Upload
others
View
10
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
TamTa rogava
Teimuraz meore da biblia
warmodgenilia doqtoris akademiuri xarisxis mosapoveblad
soxumis saxelmwifo universiteti
Tbilisi, saqarTvelo
ivnisi, 2009 weli
saavtoro ufleba©2009~ TamTa rogava,2009~
2
S e s a v a l i
bagratovanTa aTaswlovanma samefo dinastiam arsebobis manZilze
araerTi niWieri Semoqmedi warmoSva. Rirs Tavmowoneba Cveni mefe-
poetebiT, romlebic sapasuxismgeblo saxelmwifoebrivi tvirTis
gverdiT xarks uxdidnen poezias da sulis salbuneblad iRvwodnen, or
bomons emsaxurebodnen, Tanac orives Tanabrad. Tumca, SesaZloa, maTgan
zogierTs muzam madli uxvad uboZa, miuxedavad `sityvamcirobisa~,
TiToeulis naazrevi TavisTavad sainteresoa.
qarTvel bagratovanTa kaxeTis Stos warmomadgeneli, XVIII saukunis
cnobili qarTveli xelisufali, Teimuraz meore, kalmosan mefeTa
ricxvs ganekuTvneba. igi xmalSemarTuli ibrZoda mTeli cxovreba,
paralelurad ki mniSvnelovan poetur nimuSebs qmnida. moRvaweoba
poetisa epoqaluri cvlilebebiT aRiniSna. qarTl-kaxeTis gaerTianeba da
mefis qristianuli wesiT kurTxeva misi zeobisas moxerxda.
orTodoqs qristians ar gamoparvia is zneobrivi krizisi, romelic
fexs ikidebda Tanamedrove sazogadoebaSi. amitomac, mis poetur
qmnilebebSi ZiriTadi aqcenti didaqtikur-moralur, eTikur sakiTxebze
keTdeba.
mefe-poetis literaturuli memkvidreoba Tematikis
mravalferovnebiT, TxzulebaTa maRalmxatvruli RirebulebiT, Tu
azris universalurobiT ar gamoirCeva, Tumca Sinagani simarTliT
Seqmnil nawarmoebebSi mwerlis individualuri xelwera Cans.
Teimuraz meoris erT-erT pirvel Semfaseblad anton kaTalikosi
gvevlineba. Mman poetis Semoqmedebis swored didaqtikuri motivi gaxaza:
,,Teimurazca, keTilmsaxuri mefe,
keTil-Suenier SairTa hmoqmedebdis:
qcevani mefeT, anu mTavarT, anu sxuaT
an nadirobis, anu asparezobis
SairTa Sina Seawyuna Suenierad~ (801) [4, 281].
Mmefis poeturi qmnilebebi sxvadasxva dros araerTxel ganxilula.
Pmecnierebi ikvleven misi Semoqmedebis calkeul aspeqtebs. Tumca,
3
monografiuli Sroma Teimuraz meoris literaturul memkvidreobaze
dRemde ar arsebobs. Aaseve, gamoukvlevelia misi religiuri Tematikis
Semcveli Txzulebebi.
Temis aqtualoba winamdebare naSromis Tema aqtualuria im
TvalsazrisiT, rom samecniero literaturaSi Teimuraz meoris
Semoqmedebis bibliasTan mimarTebis kvlevis pirvel mcdelobas
warmoadgens.
Kkvlevis obieqti poetis religiuri Sexedulebebi naTlad ikveTeba
Semdeg nawarmoebebSi: `dRisa da Ramis gabaaseba~, `qeba srisa~,
`anbanTqeba III~, ,`anbanTqeba IV~, `ganzraxvani da vedrebani~.
veyrdnobiT ra poetis umTavres Txzuleba `dRisa da Ramis
gabaasebas~, vcdilobT warmovaCinoT `saRvTo sjulis~ sakiTxavebTan
Teimuraz meoris mimarTebis problema. poemis paralelurad vaanalizebT,
aseve, religiuri Tematikis Semcvel anbanTqebebs, romlebic faqtiurad,
mcireodeni Camatebebis garda, imave istorias Seicaven, rasac poemis
pirveli nawili.
kvlevis mizani da amocanebi sadisertacio naSromis mizania
Seswavla imisa, Tu ra adgili uWiravs bibliur siuJetebsa da motivebs
Teimuraz meoris `dRisa da Ramis gabaasebaSi~; Ddadgenil iqnes poetis
mimarTeba bibliasTan. gamoikveTos yoveli moxmobili pasaJis epoqis
moTxovnebis Sesabamisi aqtualoba. ganxilul iqnes mwerlis Semoqmedeba
`saRvTo weriliT~ Zalumad nakveb patristikul, himnografiul, Tu Sua
saukuneebis sasuliero da saero literaturasTan saTanado
paralelebis miTiTebiT. ganisazRvros Teimuraz meoris mokrZalebuli
Rvawli, aRorZinebis xanis SemoqmedTa gverdiT, eris moralur-zneobrivi
srulyofis saqmeSi.
`dRisa da Ramis gabaasebis~ calkeuli aspeqtebis warmoCenisas Cven
winaSe dgas Semdegi amocana:
a) ra mimarTebaa Teimuraz meoris Zeglsa da biblias Soris;
b) ramdenad misdevs bibliis teqsts avtori;
g) gvxvdeba Tu ara Camatebebi sxva sakiTxavebidan;
4
d) ramdenadaa Sesisxlxorcebuli poemaSi calkeuli bibliuri
siuJeti;
e) ra cvlilebebs ganicdis TxzulebaSi bibliis garkveuli
Tavebis teqsti;
v) ra aris saerTo bibliasa da Teimuraz meoris nawarmoebs
Soris;
z) ra inovacias vxvdebiT bibliis perifrazirebisas.
T) gamoikveTa Tu ara `saRvTo sjulTan~ Teimuraz meoris
SemoqmedebiTi mimarTebis aspeqtebi.
kvlevis meTodologiuri safuZveli sadisertacio naSromi
dafuZnebulia Semdeg samecniero principebze: literaturul, istoriul-
qronologiur, struqturul-funqcionalur, sistemursa da SefasebiTze.
naSromis specifikidan gamomdinare, Cven avirCieT kvlevis sxvadasxva
meTodologiuri gza: filologiuri, istoriul-qronologiuri,
istoriul-sistemuri. umTavresad Sedarebisa da zogadsamecniero
dakvirvebis meTodebi gamoviyeneT.
naSromis wyaroTmcodneobiTi baza winamdebare naSromis
wyaroTmcodneobiT bazas warmoadgens Zveli da axali aRTqmis
sakiTxavebi, amasTan apokrifebi, rogorc xalxuri, ise beWduri
xasiaTisa.
naSromis mecnieruli siaxle Zveli qarTuli mwerloba imTaviTve
iyo mecnierTa kvlevis sagani. Sesabamisad, oTxive periodi safuZvlianad
aris Seswavlili. Tumca, sabWoTa epoqis mkvlevrebi mweralTa
Semoqmedebis calkeuli aspeqtebis damuSavebas iZulebiT aridebdnen
Tavs. mecnierebi himnografTa, hagiografTa, klasikuri da aRorZinebis
xanis mweralTa literaturuli memkvidreobis gaanalizebisas garkveul
wnexs ganicdidnen. amitomac, bevri mwerlis srulyofilad wakiTxva
mxolod uaxloes warsulSi moxerxda. zogi maTganis Semoqmedeba dRemde
Seuswavlelia. zemoxsenebuli mizezebis gamo ganuxilveli rCeboda
Teimuraz meoris religiuri Sexedulebebic. misTvis, iseve rogorc Sua
saukuneebis avtorTa absoluturi umravlesobisTvis, kulturul-
5
literaturuli tradiciebia amosavali, romlis orientirs, uwinaresad,
warmoadgenda biblia.
Cveni mizani iyo Segvevso is xarvezi, rac samecniero literaturaSi
gvxvdeba Teimuraz meoris religiuri Tematikis Semcveli nawarmoebebis
Seswavlis TvalsazrisiT. naSromSi pirvelad daisva sakiTxi poetis
Semoqmedebis bibliuri motivebis epoqis moTxovnebis gaTvaliswinebiT
gaanalizebisa. aseve, bibliis teqstze dayrdnobiT nawarmoebis
teqstologiuri ganxilvisa da gadasinjvisa.
Teimuraz meoris daintereseba bibliuri TematikiT gapirobebulia
erTi saerTo ideiT, man rwmenaSeryeul qarTvelebs savaldebulo-
samoZRvro Txzuleba Seuqmna da amiT scada gamoexata sakuTari
moqalaqeobrivi vali. `dRisa da Ramis gabaasebis~ ideuri Canafiqri
saTauriT ar ganisazRvreba. dRe-Ramis `ganwvalva~ da umjobes-
udaresobis dasadgenad gamarTuli kamaTi erTgvari literaturuli
xerxia mxolod, romelic dogmatis, qristianuli mrwamsisa da WeSmariti
qarTvelis Tvisebebis saxelmZRvanelo debulebebis Camoyalibebis
saSualebad aris gamoyenebuli.
naSromSi poemis naTlisa da bnelis simboluri datvirTvis sakiTxi
axleburad daisva. vTvliT, poemis naTeli da bneli fizikuri naTeli da
bnelia, Tumca rig SemTxvevaSi scildeba maT materialuri saburveli da
saxe-simbolod aRiqmeba, Tan orive saxeSi ufali igulisxmeba. amdenad,
orive saxe RvTis katafatikur-apofatikur atributs warmoadgens.
naTlisa da bnelis antinomia poemaSi, qristianul mwerlobaSi
arsebuli zogadi kanonzomierebisgan gansxvavebiT, unda gavigoT
rogorc ori urTierTsawinaaRmdego debulebis tolfardoba.
naSromis mecnieruli da praqtikuli mniSvneloba naSromis
mecnieruli Rirebuleba mdgomareobs SemdegSi: aq pirvelad aris
mcdeloba poetis Semoqmedebis erTi Seuswavleli aspeqtis
monografiulad kvlevisa. igi daxmarebas gauwevs Zveli qarTuli
literaturis istoriiT dainteresebul pirebs, aseve, specialistebs,
student-axalgazrdobas.
6
Tavi pirveli
Teimuraz meore qarTul literaturaTmcodneobaSi
§1 `dRisa da Ramis gabaaseba~ - Teimuraz meoris umTavresi
namuSevari
XX saukunis cnobili irlandieli mwerali jeims joisi werda:
,,me imdeni enigma da Tavsatexi gamocana Sevitane ,,uliseSi”, rom
profesorebi saukuneebs moandomeben imaze kamaTs, Tu ras vgulisxmobdi,
es ki erTaderTi saSualebaa, kacma ukvdaveba gainaRdoso~ [138, XLIV]. 1
marTlac, mwerlis genialuroba sityvis Tavisebur konstruqciebad
gardaqmnasa da mkiTxvelTadmi individualuri xelweriT miwodebaSi
vlindeba. isic uTqvamT, namdvili kalmosani isaa, vinc gaiZulebs ara
ikiTxo, aramed ifiqroo. Ddidi mwerlis naazrevi swored fiqris,
gansjis da azrTa sxvadasxvaobis sagani xdeba. Lliteraturis istoriaSi
kuTvnili adgili xvdeba xolme uflisgan xeldasxmul Semoqmeds.
mkiTxvelic imis mixedviT afasebs mwerals, Tu ramdenad Rrma da
kontrapunqtulia misi xedva.
bunebrivia, literaturis kritikosebiLSesabamisad gamoarCeven da
saTanado adgils arguneben xolme WeSmarit kalmosnebs. Tumca, maTve
ekuTvniT prerogativa, aRnusxon da kritikulad Seafason mwerlis
literaturuli memkvidreoba, ganurCevlad metnaklebi brwyinvalebisa.
mefe-poeti Teimuraz meore, SesaZloa, Tavisi SemoqmedebiTi naRvawiT
qarTuli sityvis didostatebs ver utoldeba, magram rogorc
originaluri xelweris poeti, interess iwvevs.
mefis TxzulebebiT daintereseba, rogorc Cans, mis TanamedroveTa
Sorisac sakmaod didi yofila. Aamaze migvaniSnebs is nusxebi, romlebic
avtoris poemisa Tu calkeuli leqsebis xelnawerebs Seicaven.
Teimuraz meoris Txzulebebis sruli krebulis gamomcemels, g.
jakobias marto `dRisa da Ramis gabaasebis~ teqstis dadgenisas 40-mde
1 SeniSvna. citata damowmebulia n. yiasaSvilis mier Targmnil da gamocemul j.
joisis roman `uliseze~ darTuli winasityvaobidan.
7
xelnaweriT usargeblia. 1 unda aRiniSnos, rom ramdenime xelnawerSi
gadamnusxavebi cdiloben avtoris naazrevis Sefasebas. sailustraciod
oriode nimuSs davimowmebT. 1766 wels gadaweril xelnawerSi (gadamweri
sionis dekanozi nikolozi) ,,dRisa da Ramis gabaasebas” win uZRvis 4
striqoniani leqsi, romelic Teimuraz meoris poeturi Semoqmedebis
analizs warmoadgens (,,mefisa sibrZniT naSromma usityvna brZenni
misrisa...~). 2 grigol qorqiSvili mis mier 1870 wels quTaisSi
gamocemuli teqstis winasityvaobaSi (sxvaTa Soris es teqsti poema
,,dRisa da Ramis gabaasebis” pirveli beWduri redaqciaa) mwerlis
Semoqmedebis swor Sefasebas gvaZlevs (am minawerze qvemoT sagangebod
SevCerdebiT _ T. r). 3
sxvadasxva dros araerTi mkvlevari Sexebia Teimuraz meoris
Semoqmedebas. Mmis ama Tu im nawarmoebze arsebuli werilebi gabneulia
qarTul periodikasa Tu calkeul mecnierul gamocemebSi.
mwerlis Txzulebebis ganxilvisas saerTo miniSneba, romelic
TiTqmis yvela mkvlevarTan gvxvdeba, aris is, rom mefe-poeti ,,marTlis
Tqmis” principis erTgul damcvelad da arCilis literaturuli skolis
Rirseul warmomadgenlad aris miCneuli. gamokveTen, aseve, poetis
Semoqmedebis Janrobriv Taviseburebebs, folklorul Tu eTnografiul
xasiaTs, xelovnurad miCqmalulia poetis msoflmxedvelobis zogierTi
sakiTxi, an kidev, piriqiT, uaryofiTad aris Sefasebuli. garkveuli
poziciidan xazi esmeba Semoqmedis did interess religiisa da
sasuliero Temebisadmi.
metnaklebi sisruliT Teimuraz meoris TiTqmis yvela nawarmoebi
aris ganxiluli qarTul literaturul kritikaSi. Tumca, unda iTqvas,
rom mkvlevrebi gansakuTrebiT mainc `dRisa da Ramis gabaasebas~
aanalizeben da es bunebrivicaa, radgan igi poetis erT-erTi umTavresi
nawarmoebia.
1 ix. Gg. jakobia, teqstisaTvis, wignSi: Teimuraz meore, TxzulebaTa sruli krebuli,
Tb., 1939w., gv. XIX 2 ix. qarTul xelnawerTa aRweriloba, t. III. Tb., 1943, gv. 138 3 ix. `sarke TqmulTa~, gr. qorqiSvilis redaqciiT, quT. 1870, gv.6
8
sanam Txzulebis garSemo arsebul Sexedulebebs SevexebodeT,
saWirod vTvliT, mokled CamovayaliboT nawarmoebis struqtura.
poema sasuliero da saero nawilisgan Sedgeba. Sesabamisad, erTSi
bibliuri siuJetebi Tu msoflio saeklesio krebebis aqtebia galeqsili,
meoreSi ki QqarTvelTa yofis fotografiulad asaxvis mcdelobaa,
raSic aSkarad igrZnoba realisturi nakadi Suasaukuneobrivi gagebiT.
metad sainteresoa poemis gawyobis forma. Mmas Janrobrivad
gabaasebas miakuTvneben. Ees Janri sparseTidan Semovida CvenSi da didi
popularobiT sargeblobda, gansakuTrebiT aRorZinebis xanis poetebSi.
Teimuraz meoris ,,dRisa da Ramis gabaasebaSi” saRvTo istoriis
calkeuli epizodebia galeqsili. samarTlebrivi normebi Tu
eTnografiuli masalebi garkveuli formiT aris mowodebuli, kerZod,
dRisa da Ramis poziciidan. Txzulebas siuJeturad swored maTi kamaTi
kravs. dRe ixsenebs da iSveliebs im mniSvnelovan movlenebsa Tu
faqtebs, romlebic dRisiT momxdara, Rame ki, Tavis mxriv, uxmobs Ramis
scenebs bibliidan Tu, Cveulebriv, yoveldRiuri yofa-cxovrebidan.
cxadia, upiratesoba erT-erTs ekuTvnis, magram es erTi SexedviT ar Cans.
orive myarad dgas sakuTar poziciaze, avtoriseuli remarkac ar
gvxvdeba arsad da, amdenad, msajulad poetis gamoyvana SeuZlebelia,
daskvnebi Tavad mkiTxvelma unda gamoitanos.
rogorc zemoT aRvniSneT, Ggabaasebis Janris tipur nawarmoebad
miiCneven poemas mkvlevrebi: ,,Txzulebas gabaasebis damaxasiaTebeli
TiTqmis yvela niSani aqvs: nawarmoebSi erTmaneTs ekamaTeba ori,
erTmaneTis sawinaaRmdego Tvisebebisa da Sexedulebebis mqone mxare.
TiToeuli maTgani cdilobs mowinaaRmdegis damarcxebas da Tavisi
upiratesobis damtkicebas. Aavtoric, gabaasebis tradiciis mixedviT,
neitralitetis dacvas cdilobs” [118,139] _ vkiTxulobT b. qiqoZis
naSromSi.
mkvlevrebs sxvadasxva dros sxvadasxva rakursiT ganuxilavT
nawarmoebi (e. lorTqifaniZe didaqtikur motivs exeba; T. begiaSvili
istoriul-eTnografiul WrilSi ganixilavs; v. sidamoniZe sportul
TamaSebs axasiaTebs; l. menabde feodaluri sazogadoebis zeda fenis
9
wes-Cveulebebze amaxvilebs yuradRebas; b. qiqoZe Janrobrivad amuSavebs
Txzulebas; al. baramiZe sinaTlis apologiad miiCnevs poemas; S.
CijavaZem Txzulebis xelnawerTa nusxebi Seapirispira redaqtoris, g.
jakobias mier dadgenil teqstTan da daurTo teqstologiuri
SeniSvnebi; n. sozanaSvilis mxridan iyo mcdeloba Txzulebis
folkloruli wyaroebis Ziebisa), magram monografiuli Sroma am
nawarmoebisa Tu zogadad Teimuraz meoris literaturuli
memkvidreobis Sesaxeb dRemde ar arsebobs. pirvelad j. afciaurma Seqmna
publicisturi romani Teimurazis cxovrebasa da Semoqmedebaze. igi
mxatvrulad acocxlebs im epoqas, romelSic cxovrobda avtori,
prozauli saxiT, analizis TanxlebiT, mogviTxrobs poemis siuJetebs.
Sesabamisad, erTxel ukve galeqsili bibliis xelaxal ,,Targmanebas”
viRebT. xSirad TviTonac urTavs epizodebs sakuTari fantaziiT.
marTalia, publicisturi romani interesiT ikiTxeba, magram kvleva-
Ziebisas dasayrden masalad ver gamodgeba.
samecniero literaturaSi araerTgvarovani mosazrebebia
gamoTqmuli nawarmoebis daweris TariRze, mis sisruleze, Txzulebis
avtorze, Tu saTaurze, aqcenti keTdeba literaturul paralelebzec.
§2 literaturuli paraleli
XI saukunis spars poets, asadi tusels ekuTvnis msgavsi saTauris
Txzuleba. k. kekeliZis, l. menabdis, b. qiqoZis miniSnebiT, amiT
odnavadac ar adgeba Crdili Txzulebis originalobas. 1K
b. qiqoZes TxzulebaTa identurobis dasadgenad specialuri kvleva-
Zieba Cautarebia, ris safuZvelzec askvnis: `vfiqrobT, am ori Txzulebis
Sedareba kidev ufro adasturebs im faqts, rom Zveli qarTuli
literatura Tavisi JanrebiT, motivebiTa da literaturuli formebiT
ar Seqmnila ucxo, kerZod, iranuli literaturis gavleniT, piriqiT,
1 ix. a) l. menabde, Teimuraz meore, wignSi: qarTuli literaturis istoria, t.II, Tb.,
1966, gv. 625
b) k. kekeliZe, Zveli qarTuli literaturis istoria, t.I I, Tb., 1958, gv. 609
g) b. qiqoZe, Teimuraz meore, wignSi: gabaaseba Zvel qarTul literaturaSi, baT.,
1952, gv. 145
10
Cveni Zveli literaturis Casaxva da aRorZineba uSualod
dakavSirebulia Cveni qveynis imdroindel socialur-politikur da
kulturul viTarebasTan. is uaRresad erovnuli xasiaTisaa da
amsaxvelia qarTveli xalxis cxovrebis damaxasiaTebeli
Taviseburebebisa~ [118,145].
k. kekeliZis sityvebiT, `TxzulebaSi sxva avtoris gavlena ar
SeiniSneba, xolo ,,dRisa da Ramis gabaasebis" mibaZviT ki XIX saukuneSi
d. bagrations dauweria ,,Ramis alersi~ ~ [69,610].
§3 Txzulebis ori saxelwodeba
poemis xelnawerebs vrceli saTauri aqvs, romlebSic `dRisa da
Ramis gabaasebis~ garda, poemis saxelwodebad `sarke TqmulTac~
moixsenieba. mecnierTa nawili fiqrobs, rom meore saTauri
gadamnusxavTa Serqmeulia, Txzulebis didaqtikuri Tu moraluri
daniSnulebis gaTvaliswinebiT.1
al. cagareli aRwers ra Teimuraz batoniSvilis wignTsacavs,
axsenebs Teimuraz meoris nawarmoebs: ,,wigni-sarke Tqmuli~, stixebad,
romelsaca Sina moixseniebian mravalni saRTis-metyveloni sityvani da
saufloTa dResaswaulTa da wmidaTani, anbanT-qebani da sxvadasxva
gvarni leqsni mravalni amis wignsa Sina, da saeronica, qarTulni
zneobani da salaRobelni, qmnili s-d saqarTvelos mefisa Teimuraz
meorisa mier, saxelad ,,sarkeTqmuli” daurqmevia~ [143,154].
,,saxelad ,,sarkeTqmuli” daurqmevia~ gvafiqrebinebs, rom al.
cagareli orive saTaurs avtors miakuTvnebs.
zemoT ukve vaxseneT Txzulebis pirveli beWduri gamocema, romlis
winasityvaobaSic gamomcemeli poetis Semoqmedebis Sefasebas gvaZlevs:
,,man gamoxata qarTvelTa zneni da Cveulebani
1 ix. a) k. kekeliZe, Zveli qarTuli literaturis istoria, t. II, Tb., 1981, gv. 609
b) l. menabde, Teimuraz meore wignSi: XVII-XVIII ss. qarTuli literatura, Tb., 1997,
gv. 188
11
saRmrTo, saero yoveli, aqamomde Tqmulebani.
leqsad da tkbilad gamosTqva, hyo sworad SeTanxmebani.
amisaTvis mis mwerlobas misca sarkis wodebani” [23, 6].
marTebulad uTiTebs gr. qorqiSvili, rom poetma ,,hyo sworad
SeTanxmebani~ da `gamoxata... saRmrTo, saero yoveli, aqamomde
Tqmulebani~. bunebrivia, saero cxovrebis aRnusxvisa Tu saeklesio
Temebis fotografiuli sizustiT gadmotanis Semdeg Txzulebas
realisturad aRwerili ambis funqcia mieniWa. gamomcemeli `aqamomde
TqmulebanSi~ bibliur siuJetebs, aseve qarTuli zne-Cveulebebis
Semcvel Txzulebebs gulisxmobs. amdenad, ,,sarke TqmulTa~ iSifreba
rogorc adre naTqvamis anarekli. leqsis bolo taepSi gatarebuli
azri, ar gamoricxavs imas, rom aq TviT poets Tvlides am meore
saxelwodebis avtoradac, radganac garkveviT uTiTebs ,,amisaTvis mis
mwerlobas misca sarkis wodebani”-o.
amdenad, motanili magaliTebi gvaZlevs safuZvels, vifiqroT, rom
ar iyo gamoricxuli Tavidanve orive saxelwodeba hqonoda Txzulebas.
§4 `dRisa da Ramis gabaasebis~ epilogi rogorc Txzulebis
daTariRebis wyaro
k. kekeliZes raki eWvi Seaqvs poemis vrceli saTauris
originalurobaSi, aq dacul TariRebsac kvlevisTvis arasaimedod
miiCnevs. igi Tvlis, rom isini, rogorc SemdgomSi darTuli,
zedmiwevniTi sizustiT ar gamoirCeva. mas 1736 weli Txzulebis dawyebis,
1738 weli ki damTavrebis TariRad miaCnia. 1 aRniSnulTan dakavSirebiT
imave mosazrebas gamoTqvams l. menabde, im gansxvavebiT, rom poemis
Seqmnis TariRad 1736 wels asaxelebs. 2
samecniero wreebSi kamaTis mizezi gamxdara Teimuraz meoris 14
strofiani saTavgadasavlo xasiaTis leqsi. zogi mas ,,dRisa da Ramis
gabaasebis~ danamatad miiCnevs, zogic calke nawarmoebad.
1 ix. k. kekeliZe, Zveli qarTuli literaturis istoria, Tb., 1958, t.II, gv. 609-610 2 ix. l. menabde, Teimuraz meore, wignSi: qarTuli literaturis istoria, t.II, Tb., 1966,
gv. 625
12
g. jakobia, romelsac aRniSnuli leqsisTvis pirobiTad
,,Tavgadasavali~ Seurqmevia, garkveuli mosazrebiT, mas calke aTavsebs.
igi Tvlis, rom epilogi arsebiTad arafriT aris dakavSirebuli
,,gabaasebis~ teqstTan, amasTan, arsebuli 21 xelnaweridan oTxiodeSi Tu
mosdevs uSualod nawarmoebs. misi TqmiT, ,,sarke TqmulTa” 1736 wels
aris dawerili, ,,epilogi” (,,Tavgadasavali“) ki _ 1738_Si. 1
mogvianebiT, mkvlevari filologiur mecnierebaTa kandidatis
samecniero xarisxis mosapoveblad warmodgenili sadisertacio
naSromis TezisebSi aRniSnavs, rom `dRisa da Ramis gabaaseba~ or
nawarmoebs Seicavs: a) sakuTriv `sarke TqmulTas~ da b) `Tavgadasavals~.
Seqmnis TariRad isev imave wlebs uTiTebs.2
l. menabdis TqmiT, es mokle fragmenti, romelic ,,gabaasebas"
mosdevs, zogierT xelnawerSi Teimurazis avtobiografiul cnobebs
Seicavs, 14 strofisgan Semdgar literaturul nawarmoebs warmoadgens
da dawerilia yandaarSi 1738 wels.3
al. baramiZec imave azrs ayalibebs, rasac zemoxsenebuli
mecnierebi gamoTqvamen. 4
g. jakobias mosazrebas ar iziarebs k. kekeliZe. igi ganmartavs:
,,saqme isaa, rom ,,mcire” nawarmoebad miCneulia SesavalSi Teimurazis
mier TviT ,,sarke TqmulTac”... ase rom, es 14 strofi aris ,,sarke
TqmulTas” epilogi da ara damoukidebeli Txzuleba~ [69, 609].
g. jakobias, l. menabdisa da al. baramiZis mosazrebebze sarwmuno
k. kekeliZis koncefcia Cans. Txzulebis daweris TariRadac 1737-1738
wlebi SeiZleba CaiTvalos, mefis mSfoTvare cxovrebis gaTvaliswinebiT.
1 ix. g. jakobia, teqstisaTvis, wignSi: Teimuraz meore, TxzulebaTa sruli krebuli, Tb.,
1939, gv. XXVIII-XXIX 2 ix. g. jakobia, filologiur mecnierebaTa kandidatis samecniero xarisxis
mosapoveblad warmodgenili sadisertacio naSromis Tezisebi, Tb., 1941, gv. 3 3 ix. Ll. menabde, Teimuraz meore, wignSi: XVII-XVIII saukuneebis qarTuli literatura,
Tb., 1997, gv. 189 4 ix. a) al.baramiZe, Teimuraz meore, wignSi: Zveli qarTuli literaturis istoria, Tb.,
1987, gv. 441
b) al. baramiZe, Teimuraz meore, gaz. ,,samSoblo”, 1975, agvisto, #16, gv.6
13
igi ,,gabaasebis” dasawyisSi ambobs kidec, rom surs mkiTxvels
gadauSalos gulisnadebi, Tuki dascalda da moicala:
,,minda aRmovsTqva mcire ram, ara sibrZnisa sadari,
Tumca damcalda soflisgan, an dRe momeca sadari.
A ar mogewonosT, ikiTxeT: ,,ase naTqvami sad ari?”
vswerdi cxens mjdomi, vlaSqrobdi iqiT da aqeT,
sad ari?” (13) [14,2]
swored mouclelobiT SeiZleba gaWianurebuliyo poemis dasruleba
da mxolod yandaarSi ganeaxlebina masze muSaoba, mocaleobis Jams
eTqva ,,mcire ram, sevdisa mosaTminobiT~ (14) [14, 103], misi winaprisa ar
iyos, ,,uqmad woliT da gdebiTa es momafiqra raWama~-o, rom ambobda. ,,iq
davasrule, vinc naxoT, nuvin iqnebiT wyinobiT~ [14, 103], _ ambobs
Teimuraz meore da aq swored vrceli Txzulebis ,,dRisa da Ramis
gabaasebis” dasrulebaze SeiZleba iyos saubari, Torem 14 strofian
saTavgadasavlo xasiaTis leqss TveobiT garja namdvilad ar
dasWirdeboda.
§5 `dRisa da Ramis gabaasebis~ avtorobasTan dakavSirebuli
sakiTxebi
samecniero literaturaSi Teimurazis TxzulebebTan dakavSirebiT
adgili aqvs erTgvar aRrevasac. zogjer ureven avtoris nawarmoebebs,
akuTvneben maT sxvas, an, piriqiT, sxvis nawarmoebebs miaweren mefe-poets.
g. jakobia erT aseT faqtze amaxvilebs yuradRebas: ,,Cvens samecniero
literaturaSi iyo cda, rom ,,sarke TqmulTa” mieweraT Teimuraz
pirvelisTvis (Орисание...Ī. 300) Tumca, maleve uaryofil iqna (ibid II,191,213
da sxva)~ [132, XXIX].
g. jakobias mxedvelobaSi aqvs e. TayaiSvilis mosazreba ,,gabaasebis"
Teimuraz pirvelisTvis mikuTvnebaze. rogorc viciT, qarTuli
kulturis didma moamagem da meWurWleTuxucesma Tavis droze aRnusxa
Zveli xelnawerebi: ”Беседа дня и ночи», или ,,Сарке ткмулта" царя Теймураза I
(113-184)... Произведение это написано в стихах и, если верить приведенному заглавию,
14
сочиненно царем Теймуразом Ираклиевичем за девять лет до своего коронования. Эта
заметка явно ошибочная... произведение принадлежит Теймуразу I Давидовичу, который
короновался в 1605 г., когда ему было всего навсего 16 лет " [142, 300] - wers is.
miuTiTebs aseve, rom xelnaweri nakluli saxiT aris warmodgenili. k.
kekeliZec aRniSnavs am faqts: ,,erTi nusxis (s-1547) zedweraSi
vkiTxulobT: `wignsa amas uwodeben sarke TqmulTa anu didi mefe
Teimurazisas”. albaT am sityvebma misca sabuTi eq. TayaiSvils
kategoriulad ganecxadebina, rom cnoba Teimuraz meoris avtorobisa
,,явно ощибочная, произведение принадлежит Теимуразу I Давидовичу “; TavisTavad
cxadia, aseTi Sexeduleba mcdaria, Txzuleba ekuTvnis Teimuraz
meores~ [69,608].
amasve uTiTebs al. xaxanaSvilic. Mmisi TqmiT, `Teimuraz pirvelisa
da Teimuraz meoris nawerebs xSirad erTmaneTSi ureven, agreTve, arCil
mefis da naxsenebi mefeebis leqsebsac epyrobian ganurCevlad da erTi
mwerlis leqss meores akuTvneben~ [127,499].
rogorc vxedavT, al. xaxanaSvilisTvisac cnobili yofila am poemis
avtorobaze arsebuli azrTa sxvadasxvaoba, Tumca iqve Teimurazis sxva
nawarmoebis garCevisas Tavadac dilemis winaSe dgeba.
Teimuraz meoris leqsis ,,gabaaseba rusTvelTan” ganxilvis dros
mkvlevars eeWveba, vin aris avtori _ arCili Tu Teimurazi, radgan, misi
TqmiT, nawarmoebis avtorze weria, rom igi ,,anbanTqebis” avtoric aris.
al. xaxanaSvili ar icnobs Teimuraz meoris ,,anbanTqebebs”, amdenad,
gamoricxavs, rom isini Teimurazs ekuTvnis, maSin, rodesac poetma 4
SesaniSnavi anbanTqeba Seqmna:
,,yovelTa meleqseTa umjobessa didsa filosofossa, mcodnesa
brZensa rusTvelsa zeda baasi mefis meoris Teimurazisagan
peterburRs”_ Tu es saTauri sworad aris moyvanili ,,iveriaSi~, maSin
leqsi unda daweriliyos mefis peterburgSi yofnis dros. ,,didadac
gamomadga ruseTsa misi leqsio”,_ ambobs erTs taepSi poeti. sagani
baasisa igivea, romelic ukve gavicaniT ,,arCilianidan” da es garemoeba
cota eWvs badavs_ vis ekuTvnis es leqsi: arCils Tu Teimurazs.
dasawyisi leqsisa gvauwyebs, rom mis damwers ,,anbanTqebanic” uTqvams,
15
xolo Teimuraz meoris ,,anbanTqebas” Cvenamdis ar mouRwevia. arCilsa da
Teimurazs (igulisxmeba Teimuraz pirveli _ T. r) ki miaweren
,,anbanTqebans~ [127,500].
unda iTqvas, rom al. xaxanaSvili ar gamoricxavs Teimuraz meores
,,anbanTqebis” avtorad, ubralod TviTon ar icnobs mis am Txzulebebs
da Tvlis, rom jerjerobiT ar aris aRmoCenili. arada, misi epoqisTvis
ukve cnobil sul cota 7-8 xelnawerSi mainc gvxvdeba. 1
rogorc zemoT davinaxeT, eq. TayaiSvili, Zveli qarTuli
xelnawerebis aRwerisas, raRac mizeziT Teimuraz meoris ,,sarke
TqmulTas~ Teimuraz pirvels akuTvnebs, Tumca mogvianebiT mas azri
Seucvlia. sxvagan ki, piriqiT, Teimuraz meores asaxelebs Teimuraz
pirvelis Txzulebis avtorad.
mkvlevari S_536 xelnawerTan dakavSirebiT wers: `aq ,,dRisa da
Ramis gabaasebis~ mxolod nawyvetia mocemuli, isic naklulevani saxiT.
igi iwyeba da mTavrdeba Semdegi sityvebiT ,,da ese somxebsa dascems
mexebsa... da saRmrTo gaTavda, aw Ramev mogiyve saeronio“ [142,70].
bolo taepi Teimuraz meores ekuTvnis, pirveli ki Teimuraz
pirvelis leqsidan ,,SvidTa krebaTaTvis~ aris aRebuli.
Cven gavecaniT am xelnawers. orive Txzuleba gadabmulia erTmaneTs,
aqve aris, aseve, Teimuraz meoris ,,qeba srisa~, vaxtang meeqvsis, arCilis
Txzulebebi. rogorc Cans, Teimuraz meoris Txzulebidan mxolod
saRvTo nawilia mocemuli, isic naklulevani saxiT. an, SesaZloa, sulac
Segnebulad, mxolod msoflio saeklesio krebebis istoria iyos
Setanili.
sainteresoa, ratom urevs erTmaneTSi eq. TayaiSvili am teqstebs.
xelnawerSi, marTlac, zemonaxsenebi strofebi weria 63-73 gverdebze,
magram iqve miTiTebulia, rom pirveli (,,da ese somxebsa...”) Teimuraz
1 ix. g. jakobia, teqstisaTvis, wignSi: Teimuraz meore, TxzulebaTa sruli krebuli, Tb.,
1939, gv. XXIV-XXVI..
16
pirvelis sakiTxavs ganekuTvneba. 1 Uunda iTqvas, rom sxvagan am teqsts
calke gamoyofs, avtorsac marTebulad uTiTebs. 2
1959 wels gamocemul ,,qarTul xelnawerTa aRwerilobaSi~
vkiTxulobT: ,,S _#536 Teimuraz pirveli, ,,SvidTa krebaTaTvis"...
Teimuraz meore, ,,sarke TqmulTa...” [115, 603].
vxedavT, rom teqsti sworad aris aRwerili.
mefe-poetebis TxzulebaTa sruli krebulis gamomcemlebi, erTi
mxriv, g. jakobia da, meore mxriv, al. baramiZe, arafers amboben am
uzustobaze.3
§6 teqstologiuri SeniSvnebi
S. CijavaZe Teimuraz meoris TxzulebaTa g. jakobiaseuli
gamocemiT dainteresebula. Mmas ekuTvnis teqstologiuri SeniSvnebi.
Uunda aRiniSnos, rom mkvlevari sagangebod exeba sportul TamaSobaTa
terminologias da, garkveul xelnawerebze dayrdnobiT (H-119; .F-.16; S-
342,), uprianad miiCnevs, Txzulebis Semdeg gamocemebSi Casworebul iqnes
saTanado adgilebi:
`erTi aris sxva burToba, radrabagans eZaxian ~(str. 599)
imis gamo, rom ,,radi~ ewodeboda ,,mruds” (saba), xolo abragani
`burTis Cognis aRma akvras” (saba), konteqstis mixedviT ufro
marTebuli Cans ,,rad-abragani” da ara ,,radrabagani”. xelnawerebSi
pirveli sityva (,,radi”) savsebiT marTebulad gamocalkevebiT weria,
sakiTxi dazustebas saWiroebs.
unda daaswras amokvras qiCilovias qnanio (str.602)
ajobebs iyos: ,,qiCiloria”, vinaidan sulxan orbelianis ,,sityvis
konis~ avtografebsa da avtorizebul xelnawerebSi (H_1429,AA_75, A_1473)
1 ix. S-536, gv. 15 2 ix. Е. Такаишвили, Описание рукописей, ,,Общества распрастранения грамотности среди грузинского населения " Т. I, Tb., 1902 w. gv.150 3 SeniSvna. g. jakobia saerTod ar axsenebs am xelnawers. mas sakmaod Sromatevadi
saqmianoba uwarmoebia. Tumca, Teimuraz meoris nawarmoebebis Semdeg gamocemebSi, mis
mier dadgenil teqstSi garkveuli cvlilebebi SeutaniaT.
17
es sityva aseTi formiTaa Setanili. Ees konieqturac dazustebas
saWiroebs~ [123,27] _ aRniSnavs teqstologi.
TxzulebaSi `saqarTvelos zneobani~ arCilic `radabragans~ iyenebs:
`radabragans da gadrzeda marjveT ixmaros xelebi~ (6,3) [2,3].
S. CijavaZe, rogorc vxedavT, sulxan-sabas leqsikonis moSveliebiTa
da uSualod teqstis dasadgenad sando xelnawerebze dayrdnobiT
cdilobs daamkvidros swori terminebi. igi orive SemTxvevaSi uTiTebs,
rom sakiTxi dazustebas saWiroebs.
v. sidamoniZe Tavis ,,qarTul asparezobaTa qronikebSi" sportis
ramdenime saxeobaze, ileTze amaxvilebs yuradRebas. Eesenia: yabaxi,
radabragani, qiCilovia Tu sxva... Tan askvnis: `Teimuraz meore, marTalia,
poeturi formiT, magram sakmao sisruliT gadmogvcems qarTul
asparezobaTa da TamaSobaTa im wesebs, romelTa dacvac aucilebeli iyo
maTi Catarebis dros. Aam mxriv igi qarTuli sportis erT-erT pirvel
istorikosad gvevlineba~ [99,130].
mkvlevari poetis mier aRweril sportis unikalur saxeobebs
axsenebs, Tan miuTiTebs, rom eseni mefe-poets zneobriv normebamde aqvs
ayvanili da mTel rituals zedmiwevniTi sizustiT aRnusxavs:
,,Teimurazs Tavis sakmaod vrcel enciklopediuri xasiaTis
naSromSi, romelsac metad originaluri saTauri uwoda, Setanili aqvs
specialuri kari ,,aqa yabaxisa da burTaobis ambavi”. avtoris sityvebiT,
yabaxi imarTeboda qorwilisa da saxalxo dReobebis drosac. dReobebze
iSviaTad, magram mainc eswreboda mefe Tavisi amaliT.
yabaxi ZvelqarTulad vaJkacTa erT ,,zneobas” ewodeboda. igi, iseve
rogorc sxva asparezobani, ama Tu im zneobriv normebs gamoxatavda:
,,rodis iyo, Tu ar dRisiT, vaJkacT cxenze zneobani~ [99,126].
v. sidamoniZe burTaobis erT formazec amaxvilebs yuradRebas:
,,Teimurazi agviwers burTaobis kidev erT saxeobas, romelic
qarTuli sportis istoriaSi ,,radrabaganis” saxelwodebiT moixsenieba.
,,radi” burTaobaSi saxmari iaraRia, xolo ,,radrabagani” ki radiT
burTis TamaSs niSnavs.
18
burTis radiT orjer amokvra ar kmaroda, moTamaSes sxva xerxic,
egreTwodebuli qiCilovias ileTic unda exmara~ [99,129-130].
etyoba, S. CijavaZis teqstologiur SeniSvnebs ar icnobda ,,qarTul
asparezobaTa qronikebis” avtori, Torem meti yuradRebiT moepyroboda
am saxelebs. Tumca, igic sakmaod damarwmunebeli toniT
ambobs: ,,Teimurazi agviwers burTaobis kidev erT saxeobas, romelic
qarTuli sportis istoriaSi ,,radrabaganis” saxelwodebiT
moixsenieba” [99,130].
rogorc Cans, es termini am saxiT sportul leqsikologiaSi
cnobili yofila.
bunebrivia, ar SeiZleba sulxan-sabas ar endo qarTuli sityvis
ganmartebaSi.
g. jakobias Rvawli mkvlevarebs araerTxel aRuniSnavT. 1 mas 40-mde
xelnaweri or ZiriTad jgufad aqvs dayofili: A da B jgufebad. am
xelnawerebis ZiriTad ganmasxvavebel niSnad ki, garda umniSvnelo
variaciuli saxesxvaobisa, miiCnevs imas, rom B jgufis
xelnawerebs ,,gabaasebis” epilogi ,,odes sefixan yeenma...” ara aqvs
darTuli (swored amis safuZvelze gamoyofs am teqsts poemidan da
calke nawarmoebad asaxelebs).
gamomcemeli winasityvaobaSi Teimuraz meoris TxzulebaTa Semcvel
TiTqmis yvela xelnawers mimoixilavs. maT pirobiTad nomravs kidevac.
Tan uTiTebs, rom am teqstebis Semcveli krebulebi Tu calkeuli
xelnawerebi zedmiwevniT aqvs aRwerili e. TayaiSvils. aqve, dawvrilebiT
saubrobs samecniero wreebisTvis naklebad cnobil, mis mier M1 niSniT
danomril krebulze, romlis sacavad zugdidis mxareTmcodneobis
muzeums asaxelebs: ,,Cven specialurad gavecaniT mas (adgilze) da
davadgineT, rom is aris BB jgufis xelnaweri; redaqciulad axals
arafers iZleva, magram es kia, rom is ufro srulia, vidre B xelnaweri
_ mas arc erTi taepi ar aklia (rasakvirvelia AA-s epilogi arc aq aris,
rogorc BBjgufis xelnawerSi” [132,XXIII].
1 ix. S. CijavaZe, teqstologiuri SeniSvnebi, wignSi: XVIII saukunis qarTuli mwerlobis
sakiTxebi, Tb., 1965, gv.23
19
aRsaniSnavia, rom dadianebis sasaxleTa istoriul-arqiteqturul
muzeumSi dResac inaxeba Teimuraz meoris TxzulebaTa Semcveli
xelnawerebi. igi krebul ,,sarkeSia” moTavsebuli. aq, garda Teimuraz
meorisa, Teimuraz I-is, arCilis, vaxtang VI-is, vaxtang orbelianis
namuSevrebicaa moTavsebuli. igi 255 gverdisgan Sedgeba, aqedan 155
Teimuraz meoris nawarmoebebs eTmoba. krebuls ,,sarke TqmulTa” xsnis
da Teimuraz pirvelis majama xuravs. bolos ki darTuli
aqvs: ,,gansrulda wigni ese, romelsac ewodebis sarke 1846 w. Cymvsa wels
ianvris id-sa dResa.
romlisaTvis aRmweri iTxovs Secdomebis motevebas” [33, 252]. amis
Semdeg ramdenime furceli dauwerelia, bolo gverdze ki
weria: ,,RmerTo, eqmen xelT mZRvanelad, levan nikolozis Zesa, da
acocxle as weliwads J. f.
levan qorqievis var” [33, 255].
rogorc Cans, igi gadaunusxavT 1846 wels da misi gadamweri an
mesakuTre vinme levan qorqievi yofila.
krebuli dadianebis sasaxleTa istoriul-arqiteqturul muzeumSi
nacionalizaciis Sedegad moxvedrila. is sakmaod lamazi xeliT aris
Sesrulebuli da aSkarad emCneva gadamnusxavis didi ruduneba.
g. jakobia marTebulad uTiTebs, rom aRniSnuli xelnaweri erT-
erTi srulyofili xelnaweria da is ufro srulia, vidre B xelnaweri.1
unda aRiniSnos, rom 1970 wels, saqarTvelos mecnierebaTa
akademiis davalebiT, k. kekeliZis saxelobis xelnawerTa institutis
mecnier-TanamSromlebma T. bregaZem da c. kaxabriSvilma srulyofilad
aRweres zugdidis saistorio muzeumis qarTuli xelnawerebi, maT Soris
aRniSnuli krebuli. xelnaweris saxiT arsebul gamoucemel
aRwerilobaSi vkiTxulobT:
,,zsim 24
poetur TxzulebaTa krebuli 1846
1 ix. g. jakobia, teqstisaTvis, wignSi: Teimuraz meore, TxzulebaTa sruli krebuli, Tb.,
1939, gv. XXIII
20
I+127 f. qaRaldi, moyviTalo feris, gaWuWyianebuli,
dalaqavebuli, mwvane qaRaldiT gadakruli muyaos yda. dazianebuli,
marjvena kide Camoglejili; Savi tyavis yua, isic dazianebuli. f. I, 1_2,
3_7 furclebs dazianebuli aqvT zeda kide; amovardnilia f. 47; 101 da
106-107 furclebs Soris; mxedruli; saTaurebi da strofebis dasawyisi
sityvebi wiTeli melniT (1846w. (126r); aqvs WvirniSani damRa, dauwerelia
127r‘’ [61,162]. 1
bunebrivia, es teqstebi variaciul saxesxvaobas iCenen sxva
xelnawerebTan Tu TviT gamomcemlis mier dadgenil teqstTan
mimarTebaSi. g. jakobias am saxesxvaobaTa umravlesoba miTiTebuli aqvs
calke gamoyofil TavSi: ,,SeniSvnebi da variantebi”, 2 Tumca, zogierTi
gamorCenia, arada isini krebulis gadaSlisTanave gvxvdeba:
`verca Rrmad gamometyvelman, ritorebr, ena mravlobiT~ (1) [33,5]
`verca Rrmad gamometyveli, ritorebr ena mravlobiT~ (1) [14,1]
299-e da 824-e strofebic variaciul saxesxvaobas gvaZlevs,
rac ar aris ,,variantebSi~ miTiTebuli.
,,anbanTqebanSic~ gvxvdeba garkveuli cvlilebebi. `anbanTqebas~
(`aris ram ucxod sacnobel...~), romelsac g. jakobia pirobiTad
`anbanTqeba~ IV uwodebs, 24-dan 34-is CaTvliT strofebi aklia. 35-e
strofi ase ikiTxeba:
,,haRsruldebis ca qveyana, didadac aRSfoTdebian.
haRivsebian suliTa, yvelani emzadebian
aimRvris ca da qveyana, didaTac aRSfoTdebian,
haRtacebuli RrubelTa erTs alags Sejgufdebian” (35) [33,154] 3
`anbanTqeba III~ gamomcemlis mier Setanili 37-e ortaepiani
strofi xelnawerSi ar gvxvdeba. sxvaTa Soris, g. jakobia sagangebod
uTiTebs, rom es orstriqoniani nawyveti aris mxolod AA,DD, D1
1 SeniSvna. gamosacemad momzadebulia k. kekeliZis saxelobis xelnawerTa institutis
mecnier – TanamSromel m. sotkilavas mier da dRemde gamoucemelia. Cven vsargeblobT
am masaliT. 2 ix. g. jakobia, `SeniSvnebi da variantebi~, wignSi: Teimuraz meore, Tb., 1939, gv. 225-227;
229. 3 Sdr. gamoc. gv.135
21
xelnawerebSi. Ggamodis, rom B xelnawerSi ara gvaqvs, bunebrivia, arc M1
xelnawerSi iqneba, radganac, g. jakobias mosazrebiT, es ukanaskneli
swored B jgufis xelnawerebs ganekuTvneba.
erTi ram gasarkvevia, Tuki M1 xelnaweri BBjgufis teqsts
ganekuTvneba, maSin riTi avxsnaT, rom M1 xelnaweris zogi taepi TviT B
jgufis xelnawerTa taepebisagan gansxvavdeba, iqneb gadamwerma, garda B
jgufis xelnawerebisa, sxva xelnawerebiTac isargebla, an kidev,
SesaZloa, es variantebi specifikuri iyos aRniSnuli teqstisTvis.
g. jakobiaseul gamocemaSi 156-e strofis IV taepis bolo
sityvaa ,,Sesazareni,” maSin, roca danarCeni taepebi ,,enia” riTmas
gvaZlevs. xelnawer teqstSi gvaqvs ,,dRe mixvda Sesazrzenia” (156) [33,16].
gvxvdeba sapirispiro SemTxvevac, kerZod, SesaZloa, riTmis
sruli Tanxvedra aRar iyos, magram konteqstis mixedviT ufro misaReb
formasTan gvqondes saqme.
,,erTs mxlebels TasiT Saqari, xelTa uWiravs mzaTao” (541) [33,68].
`erTs mxlebels TasiT Saqari xelTa uWiravs mzasao” (541) [14,70].
,,mza xeli” cota ar iyos uxeSad da ucnaurad JRers.
amitom, ,,mzaTao”, Tumca araswor riTmas gvaZlevs, konteqstis mixedviT
ufro misaRebi Cans.
ganxilvis Rirsia 503-e strofi:
,,dedoflis brwyinvalebaman mzisa cimcimi anaso,
giSrisa mSvildiT isari, mefisa gulsa man aso,
mefesa marTebs siame, gverds ujdes amisTanaso,
da ase Seberdes meuRles, viT ioakim anaso.” [33,56]
M1 xelnawerSi II taepi Semdegi saxiT gvxvdeba:
,,giSrisa mSvildiT isari, mefisa gulsa an +aso”
sagangebo niSnis darTva gviqmnis STabeWdilebas, TiTqos ,,an
aso” erTad unda daweriliyo. vin unda iyos ,,mefis guli ana”?
XVIII saukunis pirvel naxevarSi sami ana figurirebs qarTl-
kaxeTis samefo karze: ana dedofali (Teimurazis deda); ana-xanumi, beJan
22
ToqalToianis asuli (Teimurazis meore coli); ana abaSiZis qali
(erekles meuRle).1
albaT aq dedofali ana-xanumia SefarviT Seqebuli. Tumca, unda
iTqvas, rom Txzulebis werisas bolo ori jer kidev ar Cans samefo
karze, pirveli ki 1736-37 wlebSi ukve gardacvlilia. Aamitomac, Zneli
saTqmelia, Tu romels miemarTeba es Sesxma.
variaciuli saxesxvaobani Tu konteqstidan amovardnili
formebi mravlad gvxvdeba xelnawerSi (am ukanasknelze TviT
gadamwersac mSvenivrad scodnia, amitomac iTxovs mitevebas). 2 Tumca,
amaze yuradRebas ar SevaCerebT. sainteresoa, visaubroT im detalebze,
romlebSic xelnaweri marTebuli da misaRebi Cans.
,,gabaasebis~ pirveli nawili bibliur Temebs exeba. igi
faqtiurad sityvaSewyobili variantia saRvTo istoriisa, amitomac
teqstis dasadgenad, TavisTavad, saukeTeso wyarod CaiTvleba biblia. M1
xelnaweris bibliis teqstTan SepirispirebiT zogi taepis Casworeba
marTlac upriani iqneba.
52-e strofis II taepi xelnawer teqstSi warmodgenilia
Semdegnairad:
,,abelca daibadebis, simarTlis ndoma iqnebis’’ [33,10]
gamomcemlis mier SerCeuli varianti aseTia:
,,abelca daibadebis, simarTlis mdomi iqnebis” [14,6]
`wminda wignSi~ abelisadmi simpaTia, cxadia, igrZnoba, Tumca misi
Tviseba, simarTlismdomoba, naklebad Cans. amitomac, xelnawerSi
mocemuli forma gacilebiT misaRebad migvaCnia, radganac kaenis
gaboroteba da satanjveli uflis mier Zmebis xasiaTis marTebulad
gansazRvriT iyo gamowveuli.
variaciul saxesxvaobas warmoadgens 78-e strofi:
,,yovli mfrinveli Tesladi noesTan Sevidodeso,
or-ori xorcielisa yovlisgan Seyvebodeso
vinc Semsvlelia Sevides, kargi ar darCebodeso
1 Qix. `aRwera samefosi saqarTveloisa~, qarTlis cxovreba, s. yauxCiSvilis
redaqtorobiT, 1973, t. IV, gv. 609; 610; 913. 2 ix. zsiem 24, xelnaweri krebuli, gv. 255
23
dadges kidobans mamali, dedalTan dadgebodeso~ [33,14]
`yovli mfrinveli, Tesladi, noes Tan Sehyvebodesa,
xorcielTagan or-ori Seudges, swrafad rbodesa,
aravin darCa cxoveli, xmeleTze dges Tu xbodesa,
romeli romels uswrebda, erTbaSad Seivltodesa~ [14,10-11]
arc es strofi aqvs motanili ,,variantebSi~ g. jakobias,
arada, SesaZloa, swored es taepebi iyos ufro marTebuli bibliis
teqstis gaTvaliswinebiT. 1 Tumca, rig SemTxvevaSi (III taepi) xelnawer
teqsts ver verwmunebiT.
,,yovelTagan frToanTa mfrinvelTa cisaTa naTesaobisaebr da
yovelTagan quewarmavalTa, romelni vlenan queyanasa zeda
naTesaobisaebr maTisa, or-ori yovelTagan Sevides Sen Tana zrdad Sen
Tana_ mamali da dedali~ (dab.6.20) [5,57], _ urCia ufalma noes. noemac
ganurCevlad Sedena pirutyvi. xelnawerSi ki vkiTxulobT:
,,vinc Semsvlelia Sevides, kargi ar darCebodeso~.
sxva taepebi bibliis teqstTan ufro axlos dgas.
III taepis gamomcemlis mier SerCeul variants (,,aravin darCa
cxoveli, xmeleTze dges Tu xbodesa”,) yuradReba miaqcia S. CijavaZem.
igi Tvlis, rom ,,xbodes” nacvlad saWiroa iyos ,,kbode”, ,,aq xmeleTs
upirispirdeba sityva ,,xbode~, romelic qarTuli enisTvis ucnobia
konteqstis mixedviT. mis magier unda gvqondes ,,kbode”, rac
niSnavs ,,zRvisa da wylis pirs”, romelic aris kldovan-flatoiani
Cauvali” (s. orbeliani, koniuqtura dasturdeba Txzulebis
xelnawerebSic (H-119; .F-.16; S-342, gv.16 da sxv.)~ [123, 24], - aRniSnavs
teqstologi.
,,yovli ram feri kacisa, sulisTvis miuZRvisao” (176) [14, 22]
,,yovli ram feri kacisa, sulisTvis miezRvisao” (176) [33, 24]
bibliuri Txrobis gaTvaliswinebiT orive sityva ,,miuZRvisao”
Tu ,,miezRvisao” Seusabamo Cans. 2 Tumca, Tuki pirvelSi miZRvnas
vigulisxmebT, maSin Semdeg azrs miviRebT_adamianis yoveli qmedeba
1 ix. biblia (mcxeTuri xelnaweri), Tb., 1981, ,,dabadeba” 7,9; gv. 17 2 ix. biblia (mcxeTuri xelnaweri), Tb., 1983, wigni iobisi, 2,4 gv. 101
24
suls eZRvneba. aq bibliis stili daculia, suli ki, Teimuraz meoris
msoflxedviT, sicocxlis sinonimia. amaSi es taepic
dagvarwmunebs: ,,xeli ar gqondes sulTana, eride yovlis
gziTacao” (177,4) [14, 22].
aq, swored, sicocxlis xelyofazea saubari.
,,did Jam-maqvs ese kvnesao~ (335,2) [14, 42]
,,didad mawuxebs esao” (335.2) [33,46]
Tumca axal aRTqmaSi ki aris miTiTebuli, rom sneuls 38 welia
stanjavs xeibroba, konkretul SemTxvevaSi davrdomilis wuxilia
gamoxatuli auzSi Causvlelobis gamo. amdenad, sasurveli iyo SeerCiaT
xelnaweri varianti.
zogan riTmis TvalsazrisiTac gvxvdeba uzustobebi.
gamomcemlis mier dadgenili teqstis 280-e strofis bolo
taepi uriTmoa. aq riTma ,,asas” gvaZlevs, bolo taepSi ki, ,,ferxTa banas”
forma gvxvdeba.
amaze yuradRebas amaxvilebs S. CijavaZec da sxvadasxva
xelnaweris gaTvaliswinebiT (HH-193, F-42, da sxv.) swor formad ,,ferxTa
bansa” formas miiCnevs. 1
Tu gaviTvaliswinebT imas, rom am sintagmaSi ,,bansa~ zmna gamodis,
aRmoCndeba, rom erT formaSi ori zmna iyris Tavs, rac, ra Tqma unda,
am konteqstSi dauSvebelia (,,Seiqms ferxTa bansa~). amdenad, vfiqrobT,
saanalizo xelnaweris forma gacilebiT misaRebia (,,Seiqms ferxT
banasa”) (280, 4) [33,32].
krebul `sarkeSi~ daculi `dRisa da Ramis gabaasebis~ Seswavlam
aCvena, rom igi variaciul saxesxvaobas iCens sxva xelnawerebTan Tu
gamomcemlis mier dadgenil teqstTan mimarTebaSi. Sesabamisad, ver
daveTanxmebiT g. jakobias mosazrebas, romlis mixedviTac, M1 xelnaweri
B jgufis xelnawerTa kategoriad iTvleba, SesaZloa vivaraudoT, rom aq
gamovlenili variaciebi specifikuria.
1 ix. S. CijavaZe, teqstologiuri SeniSvnebi Teimuraz II TxzulebaTa gamocemaze, wignSi:
XVIII s-is qarTuli mwerlobis sakiTxebi; 1965w. gv. 23
25
SevecadeT agvexsna rig SemTxvevaSi siswore M1 xelnawerisa sxva Tu
redaqtoris mier dadgenil teqstTan mimarTebaSi. xelnaweris azrobrivi
gamarTulobis gansazRvrisas saxelmZRvanelo wyarod biblia
gamoviyeneT.
saWirod vTvliT, sxva xelnawerebTan SedarebiT upiratesoba am
xelnawers mieniWos. aseve, gamovTqvamT varauds, poemis bibliis
teqstTan Sepirispirebis Sedegad, kidev erTxel gadaisinjos nawarmoebis
gamomcemlis mier SerCeuli varianti.
amdenad, roca dadgeba sakiTxi Teimuraz meoris TxzulebaTa
krebulis xelaxla gamocemisa, sasurvelia gaTvaliswinebul iqnes
zemoaRniSnuli cvlilebebi da zogi taepi Caswordes.
§7 Teimuraz meoris Semoqmedebis folkloruli wyaroebi
n. sozanaSvili mefe-poetis Semoqmedebis xalxur wyaroebs ikvlevs.
igi III da IV anbanTqebis ganxilvisas gamocanis gamarTvis xerxs exeba,
uTiTebs, rom mas xalxur sityvierebaSi eZebneba saTave. mohyavs m.
Ciqovaniseuli analizi aristoteles, e. teiloris, al. veselovskis
mosazrebebisa, sadac gamocana miiCneva metaforad, Zvelebur amocanad,
metaforis saxiT gadmocemul kiTxvad; eyrdnoba ra m. Ciqovanis
Sexedulebas, romlis mixedviTac ,,CamoTvlili niSnebi warmoadgenen
mxolod poetur xerxebs, gadmocemis formas da ara Sinaarss" [122,336],
mianiSnebs, rom ,,gamocana iyo farTo masebis zneobrivi da gonebrivi
aRzrdis Taviseburi saSualeba. mwerlobaSic gamocanas sxva mizani,
garda msmenlis damoZRvra-garTobisa, ar unda hqonoda" [100,18-19].
mkvlevari mefe-poetis anbanTqebebis struqturis safuZvlian
analizs gvaZlevs. aRniSnavs, rom Teimurazi gamocanas imave principiT
agebs, rogorc es xalxuri SemoqmedebisTvisaa niSandoblivi, Sesabamisad,
maT damoZRvriTi funqcia aqvs. 1
1 SeniSvna. `dRisa da Ramis gabaasebis~ pirvel nawilSi Teimuraz meore wyarod iyenebs
bibliis rogorc kanonikur, ise arakanonikur sakiTxavebs. amdenad, folkloruli
wyaroebis ganxilvisas ar SeiZleba calke ar gamovyoT poetis mimarTeba xalxur
apokrifebTan.
26
§8. Teimuraz meoris literaturul-esTetikuri Sexedulebani
Teimuraz meore arCilis literaturuli skolis warmomadgenelia.
Sesabamisad, ,,marTlis Tqmis” principis erTguli damcvelia poeti da
arc arCilis mier damkvidrebuli didaqtikuri motivia misTvis ucxo.
Ddidaqtizmi sakvlev TxzulebaSic igrZnoba.
poemaSi gamokveTil didaqtikur Sexedulebebs ixilavs e.
lorTqifaniZe. Mmisi azriT, zne-CveulebaTa dawvrilebiT aRwera avtors
dasWirda muslimTa wreSi gadagvarebis safrTxis winaSe mdgari
qarTvelebis mosabruneblad: `Tu arCil mefe mxolod asaxelebs
saqarTvelos zneobebs, Teimuraz meore dawvrilebiT gadmogvcems maT da
ufro srulyofilad aRwers kidec zogierT im zneobas, romlebic
arCilma SedarebiT sqematurad gadmogvca... ,,sarke TqmulTa~ Taviseburi
sacnobaroa dRisa da Ramis sxvadasxva drois mixedviT tradiciul wes-
CveulebaTa sworad CatarebisaTvis. Aamdenad, mas didi aRmzrdelobiTi
mniSvneloba eniWeba~ [80,41].
sruliad sawinaaRmdego mosazrebas aviTarebs j. afciauri. misi
TqmiT, Teimurazma mxari ver auba epoqis moTxovnebs, ,,marTlis Tqmis~
principi, romelic arCilma danerga, xolo daviT guramiSvilma srulyo,
sxvadasxva kuTxiT gamoxates Semoqmedebma, Teimurazma ki es ver SeZlo.
`Teimurazi, maSinac ki, roca qveynisa da pirad ubedurebas exeba,
mSvidia, dinji. Mmisi leqsi mSrali informaciis miwodebas jerdeba. Ees
ar aris meomari leqsi, ase gasinjeT, Teimurazs aRorZinebis periodSi
friad gavrcelebuli didaqtikuri Tematikac ki ar itacebs, Tematika,
romelsac aqtiurad iyenebdnen xolme, rogorc erovnuli cxovrebis
naklis gamosworebis erT-erT ZiriTad saSualebas~ [36,94].
rogorc viciT, arCili Tavis TxzulebaSi ,,saqarTvelos zneobani~
mTavar mizezs asaxelebs, Tu ratom Seqmna am tipis nawarmoebi. igi
TiTqos niSnismogebiT eubneba TanamedroveT:
,,bevri kaci imizezebs: ara myonda momvlelio,
27
zneoba ram dameswavla xarisx xarisx amvlelio,
axla raRa pasuxi gaqvsT, ai Tqveni mswavlelio!
vin ar iwvrTna, malmc mohkvdebis, nu xar xanis
wamvlelio” (103) [2,14]
SesaZloa, arCilis Txzulebisgan gansxvavebiT, didaqtikuri motivi
demonstrirebuli ar iyos saanalizo nawarmoebSi, magram poemaSi am
nakadis ganfeniloba aSkarad igrZnoba. Aaq moxmobili yoveli epizodi,
romelic paeqrobisas saWiro iaraRad aris gamoyenebuli, garkveuli
rakursiTac moxvedrila mwerlis obieqtivSi. Bbibliis sxvadasxva
siuJetis mizanmimarTuli dalageba, cxadia, garkveul Sedegze iyo
orientirebuli. qristianuli mrwamsis Tu qarTuli zne-Cveulebebis ase
lakonurad da sityvaSewyobiT warmoTqma, bunebrivia, maTi ukeT
gaazrebiTa da SeswavliT iyo gapirobebuli. Teimurazs epoqis
Sesabamisad, saWiroebisamebr gauleqsavs calkeuli bibliuri epizodi.
arada, eWvsgareSea, sxva mniSvnelovan pasaJebsac, romelTac,
Sesabamisad, dRisiT an RamiT eqneboda adgili, es perifrazirebis
ostati advilad moaqcevda taepebSi.
e. lorTqifaniZe poetis mxridan samarTalze, Sromaze,
danaSaulebebze yuradRebis gamaxvilebas didaqtikuri TvalsazrisiT
xsnis. Aiqve aRniSnavs, rom avtori gegmis mixedviT winamorbedis kvals
miyveba, Tumca masaviT srulyofili ver aris. amis mizezad ki mefe-
poetis mouclelobas asaxelebs: ,,mas ar hqonda SesaZlebloba ufro
safuZvlianad daemuSavebina Tavisi Canafiqri... mas Tavisi Sroma dauweria
laSqrobis dros da ar hqonia SesaZlebloba ufro meti dro daeTmo
misTvis~ [80,42].
T. begiaSvili ki, romelmac faqtiurad istoriul-eTnografiuli
kuTxiT ganixila poema, ,,sarke TqmulTas” gacilebiT srulyofil
nawarmoebad miiCnevs.: `rogorc viciT, arCilmac scada realisturi da
zogjer naturalisturi JanriTac yofacxovrebiTi leqsis dawera...
,,saqarTvelos zneobani” ... savsebiT Camouvardeba SinaarsiTac da
formiTac Teimuraz meoris ,,sarke TqmulTas” [45,115].
28
mkvlevari Teimurazis upiratesobas imiTac xsnis, rom man SeZlo
naturalisturi elementebis Semotana: ,,Txzuleba TaviT bolomde
realisturi JanriT aris dawerili, xSirad naturalisturi elferiTac...
TeimurazisTvis uimedobis ideologia miuRebeli iqneboda, piriqiT, igi,
rogorc mefe, saxelmwifos da piradi mdgomareobis gamosworebas
imedianad ucqeroda. sinamdvile mas amis sabuTs aZlevda da amitom misi
msoflmxedveloba da ideologiac realistur niadagze moimarTa.
swored amiT unda aixsnas is garemoeba, rom Teimuraz meoris poeziaSi
realizmi aramcTu ukiduresobamde ganmtkicda, aramed masSi
naturalizmis elementebic Warbad Seitana” [45,119-120].
mefe-poets mkvlevrebi optimist mweralTa ricxvs akuTvneben. misi
`dRisa da Ramis gabaaseba~ sinaTlis apologiad aris miCneuli.1
zemoT ukve vaxseneT, rom Teimuraz meore saxeobrivi azrovnebiT
didad ar gamoirCeva, arc versifikaciuli silaRe itacebs Tvals,
Sesabamisad am mxares nakleb yuradRebas uTmoben mkvlevrebi.
Mmiuxedavad amisa, ,,qarTul literaturaTmcodneobiT mcire
anTologiaSi” misi Semoqmedebidan ramdenime strofi moxvedrila
(,,gabaasebidan”_1-li, me-3, me-13, me-18, amave poemis epilogis me-
3, ,,kidurwerilobis” me-19 strofebi).2
rogorc zemoT vaxseneT, mkvlevrebi, ZiriTadad, ,,dRisa da Ramis
gabaasebas~ exebian. Tumca, sxva nawarmoebebic aris ganxiluli
aRniSnuli kritikosebis naSromebSi.
gamoTqmulia mosazreba, rom ``anbanTqeba~, rogorc literaturuli
Janri, pirvelad Teimuraz meorem gamoiyena Zvel qarTul literaturaSi
saero-satrfialo (gapirovnebuli) motivebisTvis.~ 3
k. kekeliZe ,,anbanTqebebis” Taviseburebebs gamoyofs:
,,Teimurazs Semdegi tipis ,,anbanTqeba” aqvs naxmari: a). strofSi
sityvebi dalagebulia anbanis rigze, b). ,,amocanad Tqmuli ori
anbanTqeba, romelTa damaxasiaTebel Tvisebas warmoadgens is, rom
1 ix. al. baramiZe, Teimuraz meore, gaz. `samSoblo~, 1975, gv.6 2 ix. qarTuli literaturaTmcodneobiTi mcire anTologia, wigni I, Seadgina g.
baramiZem, Tb., 1997, gv. 116-119. 3 ix. g. jakobia, filologiur mecnierebaTa kandidatis samecniero xarisxis
mosapoveblad warmodgenili sadisertacio naSromis Tezisebi, Tb., 1941, gv. 4
29
pirveli strofis oTxive striqoni iwyeba a-niT, meore b-aniT. maSasadame,
TiToeuli maTgani Sedgeba 36 strofisagan. erT ,,anbanTqebaSi” TiToeul
strofSi amocanis saxiT mocemulia ,,axali aRTqmis” istoriis erT-erTi
romelime faqti, xolo meore ,,anbanTqebis” strofebSi Zveli aRTqmis
istoriis faqtebi~ [69,613].
mkvlevari iqve miuTiTebs, rom ,,anbanTqebis~ gawyobisas Teimurazi
originaluri ar aris, radganac amgvari ,,anbanTqeba” dauweria mis
winamorbedsa da naTesav vaxtang meeqvsesac.
l. menabdis TqmiT, `III_IV anbanTqebis Seqmnisas poetis mizani iyo
bibliis popularizacia, gasarTobis Seqmna amocanis saxiT da sakuTar
poetur SesaZleblobaTa demonstracia~ [82,191].
j. afciauri miyolebiT aanalizebs Teimurazis Txzulebebs. mis
,,xilTa qebas" g. ColoyaSvilis analogiuri Txzulebis gagrZelebad
miiCnevs, ,,qeba srisas" ZiriTad Rirsebad ki imas Tvlis, rom am
TxzulebiT mefis sasaxleze srulyofili warmodgena gveqmneba.
mefe-poetis TxzulebaTa ganxilvisas mkvlevrebi upiratesobas
aniWeben rusi generlis, aleqsandre buturlinis ulamazes asul
barbares saqebrad Seqmnil leqsebs, radganac, maTi GTqmiT, swored isini
gamoirCevian ,,grZnobaTa siRrmiTa~ da `garegani moxdenilobiT~:
,,Teimurazis stili yovelTvis swori araa, xolo leqss aklia harmonia
da namdvili poeturi aRmafrena, grZnobaTa siRrmiT da garegani
moxdenilobiT yvelas sjobs is ori nawarmoebi, romelSic poeti aqebs
rus qals, barbare aleqsandres asuls" [69,616].
samecniero literaturaSi SeniSnulia, rom barbare buturlinas
SeqebiT, qarTul mwerlobaSi pirvelad gamoCnda rusi qalis saxe: ,,mere
modis guramiSvili, iwereba ,,zubovka", TavidaTavi mSveneba qarTuli
samijnuro poeziisa. daviTi damexa da danacra ukraineli qalis
silamazem...~ [36,189]. 1
d. guramiSvilma saocari wiaRsvlebi aCvena am leqsSi. aRniSnul
nawarmoebze gamouTqvams mosazreba TiTqmis yvelas, vinc ki poetis
1 SeniSvna. iqneb es qali sulac qarTveli iyo, guramiSvili xom iq qarTvelTa
garemocvaSi cxovrobda.
30
Semoqmedebas Sexebia. albaT, yvela SesaZlebloba aris daSvebuli,
romelic Teoriulad SeiZleba gaCndes ,,zubovkis"@interpretirebisas. e.
xinTibiZe CamoTvlis ra sxvadasxva mcdelobas Txzulebis wakiTxvisa
(mistikur-alegoriuli, realisturi, anda, Tu gnebavT, biografiul
sinamdvilemde dayvana, alegoriuli xedva_patriotuli alegorizmi Tu
sawuTros, amqveyniuris alegorizmi; alegoriul-mistikuri
interpretireba_satrfo qriste. imis SesaZleblobis daSvebac, rom orive
maTgani (realuri da alegoriuli) leqsSi SeiZleba iyos), Tavad axal
interpretacias gvawvdis, zubovkel qals ufalTan poetis miaxloebisas
mediumad miiCnevs, Tan dasZens, rom, SesaZloa, amgvari gaazreba erTi
mxriv momdinareobdes evropuli lirikidan, an kidev vaxtang
meeqvsiseuli siyvarulis alegoriuli gadaazrebiT iyos miRebuli.1
garda d. guramiSvilisa, RvTaebriv siyvarulze uweriaT vaxtang VI,
Teimuraz I, arCils. arCilis ,,samijnuroni", Tu galeqsili ,,visramianis"
me-17 strofi CaTvlilia saRvTo mijnurobis motivis leqsebad. 2
,,zubovkas~ veranairad mieaxleba Teimuraz meoris barbare
buturlinas saqebrad dawerili leqsebi. aq wmindawylis xorciel
siyvaruls vxvdebiT, Tanac, cota ar iyos, Taviseburi formiT.
,,kidurwerilobaSi" vkiTxulobT: ,,esreT ver gkadre, ucilod,
Zmurad ye mogexveodi" (4,4) [14,114]; ,,Tqven CemTvis mwyalobel iqnaT,
usayvarles xar disagan" (7,4) [14,114];
pirveli kiduri, anu ganapira vertikaluri xazi, gvaZlevs: ,,viTa
ferobs sikeTesa Sensa, egreT saqebel xar didaT evropiasa Sina dasaviT
sayvarelo Cemo", meore vertikali ikiTxeba ase: ,,vera SesZles
mSvenierebis Senisa qebai... dao, sayvarelo, Cemo."
siyvarulis amgvari gamoxatva cota ar iyos ucnaurad JRers. poeti
das Tu dasaviT sayvarels uwodebs qals, romelsac mTeli guliT
etrfis, sakmaod naturalisturad ki aRwers mis silamazes, bage-kbilTa
elvarebas, Tval-warbis eSxs Tu sakuTar sulier mdgomareobas.
1 ix. e. xinTibiZe, ,,zubovkis" siyvarulis mistikuri interpretaciisaTvis, daviT
guramiSvili_300, samecniero Sromebis krebuli, Tb., 2005, gv. 205 2 ix. k. kekeliZe, etiudebi Zveli qarTuli literaturis istoriidan, XIV, Tb., 1986, gv.
143
31
Segnebulad dgeba ukana planze. uyvars uangarod, arc mTlad uimedod
(,,TiTqmis eSyis feTebiT damelios me sulia, esec vici, ar gamagdeb, ar
Semaklo aw gulia!" (11,3-4) [14,115]; Tumca, icis isic, rom aseT
mzeTunaxavs:
,,vin gauSvebs uqorwinod, gamoCndebis kaci Rirsi,
vgoneb didad ver ipovon Sesaferi, Sesatyvisi.
vnaZleob me: arvin iyos saqmrod misad sakadrisi!~ [14,117];
misi trfobis erT-erTi mizezi aris isic, rom:
,,zne, qceva, misi saqciel RvTisagan mocemulia" [14,117];
amitomac Seyvarebia zrdili, RvTiuri madliT mosili,
ulamazesi qaliSvili. amdenad, igi etrfis ara mis xorcs, aramed suls.
siyvarulis cnebac sakmaod zogadia, misi grZnoba aramiwieri da
platonuria.
SesaZloa, mis TanamedroveTagan gansxvavebiT Teimurazis naazrevi ar
iZleodes Txzulebis gansxvavebulad wakiTxvis saSualebas, magram,
faqtia, rom sakmaod nazi, uangaro siyvaruli gamoxata poetma.
akrostiqis gamarTvis konkretul aspeqtSic novatorad aris
miCneuli avtori. mis Rirsebad CaTvlilia is, rom misi
,,kidurwerilobis" SuagulSic moiZebneba kiduri akrostiqis mobane
motivebi (,,sayvarelo, dao Cemo"). 1
vfiqrobT, zogadad gamovyaviT is problemuri sakiTxebi, romlebic
mwerlisa da misi Txzulebebis, gansakuTrebiT ki umTavresi Zeglis
,,dRisa da Ramis gabaasebis~ garSemo arsebobs qarTul
literaturaTmcodneobaSi. TiTqmis yvela monakveTi mwerlis cxovrebis,
moRvaweobisa Tu msoflmxedvelobisa gamoikveTa.
§9 `literaturis partiulobis~ principis xelisSemSleli roli
Teimuraz meoris Semoqmedebis srulyofilad Seswavlis saqmeSi
zemoT ukve vaxseneT, rom monografiuli naSromi Teimuraz meoris
cxovrebasa da Semoqmedebaze dRemde ar arsebobs. vTvliT, rac
1 ix. g. jakobia, teqstisaTvis, wignSi: Teimuraz meore, TxzulebaTa sruli krebuli, gv.
XXXV
32
gakeTebula mwerlis Txzulebebis Seswavlisa da popularizebisTvis,
isic ar aris problemis amomwuravi.
g. jakobias, TxzulebaTa sruli krebulis gamocemisas, ratomRac ar
Seaqvs Teimuraz meoris sasuliero xasiaTis nawarmoebi, romelsac
,,ganzraxvani da vedrebani” ewodeba. igi Tvlis, rom mas Tanamedrove
mkiTxvelisTvis Rirebuleba da mniSvneloba ara aqvs. 1 xolo poemis
pirvel monakveTze ki wers: ,,unda iTqvas, rom pirvel nawils
Tanamedrove TvalsazrisiT mcire mniSvneloba aqvs Tematurad da
ideologiurad; mxatvruli Rirebulebis mxrivac iqneb mdarea, magram
Cven mainc vaqveynebT mas, gansakuTrebiT im mosazrebiT, rom saWiroa
Cvens poets mTlianad vicnobdeT_misi Rirseba-naklovanebebiT. Tanac,
uamisod winamdebare krebuli srulyofili ver iqneboda” [132, XXVII-
XXVIII].
T. begiaSvilis mixedviT, radganac klerikalizmi damaxasiaTebeli
movlena iyo XVIII saukuneSi, Teimurazmac xarki gadauxada epoqis
moTxovnebs, religiuri Temebi gaaSuqa da saeklesio Tematika gaabatona
mwerlobaSi: ,,unda iTqvas, rom Teimurazis Rirseba rogorc poetisa
realistobaSia, man poezias yovelgvari abstraqtuloba CamoaSora da
cxovrebas dauaxlova. marTalia, mis nawerebSi uxvad vxvdebiT
sasuliero-saeklesio ambebs, mTeli Tavebi aqvs Teimurazs galeqsili
bibliidan da saeklesio istoriidan, magram mwerali cdilobs, esec
realisturi JanriT galeqsos. cnobilia, rom XVIII saukune
saqarTveloSi ufro metad aris klerikalizmiT gaJRenTili, vidre sxva
romelime epoqa da klerikaluri ideologia Zalauneburad poeziaSic
poulobda TavSesafars.~ [45,119].
klerikalizmi saeklesio mimarTulebaa, romelic iswrafvis,
sazogadoebis politikur-kulturul cxovrebaSi wamyvani roli
miakuTvnos eklesiasa da samRvdeloebas. sabWoTa enciklopediebSi es
termini uaryofiTad iSifreba: ,,klerikaluri, xolo garkveulwilad
Teokratiuli miswrafebebic garkveulwilad klasobriv-antagonisturi
1 ix. g. jakobia, teqstisaTvis, wignSi: Teimuraz meore, TxzulebaTa sruli krebuli, gv.
XVII
33
sazogadoebis yvela religiur-saeklesio organizaciisTvisaa
damaxasiaTebeli~ [28,555].
T. begiaSvilis SexedulebiT mJRavndeba, rom igi ar wyalobs
rogorc am mimarTulebas, ise mis gabatonebas qarTul sinamdvileSi.
l. menabdis mosazrebiT: ,,dRisa da Ramis gabaaseba" mravalmxriv
sayuradRebo nawarmoebia. MmarTalia, misi pirveli nawili (saRmrTo)
Tematurad da ideurad dRes saintereso araa, samagierod, meore nawili,
erTob mniSvnelovania~ [81,139].
b. qiqoZec exeba am sakiTxs. misi SexedulebiT, bibliuri TemebiT
poetis daintereseba Crdils ver ayenebs Txzulebas. aseve, miuTiTebs,
rom es faqti mefis religiur Rrmaganswavlulebaze metyvelebs:
,,marTalia, Txzulebis pirveli nawilic, saRvTo werilis zogierTi
epizodis galeqsvas warmoadgens, magram es momenti sruliad ar amcirebs
Txzulebis garkveul Rirebulebas, gadatvirTva bibliuri ambebiT TviT
poetis Zlieri religiuri ganwyobilebis gamommJRavnebelia~ [118,139].
al. baramiZe erTgan yuradRebas amaxvilebs Teimuraz meoris mier
samRvdeloebis `msunagobis~ faqtze: `jvrisweris dros, xucess ,,cota Tu
miscen, uwunebso~~ [38,6], _ wers is.
mkvlevari samRvdeloebis salanZRavs kargad xedavs da amokrebs,
bibliur qadagebebs ki aRar aanalizebs.
,,dRisa da Ramis gabaasebaSi~ fotografiuli sizustiT aris
aRnusxuli rogorc saeklesio, ise saero ambebi. SesaZloa, aq marTlac,
erTgvari sarkazmi gamosWviodes saeklesio wris warmomadgenelTadmi,
magram, unda iTqvas, rom ironiis gareSe poeti arc mefeTa kategorias
tovebs:
`dRisiT iqnebis gancxroma, lxini da nadirobani,
gaRma-gamoRma Tqar-Tqari, lizRoba, kai zmobani,
galobis, simReris Tqmazed mefeTgan gamcemobani...
netavi mas dRes, vinca vin xelmwifeT axlosa uziT,
Tqven aivsebiT saboZvriT, fruliT, abaziT, auziT.~
(437,1-3, 438,3-4) [14,55]
34
rogorc irkveva, xelmwifesTan daaxloebuli mliqvneli, pirferi,
TvalTmaqci met wyalobas iRebs ufali mefisgan.
k. kekeliZis mtkicebiT, marTalia, Teimurazs ver dauRwevia Tavi
aRorZinebis xanis Sablonisgan, romlis mixedviT yuradRebas upirveles-
yovlisa saRmrTos aqcevdnen da amitom movaled Tvlidnen Tavs,
anbanTqebaSi da leqsad gadakeTebul bibliis moTxrobebSi Tu calke
leqsebSi RmerTze, saiqiosa da wuTisoflis amaoebaze efiqraT.
miuxedavad amisa, paralelurad realisturad asaxa qveynis yofa da
poezia Camoiyvana maRali, ganyenebuli materiebidan da aalaparaka
Cveulebriv, ubralo Temebze.ALigi miuTiTebs, aseve, rom Teimurazs
badali ara hyavs sazogado sakiTxebis ganxilvis TvalsazrisiT, xolo
rogorc aRvniSneT, religiuri TemebiT dainteresebas epoqis Sablonad
Tvlis.1
aRniSnuli pozicia, aSkarad komunisturi ideologiis zegavlenis
Sedegi Cans. aRniSnuli epoqis mkvlevrebi, Zveli qarTuli mwerlobis
warmomadgenelTa Semoqmedebaze msjelobisas, Zirfesvianad exebodnen raM
mweralTa Semoqmedebis detalebs, maT literaturul memkvidreobaSi
gabneul religiur Temebs, Sexedulebebs, bibliur pasaJebs gangeb
tovebdnen yuradRebis miRma, rogorc Tematurad uinteresos da arafris-
mTqmels. amas ki iZulebiTi xasiaTi hqonda, radganac `literaturis
partiulobis~ principi bibliuri Tematikisa da zogadad qristianuli
moralis ignorirebasac iTvaliswinebda.
raki Bbibliuri Temebi didxans tabudadebuli iyo,E mkvlevrebic
iZulebulni xdebodnen, uinteresod gamoecxadebinaT ,,saRvTo sjulis”
moZRvreba, maSin, rodesac `wminda wigni~ aTaswleulobiT kvebavda
ideurad SemoqmedT. Bbunebrivia, mweralTa literaturuli memkvidreobis
kvlevisas mecnierebma zedmiwevniT icodnen TxzulebebSi motanili
bibliuri paradigmebis gaanalizebis mniSvneloba, aseve, Tu ra moralur-
zneobrivi datvirTva hqonda yoveli epoqis sazogadoebisTvis bibliuri
Temebis Sexsenebas, Tumca, `mwerlobis moTvinierebis~ principi
mkvlevarTa iZulebiT zombirebasac moiTxovda. SezRudva Teimuraz
1 ix. k. kekeliZe, Zveli qarTuli literaturis istoria, t.II, Tb., 1981, gv. 616
35
meoris Semoqmedebasac Seexo. poetis gansakuTrebuli interesi
religiisadmi `epoqis Sablonad~, `klerikalizmisadmi xarkis gadaxdad~
gamocxadda, mis religiuri Tematikis Semcvel Txzulebebs ki
Tanamedrove mkiTxvelisTvis Rirebuleba da mniSvnelobamoklebulad,
Tematurad da ideurad uinteresod asaxeleben. aseve, cdiloben
daamtkicon, rom poemis pirvel nawilSi saRvTo werilis zogierTi
epizodis galeqsva ver ayenebs Crdils Txzulebis garkveul
Rirebulebas.
l. menabdis werilebis gviandel gamocemaSi Casworebulia
zemoaRniSnuli monakveTi: ,,misi pirveli nawili (saRmrTo) Tematurad
da ideurad axals da ucnobs aras Seicavs” [82,187] _ miuTiTebs amjerad
avtori da amaSi nawilobriv unda daveTanxmoT.
am faqtiT ki, komunisturi epoqis mkvlevarTa mosazrebebSi iZulebis
kvali naTlad dasturdeba.
b. darCia sworad afasebs nawarmoebs da mwerlis mizansac,
sasuliero Temebis galeqsvisas marTebulad uTiTebs: ,,Tu am nawarmoebis
pirveli nawili Sua saukuneebSi gabatonebuli im
literaturul_Teoriuli Tvalsazrisis xorcSesxmaa, romelic
sityvakazmuli mwerlobis ZiriTad da umTavres sagnad RmerTs da
saRvTo sjuls miiCnevda, meore nawili arCiliseuli ,,marTlis Tqmis”,
realurad arsebulis asaxvis princips emsaxureba.
Tavisi droisTvis am nawarmoebs didi SemecnebiTi da
aRmzrdelobiTi mniSvneloba hqonda, igi xels uwyobda CvenSi bibliis
Seswavlas. qristianuli sarwmunoebis gavrcelebasa da ganmtkicebas,
mSobliuri zne-Cveulebebisa da adaT-wesebis SeTvisebasa da dacvas.
rac sabolood mZlavr iaraRad iqceoda erovnul-saxelmwifoebrivi
damoukideblobisaTvis brZolaSi. dRes ki es Txzuleba saukeTeso
wyaroa Zveli, feodaluri saqarTvelos eTnografiuli
SeswavlisaTvis~ [60,607-608].
j. afciauri wers: `dRisa da Ramis gabaaseba~ Teimurazis yvelaze
mniSvnelovani originaluri Txzulebaa. rogorc Cans, poets miznad
dausaxavs iseTi nawarmoebi Seeqmna, sadac ZnasaviT iqneboda Sekruli
36
qarTveli xalxis yofis eTnografiuli suraTebi da saRvTo werili,
saeklesio istoria~ [36,138].
marTlac, erTgvari nazavia Txzuleba saRvTo da saero cxovrebis
wesisa. poetis mizanic qarTvelTaTvis saxelmZRvanelo moZRvrebis Seqmna
iyo. amitomac Seurwya sasuliero da WeSmariti qristiani moqalaqisTvis
saWiro debulebebi da erTad moaTavsa Tavis poemaSi. mas arc dogmaturi
RmrTismetyvelebis Sexseneba daviwyebia. Teimurazis yvela fraza
gaTvlilia qristianuli mrwamsis ganmtkiceba-gaZlierebaze. igi
energiulad ubams mxars sakuTari epoqis moRvaweebs, romelTa sazrunavi
iyo, literaturaSi sasuliero Tematikis Warbad SemodinebiT
aRmoefxvraT is indiferentizmi, romelic sazogadoebaSi arsebobda
religiisadmi.
aRorZinebis xanis qarTvel mweralTa mcdeloba, erTxel ukve
naTargmni sasuliero Zeglebis gadmoRebisa, swored amiT aixsneba. XVIII
saukuneSi markozis saxareba gadmouRiaT xelaxla.1 am epoqaSi msoflio
saeklesio krebebis Tematikis Semcveli araerTi literatura
uTargmniaT, maT Soris aris nusxuriT Sesrulebuli I-IV msoflio
krebis aqtebi. 2
Teimurazis did interess sasuliero mwerlobisadmi, originaluri
nawarmoebebis garda, is xelnawerebic mowmoben, romlebic misi mefobisas
gadainusxa. magaliTad, ,,qarTvel wmindanTa cxovreba" gadauweriaT
,,misive sakuTrad Sesawiravad saukunod, meufobasa keTilmsaxuris da
RvTivdaculisa gankrZalul morwmunisa Teimurazissa, ,,dedoflobasa
zeciT RvTivfarulisa da qristesmoyvarisa qarTvelTxelmwifisa asulis
Tamarissa, uflis wulissa Zisa maTisa batonis Svilisa hereklessa,
saukunomca ars xsenebaÁ da kurTxeva maTi saukuneTa, amin~ [112, 285].
Teimurazis didi rudunebiTa da mondomebiT gadmouRiaT ,,saweliwdoi
qronikebi" Tu basili kesarielis mier RvTismSoblis micvalebaze
dawerili Txzuleba; 3 gremSi, kaxmdivnis Zes, ieses 1748-54 wlebSi
Seudgenia krebuli, sadac Sesula ioane sinelis klemaqsi, andria
1 ix. qxa, t.I2, Tb., 1976, gv.10 2 ix. A- 226; A-618.
3 ix. qxa, t.I2, Tb., 1976, gv. 11
37
mociqulis Sesxma, grigol romaelTa papis (RvTismetyvelis) Sesxma,
grigol romT papis dialogi da a.S. aqac, gadamnusxavi xotbas asxams
gvirgvinosan mefes; 1745 welsve gadauweria mitropolit ioanes mamaTa
cxovreba (pateriki) TbilisSi, sionis sakaTedro taZarSi; 1756 wels
Teimurazis uSualo TxovniT da CagonebiT gadaunusxavs didmarxvis
metafrasi isak Sios Zes TbilisSi; 1 1756 wels simeon julfelis
`dialeqtika~ gadmoiRo zaqariam;2 Teimurazis kaxeTis ganmgeblad yofnis
dros (1715w.) gadauweriaT, aseve, gulani; 3 erT-erTi samociqulos
minawerSi niqozeli epioskoposi nikolozi axsenebs faqts imis Taobaze,
Tu rogor aRudgina warTmeuli mamulebi Teimuraz meorem niqozis
saydars, rogor daexmara finansurad da Tu rogor ganaaxla sigelebi:
,,visac hqonda an SalikaSvilsa, an favnenisSvilsa (!) amisi mamuli,
yvelas gamoarTva da sigelebic ga[naax]la, isev saydars daudva~ [114,104].
amdenad, qarTul literaturaTmcodneobaSi arsebuli xarvezis
gaTvaliswinebiT, aucilebelia gamokvleul iqnes poetis Semoqmedebis
erTi umTavresi aspeqti _ bibliasTan avtoris mimarTebis sakiTxi.
§10 `ganzraxvani da vedrebani~_Svideul dReTa locvebis krebuli
Teimuraz meoris literaturul memkvidreobaSi gansakuTrebuli
adgili eTmoba saeklesio Tematikas. mis saero TxzulebebSi saeklesio
moZRvrebis kvali Warbad igrZnoba. aRsaniSnavia, rom poets wminda
sasuliero xasiaTis nawarmoebic Seuqmnia, saRvTismetyvelo Txzuleba_
,,ganzraxvani da vedrebani", romelSic avtors Seukrebia ,,wmidaTa
werilTagan locvani lmobiermyofelni gulTani". igi uflisa da
RvTismSoblisadmi miZRvnili savedreblebis krebulia. Sedis, aseve,
TiToeuli dRisTvis eqvsi ganzraxva. maT or-ori vedreba mosdevs.
amdenad, yoveli dRisTvis 18 locvaa gansazRvruli. ganzraxvaTa
CamonaTvali aseTia: a) ganzraxva sikvdilisa; b) ganzraxva codvisa; g)
1 ix. qxa, t.I1, Tb., 1974, gv. 22 2 ix. qxa, I4, 1985, gv. 44 3 igive, gv..138
38
ganzraxva vnebisa; d) ganzraxva sasufevlisaTvis; e) ganzraxva
jojoxeTis satanjvelisa; v) ganzraxva meoreTmosvlisa.
samecniero literaturaSi SeniSnulia, rom am nawarmoebSi avtoris
ena antonis skolis zegavlenas ganicdis, Tanac, ,,Tu sxva sasuliero
xasiaTis nawarmoebebSi poeti epikuri sidinjiT gadmogvcems Zveli da
axali aRTqmis ambebs, ,,ganzraxvani da vedrebanSi~ amaRelvebeli toniT
da morwmunis aRtkinebiT inaniebs codvebs da SehRaRadebs RmerTs maTi
mitevebisaTvis~ [131,XV].
es Txzuleba inaxeba xelnawerTa erovnul centrSi. misi ori
varianti arsebobs. sxvaTa Soris, avtografis saxiT mxolod da mxolod
es nawarmoebia SemorCenili. irkveva, rom erTi TavrizSi uyidia
sagarejos mouravs Tadia Colayomas, meore, mRvdelmonazon aleqsis mier
Sesrulebuli, Teimuraz batoniSvilisTvis uCuqniaT. avtoriseuli
xelnaweri mxedruliTaa Sesrulebuli, xolo mRvdelmonazon aleqsisa
_nusxuriT. 1 sxvadasxva dros aRuweriaT igi al. cagarels, d.
kariWaSvils, g. jakobias.
al. cagareli, aRwers ra Teimuraz batoniSvilis wignTa koleqcias
peterburgSi, uTiTebs am Zeglzec: ,,Svideul dReTa locvani, Tqmulni s-
d saqarTvelos mefisa Teimuraz meorisa mier, Tqmulni locvani
sinanulisani sakvirvels mSvenieris TxzulebaTa R-Tisa mimarT da R-
TismSoblisa mimarT vedrebani da qebani TviTo dRisaTvis aTvrametni
locvani arian" [143,154].
am xelnawers darTuli aqvs mniSvnelovani miniSneba, romliTac
irkveva, Tu rogor moxvda igi Teimurazis koleqciaSi. TviTon
mflobeli uTiTebs, rom 1800 wels, roca igi daqorwinebula oTar
amilaxvris asul eleneze, da daudgeniaT qarTlis ganmgeblad da
meurned, vinme jomardiZe dimitri mRvdels uZRvnia, mas ki axalcixidan
hqonia Camotanili. 2
@@d. kariWaSvili q.S.w.k.g. sazogadoebis fondis katalogSi mokled
aRwers am teqstebs: ,,Teimuraz II, mefe, ganzraxvani da vedrebani, gadaw.
1 ix. a) S-135 100 gv. b) S-3633 100 gv. 2. ix. S-3633, gv. 1
39
1753w. ss. 3×10, .#135; Teimuraz II, mefe, ganzraxvani da vedrebani, gadaw.
1753w. ss. 15,3×10. 231gv #3633~ [67,22].
g. jakobia, romelsac TxzulebaTa sruli krebulis gamocemisas
gamokvleva daurTavs teqstebisTvis, uTiTebs, rom krebuli srulyofili
ar aris, radganac aklia sasuliero xasiaTis nawarmoebi ,,ganzraxvani da
vedrebani". igi vrclad aRwers orive xelnawers: ,,arsebiTad es aris
locvani, es nawarmoebi avtografis saxiTac Semonaxula Cvenamde_S
fondis xelnaweri #135. avtografi mcire tanis wigns warmoadgens
(15,5×10,5), Seicavs 100 furcels; koxtad da mzrunvelobiT akinZulia;
tyavgadakrul ydaSia moqceuli; zeda ydis meore gverdze dawebebulia
movarayebuli specialuri qaRaldi. paginacia Zveli aqvs SerCenili-
teqsti, irkveva, sruladaa warmodgenili. qaRaldi sqelia, TeTri,
WvirniSnebi aqvs, magram bundovani. xelnawers win uZRvis avtoris
anderZi.
meore xelnaweri (S-3633), nusxuriTaa gadawerili; iseTive zomisaa,
rogorisac pirveli da Seicavs 117 furcels. gadawerilia is imave 1753
wels, dekembris 30-s~ [132, XVII-XVIII].
am ukanasknelis gadamnusxavi gaxlavT, rogorc zemoT vaxseneT,
mxatvar giorgi mRvdlis Svili, mRvdelmonazoni aleqsi. misi TqmiT,
Teimurazs gamouyvia Svideul dReTa locvani da dautkbia Tavisi
brwyinvale eniT. igi sasargeblo, saWiro da sulis mosaoxebelia
YyvelasTvis, vinc ki dainteresdeba misiT. gadamweri miuTiTebs, agreTve,
rom es saqmianoba mefes uwarmoebia ,,aRZrulsa wamisyofiTa
RmrTisaiTa". igi aqve icavs ra gabatonebul mosazrebas qarTveli
bagrationebis daviT winaswarmetyvelisgan warmomavlobaze, mefe-poets
RvTismSoblis uaxloes naTesavs uwodebs: ,,meTvistomeman daviTisaman da
daviTis Zisagan keTilad Sewyalebulman, skiptra-porfirobiT
saxeldebulman mefeman caTa meufisaman Teimuraz, mosavman samebisaman,
sakuTarman RmrTismSoblisaman, aRZrulman wamisyofiTa RmrTisaÁTa da
wmidaTa werilTagan Semkrebelman yovelTa msgefsTa DdReTa locvisaTa,
viTa futkarni golsa (!) TiTo saxed sunnelTagan aRiwyoben... SvideulTa
40
dReTaTvis ganwvalna TviTeulad locuani da daatkbna ufrois Taflisa
goleulisa SemokrebiTa werilTaTa" [116,100].
mxedruliT Sesrulebul xelnawers winasityvaobac aqvs darTuli,
romelSic avtori ganmartavs mizezs Txzulebis Seqmnisa. igi mouwodebs
yovel adamians, sufTa sindisiT wardges uflis winaSe: ,,gulis tanjviT
da SevrdomiT... isvindise, WeSmarito qristiane, da wardeg winaSe RvTisa,
viTarca dasjili.~ Semdeg axsenebs, rom Tumca misi goneba daxSulia
,,msoflioTa nivTTa~ aRqmisaTvis, piradi codvebi Tu RvTis Secnobis
wadili ubiZgebs mieaxlos mas da rakiRa uxsovari droidan cnobilia,
rom uflis Secnobis erTaderTi gza locvaa, miuxedavad eSmakisgan
araerTmxrivi cdunebisa, ,,davÃSen saunjeni Cemni da moviRe saWurvelad
misdami goneba RT-isa mimarT mÃurvali; da Semovkrben wminda
werilTagan locvebi lmobiermyofelni gulTani~ [34,4].
Teimurazs am gzisTvis miumarTavs, radgan scodnia locvis madli,
Tanac miuTiTebs, rom sixaruliT eloda im dRes, roca ufali
Rirsyofda, wyaloba eyo misTvis. uswavlia locvebi, cdila, ase
miaxleboda ufals, magram aRmouCenia, rac ufro Rrmad uaxlovdeboda
mas, stanjavda sakuTari ubadrukobis gancda da radganac Sinagan
sibneles Seuwuxebia, ganuzraxavs mRvdlebi moexmo, romlebic, misi
TqmiT, valdebulni arian emsaxuron mrevls. maTTvis ki miumarTavs
imitom, rom sakuTari ZalebiT sakmarisad ver anTebula uflis
saxmiliT. sabolood, gaxsnia goneba da gadauwyvetia, Rirs mamaTa da
wmindanTa mier Seqmnili, sxvadasxva adgilas gabneuli mcire locvebi
Seekriba, gamoeyo Svideul dReTa locvebi. amiT, wminda werilTagan
miRebul codnasac gasaqani misca. avtori dasZens, rom mizani misi iyo
ara ritorikis gamovlineba an Tavis mowoneba, aramed es uqnia, rogorc
sakuTari codvebis gamosasyidad, aseve, maTTvis, vinc WeSmaritebis
gzidan arian gadamdgarni. igi mouwodebs mkiTxvels, rogorc undaT, ise
ilocon, undaT dRisiT, undaT RamiT, fexze dgomiT, Tu mkerdis cemiT,
an muxlmodrekiT da cremlTadeniT, oRond mdabladTavdaxrilebma
da `guliT Semusvrilebma~ aRasrulon es rituali, Tan SesTxovs
41
mkiTxvels, locvaSi moixsenion, Tuki sargebels ipovian misi
naRvawiT~ [34,9-10].
aRniSnul winasityvaobaSi Teimuraz mefe axsenebs sakuTar rols
rogorc mefisas: ,,pirvelisa mis bunebisa Cvenisa uRirsad TrgunvisaTvis
movedi palatad. mesjoda goneba da me-ara-Rirseboda Tavi esodenTa erTa
meufebasa~ [34,6], - acxadebs is. Tavsac uRirsad da codviTdamZimebulad
miiCnevs. poetis Tavmdabloba nawarmoebSic igrZnoba.
,,sinanulis~ momenti Sua saukuneebis mwerlobaSi ucxo ar iyo.
gansakuTrebiT aRsaniSnavia es motivi mefe-poetebis SemoqmedebaSi. isini,
grZnobdnen ra sakuTar daniSnulebas, movaleobas. icodnen ra, rom
saero saqmis keTebisas rogorc upirveles xelisufalT uwevdaT
TavianTi nebis winaaRmdeg moqmedeba, Tavs uRirsad acxadebdnen da
sinanuliTa da aRsarebiT cdilobdnen codvaTa mitevebas. saerTod, Sua
saukuneebis mwerlobis erT-erT damaxasiaTebel niSnad unda CaiTvalos
e. w. ,,literaturuli aRsarebani~, romelic warmoadgenda moraluri
ganwmendisa da sajaro monaniebis saSualebas.
udidesi qarTveli mefis daviT aRmaSeneblis `galobani
sinanulisani~ swored am Tematikas exeba. ,,daviTi mTeli Zeglis
manZilze sakuTar pirovnebas exeba, Tavisi sulis moZraobebs
gadmogvcems... individualuri gancda amaRlebulia zogadsakacobrio
tkivilamde. avtori Tavisi codvebis CamoTvlisas konkretulobas aclis
da ganzogadebul xasiaTs aniWebs maT. amitom moixmobs biblias... da
avlebs paralels sakuTar codvebTan~ [54,134-135].
arCilis ,,sityva sanaTlisRebo~, aseve, aris aRsareba codviT
damZimebuli adamianisa, romelic cdilobs, cremliTa da sindisis
qenjniT moipovos sulis simSvide.
rogorc vxedavT, mefe-poetebi sxvadasxva formiT mimarTavdnen
`literaturul aRsarebebs~. Teimurazma locvebis SekrebiT gamoxata
sakuTari sulieri mdgomareoba.
rac Seexeba, locvanis bibliasTan mimarTebis sakiTxs, avtori
uTiTebs, rom Rirs mamaTa da wmindanTa mier Seqmnili, sxvadasxva
adgilas gabneuli mcire locvebi Sekriba, nawarmoebSi ki netar
42
avgustinesa Tu sxva wmindanebs imowmebs. wminda mamaTa Teologiur
Sexedulebebs pirvelwyaro raki bibliaSi eZebneba, saRvTo sjuliseuli
paradigmebi avtomaturad Teimurazis naazrevSic gvxvdeba.
locvaSi `ganzraxva codvisa~ uZReb Svilsa da meTerTmete Jamis
muSakze igavebis aluzia igrZnoba.: `myav v-c erTi muSakTagan: da:
Semiwyale me: nu damagdeb: tkbilo mamao: romeli gangeSore Sengan: nuca
ucx_: myof safarvelisagan.. myav saxier v-c erTi muSakTagani~ [34,55].
naxsenebi paralelebis miuxedavad, krebulis uSualo wyarod
biblias ver CavTvliT.
qarTul literaturaTmcodneobaSi safuZvlianad aris gamokvleuli
Teimuraz meoris SemoqmedebiTi tendenciebi. calkeul aspeqtebs
siRrmiseulad exebian mkvlevarebi. mecnierebi uTiTeben, rom igi
sxvadasxva JanrSi moRvaweobda, mis nawarmoebebs didaqtikur-moraluri
datvirTva aqvs.…… akrostiqis gamarTvisa Tu anbanTqebis saero-
satrfialo literaturaSi gamoyenebis TvalsazrisiTac novatorad aris
CaTvlili. Aaanalizeben misi Semoqmedebis folklorul wyaroebs.
mwerlis nawarmoebebSi realizmisa da naturalizmis kvalze,
Suasaukuneobrivi gagebiT, mianiSneben. `dRisa da Ramis gabaasebis~
ganxilvis safuZvelze miiCneven mas optimist poetad da sinaTlis
apologetad. 1
metnaklebad gamovkveTeT is azrTa sxvadasxvaoba, rac mefe-poetis
mniSvnelovani nawarmoebis garSemo arsebula. veTanxmebiT mosazrebas
Txzulebis 1736-38 wlebSi daweris Sesaxeb (poetis cxovrebis wesi Cven
amis safuZvels gvaZlevs). epilogic poemis kuTvnilebad migvaCnia. aseve,
gamovTqvamT varauds, rom poemis orive saxelwodeba avtoriseulia.
gavamaxvileT yuradReba im aRrevebze, romlebic Teimuraz meorisa da
Teimuraz pirvelis nawarmoebebis misamarTiT arsebula.
calke paragrafi davuTmeT teqstologiur SeniSvnebs. aucilebelia,
saanalizo teqstis bibliis teqstTan Sepirispirebis Sedegad kidev
erTxel gadaisinjos Txzulebis dadgenili varianti.
1 SeniSvna. amjerad ar SevCerebulvarT dRisa da Ramis kamaTis al. baramiZis, l.
menabdisa da b. qiqoZiseul gaazrebaze, radganac mas calke paragrafSi vexebiT.
43
rogorc cnobilia, komunisturi epoqis sindromma xelisSemSleli
roli iTamaSa samecniero literaturaSi Sua saukuneebis mweralTa
naazrevis srulyofilad wakiTxvis saqmeSi. mkvlevrebi
mniSvnelovanwilad amuSavebdnen nawarmoebebs, religiuri Temebis
ganxilvas ki Segnebulad aridebdnen Tavs. bunebrivia, es SezRudva
Teimuraz meoris Semoqmedebasac Seexo. amitomac, am kuTxiT
daumuSavebelia mwerlis literaturuli memkvidreoba.
mefe-poetis nawarmoebebSi didi adgili eTmoba saRvTismetyvelo
Tematikas. bibliuri Temebi, epizodebi pirdapir, Seulamazeblad,
yovelgvari tropuli saburvelis gareSe aris motanili mis poemaSi.
Tumca qveteqstebSi Cans maTi metaforul-alegoriuloba, yoveli
epizodi alegoriulad konkretuli problemis mxilebis, gamomzeurebis
da misi gamosworebis gzebze migvaniSnebs. sasuliero mwerlobis
safuZvlian codnas amJRavnebs avtori. mis TxzulebebSi patristikuli,
himnografiuli literaturis kvali igrZnoba. miuxedavad amisa,
saxelmZRvanelo wyaro umTavresad mainc bibliaa. yvelaze didi doziT
bibliuri moZRvrebiT usargeblia poets.
Cveni mokrZalebuli naSromis Tema swored mefe-poetis bibliasTan
mimarTebis Cvenebaa. veyrdnobiT ra mis mniSvnelovan Txzuleba `dRisa
da Ramis gabaasebas~, vecdebiT, erTi mxriv, vrclad warmovadginoT is
variaciebi, reminescenciebi Tu identuri pasaJebi, romlebic axasiaTebs
am poemas bibliasTan mimarTebaSi da, meore mxriv, avxsnaT mizezi
bibliuri TemebiT ase daintersebisa.
44
Tavi meore bibliuri siuJetebi Teimuraz meoris
`dRisa da Ramis gabaasebaSi~
§1 bibliuri siuJetebis gadmoRebis mniSvneloba XVIII saukunis
saqarTveloSi
,,verasodes moigonebs da Seqmnis adamiani imas, rac bibliaSi araa;
mwerlis upirvelesi da umTavresi movaleobaa, bibliis maradi
sibrZneebi, Tu gafrTxilebebi mTeli Tavisi mwerluri xerxebiTa da
saSualebebiT miawodos mkiTxvels~ [79,1], _ wers g. doCanaSvili erTgan. 1
qarTuli mwerlobis dasabamidanve iyo biblia SemoqmedTa
STagonebis wyaro. saRvTo istoriis siuJetebis, igavebis simboluri
gaazrebisa da interpretirebis uCveulo magaliTebis moxmoba SeiZleba.
sworad aris SeniSnuli samecniero literaturaSi, rom Sua
saukuneebis `yvela qarTveli mwerlis msoflmxedvelobiTsa Tu
mxatvrul-esTetikur mrwamss metnaklebad msWvalavs bibliuri
msoflgageba, eTika-morali, mxatvruli Tu enobriv-stiluri modelebi~
[59,125].
unda iTqvas, rom bibliur Temebs, motivebs, siuJetebs, epizodebs,
fabulas kuTvnili adgili ukavia ara marto qarTul, aramed bizantiur,
dasavleT evropis qveynebis (italia, inglisi, germania, safrangeTi...),
aseve, rusul literaturul ZeglebSi.
bizantieli mwerali nonos panopoleli (me-4s) garkveuli
mizanswrafviT leqsavs `ioanes saxarebas~. Sedarebis obieqtebi grigol
nazianzels (me-4s.) aRebuli aqvs Zveli da axali aRTqmebidan; basili
kesarielis (me-4s.) Txzulebis `equsTa dReTaჲs~ (Targmna giorgi
mTawmindelma) cxra TavSi Zveli aRTqmis wignebis mixedviT ganxilulia,
Tu rogor Seiqmna samyaro; romanoz melodosis (me-5-me-6ss.) Txzulebebi
exeba qristes, mariams, mociqulebs, Zveli aRTqmis wignTa personaJebs
1 citata damowmebulia Jurnal ,,literaturuli palitridan~ #23, 2005 w, gv.1
45
(adami, eva, abraami, isaki, noe...); efremis kontakioni `pirveli adamianebi~
bibliaze dayrdnobiT mogviTxrobs adamianis Tixisagan gamoZerwvis
istorias, xolo misive nawarmoebSi, `dakarguli samoTxe~, adamis
gancdebzea saubari samoTxis dakargvis gamo. bizantiel ucnob avtors
Tavisi dramis _`qristes vnebani~_ Sesaqmnelad siuJetis faqtiuri
masala aRebuli aqvs saxarebidan da axali aRTqmis sxva wignebidan. 1
inglisel mwerals jon miltons (me-17s.) ekuTvnis poemebi:
`dakarguli samoTxe~, `samsoni~, `dabrunebuli samoTxe~.
bibliur Temazea damyarebuli germaneli mwerlis fridrix
klopStokis (1724-1803) `mesiada~; misive dramebi_ `adamis sikvdili~,
`solomoni~, `daviTi~_ bibliur siuJetebzea dawerili.
sparseli poetis farid ed-din aTaris (1141_1229) nawarmoeb
`frinvelTa saubris~ SesavalSi gadmocemulia adamisa da evas
Tavgadasavali, samoTxidan maTi gamodevnis istoria.2
cnobilia, rom bibliuri personaJis ioseb mSvenieris
saTavgadasavlo epizodebi gamouyenebia firdouss, abdurahman jamis,
nizams da sxv.
simeon polocki Tavis TxzulebaSi `komedia-Tqmuleba gzaabneul
Svilze~ iyenebs bibliur Tqmulebebs; sainteresoa, movigonoT m.
lomonosovis `oda amokrefili iobis 38,39,40 da 41 Tavebidan~; meCvidmete
saukunis rusuli komediebi bibliur siuJetze iyo agebuli_ `esTeri~,
`ivdiTi~, `komedia adamsa da evaze~; meoce saukunis udidesi mwerlis
Teodor dostoevskis mTeli Semoqmedeba Zalumad aris nakvebi bibliiT.
dausruleblad SeiZleba CamonaTvlis gagrZeleba. moxmobili
masalac sakmarisia imis naTelsayofad, Tu ra popularuli iyo
bibliuri Temebi msoflios sxvadasxva mweralTa SemoqmedebaSi. isini
TviTmiznuri gatacebiT rodi mimarTavdnen bibliur siuJetebs_ mas
iyenebdnen TavianTi epoqis aqtualuri sakiTxebis gadasawyvetad.
bunebrivia, amasve emsaxureboda qarTvel SemoqmedTa dainteresebac. 3
1 Sdr. s. yauxCiSvili, bizantiuri literaturis istoria, Tb., 1973, gv. 58,59,93,97,140,148,265. 2 Sdr. d. kobiZe, sparsuli literaturis istoria, Tb., 1975, gv. 245 3 Sdr. t. mosia, d. guramiSvili da qarTuli sityvieri kultura, Tb., 1986, gv. 11-12.
46
ar SevCerdebiT imaze, Tu saidan iwyeba aTvla Cvens mwerlobaSi
bibliuri Temebis SemoRebisa. qarTuli literaturis karibWe
qristianuli mwerlobiT iReba. Tumca faqtobrivi masala ar mogvepoveba,
moRweuli Zeglebis srulyofileba gvafiqrebinebs, rom igi yamir
niadagze ar warmoiSoboda da garkveuli literaturuli skola
preqristianul xanaSic iarsebebda. udavo faqtia, rom Zveli qarTuli
mwerlobis pirveli periodis teqstebi Warbad aris nasazrdoebi
bibliiT. `saRvTo sjulis~ sakiTxavebi xelmisawvdomia mkiTxvelTa
farTo sazogadoebisTvis.
daviTis `fsalmunebiT~ usargeblia TviT SuSaniks. 1 ,,evstaTi
mcxeTelis wamebis~ avtoris msoflmxedvelobaSi `didaqes~ anu
`Tormetmociqulis swavlebis~ gavlena SeiniSneba. 2
Semdgomi periodis hagiograf Tu himnograf moRvaweebze aRarafers
vityviT, radganac TviTon Tematika moiTxovda, maT bibliuri motivebi
aRebeWdaT TavianT TxzulebebSi, miTumetes, religiuri literaturac
ukve sakmaod iyo Targmnili qarTul enaze.
adamisa da evas gaCenisa Tu kidobnis mSeneblobis istorias
vkiTxulobT CaxruxaZis `TamarianSi~, bibliur codvebs vxvdebiT daviT
aRmaSeneblis TxzulebaSi ,,galobani sinanulisani“. bibliiT farTod
sargeblobs SoTa rusTavelic.
aRorZinebis xanis (me-16-18ss.) qarTveli mwerlebis mier bibliuri
legendebis garkveuli doziT gamoyenebas mkvlevrebi epoqis moTxovnebiT
xsnian. 3
bunebrivia, am epoqaSi bibliam axali datvirTva SeiZina. `did Ramed~
monaTluli dacemis epoqis Semdeg qarTvel ers sulieri gamoRviZeba da
mxneoba sWirdeboda. kalmosnebic bibliuri siuJetebis galeqsviTa Tu
metaforul-alegoriuli gaazrebiT Seecadnen daeyenebinaT mamuliSvilni
1 ix. iakob curtaveli, martvilobaÁ SuSanikisi, Zveli qarTuli agiografiuli
literaturis Zeglebi, t. I, Tb., 1963, gv. 23. 2 ix. martvilobaÁ evstaTi mcxeTelisaÁ, Zveli qarTuli agiografiuli literaturis
Zeglebi, t. I, Tb., 1963, gv. 37-39 3 ix. a) r. baramiZe, `daviTianSi~ ganfenili zogierTi problema, თბ., 2005, გვ. 108–109; b) t. mosia, daviT guramiSvili da qarTuli sityvieri kultura, თბ., 1986, გვ.13; g) j. afciauri, Teimurazi, თბ., 1991,გვ 87.
47
swor gzaze... Aamjeradac aqtualuri iyo qarTvelTa Soreuli, aseve
patrioti winapris sityvebi, isev cotani iyvnen iseTebi, vinc ,,...qristes
siyvaruliTa da SiSiTa, Cveulebrisaebr mamulisa slvisa, WirTa
moTminebiTa ara ganeSorebian mxolodSobilsa Zesa RmrTisasa~ [22,50].
meTeqvsmete-meCvidmete saukuneebis qarTuli feodaluri
sazogadoebis erTi nawilis indiferentizmi, gulgrili damokidebuleba
qristianuli sarwmunoebisadmi miCneulia qarTveli moazrovneebis
mxridan bibliuri motivebis wina planze wamowevis umTavres mizezad:
`SemTxveviT rodi daikvnesa poetma, `arvis unda saxareba, arca wigni
mociqulTa, ar gikvirT, rom daiviwyes Semoqmedi misgan qmnulTa~
(Teimuraz pirveli). sarwmunoebrivi gadagvareba xom erovnuli
gadagvarebis pirveli macne iyo. saWiro Seiqmna radikaluri zomebis
gatareba. gamosavali gzebis Zieba qarTvel erSi qristes sjulis
ganmtkicebisaken miemarTeba. qarTvelma moRvaweebma (Teimuraz pirveli,
arCili, sulxan-saba orbeliani, daviT guramiSvili, vaxtang meeqvse,
dimitri orbeliani, Teimuraz meore...) qristianuli ideebis
propagandisaTvis uebar saSualebad miiCnies bibliuri wignebis
Sinaarsisa da msoflmxedvelobis dayvana gadagvarebul (`gaTaTrebul~)
qarTvelTa cnobierebamde. amisTvis saWiro Seiqna, maT SemoqmedebaSi gza
gaxsnoda bibliur siuJetebs, bibliur personaJebs, religiur motivebs,
konfesionalur momentebs~ [85,11-12].
unda iTqvas, rom aRniSnul mweralTa literaturul memkvidreobaSi
bibliuri nakadi stiqiur xasiaTs ki ar atarebs, aramed saocari
gaTvliTa da SorsmWvreteluri surviliT aris bibliuri epizodebi
gaazrebuli da motanili.
arCil mefe uCioda `saRvTo wignis~ TemebiT uinteresobas:
`saRvTo wigni bevri waxda uydoTa da ubudobiT,
saSairos inaxaven stavris budiT, an naxlobiT...~ (355) [2,61].
rogorc Cans, `saSairo wignebsa~ da Txzulebebs anu saero
mwerlobis nimuSebs meti gavlena hqonda sazogadoebaSi, vidre saRvTo
werilsa da saeklesio literaturas. amitomac, Semoqmedni cdilobdnen
mkiTxvelTaTvis SeexsenebinaT esa Tu is sakiTxavi.
48
sainteresoa isic, rom aRorZinebis xanis poetebma damaxasiaTebeli
formiT (leqsad) miawodes mkiTxvels `saRvTo sjulis~ sakiTxavebi. am
process gansakuTrebiT XVIII s-Si miuRia masStaburi xasiaTi. es,
bunebrivia, am epoqisaTvis damaxasiaTebeli tendenciis gavleniT aris
gapirobebuli umeteswilad, romlis mixedviTac ,,leqss ufro yursa
upyroben, ambis wignebi Zes avad~.
gavixsenoT d. guramiSvilis `daviTianis~ erTi Tavi, `qacvia mwyemsi~.
mama Svils leqsad uyveba `Sesaqmis~ ambebs. Tan dasZens:
`me leqsad sityvebs amad vawyobdi,
ufro tkbilad Cnda, amas vatyobdi;
ar maqvnda imedi, Sen ambad ismendi,
mouwyineblad~ (488) [11,444].
cxadia, poets eWvi epareba, `ambad~ daweril moZRvrebas gulisyuriT
mousminon mozardebma. amitomac, rakiRa leqsad Sewyobili ufro
`tkbilad Cnda~, mas mimarTa, `erTi sityviT, mSvenieri, lamazi, pirdapir
momxiblavi formiT `tkbili leqsebiT~ daviTs unda xeli Seuwyos
religiur-moraluri azrebis popularizacias, radganac aseTi azrebis
popularizacia mas miaCnia erT-erT saSualebad sazogadoebrivi
cxovrebis gamojansaRebisa“ [40,46].
zemoT dasaxelebuli tendenciebis gaTvaliswinebiT d. guramiSvils,
d. orbelians, Teimuraz meores TavianT ZeglebSi ganuxilavT saRvTo
istoriis esa Tu is sakiTxavi. amaTgan siuJetebis galeqsvis
masStaburobiT swored mefe-poeti Teimuraz meore gamoirCeva.
unda iTqvas, rom Tuki mwerlebi sakuTar SemoqmedebiT quraSi
gadadnobil da interpretirebul suraTebs warmogvidgenen bibliidan,
Teimuraz meore pirdapir perifrazirebas axdens wminda wignis
sakiTxavebisa da siuJetTa galeqsvis simravliTac veravin utoldeba
qarTul mwerlobaSi. mas Tavis or `anbanTqebaSi~ bibliis Tavebi da
muxlebi amocanis saxiT warmoudgenia mkiTxveli sazogadoebisTvis,
Tanac siuJetebis zedmiwevniT codnas moiTxovs da erTgvar wyevla-
krulvasac ki ugzavnis maT, vinc umecrebas gamoiCens da ver
49
miuTiTebs gamosacnob adgils (`Ãaxac gauxmes, vinc iyos ucnobi am
sityvisasa~) (33,4) [14,129].
aRniSnul epoqaSi saqarTvelo TiTqos vakuumSia. mahmadianuri
samyaro zRudavs qarTvelebs aRadginon evropasTan saukuneebis win
gawyvetili urTierToba. araerTi mcdeloba evropis qveynebTan
damegobrebisa kraxiT damTavrda. miuxedavad amisa, Cveni qveyana
kulturul-SemoqmedebiTi TvalsazrisiT mudmivad gverdSi edga mowinave
evropelebs. Sesabamisad, maTi ideebiT ikvebeboda.
sainteresoa, ra xdeba evropaSi religiuri cnobierebis
TvalsazrisiT.
`evropeli ganmanaTleblebi cdiloben, religia gandevnon
mecnierebidan. frangi materialistebi religiur rwmenas gonebas, codnis
Zalas upirispireben. maT miaCniaT, rom ganaTleba TavisTavad mospobs
crurwmenas, rom mecniereba daexmareba xalxs, Seicnos bunebis kanonebi,
rac maT religiis uaryofamde miiyvans. swored amitom, frangi
ganmanaTleblebis azriT, skolaSi religiis swavlebas adgili ar unda
hqondes~ [98,97].
jon loks religiis mimarT Tanmimdevruli pozicia ar aqvs. misi
azriT, religias kanonis Zala eZleva. 1 rac Seexeba volters,
antireligiuri Sexedulebebi yvelaze mkveTrad swored mis naazrevSi
gamovlinda. mas mimdevrebi da Tanamoazreni gamouCndnen.
`saqarTvelos ukanaskneli mefe, RvTismoyvare giorgi XII ase
afrTxilebda sakuTar memkvidres: `Svilo, daviT, Turme eklesias Teatrs
eZaxi, ciskars saTamaSos da wirvas warmodgenas: nu Svrebi amisTana
RvTisgareSe saqmes, moiqec da iwame.~ _ magram amaod, volteris
ideebi ufro itacebda qarTvel ufliswuls, vidre qristes mcnebebiT
cxovreba~ [49,24].
aRniSnuli movlenebis paralelurad SemoqmedebiTma gonma
mozardTaTvis qristianuli swavla-moZRvrebis Taviseburi formiT
Sexseneba gadawyvita. qarTvelma mwerlebma evropuli
ganmanaTleblobidan didaqtikuri Sexedulebebi gadmonerges da mas
1 ix. pedagogikis istoria, Tb., 1988, gv. 81
50
organulad Seurwyes qristianuli moZRvreba. amiT qarTuli
ganmanaTleblobis Tvisebrivi siaxlec gamoikveTa.
`am did ZvrebSi qarTvel mweralTa erT-erTi niSandoblivi
Tavisebureba imaSi gamovlinda, rom maTi azrovnebis stili saocari
harmoniulobiT iTavsebs ganmanaTleblur da qristianul koncefciebs,
rac, rasakvirvelia, ganapiroba istoriulma atmosferom, romelSiac maT
uxdebodaT moRvaweoba da Camoyalibeba.
bunebrivia, ismeba kiTxva: rogor Seerwya erTmaneTs Rrmadmorwmune
qristiani da ganmanaTlebeli? saqme is aris, rom jer erTi, mahmadianuri
garesamyaroTi moculi Cveni mwerlebisTvis (da saerTod moqalaqeTaTvis)
qristianoba Tavdacvisa da erovnuli koncefciis gamovlenis formad
iqca, xolo, meore mxriv, me-18 saukunis qarTveli mwerlebi TviT
qristianobaSi xedavdnen humanisturi msoflgagebis da
ganmanaTleblobis winapirobas...
swored qristes maradi xsovna, masTan maradi Tanaarsebobis
survili _ gamudmebuli sulieri moTxovnilebaa me-18 saukunis qarTveli
mwerlebisa~ [40,108-109] _ aRniSnavs mkvlevari revaz baramiZe erTgan.
marTlac, aRorZinebis xanis qarTvel mweralTa damokidebuleba
ganmanaTleblobisadmi calke sakiTxia. arCilis, sulxan-sabas, vaxtang
VI-is didaqtikur SexedulebebSi aqcenti ZiriTadad qristianuli
Teologiis safuZvlian Seswavlaze keTdeba.1
s. gamsaxurdia wers: `mainc ra unda icodes arCilis SexedulebiT
feodalma, `znesrulma raindma~. rogori unda iyos misi codna, ra
sakiTxebis swavlebiT unda moxdes misi gonebrivi ganviTareba?
upirveles sacodnel dargad arCils Teologia miaCnia, TviT `sibrZnes~
`RvTis SiSiT SemsWvalva~ unda. uamisod `eSmakisa monebaa~ yovelgvari
codna (`samRvTo saqmis umecari bevrs avs saqmes waadgebis~) [51,147-148].
am saqmeSi d. guramiSvils ganmsazRvreli roli eniWeba. misi
literaturuli memkvidreoba gajerebulia bibliuri TematikiT. gvxvdeba
saRvTo sjulis pasaJebis simbolur-alegoriuli gaazrebis,
1 ix. a) qarTuli pedagogikis istoria, g. sixaruliZis redaqciiT, Tb., 1974, 288 gv.
b) swavla-aRzrdis istoria saqarTveloSi, masalebis krebuli, t.I, pedagogikis
samecniero kvleviTi institutis gamocema, tf., `komunistis~ stamba, 1937, 253 gv.
51
interpretirebis nimuSebi. metaforuli azrovnebis didostatia poeti.
igi Tanmimdevrulad ki ar misdevs bibliis Txrobas, zogjer Tuki
saRvTo werilis darad leqsavs, zogan spontanurad gaielvebs bibliuri
nakadi. cnobilia, rom Tavs daviT fsalmunTmgaloblis sulier
memkvidred Tvlis da leqsebsac fsalmunis darad awyobs xolme.
k. kekeliZem erT-erTma pirvelma gamoikvlia mwerlis simbolur-
alegoriuli naazrevi, gamokveTa metaforuli saxeebi, miuTiTa bibliur
wyaroebze.1
d. guramiSvilis SemoqmedebaSi didaqtikuri motivis
Taviseburebac naTlad ikiTxeba. ,,mama qacvia mwyemss bibliur istoriebs
uyveba, magram aq mTavari, misive sityvebidan gamomdinare, istoriuli an
faqtobrivi Rirebulebis mqone ambavi ar aris, aramed esaa saRvTo
sibrZne, winaparTa sibrZne, zneobriv-eTikuri memkvidreoba, romelic
Zveli Taobis warmomadgenelma axal Taobas unda gadasces. Mmamis
monaTxrobi anderZis tolfardia, radgan Svilmac SemdegSi momaval
Taobebs unda gadasces is sibrZne, raTa kacobriobis ganviTarebis
procesi ar SeCerdes” [101,76].
marTebulad aris SeniSnuli samecniero literaturaSi, rom d.
guramiSvilis religiur-mistikuri Sinaarsis Semcvel teqstebSi sjulis
simtkicis dacvis, tradiciuli religiuri rwmenis Seuryvnelobis
problemasTan gvaqvs saqme. 2
Mmwerlebis mizani erTia, momaval Taobas gauRvivon bibliisadmi
interesi da Tu ra formiT miewodeba es maT, amas arsebiTi mniSvneloba
ara aqvs, igi xom Semoqmedis individualurobasTan aris dakavSirebuli.
Tuki d. guramiSvilma ori Taobis warmomadgeneli moiyvana (mama Tavis
codnas aZlevs Svils), Teimuraz meorem, swored didaqtikuri motiviT,
gansakuTrebiT mniSvnelovani pasaJebi gaxaza bibliidan Tavis
`anbanTqebebSi~ da amas gamocanis saxe misca (unda iTqvas rom, orive
anbanTqebas refreniviT gasdevs Semdegi sityvebi: `Äoi mas, visac ara
swams!_ arian dabrkolebulni! ~(anbanTqebaIII, 36,4) [14,130], (anbanTqebaIV,
1 ix. k. kekeliZe, alegoria d. guramiSvilis SemoqmedebaSi, wignSi: etiudebi qarTuli
literaturis istoriidan, XIV, Tb., 1986 2 ix. s. gamsaxurdia, swavla-ganaTleba Zvel saqarTveloSi, Tb., 1975, gv.195
52
37,2) [14,135]. aqve vxvdebiT erTgvar wyevla-krulvasac galeqsili swavla-
mcnebebis da epizodebis umecarTadmi (33,4) [14,129]. ufro adre ki dawera
`dRisa da Ramis gabaaseba~, romelSic pirdapir gadmoitana saRvTo
sjulis istoriebidan misTvis sasurveli epizodebi. marTlac, biblia
erT-erTi umTavresi wyaroa saanalizo poemisa.
`Teimurazis `gabaaseba~ originaluri, erovnul, qarTul niadagze
aRmocenebuli nawarmoebia... araa gamoricxuli, rom igi icnobda
bibliuri epizodebis galeqsvis sxva qarTul cdebsac (mag. d.
orbelianisa da sxv.), magram gavlenaze laparaki zedmetia: Teimurazis
uSualo wyaro bibliaa. mas ufro srulad da ufro vrclad aRuweria
bibliuri epizodebi, vidre winamorbedebs~ [82,184], _ wers l. menabde
sainteresoa, aRiniSnos, rom aq moxmobili dimitri orbeliani aris
sulxan-saba orbelianis Zma. man, marTalia, originaluri SemoqmedebiT
Tavi ver daimkvidra qarTuli mwerlobis istoriaSi, mokrZalebulad ki
iRvawa. d. orbelianma saeklesio mwerlobaSic mosinja kalami. misi
saxeliT moRweulia 16-marcvliani leqsiT dawerili sasuliero
Sinaarsis Txzuleba, romelSic saxarebis epizodebia galeqsili. igi
sul 90 strofisgan Sedgeba. gauleqsavs xareba, Soba, mirqma, naTlisReba,
feriscvaleba, bzoba, vneba, aRdgoma, amaRleba, suliwmidis mosvla,
yovladwmindis micvaleba.
`saxarebis epizodebs d. orbeliani Zalze mokled da sxartad
gvacnobs. mxatvruli TvalsazrisiT nawarmoebi interess ver
iwvevs~ [84,125] _ ganmartavs l. menabde.
Teimuraz meorec zustad imave TanmimdevrobiT leqsavs saxarebis
scenebs, magram sxva msgavseba am or nawarmoebs Soris ar SeiniSneba.
amdenad, gavlenaze saubari mcdari iqneboda. ise, rogorc zemoT ukve
mivuTiTeT, piriqiT ki momxdara, Teimurazis Txzulebis gavleniT XIX
saukuneSi Seqmnila nawarmoebi. 1
Ppoetis religiuri Sexedulebebi Txzulebis pirvelive
strofebidanve gamovlinda. igi miuTiTebs Tavis survilze,
Seaqos ,,sambrwyinvalobiT~ erTarseba RmerTi. aRiarebs mrwamss, rom
1 ix. gv. 9.
53
ufali arsebiT erTia, magram sampirovani _ mamaRmerTi, Ze RmerTi da
suliwmida RmerTi, romlebic Seadgenen erTsa da ganuyofel samebas:
`Cven RmerTsa Tayvanis-vcemdeT samebas samis TviTebiT:
mamas uSobels, Zes Sobils, mamisa Tana didebiT,
sulsa wmidasa, gamosruls mamisgan mouwyinebiT,
sams gvams vqadagebT erT-uflad, RvTaebiT, erT-xelmwifebiT.~
(12) [14,2].
am Sexedulebis pirvelwyaro bibliaa. ioanes saxarebaSi
vkiTxulobT: `samni arian, romelni swameben caTa Sina, mama, sityva da
suliwmida da samni ese erTni arian~ (ioane,5,2) [3,255]. pavle mociquli ki
korinTelTa mimarT epistoleSi ambobs: `madli uflisa Cuenisa ieso
qristesi da siyuaruli mamisa da ziareba sulisa wmidisa Tquen
yovelTa Tana~ (2 korinT. 13,13) [3,515].
Teimuraz meore samebas poemaSi sagangebo yuradRebas uTmobs. mas,
garda Zveli da axali aRTqmis wignebisa, gadmouRia dogmaturi
RvTismetyvelebis masala, konkretulad msoflio saeklesio krebebis
aqtebi. poeti umeteswilad sqizmas exeba, Segvaxsenebs mwvalebelTa
gankveTis faqtebs. Tan mkacrad miuTiTebs samebis uzenaesobas. es
nabijic winaswari gaTvliT aris gadadgmuli. igi pirveli ar iyo, vinc
krebebis aqtebis Sexseneba gadawyvita.
bunebrivia, saqarTvelo, rogorc UuZvelesi qristianuli qveyana,
adridanve sargeblobda wminda mamaTa saeklesio kanonebiT. cnobili
faqtia, rom jer kidev pirvel msoflio krebas eswreboda biWvinTis
episkoposi. cxadia, arc maSin da arc Semdeg saukuneebSi kanonikuri
Zeglebi Tu krebebis masalebi ucxo ar iqneboda qarTvel
RvTismsaxurTaTvis, saeklesio krebebSi monawile pirTagan
umravlesobis Txzulebebsac adridanve icnobdnen Turme. 1
interesi dadgenili qristianuli dogmatis xelaxla Sexsenebisadmi
arasdros ganelebula. Semdeg saukuneebSi bizantieli RvTismetyvelebis
naazrevi Tu krebebis aqtebi araerTxel iTargmna: X saukunis daswayisSi
1 ix. k. kekeliZe, etiudebi Zveli qarTuli literaturis istoriidan, t. V, Tb., 1960 gv.
115
54
grigol oSkels somxuridan gadmouRia grigol nazianzelis
Txzuleba ,,sakiTxavi samxilebeli arianozTa da evnomianozTa"; 1 XI
saukuneSi eqvTime aTonelma Targmna ,,mcire sjulis kanoni"; 2 ,,ruis-
urbnisis Zeglis weraSi" kidev erTxel iqna miTiTebuli saeklesio
krebebSi miRebul kanonTa ricxvsa da Catarebis adgilze. 3
dogmaturi Txzulebebis gadmoRebiT aRorZinebis xanis moRvawenic
ar Camouvardebodnen winamorbedT. vaxtang VI-m sxva did
marTlmadidebel erebze ufro adre misca qarTvel ers sakanonmdeblo
ZeglTa ganmartebani cnobili bizantieli kanonmdeblebisa, maTe
balastaris (XIV) ,,sintagma" da konstantine armenopulosis eqvsi wigni.4
1776 wels anton kaTalikosis TxovniT filipe yaiTmazaSvils
somxuridan gadmouRia pirveli oTxi msoflio saeklesio krebis aqtebi.
A-226 inaxeba xelnawerTa erovnul centrSi. aRniSnul teqsts win uZRvis
vrceli winasityvaoba ioane oses Zisa, iambikod dawerili, romelSic
aRwerilia ,,sazRuris debani sarwmunoebisani" nikeis krebidan vidre
qalkedoniis krebamde. es winasityvaoba srulad aris
warmodgenili ,,qarTul xelnawerTa aRwerilobaSi".5 ufro adre ki mefe
poetebs Teimuraz I-sa da Teimuraz II-s gauleqsavT msoflio
krebebis ,,saqmianobebi".
samecniero literaturaSi miTiTebulia, Tu ra gaxda mizezi
klasikuri xanis mwerlebis survilisa eTargmnaT kanonikuri Zeglebi. 6
sainteresoa, aRorZinebis xanis mwerlebi ratom miubrundnen imave
Temas, rac adreve iyo damuSavebuli. Tumca, Tu gavixsenebT saqarTvelos
istoriul yofas, vfiqrobT, ar gagviWirdeba mizezis povna. arasdros
ise mZafrad ar mdgara qarTuli saxelmwifos yofna-ar yofnis sakiTxi,
rogorc XVII-XVIII saukuneebSi. Turq-sparselTa gavlena, erTi mxriv, da
1 ix. k. kekeliZe, etiudebi Zveli qarTuli literaturis istoriidan, t. V, Tb., 1960 gv.
29 2 ix. mcire sjuliskanoni, gamosacemad moamzada e. giunaSvilma, Tb., `mecniereba~, 1972,
154 gv. 3 ix. qarTuli samarTlis Zeglebi, t. III, Tb., 1970, gv.109-110 4 ix. a. jafariZe, saqarTvelos saeklesio krebebi, w. I, Tb., 2003, gv.105 5 ix. qxa, 13, el. Metrevelis redaqciiT, Tb., 1980, gv.121-126 6 ix .k. kekeliZe, Zveli qarTuli literturis istoria, t. I, Tb., 1951, gv.536
55
italiel kapuCinTa misia, meore mxriv, niadags uryevda
marTlmadideblobas.
mitropoliti a. jafariZe ase afasebs am epoqas: ,,am droisTvis
erovnuli TviTSemecneba saocrad iyo dakninebuli. saWiro iyo misi
gamoRviZeba da ganmtkiceba... samwuxarod, qristianulTan SedarebiT
upiratesoba sparsul-mahmadianur samarTals hqonda, rac qristian xalxs
abnevda" [137,329].
cnobilia, qarTveli xelmwifeebis mxridan italiel misionerebs
mkveTri winaaRmdegoba ar Sexvedria (Tu ar CavTvliT Teimuraz meoris
qmedebebs. Tumca, mas mogvianebiT, Tavisi Svilis, erekle mefis rCeviT,
taqtika Seucvlia da kaTolike-misionerebisTvis Semweoba aRmouCenia). 1
mefeebis keTilganwoba italiel misionerTadmi, upirveles yovlisa,
gapirobebuli iyo imiT, rom maTi gamoCena saqarTvelos Sanss aZlevda
aRedgina evropasTan is urTierToba, rac warsulSi arsebobda da
mahmadian dampyrobelTa wyalobiT xelovnurad iyo Sewyvetili. Tanac
maTi moRvaweoba mecnierebis aRorZinebasac uwyobda xels. bunebrivia,
arc is safrTxe gamoparviaT, rac marTlmadideblobas emuqreboda
propaganda fidesa Tu kapucinTa misionisagan. amitomac, paralelurad
qristianuli dogmatis SexsenebisaTvis miuyviaT xeli. swored amitom
iTargmna krebebis aqtebi xelaxla, Teimuraz pirvelma Seqmna
leqsi ,,SvidTa krebaTaTvis~, Teimuraz meorem ki poemaSi ,,gabaaseba
dRisa da Ramisa~ sagangebo yuradReba dauTmo krebaTa `saqmianobis~
aRweras.
orive mefe-poetma xazgasmiT gamokveTa kaTolicizmisagan
gansxvavebuli marTlmadidebluri mrwamsi suliwmidis mamisgan
gamomavlobisa.
unda iTqvas, rom es Txzulebebi originalurobiT ar gamoirCevian,
magram es ar aris arsebiTi. mTavaria, rom orive erTi mizniT aris
Semqnili. es aris Sexseneba im dogmatisa, rac wminda mamebs saukuneebis
win dauwesebiaT. Teimuraz meoris Txzulebis formati ar iZleva poetis
1 ix. a) m. TamaraSvili, istoria kaTolikobisa qarTvelTa Soris, Tb., 1904, gv. 376-377;
b) m. papaSvili, saqarTvelo-romis urTierToba, Tb., 1999, gv. 271
56
mrwamsis uSualod gamoxatvis saSualebas, amitomac, mwerliseuli
miniSneba naklebad Cans, Tumca im TemebiTac, ris garSemoc amsjelebs
personaJebs, naTelia poetis swrafva. mokrZalebul SeniSvnaSic:
,,kvlacaRa wvrilad giambo Svidis msoflios krebisa,
mas Jams Seyrilni mamani, damxsnelni ganwvalebisa~.
(391,1-2) [14,49].
`naxeT, ra uTqvams wyeulsa, ariozs mwvalebelsa-da!
mamisa, Zisa, sulisa wmidisa ganmyofelsa-da!~ (395,1-2) [14,49].
,,kargad Seityev: msoflios, giTxrob Svid krebas Tqmulsa
da!~(451,4) [14,51]
aseve, krebebis msvlelobis aRwerisas garkveul sakiTxebze
gansakuTrebuli yuradRebis gamaxvilebisas, Cans, Tu ra mizans isaxavs
avtori. udavoa, amiT mas surs, Seaxsenos da Caagonos mkiTxvels
sarwmunoebrivi vali, Tanac aCvenos is simZafre, romelic gandgomas
SeiZleba mohyves.
samagierod, am mxriv absoluturad SeuzRudavia Teimuraz I.
amitomac urTavs, Tu ratom dasWirda am Temaze Txroba. misi TqmiT,
Svidive msoflio krebis kanonebi samagido wigni unda iyos yvelasTvis,
vinc RvTismosavia. igi erTgvarad aSinebs kidec jojoxeTiT, vinc
samebis uzenaesobaSi eWvs Seitans da romelime hipostass daamcrobs:
,,vin es gandrikos, veRar moimkos,
sxva rac ram hqondes keTil naTesi,
sarwmunoeba, samebis cnoba,
RvTismetyveleba - es ukeTesi,
Ze, suli-wminda mrwams da es minda,
mamisa sworni, ar umrwemesi...~ (26) [12,167].
poeti axsenebs VIII krebasac, romelsac arakanonikurad miiCnevs:
,,frangTa romelTa ar mimyolelTa,
merve qnes kreba gandrekil-mrudi.~ (24) [12,167].
rogorc cnobilia, merve kreba karlos didma moawyo. es is
karlosia, romelic 800 wels romis imperiis memkvidred akurTxa papma
leon mesamem, rac bizantieli basilevsebis ignorirebas udrida... am
57
krebaze dadgenil iqna marTlmadidebluri mrwamsisTvis miuRebeli
Semdegi swavla-gangeba: SabaTis marxva, mrwamsis damateba wminda sulis
Zisagan gamosvlis Sesaxeb _ filiokve. 1 amitomac, marTlmadidebeli
qristianebi gmoben da ar aRiareben am krebas. ar ixsenieba igi profesor
a. lebedevis ,,msoflio saeklesio krebebSi~; v. bolotovis
wignSi ,,leqciebi Zveli eklesiis istoriaSi~.2
Teimuraz meore, marTalia, VIII krebas sagangebod ar axsenebs,
magram Txrobis boloSi naTqvami: ,,kargad Seityev: ,,msoflios, giTxrob,
Svid krebas Tqmulsa-da!~ (428) - migvaniSnebs, rom igi sxva krebebs ar
cnobs.
bunebrivia, mefe-poetebi marTlmadidebluri mrwamsidan gamomdinare
uaryofen mas.
,,gamoxsnisa~ da ,,aRdgomis~ ideis avtorebi qarTvelTa fizikuri
garadCenisTvis zrunavdnen. es idea amoZravebda maT ewarmoebinaT
zemoxsenebuli sagareo politika evropisa da aziis qveynebTan, 3 Tumca
aqedan momaval safrTxesac raki naTlad xedavdnen, cdilobdnen
bibliuri Temebisa da dogmatis SexsenebiT SeeCerebinaT mosalodneli
saSiSroeba.
`dRisa da Ramis gabaasebis~ meore strofSi esaia winaswarmetyvelis
saxe irekleba:
,,esaiam ra ixila saydarTa zeda mjdomeli,
garSecul angelozTagan dasni RvTis wina mdgomeli,
cxra dasi wminda arsisa, galobis tkbilad mxmobeli,
gar-uwerelad Zlieri, usazRvro, miuwvdomeli~ (2) [14,1].
1 ix. n. papuaSvili, religiis istoria, Tb., 1995, gv. 290-291 2 ix. a) msoflio saeklesio krebebi, dogmaturi RmrTismetyveleba, Seadgina gr. ruxaZem,
Tb., 2004, 157 gv.
b) В. Болотов, Лекции по истории древней церкви, т. 4, П. 1918. 3 ix. a. jafariZe, qarTuli eklesia XVIII saukuneSi, brZola `gamoxsnisa~ da
`aRdgomisaTvis~, saqarTvelos samociqulo eklesiis istoria, saqarTvelos eklesiis
kalendari, Tb., sapatriarqos gamomcemloba, 1998, gv. 332.
58
vnaxoT saTanado adgili bibliidan: ,,da iqmna welsa, romelsa
mokuda ozia mefe_vixile ufali mjdomare saydarsa zeda maRalsa da
aRmatebulsa da savse iyo saxli didebiTa misiTa.
da serafimni dges garemoÁs missa, equsni frTeni erTsa da equsni
frTeni erTsa da oriTa ukue daiburvides pirsa, xolo oriTa
daiburvides ferÃTa da oriTa frinvides.
da RaRadebdes moyvsi moyvasisa mimarT da ityodes: wmida ars, wmida
ars, wmida ars ufali sabaoT! savse ars yoveli qveyana didebiTa misiTa!
da amaRlda zeSTa karsa Ãmisagan, romel RaRadebdes, da saxli
aRivso kuamliTa~ (esaia, 6,1_4) [8,76].
Teimuraz meoris strofi, eWvsgareSea, am epizods gulisxmobs.
igi, TiTqos, Tavs udarebs esaias. misi TqmiT, esaiam Tuki SeZlo RvTis
dideba, es imitom, rom TviT ixila RmerTi.
bibliaSi ikiTxeba, aseve, esaias pasuxi: `da vTqu: Ä, ubadruksa me,
rameTu Sekedlebul var, rameTu kacad myofi da arawmidaTa bageTa
mqonebeli saSual erisa, arawmidaTa bageTa mqonebelisa, mkvdar var me
da meufe ufali sabaoT vixile TvaliTa CemiTa~ (esaia, 6,5) [8,76] _ ase
uarobs esaia dakisrebul movaleobas. aq mis Tavmdablobaze maxvildeba
yuradReba.
Tavis uRirsad warmoCena damaxasiaTebelia Sua saukuneebis
mwerlobisTvis. amis araerTi magaliTis moxmoba SeiZleba sasuliero Tu
saero mwerlobidan.
poetic esaiaseuli TavmdablobiT udgeba sakiTxs da Tavidanve
amzadebs mkiTxvels mdare formiT mowodebul namuSevars gagebiT
moekidos (Tumca debs pirobas, SeZlebisdagvarad Seasxas xotba samebas),
mizezic aqvs_ pirvel rigSi `uswavlelia”, Tanac, esaiasgan gansxvavebiT,
ufali ar uxilavs.
mizezi sxvac hqonda Teimurazs (`ar mogewonosT, ikiTxeT: `ase
naTqvami sad ari?~ vswerdi cxens mjdomi, vlaSqrobdi iqiT da aqeT, sad
ari“) (13) [14,2].
unda iTqvas, rom Teimurazi, marTalia, Tavs umecrad warmoaCens,
uwodebs ra sakuTar Tavs saRvTo istoriis `uswavlels~, didi
59
rudunebiT ekideba saRvTo sjulis gadmotanas da mas Tavisi gemovnebis
Tu interesis Sesabamisad awyobs. Tzulebis pirveli nawili ,,wminda
wignis~ uSualo perifrazirebaa, magram ara mTeli istoriisa, aramed im
monakveTebisa, romelTa moxmobac saWirod CauTvlia avtors. aq saRvTo
istoriis Semdegi epizodebia galeqsili: adamis Sesaqme, wyliT rRvna,
isakis Sewirva, iakobis kurTxeva, israelTa gamosvla, iobis
Tavgadasavali, elias amaRleba, zaqarias dadumeba, xareba, Soba,
winadacveTa, mirqma, feriscvaleba, lazares aRdgineba, ierusalims
Sesvla, qristes vneba, naTlisReba, seroba, jvarcma, gardamoxsna da
daflva, wminda pasxa, gverdis ganxilva, ganrRveulis gankurneba,
SobiTgan brmis gankurneba, amaRleba, sulTmofena, RvTismSoblis
micvaleba.
dRe-Ramis kamaTi bibliuri siuJetebis moxmobis fonze iSleba. isini
ambebs mxolod TavianTi poziciidan ki ar yvebian, aramed ayvedrian
kidec erTurTs im arasasiamovno faqtis gamo, rac ama Tu im
astronomiul droSi momxdara. magaliTad, Rame ixsenebs kaenis sikvdils
da ambobs: ,,saSineli ese codva, dRisiT moxda eSmakisad~ (63,3) [14,9]_o.
maT xSirad areuli aqvT poziciebi. Rame yveba iseT ambebze, romlebic
aSkarad dRisiT momxdara, magaliTad: feriscvaleba uflisa ieso
qristesi (,,dRisiT iyo qristesagan ucxo ese saswauli~ (251,3) [14,32] _ da,
piriqiT, dRe aRwers serobis scenas, romelsac Rame hqonda adgili.
sxavadsxva epizodis amgvari dalageba, cxadia, garkveul mizans
emsaxureboda. saRvTo istoriis ase lakonurad da sityvaSewyobiT
warmoTqma maTi ukeT gaazrebiT da SeswavliT iyo gapirobebuli.
rogorc Cans, Teimurazs swored is epizodebi gauleqsavs, romelTa
moxmobac saWirod CauTvlia epoqis Sesabamisad.
bibliuri pasaJebis gacocxleba ufro diad mizans emsaxureboda,
vidre monacemebis Segrovebas, Tu romel droSi moxda esa Tu is faqti.
zaqarias dadumebis, iobis gansacdelis, isakis msxverplad Sewirvis Tu
sxva epizodebis galeqsva am TxzulebaSi, savaraudoa, erTi ideiT iyos
gapirobebuli, avtors surs rwmenaze, sarwmunoebaze daafiqros
mkiTxveli, raTa aRar gadaixaros uflisagan. amis saSiSroeba ki im
60
epoqaSi namdvilad iyo. Cven zemoT vaxseneT, erTi mxriv, mahmadianTa da,
meore mxriv, kaTolikeTa uniis gavlenis safrTxe. es is droa, roca
qarTvel mamuliSvils uwevs Tqma Semdegi sityvebisa: ,,nu gaTaTrdebiT~.
am fonze Teimurazis naazrevic rwmenis Seryevis SeCerebas, Tu qarTuli
zne-Cveulebebis SenarCunebas emsaxureba umeteswilad.
Ppoeti Rrmaganswavlulobas iCens qristianuli dogmatikisa da
saRvTo istoriis sakiTxebSi. poemaSi taepebis saxiT saleqso zomebSia
moqceuli is ambebi, romlebic prozaulad gvxvdeba `wminda wignSi~.
araerTi magaliTis moxmoba SeiZleba am zedmiwevniTi
Tanmimdevrulobisa: ,,elias amaRleba~ sityvasityviT misdevs saTanado
epizods bibliidan; miqias winaswarmetyveleba qristeSobaze gauleqsavs
avtors; esaias xilva uCveulo ostatobiT aris perifrazirebuli. unda
iTqvas, rom Teimurazi yuradRebas amaxvilebs saxarebis im epizodebze,
romlebic maxareblebidan mxolod erT-erTs mouyolia: lukas _ mirqma
da winadacveTa, zaqarias dadumeba; markozs _ uflis saswaulebi; ioanes
_ urwmuno Tomas darwmuneba Tu sxva. Llukas saxarebaSi bevri
amonaridia ,,fsalmunidan~, magram Teimurazs ainteresebs is adgilebi,
romlebSic RvTis gankacebazea saubari. is Txzulebis dasawyisSic xazs
usvams Sexedulebas RvTis orbunebianobaze. ukidures sizustes iCens
Txrobis procesSi, aseve, bibliuri legendebis safuZvlian codnas
amJRavnebs, Tumca lafsusebic gaparvia, Tundac is, rom lameqi, romelic
bibliis mixedviTYme-5 Taobaa kaenisa, aq me-5 Svilad aris CaTvlili
(SesaZloa, Teimurazi aq `SvilSi~ zogadad STamomavals gulisxmobda).
`evasi da adamis SecTomis ambavSi~ eva gvelisagan `dedobrivis wesiT~
tyuvdeba. qali macdurad adamis Secdenis Semdeg aRiares, manamde rodi
iyo cnobili misi Tviseba. koreqtirebis SecdomiT Cans gapirobebuli is
faqti, rom `iosebis ambavi~ sinamdvileSi marTali da mravaltanjuli
iobis istorias Seicavs. igi Txzulebis Semdeg gamocemebSi
Casworebulia.1
1 ix. a) arCili `saqarTvelos zneobani~, Teimuraz meore `dRisa da Ramis gabaaseba~,
gamosacemad moamzada, bolosityvaoba da leqsikoni daurTo l. menabdem, Tb., 1976;
b) Teimuraz meore, `dRisa da Ramis gabaaseba~, wignSi: qarTuli poezia, Tb.,
`nakaduli~, 1976, t.V. gv. 247-423
61
`gamosvlaTa wignidan” avtors mxolod egviptidan gamosvlis scena
aqvs aRwerili. Tumca, sxvagan araerTxel ubrundeba moses
Tavgadasavals da sxvadasxva konteqstSi gvawvdis mas Tundac ,,xarebis”
gadmocemisas moses xilvis gaxmianeba (213) [14,27], an kidev 10 mcnebis
xseneba (384-386) [14,48] migvaxvedrebs, rom poets yuradRebis miRma ar
rCeba bibliuri personaJebis cxovrebis arc erTi mniSvnelovani epizodi.
mis mier galeqsili yoveli pasaJi saTanadod gacnobierebis Semdeg aris
motanili.
amdenad, `anbanTqebansa~ Tu poemis pirvel nawilSi bibliuri
Temebis gadmoRebisas Teimuraz meoris mizani, mis Tanamedrove Tu
winamorbed moazrovneTa msgavsad, dogmatisa da qristinuli moralis
Sexseneba iyo.
rogorc zemomotanili msjelobidan gamoikveTa, aRorZinebis xanis
saqarTveloSi marTlmadidebluri mrwamsis Sesustebis, Sesabamisad,
bibliuri Temebis galeqsvis aucileblobis oTxi umTavresi mizezi
arsebobda:
a) qarTveli sazogadoebis garkveuli nawilis indiferentizmi
qristianobis da saRvTo wignebis mimarT;
b) sparsuli kulturis Zalumad Semodineba;
g) italielTa uniis gavlenis gaZliereba;
d) sazogadoebis nawilSi evropuli ganmanaTleblobis ideebis
gatareba.
M mefe-poetmac Tavis SemoqmedebaSi saTanado yuradReba dauTmo am
problemas. man `dRisa da Ramis gabaasebis~ saxiT warmoadgina
WeSmariti qristianisa da srulfasovani moqalaqis saorientaciod
gamosayenebeli saxelmZRvanelo, riTac umniSvnelovanesi vali moixada
TvistomTa winaSe.
§2 Zveli aRTqmis siuJetebi `dRisa da Ramis gabaasebaSi~
Zveli aRTqmis 51 wignidan Teimuraz meore Tavis TxzulebaSi sul 5
wignis siuJets iyenebs, Tanac, zogan mxolod garkveul muxlebs
62
iSveliebs, zogan ki mTlian Tavebs. Txzvisas zedmiwevniT misdevs
bibliis teqsts.
mocemul paragrafSi SevecdebiT, detalurad ganvixiloT yvela
monakveTi, aqtualobis miTiTebiT. kvlevis procesSi ki, saWiroa,
yuradReba gavamaxviloT CarTul epizodebze, romlebic bibliis
kanonikur wignebSi daculi informaciisgan gansxvavebul, gareSe
epizodebs Seicavs, `daubeWdveli wignebidan~ gadmoRebuls.Aaseve,
mivuTiToT im pasaJebze, romlebic individualurad Caumatebia poets.
samyaros Seqmnis, uflisgan funqciaTa gadanawilebis scenebi
zedmiwevniTi TanmimdevrulobiT aris galeqsili. pirveli adamianebis
codvebi, uflis risxva, ebrael xalxTa amoyvana aRTqmul qveyanaSi
sruli sizustiT aris gadmocemuli. TxzulebaSi gamoyenebuli
ZvelaRTqmiseuli siuJetebi Semdeg TavebSia moTxrobili: `adamis
Sesaqmis ambavi~, `evasi da adamis SecTomis ambavi~, `aq Ramisagan pasuxis
migeba kaenisagan abelis sikvdilisa~, `aq lameqisagan kaenis sikvdili~,
`aqa dRisagan Tqma wyliT rRvnis ambavi~, `aqa isakis Sewirvis ambavi~,
`aqa iakobis kurTxevis ambavi~, `aqa israelT ambavi~, `aqa iobis ambavi~,
`aqa elias amaRleba~.
TxzulebaSi yoveli bibliuri epizodi garkveuli mizanswrafviT
aris moxmobili, aucilebelia TiToeuli Tavi cal-calke ganvixiloT,
kvlevisas, saWiroa, sagangebod mivuTiToT im pasaJebze, romelTa wyaros
uSualod is sakiTxavebi ar warmoadgenen, romlebidanac leqsavs avtori.
am TvalsazrisiT Semdegma Tavebma miipyro Cveni yuradReba: ,,aqa
lameqisagan kaenis sikvdili~, `isakis Sewirvis ambavi~, `aqa, iobis ambavi~.
`adamis Sesaqmis ambavi~ _ Teimuraz meore bibliuri kosmogoniis
pirvel dReze anu bnelisagan naTlis gamoyofaze Txzulebis SesavalSi
saubrobs. aq ki ukve Sesaqmis mexuTe dRes Seqmnil arsebebs exeba:
`Tqva RmerTman: `gamoiReTo qveyanam samSvinvelia~ (34,1) [14,5].
`da Tqva RmerTman: gamoiRed wyalTa quewarmavlebi samSÂnvelTa
cxovelTaჲ da mfrinvelni frinvaleni queyanasa zeda samyarosaebr cisa...
gamoiRed queyanaman samSÂnveli cxoveli naTesaobisaebr oTxferÃTa da
63
quewarmavalTa da mÃecTa queyanisaTa naTesaobiTi. da iqmna egreT~
(dabadeba,1,20,24) [5,49].
Cveulebriv, Tanmimdevrulad mihyveba avtori bibliis teqsts. Tumca,
samoTxis Seqmnis ambavs gakvriT exeba, adamis gafrTxilebebs ki
saerTod ar axsenebs.
`ixila adam ucxo ram hkrTebis da gahkvirdebisa~ (39,1) [14,6] _ evas
xilviT gamowveuli emociis Semcvel taepebs individualurad urTavs
avtori.
dRe-Ramis kamaTis `Sesaqmis~ sceniT gaxsna qronologiuradac
upriania da sxva faqtoriTac SeiZleba iyos gapirobebuli. aRorZinebis
xanaSi sulierebis krizisi SeiniSneboda, amitomac eWideba Teimurazi
azrs, rom kaci RvTis swori arsebaa. avtori yuradRebas amaxvilebs
adamianebSi TavianTi pirvelsaxis, anu RvTis saxis dakargviT
gamowveul Sedegebze.
`evasi da adamis SecTomis ambavi~_ am TavSi poeti detalurad
leqsavs, Tu rogor motyuvda eva gvelisgan, rogor urCia eWamaT swored
is nayofi, romlis miRebac RmerTma aukrZala.
abzac-abzac mihyveba Teimurazi Txrobisas biblias. Tanmimdevrobis
dacviT yveba, Tu rogor dawyevla ufalma gveli, adami da misi coli,
rogor dauwesa gvels mucelze xoxva, dedakacs_tkiviliT mSobiaroba,
adams _ sakuTari ofliT lukma-puris mopoveba da miwaSi daflva.
Ppoemis mixedviT, adamma evas cxovrebis mosaxele uwoda, radganac
Svelas misgan moeloda:
`uwoda adam cols Tvissa cxovrebis mosaxvelia,
deda yovelTa cxovelTa, Tqva: `Svelas amiT velia~ (50,1-2) [14,7].
bolo taepSi gatarebuli azris Sesabamisi adgili bibliis
saTanado muxlebSi ar gvxvdeba. 1
rogorc Cans, Teimurazi emxroba mosazrebas, romlis mixedviTac,
cxovrebis sawyisad qali miiCneva. misive TqmiT: `dedobrivis wesiT eva
motyuvdeba gvelisagan~ (42,1) [14,6], Sedegad, adamic Secdeba. oriveni ki
1 Sdr. `da uwoda adam saxeli colsa TÂssa cxovrebaÁ~, biblia (mcxeTuri
xelnaweri), 1981, dab. 3, 20, gv. 53
64
Seicnoben sakuTar siSiSvles da uflis SeZaxilisas imalebian
sircxvileulni.
qali macdurad swored am faqtis Semdeg aRiares, manamde ar iyo
cnobili dedakacis aRniSnuli Tviseba.
zemomotanili adgilebi, Cans, avtorma Caamata.
poeti Txzulebis saero nawilSic ar iviwyebs mTavar saTqmels da
ubrundeba bibliis Tematikas. TavSi `aqa Sairis Tqma~ gatarebuli azri
yuradsaRebia. igi locavs xelmwifeebs, usurvebs, iyon iseTive
Sexmatkbilebuli meuRleebTan, rogorebic adami da eva iyvnen.
amasTan afrTxilebs: `bolos dros adams cTomaSi Tqvenca nu
emsgavsebiTa!~ (502,4) [14,63].
`anbanTqeba IV-Si~ ki, qristes wamebis scenis gadmocemisas,
yuradRebas amaxvilebs adamis mier pirobis SeusruleblobiT miRebul
Sedegebze:
`sinjeT, saqme pirobisa, adams rogor umTavrdebis!~ (19,4) [14,133]
am taepebSi kidev erTxel mJRavndeba poetis mizani.A
unda iTqvas, rom pirvelwyaroSi uflis toni gacilebiT mkacria.
`dabadebaSi~ ufali uxmobs adams: `adam, sada xar?~ (dab.3,9) [5,52].
Teimuraz meoris mixedviT, uflis tonSi sibraze gamosWvivis: `adam,
adamo~! xma esma risxviTa Sesazareblad~ (43,4) [14,6].
am Tavis sentencia aseTia:Uuflis gzidan gadaxveva adamianebs
sasikeTos aras hpirdeba.
`aq Ramisagan pasuxis migeba kaenisagan abelis sikvdilisa~_ am
ambebs Rame yveba, Seaxsenebs dRes, rom dRisiT moxda es saSineleba.
Semdeg ubrundeba dabadebis meoTxe TavSi moTxrobil istorias. abelisa
da kaenis Tvisebebs CamoTvlis avtori.
Zmebs Soris dapirispireba warmoSva Surma. ufalma kaenis msxverpli
ar Seiwira, abelisa miiRo. gaborotebul kaens ki ganumarta: `da hrqua
ufalman RmerTman kains: `raTa rad SeiWmuvin piri Seni, arca marTliad
Semowire. xolo marTliad ara ganhyav. scode dayuden Sendami miqcevaÁ
misi da Sen hmTavrobdi mas~ (dab. 4,6-7) [5,53].
65
Aamitomac, marTebulad gadawyvita ufalma visi Sesawiri mieRo.1
bibliaSi sagangebo yuradReba ar eTmoba abelis sikvdilis
detalebs. apokrifebSi ki araerTi versia arsebobs kaenisagan abelis
mokvlisa da Sedegad kaenze dawesebuli sasjelisa. magaliTad, erTi
versiis mixedviT, `mas gamouvida Sublze rqa. ar SeeZlo puri eWama,
radgan xelebi ukankalebda. dahkarga Zili, damunjda, dadioda tiriliT,
ar unda momkvdariyo. mis mkvlels ki eweoda igive sasjeli~ [126,118].
`sisxli TviT Zmisa Senisa xelTagan SenTa qceuli,
Surisa maZiebeli, eSmakisagan Zleuli,
kvnesiT da ZrwoliT xvidode, maradis iyo wyeuli,
xvidode qveyanazeda Sen Wkua gamoleuli!~ (56) [14,8], _ vkiTxulobT
poemaSi.
bunebrivia, es adgilebi apokrifuli Zeglebis gavlenas ganicdian.
avtori wers: `aw giTxra, kaen ra uyo Tavis Zmas
siSurisagan!~(51,4) [14,7], `borotiT raTme ganzraxviT kaen Zmas
auSurdebis~ (52,3) [14,7], `moakvdinebs ubralosa, Suri Seiqms Zmisa
mkvlelad~ (54,2 [14,8].
rogorc Cans, Suris sindroms eqceva gansakuTrebuli yuradReba.
igi bevrgan amaxvilebs am faqtorze yuradRebas, aTi mcnebis galeqsvisas
ambobs: `ara kac kla Surisagan _codva aris didi vneba~ (385,3-4)
[14,48].
Zmis mkvlelobis motivi yvelaze aqtualuri swored poetis epoqaSi
iyo. kaenis aCrdili dadioda sazogadoebaSi. gansakuTrebuli intrigebi
samefo karze ixlarTeboda. es mSvenivrad uwyoda Teimurazmac da ase
amitomac gaamaxvila yuradReba masze.
,,aqa lameqisagan kaenis sikvdili~_ TxzulebaSi kaenis mkvlelad
misi mexuTe Svili lameqia dasaxelebuli, romelsac TiTqos
SviliSvilis codvac edos kiserze.
1 SeniSvna. M1 niSniT danomrili xelnaweris sityvebi `simarTlis ndoma iqnebis~,
swored uflis gadawyvetilebas gulisxmobs.
66
Teimuraz meoris Txrobis mixedviT: abelis mokvlis da uflis
SeCvenebis Semdeg kaeni naids daemkvidra, masaviT ukeTuri memkvidreni
Sva, TviTon ki xangrZlivi sicocxlis manZilze mudmivi SiSis qveS
cxovrobda, 1 misi mexuTe Svili, lameqi, dabadebidan brma iSva.
miuxedavad amisa, igi nadirobasac ki axerxebda SviliSvilis TanxlebiT
da daxmarebiT. erTxelac, WalaSi mofaCune mxecs esrola. es
ukanaskneli babuamisi aRmoCnda. igi, Turme, iqve, laqaSebSi daZrwoda.
lameqma isriT gangmira papa. amis Semxedvare mxlebeli SeZrwunda da
ganucxada, rom misma nasrolma isarma kaeni mokla. SeSfoTebuli lameqi
TavSi xels icems, SviliSvili cdilobs gaaSvelos da am gawev-
gamowevaSi isic iRupeba:
`naxa kaen isriT mkvdari, brmas vinc wina gauZRvebis,
`mohkal!@~_ uTxra Svilis-Svilman, lameq diaR gahkvirdebis,
simwuxariT xels xels icems, ymawvils Tavi Sig dahyvebis,
masac mohklavs, risxva RvTisa, lameqs didad daedebis“
(62) [14,9].
amdenad, marTalia, Zalauneburad, magram ori axloblis mokvliT
lameqs `RvTis risxva didad edeba~:
,,sisxlisagan Svidgzis Suri Ziebul-ars kaenisad,
samocdaaTi, Svid-gziT metic, aris codva lameqisa~ (63) [14,9].
bibliaSi kaenis sikvdilis amgvar istoriaze araferi weria. uflis
sasjelis da kaenis adgilsamyoflis Secvlis miTiTebis Semdeg Txroba
uSualod lameqze gadadis. marTalia, mis mimarTvaSi colebisadmi aris
miniSneba moxucisa da ymawvilis mkvlelobaze, magram varaudis daSveba,
rom mokluli moxuci aucileblad kaenia, Znelia. lameqi ki moixsenieba
Semdegnairad: rogorc zemoT ukve aRvniSneT, igi kaenis me-5 Stos
warmomadgenelia (enoqi-yiradi-mexuaeli-meTuSaeli-lameqi (dab.4,17-18-19)
[5,16].
Cven vaxseneT lameqis warmomavlobasTan dakavSirebuli lafsusi.
aq igi ara mexuTe Taobis warmomadgenlad, aramed mexuTe Svilad aris
1 ix. a) biblia (mcxeTuri xelnaweri), Tb., 1981, dabadeba, 4,14, gv.54;
b) biblia (mcxeTuri xelnaweri), Tb., 1983, iobi, 15,20-24, gv.117.
67
CaTvlili. Tumca, iqve vkiTxulobT: `isars esvris, papas moklavs, Turme
misTvis darinobda!~ (61,4) [14,8].. `papas moklavs~ ukve metyvelebs imaze,
rom `Svili~ ar unda gavigoT pirdapiri mniSvnelobiT, aramed_
STamomavlad.
Llameqis istoria bibliaSi sakmaod bundovnad aris
warmodgenili. igi pirvelia, vinc mravalcolianoba daakanona. misi
colebi iyvnen yada da cila.
,,dabadebaSi~ vkiTxulobT: ,,da hrqua lameq colTa TÂsTa: ada da
sela, ismineT Ãmisa Cemisa, colTa lameqisaTa, yurad-ixueniT sityuani
Cemni, rameTu mamakaci movkal wylulebad Cemda da Wabuki saguemelad
Cemda.
rameTu SÂdgzis Suri Ziebul ars kainisagan, xolo lameqisagan
sameocdaaT Svidgzis~ (dab.4,23-24) [5,54].
sainteresoa aRiniSnos, rom cifri 7 sakraluri cifria da
gamoxatavs srulyofilebas: egvipturi sibrZniT_mTeli ganbanilia
SvidSi; budas Svidi nabiji simbolurad meSvide –umaRles kosmiur
sibrtyesTan miaxlovebas gamoxatavs. bibliuri iobi Svidi weli
itanjeboda. saRvTo sjulis xalxuri versiebis Tanaxmad, isaki
msxverplad unda Seiwiros Svidi wlis asakSi.1
iesos qadagebebSi Svidgzis Tu samocdaCvidmetgzis mizRvasac sul
sxva datvirTva aqvs. kiTxvaze: `ufalo! raoden gzis Semcodos Zmaman
Cemman, da miuteo mas? vidre SÂd gzisamdea? hrqua mas ieso: ara
gety Sen: vidre SÂid-gzisamde, aramed vidre sameocdaaT- SÂd-
gzis~ (maTe,18,21–22) [3,51].
sxvagan ambobs: `daRaTu SÂd-gzis dResa Sina Segcodos, da SÂd-gzis
moaqcios da grquas Sen: Sevinane, miuteve mas~ (luka,17,4) [3,211].
qristes sityvebSi kidev erTxel vlindeba humanurobasa da
Semwynareblobaze damyarebuli mrwamsi.
1 ix. e. inwkirveli, bibliuri siuJetebis xalxuri variantebi, sakandidato disertacia,
Tb., 2004, gv. 48-49
68
,,bibliis enciklopediis~ qarTuli versia Zalze mwir cnobebs
gvawvdis lameqis Sesaxeb: `lameqi_kaenis STamomavali~ [46,24]. mis
mimarTvas colebisadmi sxvadasxva safuZveli eZebneba. erT-erTi wyaros
mixedviT, lameqi da misi colebi SfoTaven im garemoebis gamo, rom
lameqs, rogorc gaugonari danaSaulis Camdens, mravalcolianobis
SemomRebs da, aqedan gamomdinare, codvils, kaens adareben. TiTqos Tavis
gasamarTleblad ambobs Semdegs lameqi: `Turme me imitom movkali kaci
da ymawvili, damnaSaved CaveTvaleT da safrTxeSi Camegdo Cemi
sicocxle. kaenisgan gansxvavebiT me aravin momiklavs da aravis mimarT
ar gamomiCenia boroteba, TviT ymawvilebis winaaRmdegac da Tuki
Svidgzis unda zRon kaenisTvis, ratom aris aucilebeli lameqisTvis
samocdaCvidmetgzis mizRva?~ [139,420].
aqve motanili erTi cnobis mixedviT, lameqs TiTqos
samocdaCvidmeti vaJiSvili hyavda [139,420].
lameqis colebisadmi mimarTvis fabulad mis mier
mravalcolianobis aRiarebis gamo atexili aJiotaJia miCneuli.
lameqisgan kacis kvla ki gamoiricxeba. aq motanil logikas Tu
mivyvebiT, kacis kvlaze did codvad mravalcolianobis SemoReba
iTvleba. ise, wesiT, ufalma erTisTvis erTi gaaCina. Sesaqmis istoria,
mowmobs, rom RvTis Tavdapirveli Canafiqris mixedviT SeuRlebuli
qali da kaci erTmaneTisTvis iyvnen daniSnulni, Tumca maleve dairRva
es kanonzomiereba, radganac adamianis zneoba dasabamidanve ver idga
saTanado simaRleze.
,,xuTwigneulis Targmanebis~ avtori, z. kiknaZe aseT azrs
ayalibebs: ,,meeqvse Taobis memkvidre lameqi TiTqos zRurblia, romlis
Semdeg meordeba kaeni da abeli ... lameqSi ibartyebs kaenis codva, rac
kidev ufro mZime sasjelad daawveba kacTa modgmas. ,,movkali kaci Cemda
satkivrad da ymawvili Cemda Wirad~ ... es aris kacobriobis is saxe,
romelic Cvens dReebamde grZeldeba. Tu davukvirdebiT, es aris
pirwmindad adamianuri civilizacia, sadac ar urevia RvTis xeli da
arc misi saxelis xseneba Cans. am civilizaciaze ar iyo uflis
dasturi~ [76,106].
69
am citatis mixedviT, lameqi codviT damZimebulia, mizezi ki ar Cans.
rogoc vxedavT, zemomoxmobili pasaJebi arafers amboben imaze, rom
lameqi uSualod kaenis mkvlelia.
sainteresoa mivuTiToT, k. kekeliZe CamoTvlis ra Teimuraz meoris
mier galeqsil epizodebs, ar axsenebs lameqisgan kaenis sikvdilis
ambavs. 1
erT faqtzec gavamaxvilebT yuradRebas. poetis III da IV
`anbanTqeba~ TiTqmis miniSnebaa imisa, Tu ra bibliuri Temebi gauleqsavs
avtors `dRisa da Ramis gabaasebaSi~, Tumca zogi epizodi damatebulia
(godlis Seneba, samsonis mier filistimelTa darbeva, balamis istoria
Tu sxva). mesame strofSi swored kaenis sikvdilis scenaa mowodebuli:
,,gxedven kacsa borgvneulsa, ucnobs gicnobT iasrobiT...
gevxar didi codvis mqmnelsa, oris moyvris momkvlelobiT~
(3,1-4) [14,126]
g. jakobias, `anbanTqebis~ yvela strofisTvis saTanado
pirvelwyaro miuTiTebia, cxadia, bibliidan. am taepebis wyarod
ki ,,sarke TqmulTas~ asaxelebs. 2
bunebrivia, am SemTxvevaSi biblias ver miuTiTebda gamomcemeli,
radganac amgvari istoria `moses wignSi~ ar gvxvdeba. am siuJetis
wyaros Zebna ki imxanad mis amocanas, albaT, arc warmoadgenda.
Aamitomac, pirdapir uTiTebs poemis im taepebs, sadac es scena gvxvdeba.
sakiTxis ukeT SeswavlisaTvis CaveZioT biblias:
kaenma, marTalia, mogvianebiT, magram aRiara danaSauli, moinania
codva da iwinaswarmetyvela Tavisi momavali Tu aRsasruli. ufalmac
TiTqos Seundo da wesad daudo, ver moekla nebismier suliers da Tuki
moklavda, Svidgzis miezRveboda uflisgan. ,,da ukeTu ganmaZeb me dRes,
pirisagan qveyanisa da pirisagan Senisa davimalo da iyos, yovelman
mpovnelman Cemman momklas me~ (dab. 4,14) [5,54].
iobis wignSi vkiTxulobT: ,,yovelive cxovrebaჲ uRmrToTa zrunviT,
welni ricxÂT mocemul arian Zlierisa misgan:
1 ix. Kk. kekeliZe, Zveli qarTuli literaturis istoria, t. II, Tb.,1981, gv. 607 2 ix. g. jakobia, teqstisaTvis, wignSi: Teimuraz meore, TxzulebaTa sruli krebuli, Tb.,
1939, GGgv.126
70
xolo SiSi misi yurTa misTa, raJams hgonebdes, viTarmed mSvidobiT
ars, maSinRa moiwios mis zeda daqcevaჲ.
nu hrwamn mas garemoqcevad bnelisagan, rameTu brZanebul ars mis
mierve ÃelTa maxÂlisaTa micemad.
da ganCemebul ars saWmelad orbTa da icis Tavisa TÂisisaჲ, rameTu
elis dacemad, da dReman bnelisaman SeaZrwunos igi.
urvaman da Wirman Seipyras igi, viTarca erisTavi mTavrad mdgomare
raჲ daecis~ (iobi,15,20–2) [7,117].
`xuTwigneulis Targmanebis~ avtori kaenis yofas ase ganmartavs:
`kaenis yofa daxasiaTebulia rogorc RvTis pirisagan moSoreba,
rogorc gadagdebuloba samyaroSi, devniloba da miusafroba, SiSi da
Zrwola, rasac misi adgilsamyoflis saxelwodebac
gamoxatavs: ,,nod~, ,,xetialis~, ,,Zrwolis~ (sulieri da sivrculi
gagebiT) mniSvnelobas Seicavs, kaenianebi Zrwian, daZrwian, Tumca
damkvidrebulni arian miwaze, aSeneben galavnian qalaqebs miusafrobis
da sivrcis SiSis dasaZlevad, romlis gamoZaxils babilonis godolis
epizodSi davinaxavT“ [76,34].
axla Teimuraz meores movusminoT:
`Svna Svilni: Zeeb, asuleb, ukeTur msgavsad Tvisasa,
Zrwoda ig ficxlad ZrwoliTa myovar Jams sicocxlisasa~
(59,3-4) [14,8].
,,kaen Turme CalaSigan Zrwis da TrToliT roninobda~ (61,1) [14,8].
rogorc vxedavT, ,,Zrwolis~ momenti, anu kaenis sulieri
mdgomareoba, kargad aCvena poetma, aseve, uflis ganCinebis safuZvelze
adamianis xeliTve moakvdina igi, raTa gacxadebuliyo RvTis neba,
radganac adamianebis sisxlismRvrelis sisxli adamianis mierve
daiRvreba, ,,rameTu xatad RmrTisa Sevqmen kaci~ (dab.9,6) [5,19], kaenis
ukeTur memkvidre lameqs moakvlevina pirveli mkvleli.
sainteresoa, gamoviZioT, saidan SeTxza es istoria Teimurazma.
ar aris gamoricxuli, moarul, xalxur wyaroebze dayrdnobiT
gaeleqsa. am varaudis daSvebis safuZvels gvaZlevs is, rom mis
Tanamedrove mweralTa SemoqmedebaSi msgavsi SemTxvevebi gvxvdeba.
71
rogorc viciT, d. guramiSvilis ,,qacvia mwyemsSi~
mocemulia ,,warRvnis da noes kidobnis~ ambavi. mama uyveba Svils
bibliis am sakiTxavs. noes kidobanTan dakavSirebiT igi yveba, lafSi
wolisa da daudevrobis gamo, kinaRam Tu rogor darCa kameCi.
mkvlevari r. baramiZe wers: ,,am epizods aqvs guramiSviliseuli
mravlismetyveli minaweri: ,,es kameCebis ambavi wignSi werili versada
vnaxe da isev movSale. vinc es wigni gadaweros, nuRar daswers,
amisaTvis, rom sjulad ar dadvas tyvili~ - am minaweridan, jer erTi,
vgebulobT, rom daviTi zepirad ar wers, aramed eweva daunjebul,
seriozul mecnierul moRvaweobas. igi swavlobs teqstebs, axdens
urTierTSejerebas da Semdeg, sarwmuno wyaroze dayrdnobiT, iZleva maT
perifrazsa da motivirebas~ [40,78].
r. baramiZe Txrobas agrZelebs mocemuli epizodis folklorul
wyaroebze saubriT. uTiTebs m. Ciqovanis mosazrebas, romlis mixedviTac,
SeuZlebelia am epizodis folkloruli wyaros Zieba, radganac
Sesabamisi ambavi xalxur folklorSi galeqsili ar aris.
am mosazrebis sapirispirod mas p. umikaSvilis krebulSi daculi
erT-erTi fragmenti moaqvs, romelic aseTi xasiaTis xalxur apokrifs
warmoadgens.
SesaZlebelia, Sua saukuneebSi metad gavrcelebul apokriful
teqstebSi waawyda Teimuraz meorec amgvar istorias. arc es aris ucxo
mis TanamedroveTa SemoqmedebisaTvis.
biblia dums imaze, Tu ra iaraRiT klavs Zma Zmas. samagierod,
apokriful ZeglSi ,,sakiTxavi adam da evaisi samoTxiT gamosvlisaჲ~
vkiTxulobT: ,,movides orni eSakni, msgavsni abelisi da kaenisi, xolo
eSmaki igi eSmaksa mas erjoda, ganrisxna mas zeda da moiRo maxvili
qvisagan, romel iyo qarwbia, da uyeTa yeli da mokla igi~ [1,38].
,,daviTianSi~ d. guramiSvili abelis mkvlelobisas gamoyenebul
iaraRad ,,kets~ asaxelebs.
am epizods sagangebod exeba t. mosia: ,,biblia arafers migvaniSnebs
imaze, rom kaens abelisTvis misi gawirvis mizezi gaemxila. marTalia,
mkiTxveli amas xvdeba, magram cxadia, gaugebari, Seucnobeli iyo es
72
yovelive abelisTvis. aseve, biblia dums imaze, Tu ra iaraRiT klavs Zma
Zmas. .,,daviTianis” mixedviT ki _,,kain hrqva abels: Sen RmerTsa rad
uZRven Cemze metia? mouqniva da danartya uecrad TavSi ketia~ (176) [85,26].
Mmkvlevari iqve uTiTebs, rom qarTul TqmulebebSi arsebobs
kaenisagan abelis mokvlis Taviseburi varianti.
rogorc Cans, guramiSvilis mixedviT, abeli moikla ara qviT, aramed
ketiT. sxvaTa Soris, Teimurazi Tavis mesame ,,anbanTqebaSi~ qvas
asaxelebs abelis mokvlis iaraRad:
,,bnelad aqvs TvalTa sinaTle, vinc vals eSmakis gzazeda,
bevr-rigad Surma Seipyras, kaci aSalos Wkvazeda,
bolos moyvasi, moyvasze astexos mterobazeda,
binas daudebs mokvlisas, mwolsa qva dasces Tavzeda” (2) [14,126]
Cans, Teimurazi icnobda bibliis moarul apokriful sakiTxavebs,
amdenad, savsebiT dasaSvebia, xalxur Tqmulebaze an romelime
werilobiT apokriful Zeglze dayrdnobiT leqsavdes amgvar istorias.
apokrifuli Zeglebi Tavis droze saTanadod Seuswavlia al.
xaxanaSvils. 1 kaenis sikvdilis Semcvel ambavs vkiTxulobT mis mier
aRweril erT-erT apokriful ZeglSi, romelsac mkvlevari ,,qal-
vaJianis” saxeliT moixseniebs.
aq Txroba dialogis formiT aris warmarTuli. gamocanis
elementebic gvxvdeba. ,,qalma hkiTxa vaJs: is romeli elCi iyo, rom
RmerTma adamianTan gagzavna. vaJma miugo: yvavi iyoo, rom mivida adamTan,
roca kaenma abeli mokla,Aadamma ar icoda, Tu ra eqna. Mmovidnen orni
yvavni, erTma meore mokla, gaTxara miwa da damarxa. Aadamma imaTgan
iswavla, gaTxara miwa da abeli damarxa._ erTma meore mokla, mkvdari
jojoxeTSi wavida, mkvleli samoTxeSi? vaJma miugo: lameqma mokla
kaeni, kaeni wavida jojoxeTSi da lameqi samoTxeSio~ [25,9].
1 ix. a) al. xaxanaSvili, qarTuli apokrifebi, gaz. `mwyemsi~, 1893, #19, gv. 3
b) al. xaxanaSvili, kidev apokriTebis Sesaxeb, gaz. `iveria~, 1893, # 59, gv. 4
g) al. xaxanaSvili qarTuli sityvierebis istoria uZvelesi droidan XVIII
saukunis gasulamde, tf., 1904.
73
,,qal_vaJiani” Tavdapirvelad xelnaweris saxiT arsebula, Semdeg ki
beWdviTi saSualebiT farTod gavrcelebula xalxSi. al. xaxanaSvilis
TqmiT, aq SeutaniaT ramdenime apokrifuli cnoba adamis, abelis, kaenis,
seTis cxovrebaze. TviTon erT-erT siuJets axsenebs: `Txzulebis
mixedviT: roca kaeni Seiqmna 50 wlis da abeli 20, maT erTxel ufals
msxverpli Seswires. Aabelis msxverpli Seiwira ufalma, kaenisa ki ara.
Gganrisxebulma kaenma abels Caagona saTamaSod erTmaneTi SeekraT vazis
totebiT. Kkaenma Seukra Zmas xel-fexi. abeli mixvda, ra ganzraxvac
hqonda kaens da amitom dauwyo xvewna gaeTavisuflebina: erTguli da
mosiyvarule Zma viqnebio. vidre kaeni fiqrobda, rogor moekla Zma,
gamoCnda ori yvavi: erTma aiRo wvetiani qva da mokla meore. Kkaenma
amave qviT gamosWra yeli Zmas. Semdeg ufalTan kaenma icrua. Uufals
undoda, rom kaens Tavisi codva moenaniebina, magram man mkvaxed miugo,
rom Zmis daraji ar iyo da, Sesabamisad, ar icoda misi adgilsamyofeli.
amis gamo ufalma Semdegi sasjeli mouvlina: 1). gamouvida kaens Sublze
rqa, romelic gaiZaxoda: kaeni Zmis mkvlelia; 2). Aar SeeZlo puri Caedo
pirSi, radgan xelebi ukankalebda da puri talaxSi ucvioda; 3) dahkarga
Zili; 4) damunjda; 5)dadioda tiriliT; 6) ar unda momkvdariyo, mis
mkvlels ki ewveoda igive sasjeli. 800 weli icocxla kaenma. Aamaod
eZebda sikvdils. erTxel, lameqs Sexvda nadirobisas, gaexvia vefxis
tyavSi da dawva gzazed. L lameqma mokla igi, rogorc mxeci.
Yyvela wyevla ewvia lameqs, mxolod misi colis locviT ufalma
apatia~ [126,117-118].
swored am sakiTxavs gulisxmobda t. mosia, roca qarTul
sityvierebaSi abelis mokvlis gansxvavebuli versiis arsebobaze
miuTiTebda.1
k. kekeliZec aRniSnavs erTgan: ,,am apokrifebSi Cven unda gvqondes
eqvTime aTonelis mier dasaxelebuli ,,adamis cxovrebaÁ”, romelsac,
misi sityviT, ,,eklesia ar Seiwynarebs~. Mmisi arqaizmebi gvafiqrebinebs,
rom igi naTargmnia X saukunemde, SesaZloa, somxuri enidanac... am
apokrifebidan unda momdinareobdes is versiebi kaenis mier abelis
1 ix. t. mosia, daviT guramiSvili da qarTuli sityvieri kultura. Tb., 1986, gv.26
74
mokvlisa da seiTis Sobis Sesaxeb TqmulebaTa, romlebic qarTul
mwerlobaSi Cndeba XVIII_ XIX saukuneebSi~ [68,437].
al. xaxanaSvilis mier naxseneb teqstSi lameqis istoria
srulyofilad ar aris warmodgenili. amdenad, Teimuraz meorisTvis es
teqsti ver iqneboda saxelmZRvanelo wyaro. rogorc ,,anbanTqebidan~
motanili strofiT, ise mTeli Tavis ,,aqa lameqisagan kaenis
sikvdilis~ SinaarsiT, udavoa, Teimurazi apokriful literaturas
eyrdnoba. sainteresoa romels?
adamis cxovrebaze Seqmnili apokrifuli Zeglebis ori versia
arsebobs: a) `sakiTxavi adam da evaisÁG samoTxiT gamosvlisaÁ~ daGb)
`Tqmuli wmidisa mamisa Cuenisa efremisi Targmani dabadebisaTÂs cisa da
queyanisa da adamisaTÂs, viTar miscuales guami misi da damarxes
golgoTas, da cualebaÁ naTesavTaÁ, viTar vpoeT naTesaobaÁ qristesi
ÃorciTa, viTarca weril ars saxarebasa lukas Tavsa adamisgan yovelTa
mamaTa, vidre qristemde uflisa da RmrTisa Cuenisa~.
k. kekeliZis mosazrebiT, am ukanasknels kavSiri aqvs e.w. nebroTis
wignTan. 1 misi meore saxelwodebaa `ganZTa qvabi~. igi `bibliis (Zveli
da axali aRTqmis wignebi) Tavisebur egzegezas warmoadgens,
apokrifuli masaliT uxvad gajerebuls~ [120,5].
`adamis cxovrebaSi~ moTxrobilia, Tu rogor dakrZales mama-Svili
erTad adamis gardacvalebis Semdeg: Uufali gabriel da miqael
mTavarangelozebs mouwodebs moitanon sudara da Seaxvion adamis gvami,
aseve, sxva sudaraSi gaaxvion abelis cxedari, daflan mamis gverdiT,
radgan dRemde daukrZalavia igi. mizezi amisa ki SemdegSi
mdgomareobs: ,,ver daeflas ege queyanasa, rameTu pirvelad qmnili
miiqces queyanad, romlisgan Seqmnes” [30,66]. Aamitomac, adamis
sikvdilamde romeliRac kldeze SemoedoT igi. saubaria imazec, Tu
rogor dafles orive samoTxis aRmosavleTiT.Aaq araferia naxsenebi
kaenze, miTumetes, mis memkvidreebze.
`ganZTa qvabSi~ ki vkiTxulobT:
1 ix. k. kekeliZe, Zveli qarTuli literaturis istoria, t.I, Tb., 1980, gv. 437
75
` 2. maT JamTa lameq, mwuxareman TualiTa, mokla kaen Zmis mkvleli 3.
dafarulsa udabnosa nodisa ese saxed: jda lameq velsa da iyo yrmaÁ
mcire mis Tana, Ze misi mrwemi. 4. da esma ÃmaÁ slvisa kaenisi, vidoda raÁ
uCinod, rameTu kaen ver SemZlebel iyo dgomad adgilsa erTsa (1) 5. da
esma lameqs ÃmaÁ raÁme, 6. styorca qvaÁ, 7. eca kaens Sublsa da mokuda
kaen. 9. hrqua mas yrmaman man: raÁ ese hyav, rameTu mohkal kaen? 10. da
gulisklebiT Seityuelna Ãelni TÂsni lameq da Tqua: `oh!~ da daepyra
Tavi yrmisaÁ Sors orTave nebiTa Sina da SeuWylita Tavi yrmasa da
mokla. da ver cna simRerisagan, rameTu veras xedavda~ [10, 68-69].
amgvarad, Teimuraz meores swored am apokrifiT usargeblia.
poemaSi garkveul variaciul saxesxvaobas vxvdebiT. apokrifis
mixedviT, qviT klavs lameqi kaens, Teimuraz meore ki mokvlis iaraRad
isars asaxelebs. Svili Teimurazs SviliSvilad hyavs dasaxelebuli,
rogorc papa mamad.
sainteresoa aRiniSnos, rom es apokrifi ew. mariamiseul `qarTlis
cxovrebas~ uZRvis win. c. qurcikiZe uaryofs k. kekeliZisa da s.
yauxCiSvilis mosazrebas, romlis mixedviTac, leonti mrovels misi
wamZRvareba dasWirda saqarTvelos istoriis msoflio istoriasTan
mWidro kavSiris naTelsayofad. gamomcemlis azriT, `qronologiuri
Tanmimdevrobis dacviT aris gapirobebuli es nabiji~ [120,17-18].
Teimuraz meorec Segnebulad mimarTavs am apokrifs. `daubeWdavi~
Zeglis gadmoReba kidev erTxel gvarwmunebs, rom avtori stiqiurad ar
leqsavs biblias. aRniSnuli istoriis motana mas dasWirda, raTa
eCvenebina, danaSauli dausjeli ar darCeba da codva adamians DdRes Tu
xval wamoeweva.
`aqa dRisagan Tqma wyliT rRvnis ambavi~_ am ambis Txrobas
Teimuraz meore dabadebis me-6 Tavis me-9-10 muxlebis galeqsviT iwyebs.
aq noes warmomavlobazea saubari. Semdeg ki axsenebs mizezs uflis
gabrazebisa, da 1-7 muxlebis gaTvaliswinebiT urTavs, raki qveyana
eSmakis nebiT gaixrwna, ufalma maTi dasja gadawyvita, noes ki uTxra,
aego kidobani, sadac 7-7 wyvili dedal-mamli Sevidoda wminda
cxovelTagan, uwmindurTagan _ 2-2.
76
`Zvel aRTqmaSi~ pirutyvTa Sedenis istoria orgzis gvxvdeba.
Teimuraz meorec erTxel rom moyveba, meored akonkretebs, Tan urTavs:
`aravin darCa cxoveli, xmelze dges, anu xbodesa,
romeli romels uswrebda, erTbaSad Seivltodesa~ (78,3-4) [14,11].
poemis mixedviT, qaris Sedegad dacxra wyalTa dineba. Semdeg noem
gagzavna jer yorani, bolos mtredi. yorani ar mobrunebula, mtredma ki
xmeleTze gansasvenebeli ver pova. erTi kvira eloda noe, amjerad
zeTisxilis rto moutana frinvelma mas, riTac auwya dedamiwaze
sasicocxlo pirobebis arseboba. meSvide dRes mesamed gaSvebuli mtredi
ukan aRar mobrunebula.
am ambebidan pirdapir noes samadlobel Jestze gadadis Teimuraz
meore:
`uSena noe ufalsa sakurTxeveli nebisa~ (90,2) [14,12]
qveynad marTali adamianebic arseboben. ufali arasdros iviwyebs
maT. Sesabamisad, adamianic mudmivad unda madlobdes RmerTs.
`aqa isakis Sewirvis ambavi~_ rogorc viciT, bibliaSi abraams
sakmaod didi adgili eTmoba. misi Rvawli ebraelTa winaSe ganuzomelia.
igi xom israelTa mamamTavaria. bibliur personaJebze rom araferi
vTqvaT, ebrauli warmoSobis xalxi adre Sua
saukuneebSic ,,abrameanebad~ iwodebodnen. sailustraciod ,,abo
tfilelis wamebis~ moxmobac kmara.
aboze hagiografi ambobs: ,,ese naSobi iyo abrameani, ZeTagan ismaelisaTa,
tomisagan sarkinozTaჲsa... arca xarWisagan Sobili, aramed yovladve
arabielTa Tesli“ [22,54].
bibliuri patriarqis istoriidan misi uryevi rwmenis da RvTisadmi
uangaro, brma erTgulebis maniSnebeli adgilebi gauleqsavs avtors.
aRniSnuli epizodi safuZvlianad aris damuSavebuli msoflio
literaturaSi. popularulia igi folklorSic. Mmama-Svilis saxe
STagonebis wyaro gamxdara Rirs mamaTa Tu himnografTaTvis: `Sua
saukuneebis RvTismetyvelebi abraam-isaks aigivebdnen mamaRmerTsa da
qristesTan da uangaro msxverplSewirvis winasaxeobad Tvlidnen
abraamis saqciels~ [76,68].
77
samecniero literaturaSi SeniSnulia, rom qarTveli himnografebi,
patristikuli literaturis gavleniT, isakis saxeSi qristes xedavdnen,
xolo abraamis mier mxolodSobili Zis, isakis Sewirvas macxovris
jvarcmis arqetipad miiCnevdnen: `ioane mtbevars yuradReba miuqcevia im
faqtisTvis, rom isaks, abraamis aRTqmis Svils, samsxverplo SeSa Tavad
miaqvs morias mTaze. es epizodi mas qristes mier golgoTaze
kacobriobis codviTdamZimebuli jvris atanasTan, jvarcmasTan da
saukuno sicocxlismoniWebasTan daukavSirebia~ [64,10].
xalxur sityvierebaSi bibliuri siuJetis Semcveli araerTi
nimuSi gvxvdeba. Aabraamze Seqmnili leqsebi isakis msxverplSewirvis
ambavsac Seicaven. igi farTod yofila gavrcelebuli xalxSi, misi
ramdenime versia arsebobs.
gamoTqmulia mosazreba, rom maT wyaros warmoadgens Talmuduri
literaturis religiur-eTikuri Sexedulebebis Semcveli vrceli wigni,
romelic agadas saxelwodebiTaa cnobili. 1M
e. inwkirveli sagangebod exeba abraamis istorias da ebraul
teqstTan qarTuli xalxuri leqsis Sepirispirebis Sedegad saTanado
daskvnebs ayalibebs. mkvlevars moaqvs vrceli teqsti agadidan, romlis
mixedviTac, abraamis gamocdis epizodSi moqmedebaSi ereva satana,
boroti Zalis personificirebuli saxe. is aqezebs RmerTs abraamis
winaaRmdeg, rom mas erTi mtredic ar Seuwiravs RmerTisTvis Svilis
sanacvlod. Semoqmedi darwmunebulia abraamSi: ,,maSinac ki, Tu me
vubrZaneb, msxverplad sakuTari Svili Semomwiros, is me damijerebs”
(Леибович, 143) ... amas ar mohyolia isakis msxverplad Sewirvis moTxovna.
RmerTs sWirdeboda, iseve yofiliyo darwmunebuli isakis pirovnebaSi,
rogorc abraamSi. Eebrauli tradiciiT, gamocdis pirvelbiZgi swored
isaki iyo. erTxel, rodesac ismaeli mamis mosanaxuleblad movida, Zmebs
Soris kamaTi gaimarTa. ismaelis azriT, RmerTs is ufro uyvarda,
radgan sakuTari nebiT daTanxmda winadacveTaze, xolo isaki mxolod
rva dRis iyo. maSin isaki upasuxebs: ,,RmerTisTvis Sewiruli sami wveTi
1 ix. e. inwkirveli, bibliuri siuJetebis xalxuri variantebi, sakandidato disertacia,
Tb., 2004, gv. 54-55
78
sisxliT amayob? Mme ocdaCvidmetis var da Tu Semoqmedi mTel Cems
sxeuls moindomebs msxverplad, me sixaruliT mivcem mas” (Veisman,243).
RmerTma maSinve mouwoda abraams, msxverplad Seewira isaki. Aagada
mogviTxrobs: diliT adre adga abraami, moamzada saukeTeso totebi,
TviTon datvirTa viri da aravin daixmara, maSin, roca am samuSaos,
Cveulebriv, monebi asrulebdnen. sami dRe dasWirdaT, rom morias mTamde
mieRwiaT. gzaSi satanam moxucis saxe miiRo da yvelanairad ecada
gadaerwmunebina abraami. rom verafers gaxda, is mainc moaxerxa, rom
isaks msxverpladSewirvis saidumlo gaando~ [66,54-55].
e. inwkirvels mohyavs qarTuli xalxuri sityvierebidan saTanado
nimuSi:
,,qvabi duRs da wyali Sreba, samsaxuri ara Cndeba.
Svilma uTxra, mamaCemo, saRmrTo arsiT ar gviCndeba?
vici, saRmrTod me gindivar, guli raze giRondeba?~ (qxp.II,240)
igi miuTiTebs, rom Sesabamisi fraza ebraul agadaSic moipoveba: ,,nu
idardeb, mamav, aRasrule Cveni Semoqmedis neba. dae, Cemi sisxli iyos
mTeli ebraeli eris gamosasyidi” (Veisman, 248). mkvlevari xalxuri
versiis Semdeg adgilebs _ ,,raRas iyurebi, mama, mze dedasTan
mibrZandeba, xel-fexidan magra Semkar, moZraoba ar meqneba, Torem suli
tkbili aris, Svili mamas moereva~ _ ebrauli agadidan gadmoRebulad
miiCnevs. iqve mohyavs pirvelwyaroc: ,,mama, Tumca me bednieri var, rameTu
vasruleb Semoqmedis brZanebas, magram Cemi sxeuli mainc kankalebs,
radgan winaswar grZnobs Tavis bolos. gTxov, Semikari xelebi da
fexebi... “(Veismani, 249)~ [66,50].
e. inwkirvelis azriT, qarTul folklorSi, ebrauli agadisgan
gansxvavebiT, isakis roli win aris wamoweuli, igi CaTvlilia
nebayoflobiT msxverplad da Tanaqurumad: ,,qarTuli xalxuri abraamis
leqsSi isaki mTeli Tavisi SegnebiT aris mzad Sesawirad. Mmis qmedebasa
da sityvebSi Cans usazRvro morCileba uflis mimarT, romelic
RvTismoSiSebiT da siyvaruliT aris nasazrdoebi. is TviTon exmareba
mamas da amxnevebs kidec saRvTo valis aRsrulebaSi. rac mTavaria, mas
bolomde aqvs gacnobierebuli sakuTari Tavis msxverplad Sewirvis
79
mniSvneloba: ,,kalTas sisxli Tu mogecxo, samRvTooba wagixdeba” (qxp. II,
114),_ eubneba is mamas. Aaq, cxadia, adamianis sisxlzea laparaki... isakis
orsaxovneba aSkaraa am epizodSi: gasagebia, rom is msxverplia, abraami _
qurumi, RmerTi _ msxverplis mimRebi. isaki ki imiTac aris saintereso,
rom folklorSi is erTdroulad aris msxverplic da qurumic (an
Tanaqurumi), radgan misi Tavisufali nebiT xdeba yvelaferi da Tu
ebrauli tradicia msxverplSewirvis epizodSi mTel yuradRebas
abraamis fsiqologiaze amaxvilebs, qarTul tradiciaSi abraami da isaki
Tanabrad arian tragizmiT aRbeWdilni. Mmetic, Svidi wlis yrmam Tavis
Tavze gamoscada RmerTis siyvaruli yvelaze mZime momentSi sikvdilis
pirispir. isakis mZime Rvawli religiur azrs iZens, mxolod
nebayoflobiTobisas. es iyo isakis pirveli da ukanaskneli gamocda.
Aagadis mixedviT, rodesac isaki wamodga fexze, Tqva: ,,kurTxeuli xar
ufalo, romelic aRadgen micvalebulTa!” (Veisman, 254) [66,53-54].
Aabraamis istoriis Semcvel xalxur versiebs ixilavs n. guluac.
misi analiziT, isaki xvdeba ra Tavis mdgomareobas, beds egueba da
Tumca ki umZims amis Cadena, exmareba mamas `suladdasawvelad~
aRsavleni kravis SewirvaSi. misi sityvebiT, xalxuri leqsis Cven mier
zemoT ukve naxseneb taepebSi, sadac mocemulia, rom isaki mimxvdaria
Tavis ganaCens, Cans xalxis SeSfoTebuli protesti da mamis uCinari
wuxili. isakis utyuar alRosa da mis qmedebebze amaxvilebs mkvlevari
yuradRebas:
,,adga, mamas gverd miujda, dedamiwas daemxveba:
,,magra Semkar, ise damkal, - mamas ase eubneba,-
sisxli arsad Semogesxas, samsaxuri wagixdeba”.
,,dabadebaSi~ warmodgenili isaki pasiuria da mdumare. mas ise
Sekravs da dasvams samsxverploze abraami, rom igi, aRsavleni kravis
molodinSi myofi, arc arkvevs situacias. Mmisi siCume mxolod
morCilebis niSania. Aamitom, leqsis gmiri Tavisi qmedebiT sxva bibliur
gmirs ufro emsgavseba, kerZod, ifxaT galaadelis usaxelo asuls,
romelic Seityobs ra, rom mamamisma RmerTs aRuTqva misi Tavi,
80
etyvis: ,,mamaCemo, raki bage gaxseni uflis winaSe, is miyav, rac Senma
bagem warmoTqva (msaj. II,. 36)~ [55,20-21].
rogorc vxedavT, orive mkvlevari, Tumca mcireodeni saxesxvaobiT,
aqtiuri, msxverpladSesawirad saTanadod Semzadebuli isakis saxes
gamokveTs, bunebrivia, bibliis xalxur versiebze dayrdnobiT. Nn. gulua
xalxur isaks sxva bibliur personaJsac ki adarebs. Ee. inwkirveli ki
agadis teqstTan cdilobs paralelis gavlebas da miuTiTebs, rom
xalxur leqsSi Talmudis inercia Tu gavlena igrZnoba.
eWvsgareSea, Teimurazi patristikul da himnografiul
literaturas zedmiwevniT icnobda. aseve, ar aris gamoricxuli, misTvis
xelmisawvdomi yofiliyo rogorc isakis msxverplSewirvis xalxuri
versia, ise Talmuduri literaturis agadis saxelwodebiT cnobili
nawili. miuxedavad amisa, poemaSi isaki savsebiT gansxvavebulia _ igi
arc bibliur isaks hgavs, arc patristikul-himnografiuls da arc
xalxurs. samwuxarod, Teimurazis isaks ara aqvs is SemarTeba da arc
gaTavisebuli aqvs is roli, rac mas ufalma daakisra. igi pasiuria.
winaaRmdegobis gawevis unaric ki ara aqvs, miTumetes, Tanaqurumobisa.
SeSinebuli, SemkrTali da movlenaTa TanmimdevrobiT gancvifrebuli
oriode sityvas Tu amoikvnesebs.
bibliidan viciT, Tu rogor gamoscada ufalma abraami. manac
uSurvelad gaiRo msxverpli, Seamzada niadagi mTaze asasvlelad, iaxla
ori msaxuri da msxverplad Sesawirad gamzadebuli vaJi. ,,Znelia
bolomde Cawvde im idumalis siRrmes, romelsac abraami inaxavda
dilidanve, roca gaemzada, da mTeli am gzis manZilze, roca Tavisi
erTaderTi, Tavisi siberis Ze, mihyavda uflisaTvis Sesawiravad~ [76,67].
mesame dRes RvTis CagonebiT Zis TanxlebiT mTaze asuli abraami
aRTqmis aRsasruleblad emzadeba. am dros Svili eubneba:
,,hrqua isak abrahams, mamasa Tჳssa: Tqu mamao. xolo man hrqua: raჲ
ars Sჳlo? da isak hrqua: aha cecxli da SeSaჲ; sada ars cxovari
msxuerplisaჲ“ (დაბ. 22,7) [5,81].
etyoba, am sityvebma misca sababi mefe-poets, Seeqmna gakvirvebuli da
cota ar iyos SeSinebuli isakis saxe, Tanac sakmaod saxecvlili
81
formiT. igi cdila, fsiqologiuri portreti gamoeZerwa samsxverplod
gamzadebuli ucodveli ymawvilisa da Caumatebia mamis gadawyvetilebiT
gaocebuli isakis ganwyobis aRmnusxveli taepebi:
,,aRiRo SeSa abraham, aRkida isaks tvirTebi,
cecxli TviT xeliT TvisiTa, wariRo sxvaca nivTebi,
ornive zogad vidodes, gza eqnaT saZnod kirTebi,
Ze etyvis krTomiT mamasa: ,,mikvirs da gacavcvifrdebi!“
(96) [14,13] ,,dasdebda sakurTxevelsa, isak ars SeSinebuli“(98,3) [14,13]
ratom dasWirda poets aseTi saxis Seqmna? iqneb amaSi misi Taobis
xati xmiandeba. Mmamebis Rirseuli memkvidreni ver arian Svilebi. albaT,
es undoda eCvenebina kalmosans, sxvamxriv verc aixsneba aseTi
gansxvavebuli, arcTu ise saxarbielo saxis Seqmna.
`aqa iakobis kurTxevis ambavi~ _ saRvTo sjulis pasaJebi
ramdenadac interesiT wasakiTxi da hamod mosasmenia, imdenad
CaRrmavebasa da gaSifrvas moiTxovs. egzegetikuri wignebis Seqmnis erT-
erTi mizezic swored es gaxldaT. epifane kvipreli, ipolite romaeli,
aTanase aleqsndrieli Tu sxvebi ganmartavdnen bibliur
winaswarmetyvelTa qadagebebs Tu ama Tu im bibliur epizods. Rirsi
mamebi qristes gamocxadebis saxes xedavdnen Zveli aRTqmis teqstebSi da
winaswarmetyvelTa moZRvrebis miniSnebebis gaanalizebas lamobdnen.
mweralTa interesi bibliisadmi gansxvavebulia. isini nawarmoebebSi
ixmoben `saRvTo sjulis~ adgilebs sakuTari Sexedulebis
naTelsayofad. bibliur igavebs, romlebic cxovrebiseuli gamocdilebis
didi doziT damtevia, saintereso formacvalebiT gvawvdian, Tanac maT,
umTavresad, TavianTi saTqmelis misaniSneblad iyeneben.
Teimurazic sakuTari mizanswrafviT uxmobs scenebs bibliidan,
amjerad, Cven ,,iakobis kurTxeva~ gvainteresebs.
,,Sesaqmis~ 27-e TavSi iakobis cxovrebis umniSvnelovanesi epizodia
mocemuli: rodesac isaks Tvals daaklda da dabereba igrZno, ufros
Svils, esavs, uxmo, raTa ekurTxebina. Tan daariga, rogor moqceuliyo.
mas nanadirevisgan isakis sayvareli SeWamandi unda daemzadebina da
mietana mamisTvis. mama-Svilis saubars isakis colma, rebekam, mohkra
82
yuri. gadawyvita, meore Svils, uflisa da mis rCeul iakobs mieRo
mamisgan kurTxeva, amitomac is piroba, rac mamam esavs daudo, iakobs
aRasrulebina. Tan, rom ar ecnoT, esavis tanisamosi Caacva. isakma xmaze
ki ieWva, magram xelis Sexebisas banjgvlianma sxeulma (dedam iakobs,
rakiRa ,,faCvnieri~ iyo, Tiknis tyaviT daufara kiseri da xelebi)
gauqarwyla es eWvi. mamamac sasurveli SeWamandis miRebis Semdeg
esavisaTvis gankuTvnili kurTxeva uSurvelad uboZa iakobs - daanaTla
uZleveloba ... rogorc ki daamTavra isakma kurTxeva da iakobi mamis
sadgomidan gamobrunda, nanadireviT movida esavi. bunebrivia, ukve Zlier
gvian iyo. Tavzardacemuli mama wuxs, rom iakobma esavis wili kurTxeva
gamostyua. Tavis mxriv, esavsac axrCobs boRma, mas xom iakobma adre
pirmSoeba waarTva, axla kurTxevac miiTvisa. isaks ukve aRar aqvs
kurTxeva usayvarlesi SvilisaTvis, radgan erTianad iakobs gaunawila
igi. amitomac, esavs daewesa Zmis morCileba.
gadaemtera esavi iakobs. man boroteba Caibuda gulSi: ,,moiwinen
dReni sikudilisa mamisa Cemisani, da movkla iakob, ZmaÁ
Cemi.~ (dab.27,41) [15,94].
iakobma gadawyvita garideboda Zmas. dedis rCeviT igi xeberSi
gadadis, Tan iqauri qali unda SeirTos colad, radganac mSoblebma
sastikad aukrZales Svilebs qanaaneli qalis SerTva. gaborotebuli
esavi ganudga amjerad mSoblebs da swored abraamis SviliSvili,
ismaelis Svili da nebroTis da maxalaTi SeirTo colad.
Semdeg TavebSi moTxrobilia, Tu rogor warimarTeba maTi cxovreba,
Tumca sabolood mainc rigdebian.
sainteresoa Zmebis Serigebis epizodi. xeberidan mobrunebul, ukve
momZlavrebul da mravalSvilian iakobs cota ar iyos eSinia ZmasTan
Sexvedris, miTumetes icis, rom isic moemarTeba misken oTxaskaciani
amaliT. iakobi cdilobs gamoasworos Tavisi Secdoma, Svidgzis Tayvans
scems esavs, rogorc ufros Zmas. mas batonad, xolo Tavis Tavs monad
ixseniebs.
miuxedavad Serigebisa, Zmebi mainc iyrebian, Tumca amis mizezi
amjerad ukve sxva ram aris: ,,rameTu iyo monagebi maTi friad da ver
83
eZlo mkÂidrobad erTad da ver eZlo queyanasa mwirobisa maTisasa
tÂirTad maTa simravlisagan monagebTa maTTasa~ (dab.36,7) [5,112]. iakobi
qanaanSi darCa, esavi ki seyeris mTaze dasaxlda.
,,xuTwigneulis TargmanebaSi~ asea Sefasebuli Zmebis Sexvedra:
,,iakobis Svidgzis Tayvaniscema adekvatur gamoxatulebas poulobs
esavis SegebebaSi da mTels Semdgom saubarSi, romelic maT Soris
gaimarTa.~ [76,85].
z. kiknaZe erTgan am personaJebis fsiqologiuri portretebis
analizsac gvaZlevs: `Zmebi TavianTi saqmianobiT erTmaneTis mimarT
dapirispirebulni aRmoCndnen: `esavi iyo `marjve monadire~, velebis
kaci~ (25,27). iakobi ki `sruli kaci karvebSi mcxovrebi~ (25,27).
aseve dapirispirebulebi aRmoCndnen isaki da rebeka: biblia ambobs,
rom isaks esavi hyavda arCeuli, xolo rebekas _ iakobi. (25,28). mamis
siyvaruli ufrosi vaJisadmi motivirebulia ara misi pirmSoobiT, aramed
imiT, rom mamas uyvarda misi nanadirevi. siyvarulis motivze araferia
naTqvami, magram rebekam icoda, rom ufalma ufrosi airCia
saSoSive~ [76,75].
z. kiknaZe iakobis warmatebulobis mizezs imiTac xsnis, rom man
daTmeniT momavali gainaRda, `rodesac bavSvebma, orma Zmam erTmaneTSi
gainawiles erTma_pirmSooba, meorem_ SeWamandi, romelzedac mas guli
misdioda. SesaZloa, es arafers niSnavda realurad samomavlod, magram
es gamocda iyo. arCevanma gamoavlina TiToeulis buneba, am arCevanSi
hpova dadastureba erTis `velurobam~, meoris `sisrulem~. erTi daemona
awmyos da nivTiers, (mas axla Sia), meorem awmyo daTmo momavlisTvis,
rasac misTvis pirmSoeba unda moetana... iakobma SimSili daiTmina
pirmSoobisTvis. es iyo pirveli, rac iakobma, umrwemesma Tavisi garjiT
moipova~ [76,75-76].
iakobi, marTlac, gamorCeuli figuraa bibliaSi. igi, rogorc viciT,
uflisgan `israelad~ iwoda, radganac SeebrZola mas, rac mTavaria,
didxans gauZalianda: ,,da man hrqua: ,,აrRara gerqvas Sen amieriTgan
iakob, aramed israჱl iyos saxeli Seni, rameTu ganZlierdi RmrTisa
Tana da kacTa Tanaca Zlier iyo~ (dab.32,28) [5,106].
84
am vrceli istoriidan Teimuraz meores 27-e Tavis 1-me-40 muxlebi
gauleqsavs. saTauric Sesabamisi SeurCevia_ `iakobis kurTxeva“.
marTalia, saukuneTa manZilze samecniero literaturaSi zogadad
da konkretulad ki egzegetikur TxzulebebSi araerTi mosazrebaa
gamoTqmuli am sakiTxavze (erT-erTi Cven ukve vaxseneT da gavicaniT),
Ziebulia mizezTa mizezi, ratomac gamoarCia ufalma iakobi, ratom
uyvarda igi dedas gansakuTrebiT, rogori iyo misi mrwamsi da a.S. erTi
sityviT, sakmaod Rrma analizia mocemuli, Tvalis zerele
gadavlebiTac SeiZleba SeamCnio erTi ram: aq ZmaTa SuRlzea mainc
upirvelesad yuradReba gamaxvilebuli. bibliaSi pirvelad aq rodia es
naxsenebi.
Zmebs Soris ciloba, rac ar unda mtyuan-marTali mxare arsebobdes,
dauSvebelia. miuxedavad qiSpobisa da wakidebisa, Cven vnaxeT, rom
sabolood Zmebi Serigdnen. urTierTSeTanxmebisa da daTmobis niadagze
Sedga maTi Zmoba da WeSmariti Tanxmoba da es asec unda momxdariyo.
Teimurazs, bunebrivia, stiqiurad arc es epizodi gauriTmavs,
radganac aq mxolod nawilia iakobis vrceli istoriidan galeqsili,
SesaZloa, gaWirdes gageba, ra aqvs miznad poets, raze amaxvilebs
yuradRebas. marTlac, sxva SemTxvevaSic xSirad Zneldeba garkveva,
ratom moitana mweralma esa Tu is sakiTxavi, Tumca, bibliis im Tavis
bolomde CakiTxvis Semdeg irkveva Teimurazis survili.
amjerad poeti ZmaTa SuRlis SeCerebas isaxavs miznad.
`Zneli araa mixvde, Teimurazi saiT xris sityvas, _ gansacdeli arc
saqarTvelos aklia, ca bevrjer Camogvengra, miwamac piri gviyo, magram
es yvelaferi RvTis gamocdaa... gansakuTrebiT is awuxebs Teimurazs, rom
qarTli Surma da mtrobam SeWama. mteri imdens ras uzams Cvens cixe-
burjebs, rac ZmaTamkvlelma mixtomam uyo. amilaxvari ciciSvils
uRerebs xmals, amirejibi vaCnaZis sisxlsa svams da qveyanac aman
daamxo~ [36,196], _ vkiTxulobT Teimuraz meoris cxovrebasa da
Semoqmedebaze Seqmnil publicistur romanSi `Teimurazi~
XVII_XVIII saukunis saqarTveloSi am mxriv, marTlac, savalalo
mdgomareobaa. SinaaSliloba, feodalebsa Tu taxtis memkvidreTa Soris
85
atexili qiSpi niadags uryevs isedac SebRalul saxelmwifoebriobas.
irani `gayavi da ibatones~ politikas iyenebs.
YTuki erTgvar istoriul eqskurss gavakeTebT, aseT suraTs
miviRebT:
1688 wels iranis Sahis mier qarTlis mefed erekle pirveli
(nazaralixani) iniSneba, romelic iranis winaaRmdeg mebrZol qarTlis
mefe giorgi meTerTmetes upirispirdeba; 1712-1714 wlebSi qarTls vaxtang
meeqvsis Zma simoni ganagebs. mas qarTlis gamahmadianebuli bagrationebi
da feodalTa garkveuli jgufi uwevs winaaRmdegobas, maT Soris
kaTalikosi domenti, romelic mzad iyo, anafora gaexada,
daojaxebuliyo da mahmadianoba mieRo. simonma domenti Seipyro da
aRkveTa misi mzakvruli zraxvebi. Semdeg Sahma vaxtangis meore Zma,
gamahmadianebuli iranofili, iese ali-yuli xani moavlina qarTlSi. mas
vaxtang meeqvsis vaJi baqari da misi momxreebi daupirispirdnen. iesem
Sahis TanxmobiT baqari daapatimra, xolo mas Semdeg, rac iranSi mama-
Svilma islami aRiara da baqari qarTlis ganmgeblad ganamweses, man iese
Seipyro da samagiero gadauxada.
vaxtang meeqvsis saqarTveloSi CamosvlisTanave intrigebis axali
talRa agorda. erTi mxriv, bagrationTa kaxeTis Stos warmomadgenlebi
da, meore mxriv, Tavneba feodalebi sisxls uSrobdnen mas. vaxtangs
daviT da SanSe erisTavebis saxiT mZlavri opozicia hyavda. amas isic
daerTo, rom 1722-23 wlebSi vaxtangisa da petre pirvelis tandemi iranis
winaaRmdeg ruseTis mxridan piris gatexiT dasrulda. 1723 wels kaxeTis
mefe konstantine gadaemtera mas. 3 Tvis brZolis Semdeg, gazafxulze,
vaxtang meeqvsis banakSi momxdari Ralatis Sedegad, konstantinem
Tbilisi aiRo. gamahmadianebulma mefem qarTli osmalebs gadasca.
brZolebi grZeldeboda poziciebis aRsadgenad. baqar ufliswuls,
vaxtangis Zes, biZamisi, gamahmadianebuli iese mudmivad emtereboda.
taxtis dapyrobiT gatacebulma bagrationebma gadamwyvet momentSi didi
ususuroba gamoiCines. SinaaSlilobiT isargebles osmalebma da taxti
Caibares. 1727 wels qarTlis samefo 6 nawilad dayves da feodalebs
Caabares.
86
paralelurad bagratovanTa kaxeTis Stos warmomadgenlis Teimuraz
batoniSvilis winaaRmdegac ixlarTeba intrigis qseli. Teimurazi
adridanve Caeba qveynis politikur cxovrebaSi. igi 9 wlisa dainiSna
kaxeTis gamgeblad da 1715 wlamde marTavda mas. Tumca, mcirewlovnebis
gamo, sadaveebi umTavresad mitropolit nikoloz alaverdels eWira.
SemdgomSi Teimurazs uwevda, erTi mxriv, mahmadianTa xanebisa da, meore
mxriv, moqiSpe Tavadebis alagmva, aseve naTesav bagrationTa mogerieba.
misma sworma saSinao Tu sagareo politikam sabolood saTanado
Sedegi gamoiRo. 1745 wels aswliani pauzis Semdeg, sveticxovelSi
qristianuli wesiT ekurTxa ori mefe, mama-Svili, Teimurazi da erekle,
da amiT faqtiurad qarTl-kaxeTi gaerTianda.1
amdenad, `iakobis kurTxevis~ scenaSi, gadauWarbeblad SeiZleba
iTqvas, qarTvelTa yofa ilandeba. SesaZloa, misma Tanamedrovem ufro
xatovnad da sulSiCamwvdomad miitana mkiTxvelamde qarTlis Wiri, unda
iTqvas, rom mefe-poetsac ar gamorCenia.
`aqa israelT ambavi~ - `gamosvlaTa wignis~ me-12 TavSi moTxrobil
ambebs leqsavs Teimurazi.
poemis mixedviT, Rame hpirdeba dRes, uambos egviptidan da
suqoTidan ebraelebis gamosvlis istoria. Zvel aRTqmaSi vkiTxulobT:
`xolo RmerTi uZRoda maT dRisi ukue suetiTa RrublisaTa Cuenebad
maTda gzasa, xolo Rame_suetiTa cecxlisaTa da ara moaklda sueti igi
Rrublisa dRisi da sueti cecxlisa Rame winaSe yovlisa erisa~
(gamoslv. 13,21-22) [5,169]2
am TavSi xazi esmeba lideris rols qveynis erT sulad Sekvris
saqmeSi. gmiris problema aseve aqtualuri iyo Teimurazis epoqaSi. `aqa
israelT ambisa~ da `elises ambis~ gadmoReba erTsa da imave mizans
emsaxureba.
A`aqa iobis ambavi~_ Tumca am Tavis dasaTaurebaze zemoT ukve
gvqonda saubari, upriania kidev erTxel mivuTiToT. Tavi, romelsac
1 ix. qarTlis cxovreba, s. yauxCiSvilis redaqtorobiT, t. IV, gv. 489, 515, 520,522,
621, 625. 2 Sdr.: `sveti uZRoda dRe RrubliT, mterTagan ramca vnebodes!~ (129,2) [14,17]. `ar akldaT sveti Rrublisa, vire mterT ganerebodes.~ (129,4) [14,17].
87
ewodebaA`aqa iosebis ambavi~, sinamdvileSi marTali da mravaltanjuli
iobis Tavgadasavals Seicavs.
sainteresoa aRiniSnos, rom j. afciauri Txrobisas, etyoba, am
saTauris inerciiT, iosebisa da iobis istorias erTad
aTavsebs.Bbibliuri iosebisa da masze ugonod Seyvarebuli zilixas
Tavgadasavals ki yveba mefe-poeti, magram igi Txzulebis saero
nawilSia moTavsebuli, Tan Teimuraz pirvelis ,,iosebzilixanianis”
xelaxali gariTmvaa da, amdenad, am epizodis pirdapiri wyaro biblia
ar aris.
j. afciauri ase xsnis Teimurazis saqciels: ,,cnobili Txzulebebis
Sinaarss ise sxartad gadmogvcems, rom TvalSi advilad iwereba. Amas
Tavisi mizezic hqonda _ qarTvelma sazogadoebam mSvenivrad icoda
ambavi Sami-farvanisa, leil-majnunisa, ioseb-zilixanisa da misi
xelaxali Txroba Tevzis sriali iqneboda... mkiTxvelsac moawyenda da
kalamsac daRlida, amitomac, Teimurazic Tavs ar iwuxebs~ [36,129].
SesaZloa, esec iyos mizezi, Tumca, im mokle monakveTs sakmaod
detalurad aRwers avtori, oRond, rogorc zemoT aRvniSneT, saero
nawilSi. sasulieroSi, vfiqrobT, imitom ar moxvda, rom aq motanili
pasaJi naklebad aris samoZRvro xasiaTisa, igi swored sparsul
literaturaSi egzom fexmokidebuli msubuqi gasarTobi Janris
literaturis fabulad gamodgeboda. sxva sakiTxia Zmebis
damokidebuleba iosebisadmi, magram amjerad arc am kuTxiT miuqcevia
YyuradReba poets iosebisTvis, radgan orgzis ukve safuZvlianad hqonda
gaSuqebuli es momenti abel-kaenisa Tu esav-iakobis magaliTze.
,,dRisa da Ramis gabaasebis~ am TavSic zedmiwevniT
Tamnmimdevrulobas vxvdebiT Txrobisas. bibliis mixedviT, iobis
savalalo mdgomareoba TandaTan ufro rTuldeba. igi wyevlis Tavis
dabadebas, imedi gadawuruli aqvs: ,,xolo cxovrebaÁ Cemi ars usulmcire
sityÂsa, warwymda cudiTa sasoebiTa. mo-ukue-iÃsene, rameTu suli ars
cxorebaÁ ese Cemi da arRara moqcevad ars Tuali Cemi xilvad
keTilisa“ (iobi,7,6–7) [7,.106]. miuxedavad amisa, uflis samduravs mainc
gamoTqvams.
88
`saRvTo wignSi~ sakmaod didi adgili eTmoba iobis satanjvelis
gadmocemas. Teimurazis TxzulebaSi ki am vrceli istoriidan mxolod
nawilia gadmoRebuli.
mTeli dilema, rac sasowarkveTili, ganadgurebuli iobis winaSe
warmoiSva, is dialogi, romelic elifaz Temanels, bildad xuSels,
cofar nayamaTelsa da iobs Soris warimarTa, gamotovebulia. arc
ufalTan saubari gvxvdeba.
rogorc `iobis wignidan~ viciT, es ukanasknelic raRac doziT
gatyda, Tumca, mTeli am vrceli diskusiis manZilze uflis samduravi
ar dascdenia. mis am saqciels or taepSi aqcevs Txzulebis avtori:
`ara scoda RmerTsa iob, bageT daZvriT, arc piriTa,
ara Tqva-ra ugunuri RvTisa mimarT simSvidiTa~ (183) [14,23].
swored daTmenis, Wirsa da gansacdelSi mxneobis SenarCunebis
Sedegad moxda is, rom `kvlav akurTxa RmerTman iob, ufros pirvel
simdidriTa~ (183,3) [14,23], kvlav aRudgina Zveli dideba, misca AZeni da
asulni imdenive, ramdenic daexoca. Rrma moxucebulobamde acocxla da
Seaswro Tavisi modgmis gamravlebas (meoTxe modgmas moeswro): ,,da
iobic mokvda, rogorc uflis rCeulni mamamTavarni kvdebodnen da
rogorc yoveli Zveli kaci natrobda sikvdils, ,,moxucebuli da
dResruli”(anu ,,dReebiT maZRari” sebay Áamim)~ [75,186].
`siberiTa aResrula, iob, dRiTa savsenia~ (186) [14,23], _ ase
asrulebs Txrobas bibliis gamleqsavic.
sainteresoa aRiniSnos, rom `saRvTo sjulis~ zogi versiis
Tanaxmad, ufali iobs Svilebs xelaxla uSobs. bibliaSi
vkiTxulobT: ,,xolo ufalman aRaorZina iob... da esxnes mas SÂd Ze da
sam asul~ (iobi,42,10;13) [7,149-150].
Teimurazis poemaSi ar Cans, rogor aRudgina Semoqmedma marTals
sarCo-sabadebeli Tu memkvidreni. mTavaria, rom finalSi isini kvlav
cocxlebad moixseniebian (,,esxnes mas Svid Ze, sam asul...…”)
bibliis xalxuri versiac Seicavs iobis sakiTxavebs, Tanac orgvari
saxiT _ rogorc leqsad, ise prozaulad. am teqstebSi variaciebs
vawydebiT.
89
colis saxe qarTul folklorSi sakmaod gansxvavebuli formiT
aris mowvdili. rogorc viciT, cdunebisken ubiZgebs qali iobs, magram
qmari ar drkeba. suliT ar ecema. xalxur versiaSi amjerad stili
daculia.
gaRaribebuli da dauZlurebuli iobis coli maTxovrobs. Mman erTi
Reri oqros TmiT iyida erTi puri, romelic gzaSi eSmakma Seucvala da
Tavisi puri gaatana:
,,...iob SekrTa gulis TqmiTa:
-qalo, eg puri vin mogca, puri aris iudisa!
Cven rom es puri SevWamoT, Cven davrCebiT eSmakisa~ [26,76].
iobi igrZnobs, rom puri, romelic mas colma moutana, eSmakiseulia.
is purs DZaRls SeaWmevs, romelic iqve mokvdeba.
e. inwkirvelis azriT, qarTuli folklori am mxriv saintereso
inovacias gvTavazobs. ZaRlisTvis eSmakiseuli puris gadagdebis scena
specifikuria qarTuli xalxuri leqsisTvis. rac Seexeba iobis colis
mier sakuTari Tmis ReriT puris yidvis motivs, igi, mecnieris TqmiT,
berZnul apokriful TxzulebebSic dasturdeba.1
iobis wignis xalxuri versiis analizs gvaZlevs n. guluac. Mmisi
SexedulebiT: `bibliaSi iobis coli ufro agresiuli Cans. is pirdapir
mouwodebs gamwarebul da gaqecianebul iobs, dagmos ufali da mokvdes.
leqsSi ki sul sxva tipis qalTan gvaqvs saqme. iobis mzeTunaxav cols
suliT xorcamde aqvs gaazrebuli qmris ubedureba, rac naTlad
mJRavndeba mis sayvedurian sityvebSi. satanjvelSi col-qmari
Tanasworni arian. bibliaSi ki Svilebis da qonebis dakargva,
TiTqos ,mxolod iobis satkivaria. coli ise ayvedris qmars RmerTisadmi
morCilebas, viTomc iobis marTal gzaze siaruli da uflis mimarT
sasoeba yofiliyos ojaxis ubedurebis mizezi~ [55.,27-28].
WirTamTmeni iobis gverdiT misi coli sulmokled da naklebi
simtkicis mqoned moCans bibliaSi. amgvari daskvnis safuZvels iZleva
waqezeba, romelic Cven zemoT ukve vaxseneT. swored mas pasuxobs iobi
1 ix .e. inwkirveli, bibliuri siuJetebis xalxuri variantebi, sakandidato disertacia,
Tb., 2004, gv.76
90
Semdegi sityvebiT: ,,ukueTu keTili igi moviReT Ãelisagan uflisa,
boroti ese ver moviTminoTa?~ (iobi,2,10) [7,102].
n. guluas mosazrebiT, xalxuri iobis coli erTi nabijiT maRla
dgas qmarze: ,,bibliaSi... iobi brmad moqmedebs. misi saqcieli ar aris
ganzraxviTi, radgan ar icis, rom misi bedi ukve gadawyvetilia caSi, is
satanasaa gadacemuli da Tavisi unapiro erTgulebiT faria uflisa,
amitomac, ,,aravin aris misi msgavsi qveyanaze” (I,8). iobis coli ki
zogadad Cahxvda am saidumlos arss, romelic adamianebisaTvisac
miuwvdomeli unda yofiliyo, amitom eubneba igi nacarSi Camjdar
qmars: ,,barem dagme RmerTi da mokvdi!” [55,29].
Aaq mocemuli msjelobis Tanaxmad, xalxuri iobis colis
upiratesoba imaSi mdgomareobs, rom man xsna sikvdilSi dainaxa.
Teimuraz meoremac sityva-sityviT galeqsa iobisa da misi colis
dialogis Semcveli strofebi, Seecada aexsna qalis mdgomareoba. igi
TanaugrZnobs pirmSoebdaxocil mSobels da, Svilebis gaCenasa Tu
aRzrdaSi misi rolis gaTvaliswinebiT, dasaSvebad miiCnevs qalis aseT
saqciels. Ees, marTalia, sityvierad ar Cans, magram colis mier
motanili marTebuli argumentebiT igrZnoba. man Seqmna sawuTros
amaoebiT gamwarebuli dedis saxe. saocari simZafriT gamoZerwa misi
portreti. igi, aq, Tumca, bibliis darad, mouwodebs qmars RvTis
gmobisken, misi motivi misaRebia.
coli uxsnis qmars:
`aw warwymda saxsenebeli Seni qveyaniT wamsa-da!~
`Zeni, Senni da asulni Cemis muclisa tkiviliT,
kvnesiT, salmobiT maTTvisa cudadre davSver kiviliT,
Sen Tavadi hzi, myralobas, Sina matlTasa CiviliT,
RameTa aTev haerTa, qveSe ar ZiliT, xvimiliT.
M me SecTomili msaxuri mudam Sen Tavsa gadgesa,
A adgil-adgilad, saxl-saxlad vronineb SenTvis aw esa,
veli odes me mnaTobsa, uyureb_odes daxdesa,
M me ganvisveno SromaTgan, mourCe simwuxaresa! “
(179,180,181) [14,22-23]
91
`vidre dagiTmenies da ityჳ, aha, esera, moveli Jamsa mciredRa da
moiwios sasoebaჲ macxovarebisaჲ? aha, esera, warwymda saჴsenebeli Seni
queyaniT, Zeni da asulni igi muclisa Cemisani, tkivilni Cemni da
salmobani, romelTaTჳs cudad davSver rudunebiTa Sen, egera, TჳT
myralobasa matlTasa hzi da RameTa aTev haerTa queSe. me SecTomili
msaxuri Seni, adgiliTi adgilad da saxliTi saxlad movelodi mzesa,
odesme dahჴdes, raTa ganvisueno SromaTa SenTagan da salmobiTa,
romelTa moucav, aramed aw Tqu nuraჲ sityua uflisa mimarT da
mohkude~ (iobi,2,9) [7,102].
poemis mixedviT, qals sikvdili urCevnia aseT yofas. unda WirTagan
daisvenos, gaeridos sawuTros da Sveba miRmur samyaroSi povos.
bibliaSi, rogorc vxedavT, amas qmrisgan iTxovs coli, raTa Tavi
daaRwios daavadebuli meuRlis movlas. Tavis gardasxeulebaze ki
arafers ambobs.
iobis xalxur versiaSic iobis coli qmris gasaWiris moziarea:
,,atirda iobis coli, sul xuSura cremlsa Rvrisa:
asre wvaleba ra gaxda me da Seni iobisa!” [32,141].
A amdenad, iobis gansacdelis xalxur versiasa da Teimurazis
poemas Soris msgavseba SeiniSneba. colis mier sawuTros datovebis
survili ki aSkarad individualuria.
U unda iTqvas, rom Teimurazi am poemas wers yandaars tyveobaSi
yofnisas. Mmisi orive Svili gansacdelSia. mzeTunaxavi qaliSvili,
qeTevani, Sahis Zmiswulis haremis samkauli gaxda. taxtis memkvidre,
batoniSvili erekle, ki Sahma huseinma iaxla indoeTSi warmoebul
brZolebSi.
,,raRas vagrZelo? momesma ambavi sazaronia,
Mmrqves, moiyvanes maSaTsa Svilebi Seni ornia.”
U umkvidrod gaxda kaxeTi, es Cemgan saazronia,
vTqvi: ,,momeaxla ucilod sulTa aRmosvlis dRenia!”(8) [14,103].
92
Svilebis moSorebiT Sewuxebuli mama ase kvnesis: ,,me misisa
moSorebiT, damiwylulda guli mrTeli” (9,4) [14,103]; ,,ig TviT iaxla, me
davrCi_sicocxle dasazaria” (10,4) [14,103].
iobis gansacdelisa da colis sityvebis gadmocemisas TiTqos
poetis biografiuli Strixebis aluzia igrZnoba.
sainteresoa, erT paralelzec gavamaxviloT yuradReba.
Bbibliis Tanaxmad, ,,uTxra ufalma satanas: ,,aha, Sens xelT iyos
mTeli misi sabadebeli! oRond Tavad mas nu Seexebi.” (iobi,1,12,) [7,472];
uTxra: ,,aha, Sens xelT iyos, oRond mis sicocxles
gaufrTxildi” (iobi, 2,6) [5,473].
Aam muxlebs ,,iobis leqsis~ mraval variantSi aqvs Sesatyvisi:
,,imis sulTan ra xeli gaq, angelozi aris RvTisa,
wadi, rac ginda uyavi, radgan ityvis Cemze Zvirsa~ [26,270];
,,sulisa neba ar misca, satanjvelad leSi misca.
Tu Tqven mis suls etanebiT, satanjveli migecema!~ [26,280];
,,xorcielad damitanje, sulTan nuraferi grjisa.
Tu sulze xeli Segicda, gemo naxo satanjvlisa” [26,286]
axla Teimurazs movusminoT:
,,xeli ar gqondes sulTana, eride yovlis gziTaca!”
(177,4) [14,22].
rogorc Cans, iobis ambis xalxuri variantis JReradoba igrZnoba am
taepebSi.
naTelia, mizezi bibliis am sakiTxavze poetis yuradRebis
SeCerebisa. Teimurazs surda rwmenaSeryeul, gulgatexil qarTvelebSi
uflis samduravis Tema Seemcirebina. iobis sityvebi bibliidan: ,,ukueTu
keTili igi moviReT Ãelisagan uflisa, boroti ese ver moviTminoTa?~
(iobi,2,10) [7,102], naTlad gviCvenebs Cvens movaleobas. poeti
TanamedroveT moZRvravda: rac ar unda satanjveli mogawios gangebam,
uflis gmoba ar unda dagcdes da iobis TvaliTa da moTminebiT Sexedo
movlenas: ,,me SiSueli gamoved dedisa Cemisa, SiSvelive miviqce munve
queyanad, ufalmanca momca, ufalmanca mimiRo, viTarca unda, egreca qmna.
93
iyav saxeli uflisaÁ kurTxeul~ (iobi,1,21) [7,101] - ambobs ganadgurebuli,
saarsebowarTmeuli, Svilebdaxiocili, sasomixdili, daavadebuli (mas
matlebi daesia mTels tanze) iobi da Tumca coli aqezebs, ,,aw Tqu
nuraჲ sityua uflisa mimarT da mohkude“ (iobi,2,9) [7,102] ar drkeba.
`elias amaRleba~ _ elias amaRlebis galeqsvamde avtori
axsenebs winaswarmetyvelis mier elises damowafebis epizods.
rogorc Cans, am TavSi Teimurazi elises Rirsebas usvams
xazs, radganac swored misi aRmoCeniTa da damowafebiT iwyebs Txrobas,
maSin rodesac mefeTa III da IV wignebSi elias araerT saswaulzea
moTxrobili.
`da warvida mier elia da hpova elise, Ze safatisi, da igi Ãnvida
aTormetTa dauRlvilTa da Seudga igi aTormetTa maT ÃarTa da miiwia
elia misda da daagdo xaleni igi mis zeda.
da dautevna elise Ãarni igi da miiswrafa eliasa da hrqua: ambors-
uyo mamasa Cemsa da dedasa Cemsa da Segidge Sen da hrqua mas: miiqec
munve, ra giyavn Sen~ (III mefeTa,9,19–20) [6,184].
Teimuraz meore am faqts ase riTmavs:
`warvida mier elia, mpovneli elisesia,
Ze safatisi xvnida ra xariT, viT guTnis wesia,
mouxda maTzed, miagdo xaleni umkveTesia,
myis dauteva elise xnuli da danaTesia~ (188) [14,24].
amis Semdeg pirdapir elias amaRlebis scenaze gadadis avtori.
vfiqrobT, aq elises imitom eTmoba meti yuradReba, rom masze elias
Tvisebebi zedmiwevniT gadavida. aq xazgasmulia Semdegi: uflis saqme mis
mier xeldasxmulsac SeuZlia gaakeTos, adamiani xom `RvTis saxed da
xatad~ Seiqmna.
Teimuraz meoris `dRisa da Ramis gabaasebaSi~ Zveli aRTqmis
wignebis _ `dabadeba~, `gamosvlaTa~, `wigni iobisi~, `wigni III mefeTa~,
`wigni IV mefeTa~_ siuJetebi Tanmimdevrulad aris galeqsili.
TxzulebaSi gansakuTrebuli yuradReba eqceva Sexedulebas
adamianis RvTissworobaze. aRorZinebis xanaSi adamianis problema idga.
94
Teimurazic xazs usvams adamis modgmis RvTis saxed da xatad
dasaxelebis faqts (`adamis Sesaqmis ambavi~).
Tavebis `evasi da adamis SecTomis ambavi~, `aq Ramisagan pasuxis
migeba kaenisagan abelis sikvdilisa~, `aqa lameqisagan kaenis sikvdili~
mixedviT Uuflis gzidan gadaxveva adamianebs sasikeTos aras hpirdeba.
mwerali sagangebod exeba ZmaTa SuRlSi Suris sindromis rols.
Zmismkvlelobis motivi yvelaze aqtualuri swored poetis epoqaSi iyo.
kaenis aCrdili dadioda sazogadoebaSi. gansakuTrebuli intrigebi
samefo karze ixlarTeboda. es mSvenivrad uwyoda Teimurazmac da
amitomac gaamaxvila yuradReba kaenisagan abelis mokvlis versiaze,
aseve, iakobis kurTxevis epizodze.
iakobis vrceli istoriidan poets 27-e Tavis 1-me-40 muxlebi
gauleqsavs. saTauric Sesabamisi SeurCevia _ `iakobis kurTxeva“. aq ZmaTa
mtrobazea upirvelesad yuradReba gamaxvilebuli.
Zmebs Soris ciloba, rac ar unda mtyuan-marTali mxare arsebobdes,
dauSvebelia. miuxedavad wakidebisa, sabolood Zmebi Serigdnen.
urTierTSeTanxmebisa da daTmobis niadagze Sedga maTi Zmoba da
WeSmariti Tanxmoba da es asec unda momxdariyo. amjerad mefe-poeti
ZmaTa SuRlis SeCerebas isaxavs miznad.
`iakobis kurTxevis~ scenaSi, gadauWarbeblad SeiZleba iTqvas,
poetis Tanamedrove qarTvelTa yofa ilandeba.
iobis gansacdelis gadmoRebas damoZRvriTi xasiaTi aqvs.
Teimurazis mizani iyo, mrwamsSeryeul, gulgatexil qarTvelebSi rwmena
Caenerga.
Bbibliuri personaJebis: noes, abraamis, elises, moses, iobis
xsenebisas poets surs dagvanaxos Rirseuli pirovnebebis xateba. qveynad
marTali adamianebic arseboben. ufali arasdros iviwyebs maT.
Sesabamisad, mokvdavic mudmivad unda hmadlobdes RmerTs; uflis saqme
mis mier xeldasxmulsac SeuZlia gaakeTos, adamiani xom `RvTis saxed
da xatad~ Seiqmna.
avtori zogan SemoqmedebiT individualobas iCens. poemaSi bibliis
identur personaJTagan gansxvavebul, inovaciur saxeebs vxvdebiT
95
TavebSi: `aqa lameqis ambavi~, `aqa isakis ambavi~, `aqa iobis ambavi~. kaenis
sikvdilis versia, iobis colisa da isakis saxe Taviseburad aqvs
warmodgenili avtors. Tuki `ganZTa qvabis~ mixedviT, lameqi qviT
klavs kaens, Teimuraz meore mokvlis iaraRad isars asaxelebs.
msxverpladSesawirad gamzadebuli isaki SeSinebuli da ususuri
dagvixata, Svilebis daxocviT gamwarebuli da guldamwvari iobis
coli ki sikvdilis monatruli.
Teimurazis isaki arc bibliur isaks hgavs, arc patristikul-
himnografiuls da arc xalxurs. samwuxarod, mas ara aqvs gaTavisebuli
is roli, rac ufalma daakisra. igi pasiuria.
Ggadagvarebisa da moralurad dacemis safrTxe realurad
arsebobda aRniSnul epoqaSi. Mmamebis Rirseuli memkvidreni ver iyvnen
Svilebi. albaT, es undoda eCvenebina kalmosans, rodesac isakis saxes
qmnida, aq misi Taobis xati ilandeba. sxvamxriv verc aixsneba aseTi
gansxvavebuli, arcTu ise saxarbielo interpretacia.
iobis colis saxis ganxilvisas miTiTebul iqna Teimuraz meoris
mier Seqmnili personaJis kavSiri iobis istoriis Semcvel xalxur
apokriful ZeglTan. msgavsad xalxuri apokrifisa, poemis mixedviT,
iobis coli Tanamoziarea meuRlis gasaWirisa. amis safuZvelze,
vfiqrobT, rom iobis gansacdelis xalxuri versiis gavlenis kvali
igrZnoba TxzulebaSi. colis mier sawuTros datovebis survili ki
aSkarad individualuria.
amdenad, Teimuraz meoris `dRisa da Ramis gabaasebaSi~ Zveli
aRTqmis siuJetebi Tumca TanmimdevrobiT aris galeqsili, Mmizani
qronologiis dacvisgan savsebiT gansxvavdeba. poets naxsenebi epizodebi
sakuTari epoqis moTxovnebis gaTvaliswinebiT aqvs gadmoRebuli.
§3 axali aRTqmis siuJetebi `dRisa da Ramis gabaasebaSi~
Teimuraz meore TxzulebaSi axali aRTqmis wignebidan evangeles,
mociqulTa saqmeTagan ramdenime werils da ioane RvTismetyvelis
gamocxadebas exeba.
96
qristes cxovrebis Sesaxeb moTxrobilia oTx gansxvavebul wignSi:
maTes, markozis, lukas da ioanes saxarebebSi. Mmiuxedavad imisa, rom
oTxive saxareba zogjer erTsa da imave masalebs iyenebs, TiToeuli
maxarebeli iesos pirovnebas gansxvavebuli kuTxiT warmogvidgens.
Yyoveli maTgani gansazRvruli mkiTxvelisTvis aris gamiznuli da iesos
cxovrebisa da moRvaweobis gansakuTrebul aspeqtebs gadmogvcems.
maTes saxareba ebraeli mkiTxvelisTvis iyo gankuTvnili. igi
moculobiT yvelaze didia. MmaTe Zveli aRTqmis teqsts mouxmobs,
rodesac masSi nawinaswarmetyvelebi romelime movlenis ,,aRsrulebaze~
saubroben.Aamgvar Jests garkveuli datvirTva hqonia, aseT kavSirs
ebraeli mkiTxvelis gansakuTrebuli daintereseba unda gamoewvia.
Mmarkozis saxareba, maTes saxarebisagan gansxvavebiT,
warmarTebisTvis daiwera. Aaq iesos vinaoba idumalebiT aris moculi,
araferia naTqvami misi Sobis Sesaxeb.
rac Seexeba lukas, igi axali aRTqmis wignebis erTaderTi
araebraeli avtoria. Mmis saxarebaSi CarTulia sami igavi locvis
Sesaxeb, romelic sxva saxarebaSi ar gvxvdeba. agreTve, mxolod mis
saxarebaSia aRwerili mariamis samadlobeli locva, roca is orsulad
iyo. Cvili iesos ambavi, rodesac bagaSi Cawvenils mwyemsebi eaxlnen
Tayvansacemad.
maTes, markozisa da lukas saxarebebs zogjer sinoptikur
(,,erTi TvaliT danaxul”) saxarebebsac uwodeben. Tuki am sami saxarebis
Sinaarss erTmaneTs SevudarebT, davrwmundebiT, rom maT Soris bevri
msgavseba arsebobs. Ggansxvavebuli versiebis miuxedavad, mkiTxveli
aucileblad miva im daskvnamde, rom samive wigni erTi saerTo wyarodan
momdinareobs.
Mmecnierebi Tvlian, rom maTem da lukam qristes cxovrebis
istoriis aRwerisas isargebles im teqstebiT, romlebiTac markozs ar
usargeblia. maTive TqmiT, erT-erTi upirvelesi aseTi wyaro daiwera q.S.
97
50 wels, arameul enaze, Tumca misi xelnaweri an piri dRemde ar aris
SemorCenili. 1
ioanes saxareba danarCeni sami saxarebisagan mkveTrad gansxvavdeba
ara marto aRwerili masaliT, aramed movlenebis gadmocemisa da
masalis damuSavebis TvalsazrisiTac. ieso wignis dasawyisSive mesiad
aris aRiarebuli. ioane igavebze naklebad amaxvilebs yuradRebas. Mmas
iesos pirovneba da misi sityvebi ainteresebs. 2
axali aRTqmis struqturis ase detalurad aRwera dagvWirda
imisTvis, rom vaCvenoT saanalizo nawarmoebis avtoris mimarTeba am
wignisadmi.
Teimuraz meore `evangeles~ kombinirebul variants qmnis. igi
saTanadod Seajerebs oTxive saxarebas da Semdeg Tuki erT_erT
maxarebelTan nakluladaa mocemuli esa Tu is pasaJi, TviTon avsebs
danarCeni mTxroblebis moSveliebiT, zogan ki, meti sisrulisaTvis,
Tavad urTavs epizodebs (winaswarmetyvelTa miniSnebebs Tu sxva).
rogorc zemoT aRvniSneT, axali aRTqmidan leqsavs im adgilebs,
romlebic mxolod erT maxarebelTan gvxvdeba, an kidev sxvebsac aqvT
aRwerili, magram srulyofilad vera. amitomac, gadmoaqvs im saxarebidan,
romelSic yvelaze vrclad aris aRwerili qristes cxovrebis esa Tu is
epizodi.
Zveli aRTqmis sakiTxavebidan ki, piriqiT, amonaridebia
mocemuli ama Tu im personaJis cxovrebis vrceli istoriidan. vinc ki
bibliis wakiTxvamde ,,dRisa da Ramis gabaasebis~ pirvel nawils
gaecnoba, Tumca ki praqtikulad dRes naklebad aris msgavsi ram
mosalodneli, uTuod gauCndeba daukmayofileblobis grZnoba, Seecdeba,
meti gaigos am personaJebze, dawvdeba saRvTo sjulis teqsts.
adre vaxseneT, rom saswavlo daniSnuleba hqonda mefis ganzraxvas,
axali aRTqmis epizodebis Teimuraziseuli versiebis gacnoba kidev
1 ix. m. baCelori, ,,oTxi saxareba: maTe, markozi, luka, ioane,“ krebulSi: ,,mcire
bibliuri enciklopedia“, Tb., 2007, XXI, gv. 28-29 2 ix. igive, gv. 29
98
ufro amyarebs am mosazrebas. pedagogikuri meTodikis TvalsazrisiT
swored rom SesaSuri xerxisTvis miumarTavs poets.
Aაxali aRTqmidan Semdegi adgilebi gauleqsavs avtors: zaqarias
dadumeba, xareba, Soba, winadacveTa, mirqma, feriscvaleba, lazares
aRdgineba, ierusalims Sesvla, qristes vneba, naTlisReba, seroba,
jvarcma, gardamoxsna da daflva, wminda pasqa, gverdis ganxilva,
ganrRveulis gankurneba, SobiTgan brmis gankurneba, amaRleba,
sulTmofena, RvTismSoblis micvaleba, Ggamocxadeba uflisa, aseve
mociqulTa saqmeebSi gabneuli moZRvrebebidan adgilebi _ cxra netareba,
aTi mcneba, Svidi saidumlo.
ganvixiloT TiToeuli cal-calke. amjerad Sinaarsis gadmocemiTa
da wyaros miTiTebiT SemovifarglebiT.
`zaqarias dadumeba~ _ am TavSi moTxrobilia ioane
naTlismcemlis elisabedis saSoSi Casaxvisa da zaqariaze dawesebuli
sasjelis istoria. Teimurazi Cveulebriv mihyveba bibliis teqsts.
uTiTebs kidevac, rom am ambis amokiTxva SesaZlebelia lukas
saxarebaSi:
,,gaixsna mamis utyveba saxelis darqmevaSia,
U uwodebs ioanesa_sweria lukas TavSia” (210,3-4) [14,26].
`xareba yovladwminda RvTismSoblisa~ _ RvTismSoblis xarebis
scenis galeqsvisas aseve lukas eyrdnoba avtori:
,,lukaca maxarebeli TviT daswers saqmes RvTisasa.
dagviwers gabrielisas mosvlas meeqvses Tvisasa,
G galiliasa qalaqad xarebad qalwulisasa,
romlis saxeli nazareT, qalwul Txovili qmrisasa.”
(214) [14,27].
gacxarebul kamaTSi Rame ambobs: ,,winametyvTa aw sityvasa Semoviyvan
Sesawevado~ da iSveliebs iseT epizods, romelic RvTismSobelTan
mimarTebaSi arc erT saxarebaSi ar gvxvdeba.
,,an mxilveli RvTisa mose sinas mTas ras naxevdisa?
_ naxavs mayvals mgzebaresa, ar iwvebis, enTebisa,
99
Tqmuli winaswarmetyvelTa, rac amazed iqnebisa,
yvela RamiT aRsruldebis, aw vsTqva saqme xarebisa~
(213) [14,27]
aq swored im mosezea saubari, romelsac qoribis mTaze almodebuli
mayvlis saxiT eCvena ufali (gamosvl.3,2-3-4) [5,59]. ,,meore rjulSi~ ki
vkiTxulobT: ,,miwis madliT da misi sisavsiT gadmovidis mayvlovanSi
davanebulis wyaloba iosebis Tavze~ (meore rjuli,33,16) [9,194].
rogorc Cans, ,,mayvlovanSi davanebuli~ uflis misamarTiT aris
naxmari. am simbolom gamoxmaureba pova mwerlobaSi.
samecniero literaturaSi SeniSnulia, rom mcenareuli samyarodan
RvTismSoblis yvelaze gavrcelebuli metaforuli saxelia mayvali da
simbolur-alegoriulad wminda mariamis saSoSi RvTis sityvis
davanebisa da deda-qalwulobis aRmniSvnelia.1
ak. baqraZis mixedviT, moses legendis modeli Zvel aRTqmaSi aris:
RmerTi-mayvali-cecxli; axal aRTqmaSi ki RmerTi-RvTismSobeli-qriste.
am modelebis Sedarebisas ki mkafiod gamoCndeba, rom mayvlis buCqi
mariamis simboloa, xolo cecxli-qriste. 2
`sasuliero mwerlobam Seuwveli mayvlis buCqSi alegoriulad
RvTismSoblis xati ixila ... himnografi garkveviT gveubneba: ,,iqmna saxe
qalwulisai mayuali motyinare cecxliTa, romeli ixila
sjulismdebelman da ganhkrTa gonebiTa, rameTu saRmrToi
ganxorcielebai pirvelve gamoisaxvoda (nevm. Zlisp. gv. 549) e.i mosem
mogizgize mayvlis buCqSi pirvelad ixila uflis xorcSesxma ... ase iyo
gasaidumloebuli Seuwvel mayvalSi didi dedoflis saxe: ,,saxe iyo
mayuali xatisa yovladwmidisa Senisai, qalwulo RmrTismSobelo~
(qarTuli poezia, t.I, gv. 210); ,,sinuri mravalTavi~ konkretulad
warmoaCens Seuwveli mayvlis alegoriis arss: ,,viTarca ityvis ara
Seiwueboda _ ese igi ars: Sva RmerTi da saSoi ara ganxrwna, muclad
iRo da qalwuli qalwuladve ego~ [86,96].
1 ix. m. Todua, bibliuri motivebi da paradigmebi X saukunis qarTul himnografiaSi,
sakandidato disertacia, Tb., 2001, gv. 10 2 ix. ak. baqraZe, sasuliero poeziis saxeebi, kreb. `poezia~, Tb., 1981, gv.58
100
aRorZinebis xanis poetebic exebian am Temas. arCil mefesM oda
Seuqmnia RvTismSobelze, sadac ase mimarTavs:
,,moses xilulo, winaswar, moswაvebulo am saxed.
mayvalsa cecxli edebis da Sesawvavad ver Semxed”
(266) [2,13].
t. mosias mosazrebiT, ,,daviTianSi~ naxsenebi sityvebi: `viT
Seuwvelo mayvalo, saRmrTo cecxlganuqrobelo~, migvaniSnebs macxovris
dabadebis Semdeg mariamis maradis qalwulad darCenaze.1
Cven mier gansaxilvel poemaSic ,,mayvali mgzebare~ RvTismSoblis
simboloa. xarebis scenaSi moses xilvis gaxmianeba swored imave
Tvalsazriss amJRavnebs, rac sasuliero mwerlobaSi sakmaod yofila
damuSavebuli.
Teimurazis mixedviT, sinas mTaze ixila mosem ufali. rogorc
Cans, amjerad ioane oqropiris sityvebs iSveliebs avtori: `pirvelad
mose mTasa zeda sinasa mayulovanad gixila ASen Seuwvelad~ [94,426] _
vkiTxulobT ioane oqropiris erT-erT SromaSi. sina aris erT-erTi
mwvervali im mTagrexilisa, romelic qoribis saxeliTaa cnobili. sinas
mTaze sxva drosac hqonda xilva moses, aq ukve rjuli ukarnaxa ufalma
mas.
axali aRTqmis wignebSi araferia naTqvami moses xilviseul
miniSnebaze. bunebrivia, igi Tavad Caumatebia Teimuraz meores. unda
iTqvas, rom am taepebSi patristikuli, himnografiuli mwerlobis Tu
poetis TanamedroveTa Sexedulebebis kvali igrZnoba.
`xorcielad Soba uflisa Cvenisa ieso qristesi~ _ qristes
Sobis istorias sinTezurad yveba avtori. aq oTxive saxarebidanaa
detalebi Camatebuli. maTes saxarebaSi vkiTxulobT: ,,ese yoveli iqmna,
raTa aResrulos sityua igi uflisa, piriTa winaswarmetyuelisaჲTa
Tqmuli: ,,aha, qalwuli miudges, da hSues Zჱ, da uwodin saxeli misi
emmanuel, romel ars TargmanebiT: CvenTana RmerTi“ (maTe,1,22-23) [3,2].
`TviT esaiam da sxvaTac, bevris wliT uwin Tqviano,
1 ix. t. mosia, saRvTismSoblo saxismetyveleba, zugdidi, 1996, gv. 97
101
aha, qalwuli miudges da Sves Ze!_ dasweriano,
saxelad emmanuelca adridgan uwodiano,
winaswarmetyvelT naTqvami beTlems RamiTa yviano~ (223) [14,28].
Semdeg Teimurazi sxva winaswarmetyvelsac axsenebs:
`winaswarve metyveleba aq aRsrulda miqiasi,
esreT ityvis: `ufali, Sen beTlem saxli evfraTasi,
nu mcire xar aTaseulT mTavarT Soris iudasi,
SengniT aris gamomavlad TviT mamisa Tana-arsi~ (220) [14,28].
miTiTebul TavSi miqia winaswarmetyveli ar ixsenieba. rogorc Cans,
poeti galeqsvisas Tanmimdevrobas ar icavs.
winaswarmetyvelTa qadagebebis moSveliebis Semdeg Teimuraz meore
uSualod movlenis aRweraze gadadis:
`beTlems Sua-Rames iSva meufe da RmerTi Cvilad,
maTe daswers Sobisasa, sityvas srulad, Tuca tkbilad~
(224,1-2) [14,28].
`beTlemi ebraulad niSnavs purs, e.i. beRels, `da swored
gangebis survili iyo, rom amisTana `beRelSi~ da kurTxeul qveyanaSi
gankacebuliyo da movlenoda sofels meore_puri, puri sulieri da
cxoveli, uromlisodac adamianis cxovreba SeuZlebelia. _ im Rames,
TiTqmis 2000 wlis winaT, im qalaqma da im midamoebma ixiles da
ganicades saSineli saidumlo, ara yvelam, aramed mxolod
saTnoTa~ [97,76].
rogorc viciT, iesos dabadebamde RvTis mSoblebi beTlems
dasaxlebulan. galileidan maTi wasvlis mizezi iyo Semdegi: keisarma
avgustinem gamosca brZaneba aReweraT mTeli msoflio. Ees pirveli
aRwera iyo siriaSi kvirineosis mmarTvelobisas. Yyvela Tavis qalaqSi
Cadioda Casawerad. iosebic, radgan daviTis saxlisa da tomisa iyo,
galileidan, qalaq nazareTidan, daviTis qalaqSi gadavida, romelsac
beTlemi ewodeba (luka,2,1-4) [3,151-152].
herodes dReebSi saSineli wioki daatydaT yrmebs, mesiis ZebnaSi
aTasobiT bavSvi amowyda. iosebma egvipteSi gaxizna Cvili, ,,raTa
aResrulos sityua igi uflisa, Tqmuli winaswar-metyuelisa mier:
102
egჳptiT uwode Zesa Cemsa~ (maTe,2,15) [3,4]. Hherodes sikvdilis Semdeg ki
uflis CvenebiT dabrunda israelSi. Tumca, roca gaigo, rom arqelaosi,
herodes Ze, mefobda, SeSinda da, CvenebiT gafrTxilebulma, miaSura
galileis mxares. ,,da mivida da daeSena qalaqsa Sina, romelsaca hrqჳan
nazareT, raTa aResrulos Tqmuli igi winaswar-metyuelisa mier,
viTarmed nazarevel ewodos~ (maTe,1,23) [3,5].
amdenad, isev daubrundnen imQqalaqs, romelic wlebis win datoves.
poemisAam Tavs ase amTavrebs avtori:
,,uwin waiyvans CvenebiT ioseb dediT ymasao,
nazareTs mivlen; herode CvilTa dauwyebs srvasao,
nazareveli amisTvis adridgan ewodasao” (229,1,2,3) [14,29].
228-e strofis bolo or taepSi saubaria imaze, Tu rogor
amowyvita beTlemSi herodem yrmebi. Aam ambebamde iosebma dedasTan
erTad yrma ieso waiyvana nazareTSi. Tan es ,,CvenebiT~ momxdara.
aq erTgvar aRrevas aqvs adgili. nazareTSi gadasvlis mizezi
arasworad aris moxmobili. am qalaqSi uflis mSoblebis Sesvlisas
herode ukve gardacvlilia, ojaxi ki arqelaosis SiSiT gadadis
nazareTSi. ufro adre maT, herodes mizeziT, egviptes Seafares Tavi.
amdenad, avtors maTes saxarebis pirveli Tavis 23-e muxlSi
aRwerili ambebis nacvlad, meore Tavis me-15 muxli unda moexmo.
aseve sainteresoa erTi faqti:
maTe maxareblis Txrobis mixedviT, mogvebs emcnoT pirvelad
uflis dabadeba: ,,sada ars, romeli igi iSua meufe uriaTa? rameTu
vixileT varskuvlavi misi aRmosavaliT da movediT Tayuaniscemad missa~
(maTe,2,2) [3,3], _ kiTxuloben isini.
lukas saxarebaSi uwinaresad mwyemsebs hqondaT xilva da
swored maT Seicnes yrma ieso pirvelebma. im mxareSi mwyemsebi iyvnen
mindvrad da RamiT sdarajobdnen TavianT samwysos. Ggamoecxada maT
ufali da amcno macxovris Soba. niSnad ki daudo, rom ipovnidnen yrmas,
Sexveuls, bagaSi mwolares. ,,da meyuseulad iyo angelozisa mis Tana
simravle erTa cisaTa~ (luka,2,8_14) [3,152].
103
mogvebis ierusalims Sesvlas da uflis Tayvaniscemas ase
mogviTxrobs poemis avtori:
,,mogvni iyvnes didebulni, samiv Zeni mefisani,
varskvlavT-mricxvel, ritor-brZenni, kacni didis
swavlisani,
maT Seityves varskvlaviTa saqme qristes Sobisani,
ukan gayvnen varskvlavs Cqarad, ar damgdebi mis gzisani.
Q qvabs Sevidnen, Tayvani sces, RmerTi naxes xorcSesxmulad,
O oqro, muri da gundruki maT miarTves Sewirulad,
maSin iyo sityva RvTisa bagas mCvriTa Sexveulad,
Zilsa Sina mogvTa naxes angelozi Cvenebulad” (225,227) [14,28].
rogorc vxedavT, TeimurazisTvis cnobilia rogorc
raodenoba mogvebisa, ise maTi naTesauri kavSiri, saqmianoba da
gonebrivi SesaZleblobebi.
`anbanTqebaSi~ ,,aris ram ucxod sacnobel…~, aseve, ielvebs mogvebis
saxe:
`esreT samTa cxenosanTa varskvlaviT ar emalvoda~
(5,3) [14,131].
msgavsi ram Cven bibliaSi ar gvxvdeba.
Mmerve saukunis ingliseli RvTismetyvelis Rirs bedas SromebSi
moTxrobilia am sami Zmis mier yrma iesos Tayvaniscemis Sesaxeb. Mman
RvTaebrivi zeSTagonebiT am Zmebs saxelebic ki Searqva. igi maT
Semdegnairad moixseniebs: gaspari, melqiori, balTazari. 1
SesaZloa, Teimuraz meorem romelime RvTismetyvelis
patristikul naSromSi amoikiTxa Zmebis istoria.
Mmogvebis mier yrma iesos Tayvaniscemas axsenebs mefe-poetis
didi winapari Teimuraz I Tavis ,,SamifarvanianSi~. rogorc viciT, misi
poemebis Sesavali gajerebulia religiuri SexedulebebiTa Tu
sakiTxavebiT:
,,verca man gicna sibrZniTa, verc swavla moixmarao,
1 ix. m. guguSvili, bibliuri nakadi Teimuraz I SemoqmedebaSi, Jurn. ,,mwignobari”, Tb.,
2002, 02, gv. 150
104
varskvlavi iakobisi _ es uneburad wamao,
babilovaniT beTlemad, vin mogvni moiyvanao,
cru winaswarmetyvelebiT eSmakni wariyvanao~ (10) [12,16].
lukas saxarebaSi araferi weria herodes sikvdilamde ojaxis
egvipteSi gadasvlaze. Aaq mirqmis Semdeg naTqvamia: ,,da viTarca
aRasrules mis zeda yovelive, mhsgavsad sjulisa uflisa, moiqces da
warvides galilead, qalaqad Tჳsad nazareTad~ (luka,2,39) [3,154]. Aarc
yrmaTa srvis scena aqvs aRwerili lukas.
amitomac, Teimurazic, radganac ,,maTe daswers Sobisasa sityvas
srulad, Tuca tkbilad~ (224,2) [14,28], misi saxarebidan leqsavs, Tan
Txrobisas meti sisrulisaTvis sxva Tavebis muxlebsac iSveliebs. aseve,
amJRavnebs patristikuli literaturis safuZvlian codnas.
`winadacveTa uflisa Cvenisa ieso qristesi~ _ uflis winadacveTis
rituals lukas saxarebaSi erTi muxli eTmoba. ioanes Txrobis stili,
saerTod, gansxvavebulia.Mmis saxarebaSi qristes qadagebebsa Tu
saswaulebs eqceva meti yuradReba, uflis dabadebis istoria ar Cans.
Aarc sxva maxareblebTan aris igi vrclad. Teimurazic Zveli aRTqmis
teqstis moSveliebiT amdidrebs am epizods _ yveba winadacveTis
tradiciis warmomavlobaze.
M`mirqma uflisa Cvenisa ieso qristesi~ _ poetis TqmiT, qristes
`ganxorcieleba~ anu qristes gankaceba adamianTa modgmas svimeonisagan
emcno. igi rudunebiT eloda uflis gamocxadebas, radgan Cagonebuli
hqonda suliwmidisgan, rom manam ar gaSordeboda misi suli sxeuls,
sanam ar ixilavda Ze RvTisas: ,,amas ityvis svimeonca, ras eloda
aRsrulebis!” (238) [14,30].
himnografis mixedviT, uflis mier samyaros xsnis Sesaxeb mariams
svimeonma amcno:
`viTarca_ igi pirveladve
uRaRada RmrTismSobelsa marTalman svimeon:
Sengan Sobili ese sityuaჲ
gamoCndes mravalTa dacemad da aRdginebad
da TviT sulsaca Sensa
105
ganvlos maxÂlman mwuxarebisaman~ [15,169].
bunebrivia, orive SemTxvevaSi wyaro axali aRTqmaa. saxarebaSi
vkiTxulobT: ,,da iyo misa uwyebul sulisagan wmidisa ara xiluad
sikudili, vidremde ixilos cxebuli uflisaჲ~ (luka,2,2) [3,153-154].
,,aha, esera, ese hsdges dacemad da aRdginebad mravalTa israilsa
Soris, da saswaulad sityჳs-sageblad~ (luka,2,34) [3,153-154], _ eubneba
svimeoni mSoblebs qristeze.
`naTlisReba uflisa Cvenisa ieso qristesi~ _ naTlisRebis Sesaxeb
samive maxarebeli (maTe, markozi, luka) gviyveba, Tanac samive erTnairad,
magram Teimurazi mxolod markozis saxarebas axsenebs wyarod:
,,srulac qristeze aRsrulda winaswarmetyvelT Tqmulebi
A aris markozis TavSia, TviT misgan dawerilebi.~ (242) [14,30]
samive esaia winaswarmetyvelis qadagebas ixmobs maniSneblad
qristes naTlisRebisa. Teimuraz meores ki ramdenime winaswarmetyveleba
mohyavs winapirobad. 242-e strofis wakiTxvis Semdeg iqmneba
STabeWdileba, rom am winaswarmetyvelebebze TviT markozs usaubria
Tavis saxarebaSi, arada es ase ar aris. 1
F`feriscvaleba uflisa ieso qristesi~ _ rogorc bibliidan
viciT, mas Semdeg, rac petre mociqulma ieso mesiad aRiara, man ganagrZo
Tavis mowafeebTan saubari, imis Sesaxeb, rom mas mouwevs sikvdili,
Semdeg ki aRdgoma. Mmale petresTan, iakobTan da ioanesTan erTad is
mTaze avida. iq mociqulebma dainaxes, rogor icvala feri da rogor
esaubreboda RvTiuri didebiT gabrwyinebuli ieso moses da elias.
Semdeg mociqulma cidan gaigona xma: ,,ese ars Ze Cemi sayuareli, romeli
me saTno viyav; magisi ismineT~ (maTe,17,5) [3, 47].
AmiCneulia, rom aq mosesa da elias gamoCena ganasaxierebs
sjulsa da winaswarmetyvelebas. maTi yofna adasturebs imas, rom
yovelive Zvel aRTqmaSi Tqmuli qristeSi ganxorcielda. Fferiscvaleba
moaswavebda didebas, romelic qristes moeloda momavalSi, Mmagram
1 SeniSvna: Cven am sakiTxs qvemoT sagangebod SevexebiT. amjerad, masze sityvas ar
SevaCerebT. SevniSnavT mxolod, rom es taepebic Zalumad aris qarTuli himnografiiT
nakvebi.
106
amisTvis ieso jer jvarze unda cmuliyo. iesos aseTi aRsasruli iyo
swored misi saubris Tema mosesa da eliasTan.1
Teimuraz meore dasawyisSi uTiTebs: ,,virwmunebT maxareblisa
maTes TviT aRwerilsao~ (246,1) [14,31] da mogviTxrobs feriscvalebis
ambavs maTes saxarebaze dayrdnobiT, Tumca amaze lukasac uweria,
markozsac, magram, radganac amaTgan ufro vrceli maTes versiaa,
Teimurazis mizanic naTelia.
`vardbulbulianSi~ iesos feriscvalebas gakvriT exeba Teimuraz
pirvelic:
,,vin uwyis, moses, elias mTazedan uambe rao~ [12,94].
,,igulisxmeba iesos sacdeli cad amaRleba, rac asea moxmobili
maTes saxarebaSi~ [56,152].
Aarc erTi maxarebeli ar uTiTebs, Tu romel mTaze moxda qristes
feriscvaleba. `dRisa da Ramis gabaasebaSi~ ki bibliis teqstidan
mcireodeni gadaxveva gvxvdeba: aq jer Taboria dasaxelebuli macxovris
feriscvalebis adgilad, Semdeg _ zeTisxilis mTa:
`giTxra Tu mTasa Taborsa qristesgan feriscvaleba”
(245,1) [14,31].
,,petres, iakobs, mTad iwvevs, masTan Ze quxilisao.
M man aRiyvanna igini mTasa mas zeTisxilsao~ (246,3-4) [14,31].
Tabori 550m. simaRlis mTaa, cicabo, daxramuli ferdobebiT,
romelic aRmarTulia izreyelis velis Tavze. zogjer Taboris mTas
aigiveben im ,,maRal mTasTan~, sadac qristes gardasaxvis mowmeni Seiqnen
mowafeebi. sainteresoa, rom egzegetikur naSromebSi, garda Taboris
mTisa, xermonis mTasac gulisxmoben ,,maRali mTis~ saxelwodebad. azrTa
sxvadasxvaobis mizezi aris is, rom TviTon saxareba dums da konkretul
saxels ar uTiTebs.2
1 ix. m. baCelori, ,,oTxi saxareba: maTe, markozi, luka, ioane,“ krebulSi: ,,mcire
bibliuri enciklopedia“, Tb., 2007, XXI, gv. 92 2 ix. bibliis enciklopedia, erTtomeuli, z. kiknaZisa da g. sonRulaSvilis
redaqtorobiT, Tb., 1998, 260
107
eleonis (zeTisxilis) mTa-borcvi zeTisxilis xeebiT yofila
dafaruli. Aaq gauvlia mefe daviTs ierusalimidan abesalomis amboxebas
gamoqcevisas. solomonma zeTisxilis mTaze RmerTebs samsxverplo augo.
mogvianebiT, babilonis tyveobis xanaSi, ezekiel winaswarmetyvelma
ixila uflis didebis damabrmavebeli kaSkaSa naTeli, romelic
ierusalims moswyda da zeTisxilis mTaze gaCerda. zaqaria
winaswarmetyvelebda, rom saSineli samsjavros dRes Uufali
zeTisxilis mTaze Sedgeboda. ierusalimSi ieso swored eleonis mTis
mxridan Sevida, eleonis mTidan amaRlda ieso cad.
bibliaSi xermons sxvagvarad sirionic hqvia, saxareba ar asaxelebs
im maRali mTis saxels, romelzec feri icvala qristem. Bbevri
egzegetikosi Tvlis, rom es xermonis mTaze moxda.1
Teimuraz meore Tuki erT strofSi (245) Taboris mTas axsenebs
uflis feriscvalebis adgilad, meoreSi (246) _ zeTisxilis mTas.
rogorc Cans, mas zeTisxilis da Taboris mTebi erTi da igive hgonia.
`lazares aRdgineba~_ ierusalimis Soriaxlo, sofel beTaniaSi
cxovrobdnen marTa, mariami da lazare. Alazare avadmyofobda. Ddebma
SeuTvales ufals, miexeda sneulisTvis, man ki ganacxada, rom misi
avadmyofoba RvTis sadideblad aris. ori dRe ar misula ieso debTan.
Bbolos, mowafeebs ganucxada, iudeaSi gadasuliyvnen. Mmowafeebma
uxsenes is saSiSroeba, rac eloda iqauri mcxovreblebisagan, magram man
ar daiSala. maSin Tomas TaosnobiT gadawyvites, Tan xlebodnen
macxovars. beTaniaSi misulebs lazare 4 dRis gardacvlili daxvdaT.
jer marTa gamoegeba ufals, Semdeg mariami, Tan SesCivles TavianTi
gasaWiri. Mmanac anugeSa, Tuki Tqven uflis gjeraT, saswauls ixilavTo.
marTlac, mTeli iudevelebis winaSe saocreba moaxdina iesom, aRadgina
lazare, bevrma irwmuna ufali.
`rodesac ieso marTas uxsnida rwmenasa da saswaulze, fizikuri
sikvdilidan aRdgomaze ufro maradiul movlinebaze amaxvilebda
yuradRebas, man mkafiod aRniSna, rom adamians mkvdreTiT aRdginebis
1 ix. m. baCelori, ,,oTxi saxareba: maTe, markozi, luka, ioane,“ krebulSi: ,,mcire
bibliuri enciklopedia“, Tb., 2007, XXI, gv. 92
108
garda maradiuli sicocxlec SeuZlia misces, romelic saiqioSic
gagrZeldeba~ [43,124].
lazares aRdginebis scenas saxarebaSi mxolod da mxolod ioane
maxarebelTan vxvdebiT. Teimuraz meorec uTiTebs ra, ,,mowmed kmara
amisaTvis ioane RvTismetyvela...”-o, yveba aRniSnul istorias.
`ierusalims Sesvla~ _ ierusalims uflis Sesvla aRwerili
aqvs oTxive maxarebels; ioane naklebad exeba, Tumca mainc axsenebs.
Teimurazi maTes saxarebidan Txzavs. Txrobas zaqaria
winaswarmetyvelis xsenebiT iwyebs:
,,vaxseneb zaqariassa naTqvams win dadebulebsa,
A amas ityviso ufali friadsa sixarulebsa:
,,asulo sionisao, qadagebd Zliers Tqmulebsa,
aRsruli ierusalims, sad vityvi brZanebulebsa~ (271) [14,34].
saxedarze amxedrebuli iesos ierusalims Semosvla zaqarias
garda sxva winaswarmetyvelebmac iqadages (esaia, danieli, sofonia...)
Teimurazi ki zaqarias xsenebiT Semoifargleba. ,,ixarebd friad, asulo
sionisao, qadagebd, asuli ierusalÀmisaÁ. Aaha, meufe Seni movals Senda,
marTali da macxovari, Tavadi mSvidi, da mjdomare karaulsa zeda, da
kicusa axalsa~ (zaqaria,9,9) [9,103].
,,mogvianebiT mixvdnen mowafeebi, iesos moqmedebis mniSvnelobas,
winaswarmetyveli zaqaria rodesac momavali mefis Sesaxeb qadagebda,
ambobda, rom is mSvidobismyofeli iqneboda da saomar cxenze
amxedrebuli ki ar mividoda, aramed virze mSvidad mjdomi~ [43,124].
Teimuraz meore amjeradac aRniSnavs, rom mis mier SerCeuli
varianti iyo srulyofili da sxvebze ufro marTebuli.
,,es sityva maxarobelman maTem dawera sworio” (271) [14,34].
,,samosels zeda darejda, viT winametyvTa Tqvesada~
(275,3) [14,34].
marTalia, sxva winaswarmetyvelebic axseneben sionis asuls,
magram karaulze Sesxdoma mxolod zaqariasTan gvxvdeba. Eetyoba,
sagangebo CaZiebis Semdeg axsena Teimurazma, radganac zaqarias
qadagebas gansxvavebuli datvirTva hqonda.
109
`seroba~ _ rogorc ukve araerTxel aRvniSneT Teimurazi an
Sejerebul variants gvaZlevs, an kidev leqsavs im saxarebidan,
romelSic yvelaze meti yuradReba eTmoba misTvis saintereso epizods.
saidumlo serobas, Cveulebriv, oTxive exeba, magram poeti ioanes
mixedviT Txzavs. marTlac, ioanesTan yvelaze vrclad aris gaSuqebuli
(maTe 26, 17-29) [3,77]; (markozi 14,12-25) [3,135-136]; (luka 22,7-20) [3,228-229];
(ioane,13,1-30) [3,228-290]. Sua Txrobisas ukve maTes axsenebs (,,maTeman
suliwmidisgan dawera, ase gviwesa...~ (285,1) [14,36].
ferxTabanis epizodi ioanes saxarebidan auRia, iudas mier
uflis gacemis, ziarebis epizodebi ki, maTes saxarebidan.
iudas gamorCevis ormag versias gvawvdis avtori.
,,xolo Tavadman miugo da hrqua maT: romelman STamoyos CemTana
ჴeli pinaksa amas, aman mimces me.... miugo iuda, romelmanca misca igi, da
hsTqua: nu ukue me var, moZRuar? hrqua mas ieso: Sen hsTqu~ (maTe,26,23,25)
[3,78].
Semdeg iesom puris natexi misca yvelas da daariga, puri da Rvino
misi sxeulisa da sisxlis simbolod hqonodaT.
,,viTarca werili aris imisi aRsasrulebi! (285;3-4) [14,36].
,,iuda Tqva: ,,nuTu me var?_ Tavis sityviT aCens sada?”
iesom Tqva: ,,Senve sTqvio!”_ isxdes, erTad Wamdesa-da”
(287,1-2) [14,36].
ioanes saxarebaSi iudas mxilebis gansxvavebuli versia
gvxvdeba: ,,miugo ieso da hrqua. romelsa me davawo puri da mivhsce, igi
ars. da daawo puri igi, da mihsca iudas sჳmonissa iskariotelsa~ (ioane,
13,26) [3,290].
bolo strofSi isev ubrundeba am epizods Teimurazi da amjerad
ioanes saxarebaSi moTxrobil ambavs axsenebs:
,,ros ganawesa es saqme, dRe xuTSabaTi iyvisa,
P pursa miscemda iudas _ `es gamcems!~ – amas ityvisa,
wava iuda, vercxls iRebs, mis saqmes xeli mihyvisa.~
(289,1-3) [14,36].
110
sami maxareblis mixedviT, iudas ukve aRebuli hqonda qrTami,
es iyo mxolod, rom xelsayrel moments eZebda. (maTe,26,14-16) [3,36],
(markozi,14,10-11) [3,62], (luka, 22,1-6) [3,102]. Teimurazi ki, ioanes
saxarebaze dayrdnobiT, amas Semdeg momxdar faqtad asaxelebs.
`vneba uflisa~ _ am Tavis Txrobisas poeti uTiTebs, rom
saxarebis oTxive avtori exeba am Temas. igi geTsimaniaSi uflis
locvaze amaxvilebs yuradRebas:
,,TviT ilocvida mas Rames, mudmivad fexze idgisa,
oTxive maxarebelni am saqmes ase ityvisa:
iqmnao ofli misi da viTarca cvari sisxlisa,
mowafenio qristesni yvela mZinare iyvisa.” (291) [14,36].
,,da iyo igi Ruawlsa Sina, umetesRa ilocÂida, da iqmna
ofli misi, viTarca cuari sisxlisaჲ, gardamomavali queyanasa
zeda~ (luka, 22,44) [3,231].
amgvari Sinaarsis Semcveli istoria luka maxarebelTan gvxvdeba
mxolod. rogorc Cans, Teimuraz meore riTmisa da keTilxmovanebisaTvis
amgvar Camatebebsac mimarTavs xolme.
298-e strofi aSkarad lukas saxarebidan aris aRebuli, sxvagan ar
ixseniebian herode-pilate. maT urTierTdamokidebulebasac am saxarebaSi
vxvdebiT: ,,da iqmnnes megobar pilate da irodi urTierTas mas dResa
Sina, rameTu pirvel mter iyunes igini~ (luka,23,12) [3,234].
samagierod anna _ kaiafas vawydebiT ioanes saxarebaSi. Aamdenad,
am erT strofSi ori saxarebis SerwymiT amgvar variants viRebT:
,,uwin mter iyvnen pilate_herode metad SuriTo,
qristes jvarcmazed Serigdnen, sikvdils arCevdnen guliTo,
anna da kaiafaca iyvnen xel-momarTuliTo,
jvarcma daaskvnes qristesi. Aaw Sen Tqvi, dReo, sruliTo.”
(298) [14,37].
herode antipa galileaSi mmarTvelobda Cv.w._is 4-wl-dan, vidre
Cv.w_is 39 wlamde. Aantipam cixeSi Casva ioane naTlismcemeli, xolo
colis axirebis gamo Tavi mohkveTa. radgan ieso qriste galileveli iyo,
pilatem igi gansasjelad antipas gadasca. antipam ieso abuCad aigdo da
111
pilates gaugzavna ukan. anna ki yofili mRvdelmTavaria, kaiafas simamri,
romelmac dakiTxa ieso qriste manamde, sanam mas kaiafasTan
gaagzavnidnen (luka,3,2,) [3,156]; (ioane,18,13-24) [3,301-302].
Kkaiafac, aseve, ierusalimis mRvdelTmTavari iyo, 18-wl-dan 36
wlamde qristes Sobidan. Kkaiafam da misma simamrma iesos brali dasdes
RvTis gmobaSi da saboloo msjavris gamosatanad pilatesTan gagzavnes.
mociqulTa saqmeebis wignSi kaiafa naxsenebia rogorc mRvdelTmTavari,
romelic qristianebs devnida.
saxarebiseuli Txrobis mixedviT, rodesac mRvdelTmTavrebma
qristes miagnes da misi Sepyroba gadawyvites, erT-erTma mowafem
mRvdelTmTavris monas xmali mouqnia da yuri moaWra. uflis nebiT
maleve gaumTelda Wriloba monas.
rogorc Cans, avtors mRvdelTmTavris mona malqosisTvis yuris
moWris istoria ioanes saxarebidan aqvs aRebuli, xolo uflis
saswaulis Semcveli epizodi sxva maxareblebze dayrdnobiT gauleqsavs:
,,ra scnes, qristes Seipyrobdnen huriani damterebiT,
P petre erTsa yursa warkveTs maxvilisa amoRebiT,
qriste ubrZanebs petresa maxvilis miqcevasa-da,
M malqozs, urias wylulzeda isev moabams yursa-da,
ver Seityoben SuriTa am-gvarsa saswaulsa-da!
wariyvanebden iesos TviTon mas xel-Sekrulsa-da.”
(294,3-4,295,1-2) [14,37].
qristes mosarCle mowafe rom petrea, amas ioanes saxarebidan
vecnobiT, uflis saswauls ki is ar axsenebs.
rogorc vxedavT, Teimuraz meore yvela detalis gaTvaliswinebiT
Txzavs. Tan boloSi SeniSvnasac urTavs. Mmisi TqmiT, Surisgan
dabrmavebul mRvdelTmTavrebs ver uxilavT da aRuqvamT es saswauli.
igi TiTqos brazobs am ukeTurebze, romelTac, vnebaatanilebma, ver
gaacnobieres es faqti.
am TavSiPpetres mier uflis uaryofa da sinanulic aris
galeqsili. U
112
unda iTqvas, rom petres sinanulis scenas gamoZaxili mohyolia
qarTul literaturaSi.
Teimuraz pirveli erTgan Tavs monanie petres adarebs ( `cremlni
petresni mommadlen, iudad nu gamberao!~). 1 igi bibliis jerovan codnas
amJRavnebs, Tan saxeobrivi azrovnebis didostatia. Mmisi naazrevis
gaSifrva sakmaod saintereso process warmoadgens. samwuxarod, Cven
amaze dakvirvebis saSualeba ar gveZleva Teimuraz meoresTan.
`jvarcma~ _ jvarcmis gadmocemas daviT winaswarmetyvelis meore
fsalmunis moSveliebiT iwyebs Teimuraz meore. aRniSnuli fsalmunis
strofebi maTes, markozis, lukas, ioanes saxarebebSi meordeba.
paralelurad poemaSic aris gadmosuli.
lukas saxarebidan aqvs avazakebTan dialogi aRebuli (luka, 24,39-43)
[3,236]. dedasTan gamolaparakebis epizodi _ ioanes saxarebidan
(ioane,19,26-27) [3,137]. xolo pilates scena _ markozis saxarebidan
(markozi,15,15) [3,141].
maTes saxarebis mixedviT, gaaSoltvina da Caabara brbos ieso
pilatem, markozi ambobs, rom TviTon gaSolta da mere Caabara.
Teimuraz meore wers:
,,miscems pilate: ,,jvars acviT!~ _ TviTon SoltiTa scemsao~
(304,2) [3,38].
Zmris dalevis epizodSi daviTis fsalmunis gaxmianebac ioanes
saxarebidan momdinareobs: ,,da mces me saWmelad Cemda naRveli da
wyurvilsa Cemsa masues me Zmari~ (fsalm., 68,22) [7,205].
Teimuraz meore ambobs:
,,wyurvilsa masves Zmario!~ _ daviTis Tqmuli ahxdebis.~
(308,4) [14,38].
rogorc Cans, isev imave principiT moqmedebs Teimurazi. Mmisi
mizani xom saRvTo sjulis saintereso formiT gadmocema iyo. etyoba,
survili hqonda, Txroba srulyofili yofiliyo, amitomac Sejerebuli
varianti airCia.
1ix. `vardbulbuliani~, wignSi: Teimuraz I, TxzulebaTa sruli krebuli, g. jakobiasa
da al. baramiZis redaqtorobiT, tf. 1934, gv. 14, str. 94,4
113
G`gardamoxsna da daflva~ _ poemis am Tavis uSualo wyaro
ioanes saxarebaa. avazakTa neknis Camtvrevis, iesos maxvilis cemis da
mkvdari macxovris gul-mkerdidan sisxlis gadmoRvris ambavs aq
vecnobiT. ioanes saxarebis garda, ar ixsenieba arsad nikodimosi,
romelic exmareboda ioseb arimaTiels qristes daflvaSi. amdenad,
TeimurazTan es ambebi swored ioanes saxarebidan aris aRebuli.
poeti am TavSic urTavs garkveul Camatebas (,,sibrZne da sityva
mamisa, kacobriv daiflebisa~ (315,1) [14,39].
radganac Cven am taeps qvemoT sagangebod SevexebiT, amjerad
yuradRebas ar SevaCerebT.
`wminda pasqa~ _ wminda pasqis epizods maTes saxarebidan
acocxlebs avtori, uTiTebs kidevac. marTlac, sxvebTan ki gvxvdeba,
magram srulyofilad ara. MmagaliTad, markozTan pirdapir
menelsacxeble dedebis sceniT ixsneba. variaciul saxesxvaobas gvaZlevs
lukas saxareba, aq petre Tavisi nebiT midis qalebis mier motanili
ambis gadasamowmeblad. markozTan ki spetaki samosliT morTuli
axalgazrda mamakaci (angelozi) agzavnis menelsacxeble dedebs
TerTmet mociqulTan da konkretulad petresTan. Tan es Wabuki erTia.
lukasTan ori kaci xvdeba dedebs. Lluka-markozis mixedviT, mariam
magdalinelTan erTad arian iakobis da mariami, aseve, salome da sxva
qalebi. ioanesTan ki, mxolod Mmariamma ixila uflis carieli saflavi,
Tan gaiqca da pirvelma amcno simon-petres da sxva mowafeebs (aq spetaki
samosliT mosili Wabuki Tu Wabukebi ar figurireben).
amdenad, rogorc Tavidanve uTiTebs, maTes saxarebidan aqvs
galeqsili es adgilebi avtors. Cven gvqonda SemTxveva, roca
miTiTebuli iyo erTi maxarebeli da sxva sakiTxavebis kvalic aCnda
Txzulebas. Aamjerad es ase ar aris.
TavebSi: `gverdis ganxilva~, `ganrRveulis gankurneba~, `SobiTgan
brmisa gankurneba~ saubaria qristes saswaulebze. aq axalaRTqmiseuli
qronologia darRveulia. Tomas darwmunebis scenis Semdeg macxovris
amqveyniur yofaSi Cadenil saswaulebzea moTxrobili.
114
sainteresoa, aseve, Tavebi: `amaRleba~ da `mosvla sulisa wmidisa~.
am adgilebis galeqsvisas mociqulTa saqmeebs eyrdnoba da detalurad
gadmogvcems. amaRlebisa da sulTmofenis ambebs. winaswarmetyvelTa
qadgebebsac iSveliebs uflis saswaulis naTelsayofad.
`yovlad wmidis RvTismSoblis micvaleba~ _ Teimuraz meoris
Txrobis perifrazi aseTia: roca RvTismSoblis aRsasrulis dRem moawia,
man locva aRavlina uflis winaSe. mariams qalwulebi axldnen Tan.
isini daaRona aRniSnulma faqtma. mociqulebi sxvadasxva qveyanaSi iyvnen
gadasulni qristianobis saqadageblad. maT suliwmidisgan euwyaT
mariamis moaxloebuli Jamis Sesaxeb. ufalma ki, Ddedis Txovnisamebr,
RrubelSi atacebiT yvelani sionSi Seyara. RaRadebdnen, fsalmuns
kiTxulobdnen mowafeebi. mariamis suli male gaSorda sxeuls. uamravma
xalxma miago pativi. aman ganarisxa ebraelebi. misi cxedris
gamobrZanebisas erT-erTma kubos xelic ki hkra. mas adgilzeve gauSeSda
mklavebi. amjerad isini xvewna-mudaraze gadavidnen. mociqulebma
micvalebulis gvams daadebines xelebi. mas wyluli mswrafl
Seuxorcda. am saswaulis Semdeg mravalma irwmuna qriste. RvTismSoblis
daflvidan sami dRis Semdeg miwa iZra. mociqulebi Rameebs aTevdnen
saflavTan. Tomas garda yvela iq iyo. igi indoeTSi iyo wasuli
saqadageblad. Camosulma ki moiTxova saflavis gaxsna, raTa
darwmunebuliyo macxovris dedis micvalebis sisworeSi. petrem da
pavlem, ZrwoliT atanilebma, aRasrules misi moTxovna. aRmoCnda, rom
mariami iq ar imyofeboda. miwisZvris Rames angelozebs zecaSi aetacnaT
misi sxeuli. mowafeebma locva aRavlines. RvTismSobelic zecidan
xorcSesxmulad gamoecxada maT.
mariamis miZinebis istoria axali aRTqmis kanonikur ZeglebSi ar
aris moTxrobili. igi gvxvdeba apokrifebSi.
RvTismSobelze Seqmnili apokrifuli teqstebidan Cvenamde moaRwia
Svidiode dasaxelebis Zeglma. X saukuneSi eqvTime aTonels uTargmnia
maqsime aRmsareblis `RvTismSoblis cxovreba~, romelic mariamze
Seqmnili moTxrobebis krebuls warmoadgens. k. kekeliZis mosazrebiT, am
115
apokrifTa wyaroa iakob mociqulis pirvelsaxareba. 1 krebulis
SesavalSi wyarod saxeldeba, aseve, grigol neokesarielis, aTanase
aleqsandrielis, grigol noselis, dionise areopagelis Sromebi.2
meaTe saukuneSive Sedgenil klarjul mravalTavSi sxva ZeglebTan
erTad SeutaniaT `sakiTxavi saidumloTa dafarulTagani
gardacvalebisaTÂs wmidisa RmrTismSoblisa…~, aseve `TTuesa agvistosa
ie. gardacvalebaჲ wmidisa RmrTismSoblisaჲ, sakiTxavi, Tqmuli wmidisa
iovane RmrTismetyvelisaჲ da maxareblisaჲ~3.
Teimuraz meore, eWvsgareSea, icnobda am sakiTxavebs.
`Svidis saidumlos saqme~, `aTi mcneba~, `cxra netareba~ _
naTlisReba, mironcxeba, ziareba, sinanuli, mRvdloba, qorwineba, zeTis
kurTxeva Tanmimdevrobis dacviT aqvs CamoTvlili avtors:
`pirvelad naTlisReba da, meore qristvna_cxeba_da,
mesame aRsareba da, meoTxe ziareba_da,
mexuTe zeTis kurTxeva, meeqvse qorwineba-da,
meSvide mRvdlisa kurTxeva, sjuli amazed dgeba-da!~
(383) [14,48].
Teimurazi TiTo taeps uTmobs TiTo mcnebas, gadmocemis formac
sainteresoa.
,,ara moiRo saxeli uflisa RmerTisa Senisa amaosa zeda, rameTu
ara wmida-yos ufalman momRebeli saxelisa misisaჲ amaosa
zeda~ (gamosvl. 20,7) [5,180].
Teimuraz meoris mixedviT:
,,ar miiRo RvTis saxeli amaoze daficebis!” (384,4) [14,48].
meoTxe mcneba, romelSic ufali mouwodebs moses, daicvan uqme
da ar imuSaon, ase aqvs galeqsili:
,,dResaswaulica Cemi daimarxe, gqondes Sveba~ (385) [14,48].
1 ix. k.kekeliZe, Zveli qarTuli literaturis istoria, t. I, Tb., 1951, gv. 414 2 iqve, gv. 172-173 3 ix. klarjuli mravalTavi, teqsti gamosacemad moamzada da gamokvleva daurTo T.
mgalobliSvilma, Tb., `mecniereba~, 1991, 496 gv.
116
uqmes dResaswauls uwodebs. rogorc viciT, ase ubrZana ufalma
moses: ,,rameTu dRe igi meSvide SabaTi ars uflisa RmrTisa Senisaჲ, ara
iqmode Sen yovelsave saqmesa Sensa, nuca Sen, nucaRa Ze Seni, nuca
asuli Seni, nuca mona Seni, nuca mÃevali Seni...~ (meore rjuli,5,14) [5,363].
amdenad, marTlac dResaswauli gamodis.
A`ara kac kla~ _ es mcneba arafers gveubneba imaze, Tu ra
SeiZleba mkvlelobis mizezi gaxdes. Teimuraz meore ki akonkretebs:
,,ara kac kla Surisagan_codva aris didi vneba~ (385,3) [14,48].
SeiZleba iTqvas, Suris Tema erTgvar laitmotivadac ki gasdevs mis
nawarmoebebs.
cxra netarebis gadmocemisas poeti ioanes Segonebebs leqsavs.
sainteresoa aRiniSnos, rom Teimuraz meore `dRisa da Ramis
gabaasebis~ saero nawils saeklesio TematikiTve amTavrebs. dRe yveba
meored mosvlis ambavs.
ioane RvTismetyvelis gamocxadebis mixedviT: `RvTis sasufeveli
ieso qristesTan erTad movida, xolo iesos sikvdilma da mkvdreTiT
aRdgomam kacobriobas gadarCenis SesaZlebloba misca. Mmeored
mosvlisas ki ufali RvTis sasufevlis sidiades srulad warmoaCens.
xilvis dasawyisSi ioanes moesma brZaneba, romelic sayviris an
CanCqeris mquxare xmas hgavda.
wignSi aRwerili yoveli xilva, m. baCeloris dakvirvebiT, Semdeg
WeSmaritebas amtkicebs:
1. RmerTi gamudmebiT moqmedebs. iesom daamarcxa sikvdili da iesos
xelmwifeba, romelsac safuZveli ukve Cayrili aqvs, erT dResac mTel
samyarozec gavrceldeba.
2. boroti, romlis Zalmomreoba yvelasTvis aSkaraa, sabolood
damarcxdeba, yovlisSemZle RmerTi mTels samyaros da yovel qmnilebas
daimorCilebs.
3. yvelaferi, rac xdeba da rac unda moxdes, RmrTis gangebis
nawilia da maradiuli sikeTisken moemarTeba.
4. qristianebs moeliT axali ca da axali miwa, sadac mxolod
marTlebi icxovreben, sadac ar iqneba tkivili da glova.
117
5. RmerTs ganzraxuli aqvs samyaros gadarCena, romelic qristes
samefod gadaiqceva da mxolod is darCeba RvTis kurTxevis gareSe, vinc
Segnebulad ityvis uars daxsnaze.1
Ggamocxadebis Segonebas zedmiwevniT emTxveva Teimuraz meoris
Txzulebis morali. adamianma saaqaoSi unda izrunos sulis
gadarCenisTvis. igi mudmivad unda iswrafodes srulyofisken, raTa
uflis samsjavroze Semoqmedis marjvena mxares aRmoCndes. Aavtoris
sityvebiT, apokalipsis molodinSi: `codvilT hrcxvenodesT, Seiqnen
gul laxvar-ganawonani~ (822,4) [14,101], radganac isini msajulis marcxena
mxares moTavsdebian da, Sesabamisad `marcxeniT wyeva miiRon, gaxden
eSmakis wilada~ (823,4) [14,101].
saxelwodeba `dRisa da Ramis gabaaseba~ da nawarmoebis gamarTvis
forma migvaniSnebs, rom Txzulebis mTavari Tema dRe-Ramis umjobes-
udaresobis dasadgenad warmoebuli kamaTia. Tumca, nawarmoebis, ufro
ki finalis wakiTxva saeWvos xdis am debulebas. Teimurazma Tavisi
poemis gabaasebis Janrs morgebiTa da DdRe-Ramis personaJebad
SemoyvaniT faqtiurad erTgvari literaturuli xerxiT SeniRba
nawarmoebi, raTa saTqmeli originalurad sruleyo. Txzulebis saero
nawilSi ioane RvTismetyvelis `gamocxadebis~ moxmobiT, Sesabamisad,
poemis saeklesio TematikiTve damTavrebiT avtorma naTlad gamokveTa
sakuTari pozicia.
SevniSnavT, rom Zveli da axali aRTqmis wignebisadmi mwerlis
Taviseburi damokidebuleba gamoikveTa. YTeimuraz meore Tuki `Zveli
sjulis~ istorias erTi wyarodan aSuqebs, Aamjerad, oTxi sxvadasxva
versiis Txroba unda Seajeros.
Zveli aRTqma `cxovrebis wignia~, gajerebuli amqveyniuri sibrZniT
da gamocdilebiT. bibliis zogad saxelad zemoxsenebuli saxelwodebac
xom am nawilis mixedviT iqca. aq mocemulia, rogor vicxovroT, ras
vufrTxodeT... misiT sazrdooba yvelas valia. adamiani valdebulia
RmrTis darad iqceodes. Zveli aRTqmis galeqsvisas Teimuraz meorem
bibliur patriarqebsa da sikeTisa da borotebis gamovlenaze gaamaxvila
1 ix. m. baCelori, bibliis kari, Tb., 1999, gv. 168-169
118
yuradReba, amiT ki, erTgvarad, religiisa da RvTiuri cxovrebisken
swrafvisadmi sazogadoebaSi arsebuli indiferentizmi amxila.A
axali aRTqmis gadmoRebisas, sagangebod, saguldagulod
Seujerebia bibliis sakiTxavebi poets. igi, rogorc Cans, cdila amoevso
is danaklisi, romelic qristes cxovrebis variaciebSi arsebobda.
Aamdenad, rogorc ukve mivuTiTeT, leqsavs an sinTezurad, an kidev im
saxarebidan, romelSic esa Tu is faqti ufro detalurad aris
aRwerili. igi pirdapir imeorebs bibliis teqsts, mcireodeni Camatebebi
Tu gvxvdeba, sadac mwerlur fantaziasa da individualurobasTan erTad
patristikuli da himnografiuli literaturis Rrma codnas avlens.
Tuki vivaraudebT, rom poemas saswavlo daniSnuleba hqonda,
dainteresebuli mkiTxvelisTvis ufro misaRebi iqneboda axali aRTqmis
mwerlis mier SerCeuli epizodebis Serwymulad miwodeba. udavoa,
Teimuraz meores meti rudunebiT gauleqsavs axali aRTqmis sakiTxavebi.
miniSnebebs moralsa da mrwamsze aqac vxvdebiT. Aam nawilSi aTi mcnebis,
Svidi saidumlos, cxra netarebis xseneba sxva araferia, Tu ara
saxelmZRvanelo wyaros miTiTeba, ras warnmoadgens qristianuli
religia da ra unda gvaxsovdes Cven masze.
konkretulad, mainc udides sauflo dResaswaulebze gaamaxvila
yuradReba avtorma, riTac kidev erTxel Seaxsena TanamedroveT mrwamsi
da misi dacvis aucilebloba.
sainteresoa aRiniSnos, rom `RvTismSoblis micvaleba~ avtors
galeqsili aqvs `klarjul mravalTavSi~ daculi erT-erTi apokrifidan.
mwerali zogan, konteqstis mixedviT, Tavad urTavs epizodebs bibliis
sxva wignebidan. am mxriv Cveni yuradReba miipyro Semdegma adgilebma:
`xareba yovladwmidisa RvTismSoblisa~; `winadacveTa uflisa Cvenisa
ieso qristesi~; `naTlisReba uflisa Cvenisa ieso qristesi~, `aqa qalTan
dawola~.
xarebis gadmocemamde daviT winaswarmetyvelis erT-erT fsalmuns
axsenebs, sadac vxvdebiT miniSnebas qalwul mariamis saSoSi macxovris
Casaxvaze. uflis winadacveTis gadmoRebisas am ritualis warmoSobis
istorias leqsavs, Sesabamisad, `dabadebis~ me-17 Tavis me-11-14 muxlebs
119
iSveliebs. `naTlisRebaSi~ ixseniebian daviT winaswarmetyveli, mose,
elise, asureTis mefe neemani. epizodebi maTi monawileobiT moxmobilia
naTlisRebis saswaulis maniSneblad. Teimuraz meore saero nawilSic
araerTxel ubrundeba bibliur Tematikas. TavSi `aqa qalTan dawola~
erT-erTi saidumlos, qorwinebis, RvTiurobis dasamtkiceblad galileis
kanaSi momxdar faqts axsenebs da mianiSnebs, rom macxovarma orgzis
akurTxa qorwineba.
xarebisa da naTlisRebis gadmoRebisas, Cans, avtorma biblia
Taviseburad gaiazra. mxedvelobaSi gvaqvs daviT winaswarmetyvelis
qadagebis, elias mier wylis datkbobis, keTrovani neemanis gankurnebis,
moses kverTxis kvris dakavSireba RvTismSoblis xarebasTan da uflis
naTlisRebasTan. amiT ki gamoavlina ara marto `saRvTo sjulis~, aramed
mTeli saRvTismetyvelo literaturis safuZvliani codna, paralelurad,
qarTul himnografiaSi Rrmaganswavluloba.
120
III Tavi
`dRisa da Ramis gabaasebis~ saxismetyveleba
§1. naTlisa da bnelis tropika Teimuraz meoris
,,dRisa da Ramis gabaasebaSi~
poemis mixedviT, `radgan ganwvalva naTeli da bneli Soris ariso~
(17,1) [14,2]. dRe-Rames gadauwyvetia, bibliis saintereso pasaJebis Tu
qarTul zne-CveulebaTa moxmobis fonze gamoerkvia sakuTari umetes-
udaresoba.
Teimuraz meoris poema fizikur naTelsa da bnels Soris arsebul
sxvaobas exeba. aq maT, garda calkeuli SemTxvevisa, simboluri
datvirTva ar axlavs. Txzulebis SesavalSi avtori imeorebs Sesaqmis
frazebs da bibliuri kosmogoniis pirvel dRes aRwers. danarCen xuT
DdRes personaJebi ixilaven. Txzulebis me-16 strofSi naTlis sulier
aspeqts axsenebs poeti:
`naTels uwoda dRed same, egreTve bnelsa RameTa,
mose swers: `iqmna mwuxrio~. qmnad kmara es erT JameTa,
ganTiad iyo igi dRe, pirveli romel vwameTa,
RmerTi zraxvida piris-pir, Cven misgan SeviwameTa.~ (16) [14,3].
aq pirvel dRes Seqmnil naTelzea saubari. poetis azriT, mwuxric
ufalma daawesa, magram xiluli naTlisa da bnelis gamocalkevebiT
zRvari dasdo maT Soris. avtoris TqmiT, radgan droc aris da
mosayolic sakmaod bevria, amitomac, umjobesia, dRe-Ramis gabaasebis
fonze gadaiWras maTi ukeTes-udaresobis problema.
pirveli sityva eZleva dRes. igi sakuTari upiratesobis mTavar
gamoxatulebad RvTisgan `qmnas~ asaxelebs, xoli Ramis warmoSobaSi ki
uflis xeli ar urevia:
`TviT misgan dabadebuli Senze var bevr-gzis metobiT,
RvTisagan ara arsebiT, yofilxar pirvel bnelobiT.~
(20,3-4) [14,3].
121
Rame aRiarebs uflisgan warmomavlobas da amtkicebs, Tumca,
naTlisgan gansxvavebiT, `SaviT gamonaRebia~, `udaresoba~ mainc ar
eTqmis.
dRe acxadebs, rom mas umTavresi mnaTobi, mze, dauwesa ufalma da
amiT Ramisgan gamoarCia. es ukanaskneli ki epotineba azrs, rom, rogorc
RvTis mier Seqmnilni, oriveni Tanasworni arian. mzec da mTvarec
Tanabrad gaunawila ufalma samyaros. Tan:
`Sen Tu wilad gxvda marto mze, me RmerTman momca eqvsi da:
mTvare, otarid, muSTari _ ar aris uaresi da,
zual, aspiroz, marixi, mnaTobi mun aresi-da!~ (23) [14,4].
Ramis mtkicebiT, dRisiT mzes dapyrobili aqvs samyaro da mnaTobebs
ar aCens, magram sakmarisia dabinddes, datyvevebuli cTomilebi gamodian.
dRe pasuxobs, rom am sityvebiT man Tavisive `udaresoba~ gamoamJRavna.
Tuki mis survilzea damokidebuli maTi gamoCena-argamoCena, Cans, mze
upiratesia. ukve bunebis movlenebis aRwerisas yveba, Tu rogor
amoklebs, aberebs da Semdeg aaxlebs mTvares mze. yveba, aseve, erT-erT
astronomiul movlenaze _ mTvaris dabnelebaze.
Rame ar epueba da cdilobs, dRes azri gadaaTqmevinos, umtkicebs,
rom orive fens Suqs da gansazRvruli aqvs sakuTari orbita caze.
DdRec kategoriulad ucxadebs, rom wyvdiadisgan gamocalkeveba moxda
uflis nebiT. es swored misma sityvebma `iyav naTeli~ ganapiroba.
amdenad, igi gacilebiT didia Rameze.
sabolood, dRe-Rame ver rigdeba. isini gadawyveten gamoaaSkaravon,
`rac RvTisgan keTili momxdara dRiT, Tu RamiTo~. keTil ambebSi
Sedaveba gadauwyvetia wyvils, Tumca aRmoCndeba, rom keTilTan erTad
borotic bevri momxdara, Tan meti wili movlenebisa dReze modis,
Sesabamisad uaryofiTi ambebic meti gamovlinda mis mxares. Rame
niSnismogebiT eubneba `saSineli ese codva dRisiT moxda eSmakisad~_o,
da uyveba kaenisagan abelis sikvdilisa da Semdeg lameqisagan pirveli
mkvlelis mokvdinebis istorias. sabolood, kamaTi kulminaciamde
adis. ,,bnelo, dRisa ra bralia _ kaen iyos Zmisa mkvleli~, _ pasuxobs
dRe.
122
Txrobisas meti dro naTels eTmoba, Tumca, arc Rame CamorCeba
Tavis dasacavi Tu dRis mamxilebeli masalebiT. dRe yveba samyaros
Seqmnis da pirveli adamianebis, wyliT rRvnis, isakis
msxverpladSewirvis, iakobis kurTxevis ambebs. am xnis manZilze Rame
erTaderTxel CaerTveba da dRisiT momxdar sisaZagles, kaenis mier
abelis mokvlis scenas, Seaxsenebs naTels. morigi CarTvisas ki
geslianad eubneba:
`mikvirs, dReo, rad ver daSver grZel saubar ambis TqmiTa?
sityva gigo Sesatyvisi, zar-texil gyo mdablis xmiTa~
(128,1-2) [14,317].
igi mokrZalebulad gamosvlaTa wignis sakiTxavebs upirispirebs
dRes. yveba israelTa ambavs, konkretulad egviptidan maT gamosvlas.
`ixsna ufalman igini xelTagan megviptelTao,
amiT maqvs SenTan pasuxi _ Rame erCivnaT dReTao,
dRiT ubnelebda Rrubeli, Rame naTobda bnelTao,
me davasrule, aw dRisa pasuxsa migebT ZnelTao.~ (153) [14,19].
miuxedavad amgvari dapirispirebisa, diskusia mainc mdored
miedineba.
dRe isev gadabmiT mihyveba da aRwers elias amaRlebis, zaqarias
dadumebis scenebs. saerTod, Zveli aRTqmis wignebis Txrobisas Rames
sul orjer eZleva sityva. igi TavSekavebulia, aclis dRes gauTaveblad
ilaparakos, samagierod, Tavis sasargeblod inaxavs iseTi ambebis
moyolas, rogoricaa: xareba, Soba, naTlisReba, feriscvaleba. swored
maTze amyarebs imeds, Tvlis, rom es scenebi qeds moadrekinebs
gaampartavnebul dRes da rogorc ki misi jeri dgeba, mSvidad mimarTavs:
`dReo, rogorc dagacale, mec macale sityvis Tqmevad,
sityva mogce mTeli sworad, ar tyuilis gasarevad,
aw Seityo, Cemi saqme Seiqnebis gasarkvevad~ (211) [14,26].
kamaTisas arc dRe rCeba valSi. igi yveba ierusalims Sesvlasa da
serobaze. amdenad, aSkarad Rame momxdar faqtsac ar uTmobs mosayolad.
koreqtirebis Secdomas vxvdebiT erTgan. saTaurebSi: `gardamoxsna da
daflva~ da `wminda pasqa~ arasworad aris miTiTebuli momxseneblis
123
vinaoba. TviT taepebSi ikiTxeba, rom pirvels dRe yveba, xolo meores ki
Rame. sinamdvileSi gamocemaSi piriqiTaa naCvenebi.1
rac Seexeba Txzulebis saero nawils, aq siuJetebis moxmobiT Rame
ar Camouvardeba dRes. Tuki dRe axsenebs TamaSisa da garTobis im
saxeebs, romlebic gavrcelebuli iyo poetis Tanamedrove saqarTveloSi,
Rame igonebs qal-vaJis qorwinebas damaxasiaTebeli CveulebebiT da
Semdeg xelaxla riTmavs im Txzulebebs, romlebic cnobili aris Tavisi
romanuli SinaarsiT, `vefxistyaosnis~, `Samifarvanianis~,
`iosebzilixanianis~, `vardbulbulianis~, `visramianis~ siuJetebs
acocxlebs. lxinis garda, Rame kacis sikvdilisa da glovis ambavsac
gvamcnobs, siuJetebis CamoTvlis Semdeg ki aRniSnavs:
`me amxanagi vyofilvar, ara gxlebivar yulado,
veraferSigan mjobixar, Tavs davdeb ar naklulado~
(815,3-4) [14,100].
sabolood, ukanaskneli sityva dRes eZleva. igi yveba
meoredmosvlis Sesaxeb. saero nawilis Semdeg Teimurazi isev
sasuliero, bibliis Tematikas ubrundeba. Segvaxsenebs apokalifsis
scenas. es, bunebrivia, simboluria. mTeli maTi msjeloba, kidev erTxel
mJRavndeba, aris xerxi erTi WeSmariti debulebis gamovlenisa.
qarTveli mudmivad unda zrunavdes sakuTari Tavis srulyofisaTvis,
rac miiRweva qristianuli dogmatis dacviTa Tu qarTuli zneobis
SenarCunebiT. winaaRmdeg SemTxvevaSi, ,,codvilT rscxvenodesT, Seiqnen
gul-laxvar ganawonani.~ (822,4) [14,101].
rac Seexeba dros, Tu rodis mogvevlineba ufali, gansazRvruli ar
aris. amdenad, dRe am siuJets Tavis sasargeblod ver gamoiyenebs,
amitomac, gulaxdilad ambobs:
`marTl getyvi, sworad ar vici _ dRiT movals anu RamiTa,
`mec ar vicio~ _ TviT brZanebs kacobrivisa ZaliTa,
ase vTqvaT: RamiT movides, gina bnelobis JamiTa,
1 SeniSvna. es xarvezi g. jakobiaseul gamocemas ekuTvnis, Teimuraz meoris Txzulebis
sxva gamocemebSi ki Casworebulia.
124
bneli ganqardes RvTis mosvliT, gansjides samarTaliTa.~
(819)[14,100].
Tumca dRe-Rame kamaTs TavianTi upiratesobis gamosavlenad marTavs,
igi, mxoloddamxolod, gamarTvis formaa im saTqmelisTvis, rac poets
awuxebs, es ki, rogorc zeviT aRvniSneT, aris mudmivi swrafva
religiuri Tu moqalaqeobrivi srulyofisken.
sparsi poetis, asadi tuselis TxzulebaSi ,,munazare Ramisa da
dRisa~ aRniSnuli problema yuranis moxmobis fonze ixileba. saubars
iwyebs Rame, romlis azriT, Ramis upiratesoba dResTan SedarebiT is
aris, rom RamiT Sesrulebul locvas meti Rirebuleba da mniSvneloba
aqvs. Rame yoveli naklis mfarvelia da siamovnebis momgvreli. dRe ki
piriqiT. yuranSi Rame ufro adrea dasaxelebuli, vidre dRe. es imitom,
acxadebs Rame, rom me bneli var da sibnele sinaTleze adre iyo. Rame
TavgamodebiT cdilobs daamtkicos Tavisi upiratesoba dResTan
SedarebiT. mas axal-axali sabuTi moaqvs amis dasamtkiceblad. Rames
Tavisi Tavi mefed gamohyavs, misi Tanamgzavrebi da msaxurebi
varskvlavebi arian, xolo arabuli wlis gamoTvla xom iwyeba mTvariT,
romelic Ramis mudmivi Tanamgzavria.
sabolood, moqiSpe mxareebi damoukideblad ver rigdebian, isini
mtyuan-marTlis dasadgenad mimarTaven vazirTa meTaurs abu-nasr-ahmeds,
romelic Txzulebis bolos sakmaod gazviadebulad aris Seqebuli,
warmodgenilia rogorc saxelganTqmuli, samarTliani adamiani.1
`dRisa da Ramis gabaasebaSi~ kamaTisas iniciatori dRea, sparsul
teqstSi ki, vxedavT, rom Rame iCemebs upiratesobas.2
aseTia mokle Sinaarsi dRe-Ramis kamaTisa. isini personaJebad arian
gamoyvanilni. sainteresoa, simbolurad Tu aris gaazrebuli poemaSi
maTi urTierTmimarTeba da gansxvavdeba Tu ara Teimurazis koncefcia
zogadad dRisa da Ramis, anu naTlisa da bnelis, sikeTisa da borotebis
normirebuli Sexedulebisgan.
1 SeniSvna. Txzulebis Sinaarsi motanilia b. qiqoZis wignidan: gabaasebis Janris
istoriisTvis, aWaris ssr. saxelmwifo gamomcemloba, baTumi, 1952, gv. 28-29 2 SeniSvna: mkvlevrebi uTiTeben am TxzulebaTa ganmasxvavebeli niSnebs, es faqtoric
gamodgeboda, qarTuli versiis originalobis erT-erT maxasiaTeblad.
125
sanam uSualod sakiTxs SevexebodeT, saWirod vTvliT, mimovixiloT
naTlisa da bnelis tropuli gaazrebis nimuSebi.
naTlis simbolika TiTqmis yvela religiaSi imkvidrebs adgils.
maTi urTierTobis sakiTxi, safuZvlianad aris damuSavebuli
qristianul mwerlobaSi. naTeli sikeTis, absoluturi WeSmaritebis
simbolod iqna aRiarebuli, Sesabamisad, uflis metaforad iqca. qristes
miemarTeba, aseve, saxe-simboloebi: ganTiadi, dRe, mze.1
Rirs mamaTa da Zveli qarTuli agiografiis avtorTa Sorisac
mdgara sakiTxi, Tu ra kavSiri, ra msgavseba Tu sxvaoba iyo naTelsa da
bnels, rwmenasa da urwmunobas, keTilsa da borots Soris. `wminda
gobronis martvilobaSi~ vkiTxulobT: `rai sworebaÁ ars naTlisa da
bnelisaÁ, anu rai sworebaÁ ars beliarisa qristesTana anu rai nawili
uc urwmunosa morwmunisa Tana~ [31,178].
qristianul mwerlobaSi naTlisa da bnelis antinomia samgvari
SinaarsiT gvevlineba: 1. gnoseologiuri; 2. eTikuri da 3. esTetikuri.
Sesabamisad erTmaneTs upirispirdeba: codna-arcodna, sikeTe-boroteba
da mSvenieri-ugvano.2
qarTuli agiografiuli Tu himnografiuli mwerlobidan bevri
magaliTis moxmoba SeiZleba, sadac sibnele_umecrebis, xolo
sinaTle_absoluturi WeSmaritebis simbolodaa miCneuli, Tan
sibnelidan sinaTlisken gzamkvlevi TviT ufalia.
bunebrivia, am Sexedulebis pirvelwyaros biblia warmoadgens.
naTeli bibliaSi sxvadasxva saxiT aris warmodgenili: a) fizikuri
naTeli; b) naTeli SedarebisTvis; g) RmerTi_ naTeli da mama naTlisa;
d) ieso qriste_naTeli. bibliaSi naTlis xseneba xSiria da masTan
wyvdiadis dapirispirebac Cveulebrivia. 3
Semoqmedis mier qaosis formirebas da naTlis gamoyofas Sesaqmis
pirvel abzacSive vecnobiT:
1 Sdr. t. mosia, ,,daviTianis~ saxismetyveleba, Tb., 2005, gv. 44 2 ix. m. qerqaZe, naTlis cneba Zvel qarTul msoflmxedvelobaSi, sakandididato
disertacia, Tb., 1999, gv. 58 3 ix. v. nozaZe, vefxistyaosnis RmrTismetyveleba, parizi, 1963, gv.109
126
`dasabamad qmna RmerTman caჲ da queyanaჲ. xolo queyanaჲ iyo uxilav
da ganumzadebel da bneli zeda ufskrulTa da suli RmrTisaჲ
iqceoda zeda wyalTa. da Tqua RmerTman: iqmenin naTeli da iqmna
naTeli. da ixila RmerTman naTeli, rameTu keTil da ganwvala
RmerTman Soris NnaTlisa da Soris bnelisa~ (dabadeba, 1-4) [5,48].
`da Seqmna RmerTman mTavrobad orni mnaTobni didni: mnaTobi didi
mTavrobad dRisa da mnaTobi umrwemesi _ mTavrobad Ramisa da
varskulavni. da dasxna igini RmerTman samyarosa cisasa, raTa Cnden
queyanasa zeda, da mTavrobdnen dResa da Ramesa da ganwvalebdnen
Soris naTlisa da Soris bnelisa. da ixila RmerTman naTeli, rameTu
keTil~ (dabadeba,16-18) [5,49].
IV saukunis kabadokieli RvTismetyvelis wmida grigol noselis
filosofiur naSromSi `pasuxi equsTa maT dReTaTvis....~ vxvdebiT
samyaros Seqmnis Teologiur gaazrebas.
wmida grigol noselis mixedviT, xiluli samyaro Sesaqmis mesame
muxlidan iwyeba, I da II muxlebSi uxilavi, Teslovani, aramaterialuri
Zalebis qaoturi moZraobebia mocemuli. `ufalma `meyseulad~ Seqmna
`pirvelarsni~, romelTa `dakuesebiT~, anu urTierTTanxvedriT,
materialuri samyaro Seiqmna, xolo am sinamdvilis pirvelmSoblad
sinaTle mogvevlina~ [63,173-174].
`bibliuri kosmogoniis mixedviT, RmerTi, TviT naTeli da TviT
mnaTobi, aris uxilavi, uJamo. qaosSi, mrume, mRvrie masaSi, naTeli
RvTis sulma Seitana da yovelives mowesrigeba daiwyo. naTeli, romelic
RvTis sityvisamebr iqmna, pirvelqmnili naTelia, naTlis sulieri
aspeqtia. mnaTobTa anTeba, ganaTeba, naTelqmna fizikuri TvalsazrisiT
(maT Soris mzisa da sxva mnaTobebisa) Sesaqmis meoTxe dRes
ganxorcielda~ [101,69-70].
bibliuri kosmogoniis meoTxe dRemde arsebuli naTlis wyarod
miCneulia ara mze da sxva mnaTobebi, aramed naTlis sulieri aspeqti,
`uxilavi naTeli~, romelic `xiluli~ NnaTlis wyarod miiCneva.1
1 ix. n. sulava, naTlis tropika qarTul himnografiaSi, krebuli: literaturuli
Ziebani, Tb., 1983, gv. 211
127
wminda mamaTa Teologiur naSromebSi safuZvlianad aris
gaanalizebuli naTlis orsaxovneba. n. sulava erTgan miuTiTebs:
`saRvTismetyvelo literatura orgvar naTels ganasxvavebs: uxilav,
usawyiso, maradiulad arsebul, Seuqmnel naTels, anu naTlis sulier
aspeqts, da xilul, Seqmnil, dasabamier naTels, anu naTlis fizikur
aspeqts. amave dros, igi saRvTo saxelia da igi RmerTis bunebis
Secnobis erT-erT saSualebad gvevlineba. areopagituli moZRvrebiT,
RmerTi aris sacnauri, saxiereba naTlisa, romelic irgvliv yvelas da
yovelives ganefineba, e. i. naTeli momdinareobs RmerTisgan, anu
saxierebisgan, da amave dros TviT naTelia saxe saxierebisa; `naTlad~
iwodeba saxiereba, vinaidan misgan warmoCnda pirmSo xati. naTeli aris
yoveli sinaTleganfenilobis wyaro da, aqedan gamomdinare, RmerTi,
viTarca naTeli, maradiulia, dausabamo da usawyisoa~ [101,67-68].
m. gigineiSvilis gamokvlevis mixedviT, Zveli qarTuli sasuliero
poeziac aRiarebs orgvari naTlis arsebobas. `TviTmnaTobi naTeli
dausabamoÁ~, `usxeuloÁ naTeli~, `bunebiTi igi naTeli~ aris Semoqmedi
RmerTis saxelebi, misi ZiriTadi atributebi, rac miuTiTebs, rom
fizikuri naTlis Seqmnamde arsebobda dausabamo, maradiuli naTeli.1
v. nozaZe naTlis esTetikaze saubrisas sxvadasxva religiaSi
arsebul Sexedulebebs exeba. falauri naTlis axsnisas ixilavs l.
greis mosazrebas, romlis mixedviTac, `naTlisa da wyvdiadis
dapirispirebam sxva da sxva ganxra warmoSva. erTma ganxram aRiara, rom
naTels dasawyisi ara aqvs, xolo wyvdiadi mainc Seiqmna. Tu rogor
moxda es, amis gamo azrTa sxvadasxvaoba arsebobs~ [91,108].
v. nozaZe axsenebs, aseve, indur, Cinur, budistur, iranul, egviptur
msoflgagebaSi arsebul warmodgenas naTelze. miuTiTebs, rom
zaratuStras swavlaSi naTlisa da wyvdiadis urTierTobis sakiTxia
dasmuli da amiT igi udidesi sakiTxis nawilad aris gadaqceuli.
1 ix. m. gigineiSvili, mze-xati RvTisa `vefxistyaosanSi~, krebuli, Zveli qarTuli
mwerlobisa da rusTvelologiis sakiTxebi, VII_VIII, Tb., 1976, gv. 102-112
128
saxeldobr: keTilisa da ukeTurebis, saxierebisa da borotebis
warmoSobis [91,109].
Semdeg mkvlevari qristianuli naTlis simbolikis ganxilvaze
gadadis, qarTuli sasuliero Tu saero mwerlobidan amokrebs im
adgilebs, romlebSic naTlis esTetika ikveTeba. sabolood askvnis:
`amgvarad: saerTod qristianul TeologiaSi da qarTul sasuliero da
saero mwerlobaSi dadgenilni da damtkicebulni arian garkveulni
cnebani: RmerTi=naTeli; sameba=naTeli, TviTmyofi, usawyiso, dausabamo,
Seuxebi...~ [91,109].
sxvagan aRniSnavs, rom sasuliero mwerloba ar gamoirCeva ferTa
simbolikis siuxviT. umetesad dasturdeba TeTri da Savi, romlebic
gadmoicemoda naTliTa da bneliT. swored am ori feris saSualebiT
aris asaxuli mudmivi brZola sikeTesa da borotebas Soris. `fers didi
mniSvneloba eniWeba sarwmunoebaSi. es feri aris pirvelSobili movlena
da adamianis mier Seqmnili. pirveli miTosis ambavi RmerTTan
dakavSirebiT, feris ambavic aris. feri da sinaTle RmerTTan aris
gadabmuli da pirveli feri, romelic adamianma icno, iyo TeTri
da Savi~ [92,87].
m. qerqaZe naTlis cnebaze saubrisas sagangebod Cerdeba mnaTobTa
simbolikaze. misi TqmiT, TxzulebebSi `moqcevaÁ qarTlisaÁ~ da
`cxovreba qarTvelTa mefeTa~ araerTgzis aris naxsenebi mnaTobebi.
miTiTebulia mzis, mTvaris da xuTi varskvlavis daniSnuleba
winareqristianul xanaSi, isini RvTaebebad iTvlebian. Semdeg ki ,,movida
vaci igi mzis dasavalisaÁ da Semusrnes rqani verZisa mis
aRmosavlisani~, da amas mohyva is, rom `Zalsac naTlisasa mzisa da
mTovarisasa da varskulavTasa arad Seracxen, aramed Seqmnulad ityvian
maT juarcmulisa mis mier~. `miuxedavad amisa, qarTuli cnobiereba
qristianobis Semdegac ver Seelia mzes, mTvares da varskvlavebs;
qristianobam daamarcxa warmarToba, uaryo TviT mzis RmerToba, magram
qristianul mwerlobaSi kvlav Cans astraluri simbolika, mze, rogorc
upirvelesi xati RvTisa... varskvlavebi _ angelozTa saxeni. ,,qarTuli
129
religiebidan qristianulma kulturam imemkvidra SvidTa mnaTobTa
simbolika, oRond masSi qristianuli Sinaarsi Cado~ [117,105-107].
v. nozaZe poliTeizmis warmoSobis arss erTgan ase xsnis: `naTelma
adamianis azrovnebis Camoyalibebidanve miiRo gadamwyveti mniSvneloba
da raki misi arsis Secnoba sakmaod rTul problemad warmoudga,
gaaRmerTa is sxeulebi, romlebic naTlis wyaro iyo, rasakvirvelia,
Sesabamisad, naTeli zogadi RmerTis erT-erT atributad gaiazra~ [91,401].
misive TqmiT, `mzis kultis gamoxatulebas vxvdebiT qarTul
xuroTmoZRvrebaSi, folklorSi, saxelebSi. aq warmarTobis kvali
mJRavndeba. Svidni mnaTobni iyvnen qarTvelTa RmerTebi. maT Soris
umTavresi iyo mze. mze viT mnaTobi monoTeistur, anu erTRmerTianobis
religiaSi araviTari RvTiuri RirebulebiT araa Semkobili da misi
mniSvneloba mxolod astrologiiT ganisazRvreba~ [93,42,43].
`dRisa da Ramis gabaasebis~ mixedviTac, mze ufalma Seqmna, anu
masze dabla dgas da RvTiurobis elements ar Seicavs. mnaTobebic
astraluri cTomilebi arian mxolod, romlebic exmarebian dResa da
Rames (naTelsa da bnels) sakuTari Tavis gamoxatvaSi. Txzulebis
personaJis sityvebiT, mzes upirispirdeba Rame imiT, rom mas imave
yovlisSemoqmedma RmerTma misca eqvsi da. anu, Tuki naTels mxolod
erTi hyavs mzis saxiT, Rames _ bnels 6 da umSvenebs gverds, Tumca iqve
urTavs, rom isini mzes datyvevebuli hyavs. `RamiT amToni mnaTobni~
mxolod `kirCxibiT daixsnebian~. amaze dRe pasuxobs, eqvsi dis yola
arafers niSnavs, Tuki mzis survilzea damokidebuli cTomilebis
xilvadoba.
dRe da Rame astrologiur Tu astronomiul movlenebs axseneben.
`RamiT amnToni mnaTobni kirCxibiT daixsnebian~ _ aSkarad mzisa da
etlTa urTierTobas gulisxmobs. maTi damokidebuleba aseTia: mze
sakuTari meridianis gavlas 24 saaTs undeba, mTvare 24 sT. da 50 wuTs,
varskvlavi ki _ 23sT. da 56 wuTs. swored am intervaliT Cndebian isini
caze. amis mixedviT, Tu mTvare erT varskvlavTan idga, meore amosvlisas
sxva varskvlavTan moxvdeba da mxolod 27 dRis Semdeg Sedis imave
FTanavarskvlavedSi. ase Tvis ganmavlobaSi Tormetive Tanavarskvlaveds
130
gaivlis. am gzas mze erTi weli undeba. Sesabamisad, buniobac imazea
damokidebuli, Tu romel etlSi `Sejdeba~ mze. igi TiToeul zodiaqoSi
erTi Tve rCeba. verZis gamosaxebis pirvel werts (21 marti) ewodeba
gazafxulis dRe-Ramis gaTanasworeba, anu gazafxulis bunioba; sasworis
gamosaxebis pirveli werti (23 seqtemberi) aris Semodgomis dRe-Ramis
gasworebis werti anu Semodgomis bunioba. 21 ivniss zafxulis dawyebis
dRea. mze uaxlovdeba kirCxibis wres da gaivlis zafxulis
ganmavlobaSi Semdeg zodiaqoebs _ kirCxibi, lomi, qalwuli. am punqts
ewodeba zafxulis solsistial punqti, aq mze jdeba kirCxibze. zamTris
solsistial punqti ki iwyeba 22 dekembers. am dRes mze jdeba Txis
rqaze.
roca mTvare srulia, imyofeba TiTqmis mzis pirispir 180 gradusiT
daSorebuli. xolo, rodesac axali mTvarea, mze mas xvdeba, Seeyreba
erTsa da imave zodiaqoSi. axali mTvare yovelTvis eqvs zodiaqos anu
etls gaivlis, xolo axali mTvaris dros igi mzesTan erTad imyofeba.1
zemonaxsenebi movlenebi zedmiwevniT aqvs gadmocemuli Teimuraz
meores. amdenad, astronomiisa Tu astrologiis safuZvlian codnas
amJRavnebs.
dRe Rames umtkicebs, rom mze, rogorc udidesi cTomili,
upiratesia. igi brZenTa da filosofosTa xotbis sagania:
`ubralo sityvis mravloba cudia, bnelo, eniTa,
uzesTaesi mze aris, nu xar amaze wyeniTa,
ritorni, filosofosni aqeben SuqTa feniTa,
viTa SvenodaT qebani, Seasxes brZenTa eniTa~ (30) [14,5].
am strofSi miTiTebuli faqti, mzis qeba, rogorc ,,uzesTaesi
mnaTobisa~ ritorebisa da filosofosebisagan, gvafiqrebinebs, rom aq
mzeSi igulisxmeba ara xiluli, aramed uxilavi mze. amdenad, Teimurazi
iziarebs azrs imis Taobaze, rom mze uflis metaforaa.
1 Sdr. a) ioane damaskeli, marTlmadidebeli sarwmunoebis zusti gadmocema, sityva
marTlisa sarwmunoebisa, wigni II, Tb., 1991, gv. 265-266.
b) v. nozaZe, `vefxistyaosnis~ mzismetyveleba, santiago-de-Cile, 1959, gv. 225-227.
131
mosazrebis gasamyareblad, upriania, yuradReba gavamaxviloT erTY
pasaJze. `vefxistyaosanSi~ mze sxva mnaTobebze umjobes cTomilad
aris CaTvlili. 1192-e strofSi vkiTxulobT:
`Seve ficxlad sajinibos, avxsen cxeni ukeTesi,
Sevukazme, zeda Sevsvi mxiaruli, ar mokvnesi,
hgvanda, odes lomsa Sejdes mze, mnaTobTa ukeTesi ~
(1192,1-3) [21,246].
1953 wels gamocemul `vefxistyaosanSi~ p. ingoroyvas `ukeTesi~
`uzeSTesad~ Causworebia.
am teqstologiur cvlilebas ar emxroba v. nozaZe. misi TqmiT,
`uzeSTesi~ (uzeSTaesi) niSnavs _ umaRless, rasakvirvelia, igulisxmeba
sxva romelimeze umaRlesi Tavisi mdebareobiT Tu mdgomareobiT. mze
mnaTobTa `uzeSTesi~ unda iyos sxva mnaTobTa umaRlesi an Tavisi
mdebareobiT, an mdgomareobiT. es Tqma mzis Sesaxeb ar iqneboda swori,
radgan astronomiulad mzes meoTxe adgili ukavia. maSasadame, mze ar
aris `uzeSTesi~, _ mze aq aris an pirveli RmerTi, an meore, sxva
mnaTobTa Soris da ara `uzeSTesi~.
`uzeSTesi~ aris cnobili qristianuli mcneba, romelic sasurvels,
umaRles samyofels gamoxatavs, rac aRniSnul Sairs sruliad ar udgeba.
mze, astrologiurad da esTetikurad aris `ukeTesi~. `ukeTesi~ aris
mzis saxeli da amiT mzis silamaze aRiniSneba~ [91,229].
v. nozaZe aanalizebs `vefxistyaosnis~ 1192-e strofis III taepis
Sinaarss da miuTiTebs, rom aq igulisxmeba mzis lomis zodiaqoSi
Sesvla, wminda astronomiuli movlena, da igi Sedarebis obieqtad aris
gamoyenebuli.
`vefxistyaosnis~ strofisgan gansxvavebiT, saanalizo TxzulebaSi
mzis `uzesTaesoba~ niSnavs, rom mze uwinaresia yovelive arsebulze.
amdenad, cneba `uzeSTesze~ v. nozaZis msjelobis safuZvelze, SeiZleba
vivaraudoT: Teimurazi, marTalia, fizikur naTels da mis materialur
saxes _ mzes axsenebs Tavis poemaSi da fizikur naTelsa da bnels
Soris arsebuli sxvaobis dadgenas cdilobs, zogan scildeba cTomils
132
materialuri saburveli da saxe-simbolod aRiqmeba. `uzesTaesis~ xmareba,
winaaRmdeg SemTxvevaSi, alogikuri iqneboda.
cnobilia, warmarT filosofosTa moZRvrebebi mzis, rogorc
upirvelesi RvTaebis Sesaxeb, magram, Bbunebrivia, Teimurazis yuradReba
am filosofosTa naazrevisadmi ar aris mimarTuli, igi qristian mamaTa
SromebSi gacxadebul WeSmaritebas gulisxmobs. plotini, netari
avgustine, prokle diadoxosi Tu neoplatonizmis mamamTavari dionise
areopageli (petre iberieli) swored mze-xats etrfian da asxamen
xotbas.
am varaudis ganmtkicebis saSualebas gvaZlevs poemis strofi,
romelSic fizikuri mze CaTvlilia ufalze udaresad, radganac mis
mier aris Seqmnili:
`ara ars ZlierebiT mze, arc simdidriTa TvisiTa,
RvTisgan ars dabadebuli, tomi ara hyavs TvisiTa.~
(31,1-2) [14,5].
dionise areopagelis mixedviT, RmerTi aris naTeli da
naTeldasabami ,,viTarca naTeli WeSmariti, romlis mier maqus Cven
mislvai naTeldasabamisa mamisa mimarT~. mzis naTeli aris RmerTis
simbolo, xati, RvTiuri saxiereba, xolo mzis, rogorc RvTaebis
Tayvaniscemas sastikad krZalavs. igi, rogorc RvTis mier Seqmnili,
Tavadac anaTebs, badebs, srulyofs yovelives. misi sinaTle RvTis
naTeliviT swvdeba amqveynad yvelafers: `rameTu saxierebisgan ars
yovelive da saxe ars saxierebisaჲ. amisTvis naTelTsaxelobiT igalobis
saxierebaჲ, romelman mzisa Soris, aCuena pirmSoჲ xati Tvisi~ [65,32].
ioane damaskeli ambobs, rom RmerTi usazRvro da miuwvdomelia.
igi ar aris aRarcerTi arsebulTagani, aramed yovelive arsebulze
maRla mdgomia, amdenad, upiratesi saxiT aRemateba yovelive arsebuls.
RvTis epiTetebadac ixmareba iseTi saxelebi, romlebic yvelaze axlos
dgas mis bunebasTan. amitomac, RmerTi iwodeba mzed da naTlad da
ara_bnelad; dRed da ara Ramed; cxovrebad da ara sikvdilad. RvTis
saxelTa Soris umTavresia saxiereba da arseboba, radgan saxiereba aris
mizezi yovelgvari arsebobisa, xolo boroteba ki _ uarseboa da
133
mxolod saxierebis moklebas warmoadgens. `zogjer yovelive imasac, rac
mtkicebiTad iTqmeba RmerTis Sesaxeb, aRmatebuli uaryofis mniSvneloba
aqvs... viyenebT sityvas `wyvdiadi~, da am dros bnels ki ar vgulisxmobT,
aramed imas, rac naTeli ar aris da rac yovelgvar naTelze
aRmatebulia; anda viyenebT xolme sityvas `naTeli~, da am dros imas
vgulisxmobT, rac ar aris bneli~ [58,165].
aseT koncefcias ayalibebdnen Sua saukuneebis Teologebi.
amdenad, Teimuraz meore mzis simbolikis aRqmisas neoplatonuri
moZRvrebidan amodis, maTi pirvelwyaro ki, bunebrivia, bibliaa.
mecnierebi poetis damokidebulebas aanalizeben. Txzuleba
gabaasebis Janrisaa. avtori, Sesabamisad, ukana planze dgeba, remarkasa
Tu lirikul gadaxvevas, naklebad unda velodeT. Tumca, maTi TqmiT,
Teimurazi bolomde ver icavs am princips da sakuTar pozicias
afiqsirebs. SeniSnulia, rom kamaTis msvlelobisas saswori dRis
sasargeblod ixreba, Sesabamisad, Txzuleba sinaTlis apologiad aris
CaTvlili.
al. baramiZis azriT, dRes TiTqos sagangebod Semounaxavs Tavisi
upiratesobis damadasturebeli argumenti da ambobs: ` `me naTeli var,
Sen bneli _ es Cemad qebad kmania~. (816) avtori gabaasebis Janris
moTxovnis Sesabamisad neitralitetis dacvas cdilobs, miuxedavad amisa,
poets Txroba ise mihyavs, rom SeumCneveli ar rCeba misi midrekileba,
gamarjveba dRis mxarezea, dRisa da Ramis, sinaTlisa da sibnelis
dapirispirebiT avtorma aSkarad mianiSna mkiTxvels Tavisi
SemoqmedebiTi STanafiqri. `dRisa da Ramis gabaaseba~ sinaTlis
apologiaa~ [38,6].
l. menabdis mixedviT, kamaTis mTavari Tezaa: ` `dRes daewesa naTeli,
Rames _ sibnelis wesoba.~
DdRe Tavs gamarjvebulad Tvlis da siamayiT acxadebs: `me naTeli
var, Sen _ bneli, _ es Cemad qebad kmania.~ Txzulebis avtori TiTqos
ganze dgas da mowinaaRmdegeTa kamaTSi ar ereva, TiTqos miudgomlobis
dacvas cdilobs da mkiTxvels andobs msjavris gamotanas, dRisa da
Ramis upiratesobis garkvevas, magram misi pozicia zemomotanil
134
sityvebSi naTlad mJRavndeba _ Teimurazi upiratesobas DdRes aniWebs. am
TvalsazrisiT sainteresoa, agreTve, misi sxva gamonaTqvamic: `dRe mziani
SvenebiTa, viT esworos Rame bnelsa~ [82,187].
b. qiqoZe miiCnevs, rom mwerali `miudgomlobas bolomde ver icavs.
dakvirvebuli mkiTxveli udavod SeniSnavs, rom poeti, sruliad
samarTlianad, upiratesobas DdRes aniWebs, rac Cans dRis cnobili
sityvebidan: `ar xar Cems sworad, RvTisagan ese mWirs wyalobania,~ (816);
`dRe mziani SvenebiTa viT esworos Rame bnelsa?~ (782) [118,139].
samecniero literaturaSi gansxvavebuli mosazrebac arsebobs. ak.
baqraZis TqmiT: `Teimuraz meoris `dRisa da Ramis gabaasebaSi~ mkafiod
ver gamoikveTa, ra sjobs _ bneli Tu naTeli. Ramem arsebiTad imdenive
qveloba daasaxela Tavis sasargeblod, ramdenic _ dRem. marTalia,
kamaTi imiT dasrulda, rom dRem brZana:
`odes iqmnes aRsasruli, gansjad qriste gardmoxdebis,
mis winaSe samarTali yvela dRisiT garigdebis,
`Tu ar marto jojoxeTSi, bneli yvelgan ganqardebis,
Rame srulad uCinoa, RvTis madliTa ganaTldebis~
(824) [14,101].
magram qriste-RmerTic, Ramis gancxadebiT, `gardamoxda sityva
RvTisa: `misgan ganxorcieldebis!~; `RamiT iyo es xareba, Sobac
RamiT gamoCndebis~, anda `beTlems SuaRames iSva meufe da RmerTi
Cvilad~ [41,24].
ak. baqraZis Sexeduleba dafiqrebis Rirsia. aRniSnuli mosazrebis
safuZveli TxzulebaSi sxvaganac gvxvdeba. dRe Tavis sasargeblo
argumentad iyenebs imas, rom igi uflis ganwesebiT iwoda `naTlad~,
xolo bnelze uflis xeldasxma ar yofila da mis SeqmnaSi RvTis xeli
ar urevia:
`TviT misgan dabadebuli Senze var bevr-gzis metobiT,
RvTisagan, ara arsebiT, yofilxar pirvel bnelobiT~
(20) [14,3].
am ganacxadiT dRe Zalauneburad upiratesobas aniWebs Rames. es
ukanaskneli uflisgan gancalkevebiT dgeba, radgan `RvTisagan
135
araarsebiT~ anu RvTis Carevis gareSe arsebula. dRis sityvebSi, `TviT
misgan dabadebuli Senze var bevr-gzis metobiT~, TiTqos neoplatonuri
moZRvrebis kvali igrZnoba (neoplatonuri SexedulebiT, naTeli ufalma
dabada, bnelis uflisgan warmoSoba ki gamoricxulia, igi sikeTis
`moklebas~ warmoadgens). naklebad dasaSvebia, Teimurazi bnelSi
gulisxmobdes mis metaforul saxes_borots, radganac Cven bnelis
amgvari gaazreba Txzulebis sxva adgilebSic arsad gvxvdeba. ise, raki
dRe dapirispirebisas yvela Rones xmarobs Ramis udaresobis da
sakuTari upiratesobis gamosamJRavneblad, SesaZloa, geslianad esec
mieTiTebina.
amdenad, calke sakiTxia, romel bnels gulisxmobs avtori. Tumca,
neoplatonuri Sexedulebis gadaxvevasac vawydebiT. sxva pasaJiTac
vlindeba, rom poeti areopagelis moZRvrebis logikas bolomde ar
mihyveba. poemis mixedviT, bnels naTeli imiT jobs, rom es ukanaskneli
ufalma Seqmna. samagierod, poeti iqve uTiTebs mis naTlamdec arsebobas.
areopagelis moZRvrebis mixedviT ki, rasac keTili sawyisi ara aqvs,
arc arsebobs.
miqel modrekilis himnSi `dasdebeli naTlisRebisa...~ vkiTxulobT:
`dahbade, qriste, adam xatad brwyinvaled, xolo macTurman acTuna da
daabnela, aramed moxued da kualad brwyinvale hyav naTlisRebiTa da
macTuri daabnele~ [18,101].
m. qerqaZis ganmartebiT, mocemul monakveTSi ikiTxeba Semdegi:
pirvelma codvam RvTis mier Seqmnil marad naTelSi Semoitana bneli.
igi RmerTs ar Seuqmnia, magram RmerTma kidev erTxel gaanaTla kacTa
modgma `brwyinvale naTlisRebiT~~ [117,105].
am msjelobidan Cven gvainteresebs mosazreba, rom bneli (boroti)
RmerTs ar DSeuqmnia. aqac pirvelwyaro areopagelis moZRvrebaa.
dionise areopagelis mixedviT, boroti ar aris saxierisagan, anu mas
ara aqvs RvTaebrivi dasabami. rac RvTisgan modis, aris naTeli, saxieri
keTili. mas ar SeuZlia warmoSvas boroti, radganac `arsni yovelni
saxierebisagan arian, xolo `ararai arsTagani ars borotisagan. boroti
ara Tu arsTa Soris ar aris, aramed igi araarsisTvisac ki friad
136
ucxoa da uarsebo. yoveli arsebuli keTilia, radgan RvTaebrivia,
xolo rasac keTili sawyisi ara aqvs, igi arc arsebobs. arc angelozTa
Soris aris boroti, vinaidan angelozi saRvTo saxierebisa saxe ars da
gadmomcemi uxilavi naTlisa da sruli brwyinvalebisa. boroteba
uarseboa, radgan boroti ars moklebai keTilisagan, sibnele aris
sinaTlis mokleba, magram TviT naTeli maradis naTeli ars, romeli igi
bnelsaca gananaTlebs~ [65,56].
ukve iTqva, rom am TxzulebaSi bneli zogadad boroti sawyisis
sinonimad ar gamoiyeneba. amdenad, zemomotanili strofis gagebisas
WeSmaritebasTan ufro axlos viqnebiT, Tuki vityviT, rom aq bnelSi
igulisxmeba ara boroti sawyisi, aramed uflis apofatikuri atributi _
RvTaebrivi wyvdiadi. Sesabamisad, dRis mier gamoTqmuli mosazreba
bnelis naTelze adre arsebobaze niSnavs mbrwyinavi wyvdiadis, uxilavi
wyvdiadis arsebobas, da igi uflis metaforaa, rogorc naTeli, dRe an
mze.
`RmerTis samyofeli `bnelia~, radganac igi miuwvdomelia kacis
Tvalis da gonebisTvis. am wyvdiads iwvevs RmerTis TvalSeudgami
naTeli, romelic abrmavebs mxedvelobas da yovelives gaurkvevlobis
nisli mosavs. samyaro aris erTianoba dadebiTisa da uaryofiTisa. am
ukanasknelis gareSe ar arsebobs SemosazRvra. is, rac sazRvris miRmaa,
Semecnebis gareT rCeba, e.i. miuwvdomelia, sadac araa gansazRvruloba,
garkveuloba, iq Semecneba SeuZlebelia,~_ ambobs hegeli, _ `wminda
sinaTle wminda sibnelea, absolutur sinaTleSi Cven vxedavT iseve
bevrs da iseve cotas, rogorc absolutur bnelSi... wminda sinaTle da
wminda sibnele esaa ori sicariele, romlebic igiveobrivia~ [50,15].
bnelSi naTlis Semosvlis, naTelisa da bnelis Serwymis, Sezavebis,
absoluturi Tanaarsebobis filosofiuri gaazrebis Sedegia sintagma
`mziani Rame~, romelic Zvel qarTul mwerlobaSi sam poetTan gvxvdeba:
rusTavelTan ,,vefxistyaosanSi~, d. guramiSvilTan ,,daviTianSi~ da p.
137
laraZesTan, daviT aRmaSeneblis gardacvalebis gamo Seqmnil
TxzulebaSi. 1
`mziani Ramis~ simbolikis sakiTxs araerTi mkvlevari Sexebia:
Teimuraz batoniSvilis, g. imedaSvilis, v. nozaZis, k. ekaSvilis, s.
caiSvilis, e. xinTibiZis, m. gigineiSvilis, m. xidaSelis Tu e. WeliZis
SromebSi sxvadasxva rakursiT aris ganmartebuli da gaazrebuli
aRniSnuli sityvaTSexamebis semantika. mecnierTa azriT, am saxis Seqmnas
katafatikur-apofatikuri meTodi udevs safuZvlad, romelic mistikuri
WvretiT mTavrdeba; 2 `mziani Rame~ anu RamiT mzis xilva mistikuri
faqti iyo da niSnavda jvarcmamdeli kosmiuri logosis Sesaxeb
moZRvrebis, faruli codnis ziarebas~ [53,56].
bunebrivia, Teimurazis naTlisa da bnelis dapirispirebas `mziani
Ramis~ simbolikasTan saerTo araferi gaaCnia. motanili cnebebi
saxeobrivad ar aris gaazrebuli poemaSi. garda calkeuli SemTxvevebisa,
Cven ar gveZleva saSualeba, vimsjeloT maT simbolur datvirTvaze.
miuxedavad zog epizodSi simbolurad gaazrebisa, poemis naTeli
da bneli aris fizikuri naTeli da bneli. maT Soris dapirispirebis
Cveneba literaturuli xerxia mxolod poetis mTavari saTqmelis
originaluri formiT gadmosacemad. umjobes-udaresobis gamovlenis
mizniT wamowyebuli kamaTi, maleve, axal fazaSi gadadis. dRe-Rame
Tavidan TiTqos naklis gamosavlenad erTmaneTs uCxreks uaryofiT
ambebs, magram aereva poziciebi, dRe momxdar faqts Rame aSuqebs da,
piriqiT. amas arsebiTi mniSvneloba ara aqvs, radgan mwerlis umTavresi
mizani diskusiis wesebis zedmiwevniTi dacva ki ar aris, aramed,
qristianuli dogmatis Tu mama-papaTa zneobis Sexsenebaa. Txzulebis
bolo TavSi saeklesio Tematikaze mibrunebiT avtorma naTlad
gamokveTa Tavisi saTqmeli.
1 Sdr. t. mosia, `daviTianis~ literaturuli wyaroebi da poetikis sakiTxebi, Tb., 1989w.,
gv. 289 2ix. qarTuli filosofiuri azris istoria, Tb., t.I, 1996 w. gv. 305
138
poemaSi ukanaskneli sityva dRes ekuTvnis, rasac mkvlevrebi misi
upiratesobis maniSneblad miiCneven. igi Tavad aRniSnavs, rom garkveuli
ar aris Tu romel DdroSi gamoecxadeba da ganikiTxavs ufali xalxs,
Tanac mudmivi mzadyofnisken mouwodebs maT. amiT dRis sxva sazrunavi
ikveTeba, vidre sakuTari upiratesobis warmoCena.
rakiRa nawarmoebi `gabaasebis~ Janrisaa, avtoris pozicia
gamokveTilia Txzulebis bolos. DdRe Tuki Tavis sasargeblo faqtebs
axsenebs, Ramec sapirispiros axvedrebs, dRis iniciativa: ,,movyveT rac
RvTisgan keTili momxdara dRiT Tu RamiTo~, wesebis sruli dacviT ver
sruldeba. aRmoCndeba, rom keTilTan erTad borotic bevri moxda orive
JamSi. avtori ki mTeli am kamaTis manZilze gancalkevebiT dgas. Rame
medgrad upirispirebs sawinaaRmdego mosazrebebs dRes da, marTalia, es
ukanaskneli ufro energiulad da aqtiurad moCans, misi absoluturi
upiratesoba mainc saeWvoa. amdenad, SesaZloa, sinaTlis apologiad
CaiTvalos poema, magram iqve garkveviT unda mieTiTos, rom RirsebiT
arc Rame Camouvardeba mas. erT-erTis umetesobac xazgasmiT ar
gamokveTila. Txzulebis Txrobis gaTvaliswinebiT SeiZleba vivaraudoT,
rom Rame (bneli) dRis Tanasworia.
amitomac, roca sakiTxi exeba am ori cnebis Tanafardobis
gamorkvevas, Teimuraz meoris `dRisa da Ramis gabaasebaSi~, qristianul
mwerlobaSi arsebuli zogadi kanonzomierebisgan gansxvavebiT, naTlisa
da bnelis antinomia unda gavigoT, rogorc ori urTierTsawinaaRmdego
debulebis tolfardoba.
Teimuraz meore naTlisa da bnelis cnebis simbolurad gaazrebisas
mihyveba bibliis Tu saRvTismetyvelo literaturis xazs. asxvavebs
Sesaqmis pirvelsa da meoTxe dRes gaCenil naTels erTmaneTisgan;
neoplatonuri moZRvrebis Sesabamisad, mzes aRiarebs RvTis (naTlis)
metaforad. erTgan bnelSi RvTis apofatikur atributs _ saRvTo
wyvdiads _ moiazrebs. amitomac igi zogan naTlis tolfas cnebad
gvevlineba da iseTive metaforuli saxea, rogoric naTeli, dRe an, mze.
amdenad, Teimuraz meoris `dRisa da Ramis gabaasebaSi~ naTlisa da
bnelis simbolika bibliuri, patristikuli da himnografiulia.
139
§2 uflis metaforebi `dRisa da Ramis gabaasebaSi~
Txzuleba saxeobrivad gaanalizebis saSualebas naklebad iZleva.
bibliasTan nawarmoebebis mimarTebis Cvenebisas mecnierTa sazrunavia
gamoikvlion is miniSnebebi, rac ama Tu im mwerlis SemoqmedebaSi
gvxvdeba. miuTiTeben bibliur wyaroze, religiur Sexedulebebs
ganixilaven da alegoriul-mistikur Sreebs eZeben maT naazrevSi.
magaliTad, Teimuraz pirvelis `vardbulbulianSi~ vardi CaTvlilia Ze
RvTisas alegoriul saxed; 1 Cven zemoT ukve vaxseneT d.
guramiSvilis ,,zubovka~, romelsac araerTi mkvlevari Sexebia; aseve,
religiur WrilSi iazreben mkvlevarebi `vefxistyaosans~.
poemaSi tropuli metyvelebis ramdenime nimuSiRa Segvxvda. radganac
maT `wminda wignSi~ eZebneba pirvelwyaro, saWirod vTvliT, ganvixiloT
isini. ukve visaubreT mzis (naTlis) da bnelis simbolikaze. amjerad,
YyuradRebas SevaCerebT uflis sxva metaforebze: ,,sityva RvTisa~,
`sibrZne da sityva mamisa~, `dRe~, `sityva~. aseve, sintagmaze `Ze
quxilisa~.
TavSi ,,xorcielad Soba uflisa Cvenisa~, bagaSi mwolare Cvilis
Sesaxeb Teimuraz meore ambobs: `maSin iyo sityva RvTisa bagas mCvriTa
Sexveulad~ (227,3) [14,28]. uflis misamarTiT naxmaria, aseve: ,,gardamoxda
sityva RvTisa: `misgan ganxorcieldebis!~ (219,3) [14,27]. ioseb arimaTielis
mier uflis wminda sxeulis gardamoxsnisa da daflvis aRwerisas wers:
`sibrZne da sityva mamisa kacobriv daiflvebisa~ (315,1) [14,39]. xolo
poemis SesavalSi mamis Tanafardad Tvlis Zesac da ambobs:
`uaRres cnobisa mier, or-kerZo bunebiTao,
sazRvarTa qalwulebiTa Soba iqmnebis RvTiTao,
esreT agrilobs mas Zali TviT gvamovani WkviTao,
sibrZne da Zali RvTaebis ars misis sworebiTao~ (6) [14,1].
dRe erT-erTi monologisas axsenebs:
`lxinsa da gaWirvebaSi kacisTvis bevri mirgia,
1 ix. m. gabadaZe, Teimuraz pirvelis mcire Janris nawarmoebebis ,,vardbulbulianisa~ da
`Samifarvanianis~ literaturuli wyaroebi, sakandidato disertacia, Tb., 1999, gv. 85
140
kacis sicocxle dRe aris, sityvaca maTi igia.~ (585,3-4) [14,73].
sasuliero mwerlobidan araerTi nimuSis moxmoba SeiZleba,
romelSic es saxeebi uflis metaforad Tu epiTetad aris gamoyenebuli.
saba svingelozTan da ioane minCxTan isini uflis mxatvruli
gansazRvrebebia: ,,nefsiT saufloÁ piri kacTa zeda astÂfre,
SeuZvrelo beWedo da xato mamisa arsebisao, guamovano sityvao,
sibrZneo da Zalo.~ [24,549].
miqel modrekilis iambikos refrenad gasdevs sityvebi ,,RvTisa
sityuao~:
`gamoisaxa cxovels-myofeli vnebaÁ
Seni xorciTa, qriste, RvTisa sityuao...~ [17,81].
`moZiebad warwymedulTaTvis: gardamohჴed: qristeჲ sityuao
dausabamoo, dausabamoisa mamisao~... `iჴsen cxovrebaჲ Cemi ganxrwnisagan
ufalo; viTarca mowyale xar _ daitie qalwulo sityuaჲ RmrTisaჲ
ucxod saxed~ [20,3,5].
gvxvdeba, aseve, aRorZinebis xanis qarTvel mwerlebTan.
`iordanes raÁ naTels iRebda sityua~ (13,3) [4,137].
Teimuraz pirveli `leilmajnunianis~ SesavalSi wers:
`nivTTa ukana dgomaman suli cecxlzeda wamirTos,
sityva uqmisa patiJman Wiri Wirzeda damirTos~ (2,2-3) [13,24].
`RmerTo, romeli TviT sibrZne xar sibrZnis momcemelobiT,
arsisa araarsisa sityviT dambade mqnelobiT~ (1,1-2) [13,24].
m. guguSvilis azriT, am striqonebSi saqme unda gvqondes RvTis
sityvasTan. misive TqmiT, ieso warmogvidgeba rogorc moaruli sityvis
RvTaebrivi substancia. saqristiano mwerlobaSi sityva igive RmerTia da
aqedan _ samyaros Semoqmedi. am Tvalsazrisis gamoxatuleba Cans
Teimuraz pirvelis frazaSi `sityviT dambade mqnelobiT~ [56,142].
`sityva RvTisa~ daviT guramiSvilis ,,daviTianis~ pirvelive
strofSive gvevlineba qristes metaforad: ,,xilad vsTqvi sityva RvTisa
da Ze kacTa norCis mganado~ (1,2) [11,218].
aseve, erTgan, mariams RvTis sityvis mSoblad moixseniebs:
141
`dedao muclad mRebelo gamomxsnelisa tyvisao,
tyveobisagan damixsen, mSobelo RvTis sityvisao!~
(432,3-4) [11,286].
gr. farulava am taepTan dakavSirebiT wers: ,,sityva RvTisa... rom
qristea, amas ganmartebac ar sWirdeba~ [105,103].
motanili saxe-simboloebis pirvelwyaro swored `evangelea~.
ioanes saxareba am faqtis gacxadebiT iwyeba: `pirveliTgan iyo
sityua, da sityua igi iyo RuTisa Tana, da RmerTi iyo sityua igi.~
(ioane,1,1) [3,242].
amdenad, saanalizo TxzulebaSic, bibliis teqstis gaTvaliswinebiT,
aRniSnuli saxeebi uflis metaforebad aRiqmeba.
feriscvalebis galeqsvisas Teimurazi ioanes misamarTiT iyenebs
termins `Ze quxilisa~:
`mas Jamsa Sina Semdgomad iyo eqvsisa dRisao,
petres, iakobs mTad iwvevs, masTan Ze quxilisao,
man aRiyvana igini mTasa mas zeTisxilsao~ (246,1-3) [14,31].
`Ze quxilisa~ miemarTeba ioane winaswarmetyvels. qristem mowafeebis
SerCevisas zogs saxeli gadaarqva, mag.,simoni petred iqca. xolo Zmebs,
ioanesa da iakobs, uwoda banerges, rac niSnavs quxilis Zeebs (markozi
3,17) [3,97].
aRsaniSnavia, rom saxe-simbolo `quxili~ sakmaod sainteresod aris
Semosuli qarTul mwerlobaSi. daviT guramiSvilTan igi RvTismSoblis
metaforaa:
`quxilo, mterTa mkveTelo, elvav sulT manaTobelo,
elisabedis momkiTxo, mis yrmis mis mucliT mkrTobelo...~
(422,1-2) [11,284].
quxili uflis metaforadac gvevlineba Zvel aRTqmaSi. igi
egviptelebs quxilad, setyvad da wvimad warmoudgeba: `aRirTxa mose
Ãeli TÂsi cad da ufalman mosca Ãmaჲ zeciT gardamo da iyo quxili.
da moÃda setyuaჲ sastiki da rbioda naberwyalebi zeda queyanasa mas.
142
da awma ufalman setyuaჲ igi sastiki yovelsa mas zeda queyanasa
egÂptelTasa~ (gamosvl.10,24) [5,160].
amjerad, Teimuraz meoris poemaSi es sintagma uSualod axali
aRTqmidan aris gadmosuli.
bibliuri personaJebi Sedarebis obieqtebadac arian gamoyenebuli
TxzulebaSi.
`Tqvenc sufevT, mefev, kurTxeviT, viT abram meuRliTao~
(501,1) [14,63].
`viT uqmna RmerTman adamsa eva mis colad gverdiTa...
iyveniT misebr RvTisagan kurTxeviT gaerTebiTa~ (502,1,3) [14,63].
`mefesa marTebs siame_gverds ujdes amisTanaso,
ise Seberdes meuRles, viT ioakim anaso!~ (503,3-4) [14,63].
saintereso saxea, aseve, 501-e strofSi naxsenebi sityva `sufevT~.
`sufeva~ xSirad aris gamoyenebuli bibliaSi da igi RmerTs
miekuTvneba (fs. 44,6;21,9;44,11) [7,186,166,186]; (maTe 6,10) [3,13].
`vefxistyaosnis~ 817-e strofSi avTandili rostevans swers:
`sufeviTmca xar TaviTa, mterTagan sakrZalveliTa~ [21,259].
am strofs sagangebod exeba v. nozaZe. misi TqmiT, `evropul enaTa
bibliaSi sityva `sufeva~ iTargmneba Semdegnairad: batonoba, xelmwifeba,
meufeba, mefoba. igive sityva `vefxistyaosanSi~ ixmareba dalocvis
azriT da politikuri mniSvnelobiTac. amgvarad, sityva `sufeva~,
romelic umTavresad RmerTis batonobas ekuTvnis, mefeze aris
gadatanili. igi, romelic Cveulebriv xmarebaSi ar yofila da arc aris,
bibliis leqsikons ekuTvnis~ [91,329-330].
Teimuraz meoris poemaSic zustad igive datvirTva aqvs am termins,
rac `vefxistyaosanSi~.
ACven zemoT sagangebod SvexeT poetis SemoqmedebaSi saxeobrivi
azrovnebis simwiris faqts. Mmiuxedavad amisa, kvlevis procesSi
ramdenime saintereso saxe gamoikveTa.
Uunda iTqvas, rom Tumca am saxe-simboloebis gaazrebisas mefe-poeti
sasuliero mwerlobis gavlenas ganicdis, umTavresad mainc biblias
eyrdnoba avtori.
143
§3 bibliuri winaswarmetyvelebani Teimuraz meoris
,,dRisa da Ramis gabaasebaSi~
xilva-warmodgenebi samyaros momavalze yvela qveynis folklorul
wyaroebsa Tu religiur literaturaSi gvxvdeba.
cnobilia, indielTa Tqmuleba TavianT umaRles RvTaebaze. legendis
Tanaxmad, kecalkoatli movida `amomavali mzis qveynidan~. mas ecva
grZeli TeTri samosi da atarebda wvers. man adamianebs aswavla
mecniereba, gonivruli wes-Cveuleba, kanonebi. bolos, kecalkoatli
Tavis gemze damjdara da imave qveyanaSi dabrunebula, saidanac movida.
magram, yvela legenda erTxmad laparakobs, rom mas dabrunebis aRTqma
daudvia. winaswarmetyvelebi miuTiTebdnen, RvTaebis dabrunebis drosac.
raoden gasakviric ar unda iyos, es TariRi daemTxva im dros, rodesac
espaneli konkistadori, avanturisti ernando kortesi miadga meqsikis
napirebs. 1
biblia araerT winaswarmetyvels icnobs. Zveli aRTqmis sulieri
moRvawis saxelwodeba `winaswarmetyveli~ modis berZnuli sityvidan
`profetes~, rac gulisxmobs imis winaswarmTqmels,
winaswarganmcxadebels, rac jer ar momxdara da rac mosaxdenia
aucileblobiT. winaswarmetyvelis cnobiereba win uswrebs yofierebas.
sinamdvilis faqtebs da movlenebs. ,,es erTi aspeqtia Zveli aRTqmis
winaswarmetyvelebisa, magram ara ZiriTadi, ara arsebiTi... Tu
winaswarmetyvelebis arss mxolod am funqciiT SemovzRudavT, misi
buneba sakmaod gaRaribebuli gamoCndeba _ mas daakldeba is specifika,
rac ekuTvnis mxolod mas... misi Semoqmedeba apokalifsuria, Tavisi
arsiT: es aris dafarulis gamocxadeba~ [75,127].
Zveli da axali aRTqmis sakiTxavebi erTmaneTs swored
winaswarmetyvelTa qadagebebiT ukavSirdebian. maTi sityvebiT
gajerebulia mTeli axali aRTqma. maxareblebi uflis cxovrebas Zveli
aRTqmiseuli winaTqmebis fonze ixilaven.
1 k. kerami, RmerTebi, akldamebi da mecnierebi, `nakaduli~, Tb.,1972, gv. 384
144
miqias, iovelis, esaias, elias, zaqarias Tu sxvaTa qadagebebi
saxarebaSi moxmobilia, rogorc uflis gamocxadebis macne. xSirad
ixsenieba, aseve, daviT fsalmunTmgalobeli.
israelis meore mefes _ daviTs eklesia oTx udides
winaswarmetyvelTa Soris moixsenebs. sagaloblebi, igive `fsalmunni~,
man suliwmidis STagonebiT da karnaxiT dawera Zv. w-aR-is bolo
aTaswleulis dasawyisSi. wmida mefem aSkarad iwinaswarmetyvela
RmerTis gankacebis Sesaxeb. amdenad, savsebiT samarTlianad ,,ebraeli
mwignobrebi zogierT fsalmunSi mesiis_momavlis mefis_movlenis
cnobebs xedavdnen~ [43,85].
unda iTqvas, rom, Sesabamisad, sasuliero mwerlobaSi bibliuri
paradigmebi axali aRTqmiseuli koncefciis gaTvaliswinebiT
ganisazRvra.
m. Toduas mosazrebiT, himnografebi qristes cxovrebas
ukavSirebdnen bevr movlenas, magaliTad, elias cad amaRlebas_qristes
amaRlebas; iosebis jurRmulSi Cagdebas da Semdgom aRzevebas, qristes
miwaSi daflvasa da aRdgomas; qristes jvarcmisas mzis dabnelebis
arqetipad noes daTrobis epizodi iTvleba. `amrigad, himnografebi
bibliidan iReben siuJetebs, epizodebs, Temebs da amuSaveben maT. SeaqvT
meti sicxovele, amdidreben poetur palitras da aniWeben
gamomsaxvelobis usazRvro Zalas. bibliuri paradigmebis moxmobiT kidev
ufro cxovelmyofels xdian saTqmels, wamosweven sayuradRebo
religiur aspeqtebs da kidev erTxel adastureben Zveli da axali
aRTqmis wignebs Soris arsebul mtkice kavSirs. amkvidreben rwmenas, rom
axali aRTqma Zveli aRTqmis egzegetikuri variantia~ [64,26-27].
bibliur winaswarmetyvelebs xSirad mouxmobs Teimuraz meorec.
xarebis, Qqristes Sobis, naTlisRebis, ierusalims Sesvlis, jvarcmis,
amaRlebis, suli wmidis mosvlis epizodebis gariTmvisas axsenebs miqias,
esaias, zaqarias, iovels daviTs. maTi winaswarmetyvelebebi, Cveulebriv,
axali aRTqmidan aris gadmosuli poemaSi. SeimCneva, rom xSirad
Teimurazi fsalmunis im adgilebs amokrebs, romlebic bibliis
saTanado TavebSi ar gvxvdeba. aSkarad iqmneba STabeWdileba, rom
145
individualurad urTavs da saxarebisgan damoukideblad uxmobs ama Tu
im fsalmunis taepebs.
TavSi `amaRleba uflisa Cvenisa~ Teimuraz meore wers:
`daviTis fsalmunebaca erTic aq ganaxldebiso:
`amaRlda RaRadebiTa, RmerTi aw gancxaddebiso,
xmiTaca sayvirisaTa ufali gamoCndebiso,~
yoveli misi Tqmulebi qristezed aRsruldebiso~
(345,1-3) [14,43].
`mociqulTa saqmeSi~ vkiTxulobT: `kacno Zmano! jer iyo
aRsrulebad werili, romeli igi winaswar hsTqua sulman wmidaman
piriTa daviTisiTa iudasTvis, romeli eqmna winamZRuar SempyrobelTa
maT iesosTa~ (saqm.,1,16) [3,314].
motanili strofebi daviTis me-40 fsalmuns exmianeba. galeqsil
taepebSi ki sxva fsalmunis adgilebia damowmebuli.
`xareba yovladwmida RvTismSoblisa~ Semdegi sityvebiT iwyeba:
`yuri mipyar, razed daswers daviT ama fsalmunebas?
asmens asuls: ixileo, eubnebis yuris gdebas,
sTnda meufes sikeTeca, razed ityvis ama qebas,
adridganve moaswavebs am sityvaTa gankacebas~
(212) [14,27].
arc am fsalmuns axseneben maxareblebi.
sionis asulze araerTi miniSneba gvxvdeba fsalmunebSi.
ebraelTa yvelaze didi mefe da fsalmunTmgalobeli daviT
winaswarmetyveli bibliuri iakobis meoTxe vaJis_iudas gvaridanaa.
saxarebis mixedviT, ieso qriste daviT mefis xorciel memkvidred
iTvleba. sasuliero mwerlobaSi ki mariam RvTismSobeli daviTis
asulad moinaTla.
t. mosias dakvirvebiT, `ZlispirnSi~ deda-qalwuli daviTis asulad
moixsenieba: `ver miswvdebis gonebai Cueni jerisaebr qebad Senda:
uzeSTaeso didebisao: asulo daviTisao, RmrTismSobelo qalwulo~, e. i.
iese-daviTis Ziridan, romelTa STamomavalia mariam RvTismSobeli,
Seisxa xorci macxovarma. wminda mariami, rogorc adamis, kacTa modgmis
146
pirveli winapris), ise daviT winaswarmetyvelis (macxovris fizikuri,
xorcieli winapris) asulia, anu STamomavalia. (Tumca wm. qalwuli,
rogorc adamis da daviTis asuli, SeiZleba pirdapiri gagebiTac (da ara
STamomavlis saxeliT) aRviqvaT, Tu maT Soris droisa da sivrcis kvals
wavSliT. sxvaTa Soris, winaswarmetyvelTa sxva wignTan erTad
fsalmunTa krebulmac iwinaswrmetyvela mesiis gamocxadeba am qveyanaze~
[86,75-76].
r. siraZis miniSnebiT: `asulni sionisani~ metad popularulia Zvel
aRTqmaSi, maT Soris fsalmunSi. yovlad-wminda RvTismSobeli sionis
mTaze miicvala. igi sionis `godolia~. sionis godoli _ asuli sionisa
fsalmunTmgaloblis sadidebelia.~ [124,63].
saanalizo strofSic daviTis qaliSvilad ixsenieba mariami,
sityvebi: ,,asmens asuls~ swored mariams gulisxmobs. xarebis scenaSi am
taepebis gaxmianeba kidev ufro amyarebs am azrs.
savaraudod, am strofis pirvelwyaro daviTis 44-e fsalmunia:
`ismine, asulo, da ixile, da moyav yuri Seni; da daiviwye eri Seni da
saxli mamisa Senisa~ (fsalm.44,11) [7,186].
winaswarmetyveleba uflis Sobaze gauleqsavs avtors: `da Sen,
beTlem, saxli efraTasi, mcire xar yofad aTaseulTa Soris iudasTa,
rameTu Sengan gamovides Cemad yofadi, mTavrad israÀlisa zeda da
gamosvlani misi dasabamiT dReTagan saukunoÁsaTa~ (miq.5,2) [9,77].
,,winaswarve metyveleba aq aRsrulda miqiasi,
esreT ityvis: `ufali Sen, beTlem, saxli evfraTasi,
nu mcire xar aTaseulT mTavarT Soris iudasi,
Sengan arso gamomavlad TviT mamisa Tanaarsi~ (220) [14,28].
Teimuraz meores Tavis TxzulebaSi is qadagebebi aqvs Setanili
umeteswilad, romlebSic uflis gankacebazea saubari.
,,TviT esaiam da sxvaTac bevris wliT uwin Tqviano:
`aha, qalwuli miudges da Sves Ze!~_ dasweriano,
saxelad emmanuilca adridgan uwodiano,
winaswarmetyvelT naTqvami beTlems RamiTa hyviano~ (223) [14,28].
147
RvTismSoblis mier macxovris Soba esaia winaswarmetyvelTan asea
naqadagebi: `aha, qalwulman muclad iRos da Sves Ze da uwodon saxeli
misi emmanuel~ (esaia,7,14) [8,78].
es sityvebi maTes saxarebaSi poulobs gamoZaxils. Sesabamisad,
aqedanvea igi gadasuli poemaSi.
SeniSnulia, rom uflis amqveynad movlinebis Tema gansakuTrebiT
saintereso aRmoCnda qarTvel himnografTaTvis. RmerTkaci iwodeba
beTlems Sobilad: `raÁTa ucxo qmnuli ese samoTxisgan kualad munve
Semokrbnes da macxovnnes beTlems Sobilman CuenTÂs~ [64,47].
ioane minCxic exeba am Temas:
`esaia gviqadaga
siwmindiT saidumloÁ
midgomilobaÁ Seni
Zisa da RmrTisaÁ
romlisa saxeli_emmanueli~ [15,252].
m. Todua miuTiTebs, rom es arqetipi axal aRTqmaSi ucvlelad
gadmodis. 1
Teimuraz meoris `dRisa da Ramis gabaasebaSi~ bibliuri
winaswarmetyvelebebi gansakuTrebiT didi raodenobiT naTlisRebis
aRwerisas gvxvdeba.
Teimuraz meore naTlisRebis ambis gadmocemamde urTavs adgilebs
daviTis fsalmunidan, aseve, axsenebs mosesa da elises saswaulebs,
romelTac uflis naTlisRebis maniSneblad Tvlis:
`Zvelis sjulidam mogiyve winaswarmetyvelT eTqvasa,
zRvaman ixila, ivltoda_daviT swers fsalmunebasa,
garida iordaneman, miT ambobs naTlisRebasa~ (239,2-4) [14,30];
`ra ars Senda zRvao? daviT ramdenis wliT win amxilebs.
`iordane ukun-iqec!~_ swores ityvis, ar acilebs,
M mose Zelis CagdebiTa mwares wyalsa daatkbilebs,
Y yvela maSin aRsruldebis, roca qriste naTels iRebs.
1 m. Todua, bibliuri motivebi da paradigmebi X saukunis qarTul himnografiaSi,
sakandidato disertacia, Tb., 2001, gv. 11
148
Eesec weria ZvelTagan mefeTa sakiTxavSia:
asureTisa mefesa nemans keTri sWirs tanSia,
wamals aswavlis elise, Svid-gzis dabanis wyalSia,
Svid-gzis daibans, ganwmdebis iordanesa RrmaSia~
(240-241) [14,30].
zemoT vaxseneT, rom Teimuraz meoris SemoqmedebaSi liturgikuli
qmnilebebis gavlenis kvali igrZnoba. naTlisRebis epizodis ganxilva
amas naTlad gvidasturebs.
samecniero literaturaSi miuTiTeben, rom `himnografTa
SexedulebiT, naTlisRebis saidumlos momaswavebelia elias
msxverplSewirva (III mefeTa,18,30-31). elias mier wyalze aRvlenil uflis
samsxverploze gardamoxda uflis cecxli da RvTis rwmenas gardasuli
israeli WeSmaritebisken moaqcia, xolo iordaneSi Casuli cecxlis,
qristes naTlisRebiT iwyeba codvis SvilTa ganwmenda, swored
naTlisRebis dRes gacxadda sameba. ,,winaswarve moaswava saidumloÁ
naTlisRebisaÁ elia, raJams wyalTa mier dawua Sesawiravi igi, xolo aqa
qristeman Seyuna codvani Cuenni iordanes dRes naTlisRebiTa~ [64,9].
m. Toduas mosazrebiT, `himnografebi iordaneSi kacTaebr
naTelRebul macxovars Zveli aRTqmiseuli saxeebiT gvixataven: `faraoÁs
zRuasa damfarveli RmerTi gamobrwyinda ÃorciTa da iordanesa daanTqa
sacnauri mteri farao~(qarTulni,gv. 237). `faraoÁs zRvaSi danTqmul~
RmerTs Zveli aRTqma gvacnobs. egviptelTagan devnili ebraelebi
mewamul zRvas miadgnen. mosem RvTis brZanebiT mas kverTxi dahkra da
saswaulebrivad orad gahyo. ebraelebi uvneblad gadaurCnen mters,
romelnic wyalma STanTqa~ [64,5].
mefeTa wignSi vkiTxulobT: `da hrques kacTa mis qalaqisaTa elises:
aha, esera, sayofeli amis qalaqisa keTil ars, viTarca Sen, ufali
hxedav da wyalni borot da SvilT mmusvreli da hrqua elise: momarTuT
me sarwyuli erTi axali da moarTves mas, da mivida elise Tvalsa mas
zeda wyarosa da STaasxa mas marili da Tqua: esreT ityvis ufali:
ganvkurneb wyalTa amaT da nuRaramca ars magisagan sikudili da nuca
149
SvilTa srva da ganikurnes wyalni ese modRendelad dRemde msgavsad
sityvasa mis elisesisa~ (IV mefeTa,2,19-22) [6,196].
m. Toduas dakvirvebiT, elises mier, RvTis SewevniT, wylis datkboba
winaresaxea macxovris mier naTlisRebiT wylis ganwmedisa. ioanesTan
naTlisRebiT ufalma ganwminda da akurTxa wyalic da naTlisRebac,
romelsac himnografebi araerTgzis aRniSnaven: `moemzade aw, iordaneo,
ganbanad ubiwoTa ÃorcTa misTa, romelsa ara uÃmda sabaneli
ganmwmendlad, aramed hnebavs ganwmendaÁ wyalTaÁ~ (miqel modrekili, gv.
181) [64,57-58].
Teimuraz meoris mixedviT, wyali daatkbo ara elisem, aramed
mosem. iqve elises mier Cadenili saswaulic aris naxsenebi:1
`mose Zelis CagdebiTa mwares wyalsa daatkbilebs,
yvela maSin aRsruldebis, roca qriste naTels iRebs.~
(240,3-4) [14,30].
himnografTa Tanaxmad, xorciT movlenili RvTis xilvisas iordane
ukuiqca:
`zRuaÁ ivltoda SiSiT
da iordane ukun iqca,
gixila raÁ Semoqmedi,
xolo iovane
ZrwoliT gakurTxevda maradis
amaRlebulsa RmerTsa.~ [19,408].
wylis ukuqcevaze 113-e fsalmunSia saubari: `zRuaman ixila da
ivltoda da iordane ukuniqca marTlukano~ (fs.113,2-3) [7,248].
Teimuraz meorec amave TanmimdevrobiT Txzavs:
`ra ars Senda, zRvao? daviT ramdenis wliT win amxilebs.
`iordane ukun-iqec!~ _ swores ityvis, ar acilebs....~ (240,1-2) [14,30].
amdenad, gamovyaviT adgilebi, sadac uSualod bibliis saTanado
teqstis inerciiT aris gadmosuli winaswarmetyvelTa qadagebebi.
1. ix. str. 241, gv.30
150
mivuTiTeT Tavebze, romlebSic individualurad aqvs gamotanili
ZvelaRTqmiseuli miniSnebebi avtors.
rodesac Teimuraz meore ixmobs winaswarmetyvelTa miniSnebebis
Semcvel taepebs, da amas axalaRTqmiseuli paradigmebis safuZvelze
akeTebs, bunebrivia misi qmedeba. Tumca, arc aq aris igi bolomde
mijaWvuli biblias, radganac yuradRebas amaxvilebs im
winaswarmetyvelebebze, romlebic uflis gankacebas anu mis xorcielad
Sobasa da, Sesabamisad, orbunebianobaze metyvelebs. rac Seexeba
xarebisa da naTliscemis epizodebs, rogorc Cans, avtorma biblia
Taviseburad gaiazra da sakiTxs SemoqmedebiTad miudga.
miuxedavad gamovlenili oriode nimuSisa, poemis fsalmunebTan da
sxva winaswarmetyvelebebTan mimarTeba ufro wyaroTmcodneobiTi
problemaa, vidre saxeobrivi.
151
daskvna
bibliiT daintereseba uZvelesi droidan momdinareobs. qristianuli
erebis umravlesobas sakuTari mwerloba saRvTismetyvelo literaturis
TargmniT dauwyia. gamonaklisi arc saqarTveloa. oqsfordSi daculi
uZvelesi palimfsestebis, hagiografiul Tu himnografiul TxzulebebSi
gabneuli bibliuri paradigmebis, eqvTime da giorgi mTawmindelebis
moRvaweobis xsenebac sakmarisia bibliisadmi qarTvelTa
damokidebulebis naTelsayofad.
`wminda wignis~ Targmnis paralelurad mwerlobaSi `saRvTo
sjulis~ teqstebis metaforul-alegoriulad gaazrebisa da galeqsvis
magaliTebi gamovlinda. avtorebi qristianuli eTikis umniSvnelovanesi
aspeqtebis gaTvaliswinebiT moZRvravdnen sazogadoebas, gadascemdnen
xalxs sibrZnes, raTa ganemtkicebinaT TaobebSi sakraluri codna.
aRorZinebis xanaSi qarTvel mweralTa mxridan bibliuri TemebiT
dainteresebas, Sua saukuneebis kulturul-literaturuli tradiciebis
gaTvaliswinebis garda, axali datvirTvac hqonda. sparsuli kulturis
gavlenis gafarToebis, sazogadoebis nawilSi sarwmunoebrivi
indiferentizmis, evropuli ganmanaTlebluri ideebis gatarebisa da
italielTa uniis gaZlierebis Sedegad Sesustebuli
marTlmadideblobis ganmtkiceba mwerlebma mrwamsis saleqso formiT
gadmocemiT gadawyvites. amiT qarTuli ganmanaTleblobis Tvisebrivi
siaxle gamovlinda, rac qristianul mrwamsTan didaqtikur-moraluri
motivebis SesisxlxorcebiT gamoixata.
daviT guramiSvils, dimitri orbelians, Teimuraz meores
gauleqsavT `saRvTo sjuliseuli~ sakiTxavebi. amaTgan bibliuri Temebis
gadmoRebis saqmeSi masStaburobiT am ukanasknelis Semoqmedeba
gamoirCeva.
naSromSi pirvelad aris dasmuli Teimuraz meoris literaturuli
memkvidreobis bibliasTan mimarTebis monografiulad Seswavlis sakiTxi.
sxvadasxva dros sxvadasxva rakursiT ganuxilavT mecnierebs
Txzuleba, magram monografiuli kvleva `dRisa da Ramis gabaasebisa~
152
Tu zogadad Teimuraz meoris literaturuli memkvidreobis Sesaxeb
dRemde ar arsebobs. rac gakeTebula isic araa problemis amomwuravi.
mecnierTa mxridan Teimuraz meoris Semoqmedebis bibliuri motivebis
uinteresod gamocxadebaEkomunisturi reJimiT Cans gamowveuli.
Txzulebis daTariRebasa da epilogis poemas mikuTvnebasTan
dakavSirebiT g. jakobias, l. menabdisa da al. baramiZis Sexedulebebze
sarwmuno k. kekeliZis koncefcia migvaCnia. Sesabamisad, unda
daveTanxmoT mosazrebas Txzulebis 1736-38 wlebSi daweris Taobaze.
`sarke TqmulTa~ iSifreba rogorc adre naTqvamis (bibliuri
siuJetebi, eTnografiuli masala) anarekli. bunebrivia, saero cxovrebis
aRnusxvisa Tu saeklesio Temebis fotografiuli sizustiT gadmotanis
Semdeg Txzulebas realisturad aRwerilis funqcia mieniWa. amdenad, ar
gamovricxavT varauds imis Sesaxeb, rom poemis orive saxelwodeba
avtoris kuTvnilebaa.
`gabaasebis~ pirvel nawilSi Zveli da axali aRTqmis Temebia
galeqsili, amitomac, poemis swori variantis dasadgenad TavisTavad
saukeTeso wyarod CaiTvleba biblia. gamoiTqva varaudi, poemis bibliis
saTanado adgilebTan Sepirispirebis Sedegad, kidev erTxel gadaisinjos
gamomcemlis mier Sejerebuli teqsti. aseve, saWirod vTvliT,
upiratesoba mieniWos M1 xelnawers Txzulebis saboloo variantis
dadgenaSi.
saRvTismetyvelo xasiaTis Txzulebis `ganzraxvani da vedrebani~
Seqmnis motivad Sua saukuneebSi farTod gavrcelebul sinanulis
motivs miviCnevT. winamorbedma mefe-poetebma Tuki aRsarebis mizniT
Seqmnes `galobani sinanulisani~ da `sityva sanaTlisRebo~, Teimurazmac
locvebis SekrebiT gamoxata sakuTari ganwyoba. gamoikveTa krebulis
bibliasTan mimarTebis sakiTxi. Tumca igi Rirs mamaTa da wmindanTa
mier Seqmnili, sxvadasxva adgilas gabneuli mcire locvebisgan Sedgeba,
raki maT Teologiur Sexedulebebs pirvelwyaro bibliaSi eZebneba,
`saRvTo sjuliseuli~ paradigmebi avtomaturad locvanSic gadmovida.
Sesabamisad, mis uSualo wyarod biblia gamoiricxa.
153
`dRisa da Ramis gabaasebaSi" amonaridebia mocemuli bibliidan,
gvxvdeba movlenaTa araTanmimdevruloba, anaqronizmi, axali aRTqmidan
umeteswilad is siuJetebia galeqsili, romlebic oTxi saxarebidan
mxolod erT-erTSia moTxrobili. Aavtori zogan uTiTebs, romeli
saxarebidan leqsavs, zogan ki miuTiTeblad Txzavs, iCens sizustes
Txrobis procesSi, aseve, bibliuri legendebis safuZvlian codnas
amJRavnebs.
TxzulebaSi gansakuTrebuli yuradReba eqceva Sexedulebas
adamianis RvTissworobaze. aRorZinebis xanaSi sulierebis krizisi
SeiniSneboda, amitomac usvams xazs Teimurazi adamis modgmis RvTis
saxed da xatad dasaxelebis faqts (`adamis Sesaqmis ambavi~).
poemaSi naCvenebia uflis mcnebaze gadaxvevis Sedegebi. Tavebis
`evasi da adamis SecTomis ambavi~, `aq Ramisagan pasuxis migeba kaenisagan
abelis sikvdilisa~, `aqa lameqisagan kaenis sikvdili~ mixedviT, uflis
gzidan gadacdena adamianebs sasikeTos aras hpirdeba.
Teimuraz meore sagangebod exeba ZmaTa SuRlSi Suris sindromis
rols. `iakobis kurTxevis~ scenaSi, gadauWarbeblad SeiZleba iTqvas,
poetis Tanamedrove qarTvelTa yofa ilandeba.
Bbibliuri personaJebis: noes, abraamis, elises, moses, iobis
xsenebisas poets surs dagvanaxos Rirseuli pirovnebebis xateba. qveynad
marTali adamianebic arseboben. ufali arasdros iviwyebs maT.
Sesabamisad, mokvdavic mudmivad unda hmadlobdes RmerTs; uflis saqme
mis mier xeldasxmulsac SeuZlia gaakeTos, adamiani xom `RvTis saxed
da xatad~ Seiqmna.
amdenad, Teimuraz meoris `dRisa da Ramis gabaasebaSi~ Zveli
aRTqmis siuJetebi Tumca TanmimdevrobiT aris galeqsili, Mmizani
qronologiis dacvisgan savsebiT gansxvavdeba. poets naxsenebi epizodebi
sakuTari epoqis moTxovnebis gaTvaliswinebiT aqvs gadmoRebuli.
Zveli da axali aRTqmis wignebisadmi mwerlis Taviseburi
damokidebuleba gamoikveTa. `Zveli sjulis~ galeqsvisas Teimuraz
meorem bibliur patriarqebsa da sikeTisa da borotebis gamovlenaze
gaamaxvila yuradReba, amiT ki damoZRvris paralelurad, religiisa da
154
RvTiuri cxovrebisken swrafvisadmi sazogadoebaSi arsebuli
indiferentizmi amxila.Aaxal aRTqmaSi sagangebod, saguldagulod
Seujerebia bibliis sakiTxavebi. igi, rogorc Cans, cdila Seevso is
danaklisi, romelic qristes cxovrebis variaciebSi arsebobda. Tuki
vivaraudebT, rom mis naSroms saswavlo daniSnuleba hqonda,
dainteresebuli mkiTxvelisTvis ufro misaRebi iqneboda axali aRTqmis
Tavebis Serwymulad miwodeba. udavoa, Teimuraz meores meti rudunebiT
gauleqsavs axali aRTqmis epizodebi. miniSnebebs moralsa da mrwamsze
aqac vxvdebiT. Aam nawilSi aTi mcnebis, Svidi saidumlos, cxra
netarebis xseneba, sxva araferia, Tu ara saxelmZRvanelo wyaros
miTiTeba, ras warnmoadgens qristianuli religia da ra unda gvaxsovdes
Cven masze.
konkretulad, mainc udides sauflo dResaswaulebze gaamaxvila
yuradReba avtorma, riTac kidev erTxel Seaxsena TanamedroveT mrwamsi
da misi dacvis aucilebloba.
saxelwodeba `dRisa da Ramis gabaaseba~ da nawarmoebis gamarTvis
forma migvaniSnebs, rom Txzulebis mTavari Tema dRe-Ramis umjobes-
udaresobis dadgenaa. Tumca, nawarmoebis, ufro ki finalis wakiTxva
saeWvos xdis am debulebas. Teimurazma Tavisi poemis gabaasebis Janrs
morgebiTa da DdRe-Ramis personaJebad SemoyvaniT faqtiurad erTgvari
literaturuli xerxiT SeniRba nawarmoebi, raTa saTqmeli
originalurad sruleyo.Ppoemis Aapokalifsis sceniT daxurva amyarebs
am debulebas.
Ggamocxadebis Segonebas zedmiwevniT emTxveva Teimuraz meoris
Txzulebis morali. adamianma saaqaoSi unda izrunos sulis
gadarCenisTvis. igi mudmivad unda iswrafodes srulyofisken, raTa
uflis samsjavroze Semoqmedis marjvena mxares aRmoCndes. A
mwerali leqsavs ara marto bibliis msoflio eklesiis mier
aRiarebuli variantebidan, aramed calkeuli sakiTxavebidanac. amdenad,
sargeblobs rogorc kanonikuri, ise arakanonikuri ZeglebiT da iq,
sadac `dabeWduli wignebis~ mTxroblebi duman, `daubeWdveli wignebis~
gamoyenebiT avsebs danakliss. arakanonikuri wignebidan aris galeqsili
155
Tavebi: `aqa lameqisagan kaenis sikvdili~ da `RvTismSoblis micvaleba~.
xalxuri apokrifebis gavlena igrZnoba TavebSi: `aqa kaenisagan abelis
sikvdili~ da `iobis ambavi~. G
Llameqis istoriis literaturul wyarod `ganZTa qvabi~ dasaxelda,
`RvTismSoblis micvalebisa~ ki `sakiTxavi gardacvalebisaTvis
RvTismSoblisa~. Aapokrifuli Zeglebis `qal-vaJianisa~ da `adamis
cxovrebis~ gavlenas ganicdis kaenisagan abelis sikvdilis istoriis
Semcveli taepebi, xalxuri apokrifis, `iobis leqsis~, gavlena
SeiniSneba iobis gansacdelis epizodSic.
Teimuraz meore ama Tu im Tavis galeqsvisas, konteqstis mixedviT,
Tavad urTavs epizodebs bibliis sxva wignebidan. am mxriv Cveni
yuradReba miipyro Semdegma adgilebma: `xareba yovladwmidisa
RvTismSoblisa~; `winadacveTa uflisa Cvenisa ieso qristesi~;
`naTlisReba uflisa Cvenisa ieso qristesi~, `aqa qalTan dawola~.
`xareba~ iwyeba daviT winaswarmetyvelis erT-erTi fsalmunis
gariTmviT. aq vxvdebiT miniSnebas qalwul mariamis saSoSi macxovris
Casaxvaze. uflis winadacveTis gadmocemisas am ritualis warmoSobis
istorias leqsavs avtori, Sesabamisad, `dabadebis~ me-17 Tavis me-11-14
muxlebs iSveliebs. naTlisRebis scenaSi ki ixseniebian daviT
winaswarmetyveli, mose, elise, asureTis mefe neemani. epizodebi maTi
monawileobiT moxmobilia naTlisRebis saswaulis maniSneblad,
Sesabamisad, mocemuli adgilebi uflis naTlisRebis arqetipad aris
miCneuli. Teimuraz meore saero nawilSic araerTxel ubrundeba
bibliur Tematikas. TavSi `aqa qalTan dawola~ erT-erTi saidumlos,
qorwinebis, RvTiurobis dasamtkiceblad galileis kanaSi momxdar faqts
axsenebs da mianiSnebs, rom macxovarma orgzis akurTxa qorwineba.
xarebisa da naTlisRebis gadmoRebisas, Cans, avtorma biblia
Taviseburad gaiazra. mxedvelobaSi gvaqvs daviT winaswarmetyvelis
qadagebis, elias mier wylis datkbobis, keTrovani neemanis gankurnebis,
moses kverTxis kvris dakavSireba RvTismSoblis xarebasTan da uflis
naTlisRebasTan. amiT ki gamoavlina ara marto `saRvTo sjulis~, aramed
156
mTeli saRvTismetyvelo literaturis safuZvliani codna, paralelurad,
qarTul himnografiaSi Rrmaganswavluloba.
bibliis identur personaJTagan gansxvavebuli, inovaciuri siuJeti
Tu saxeebi gvxvdeba TavebSi: `aqa lameqis ambavi~, `aqa isakis ambavi~, `aqa
iobis ambavi~. Tuki `ganZTa qvabis~ mixedviT lameqi qviT klavs kaens,
Teimuraz meore mokvlis iaraRad isars asaxelebs. Teimurazis isaki
savsebiT gansxvavebulia _ igi arc bibliur isaks hgavs, arc
patristikul-himnografiuls da arc xalxurs. samwuxarod, mas ara aqvs
is SemarTeba da arc gaTavisebuli aqvs is roli, rac ufalma daakisra.
gadagvarebisa da moralurad dacemis safrTxe realurad arsebobda
aRniSnul epoqaSi. Mmamebis Rirseuli memkvidreni ver iyvnen Svilebi.
albaT, es undoda eCvenebina kalmosans, rodesac isakis saxes qmnida, aq
misi Taobis xati ilandeba. sxvamxriv verc aixsneba aseTi gansxvavebuli,
arc Tu ise saxarbielo saxis Seqmna.
msgavsad xalxuri apokrifisa, poemis mixedviT, iobis coli
iziarebs meuRlis gasaWirs. colis mier sawuTros datovebis survili
ki aSkarad individualuria.
poemaSi ukanaskneli sityva dRes ekuTvnis, rasac mkvlevarebi misi
upiratesobis maniSneblad miiCneven. nawarmoebis finalSi igi Tavad
aRniSnavs, rom garkveuli ar aris Tu romel DdroSi gamoecxadeba da
ganikiTxavs ufali xalxs, Tanac mudmivi mzadyofnisken mouwodebs maT.
amiT dRis sxva sazrunavi ikveTeba, vidre sakuTari upiratesobis
warmoCena.
SesaZloa, sinaTlis apologiad CaiTvalos poema, magram iqve
garkveviT unda mieTiTos, rom RirsebiT arc Rame Camouvardeba mas. erT-
erTis umetesobac xazgasmiT ar gamokveTila. Txzulebis Txrobis
gaTvaliswinebiT SeiZleba vivaraudoT, rom Rame (bneli) dRis
Tanasworia. amitomac, roca sakiTxi exeba am ori cnebis Tanafardobis
gamorkvevas, Teimuraz meoris `dRisa da Ramis gabaasebaSi~, qristianul
mwerlobaSi arsebuli zogadi kanonzomierebisgan gansxvavebiT, naTlisa
da bnelis antinomia unda gavigoT, rogorc ori urTierTsawinaaRmdego
debulebis tolfardoba.
157
Teimuraz meore naTlisa da bnelis cnebis simbolurad gaazrebisas
mihyveba bibliis, Tu saRvTismetyvelo literaturis xazs. asxvavebs
Sesaqmis pirvelsa da meoTxe dRes gaCenil naTels erTmaneTisgan;
neoplatonuri moZRvrebis Sesabamisad, mzes aRiarebs RvTis (naTlis)
metaforad. rig SemTxvevaSi bnelSi RvTis apofatikur atributs_
saRvTo wyvdiads _ moiazrebs. amitomac, igi zogan naTlis tolfas
cnebad gvevlineba da iseTive metaforuli saxea, rogoric naTeli, dRe
an mze.
amdenad, Teimuraz meoris `dRisa da Ramis gabaasebaSi~ naTlisa da
bnelis simbolika bibliuri, patristikuli da himnografiulia.
saxe-simboloebis `mayvali mgzebare~, ,,sityva RvTisa~; `sibrZne da
sityva mamisa~; `dRe~, `sityva~, aseve, sintagmis `Ze quxilisa~ gaazrebisas
mefe-poetis metaforul azrovnebas sasuliero mwerlobis xelweris
kvali emCneva. miuxadavad amisa, misi umTavresi wyaro mainc bibliaa.
xarebis, Qqristes Sobis, naTlisRebis, ierusalims Sesvlis,
jvarcmis, amaRlebis, suli wmidis mosvlis epizodebis gariTmvisas
poeti axsenebs miqias, esaias, zaqarias, iovels, daviTs. aRniSnul
winaswarmetyvelTa qadagebebi uSualod bibliis saTanado teqstis
inerciiT aris gadmosuli TxzulebaSi. Tumca, aqac mizanmimarTulad
Txzavs bibliis teqsts mwerali, radganac yuradRebas amaxvilebs
konkretulad im winaswarmetyvelebebze, romlebic uflis gankacebas, anu
mis xorcielad Sobasa da Sesabamisad, orbunebianobaze metyvelebs.
miuxedavad gamovlenili nimuSebisa, poemis fsalmunebTan da sxva
winaswarmetyvelebebTan mimarTeba ufro wyaroTmcodneobiTi problemaa,
vidre saxeobrivi.
Aamdenad, sadisertacio naSromSi gamoikveTa ra mimarTebaa Teimuraz
meoris Zeglsa da biblias Soris, ramdenad misdevs bibliis teqsts
avtori, konkretuli epizodebis gadmoRebisas gvxvdeba Tu ara
Camatebebi sxva sakiTxavebidan, ramdenadaa Sesisxlxorcebuli poemaSi
bibliuri siuJeti, ra cvlilebebs ganicdis igi, ra aris saerTo
`saRvTo sjulisa~ da Teimuraz meoris poemas Soris, ra inovacias
158
vxvdebiT bibliis perifrazirebisas, SeimCneva Tu ara bibliasTan
mwerlis SemoqmedebiTi mimarTebis aspeqtebi.
Tumca ZiriTadad uSualod, ucvlelad gadmoaqvs Teimuraz meores
bibliis Tavebi, zogan Sinagan Tavisuflebas iCens Txzvis procesSi,
warmoaCens saRvTo istoriis safuZvlian codnas, epizodebs simbolur-
alegoriulad iazrebs, garkveuli mosazrebiT leqsavs epoqis
Sesabamisad misTvis saintereso Temebs.
159
gamoyenebuli literatura:
a) wyaroebi:
1. adamis apokrifuli cxovrebis qarTuli versia, teqsti
gamosacemad moamzada c. qurcikiZem, Tb., saqarTvelos mecnierebaTa
akademia, 2003, 77 gv.
2. arCili, TxzulebaTa sruli krebuli, al. baramiZisa da n.
berZeniSvilis redaqciiT, Tb., saqarTvelos muzeumi, 1936, t. I, 304 gv.
3. axali aRTqumaÁ uflisa Cvenisa ieso qristesi, Tb., sakaTalikoso
sabWos gamocema, 1963, 702 gv.
4. bagrationi a. wyobilsityvaoba, gamosacemad moamzada, gamokvleva,
komentarebi da leqsikoni daurTo iv. lolaSvilma, Tb., `mecniereba~,
1980, 415 gv.
5. biblia (mcxeTuri xelnaweri), teqstebi gamosacemad moamzada da
gamokvleva daurTo el. doCanaSvilma, Tb., `mecniereba~, 1981, 544 gv.
6. biblia (mcxeTuri xelnaweri), teqstebi gamosacemad moamzada da
gamokvleva daurTo el. doCanaSvilma, Tb., `mecniereba~, 1982, 470 gv.
7. biblia (mcxeTuri xelnaweri), teqstebi gamosacemad moamzada da
gamokvleva daurTo el. doCanaSvilma, Tb., `mecniereba~, 1983, 325 gv.
8. biblia (mcxeTuri xelnaweri), el. doCanaSvilis redaqtorobiT,
Tb., `mecniereba~, 1985, 381 gv.
9. biblia (mcxeTuri xelnaweri), el. doCanaSvilis redaqtorobiT,
Tb., `mecniereba~, 1986, 302 gv.
10. ganZTa qvabi, teqsti gamosacemad moamzada, gamokvleva, leqsikoni
da saZieblebi daurTo c. qurcikiZem, Tb., xelnawerTa instituti, 2007,
224 gv.
11. guramiSvili d. `daviTiani~, msoflio literaturis biblioTeka,
Tb., `sabWoTa saqarTvelo~, 1977, 215-471 gv.
12. Teimuraz I, TxzulebaTa sruli krebuli, teqsti, gamokvleva,
leqsikoni, al. baramiZisa da g. jakobias redaqciiT, tf., `federacia~,
1934, 324 gv.
13. Teimuraz pirveli, ,,leilmajnuniani~, Cveni saunje, Tb.,
`nakaduli~, 1960, t. IV, 24-47gv.
14. Teimuraz meore, TxzulebaTa sruli krebuli, Gg. jakobias
winasityvaobiT, redaqciiT, leqsikoniTa da SeniSvnebiT, Tb., `federacia~,
1939, 281 gv.
15. ioane minCxis poezia, teqsti gamosacemad moamzada da gamokvleva
daurTo l. xaCiZem, Tb., gamomcemloba `mecniereba~, 1987, 365 gv.
16. martvilobaÁ evstaTi mcxeTelisaÁ, Zveli qarTuli agiografiuli
literaturis Zeglebi, Tb., saqarTvelos ssr. mecnierebaTa akademiis
gamomcemloba, 1963 t. I, gv. 30-45.
17. modrekili miqel, `iambikoni~, wignSi: qarTuli poezia,
saqarTvelos ssr sabavSvo da axalgazrdobis literaturis saxelmwifo
gamomcemloba, Tb., `nakaduli~, 1979, t. I, gv. 80-88
18. modrekili miqel, dasdebelni naTlisRebisa da wmidisa mowamisa
haboÁsnive, wignSi: qarTuli poezia, Tb., `nakaduli~, 1979, t.I, gv. 94-105
160
19. modrekili miqael, himnebi, S. amiranaSvilis redaqtorobiT, Tb.,
`sabWoTa saqarTvelo~, 1971 t. I, 544 gv.
20. miqael modrekilis himnebi, teqsti gadmowera dednidan da
gamosca v. Ggvaxariam, S. amiranaSvilis redaqtorobiT, Tb., `sabWoTa
saqarTvelo~, 1978, t. II, 554 gv.
21. rusTaveli SoTa, vefxistyaosani, gamokvleva, SeniSvnebi da
leqsikoni daurTo n. naTaZem, Tb., `ganaTleba~, 1974, 547 gv.
22. sabanisZe iovane, martvilobaÁ habo tfilelisaÁ, Zveli qarTuli
agiografiuli literaturis Zeglebi, Tb., saqarTvelos ssr.
mecnierebaTa akademiis gamomcemloba, t. I, 1963, gv. 46-81.
23. sarke TqmulTa, Tqmuli mefis Teimurazis meorisa, grigol
qorqiSvilis gamocema, quTaisi, quTaisis Rubernskis stamba. 1870, II, 63
gv.
24. svingelozi saba, galobani qristes gangebulebisa da
gankacebisani, Cveni saunje, Tb., `nakaduli~, 1960, t.I, gv. 546-550.
25. `qal-vaJiani~, meoTxed gamocemuli mixeil axpatelovisagan, tf.
1886, 15 gv.
26. qarTuli xalxuri poezia, Semdgeneli q. sixaruliZe, Tb.,
mecnierebaTa akademia, 1974, t. II, 567 gv.
27. Teimuraz meore, `dRisa da Ramis gabaaseba~, wignSi: qarTuli
poezia, saqarTvelos ssr sabavSvo da axalgazrdobis literaturis
saxelmwifo gamomcemloba, Tb., `nakaduli~, 1976, t.V, gv. 247-423
28. qse, Semdgeneli ir. abaSiZe, Tb., mecnierebaTa akademia, 1986, t. 5,
703 gv.
29. curtaveli iakob, martvilobaÁ SuSanikisi, Zveli qarTuli
agiografiuli literaturis Zeglebi, Tb., saqarTvelos ssr.
mecnierebaTa akademiis gamomcemloba, 1963, t. I, gv. 11-29
30. Zveli aRTqmis apokrifuli wignebis qarTuli versiebi, wigni I,
teqsti gamosacemad moamzada, winasityvaoba da leqsikoni daurTo c.
qurcikiZem, gamomcemloba `mecniereba~, Tb., 1970, 445 gv.
31. `wamebaÁ gobronisi, romeli ganiyvanes yvelis cixiT~, Zveli
qarTuli agiografiuli literaturis Zeglebi, Tb., saqarTvelos ssr.
mecnierebaTa akademiis gamomcemloba, 1963 t. I, gv. 172-183.
32. xalxuri sityviereba, Semdgeneli p. umikaSvili, Tb., federacia,
1937, nawili I, 642 gv.
33. zsiem 24, 255 gv.
34. S-135, 100 gv. 35. S-3633, 100 gv.
b) literatura:
36. afciauri j. Teimurazi, Tb., gamomcemloba `merani~, 1991, 255 gv.
37. `aRwera samefosi saqarTveloisa~, qarTlis cxovreba, s.
yauxCiSvilis redaqtorobiT, Tb., sabWoTa saqarTvelo, 1973, t. IV, 1102
gv.
38. baramiZe al. Teimuraz II, gaz. ,,samSoblo”, Tb., 1975, 16 agvisto, gv.
6
161
39. baramiZe al. Teimuraz meore, wignSi: Zveli qarTuli
literaturis istoria, k. kekeliZisa da al baramiZis redaqtorobiT, Tb.,
universitetis gamomcemloba, 1987, gv. 439-446
40. baramiZe r. ,,daviTianSi~ ganfenili zogierTi problema, Tb.,
mecnierebaTa akademia, 2005, 163 gv.
41. baqraZe ak. daviwyebuli idea, wignSi: `qarTuli mwerloba~, Tb.,
`nakaduli~, 1988, t. V, gv. 5-29.
42. baqraZe ak. sasuliero poeziis saxeebi, kreb. `poezia~, Tb., merani,
1981, gv. 54-61.
43. baCelori m. bibliis kari, wignTa wignis saukeTeso megzuri, Tb.,
g.b.s. saqarTvelos warmomadgenloba, 1999, 173 gv.
44. baCelori m. ,,oTxi saxareba: maTe, markozi, luka,
ioane,“ krebulSi: ,,mcire bibliuri enciklopedia“, Tb., 2007, XXI; gv. 28-
135.
45. begiaSvili T. Teimuraz meore, wignSi: ,,qarTuli sityvierebis
istoria~, Tb., saxelgami, 1931, naw. III, gv. 113-121.
46. bibliis enciklopedia, erTtomeuli, z. kiknaZisa da g.
sonRulaSvilis redaqtorobiT, Tb., g.b.s. saqarTvelos warmomadgenloba,
1998, 352 gv.
47. bibliis leqsikoni, Semdgeneli e. giunaSvili, z. kalandaZe,
redaqtori z. sarjvelaZe, Tb., 2000 t. I, 448 gv.
48. bibliis leqsikoni, Semdgeneli e. giunaSvili, z. kalandaZe,
redaqtori z. sarjvelaZe, Tb., 2000, t. II, 447 gv.
49. brZolebSi saxelganTqmuli bagrationTa gvirgvinosnebi, v.
burkaZis redaqtorobiT, Tb., 2001, 24 gv.
50. buaCiZe T. hegeli da filosofiis arsebis problema, Tb.,
mecniereba, 1976, 126 gv.
51. gamsaxurdia s. swavla-ganaTleba Zvel saqarTveloSi, Tb.,
gamomcemloba `ganaTleba~, 1975, 205 gv.
52. gigineiSvili m. mze-xati RvTisa `vefxistyeosanSi~, krebulSi:
Zveli qarTuli mwerlobisa da rusTvelologiis sakiTxebi, Tb.,
`mecniereba~, 1976, VII_VIII, gv. 102-112.
53. gigineiSvili m. `mziani Rame~ `vefxistyaosnisa~... krebuli, `Zveli
qarTuli mwerlobis sakiTxebi~, Tb., `mecniereba~, 1968, III, gv. 9-66.
54. grigolaSvili l. daviT aRmaSenebeli, `galobani sinanulisani~,
publikacia, ,,literaturaTmcodneoba~, 163, Tb., 1975w, gv. 171-182.
55. gulua n. bibliuri motivebi qarTul folklorSi, sakandidato
disertacia, Tb., 1996, 124 gv.
56. guguSvili m. bibliuri nakadi Teimuraz I
SemoqmedebaSi, ,,mwignobari”, Tb., `favoriti~, 2002, gv. 139-154.
57. damaskeli ioane, marTlmadidebeli sarwmunoebis zusti
gadmocema, sityva marTlisa sarwmunoebisa, Tb., `xelovneba~, 1991, wigni
III, gv. 248-355.
58. damaskeli ioane, marTlmadidebeli sarwmunoebis zusti
gadmocema, sityva marTlisa sarwmunoebisa, Tb., `kidevac daizrdebian~,
1991, w. II, gv. 157-227.
59. danelia Kk. qarTuli samwerlo enis saTaveebTan, `ciskari~, 1981,
№2, gv. 120-129.
162
60. darCia b., Teimuraz meore, mokle SemoqmedebiTi biografiebi,
wignSi: ,,qarTuli mwerloba”, Tb., `nakaduli~, 1990, gv. 606-610.
61. zsiem 24, poetur TxzulebaTa krebuli, zugdidis istoriul-
arqeologiuri muzeumis qarTul xelnawerTa aRweriloba, Sedgenili T.
bregaZisa da c. kaxabriSvilis mier (xelnaweris saxiT), gv. 162-167.
62. TamaraSvili m. istoria kaTolikobisa qarTvelTa Soris, Tb.,
qarTvelTa amxanagobis stamba, 1904, 844 gv.
63. TevzaZe Gg. Suasaukuneebis filosofiis istoria, Tb., Tbilisis
saxelmwifo universitetis gamomcemloba, 1996, 420 gv.
64. Todua m. bibliuri motivebi da paradigmebi X saukunis qarTul
himnografiaSi, sakandidato disertacia, Tb., 2001, 157 gv.
65. iberieli petre (fsevdo dionise areopageli), Sromebi, s. enuqiZis
gamocema, Tb., Tbilisis universitetis gamomcemloba, 1961, 303 gv.
66. inwkirveli e. bibliuri siuJetebis xalxuri variantebi,
sakandidato disertacia, Tb., 2004, 180 gv.
67. kariWaSvili d. katalogi q.S.w.k.g.saz. wignTsacavisa, Sedgenili d.
kariWaSvilis mier, `qarTvelTa Soris wera-kiTxvis gamavrcelebeli
sazogadoebis~ gamocema, # 67, Tb., 1904, 336 gv.
68. kekeliZe k. Zveli qarTuli literaturis istoria, Tb.,
universitetis gamomcemloba, 1951, t. I, 669 gv.
69. kekeliZe k. Teimuraz meore, wignSi: Zveli qarTuli literaturis
istoria, Tb., universitetis gamomcemloba, 1958, t. II, gv. 605-616.
70. kekeliZe k. Zveli qarTuli literaturis istoria, Tb.,
`mecniereba~, 1981, t. II, 751 gv.
71. kekeliZe k. etiudebi Zveli qarTuli literaturis istoriidan,
Tb., mecnierebaTa akademia, 1986, t. XIV, 253 gv.
72. kekeliZe k. etiudebi Zveli qarTuli literaturis istoriidan,
Tb., mecnierebaTa akademia, 1960, t. V, 311 gv.
73. kekeliZe k. alegoria d. guramiSvilis SemoqmedebaSi, wignSi:
etiudebi Zveli qarTuli literaturis istoriidan, Tb., Tbilisis
saxelmwifo universitetis gamomcemloba, 1986, XIV, 140-145 gv.
74. kerami k. RmerTebi, akldamebi da mecnierebi, Tb., `nakaduli~, 1972,
390 Ggv.
75. kiknaZe z. saubrebi bibliaze, Tb., ,,mecniereba~, 1989, 190 gv.
76. kiknaZe z. xuTwigneulis Targmaneba, Tb., qristianuli
Teologiisa da kulturologiis centris gamocema, 2004, 400 gv.
77. klarjuli mravalTavi, teqsti gamosacemad moamzada da
gamokvleva daurTo T. mgalobliSvilma, Tb., `mecniereba~, 1991, 496 gv. ¿
78. kobiZe d. sparsuli literaturis istoria, Tb., universitetis
gamomcemloba, 1975, 520 gv.
79. ,,literaturuli palitra~ #3, 2005 w, gv.1
80. lorTqifaniZe e. Teimuraz meoris didaqtikuri Sexedulebani,
,,skola da cxovreba”, Tb., 1982, gv. 39-45.
81. menabde l. bolosityvaoba, arCili `saqarTvelos zneobani~,
Teimuraz meore `dRisa da Ramis gabaaseba~, gamosacemad moamzada,
bolosityvaoba da leqsikoni daurTo l. menabdem, gamomcemloba
`sabWoTa saqarTvelo~, Tb., 1976, gv. 113-141.
163
82. menabde l. Teimuraz meore, wignSi: XVII_XVIII saukuneebis
qarTuli literatura, Tb., universitetis gamomcemloba, 1997, gv. 179-194.
83. menabde l. Teimuraz meore, wignSi: qarTuli literaturis
istoria, Tb., `sabWoTa saqarTvelo~, 1966, t. II, gv. 617-630.
84. menabde l. dimitri orbeliani, wignSi: XVII_XVIII saukuneebis
qarTuli literatura, Tb., universitetis gamomcemloba, 1997, gv. 115-125.
85. mosia t. d. guramiSvili da qarTuli sityvieri kultura, Tb.,
universitetis gamomcemloba, 1986, 266 gv.
86. mosia t. saRvTismSoblo saxismetyveleba, zugdidi, 1996, 128 gv.
87. mosia t. ,,daviTianis~ saxismetyveleba, Tb., `inovacia~, 2005, 796 gv.
88. mosia t. `daviTianis~ literaturuli wyaroebi da poetikis
sakiTxebi, Tb., universitetis gamomcemloba, 1989, 382 gv.
89. msoflio saeklesio krebebi, dogmaturi RmrTismetyveleba,
Seadgina gr. ruxaZem, saqarTvelos sapatriarqos gamomcemloba, Tb., 2004,
157 gv.
90. mcire sjuliskanoni, gamosacemad moamzada e. giunaSvilma, Tb.,
`mecniereba~, 1972, 154 gv.
91. nozaZe v. vefxistyaosnis RmrTismetyveleba, parizi, 1963, 559 gv.
92. nozaZe v. vefxistyaosnis ferTametyveleba, buenos-airesi, 1954, 208
gv.
93. nozaZe v. vefxistyaosnis mzis metyveleba, santiago de Cile, 1957,
224 gv.
94. oqropiri ioane, sakiTxavi wminda ioane oqropirisai
gardacvalebisaTvis wmidisa RmrTismSobelisai, Tb., klarjuli
mravalTavi, `mecniereba~ 1991, 425-427.
95. papaSvili m. saqarTvelo-romis urTierToba, Tb., gamomcemloba
`aRmaSenebeli~, 1999, 368 gv.
96. papuaSvili n. religiis istoria, Tb., `rubikoni~, 1995, 361 gv.
97. papuaSvili n. religiis karibWe, Tb., `rubikoni~, 1996, 361 gv.
98. pedagogikis istoria, avtorTa koleqtivi, Tb., gamomcemloba
`ganaTleba~, 1988, 607 gv.
99. sidamoniZe v. Teimuraz meore, wignSi: qarTul asparezobaTa
qronikebi, Tb., `sabWoTa saqarTvelo~, 1978 gv. 129-135.
100. sozanaSvili n. Teimuraz meore, Ziebani folklorul-
literaturuli urTierTobidan, Tb., `codna~, 2006, gv. 16-29.
101. sulava n. `naTlisa gavxde mijnuri~, krebulSi: `daviT
guramiSvili_300, Tb., `zekari~, 2005, gv. 66-85.
102. sulava n. naTlis tropika qarTul himnografiaSi, krebuli:
literaturuli Ziebani, Tb., 1983, gv. 209- 219.
103. swavla-aRzrdis istoria saqarTveloSi, masalebis krebuli, t.I,
pedagogikis samecniero kvleviTi institutis gamocema, tf., `komunistis~
stamba, 1937, 253 gv.
104. trapaiZe q. bibliuri motivebi da saxeebi arCil mefis
SemoqmedebaSi, sakandidato disertacia, Tb., 1998, 123 gv.
105. farulava gr. daviT guramiSvilis msoflSegrZnebisaTvis,
wignSi: daviT guramiSvili_300, Tb., `zekari~, 2005, gv.103-113.
106. qarTuli literaturaTmcodneobiTi mcire anTologia, Tb.,
`lomisi~, 1997, wigni I, 196 gv.
164
107. qarTuli pedagogikis istoria, g. sixaruliZis redaqciiT, Tb.,
gamomcemloba `ganaTleba~, 1974, 288 gv.
108. qarTuli samarTlis Zeglebi, i. doliZis redaqtorobiT, Tb.,
`mecniereba~, 1970, t. III, 1319 gv.
109. qarTuli filosofiuri azris istoria, S. xidaSelisa da m.
maxaraZis redaqciiT, Tb., `mecniereba~, 1996, t. I, 432 gv.
110. qarTul xelnawerTa aRweriloba, yofili saeklesio muzeumis
(A) koleqciisa, Seadgines da dasabeWdad moamzades T. bregaZem, m.
qavTariam, l. quTaTelaZem, el. metrevelis redaqciiT, Tb., `mecniereba~,
1980, t.I3, 242 gv.
111. qarTul xelnawerTa aRweriloba, (yofili saeklesio muzeumis A koleqciisa), T. Jordanias redaqtorobiT, Tb., 1943, t. III, 332 gv.
112. qxa, (yofili saeklesio muzeumis S koleqciisa) Seadgines da
dasabeWdad moamzades T. bregaZem, T. kaxabriSvilma, T. mgalobliSvilma,
m. qavTariam, l. quTaTelaZem da c. jRamaiam, el. metrevelis redaqciiT,
Tb., gamomcemloba `mecniereba~, 1976, t.I2, 411 gv.
113. qxa, yofili saeklesio muzeumis (A) koleqciisa, Seadgines da
dasabeWdad moamzades T. bregaZem, m. qavTariam, l. quTaTelaZem, el.
metrevelis redaqciiT, Tb., gamomcemloba `mecniereba~, 1985, t. I4, 238 gv.
114. qxa, yofili saeklesio muzeumis (A) koleqciisa, Seadgines da
dasabeWdad moamzades T. bregaZem, m. qavTariam, l. quTaTelaZem, el.
metrevelis redaqciiT, Tb., gamomcemloba `mecniereba~, 1973, t.I1, 550 gv.
115. qxa, yofili qarTvelTa Soris wera-kiTxvis gamavrcelebeli
sazogadoebis (S) koleqciisa, Sedgenilia da dasabeWdad damzadebuli: T.
bregaZis, T. enuqiZis, n. kasraZis, l. quTaTelaZisa da qr. SaraSiZis mier,
el. metrevelis redaqciiT, saqarTvelos ssr mecnierebaTa akademiis
gamomcemloba, Tb., 1959, t.I, 757 gv.
116. qxa, yofili qarTvelTa Soris wera-kiTxvis gamavrcelebeli
sazogadoebis (S) koleqciisa, Seadgines da dasabeWdad moamzades T.
bregaZem, T. enuqiZem, l. kiknaZem, m. SaniZem da c. Wankoevma, el.
metrevelis redaqciiT, Tb., `mecniereba~, 1967, t.V, 377 gv.
117. qerqaZe m. naTlis cneba Zvel qarTul msoflmxedvelobaSi,
sakandididato disertacia, Tb., 1999, 128 gv.
118. qiqoZe b. Teimuraz meore, wignSi: gabaaseba Zvel qarTul
literaturaSi, baT., aWaris saxelgami, 1952, gv. 137-147.
119. qiqoZe b. gabaasebis Janris istoriisTvis, baTumi, aWaris ssr.
saxelmwifo gamomcemloba, 1955, 96 gv.
120. qurcikiZe c. `ganZTa qvabis~ Zveli qarTuli versia, wignSi:
ganZTa qvabi, Zveli qarTuli apokrifuli literaturis Zeglebi, Tb., 2007,
gv. 5-41.
121. yauxCiSvili s. bizantiuri literaturis istoria, Tb.,
`ganaTleba~, 1973, 343 gv.
122. Ciqovani m. gamocana, qarTuli xalxuri poeturi Semoqmedeba, Tb.,
saqarTvelos ssr. mecnierebaTa akademiis gamomcemloba, 1960, t. I, gv.
328-344.
123. CijavaZe S. teqstologiuri SeniSvnebi, wignSi: XVIII saukunis
qarTuli mwerlobis sakiTxebi, Tb., saqarTvelos ssr. mecnierebaTa
akademiis rusTavelis saxelobis qarTuli lit. ist. instituti,
165
`mecniereba~_ s gamomcemloba da stamba, givi miqaZis redaqtorobiT, 1965,
gv. 23-30
124. siraZe r. daviT guramiSvilis saxismetyveleba, wignSi: daviT
guramiSvili _ 300, Tb., 2005, gv. 48-65.
125. xaxanaSvili al. qarTuli sityvierebis istoria uZvelesi
droidan XVIII saukunis gasulamde, tf., TavarTqilaZis stamba `kani~, 1904,
617 gv.
126. xaxanaSvili al. Zveli aRTqmis apokriTebi, wignSi: qarTuli
sityvierebis istoria uZvelesi droidan XVIII saukunis gasulamde, tf.,
TavarTqilaZis stamba `kani~, 1904, gv. 117-128.
127. xaxanaSvili al. Teimuraz meore, wignSi: qarTuli sityvierebis
istoria uZvelesi droidan XVIII saukunis gasulamde, tf.,
TavarTqilaZis stamba `kani~, 1904, gv. 499-505.
128. xaxanaSvili al. qarTuli apokrifebi, gaz. `mwyemsi~, 1893, #19, gv.
3
129. xaxanaSvili al. kidev apokriTebis Sesaxeb, gaz. `iveria~, 1893, #
59, gv. 4
130. xinTibiZe e. ,,zubovkis" siyvarulis mistikuri
interpretaciisaTvis, daviT guramiSvili _ 300, samecniero Sromebis
krebuli, Tb., `zekari~, 2005, gv. 205-210.
131. jakobia g. Teimuraz meore, wignSi: Teimuraz meore, TxzulebaTa
sruli krebuli, Tb., `federacia~, 1939, gv. V-XV.
132. jakobia g. teqstisaTvis, wignSi: Teimuraz meore, TxzulebaTa
sruli krebuli, Tb., `federacia~, 1939, gv. XVII_XLIII. 133. jakobia g. `SeniSvnebi da variantebi~, wignSi: Teimuraz meore,
Tb., `federacia~, 1939, gv. 225-234.
134. jakobia g. filologiur mecnierebaTa kandidatis samecniero
xarisxis mosapoveblad warmodgenili sadisertacio naSromis Tezisebi,
Tb., 1941, 4 gv.
135. jafariZe a. saqarTvelos saeklesio krebebi, Tb., `merani~, 2003 w.
I, 431 gv.
136. jafariZe a. qarTuli eklesia XVIII saukuneSi, brZola
`gamoxsnisa~ da `aRdgomisaTvis~, saqarTvelos samociqulo eklesiis
istoria, saqarTvelos eklesiis kalendari, Tb., sapatriarqos
gamomcemloba, 1998, gv. 329-332.
137. jafariZe a. saqarTvelos samociqulo eklesiis istoria,
saqarTvelos eklesiis kalendari, Tb., sapatriarqos gamomcemloba, 1998,
gv. 109-422.
138. joisi j. ulise, winasityvaoba, leqsikoni da ganmartebebi
daurTo n. yiasaSvilma, Tb., 1983. 348 gv.
139. Библейская Энциклопедия, М. 1991, 496 стр. 140. Болотов В. Лекции по истории древней церкви, СПб, 1918, т. 4, II, 340
стр. 141. Лопухин А. П. Библейская история, СПб, книгопрод. И. А. Тузовъ,. 1889, 1184 стр 142. Такаишвили Е. Описание рукописей ,,Общества распрастранения
грамотности среди грузинского населения" Тифлисское управление Кавказского учебного округа, Т. I, Tb., 1902. 418 стр.
166
143. Цагарели Ал., Сведения о памятниках грузинской письменности, СПб, тип. Имп. акад. наук Санктп. 1894 г. Т.I. -320 стр
144. S- 536, 15 gv. 145. A-226, 362 gv.
146. A-618, 362 gv.
167
Sinaarsi
Sesavali
Tavi I _ Teimuraz meore qarTul literaturaTmcodneobaSi
1.1 `dRisa da Ramis gabaaseba~ _ Teimuraz meoris umTavresi
nawarmoebi.................................................................................................. 5
1.2 literaturuli paraleli........................................ 8
1.3 Txzulebis ori saxelwodeba........................................ 9
1.4 `dRisa da Ramis gabaasebis~ epilogi rogorc Txzulebis
daTariRebis wyaro........................................................................ 10
1.5 `dRisa da Ramis gabaasebis~ avtorobasTan dakavSirebuli
sakiTxebi............................................................................................. 12
1.6 teqstologiuri SeniSvnebi............................................. 15
1.7 Teimuraz meoris Semoqmedebis folkloruli wyaroebi......... 24
1.8 Teimuraz meoris literaturul-esTetikuri Sexedulebani......25
1.9 `literaturis partiulobis~ principis xelisSemSleli roli
Teimuraz meoris Semoqmedebis srulyofilad Seswavlis saqmeSi……... 30
1.10 `ganzraxvani da vedrebani~_Svideul dReTa locvebis krebuli
... ............................................................................................................................................. 36
Tavi II _ bibliuri siuJetebi Teimuraz meoris `dRisa da Ramis gabaasebaSi~
2.1 bibliuri siuJetebis gadmoRebis mniSvneloba XVIII saukunis
saqarTveloSi…………………………...................................................................…… 43
2.2 Zveli aRTqmis siuJetebi `dRisa da Ramis gabaasebaSi~............60
2.3 axali aRTqmis siuJetebi `dRisa da Ramis gabaasebaSi~...................94
III Tavi _ `dRisa da Ramis gabaasebis~ saxismetyveleba
3.1 naTlisa da bnelis tropika Teimuraz meoris ,,dRisa da Ramis
gabaasebaSi~……........................................................................................... 119
3.2uflis metaforebi ,,dRisa da Ramis gabaasebaSi~……....................... 138
3.3 bibliuri winaswarmetyvelebebi `dRisa da Ramis gabaasebaSi~...
142
daskvna..................................................................................................... 150
gamoyenebuli literaturis nusxa….......................................................... 158
Sinaarsi.......................................................................................... 166
168