clo được sử dụng để khử trùng nước sinh hoạt, vậy tại sao clo độc như thế

mà lại sử dụng nó vào tẩy trùng nước sinh hoạt? Liệu việc làm đó có an toàn

không? Để hiểu rõ thêm cô trò chúng ta sẽ tìm hiểu về clo trong tiết học hôm nay.


Hoạt động 1: Hiđro clorua

Mục tiêu: Hs nắm được cấu tạo và tính chất của hiđro clorua.

Gv: Yêu cầu Hs viết CT electron, CTCT

và giải thích sự phân cực của phân tử HCl? Gv cho Hs quan sát bình khí HCl và yêu

cầu nhận xét về trạng thái, màu sắc, tỉ khối so

với không khí.

Gv bổ sung mùi của hiđro clorua.

Gv: Biểu diễn thí nghiệm nghiên cứu độ

tan của hiđro clorua trong nước.

Gv yêu cầu Hs: quan sát, nêu hiện tượng,

giải thích:

+ Vì sao nước lại phun vào bình?

+Vì sao dung dịch thu được làm quỳ tím

hoá đỏ?

+ Vậy Dd HCl có môi trường gì?

Hs thảo luận, trả lời.

I.Hiđro clorua

1. Cấu tạo phân tử

2. Tính chất

- Chất khí, không màu, mùi xốc.

- Nặng hơn không khí (d ≈ 1,6).

-Khí HCl tan rất nhiều trong nước.

Hoạt động 2: Axit clohidrric

Mục tiêu:Hs biết nắm được tính chất vật lí và tính chất hoá học của axitclohidric.

Gv nhấn mạnh: Khi hiđro clorua tan vào

nước ta được dung dịch có tính axit mạnh gọi

là dung dịch axit clohiđric.

Gv: Cho Hs quan sát dung dịch axit

clohiđric vừa điều chế (loãng) và lọ đựng

dung dịch HCl đặc, mở nút để thấy sự “bốc

khói”.

II. Axit clohidrric

1. Tính chất vật lí

- Axit clohidric là Dd HCl.

-Axit clohidric là chất lỏng

không màu, mùi xốc.

- Axit clohidric đặc có hiện

tượng bốc khói trong không khí ẩm.







Gv: giải thích vì sao có hiện tượng “bốc

khói”?

Hs suy nghĩ, thảo luận, giải thích.

Gv nhận xét, bổ sung.

- Dd axit clohidric đặc nhất có

nồng độ 37%.

Gv: Axit có những tính chất chung gì?

Hs nêu tính chất hoá học chung của axit.

Gv: Giới thiệu các hoá chất gồm có dây

Mg, Dd HCl loãng, dây Cu, bột FeO,

Fe(OH)3, đá vôi CaSO3 rắn, CaSO4 rắn và

các dụng cụ thí nghiệm. Yêu cầu Hs lựa chọn

hoá chất để thử tính axit của axit clohiđric.

Hs dựa trên điều kiện xảy ra các phản ứngcủa axit với kim loại, bazơ, oxit bazơ, muối

để chọn hoá chất, làm TN và viết phản ứng.

2. Tính chất hoá học

a. Tính axit mạnh

- làm quỳ tím hoá đỏ

HCl + Mg → MgCl2 + H2↑

HCl + FeO → FeCl2 + H2O

HCl + Fe(OH)3 → FeCl3 +

H2O

HCl + CaCO3 → CaCl2+ CO2↑+H2O

Gv: Biết rằng trong hợp clo chỉ có các số

oxi hoá: -1, 0, +1, +3, +5, +7. Từ số oxi hoá

của clo trong HCl, hãy cho biết HCl sẽ có tính

khử hay tính oxi hoá?

Hs thảo luận, trả lời.

Gv cho biết chỉ có axit clohidric đặc mớithể hiện tính khử.

Gv yêu cầu Hs nhắc lại phản ứng giữa

MnO2 và Dd HCl đặc, xác định vai trò chất

tham gia phản ứng.

b. Tính khử

Ví dụ:4

Mn O2 + 4H 1

Cl đặc

ot

2

Mn Cl2 +

0

2Cl + 2H2O

4. Củng cố

- Nhắc lại trọng tâm kiến thức của bài.

Làm BT 7a.BT thêm:

1. Nêu hiện tượng và viết phương trình phản ứng nếu có khi cho HCl đặc tác

dụng với các chất sau: KMnO4, KClO3.

2. Sục khí Cl2 vào Dd Na2CO3 thấy có khí CO2 thoát ra, hãy giải thích và viết

PTPƯ.

5. Dặn dò

- BTVN: + Làm BT1, 3, 4,5 trong SGK/ trang 106.

- Chuẩn bị phần còn lại của bài.







Tiết 40: HIĐRO CLORUA - AXIT CLOHIDRIC. MUỐI CLORUA

I. MỤC TIÊU

Ki ế n thứ c

Biết đượ c:

- Điều chế axit clohiđric trong phòng thí nghiệm và trong công nghiệ p.

- Tính chất, ứng dụng của một số muối clorua, phản ứng đặc tr ưng của ion

clorua.

K ĩ năng

- Phân biệt dung dịch HCl và muối clorua vớ i dung dịch axit và muối khác.

B. Trọng tâm

- điều chế axit clohiđric.- Nhận biết ion clorua.

II. CHUẨN BỊ:

1. Giáo viên:

- Máy chiếu.

- Hoá chất: Dung dịch AgNO3, dung dịch NaCl, dung dịch HCl.

- Dụng cụ: Giá ống nghiệm, ống hút, kẹp gỗ.

2. Học sinh: Học bài và làm các bài tập về nhà.

III. TIẾN TRÌNH BÀI GIẢNG 1.Ôn định - tổ chức lớp

2. Kiểm tra bài cũ: Thực hiện sơ đồ phản ứng sau:

MnO2 (1) Cl2

(2 ) FeCl3 NaCl (3)

HCl (4) AgCl

3. Bài mới:


Hoạt động 1: Điều chế HCl

Mục tiêu: Hs nắm được phương pháp điều chế HCl trong PTN và trong công nghiệp Gv: Trình chiếu TN điều chế hiđro trong

PTN.

Hs quan sát.

Gv: Hãy giải thích vì sao dùng NaCl tinh

thể và H2SO4 đặc?

Để thu được khí HCl vì khí HCl tan

rất nhiều trong nước.

- Lưu ý: Ở các nhiệt độ khác nhau sản

3. Điều chế

a. Trong phòng thí nghiệm (phương

pháp sunfat):

NaCltt + H2SO4đặc C

o250 HCl(khí) +

NaHSO4

2NaCltt + H2SO4đặc C

o400 2HCl(khí) +

Na2SO4







phẩm tạo thành cũng khác nhau.

Gv: từ khí điều chế được, muốn thu được

axit clohidric phải làm thế nào?

Gv: Trình chiếu quy trình sản xuất axit

clohidric trong công nghiệp bằng phương

pháp tổng hợp.

Hs theo dõi.

Gv: - Vì sao cần phả lấy dư lượng khí

H2?

- Vì sao trong tháp hấp thụ T2

không dùng nước để thu được Dd HCl mà

phải dùng Dd HCl loãng? - Vì sao trong T2 và T3, khí và dung

môi hấpthụ được dẫn đi ngược chiều nhau?

- Vì sao không dùng phương pháp

điều chế này để điều chế HCl trong PTN?

Gv bổ sung cách điêu chế và thu HCl

khác trong công nghiệp.

b. Trong công nghiệp:

- Lấy Cl2, H2 từ quá trình điện phân

dung dịch NaCl có màng ngăn

H2 + Cl2

ot 2HCl

- Phương pháp sunfat:

2NaCltt+H2SO4đặc C

o400 2HCl(HCl) +

Na2SO4

- Từ quá trình clo hoá các hợp chất

hữa cơ (chủ yếu là hiđrocacbon).

Hoạt động 2: Muối clorua và nhận biết ion clorua

Mục tiêu: Hs biết tính tan và ứng dụng của muối clorua, cách nhận biết ion clorua.

Gv cho Hs sử dụng bảng tính tan để xác

định các muối clorua tan.

Gv: Hãy nêu một số ứng dụng của muối

cloru mà em biết?

Gv bổ sung ứng dụng của muối clorua.

III. Muối clorua và nhận biết ion

clorua.

1. Một số muối clorua

- Đa số các muối clorua tan nhiều

trong nước, trừ AgCl.

không tan, ít tan: CuCl, PbCl2.

- Ứng dụng: (SGK).

Gv: Hãy nêu nguyên tắc để nhận biết một

chất?

Gv cho biết ion clorua có trong Dd HCl

và Dd muối clorua tan.

Gv: Cho 2 Dd riêng biệt chứa 2 muối tan:

2.Nhận biết ion clorua

- Dùng dung dịch AgNO3 để nhận biết

Cl .

NaCl + AgNO3 → NaNO3 +AgCl↓ trắng







NaCl và NaNO3, hãy dựa vào tính tan của

các muối clorua và màu sắc của các muối

clorua không tan, hãy lựa chọn hoá chất và

trình bày cách phân biệt 2 Dd trên?

Hs thảo luận, lựa chọn hoá chất.

Gv cho biết: Để nhận ra ion clorua, người

ta thường dung Dd bạc nitrat

Hs thảo luận và làm TN.

HCl + AgNO3 → HNO3 + AgCl↓ trắng

4. Củng cố:

- Nhắc lại kiến thức trọng tâm, một số điểm lưu ý khi giải bài tập có liên quan.

1. Dùng thuốc thử thích hợp để nhận biết các dung dịch sau đây: HCl, NaF, NaCl, NaOH.

Hướng dẫn:

Dùng quỳ tím nhận biết dung dịch các dung dịch NaOH, HCl.

Dùng AgNO3 cũng phân biệt được NaCl (AgCl màu trắng).

2. Chất nào sau đây không thể dùng làm khô khí HCl:

A. P2O5.

B. NaOH rắn.

C. Axit sunfuric đậm đặc.

D. CaCl2 khan.

Hướng dẫn:

Đáp án: B.

5. Dặn dò

Làm BT 2,5,7 SGK.







Tiết 41: BÀI THỰC HÀNH SỐ 2:

TÍNH CHẤT HOÁ HỌC CỦA KHÍ CLO VÀ HỢP CHẤT CỦA CLO

I. MỤC TIÊU:1. KiÕn thøc

BiÕt ® îc:

Môc ®Ých, çc b íc tiÕn hµnh, kÜ thuËt thùc hiÖn cña çc thÝ nghiÖm:

§iÒu chÕ clo trong phßng thÝ nghiÖm, tÝnh tÈy mµu cña clo Èm.

§iÒu chÕ axit HCl tõ H2SO4 ®Æc vµ NaCl.

Bµi tËp thùc nghiÖm ph©n biÖt çc dung dÞch, trong ®ã cã dung dÞch chøa ion Cl .

2. KÜ n¨ng

- Sö dông dông cô vµ ho¸ chÊt ®Ó tiÕn hµnh an toµn, thµnh c«ng çc thÝ nghiÖm trªn.- Quan s¸t hiÖn t îng, gi¶i thÝch vµ viÕt çc ph ¬ng tr×nh ho¸ häc.

- ViÕt t êng tr×nh thÝ nghiÖm.

3.Thái độ:

- Tích cực, chủ động.

- Cẩn thận khi làm việc với hoá chất độc, nguy hiểm.

II. TR ỌNG TÂM:

- Điều chế Cl2 và thử tính tẩy màu.

- Điều chế HCl và thử tính chất axit.- Nhận biệt ion Cl .

III.PHƯƠNG PHÁP GIẢNG DẠY: Phát vấn- kết nhóm

IV. CHUẨN BỊ GIÁO CỤ:

1. Giáo viên:

Dụng cụ:

- Ống nghiệm,ống dẫn bằng thuỷ tinh,nút cao su có lỗ.

- Giá thí nghiệm,giá để ống nghiệm,ống nhỏ giọt,đèn cồn đũa thuỷ tinh.

Hoá chất:

- NaCI(rắn),KMnO4. - Giấy quỳ tím.

- H2SO4 đặc. - Nước cất.

- Dung dịch loãng:NaCI,HNO3,HCI,AgNO3. - Dung dịch HCI đặc.

2. Học sinh

- Ôn tập những kiến thức có liên quan đến các thí nghiệm trong bài thực hành.

- Nghiên cứu trước bài thực hành và học thuộc cách tiến hành thí nghiệm.

- Chuẩn bị dụng cụ hoá chất, cách làm từng thí nghiệm và dự đoán hiện tượng

xảy ra,cách giải quyết hiện tượng đó.







V. TIẾN TRÌNH BÀI DẠY:

1.Ôn định lớp: Kiểm tra sĩ số, đồng phục...

2.Kiểm tra bài cũ:

3.Bài mới:

a. Đặt vấn đề: Dẫn dắt từ bài cũ.

b. Triển khai bài

Hoạt động của GV Hoạt động của Hs

Hoạt động1: Điều chế khí clo,tính tẩy

màu của khí clo.

Gv: Nêu mục đích thí nghiêm là điều

chế khí clo và tìm hiểu tính tẩy màu của

khí clo.Gv: Cho Hs nêu cách tiến hành TN

và gv nhận xét.

Gv nêu câu hỏi:

- Vì sao phải đậy kín ống nghiệm

trong TN này?

- Nếu hít phải khí clo thì sẽ như thế

nào?

- Dự đoán hiện tượng xảy ra với giấymàu?

- Nếu thay giấy màu ẩm bằng giấy

màu khô thì TN có hiện tượng đó không?

- Vì sao clo có thể làm mất màu giấy

màu ẩm?

- Có thể thay giấy màu ẩm bằng cánh

hoa hồng được không, vì sao? Gv cho Hs làm thí nghiệm, quan sát

và ghi kết quả vào bản tường trình, giải

thích.

BT:

Có 3 khí riêng biệt đựng trong 3 lọ

mất nhãn: Cl2, O2 và CO2. Hãy tìm cách

phân biệt 3 khí này.

1.Điều chế khí clo,tính tẩy màu

của khí clo:

- Hs suy nghĩ, thảo luận, trả lời

Học sinh làm thí nghiệm: Cho vào

ống nghiệm khô một vài tinh thể

KMnO4,nhỏ tiếp vài giọt dung dịch HCI

đậm đặc.đậy ống nghiệm bằng nút cao

su có đính một băng giấy màu ẩm.

Hs quan sát, giải thích, viết vào bản

tường trình.

Hs thảo luận, trình bày, Gv nhận xét.







Hoạt động 2: Điều chế axit clohidric

Gv: Cho học sinh nêu cách tiến hành

thí nghiệm.

Sau đó gv nhận xét, bổ sung.

Gv nêu câu hỏi:

- Vì sao phải dùng muối khan và Dd

H2SO4 đậm đặc?

- Vì sao phải lắp nghiêng ống

nghiệm?

- Vì sao phải lắp nghiêng ống nghiệm

?

Vì sao phải nút ống nghiệm 2 bằng bông?

Gv cho Hs làm thí nghiệm, quan sát


thích.

Hoạt động 3: Bài tập thực nghiệm

phân biệt các dung dịch

BT: Có 3 bình nhỏ được đậy bằng 3

ống nhỏ giọt. Mỗi bình chứa 1 trong cácDd sau: HCl, NaCl, HNO3. Hãy thảo luận

nhóm, lựa chọn dụng cụ, hoá chất, làm

thí nghiệm phân biệt các Dd trên.

- Gv: Cho học sinh xác định mục

đích thí nghiệm.

- Cho học sinh trình bày cách tiến

hành thí nghiệm.

- Hướng dẫn học sinh làm thí

nghiệm.

- Cho học sinh làm thí nghiệm đồng

thời hướng dẫn từng bước thí nghiệm gúp

học sinh làm thí nghiệm đúng.

Gv cho Hs làm thí nghiệm, quan sát


thích.

2.Đi u ch axit clohidric

- Hs suy nghĩ, thảo luận, trả lời.

- Học sinh trình bày cách tiến hành

thí nghiệm: Cho vào ống nghiệm một ít

muối ăn rồi rót dung dịch H2SO4 đậm

đặc vào đủ dể thấm ướt lớp muối ăn.

Rót khoảng 8ml nước cất vào ống

nghiệm 2 và lắp dụng cụ như hình vẽ.

Đun cẩn thận ống nghiệm 1, tới hiệntượng sủi bọt thì dừng đun.

- Hs quan sát, giải thích, viết vào

bản tường trình.

3. Bài tập thực nghiệm phân biệt

các dung dịch

- Học sinh xác định được mục

đích,yêu cầu cua thí nghiệm.

- Học sinh trình bày tóm tắt các

bước tiến hành thí nghiệm để phân biệt

các hoá chất theo yêu cầu cuả thí

nghiệm.

- Làm thí nghiệm theo từng nhóm:

Lựa chọn hoá chất và phương pháp phù

hợp phân biệt 3 hoá chất trong 3 bình

mất nhãn đựng 3 hoá chất:HCI,NaCI,

HNO3.







3. Củng cố

- Nhắc lại một số điểm lưu ý khi tiến hành thí nghiệm

- Yêu cầu học sinh thu dọn vệ sinh phòng thí nghiệm

4. Hướng dẫn học sinh làm báo cáo theo mẫu

STT Tên TNMục đích

TN

Cách tiến

hành TN

Hiện

tượng Giải thích Kết luận







Tiết 46. BÀI 26 LUYỆN TẬP: NHÓM HALOGEN (tiết 2)

I. MỤC TIÊU

1. Kiến thức:

Hs nắm vững:

- Đặc điểm cấu tạo lớp electron ngoài cùng của nguyên tử và cấu tạo phân tử

của đơn chất các nguyên tố halogen.

- Sự biến thiên tính chất của các đơn chất halogen khi đi từ flo đến iot.

- Phương pháp điều chế halogen.

2. Kĩ năng:

- Vận dụng kiến thức để giải các bài tập.

3. Thái độ

- Học sinh nghiêm túc, tích cực trong các hoạt động học tập nhóm.

II. CHUẨN BỊ :

- Gv chia Hs thành 4 nhóm, yêu cầu về chuẩn bị BT:

+ Nhóm 1: BT 4 - SGK.

+ Nhóm 2: BT 6- SGK.



- Gv chuẩn bị các dụng cụ làm TN và các BT trên máy chiếu.

- Hs chuẩn bị bài theo yêu cầu, ôn tập kĩ kiến thức nhóm halogen.

III. TIẾN TRÌNH BÀI GIẢNG


2. Bài mới

Hoạt động của

Gv và Hs

Nội dung

Hoạt động 1: Tổ chức giải một số bài toán hoá học trong SGK

Gv gọi bất kìđại diện của mỗi

nhóm lên trình bày

bài giải (giới hạn 10

phút), sau đó cho

Hs các nhóm khác

nhận xét, Gv nhận

xét và cho điểm.

Bài 4: - Đáp án B → Khi phản ứng với nước thì clo, brom đóng 2 vai trò

là chất khử và chất oxi hoá nên nó vừa khử vừa oxi hoá

nước. Iot thì không phản ứng với nước.

Bài 6: Bài giải

a) Giả sử lấy lượng mỗi chất là a gam

MnO2 + 4HCl→ MnCl2 + Cl2 + H2O (1)

87

a

mol 87

a

mol







2KMnO4 + 16 HCl → 2KCl + MnCl2 + 5Cl2 + 8 H2O

158

amol

5

2.158

a=

63,2

a

K 2Cr 2O7 + 14 HCl → 2CrCl3 + 2KCl + 3Cl2 +7H2O

294

a

98

a

Ta có63,2

a >

87

a >

98

a

Vậy dùng KMnO4 điều chế được nhiều clo nhất.

b) Nếu lấy các chất oxi hóa bằng nhau là n mol thì

theo (1) ta có: nMnO 2 = nCl 2 .

Theo (2) nKMnO 4 = 2,5 nCl 2 Theo (3) nKr

2Cr 2 O 7

= 3 nCl 2

Vì 3n > 2,5 n > n.

Vậy dùng K 2Cr 2O7 điều chế được nhiều clo nhất.

Bài 10

nAgNO3 =50.1,0625.8

100.170=0,025 (mol)

NaBr + AgNO3 → AgBr + NaNO3 x mol x mol x mol

NaCl + AgNO3 → AgCl + AgNO3

y mol y mol y mol

Do nồng độ dung dịch bằng nhau và khối lượng là 50g

nên khối lượng hai muối phải bằng nhau.

Đặt số mol NaBr, NaCl là x,y ta có hệ phương trình.

x + y = 0,05

103x = 58,5 yGiải hệ phương trình ta được: x = 0,009.

Vậy m NaBr = n NaCl = 103.0,009 = 0,927(g).

C0/0 =0,927

50.100= 1,86(0/0).

Bài 13: dẫn hỗn hợp khí oxi và clo đi qua dung dịch

NaOH, chỉ có clo phản ứng:

Cl2 + 2NaOH → NaCl + NaClO + H2O

Khí ra khỏi hỗn hợp là oxi.







Hoạt động 2: Rèn luyện kĩ năng làm BT thực nghiệm

Hoạt động Gv Hoạt động Hs

- Gv chuẩn bị 2 khay gồm các dụng

cụ cần thiết và hoá chất gồm các Dd:

HCl, NaCl, HNO3, NaNO3 đựng trong

các lọ không dán nhãn và Dd có dán

nhãn là: AgNO3, HCl, Na2CO3, H2SO4,

giấy quỳ tím. Yêu cầu các nhóm Hs 1

và 2 thảo luận tìm cách nhận biết các

Dd chưa dán nhãn.

- Gv chuẩn bị 2 khay gồm các dụng

cụ cần thiết và hoá chất gồm các Dd: Na2CO3, NaCl, KI, AgNO3 đựng trong

các lọ không dán nhãn và Dd có dán

nhãn là: AgNO3, HCl, NaCl, H2SO4,

giấy quỳ tím. Yêu cầu các nhóm Hs 3

và 4 thảo luận tìm cách nhận biết các

Dd chưa dán nhãn.

Gv quan sát Hs làm việc và nhắc

nhở.

- Hs nhóm 1,2 thảo luận, cử đại

diện trình bày các bước tiến hành, sau

đó tiến hành các TN để dán nhãn hoá

chất.

- Hs nhóm 3,4 thảo luận, cử đại

diện trình bày các bước tiến hành, sauđó tiến hành các TN để dán nhãn hoá

chất.

Hoạt động 3: Rèn luyện kĩ năng làm BT thực nghiệm trắc nghiệm

Gv chiếu 1 số BT thực nghiệm lên bảng, yêu cầu cả lớp thảo luận tìm đáp án.

BT1:

Khi điều chế clo trong PTN (từ HClđ và KMnO4 hoặc MnO2) sản phẩm sinh ra

lẫn HCl dư và hơi H2O để loại bỏ HCl dư và hơi H2O người ta dẫn hỗn hợp sản

phẩm qua các bình đựng. A. Dung dịch K 2CO3.

B. Bột đá CaCO3.

C. Dung dịch NaCl sau đó qua H2SO4 đặc.

D. Dung dịch KOH đặc.

BT2:

Dùng loại bình nào sau đây để đựng dung dịch HF?

A. Bình thuỷ tinh màu xanh. B. Bình thuỷ tinh mầu nâu.

C. Bình thuỷ tinh không màu. D. Bình nhựa teflon (chất dẻo).







BT3:

Trong các hình vẽ mô tả cách thu khí clo sau đây, hình vẽ nào đúng?

BT4:

Trong các hình vẽ sau, xác định hình vẽ đúng nhất mô tả cách thu khí HCl trong

phòng thí nghiệm.

WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUYNHONWW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM

Documents

Thiết kế và sử dụng bài tập thực nghiệm hóa học lớp 10 trong dạy học hóa học ở trường phổ thông