THUYẾT THUYẾT TAM PHỤ TAM PHỤ VÀ ĐẠO HIẾU: VÀ ĐẠO HIẾU:

Một Nỗ Lực Hội Nhập Thần Học Trong Nền Một Nỗ Lực Hội Nhập Thần Học Trong Nền Văn Hóa Nho Giáo Việt NamVăn Hóa Nho Giáo Việt Nam

Antôn-Phaolô Trần Quốc Anh, SJAntôn-Phaolô Trần Quốc Anh, SJ

Đại Học Santa ClaraĐại Học Santa Clara

Berkeley, CaliforniaBerkeley, California

28/6/201428/6/2014

Hội Nhập Văn HóaHội Nhập Văn Hóa

– Enculturation (trong xã hội học): giao thoa giữa hai nền văn hóa, “nhập gia tùy tục”

– Inculturation (trong thần học): liên hệ hỗ tương giữa Tin Mừng và Văn Hóa, “đạo vào đời”

Phương Pháp Truyền Giáo ở Châu Á Phương Pháp Truyền Giáo ở Châu Á của Dòng Têncủa Dòng Tên

Alessandro Valignano, SJ chủ trương hội nhập vào văn hóa bản địa thay vì “xóa bàn làm lại” (tabula rasa)

– Học tiếng bản xứ, soạn sách vở bằng tiếng địa phương

– Tôn trọng những gì thuộc về tập tục địa phương miễn là không trái ngược với Tin Mừng

Tin Mừng đến Đại ViệtTin Mừng đến Đại Việt

1533: I-ni-khu đến miền duyên hải Bắc Việt

1615: Buzomi và các bạn đến Đà nẵng

1627: Đắc Lộ và Marques đến Thanh Hóa

1660: Khoảng 300,000 tín hữu

Văn Hóa Nho Giáo ở Đông ÁVăn Hóa Nho Giáo ở Đông Á

• Tổ chức xã hội dựa trên tôn ti trật tự

• Tam Cương: Quân – Sư – Phụ

• Ngũ Thường: Quân-thần, Phụ-tử, Phu-phụ, Huynh-đệ, Bằng-hữu

• Ngũ Đức: Trung, Hiếu, Tiết, Đễ, Nghĩa

Tin Mừng Gặp Văn HóaViệt Tin Mừng Gặp Văn HóaViệt

Thuận Lợi: • Có sẵn một niềm tin vào Trời• Tin vào sự thưởng phạt đời sau• Quý trọng các nhân đức, các tương quan xã hội

Khó khăn:• Tôn giáo độc thần• Chống lại việc đa thê• Không tham gia các nghi lễ tế tự ở địa phương• Bài bác một số tục lệ vế tang tế• Giáo dân trung thành với các thừa sai

Từ Tam Cương đến Tam PhụTừ Tam Cương đến Tam Phụ

Một nỗ lực hội nhập thần học vào xã hội Nho giáo dựa trên khái niệm trung và hiếu

Tam Cương: Quân > Sư > Phụ

Tam Phụ:

1. Thiên Chủ = Thượng Phụ

2. Quân Vương = Trung Phụ

3. Cha Mẹ = Hạ Phụ

Các Sách “Minh Giáo” Các Sách “Minh Giáo”

Bảo vệ niềm tin Công giáo và thuyết phục người tân tòng/dự tòng về chân lý của đạo mới

• Matteo Ricci: Thiên Chủ Thực Nghĩa (1603)

• Alexandre de Rhodes: Phép Giảng Tám Ngày (1651)

• Sách Giảng Đạo Thật (Chân Đạo Yếu Lý) (1758)

• Hội Đồng Tứ Giáo (giữa thế kỷ XIX)

Thiên Chủ Thực Nghiã Thiên Chủ Thực Nghiã (1603)(1603)

Người ta có ba đấng bề trên (tam phụ): thứ nhất là Thiên Chúa, thứ hai là vị quân vương, thứ ba là người cha trong gia đình. Không vâng phục ba đấng ấy là bất hiếu.

Một người con nên vâng lời mệnh lệnh của vị thượng phụ, ngay cả khi điều ấy nghịch với mệnh lệnh của trung phụ hạ phụ. Làm như thế thì không bị xem là bất hiếu. Nếu ngược lại, vâng lời bề trên cấp thấp mà nghịch mệnh bề trên cấp cao hơn thì là đại bất hiếu vậy

Phép Giảng Tám NgàyPhép Giảng Tám Ngày (1651) (1651)

“Bây giờ ta phải hay có ba đấng bề trên, gọi là ba cha, ta phải thờ, ở đấng nào cho nên đấng ấy.

Đấng dưới là cha mẹ sinh thân xác cho ta;

Đấng giữa là vua chúa trị nước;

Đấng trên là đức Chúa trời đất, làm Chúa thật trên hết mọi sự

Có ba đấng này ta mới được sống được ở…”

(ngày thứ nhất)

Triển Khai Giáo Lý Tam PhụTriển Khai Giáo Lý Tam Phụ

– Sách Giảng Đạo Thật (1758) Chân Đạo Yếu Lý (thế kỷ XIX)

– Hội Đồng Tứ Giáo (thế kỷ XIX)

– Cả hai sách được chép lại bằng chữ Nôm và Quốc ngữ và được in rất nhiều lần.

Sách Giảng Đạo ThậtSách Giảng Đạo Thật (1758)(1758)

• Bản văn gốc: một sổ tay chữ Quốc ngữ trong văn khố của Hội Thừa Sai Ba Lê, mã số V-1183.

• Sách có khổ 16 x 22 cm, 143 trang. • Không đề tác giả hoặc người chép.• Chương 3 (19.5 trang) bàn về thuyết Tam

Phụ

Thảo Kính Cha MẹThảo Kính Cha Mẹ“1. Phải có lòng kính sợ cha mẹ, chẳng bao giờ nói lời

chi, làm việc gì mất lòng cha mẹ …

2. Phải vâng lời cha mẹ hết lòng hết sức … dù trái ý, khó nhọc cũng phải vâng chẳng nên buồn hay cãi trả

3. Phải nuôi cha mẹ chẳng nên bỏ cha mẹ đói khát rách rưới … phải cung kính trong ngoài …

4. Khi cha mẹ ốm đau lâu ngày thì con cái phải nhịn nhục chịu khó gìn giữ chăm sóc hết lòng hết sức …

5. Khi cha mẹ qua đời thì phải ra sức xem sóc mọi sự cho phải lẽ, chẳng nên lánh đi …”

Hiếu Kính Cha MẹHiếu Kính Cha Mẹ

6. Cũng phải trả ơn về phần hồn nữa thì mới trọn sự báo hiếu … Chưa được đạo thì khuyên người cho được đạo mà khi người đã có đạo thì phải lo liệu cho người chịu các phép… đến khi người sinh thì đoạn lại phải đọc kinh lần hạt ăn chay, ví bằng có của đủ ăn mặc cũng phải bố thí có ý cầu khấn ĐCT thương linh hồn cha mẹ…

7. Phải coi sóc mồ mả … phải có lòng kính lòng nhớ cho đến trọn đời, bao giờ làm giỗ chạp thì phải cứ sự thật, chẳng nên làm sự dối …”

Tôn Kính Đấng Làm VuaTôn Kính Đấng Làm Vua“1. Phải kính mến đấng cai trị trong nước … 2. Phẩi vâng mệnh đấng làm vua … nếu người khiến

việc gì phải lẽ, chẳng nên chối... 3. Phải chịu việc vua là đào kinh, đắp đường … cùng

nộp thuế chẳng nên trôn lánh...

4. Khi có việc gì phải ra sức mà giúp… như khi đánh giặc góp công góp của …

5. Phải ở hết lòng ngay mà trả ơn vua chúa cho thật…, chăng làm ngụy làm nghịch ... Lại cầu ĐCT phù hộ cho người…”

Thờ Phượng Thiên ChúaThờ Phượng Thiên Chúa

“Mà thượng phụ là ĐCT thì ta phải trả ơn đến dường nào, vì cha mẹ có công nuôi dưỡng dạy dỗ thì ta đã báo hiếu, mà vua chúa có công trị nước cho ta được bằng yên thì ta đã kính thờ trả ơn vua chúa, phương chi ĐCT làm Cha cả hết loài người ta, là vua cả trên các vua, có ơn cả có công hơn cả cha mẹ hơn vua chúa muôn vàn trùng …”

Nhớ Ơn Thiên ChúaNhớ Ơn Thiên Chúa“1. Vì ĐCT sinh ra ta thì ta mới có …. 2. Vì ĐCT hằng gìn giữ ta liên … 3. ĐCT chẳng những sinh ra ta, gìn giữ ta mà còn sinh

ra muôn vàn giống để nuôi dưỡng ta … 4. Kẻ có đạo phải cám ơn riêng ĐCT mở lòng cho ta

được chịu đạo Thánh Người truyền …

5. … Ấy ĐCT đã xuống bấy nhiêu ơn cho ta thì ta phải thờ phượng Người vì Người là Đấng tốt lành, phải kính mến Người vì Người là Đấng nhân lành, phải vâng phép Người vì Người là Đấng thưởng phạt công minh …”

Hội Đồng Tứ GiáoHội Đồng Tứ Giáo (thế kỷ XIX)(thế kỷ XIX)

• Hội Đồng Tứ Giáo được viết như một cuộc tranh luận tôn giáo 3 ngày giữa những người đại diện của 4 tôn giáo: đạo Nho, đạo Lão, đạo Phật, và đạo Thiên Chúa, xoay quanh ba chủ đề:

– “Con người và vũ trụ từ đâu đến?” – “Sống trên đời ta phải làm gì ?” – “Chết rồi thì sẽ ra sao ?

Phụng Sự Vua ChúaPhụng Sự Vua Chúa“Nho sĩ rằng: Bên đạo có dạy thờ phượng đấng làm

vua chúa chăng ?

Tây sĩ rằng: Có, vì trong đạo gọi đấng làm vua chúa là cha cả trong nước, coi sóc mọi người như con vì vậy dạy phải lấy 5 sự này mà kính thờ vua chúa:

1)phải tôn kính người làm bề trên cả trong nước; 2)phải vâng lệnh người dạy, dầu khó nhọc chẳng từ;3)phục dịch đóng xâu thuế; 4)khi có việc thì sẵn lòng giúp đỡ5)hết lòng báo ân, chớ đem lòng ngụy nghịch

Tôn Kính Cha MẹTôn Kính Cha Mẹ“Nho sĩ rằng: Trong đạo có dạy thờ cha mẹ là thể

nào nữa chăng ?

Tây sĩ rằng: Trong đạo thánh có điều răn thảo kính cha mẹ buộc kẻ làm con phải làm 7 sự này:

1.Tôn kính2.Vâng lời3.Phụng dưỡng 4.Nhẫn nhục chịu lụy5.An táng theo phép hội thánh6.Bố thí cho kẻ khó khăn mà cầu cùng Chúa cho linh

hồn cha mẹ7.Trọn đời cảm nhớ, cầu hồn xin lễ cho cha mẹ trong

ngày giỗ chạp”

Bài Học từ Giáo Lý Tam PhụBài Học từ Giáo Lý Tam Phụ– Phản bác lại quan niệm cho rằng theo đạo là

bỏ truyền thống dân tộc– Người Công giáo khẳng định chữ trung với

vua, hiếu với cha mẹ, cho dù cách bầy tỏ không giống với lễ nghi đương thời.

– Dù những cung cách lễ nghi bên ngoài có phần khác biệt, tự bản chất, đạo Thiên Chúa cũng là đạo Hiếu, hoà nhập được và trở thành một tôn giáo của người Việt như các tôn giáo khác.

Kết LuậnKết Luận

• Giáo lý Tam Phụ là một nỗ lực hoà nhập vào xã hội Việt Nam thời xưa

• Dùng khái niệm văn hoá để diễn tả đức tin Công giáo cho người tân tòng và dự tòng

• Hoá giải những quan điểm đối nghịch từ người ngoài

• Đạo có thể thích nghi và đáp ứng nhu cầu tâm linh của người Việt.