S^F. F. S.J. zSdispütatio physica:

De

Quanvi>Ex conßnßpermijju^Ampliß.Fa-*

cultatis Tbiloßphic* in fygta AcademiaUpfalienß.

PRiESIDE

M.PETROAURlVILLIOLog:&Metaph.Prof: ordinario,

, Publice Ertidiiomm Examini fubmittetANDREAS A. SUNDIUS

S. Theolog. Stud./f»

jfd dtern 7 Mdii Jnno J67 j.in auditor: Vetert majori

horis ante meridiem con-

fvetis.

n 0 L Ml 1£,TYPIS, NICOLAI WANKIF,

Reg< Maj. Typogr.lypogr.

ti»t&ir*t*r•'S

x Pluret ejus aliquädo cflTeelTe&iis pa. ut G conc/a-ve lumine fijl«« rl#»fa—

t Viro™J Pl. Rev: & Ctariff,M* MATTHIiE STEUCH/OIn Regio Hernofandenfi Gymnafio SS.Theol. I

Le&ori meritiff.Tromotori Juo dcViti<erando

S. P. D.■fTEniamdabis mihi, Vir Rev. & Clatifiime, Spero, fi NominisTii

Claritatehuic, qulcquid fit, ingenii fojrfan immaturofcetui gra-tiamconoiliaretentavero. Obrinuit jam linde ab antiqui$ ttnos, utqui de fuorum conatuum applaufumipus fibimetip.fis pollice-ti audebant, eos fub aliorum auftoritatc& doftriuå illuftrium vito.tum nominibus ederent, aut certé Etuditorum patrocinia iis quaeretent.Quum ergo probe fciamaliquid in praefenti Exercitio magnoperénonefie quodlaudem mcrcatur, & nömen fupprimere inftirutunnonferat, animo devotiflimo optarem, ut Tua adprobatione ipfialiquodaddere, digneris pondus» Ad funt & alias caufas cur hocftudicrummeorum fpicilegiumNomini T tur infcrebere volui paritet ac debni; Namfi tempusiliud,quoprimum adUpfalisslitttis appuli, rcfpexero, grata mentenon poffumnou reoordari, Te mihi Dueem ad rationem meorum ftudiorum ingrediendam extitifie, eaque etiam deiiceps, ii quae funt, hortatui Tuo prasceptisque aebeti. Deinde poftquam apudexterasnationes doftrinam, jam antea fatisfolidé firmitam experientiä, doftorum virorum ufu, literarutnque indefefTo eultlocuplctajTes, quum Hernodiam in Gymnafii, quod ibidem, emoluinentum&decusrediifti, quo tempore & ego iuSchola Triviali informatorem egi.nOnmodo beneficia Tua, verum etiam, quodmultimajoris facio, vultus benignus, in colloqu^rfacilitas.confiliaq; fideliimihi femper expofita erant. Flures adrerrentur rationes, nificonfciuseifemTe ameritorum Tuorumdepraedicatione plus quam alienum efle. Quod igitur in debitas gratitudinis fignum&Tuimemoriam Tibi fubmiiTe offero munufeulum, fereno vultuaccipe : meque amare & promovere, ut egregie expifti, perge.: Omnibusque bonis & prxfertim MagnoParenti Tvode meliori nota commendaVale.

Cl. Nom. Tuo

addi&tflimnsAuftor & RefpondcHS.

KW— -

Prasfatio.

PUyßcesftudiofomnquarn non ob ocu•los Ver/etur illud Francifci Baconisde Verulamio, fummi dum Vixit jfn-

gli& Cancellarij:[a] Subtilitas naturafubtilitaeem fenfus & intelle&nsmultis partibus (uperatL* Quamob-rem non facile exißimandum eB, nos no*ßra perjpicaciarerum abßrufijfimarum co-gnitionem omnibus numem abfolutam ac*quiftiifje: tnde enimfit, ut ad negligentiaam ignoranttat matrem alfa faßum aüicia*mur,& ad ulterius penetrandum nullo de-fiderio excitemur, tb] opinioq: copiaeintermaximas caufas, inopiae fio,qvum ex fidiicia praefentium veraauxilia negligantur in pofternm-j*<c)Quare melius eft nos non penitusfcireputare, quam penitus fcire nos

A 2 putarefaD Org'fcient. p. m. '[b] Verul» in prsef. adorg. Icient. [c] Vcrul. Org. Scient. p. ro, X47.

rå

x Pluretejüs aliquado eflfe efle&us p a. ut G conda*•II /V.

potare,& tarnen nileorum, quaeo-pus eft, fcire $ utmentem a focordia&imaginari# eruditioms copid aVocemus,at%; ad ulteriorem Verität is indagatlommapplicemus. In inquifitione autemverita-tis, tripliciter ut plurimum peccatur. Tri»mö, ubi negligendo fcrutinium ipßus natu-räy infolis libris eVolvendis h#remus: (cl)Non enim eo fine vcrfandum eil in

PhylTcis, ut quis alterius concepti-bus imbuatmentem, fed ut ad/£s in-timé pernofcendas promovdfctur i-pfemet : Alias intelle&us non rfc-rum natura illuftrabitur, (ed phan*tafmatum fpedtris obumbrabitur.Secundo deViatur,ubi expr<ejudiciis ad na*tur# occulta rimanda accedendo, non ratio-nem natur#, [ed naturam rationi fubdimus,ommag natura phAiiomena ad propria ef*fifta prmcipia caco impetu accmmodatd~>

ini-

(d) Com, prolog, ad Phyf, $,* 4. p. m. 1 •

: f

iriiquiffme 4tlaniamusmdemn multtmfcientMfyemndum. ; röind% u<Ljrerum näturalium feientia paretnr,

« é re iliad erit,ut veteri judicio, tan-quam crndo ingen ii frudu depbfi-to> ingenio validi & folertiores de»

«j'tiuo judicemus. Tertiodemumd re-*o tramite aberratur, ubi uni alicui feSl<ziy figmfero nos mancipando in ejm opinio-nibus ornandis & ftipandis fervili of-ficioJungimur^fusq, de^facientes recle._>ne an/Rus de rebus pronunciaverit: namficexbibentur & excipiuntur fcknti# abkominibus üt [fJ fidem ufurpent* nonJudicium follicitét 6c authoritate tri-ftilaetis inventionnm conatibus in-tercedant: adeo ut omnis fucceffio6c devolutio difcipiinarum perfonasMagiftri 6c auditoris coipple&atur,

A \ non

c) Glaub. Phyf.coftt. proleg.ii. p. m.i.(f) Verul. Philof, Nat, & univerf.p, m.7.

* JFSk

. 9

& '■ ; «

r

Pluretc)us aliquädo effe effc&us p a. ut G conc/a*p liimino (nlif <-l 31 n

non invcntoris & ejus qui inventis^ddat* Undeneceflario tpenit, utfcientiae fuis hxreant veftigiis, necloco omninomoveantur: Et non^folum affertio mancat aflqrtio, fedetiam quaeftio maneat quaeftio &eodem plane ftatu alatur : Maximecum Cg:i le&iones & exercitia ita fintdifpofita, ut aliud åconfvetis ne fa-eile cuiquam in mentem veniat co«

I

fifiani

bt

édi

gitare. Quare ut haec tria crimma, inhacprafertim differtatiuncula admiandcueVitarem, naturampro viribus, ututex'tgu-is inßnciendoy in jiu&oribtis legendi*& admeum in natur<zJcrut\nio ufum applicandisdelettum habui; unice de eofolhcitus ne~»cuiquam mancipatu* Vim veritatiinferrem.Caterum Veniammihi a quoVts aquo Le»Slorey& jidtce dari confido, humanofimo-re lapfus fuerim. Matena enim tam ar-

dutu

n

ai

n

k

[g] apud eundem p. m. 14;

iua fatis negotij ingenio etiamfubaElfiflimofacejjeret. Et inflituti ratio non eH[cientUficam demonprationem polliceri : conje-Buras tantum & bypotbefis quasdam, dnatura tameny utßfero, non alienas, exbi•ko: qu* fiprobaripoteyntyeB quod mihigratuler. Sin minuspraeftiti quod potuiy& emendari at£ informari non recufo♦ Or-dirns ram Verbo tantum indicanda. Tri-mum Caput TsLaturatgnea expofitionem>alternm vero, quoruniam circa pr<z[enternmateriam Tbanomenorum occultiorum di-lucidationem continebit.

CAP.

I

w sS-

i Plurete)us aliquädo efleeffc&us pa. ut G conda«|/ f* ||# rni r>o fr\t • *" rl ^

T principiam aliqnod cer-> tum habeamus, ad quod omnia, quaedeinceps in hac diflertatiuncula di?

oenda erunt,tanquam ad certam nor^mrefe-ramus>examinemusatq,- probemus, praemit-tenda videtur igneas naturae qualiscunq; de-(criptio. quam in hune modumi adorno:Jgnis eft Elcmentu, corpafcolis cali-

admotu aptiPfimis COnltatlS. Genus meritoconftituiturElementuj cum omnium corporum mixtionem5ngrediatur,ut mox patebit. Definitio quoq;elementi ab Arift. lib, 4. Metaph. c. j. traditaexade ipfi congruit, quae fic habet:yflgii 5 (wyzei&t ofola Iwm^ycy]^» k$\du>ge1xlaeiS^iei4¥hpov£i£((£h>9 & mox: fgc 1ofv crco5fjuol!lav Åtyymv lic, <& a tgLcm/Mtfo

ymjüi<xM* to»czojLucfc. Calidiffimas pono ignis particulas:

calor

calor enim eft ignis ad inträ affe&io propriiAfima, ej us eflentiam intime permeans. •Quo»modo autem in corporibus manif:*eftatur,infradeclarabo. Dico deinde conftare eum excorpulculis fabtiliffimis; Nam non coniiderotantum totam aliquam ignis maflam vel ipfamflammam , quas in vaftam magnitudinem in,~terdum crefcit, fed infimulquashbet ejus par-»ticulas feorfim confidero, '^uas dico efle cor-pufcula minutiflima, (quorum exiguitaternnemo cogitationibus, mtilto minus fenfibusaffequi poteft : De bis omnibns, inquit Plato inTimaeo, adeo parvis itaputandum e£t,quod fitfinga¬la duntaxatfwgulorum generum capiantur, nuüumeorumpropterparvitatem certii d nobis poterit) & i-gnis integram efientiam continere» (h) Natndebere exiles ejfe, vel id arguit, quod nulhtm corpusa-deofit cotKpaftum, ut noti inventant porulos, per quotin iüudfubingrediantur. De figura corpufculo^-rum ignis quamvis cerri aliquid nonaudearn _

:ftatuere inter tot difcrepantium fententias,ar-ridet tarnen maxime Petri Gaflendi exEpicu-romens, rotundam effe. (i) Nam debere, in¬quit, ejfe Spbtxrkas, id videtuy arguere, quodfint fareile mobiles,& quoquo verfum fie infinuent. Et pau-lo poft: adnotandum eil, eße quidem atomos omnes( cujuscunque videlicet figuras) §x natura fuaveloci(fw(fr& jacile mobiles ,• Sed agt bk tarnen deatomis folum 3 prout in contfeimnbm futit? &pyo^tef

B varm

(h) Gaffend, in animadverf. ad Philof,Epicur.p.na.3X8, (i) ibid.]

■ i

i P/ttrr;e)usa!!qiiadpeflreefJe<9:usp.a. utficortc/a-» RR9I

varta impeåimetita hujufcettiodi nkcitat aut eibtbé*ttiY aut' temperatur. Qture & cum omnes pro tiativotmpetu mtanturfefe extricare & libcrtatcm motus af-fequi, nulLis ejje qua td magis quam Spbarica poffint jutpote qua nefa bamulis tieqs angulis prapedianw.Adde Magnenutn in fuo Democrito revivi-(cent*. (k)

$. 2. Differt vero ignis å rcliquis corpori-busmaxime in eo,quod particulas habeat fub-tiliffimas& ad motura aptiflimas j ( alii levilfi-mas appellant)reiiqua enim corpora,cum pro#pter impedimenta ad quictem adiguntur, dif-ficilius denuo ad motu cientur. Ignis verö ubifibi reli&us eft, & a reliquis corporibus craf-fioribus & tenacioribus non cingitur, ad mo-tum vel nullo vel certé minimo corpufculoimpellente habilis& aptus natus eft.

4. 5. Haec quo melius intelligantur, cumomnibus peritioribus & fanioribus tam anti-quioribus quam recentioribus Philofophis,Empedocle, Leucippo, Zenone, Anaxagorå,Hippocrate, Democrito, Protagora, Platone,Epicuro, Lucretio,I{idoro,Scaligero, Senner-to, Sperlingio aliisque fuppono, mixtionemcorpörum naturalium fieri ex atomis elemen¬torum inter fe varié jun<ftis. Gumc^ igneas a-tomi, corporis efientiam ingrediuntur, å reli¬quis particulis aéris, puta, aquae, terras, falis,fulphyrisSc Mercurii, quaefimul ad corporis

naturalis(k) de atomudifp. 2, Cap. ]. propof, 27.

ftaturalls conftitutioné requiruntur, liganrur,circumcinguntur&ftipantur, utfuum natu¬ralem motum exercere nequeant. Ne autemcuiquam mirabile videatur me ftatuere ignempolfe ligari & impcdiri ne libere moveatur»exhalet & diflipetur,fentiatq} illud impoffibi-Ie eile, refpiciat, qusefo, praeter alia multa, advuigare rei domelticae ftratagema, ubi ignemin cineribus vefperi recondimus,ut mané fur-gentes ad manus habeamus vivum. contra e-venit, quando prunae hic illic fparfas relin-.qvuntur.

4. Si quis quaefiverit igitur, an ignis,aer,aqua,terra,fal, fulphur& mercurius revera lintin mixto ? Refpondeo cum per eximio Philo-fopho Petro GalTendo, (1) videri quaflionem ejjepojfe de nomine. US[am fi nomine ignis intelhgas car-bonem aut fiammam aftu ardentem ac iüacefcentemyin ligno Jane tale quid nefe ardebat ttefa lucebat: fikommefalk corpus fapidum linguam^ reipfa &fenfi-biliter corrodens, tale etiam quid neque fapiebat, nefecorrodebat in ligno. Jlt fi nomine tgnis autfalis putespojfe intelltgi fcmina fey particulas moleculasve adeominutas exilesfo, ut unaqmfofeorfimJpettätafit Ion-gißtme infra fenfumy nefo facerc fuifenfum tanqmmaliis obruta valeat, (tarnetfifimiles compluresfegre-gau eoeuntes omnino ardere ac lucere, aut [apere cor-roderefypojfint) videntur omninb in ligno praextitijfe

B 2 ignis(1) in Phil, Epic. p, m 417,

igfiti &fal. Et Scaliger ndverfusCärdahum,(m)Ratio, inquit, qua negabas ex tAlexandro ignem ef-fe in läpide,manca ett, aqua namque in berba eft,quacontattu non maäefacit, exprejja madefacit. Seba-ftianus BafTo quoque nonnulla , quae ad hujustei dilucidationem non inepte referri pof-funt, proponit lib. i. de materia & mixto, In-tent. 5. Art. $. Intent. 4. Art. ii z.}. 4.5. In-tent. 7. Arr. $. Sc alibi paffim. Quomodo au-tem ignis ex hilcé vinculis liberattir, inferius•^Xplicare conabor. v • '

4* f- Ignis fölet varie a yariis dividi, nimi-ium in Elementarem, fübterraneum,ufualem,focalem3 culinarem,&c. Sed hae divifiones re-vera indolem ejus non mutant, quia non tamignis naturam quam locum refpiciunt. Ab i-gnis definitione öc divifione progredior adejus3qua2 ad extra confpiciuntur, non minusnotabiles quam qaturales operationes j ubife-quentiaoccurruhtenucleanda. 1. Origofeurons. 2. Motus. Calefa&io. 4. Uftio. f. In-cehfio. 6. Combuftio. 7. Aeris circa ignemcirculatio. 8. Flamma. 9. Illuminatio. 10.&uxus. ti. Extindio. 12. Rarefa&io. 13.

14. Induratio. lj, Subtilitas.Levitas. 8c 17. Siccitas.

# 6. Ignis originem in getiere fi fpe&emus,-primae cteationi ficüt reliqüa omnia eandemtribuimus. Quatenus autem hodiéfpecialitér

oritur(m) Exercit, 16, Cap, 1. p. m, 71.

oritur& propagatur, varia eft. Ptsecipue ta¬rnen i. Excitatur ex attritione Sc concuflio-ne corporum, praefertim folidorum, quå effi-citur,ut ignis propter rationes fuperius indigi—tatas in eisdem tanquam vinculisobftridus Scimpeditus, libertati fuae tandem rellituatuttSic ignis ex chalybe allifo fflici Sc vice veria,excutitur. 2. Traducitur Scmultiplicatur ex:combuftione variarum rerum , utpote ligno-rum &c. ubi ignis in eis latitans, vel adventuaiierius ignis externi, ut inferius dicetur, velper attritionem Sc motum lignorqm ad feinvicem, excitatur, & per acceffiönem exmateria combuftibili indefinitarum par-ticularum ignearum augetur. Libertatemnancifcitur ignis , non tantum per motumatomorum ignis inteftinum, quem jamjamindigitavi; fed etiam per motum corporis to-tius, (n) quo fcilicet autafe ipfo aut ab alio agitetur»ut fuccujftone partium particularumfc interioruntfatta, atomi calorisfolvantur qttadatitenus, & per fa¬ttas quaft rimulas exctirrani. Haec ignis origo fi-ve operatio inprimis confpicuaeft, ubi meffl-bra noftra gelu intenliori quodammodo con-ftri&a per motum totius corporis incalefcüntrQuod propterea non fit,quafi ignis in ifto mostu tåntum forinfecus accederet, velquafi par-ticulae ejus in membris Iatitantes, calori nafi-vo deftitutae eflfent: Sed quia igneae atomi in

B 5 tnem-(n) Gaffend, inPhil. Epic, p.m, 319« 0

membris, geiu affedis liberiori mot« carefi-tes, eum per lftam corporis totius agitationemrecuperant. 4. Oritur ex igne fubterraneo,quicum noliro utualielt ejuidem (peciei. 5. 1Inmixtione praecipué, propagatur vei maxi-tné ab aftris, & praefertim å lole. Praefertim åfoledicoj quia ftellaefixse valde Tunt remotae,& adhuc in quaeftioneelt apud eruditostamAlathematicos quam Phyficos, an aftrorumerrantium iumen,quod å fe ferunt, fit ipforumproprium. Solem verö igneum elfe, & å feignemeilkre3 probat experientia, probantdodorum virorum teftimoniaatq^ fcripta.

§. 7. Experientiam quod attinet, fi ejus ca-lor ad id probandum minus videatur firmus,fpecula comburentiaid racjunt, in quibusra-dii folares colledi & conftipati corpora op-pofita incendunt. Mirum quendam fpeculo-rum comburentium effe&um refert Illuft:Digbaeus, (o) fubit animum, inquit, hac nccafionememoria rari admodum experimenti,quod nobilis qui-tfam vir fidet\ßncerißima, mihiifo amkttia conjanftijß-trtus, vidijjefe affirmavit, vajorum vitreorumfcilicetopepeculiari quodam modofaäorum & artificiofe dtf~

: pofitorum, colleäos folk radios inpulveremfujci colo-rk3aut purpurei in rubrum vergentispracipitatosfuif-fe. Inter teftimonia Eruditorum fuper hacquaeftione eminet illud Ecclefiaftici: (p)Sol adtjjjcftum nunciat degloriofi Deo, quod infirumentum

ettjo) Tradt, X, de nat. corp. cap. 7* p, 1». 62. (p) cap,

{45. v. i.

eil admirabile opus altifftmi. Ovum in meridiano eil,\lßTÄac,t rcgioncm, & esc adverfo afius Hilm quisfub-\fimt ? quafi m caminumfufflet operibut afl^juL Tri-pliciterfol exurit montes, vapores igneos («ut ut vul«gara verfio habet, radios igneos & Grascus Tex«tus, cclfii^at 7mg&Si&z extyvoiov) efflat & re-fulgens radiis hebetat oculos, Addatur Verula-mius, qui pronunciat (q) fomntum plané ejfe ilkdde Heterogen'ta folis & ignts. Infinttas enimefe ope-raimes in quibus attiofolis & aä'to ignis cortvcniant:ut inmaturatione fruäuum] confervatwne plantarunttenerarum, & dementia ccelt aßvetary^, inrmoni-busfrtgidts, exclufionc ovorum3 reßttmbne uWnarumad claritaiemfcalorcm enim f 'is 6* ammalis conjun-gimus, ~) refufcitatione animalculorum frigore obrt-gentium, evocatione rorum & vaportim & idgenus:reliqua videantur apud au&örem Phocyli-des Bolvarda, (r) Sol eß vete Lampas, inquit,fax & cunäa vidensytnundi totius oculuSiVtrus fons o~mm lucis caloris & tnotus omnium corporutn univerß.Lucisfons eil3 quatenus hac formaliter> ut vocant,eilm & dfole: Sic ut totafolis mafia conßata fit & con-denfata ex perpetuis corporea lucis partkulis, quaruminfinit* ferne atomi jugiter & continub tanquam ra-dii per totam hanc tmiverfi machitum dtffunduntur.atque lic quidem Phocylides. Thomas Cam¬panella in Apologia pro Galilasoc. 4. p.m.34,Eximia quoq, teftimonia tam ex EccJefiafticrs

quam(q) dePhiL Nat. &univerf.p.m (r) Phyf.

cceleft» cap, 9, p. ra. 169.

i Pluret ejus aliquado cfleefle&us p a. ut G conda*

quamPhilofophicis fcriptoribus adfert, quasad hoc argumentum illuftrandum non parutm

Nec non lib.*i. de fenf. ^r.'2. p^m. 3. aliqua in hunc fenfum inlerit.

■6

facer^ videntur.cap."%Vide etiam Comcnium Phyf. cap. 8.4. 8. p.m. 97. Adde infuper Aiühanaf. Kircher. inmundo Subterran. Tom. 1. lib. 2. c, 4. ut &in itinerar. Exftat. pial, 1. c. f. ubi ex profef-fo hane rem pertradtat.4.8. Effedfrus ignis externus primus & im-

mediatus eftmotus: reliqui verö,qui ipfi com-muniter tribuuntur, utpote calefacere, urere,comÖfrsre^arefacere Scc. Sunt mediati effe-dhis,& non pendent tantummodo å natura i-pfius ignis, fed etiam a dilpofitioneparticula-rum Sc indole varia objedlorum in quas agit.E. G. Quod argilla induratur, plumbum li-quefcit, aqua in vaporesrefolvitur, dum igniexponuntur, inde eft quod argillae, plumbi 3caquas difpofitiones variae Tunt, Sc diverfimodeignismotum & operationefn recipiunt. Undere&éScaliger (f) Receptivtwi, inqukynonrecipitper modum tmprimemis-, fed per modum receptivitatis.

4« 9» Cum autem dico calefacere non efieinter effedta ignis prima, nop fufpicabitur-quisquam me calorém igni detrahere. Namnon difquiro hic de eo,, An calor ht qualitas i-gni inhasrens ? iilpd enim 4. t» affirmo Sc fta-tuo. Sed meum nunc eft inftitutum invefti-

■ gare(f) Exercit 16, cap» 2. p»ra. 7J.

\

gare quo paéto ignis calorem hunc in corpo-ribus alijs exerit ^ illud dico fieri permotumparticularum ignis,adeo ut ignis,nifimovere-»tur, calefacere non poflet. In euqdem ferc

I fenfum Comenius loquitur: (t) Calorefl mim-vtijjimarum materia partium motwm fe reverberatuS)mtUenarum Cujpidum inßar taftum penetrans& la-

j cerans. Sinnliter Plato in Timseo dicit, quodignis proprer motus celeritatem corpora nofiradividens, & in partes exigttas partiens, meritb pajjio~nem illams qua legitime calor nommatur, tnducit. EtClaubergius ait calorem eft'e partium corporisexiguarum motum varium, (11) quöpartesaliafurfum, alia deerfum, alia dextrorfumj alia levorfum,aha verfus anteriora, alia verfuspofleriora Jeruntur.Quaeloca, quomodo huic rei inferviunt patetexfuperioribus: pertinent nimirum non adcalorisfed calefa&ionis naturam explicandå.

4. ro. Uftio eft a<ftjvior particularum ignisterebratio,quå non tantum per motum in cor-poribus calorem (uum manifeftant, verum et-jam folutionem contiriui Sc corpufculorumexpulfionemferifiminftituere incipiunt: Un-de quoäj dolor in corporibusanimatis fenti-turacrior. Neque eft alia operatio ignis inuftionis quam calefa<ftionis produ&ione, nifiquod in uftione Fortior ftt. (x) Calor enimß in-

C tendi-(t) Phyf.cap.4. $.19.p.m.48. (u) Difp. Phy£ 3rl§. ii. p m. 249; (x) Comen. Difq. de nat. cal, St

/

i Plureteius aHcmädö efle elfe&iis o.a. uf fi coricfa«»

Widitur ut vehementeY attenuat 61 extendat diciturfcruorßve ußio. (y) Omnis quippe ußiotranfigititvper mmutosporos corporis quod uritur, periude acfi efaJent infiniu cujpides acut.

4. ii..Res quas incenditur,hocmodo con-cipit flammam. Lignum, verbi gratia,accen-dendum apponitur igni ardenti: Particulaei-gnis ardentis quaquaverfum huc & illuc emif-fx in lignum illud impingnnt , ejufque porosfubeunt: quå re efficitur ut ignea corpufculaligno inclufa & aliis varii generis ligatapor-tionibus per iftas ignis particulas fefe circum-circa celeritermoventesfolltcitata , fraäis ergtt»ßulis, compedibusfo refolutis, priflina fua libertatedonentur. Vide Petrum Gafiendum in Anim-ad. ad PhijL Epicur. p.m.518. & feq. llluliriff.Digbaeus Tract 1. de nat. corp. c. 6. p. m. 49.Super hac re etiam legi meretur. addatur Ma-gnenus in Democ. revivifc.de atom. c. 4. pro-pof. ji.p. m. 501.4. i». Fadta incenfione, fequitur Ardorfive

Combuftio: ubi res combuftibilis per igniscopiam ejusdemqj motum vehementiflimum& terebrationem non annihilatur, ut vulgusimperité nugatur: Sed diffipatur & in parti¬culas minutilfimas disjedtatur. Sic enim Gaf-fendus. (z) Quando lignum tnterityrefolvim^inigiiem, in lucemy infantum, in cimresiin Salem, &c.

exißi~(y) Vetul, org Seient. p. m. zz%. (z) in animadv,

adPhil.Epic, p. m. 400,

HY cxtflimandum non v idetur rcfoluttonem fieri in alia,Uf quam qiiK re ipfa cöntimbantur; nefc; ex lignoperire

fc, aliud quam connexionem &fitumpartium,five (fecia-lem exißendi modum, förnam, qualitatem,Jpecfem,

i acadens, eventum, cujus caufa erat&dicebatur li-gnum» Combuftiö igitur non eft rei annihila-

j. tio,fed in fiia minutiflima principia refolutio.§. i5. Ex hac occafione, ut limul huic rei

yg major lux & evidentia accedat, pro moduloIa ingenii quomodo candela accenfa ardere pof-

r. fit explicabo, cum id fortade omnibus non ficj. obvium. Candela cum incipit arderemodotm jam explicato, igneae atomi ex cera liberataeCe huc illucquequaquaverfum yolitant, quaedamj. furfum, quaedam deorfum, quaedam dextror-

£ fum, quaedam finiftrorfum. Quaeqj deorfum^ fertmtar inCeram,ex qua candela.conflata eft,i. magna vi irruimt, eam liquefaciunt atque ad

motumirritanr. Cera ubi incipit moveri,fi-mul attenuatur, atq; in majus fpatium diffun-

'q ditur ( Calorem enim & motum dilatatiople-js rumque comitatur ) Qvumq^cera 5 quse infe-

n rioré in candela occupaf locum, durior adhucis &compatftior fit, quam ut attenuata cera fe

i« eo rec-ipere poflit, 8c ad latera atque in aeremrefugere non liceat, quia motu ad id fufficien-

fi ti non gaudet, & firnul a gravitate& circula-tione aeris in ignem irruentis, de qua paula

i- poft, inhibetur, ellychnium igitur, ut cera i-\r. fta non refoluta rarius, ingreditur, potiflimum

C % tit

Plurete jus alicmädo effe effe<äus o.a. ut ß concla-

ut loeum particularum continuc evolantiurq,ne detur vacuum* occupet. Et quoniam a fe-quentibusaliis particulis eodem proprer ean-demcaufam tendentibus pellitur, ideo furfumper Ellychnium magis magifque properat,do-nec igne« atomi in ea content« a materiacraffiori purificat« in flammam erumpunt.Quod autem cera hoc pa<fto per ellychnium a-fcendit, perfpicuum ex eo eft, quia fera liqua-ta poftquam fungum emun&orio emunxi-mus, in (ummitatecandel« congregatur, idq;propterea, quia ellychnium jam breve & cur-tum tant« copiae capax ncm eft.

4-14. A rqj ut h«c partium cer« refolutio(idem inteliigendum de caeteris) melius pera-gi poflit, opus eft aere circum flammam fefecirculariter movenreidque duplicern maximéobcaufäm, i.UtLambendofummitatemcan-del« ac radicem ellychniiadflammam acce-dat,& multas cer« particulas calore ignis agi-tatas, per ellychnium fecurn abducat, eique a-!end« inferviat. (a) 2. Ut vim ignis in fubi-gendo & diffipando pabulo augeat atcg adju-vet ■: (b) uti ntantfeßum fiet,fi confideremtis quopaäopabulojuo applicatus ignis, additafo inmtx illius vitxternafollium violentia, fe illi tnfbiuetjbrevifo tern-porié Jpatio tnagtiam tllius partem infubßantiamfuam

■'conver-

(a) Renatus deß Cartesprinc. Phil. Part.4. f 98. p*m.176. (b> Digb, Träd. 1« de nat. corp,cap. 5»pem.44> 'iä " <*

cpnvertat, (ita qüidetn Digbaso Ioqui placet)reliquo in fumum refoluto, vel dijjffto in eineres, quottm altunde provenit, quam ex fumma partium ejusexiguitate ficcitate, qua v'tolenter inpabulum ada-

& veluti turmatim in iJlud irruentes, porofam e-jusfubßamiaminßar ßibtiliffimarum acuum'facilimepenetrant. Movetur itaqueaer circa flamtriam(& interdum flatus orisjflabellique & folliumvehemens agitatio fuperadditur ) ut igniculi,qui alias ob pabuli refiftentiam opere infe&oavolarent, in materiam vieiflim repercutian-tur, ac majori vehementia eam fubigant. (c)Motum autem circularem aeris& fumi licet experjri,quoties magnus ignis in cubiculo altqtto excitatur,ß e-nim cubiculttm itafit claufum, utprater tubum caminiper quemfumus extt • unum tantum aliquodforamenfit apertum, fentietur continuo magnus ventusper hocforamen ad focum tendens in locum fumi abeuntis. Si-militer fi velamine aliquo q^Js voluerit fobihiatum maxima ex parte clauaere, illicofen-tiet infra velamen per foramen adhuc patensventum quendam non fine vehementia in i-gnem irruere.

' 4. Jf. Caufa vero hujus circulationis haeceft, quod fumus ob particulas igneas cete-riter evolantes eumqueabducentes, inmotuconfiftens amplius quaerit fpatium, eoque ipfoaerem circumftantem premir abigitque: cumautem aer pulfus in aliquem alium locum non

C 3 poflit(c) Renatus part, 4-princ» Phil. 4- 99• p- 176.

Pluret ejus aliquadp efleeffe£his pa. ut G concla«»

poffit recedere, (vacuum enim recipiens faci-le rio'n datur") igitür neceflario ad candelam,aliumqueignem^dentemregreditur, ac lo~cum a fumo relidhjm occupat» Et haec efl: cau-»fa cur in magnis incendiisplerumque Velle¬rnens oboriatur ventus.

§. i6. F/dww^definienteScharfio, (d) eflfjms jabtilior 6"'folütior, qui libere evolat. Senfushic eft; Flamma conftituiturquoad mäximam|>artem ex atomis igneis purioribus,poftquamåbornni ptpps materia denfiori föllitae& ptntificataem agilimomotu pofita? fiint: ex qualibere evolant & in omries partes diflfunduri-ttft, Cum dico flammam non efiecorpus con*tlfitmm, féd conftåre ex particulis folutis, o-rnnibus feorfim mobil ibus, quaerere quis pokfit, cur inftar corporis alicujus continui appa-tfeat? & quomodo atomi celerrirrlé evolantesiii tantam cppiam congregarl poflint? Refporvdeo ex fohann^Ciiryfod. Magneni Democri-to Revivifcente, (e) eam tion ejfe'tantam, quantaspparet,videri tarnen. Prmb3quia idm ignb in pluri-bus lock viåctw ratiotie mom '& refraämk • ftc umfcinuHaßnfuw afccndens, Uneam duccrein aére vit4etur ,• & ß baculum igmtumgiraveris, circulum cre<des: Qjtod ergo in hk motibw contingit, iäem in flarn-ftta accidere par cfl credere ,• Superficiem fcilicet k-jmeorumfc Jpirituum exiguum, numerum multiplicem

appa-

(p) Manual, Phyf.lib. i. e. j. p, m, if j* (z) Dil]?« I*

4pparere>& ebcopioßorem, qubmoius Vetociör efl,namtardus in pauctoribus locis videtur. Praterea in mintflamma datur oleaginoßtas, qua ufrattionemfarit,&diverfumßtum, quoßt,ut eo etiam nomine idem in plü-nbus locis multtplici dißraäaq,Jpecie appareaf,&c.

17. Liceat nunc his certioribtis feqüen-1tiade illuminatione minus certa adderé. Cutisigneas atomi, ut di&um eft, liberé é flamma 6-volant*& reda in oculam incidtint, lucis fpe-ciem nobis exhibent. Cum verö in opacumaliquod corpus incurrunf&: ab e.^ad nöftrosoculos refleduntur, corporis iftiufe imaginemad nos deferunt. Ubi autem harum atomo-rum magna eft copia^ crébrifque & multifariisvicibus ab aeris particülis refleduntur, aér enlilluminant, quod vulgarker luinen appella-*mus. Exiftimandum tameii non eft aeremnon illuminari, & particulas ignis in eo norlrefledi,nifi nos illuminatum fentitaüs: ibi e-nim vel in denfiftimis tenebris,lumen aliquodefle,probant animalia nonnulla tempore no-durno videntia. Hoc fuftragio luo probatExperientilT. D. Ölaus Rudbeck, in (ua adnobiliff.Heiniium deCometis epifto)a,dicen$;Htc oflcndt pojfet nuÜam ejje tam obfcuram noftcm, titnon qui oculos baberct reda proportions aaömnmdatos,omnia cerneret noftu, erederetf diem ejfs, nüGumfoejfe diem tarn darum, quem non aiceret darioremipfojok. Quod autern jam lumen nodurnumin noftris oculis non fentiqur ? eft ejus debili-

tas.

A

Pluretejus aliquädo eflTeefte&us oa. ut G concla«»

tas> cum magna atomorum copiaearumq; a»«ftivior motus ad vifum noftrum feriendurorequiratur: quemadmodum negandum nonett ignem lambentem fuo modo calefacere,quamvis noftro taétui calorem fuum non pro-dat. Simul quoque non videtur fimplicitcrverum efle imagines quasdam Sc fpecies in-tentionales ab obje&is invilum dimariare, veletiam particulas å re vifibili divulfas ejuscfemfimulachrum nobis repraefentare j cum potiushaec omnia folis radiisexigne velaliolucidocorpore ptyfluentibus adfcriberé fortaffe pof-firous. ^««^inquitGafTendus, (f) conßa-re imago exfolk Ulis corpufculis3qiut aut immediate exLucido adveniunt3ipfum^ vifibilefaciunt, aut media-ti ex re illußrata, quam part modo vifibilem lux edreflexa ( perinde acft non aliunde,fed ex ipfamct ad-ventret ffaciat: No« item vero conßare ex corpufcu-lis ab ipfa corporis fuperficie continenter direptis i cumvelfola lucis ad vtfibilitatem ncceßitas, videaturfatisarguere, aut corpufcula nulla denpi i quando in tene¬bris oculum nonmovent, aut ad vifioncm ejfe prorfusinutilia, quandofola lux fufficerepotefl. Uberio-rem hujus rei declarationem qui deiiderat;confulat Kenelmum Digbaeum in Tra&. r.de nat. corp. cap. 6. Ubi ea , quse huc facerepoflunt, prolixe perfequitur.

$. 18. Hinc patet verifimile nori efle,quod1 ignis in candela vel hgno accenlus idem fem-

- per• (f) in animad, ad Phil. Eoic. p. m. 26J»

per maneat, atque ex fefe ipfo lTne afteriu&ji^gnis adventu multiplicetur ,♦ yel quod fci'ntf-la parva magnum pariar inccndium iui pro-motione, ut quidam exiftimare v idenrur. Sienim quis ex eo quod flamma femper videturfibi fimilis, & vifu aliqua mutario notari nonpoteft, inferreveiit igtiem euridem numeromanere •, idem eft ac fi quis diceret nullam influvio aquam de novo accedere, quia fluxusaquarum quoad fenfum nonvariatur, &aquafuccedens priori flmilis eft. Nec non ftatue-ret, quod hominumreliquoriimqjanimaliumcorpora eadem penitus manent, å primo nati-vitatis momento ad diflolutionem ufque ani-mae å corpore,quia mutatio & tranfpiratiodn-fenfibilis quotidiana oculis vel aliis fenfibusnon percipitur: quod quam abfonum efl'et di-cere, re<fta ratio& Medici oculariter demon-ftrant. Et fi idem numero ignis & flamma inreuftili, quam diu ardet, maneret, I. Nonpoflemus ope ignis videre nec calefieri, cumnulli radii in objetfta dilpergerentur ^ nihilq-fit, quod agit in diftans. Pofito vero nos pof-fe videre,quamvis nihil ab igne in obje<fta dif-funderetur. 2. Non opus haberemus plusj^alimenti, quam prima vlceaccenfum fuerit,igni addere. Poflet enim perpetuo fine fuiimminutione ardere,nobisque lumen & calo-rem femperfinejadura impertire. 5. Exunatnultas candelas accendere non poflemus,cum

D enim

Pluret eius äliciuädo eflfee&éhis r».a. nf ß eöilcfa«

éjiim videamus flamttiam candelae pofierioriioca mceuiae «qua lem dier i flamm« priorls,faciiepatet oportere toram ab una candela inin aliam transferri ,• & fic nihil^eliquutn eflct,unde vel prior arderet, vel teitia candcla in-cenderetur. 4. Nunquamcrefceretignis procopia materias combuftibilis, neqtie orirenturincendia. Apparet itaque ignem non fempereundem in materia uftili permanere j led ejusparticulas difleminari ad calefaciendum & il-luminandum,aliasq j vicilflm in iocum earumjiiccedere. Undere&é dicit Ariftoteles (g)ignemnutriri. Et IllußrilT. Kenelmus Digbseusdocet (h) ex Arißotele ignem noneße fimilemfiagno tisdemfemper aquis repleto, quarumßcut nid-lumpatitttr dtjpendiam , tta niéam fentit reparativ-nemj fed vivo perenniterfofluenti rivulo ,• tdempexeoconßarcpoieflrfuod ignü continuo oft poßuiet: fla-tim qutppe ac nova alimenti pars in novam item ignispartem converfa efl, (ut in exiguis o!ei liquentkve ce-

atotnh ammadvertipotefl) priori migrandum efi,utpofieriori locum faciat, atfi tia nova bujufce, utficdicam, rivult pars comimio manat. Similiter Re¬natus des Cartes (1) Atfo tta, inquit,flamma de-het afiidub renovari, ut conjervetttr, & non magis ea- .

dem manet quam flumen, ad quod nova femper aquaaccedunt.

4.19»J»fo) de pen. &corrupt. IIb» t. cap« 8* item de Animalib.zc, 4, (h) Ti'aik t.de nat cörp cap,7.p, m.J$»(1) Prmc.Pnil parc.4» 5,g8.p. m. J7<5.

ig~,rln extin&ione igniculi nonannihi-lantur, fed aut ftatim (k) disgregantar, utporrafub vifwn ignts illenoncadat, (cum vel propterpabuli defe&uro ignis marcefcit, vel cum de-bita ipfi fiegatur ventilatio fuffocatur E. G.Cum Spiritus hordei in Vafe accenfus ftper*-impofito orbe aéris privatur fuffiationej) autetiam maxima ex parte, quoad tempus inclu-duntur materias: E.g, Cum Ferrum ignitum inaquam imtnittitur, & aqua (l) fubit ejusporor,quibus objguratis corpujcula ignis cxfthre difcurrereveintra ferru,non Pojfqnt: fed motu impedito, pau-lifper remanere coguntur donec indepaufa-tim Fe liberaverint." Si quis quasiiverit quo ferecipiunt ignicuii, qui iic in extindicne dif-gregantur, refpondeo quod (m ) omtiis ignis ex-tmäm redit in ignem mundi. Quo etiam fpedtatjllud decorporurn refolution.e Lucretii: (n)

Cedit dem retrh de terra quod fuit anteIn terras: 6* quod mtßuw eil ex atberis oris,Id rurfim cceli reila tum temtrta receptant $Nee ßcimerimitmors resy tit materialCorpora conßciat,fed i&tum dißipat oük.

§. to. Rarefacere, ii partes tantum rarefa«»&i corporis fpeddantur, eli in majores poros

; aliå materia replendos extendere, eadem ma-nente propria fingularurn particularum ex-

D 2 tenEo-(k) Sperh JnfEPhyf. I» 4. c. Qj> p. m 718 -(l)Qaflf.in Phil. Epic. p m. $ :8. (m) Conyn addenjad

(n) üb, 2*

x Pluretejvis alicmädo cfleefte&us o.a. ut fi conda«

tenftone; (o) Sed fi totum corpus confldera-tur limul cum materiå poros replente, eft inampliora fpatia diffundere: qui motus diciturdifrufivus vel expanfivus, (p) per quem corpusmitur ad dilatationemfui, 6* reeipiendum fe in ma~

~*jorem Spbxram 6* dimenßonem, quamprius occupave*rat. Oßenditur hic motus in omni liquore fervente quimamfeße intumcfcitjnfurgit& emittit bu]las% atfo ur*get proceßiitn expandendife, dorne vertatur in corpuslonyj magis extenfum& dilatatum quamdjt ipfe Ii-qu<<r, videheet in vaporim, aut fumum, mit a'irem.PJ ira exempla videantur apud au£torem.

4.11. Liquare eft e confiftente materia flui-dam facere. Hoc ipfum liquefadHone plumbideclarabo, (q) cum excitatocontinenter igneipfm&orpufcula prater catini corpus penetrarunt in plum-l>um, ac fubierunt ipßus poros: tum quia regreßus Ulisim patetj quod pone continenter a fuccedentibus urgi-itntur-i adiguntur ideo ulterius & fe quaquaverßimin-ßnfuantia, minimas quas^particulas difociant, ipfisfomottoneincefante, nefefe denubrevinciant3obflant.ac faciuntproinde utplumbum ex compaftofluidum e-v1d.1t, tamdtufc matteatßuidum,quamdiu igneindeß-ttenter vigente ßuppeditantur öorpufcula, qua in exce*ientium locum fubflituta mcttvicm propagent, nec cef-ßarepermittant AddeRenatum Princ.Phil part.i. 118. Torrere eft materiam exficcando

durio-(o)M31aub. Difp. Phyf» 7. 4- P» ni. * i2. St RenatuspaA 2. prina Phil. *. 6. p m. z6. (p) Verul org. Sei«ent.p»m.ii9. (q,) Gaff,inPhilEpic.p,m(445*

duriore reddere,- quod In Argilla V.g. Et vafisfuftilibus fit, quando ignis ita particulas aque-as amovet, ut terreftres dominium occupent.

4 zi. Inter proprietates ignis folet etiar»fabtilitasretenfen: Hsec, utexfuperioribuscolligitur, in particularnm exiguitateconfl-*ttit, 8c facit (r) ut ferrum aliasfc jubßantiasfoltdaspermeet. Levitas quoq; ipii tribuitur, quae te-nuitati 8c a&ivitati individuå focietatecon-jun<5ta oft, 8c non minus quam illa, qualitas eiinhaerens. Huc facit illud Scaligerire&e ex-plicatum : (s) Qua é fummo defcendunt, ea moverimotu hoc, aut per fe d natura, aut per accidens d vuNatura defcendit pluria,qm exbalationis pars,führe-ttaprimum a Calore mixio : Quo altnts abernte defii~tuta,fuoptepondere deferiür. Vi autem vapor igneusexcutitur deorjum exprejßone, See. Hic enim ob~fervandum eft, cum dieimus aliquid leve efievel grave, furfam vel deorfum moveri, poffeillud ( ut nonnulli volunt) dupliciteraccipi,velfenfu vulgari 8c Plebeiovel Philofophico.Vulgariter ipfis dicitur aliquid leve efie fur-fumque ferri,qvum fupponiturmoveri a terraccelum verfus. Philofophice vero,cum diciturferri d centro ad circumferentiam. Quid enimvocatur levitas apud nos aliud quam impulfus corporuttta Centro adyrcumferentid? DicitClaubergius: (r)Cr) Sperl.Inft. Phyf. 1.4. q. 5. Expl. ad przec. i.tp m*706 (s) Exercit. 16» c,*.p.m»7Z» (*t) Difp.PhyC

Xo.p,m.Ä4S,

PIure t ei us alicmado effeefte&us o.a. ut ft concfa«»

jffiqualitatem motricem dixifTet,qua res a cen<tro ad circumferentiam fcruntur, melius hauddubie,noftra quidé fententia locutus fuiflet: )Gråvitas igitur é contra nihil aliud eft quam5d, quo translatio corporum fit å circumfe-rentia verfus centrum. Si itaque verum eft,utprocul dubio eft, folem efle prajcipuum ignisfontem,ut $. 6, dixi, non immeritö ftatui pof-fe videtur ejus Sphasras centrum. Unde patetignem Naturaliter, quodammodo furfum,&propter Levitatem Philofophicé lcfcjuendomoveri, cum å Sole verfus terram & reliquamundi corpora effunditur: minus vero natu-raliter, (juxta illam quidem modo indicatamdecentroSphsera? ignis hypothefin) Sc non»ifi popiilariter dici ferri furfum, cum dicimuscummigrare å terra verfiis ccelum Sc folem. Idenim non folum propter Levitatem, fed velmaximé propter tenuitatem & fubtilitatemfuam , qua expulfionem Sc expreflionem, utmodo loquebatur Scaliger,corporum circum-ftantium luftinere nequit. Exemplo id decla-rat Lucretius (u) luculento fatis Sc eleganti:

^Sfonm vides etiam quanta vitigna, trabeis^Regnat humor aquténam qui magi werftmm alt$Direfla, & magna vi multiprefftmus agré,Tam cupide*furfum revomit magis atL remittityPlus ut parte foras emerganu exftliamfc.Tfjc tarnen hac, quantum 'flinß, dubitamus, 0-

pinor, Qajtt(v) iib>2»

Quin vdcttum per inatte deorfum cunädferantur*Sic igttur debent Flamn/d quofc pojfeper auras»Aeris expreßafurfumfuccedere.

Sed hasc omnianonnifiprobnbiliter dicütur^Levitas etiara dicebatur individuo nexu a&i-vitatem igniculorum comirari: Nam libråexpertus fum prunas candentes Ieviores eflecarbonibus Lindls: quod nuilam aliam obcaufam evenire videtur quam propter eorummotum celerrimum , quo prunas elevant ve!eievare'conamur & fecum rapere.423. Per iiccitatem ftatuit Sperlingius(x)ignem indurare, huraida pellere, Siccis dele-

<5tari. Verum quamvis dicam ignem ficcume{Te,quianon hume&at j videturtarnen nonindurare res Sc humorem expellere tantumquatenus ficcus eit,fed quatenus movetur, urantea.^. 21. di&um eft,motuq^fuo particulashumidas magno agmine öiconferüm abducit,

C AP. IL4-1. Ne leduristasdiofahaeG riatdiflertatioj

quasdam, Goronidis ioco,circa ignis Pharno-mena occultiorajjucundas quaeftioncs cum ea-rumrefolutionibus exercitii gratis, fubjunga,Quidcaufse eft cur calx viva fupermfufå aqulnon tantum calorem concipit,, Ted interdiurnflamtriam excitat? iv- Verulamio (y) videturfierivel propterutuonsmcalorliqutantea chflrahe-

batur.(x) Inft. Phyf. 1.4. c. Expl» ad praec, 1. p. m. 706,00 Org.Scient.p,ni»i86.

Pluret pius älirfiiado pflp pIJp&iis o.a. uü fi eOricfa«» i

hatar, vel ob mitatimm& exaßirauonemJpiritusigneiab aquaut fiat quidam confltftus& antiperißa-Jis: Haec ratio, falvå tarnen tanti viri authori-tate, cum aliquantulum mihi obfcurior videa-tur, hoc addam : Aquae particulae calcis porosper ignem nonnihil excavatos ingredientes,eandem hinc illinc cuneorum inftar findunt,-quemadmodum Sal aquae & Sficcarum TinoTel aiii LiquoriimmiÜum, non aliam ob cau-fam folvitur quam quia aquae atomiintra po¬ros receptae,totam maffam hume<ffant, partes-que ab invicemTegregant. Portiunculis calcisita refolutis rumpuntur ignearum atomorumvincula & compedes, ideoque cum fenfim fefeexpedire & in auras abire conantur, fit ut a-quå obfiftente exfilire non pofiint: in ipfosigitur redeunt grumulos , ipfosque difcuti-tiunt & libertatem faciunt aliisatomis fecumemigrandi: unde efficitur ut coliatis viribus peraquam perrumpant, ipfam excalejaciant&fubfultarefett ebullire cogetnt. (2) In hunc feré modü etiamScaliger: (a) in calcis meattbus, inquit, conßtmptagenuina humiditate,inefl ignis. Is aqua ingrejjutn fu-giens, ac fefe in partesfolidas induens, flipat feipfumtatfo acuitur condenfatione.

2. Cur quaedam res, ut metalla & lapides,interdum calefiunt & tarnen non lucenr ? R.Id fit propterea quod igniculi in iifdem incluli

ad(z) Gaff in Phil. Epic«p. m. 321, (a) Exerc.5. *,9.

p. m. 18,

äd motum fenfui ta&us feriendo fufficientemquidem funt excitati: Sed quia å reliquis par-ticulis impuris non fatis funt purificati, igiturpropter pororum per quos meant, irrsgulari-tatem huc & illuc disgreg3ntur,ut oculos illu-

I minare non poflint. Cur vero aliae res, ut piliequorum, lumen fundunt, caloreautemfen-fumta&usnonafficiunt? R. Caufah^c vide¬tur, quod igniculi å materia circumftartte fatisquidem funt feparati, fed propter fubtilitatemfummam 9 fortaflis etiam raritatem ad ta&um,qui denfis praecipue movetur, docenteDig-baeo, (b) movcndum impares. Illic igitur mo-tus regularis, hic veroparticularumluminiscopia maxlmé defideratur.

ff. Unde ligna putrefafta, Sqvamae pi-fcium & fimilia idhabent, utpoflint lumenIpargere? R. Hujus arbitror duplicem effecaufam i. Quod fiat ex refolutione & unionsparticularum ignearum in illis ipfis rebus con-tentarutru 2. Ex repercufljbne radiorum peraérem fparforum3ut fint quafi fpecula quasdamlumen excipientia & refle&entia. Huc refer-ri pofiunt oculiFelium&fimiliumanimaliu*item lapides pretiofi, ut Adamas, Carbuncu-lus, &c. Cur vero non nifi in tenebris ut plu-rimum videntur lcintillare? R. Non minusfplendent interdiu quam no&u, fed quia Iumeeorum debile eft,& nullam habet proportio-

E nem

(b) lib» i-deNatcorp, c. 7»6,

Pluret eius alidiiado efle etfe&us o.a. ut fi concla-

nem ad lumenSolis,ideo nequeunt oculos flo-ltros interdiu ferire: quemadmodum can-delae ardentis, inter confertiflimos Solis radiospofitae, flammam cernere non pöflumus.

§. 4 Cur irtcalefcit facilius foenum humi-dum quam exficcatum. R. Quia Itramina fceni jexficcati funr rigidiora & propterea rara, fenonnifi in punétis quibusdam tangentia: undefit, ut particulse igneae, fulphure«, terreae,&c.in ipfis inclufajjfive åfe ipfis cafu quodam,fivea radiis folaribus in foenum immiffis,illud hincillinc atterentibus, divulfae atque ad motumexcitarae, exiturrt patentem & liberum invé-niånt. Verum in foeno madido reddunt aqueaeguttulae ubivis difperfse Itramina moliia flexi-biliaque, utardécoire&uniriqueant, quare efficitur, ut corpufcula ignea, fulphurea,mercurialia &e. in ipfis contenta, vel fortuitåVel a radiis forinfecus advolantibus ad motumpelleda 6C exiCum molientia per quandanlquafi Antiperiftafin cingantur ac exituprohi-beantur: Quapropter difculfionem materi«circumftantiWs pro virili promovent,aliiiquelibertatem continuo quaerunt,ut agmine fadocalorem magis magisqj augeant.

§. 5. Cur fagitta per aérem transmifTa cale-fit? R. Duplex videtur efle ratio. 1. Quodaer circumftans frequenti confricatione ato*mos igrieas lagittae inclufas ad motum excitat,2. (c). Tota qua pertranßtfagitta via, igniculifunt

ejmno-(0 Baflo phys. lib. 2. de mat» & mixt. Inten. 4. Art.

4- P' ni» ni»

8yusmodi, velati ctimides Internata , in quas rnn minusfe/e induerit currens, quamft firma iäus earum exci-piat. Pone jam omnesillosigmculosfimul,utquorumacumina eo curfupaffiim efl telum 3 uno firmum loco3forum omnium vim excipiat3valde profe80 calefaüumtri ratio docet manifeßa. At illa trajeäione 3 fagittanon minus ignium ipforum licet diverßs oppoßtmtim 0-bit aculeos, quam fi eodem toco. manens eos recipat} curminus ab eis ajficiatur ?

6. Duas caufas mvenio, inquit Renatus (d)Cur candela noflu& emtnus longema)or vcro appa-\eat { prior efl, quod cum non cognofcatur vera ejusthflantia3 concipitur juxta cumßellis remota, (y quiatmafo ejus qua in futido oculipingitur3ßelhc imaginem{onge excedit3judicatur etiaut major. Altera eft.quodnon cernatur tamitmodo lumen ex candela retta adve*niensy fed etiam illud quod ex aerejp'tßo aut aliis cor-porthus vicinis, ab illa iltummatis, advenit, atfc hacvaria lumiua cominusfacilime internofcuntur $ fed e~minus omnia candela adfcribuntur 3 unde fit ut majorappareat.,$. 7. An pilor poflit intendi f R. Non in-

tenditur (e) Intentione ejusdem partisfed aharumpartium acceßione. %Alioqmßi tuenderctur3 intend'e-yetur etiam ipfacjjentia. Et Gaffendus: ( f) Uni-verfé autem dici poteft 3 calorem & ignem tarm efftciintenfm'em3quantocahris atomifuerintplur.es& con-fertiores.

Ei $.8. CurCd)Epift.part»2.Epift.96.p.m, $14. ^e) Scalig Ex»erc, 12. 2,p,ni»4U Qf) In Phil, Epic» p.m. $2j^

Ii

I

MP'.r

Plurtte itis alicmadö eflfe effa&ns o.a. ut (i conda«

j- 8. Cur villi fpiritus, (g) fl littteo afj>erfwßammam conceperit> depafcet quidem hacflamma te-nu'tßimatotum iflum vintJpirttum,fed linteum, quodahm igmfacile combureret, non atttngit C R. Quo-wame]m (lintei fcilicet ) particuk nonfuntfatistenues,ut ab ea mover'tpojflnt, Nam (h) ad ignis cott-fervationem (vel etiam combuftionem") requiri-tur, ut adhxreat alicui corpori, ex quo tiova materiapoßit ad Hhtm accedere in locum fumi abcuntk: Ideofotftttd corpus debet in fe habere multasparticiilasfatistenues proratione igvrs confervandi, easfo iuterfe, vclaliis crajjionbus itajunäas, ut impulfu particularumillim ignis ab ittvkemfejungi poßit,ficjs w ignem con-verti.

§. 9. CurTorristfc funis bombardicus inuna extremitate accenfus, li in gyrum verta-tur,ignei circuli fpeciem refert ? R.Huiusap-parentiae ratio petitur 1. Ex motus celeritate& refle&ione in 4.16. fuperioris, &c§.6. hu-jus capitis defcripta. i. Ex eo,quod fpecies vi-iibilis, utut celeriter mota,in tunica tamen re-tina pauxillo momento comrnoratur,undefit,ut fpecies pr®cedens , quae a primo puncto i-ftiusgyri & circumferentiae oculum intravit,in retina expe&et alteram ab alio punåove-nientem, & iic confequenter.

4. 10. Cur »ftivus fervortranquilloaerefiat vehementior, vento autem (imö & aura

leni)(g) Renatus Princ* Phil. part* 4-5.102« (h) ibid U

I0»«p*m»i77*

len!) refrigeretur ? ly, (i) Calor aérts eft extgua~rum ignearum partium agitatio varia ( qnalitateinterim calefaétiva minime excluiä) aiquietwaJpiYante törn aér fimul cum igniculis in eo fcom-prehenfis movetur verfus unam regionem,aAeo utfin-gula ignis particuU motum fuum varium tam liberecominuare in eodem loco nonpoßint,qud tempore tran-quillo. Si craßo licet exemplo uti, dicemus remfimdijfere modofe habere in nave, in quapueri multafa alictanimalia varie interfe difcurrunt: qui difcurfus in itsturbatur atfa impedttur, dum ventus totam navem (i-mul cum omnibus Ulis animalibus in unam partem ra-pit. Colliduntur enim, vel tam prope adfe invicem ac-ccdunt, ut fuum quodfo animalmotum & locumfepa-ratimfibi non retineat.$.11, Cur aer oredidu&o efflatus fit cali-

dus, angufto verofrigidus? vj. (k) Vera caufitex proxtme antegreffa theß elucet, nempefiatu vehe¬mente, qtiippe qui matenam omnem verfus unam par¬tem dirigtt, fit, ut partesfubtilions, (ignis puta) va-rie agitata fingula [eorfim proprios motus libere exer-cere nonpoffwt, Hinc calor fimul e jufculo,fimul e ma-nibus expellitur ifio vehementiorefiatu. it leniore o~ris halitu, qui calidus, hoc efl,qui conflat varit agita-tis particulis,manibus nofiris circumfufo, tllacalefiunt,hoc efi, fecundum tenuiores fui partes varie agitari in-cipiunt. simili utrvmfc illufiro: impetuofus ventustotam arborem fimulramos ejus omnes in unam ur-

E } gens(i) Claubf Difp. Phyf 33.$. 46 p.m.löi* &leqq*

(k) ibid § 47. p.mltfj.

i Plureteius aÜauädö rfferjjr&ns o.a. ut fi conda*

gern partem,Mit tnotwtt varitim, quo ramosfwguksdiverftspulftbus lenior aura pr'w agitabat ftinc et'tamßt ut venu vehementtores femper ßnt frigidtores. Ineundem fenfum Baffo: (1) Uicimus non nos, in-quit,fed res ipfa apertißima, id quod exfpiratur nontlfe aerem purum fed quid ex altis quorjjdementis Imixtum j nefo enim aér videtur,ut fölet id quodfic ef*ßatur, maxirne tempore frigida,ejfe vifibtlr, Cum au-tem partes calida afrigtdis involvantar, ut in omni remifta cftfere pcrpetuumßt ut dum vapidum illudpref,'*ßs Jab'is exit,partes ignea afrigidis ambietjttbus pref-ft mn agant, SoUfofrigidx externat fenfum ajficiant,Sin lato ore exeat, calida illa (patiam amplum ttaftxad agendum,fuos in res ohvias cxplicent aculeos. Hinceft quod per nares, qua eotifitingt nequeunt, emijfuftjusmodtJpiritus ferner ftt calidus.

§. ii. Plureshifce fimiles jucundaequajftio-lies addi poffent, niil opufculum extra inftitn-ti termino,s vel jam exceflifTet,& temporis an«guttia excluderer, cum alia mealiö avocentftudia. Propofitas autem quasftiones,ficut re-liqi;as magna ex parte non propriis fed alienisexplicui verbis,quia Phaenomenorum princi-ria & caiifse tam multis variisque erant invo-luta diffrciiltatibiis, ut fine librorum lubfidioflonfacile poflent explicari. Addidi igitur|)ropria au&orum verba, ne mihi, quaemealaoijfun«, yiderer velie tribuere > ipfisquede-

bitumPbyf; lib; x> de mat & mixt, intens y, Art. 4. p.

# m,6j.

blturn honorem adimere. AllegaVi autem ho*rum fententias,non quod apodi&icas efle fen-tiam, Ted quia ad veritatem proxime accederévidebantur,& in praefentia aliquid in illis nonmagnoperefdefiderabam.h ■■ ■■ " — — - - .

Pia cruditione& worum cultura politif-fmo viro-juveni

Dn. andrere sundio,pulchre de igne diflerenti.

T 7T fpinofa regit Fragrantia lilia telhiSj^ Necfinitimpunétangere quasq-manus*Sic natura fatismulris eft öbfita fpinis,Nec datur ad verum currere lata viaJ

Te tarnen hance probas omni calcarelabore>Scripte Vulcani Myftica multa docens.

Voce igitur calida dominü in mea vota vocaboQuo feiiiper poflis falvus adefle Tuis.

jimoris& honoris ergo exa-nimo vratulatur

C>

Georgius Vallinus. Attgertö*~ k

AMo

Éi7&(> djuaJfytS a, urv\v/Mtffiis gdseq TT,^7rgg^eo, ai$ <piAe, xitya Tnncey te TtoytioäK

tSto eAalrov TexjuMtÅoy <pi*Åim; eyg^v}

Oh QkPAttberg. Angerm*