1

TÜİK ve Türk İstatistik Sisteminin Dünü, Bugünü ve Yarını

İçinde bulunduğumuz 21. yüzyılda, yaşamın her alanını etkileyen büyük bir değişim

yaşanmaktadır. Küreselleşme adı verilen bu değişim süreci, ülkelerin ve toplumların sürekli

yenilenmesini ve yaşanan köklü dönüşümlere ayak uydurabilmesini zorunlu kılmıştır. Bu

süreçte, hiç kuşkusuz, bilgi, bilim ve teknoloji en önemli güç haline gelmiştir.

Bilgiye ulaşma ve onu en doğru ve etkili şekilde kullanma çabalarının en üst noktaya ulaştığı

günümüz dünyasında, doğru, zamanlı ve güvenilir bilgiye olan ihtiyaç artmış ve bu

doğrultuda istatistikler büyük önem kazanmıştır.

Geçmişte de ülkeler çeşitli kararları almak için bilgiye ihtiyaç duymuş fakat teknolojik

imkansızlıklar ve çeşitli zorluklardan dolayı ihtiyaç duyulan bilginin istenilen zamanda ve

nitelikte elde edilmesi hayli zor olmuştur. Tarih boyunca ülkeleri iktisadi ve sosyal alanda

başarılara veya başarısızlıklara taşıyan kararlar o zamanki mevcut bilgiler ışığında alınmıştır.

Bilginin güç olduğuna inanan devletler istatistiği ülke yönetiminin vazgeçilmez bir unsuru

olarak bilmiş, veri toplamaya ve kayıt tutmaya özen göstermişlerdir.

İmparatorluk Dönemi

Ülkemizde kayıt sistemleri ve istatistik tarih boyunca önemli bir yer tutmuştur. Yüzyıllar

boyu geniş bir coğrafyayı yöneten Osmanlı İmparatorluğunun, kayıt tutmaya ve saymaya

önem verdiği bilinmektedir. Kayıt sistemleri özellikle nüfus ve ziraat alanlarında

oluşturulmuştur ve bu kapsamda Osmanlılarda “Nüfus ve Arazi Tahrir1 Defterleri” çok

değerli bilgiler vermektedir. Bağdat, Halep, Yemen, Beyrut, Kosova’nın kaza ve köylerindeki

hane sayısı, ekilen arazi ve ürünler, elde edilen gelirler gibi bilgileri bu defterlerden

öğreniyoruz.

Bugünkü istatistik kurumumuzun nüvesini 1389 yılında kurulan "Defterhane"

oluşturmaktadır. Defterhaneler, devletin hazinesi değerinde sayılırdı. Klasik Osmanlı

bürokrasi geleneği, Defterhane'yi devletin üç hazinesinden biri olarak kabul etmekteydi.

Defterhane’de ayrıntılı istatistik defter koleksiyonları oluşturması, geniş bölgelere yayılan

Osmanlı devletinin merkeziyetçi idare sisteminin vazgeçilmez bir gereği idi.2 Osmanlıda

köklü bir tahrir geleneği vardı ve fethedilen topraklarda yapılan ilk icraatlardan biriydi. 1 Tahrir: Yazma, kitabet, kompozisyon (http://www.tdk.gov.tr) 2 İnalcık H., “Osmanlı Devletinde Bilgi ve İstatistik”, DİE, Ankara, 2000

2

Osmanlı arşiv geleneğini tahrir defterleri ve tahrirlerle ilgili defterler oluşturmaktaydı. Tahrir

defterlerinin yanında diğer bazı defterlerin de saklandığı Defterhane, doğrudan Dîvân'a bağlı

bürolardan biri olup defter emini adı verilen memurun idaresi altında bulunmaktaydı.3

15-17. yüzyıllara ait nüfus verileri öncelikle fethedilen topraklarda yaptırılan tahrirlere

dayanmaktadır. Bu sayım ve yazımlar; bir nüfus sayımı olarak değil, birer arazi (tapu), nefer

ve tarımsal gelir dökümü olarak düşünülmüş olup esas olarak vergi toplama ve askere alma

amaçlarıyla toplanmaktaydı. Bu yaklaşım, toplanan verilerin kapsamını kaçınılmaz şekilde

etkilemiştir. Diğer taraftan siyasi kaygılar da bu istatistikleri etkileyebilmekteydi. Nitekim

sayım defterlerinde kişi yerine hane esas tutulmuştur. Yine nüfus için cizye defterleri

önemlidir. Bazı defterlerde yalnız belli yaşa erişmiş erkekler listeye alınmıştır. Kadınlar,

çocuklar, hiç kazancı olmayan yaşlılar ve özel vergi bağışıklığı olanlar kapsama alınmamıştır.

İstatistiki verilerde diğer bir sorun da idari bölünüştür. Vilayet ve sancak sınırları muğlaktır.

Özellikle 19. yy.daki toprak kayıpları ve sınır tashihleriyle Tanzimat reformlarının getirdiği

birçok idari sınır değişikliği yüzünden vilayet veya kaza bazında nüfus hakkında zaman

serileri oluşturmak mümkün olmamaktadır.

Kırsal kesimde vergi yükümlüleri için tutulan mufassal tahrir defterlerinde, her vergi

yükümlüsünün tasarrufu altındaki toprak miktarını saptayan ve çeşitli vergi oranları belirleyen

bilgiler sistematik olarak tutulmuştur. Sancak mufassal defterleri nüfus ve ekonomi

bakımından en ayrıntılı kaynaklardır. Bu çeşit defterlerin 14. yy. sonlarında Yıldırım Bayezid

(1389-1402) döneminde düzenlendiğine dair kanıtlar vardır. D. Howard, defter eminliğinin II.

Bayezid devrinde ihdas edildiğini, ancak bu dönemde henüz müstakil olmadığını, hazine-i

âmire şâkirdleri içerisinde yer aldığını yazmaktadır. Bu neticeye II. Bayezid devrine ait bir

in’amât (muhtemelen ruznâmçe4) defterindeki kayıtlardan varmaktadır.5

Bu defterler için her sancakta yerinde sayımlar yapılmaktaydı. Sayımdan kaçmayı önlemek ve

vergi miktarını en sağlıklı biçimde saptamak için belli yöntemler izlenmekteydi. Örneğin bir

ürünün yıllık miktarını belirlemek için üç yılın ortalaması alınırdı. Köylü sayımdan kaçarsa

sipahinin tımarı elinden alınırdı. Böylece en kapsamlı ve doğru sonuçlara ulaşılmaya

çalışılırdı.

3 “Belgelerle Arşivcilik Tarihimiz”, Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Yayın No.41 4 Ruznâmçe:Osmanlı Devleti'nde defterdarlıkta günlük hadiselerin yazıldığı küçük defter (http://www.tdk.gov.tr) 5 Afyoncu E, “Osmanlı Bürokrasisinden Bir Kesit: Defterhâne-I Amire'nin Kuruluşu ve Gelişmesi”, (http://www.tarihtarih.com/?Syf=26&Syz=381867)

3

Ticari trafik için tutulan gümrük ruznamçe defterleri de ayrıntılı istatistik kaynakları

arasındadır. Bu defterlerde gümrüğe tabi eşyayı getiren tüccarlar, getirdikleri malların menşei,

miktar ve değerleri kayıtlıdır.

Dükkanlardan alınan ihtisab resmini6 saptamak için şehir ve kasabalarda yapılan dükkan

sayımları da ekonomi tarihi için kapsamlı ve önemli kaynaklardandır.

Osmanlılar zaman zaman belli bir idari ihtiyacı karşılamak için de özel sayımlar yapmıştır.

Örneğin 1640 tarihinde akçadaki enflasyon ve aşırı fiyat artışları karşısında, pazardaki bütün

malları kalite ve ölçüleriyle fiyatlandıran narh defterleri önemli ekonomik belgelerdir.

Osmanlı İmparatorluğu döneminde nüfusun saptanması amacıyla sayım yapma girişimleri 19.

Yüzyılda başlamıştır. 2. Mahmut kendisine ıslahat konusunda sunulan layihalardan

esinlenerek nüfus sayımı yaptırmaya karar vermiş, bu kararını 1826-1828 yıllarında yürürlüğe

koymuştur. Ancak Rus savaşı nedeniyle bu sayım başarıyla sonuçlandırılamamıştır. 1831

yılında Rumeli ve Anadolu Sancakları ile kasabalarında nüfus sayımı yapılmıştır. Bu sayımda

yalnız erkek nüfusun niceliği saptanmıştır7. En önemli nüfus sayımları 1885 ve 1907

yıllarında yapılmış olanlardır. Nüfusun yaşa, cinsiyete, medeni duruma etnik/dinsel cemaate,

mesleğe ve doğum yerine göre dağılımlarını ilk veren Osmanlı sayımları bunlardır. 1907

sayımıyla oluşturulan esas nüfus kayıt defterleri ile vukuat defterlerine dayanan nüfus kayıt

sistemi, ülkemizde bugün kullanılmakta olan nüfus kütüklerinin temelini oluşturur.

Modern istatistik yöntemlerin ilk uygulamaları nüfus alanında görülürken, istatistik idaresi de

1860’ların sonlarında ortaya çıkmıştır. Osmanlı yönetimi çok değişik alanlarda istatistik

derleme ve yayınlama konularında gelişmeler sağlamıştır. Bu çabaların önemli ürünlerinden

biri de 1897 İstatistik Yıllığıdır. Bu yıllıkta idari yapı, nüfus, eğitim, sağlık, adliye ulaştırma,

maliye, tarım, sanayi, dış ticaret, madencilik, ormancılık, kara ve deniz taşımacılığı ile

haberleşme istatistikleri gibi bölgeler ve yıllar itibariyle ayrıntılı veriler yer almaktadır.

Tarih boyunca istatistik her dönemde önemini korumuştur. Bununla birlikte istatistiğin niteliği

zamanla değişmiş, bilimsel metodlara dayandırılmıştır. Bilginin karar verme süreçlerinde ne

kadar etkili olduğu, sağlam temellere dayalı veri altyapısı oluşturulmasının, geçmiş ve

6 İhtisab resmi: Eskiden belediye varidatı olarak damga, tartı, ölçü, panayır ve pazar vergisi adı altında alınan vergiler ile hile yapan esnaftan alınan para cezalarının umumi adı. 7 “Devlet İstatistik Enstitüsünde 50 Yıl 1926-1976”, DİE, Ankara, 1976

4

gelecekle bağlantıların kurulmasının ne kadar önemli olduğu, ülkemizin kaderini belirleyen

Lozan Barış Anlaşmasının kayıtlarından da görülmektedir.

Lozan Barış Anlaşması öncesinde yoğun müzakereler yapılmıştır. İsmet Paşa, 23 Ocak

1923'te yapılan görüşmede, Musul vilayetinin bir başka devlete bırakılamayacağını savunmuş

ve şu açıklamalarda bulunmuştur:

"Musul vilayetinde yerleşik nüfus 503.000 kişiye varmaktadır. Burada Kürt nüfusu 263.830,

Türk nüfusu 146.960, Arap nüfusu 43.210, Yezidi 18.000, Müslüman olmayanlar 31.000'dir.

Buradaki Kürt, Arap ve Türk göçebe aşiretleri, yaklaşık 170.000 kadardır. Ancak göçerler

sürekli yer değiştirdiğinden bölge nüfusundan sayılamamışlardır. Bu istatistiklere göre

nüfusun beşte dördünü Türkler ve Kürtler, geri kalan beşte bir oranını Araplar ve

gayrimüslimler oluşturmaktadır. Osmanlı devleti, Musul'da yaşayan erkekleri askere almak

için vilayetin nüfusunu bilmek zorundaydı. Bu nedenle nüfusa dayalı Osmanlı istatistikleri I.

Dünya Savaşı öncesine dayanmaktadır ve rakamlarda oynama söz konusu değildir. Bunun

karşılığında İngilizlerin yapmış olduğu nüfus sayımı sırf İngilizlerin haklılığını göstermek

amaçlı birkaç memur tarafından yapıldığından hem yetersiz hem de yanlıdır. Bu sayıma

rağmen Kürt-Türk nüfusu, Arap ve gayrimüslim nüfustan fazladır. Araplar, müslüman

olmakla birlikte Musul vilayetinde bir azınlıktır. Azınlık durumunda bulunan Araplara

Musul'un bağlanması haksızlıktır...."

Bu şekilde devam eden İsmet Paşa'nın görüşlerine İngiliz tarafının görüşleri de kısaca şu

şekilde olmuştur:

"...Türk hükümetinin Musul vilayetine dair vermiş olduğu nüfus istatistikleri sadece askerlik

hizmeti için tutulduğundan bu nüfus istatistiklerinin gerçeği yansıtması mümkün değildir.

1921 yılında İngiliz subaylarının özenle tespit etmiş olduğu rakamlar şöyledir: Araplar

186.000, Kürtler 455.000, Türkler 66.000, Yahudiler 17.000 olmak üzere Musul'un toplam

nüfusu 750.000 ile 800.000 arasındadır. Musul, yüzyıllarca süren Türk işgali boyunca bile

Arap karakterini yitirmemiştir ve Türk nüfusu toplam nüfusun on ikide biri kadardır...."

Cumhuriyetin Başlangıç Dönemi

Savaştan yeni çıkmış olan ülkenin kalkınması için yapılacak doğru planlama ile az olan

kaynakları en doğru alanlara yöneltilmesi gerekiyordu. Bunun için her şeyden önce sanayi,

tarım, sağlık, eğitim gibi alanlarda güvenilir bilgiye ihtiyaç vardı.

5

Bundan ötürü Cumhuriyet yönetimi, düzenli istatistikler derlenmesine çok özen göstermiş, ilk

işlerinden biri olarak istatistik konusunu ele almıştır. Mevcut durumu resmetmek ve doğru

adımları atmaya destek vermek üzere 25 Nisan 1926 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanan

Kararname ile Başvekalete bağlı “Merkezi İstatistik Dairesi” adı ile bugünkü Türkiye

İstatistik Kurumu kurulmuş, Uluslararası İstatistik Enstitüsü üyesi Belçikalı Uzman Camille

JACQUART kurumun başına getirilmiştir. Merkezi İstatistik Dairesi, Cumhuriyetin ilk

kurulan kurumlarından biridir.

17 kişilik çok küçük bir kadro ile çalışmaya başlayan Merkezi İstatistik Dairesi 1927 Nüfus

Sayımını ve aynı yıl içinde deneme niteliğinde olmak üzere Ziraat ve Sanayi Sayımlarını

yapmış ve ayrıca, evlenme istatistikleri ile fiyat istatistiklerinin düzenlenmesine ve istatistik

yıllıklarının yayımlanmasına başlanmıştır.

İlk sayımların yapıldığı yıl çıkarılan 25 Haziran 1927 tarihli, 1153 Sayılı Kanun, Merkezi

İstatistik Dairesi’nin yetkilerini genişlettiği gibi, istatistiklerin düzenlenmesinde, devlet

daireleri, yerel yönetim, özel idare ve belediyeler memur ve müstahdemlerinden ve öteki

kişilerden yararlanma olanağını da getirmiştir. Böylece, 1927 sayımlarında çeşitli resmi

dairelerin personelinden yararlanılmıştır.

Merkezi İstatistik Dairesi, 1926

Cumhuriyet döneminin ilk nüfus sayımı olan 1927 sayımı öncesinde ve sonrasında, gazete ve

dergilerde yayımlanan yazılar, bu sürecin nasıl geliştiğini, bu gelişmelerin aydınlar için ne

ifade ettiğini ve halka nasıl yansıdığını gözler önüne sermiştir. Yalnızca yayınlanan resmi

beyanlar değil, düşünce yazıları da bir nevi sayımın propagandasını yapar niteliktedir.

6

Başvekalet Merkezi İstatistik Müdüriyet-i Umumiyesi Müdir-i Umumi M. Camille Jacquart, 1. Muavin Celal

Bey ve çalışma arkadaşları, 1928

Osmanlı sayımları vergi toplamak ve askere alınacak nüfusu tespite yönelik olduğundan, ağır

vergilerden ve uzun yıllar süren savaşlardan yılmış olan halkta 1927 sayımı kaygılar

yaratmıştı.

Genel Nüfus Sayımı, 1927

Basında çıkan tüm yazılarda sayımın milli ve vatani bir mesele olarak ifade edilmiş, sayımın

halktan bir şeyler istemek için değil, halka hizmet vermek için yapıldığı vurgulanmıştır.

Sayıma tam katılım sağlanmasında gazete yazılarının etkisi büyük olmuştur.

Nüfus büyüklüğünün bir güç olarak kabul edildiği 20. yy başlarında; 1927 sayımı kapsamında

gazetelerde yer alan yazılarda sayım işinin nasıl yapılacağı, hangi soruların sorulacağı

ayrıntılı olarak anlatılmış, hatta sayım cetvelinin bir kopyası yayınlanmıştır. Verilen

7

beyanlarda, sayım çalışmalarında istatistik biliminin kurallarına tam olarak uyulduğunun altı

çizilmiştir. Sayın JACQUART, sayım sonuçları konusunda kendisine ve kurumuna hiçbir

şekilde müdahale edilmediğini belirterek uluslararası önyargıları kırmıştır.

Diğer taraftan, 25.06.1927 tarihinde kabul edilen 1153 sayılı kanun ile Merkezi İstatistik

Dairesinin istatistik verileri derleme noktasında diğer kurumlarla yaşadığı zorluklar aşılmaya

çalışılmıştır. Merkezi İstatistik Dairesi, bakanlıkların ve genel müdürlüklerin derledikleri

istatistik bilgileri daha bilimsel ve teknik esaslara bağlama görevini de üzerine almıştır. Bu

kanunla birlikte devlet kurumları Merkezi İstatistik Dairesinin tespit ettiği şekilde, belirlenmiş

süre dahilinde ve doğru istatistiki bilgiyi vermekle mükellef tutulmuşlardır. Bu görev uyarınca

yapılan girişimler neticesinde dış ticaret istatistikleri iyileştirilmiş, daha çabuk derlenip

yayımlanmaya başlanmıştır. Yine bu kanunla istatistik dairesinin diğer daireler üzerindeki

istatistik işleriyle ilgili tesiri artırılmaya çalışılmış ancak diğer dairelerin işlerine yaptığı

müdahaleler yeterli olmamış, taşra teşkilatında her yerde görülen aksaklıklar devam ede

gelmiştir.

Merkezi İstatistik Dairesi, 1 Şubat 1930 tarihli, 1554 Sayılı Kanunla İstatistik Umum

Müdürlüğü, 1945 yılında ise İstatistik Genel Müdürlüğü adını almış ve 23 Mart 1950 tarihli,

5629 Sayılı Kanunla Genel Müdürlük bünyesinde Tetkik ve Araştırma Dairesi kurulmuştur.

1952 yılında yeniden İstatistik Umum Müdürlüğü adını almış, 1960 yılında ise, bir kez daha

İstatistik Genel Müdürlüğü unvanına dönülmüştür.

Planlı Kalkınma Dönemine Geçiş ve Devlet İstatistik Enstitüsü

İstatistik Umum Müdürlüğü, 1962 yılında 53 Sayılı Yasayla Devlet İstatistik Enstitüsü adını

almış, ekonomik ve sosyal konularda çalışma alanı büyük ölçüde genişlemiştir. 53 Sayılı

Kanun ülkemizde yürütülen istatistik toplama çalışmalarını yaygınlaştırdığı gibi, merkezci

sistem yaklaşımını da güçlendirmiştir. Türkiye’nin 1960 larda uygulamaya bağladığı 5 yıllık

kalkınma planlarıyla birlikte çeşitli konulardaki veri ihtiyacı büyük ölçüde artmış ve bu

durum Enstitü çalışmalarının genişlemesinde önemli etken olmuştur.

8

İstatistik Umum Müdürü Şefik İnan Kurumun mevcut binasının temelini atarken, 1957

53 Sayılı Kanunun 23. Maddesinde, Enstitünün gerektiği takdirde, Ankara dışında muvakkat

veya daimi bürolar kurabileceği ve mahalli muhabirler istihdam edebileceği ifade edilmiştir.

Bu çerçevede 1966 yılı Mayıs ayına kadar İstanbul, Adana, İzmir, Samsun ve Antalya olmak

üzere toplam 5 bölge müdürlüğü kurulmuştur. Bu bölgelere bağlı 30 il tanımlanmış daha

sonra DİE’nin çalışma alanı genişledikçe yeni bölge müdürlükleri ve mahalli büro amirlikleri

kurulmuştur.

53 sayılı Kanunun getirdiği diğer bir yenilik Yüksek İstatistik Şürasıdır. Şüranın amacı,

Devlet İstatistik Enstitüsünün, devlet ve memleket ihtiyaçlarını en iyi şekilde karşılaması için

yapılması gereken çalışmalar konusunda, danışma kurulu vazifesini görmek olup, en az iki

yılda bir kez toplanacaktı.

Enstitü’ye veri derleme konusunda verilen geniş kapsamlı yetkiler 3. Madde’de belirlenmiştir:

o Devlet İstatistik Enstitüsü, gerekli gördüğü bilgileri, her türlü kamu idaresi ve

kurumlarından, diğer gerçek ve tüzel kişilerden doğrudan doğruya istemeye yetkilidir.

o Askerlik işleriyle ilgili bilgilerin veya herhangi bir kamu idaresi veya kurumundan

istenilen başka bilgilerin verilmesi mahzurlu görüldüğü takdirde, anlaşmazlığı

Başbakan halleder.

9

o Kendilerinden bilgi istenilen her türlü kamu idare ve kurumları ile diğer gerçek ve

tüzel kişiler, bu bilgileri Devlet İstatistik Enstitüsünün tayin edeceği şekil ve süre

içinde doğru olarak vermeye mecburdurlar.

o Enstitü, verilen bilgilerin doğruluğundan şüphelendiği takdirde, bu bilgilerin

doğruluğunu araştırmaya ve ilgililerden kanaat verici tafsilat istemeye yetkilidir.

İstatistik çalışmalarının genişlemesinde, 1960’ların başında uygulanmaya başlanan planlı

kalkınmanın da önemli katkısı olmuştur. Bu dönemde, genel nüfus, tarım, sanayi ve işyerleri

sayımları ile öteki sayım ve anketler Birleşmiş Milletler Teşkilatının öngördüğü ilkelere

uygun olarak yapılmış, milli gelir metodolojisi kurulup geliştirilmiş, milli muhasebe sistemi

üzerinde çalışılmış, input-output tabloları hazırlanmış, örneklemeye dayalı yeni bir çok

ekonomik ve sosyal anket uygulanmış ve bütün bunlarla ilgili geniş bir yayın faaliyetine

girişilmiştir. Bu arada, çok sayıda DİE elemanı kısa veya uzun süreli olarak, eğitim, uzmanlık

ve araştırma programlarını izlemek üzere yurt dışına gönderilmiş, böylece Enstitü’nün

nitelikli personel sayısı arttırılmıştır. Öte yandan, bilgi işlem yazılım ve donanımı ile personel

kadrosunda ve matbaada büyük gelişmeler kaydedilmiştir.

Enstitü’de sözleşmeli personel çalıştırma imkanı 1973 yılında çıkarılan 1760 sayılı Kanunla

sağlanmıştır. 1976 yılında yayımlanan 1 numaralı genelge ile bölge müdürlüklerinin sayısı

12’ye ve bunlara bağlı il sayısı 67’ye yükseltilmiştir8. Daha sonra taşra teşkilatı daha da

genişleyerek toplam 11 bölge ve 11 il istatistik müdürlüğü ile 1 mahalli muhabirlik olarak

yapılanmıştır. Bölge İstatistik Müdürlükleri, Adana, Antalya, Bursa, Diyarbakır, Erzurum,

Eskişehir, İstanbul, İzmir, Kayseri, Samsun ve Trabzon’da; İl İstatistik Müdürlükleri, Denizli,

Edirne, Gaziantep, İçel, Kars, Kocaeli, Konya, Malatya, Muğla, Ordu ve Zonguldak’ta;

Mahalli Muhabirlik Van’da kurulmuştur.

Devlet İstatistik Enstitüsü’nün kuruluş ve görevleri, 8 Haziran 1984 tarihli, 219 Sayılı Kanun

Hükmünde Kararname ile yeniden düzenlenmiştir. Buna göre taşra teşkilatında yer alan 11 İl

İstatistik Müdürlüğü Bölge Müdürlüğü haline getirilmiş ve Bölge Müdürlüğü sayısı 22’ye

yükselmiştir. Ayrıca, Van’daki Mahalli Muhabirlik, Şube Müdürlüğü düzeyine çıkarılmıştır.

Sürekli değişen ihtiyaçlar paralelinde 1989, 1990 ve 2003 tarihlerinde çıkarılan kanun veya

kanun hükmünde kararnameler ile kurumun yapısında ve görevlerinde değişiklikler

yapılmıştır. 8 “Devlet İstatistik Enstitüsünde 50 Yıl 1926-1976”, DİE, Ankara, 1976

10

Avrupa Birliği Adaylığı ve Uyum Çalışmaları

Ülkemizin AB’ne adaylığının 1999 yılında ilan edilmesiyle, TÜİK, AB İstatistik Sistemi’ne

uyumu, önemli hedeflerinden biri olarak kabul etmiş ve bu hedef doğrultusunda önemli

çalışmalara imza atmıştır.

AB katılım öncesi yardımlardan faydalanarak yürüttüğü “Türk İstatistik Sisteminin

Geliştirilmesi Programı” ile AB’ye uyum konusunda önemli ilerlemeler sağlamış aynı

zamanda modern bir istatistik kurumu olma yolunda önemli adımlar atmıştır. Program

kapsamında, yalnızca TÜİK değil, Türk İstatistik Sistemi’nde yer alan diğer kurum ve

kuruluşlarımız da AB yardımlarından faydalandırılmış ve AB standartlarına uyumlu veriler

üretme yolunda önemli mesafeler katetmişlerdir.

Türk İstatistik Sistemi’nin Avrupa İstatistik Sistemi ile uyumlaştırılması ve TÜİK’in

kurumsal kapasitesinin geliştirilmesi amacıyla AB hibe projelerinden toplam 30,5 milyon €

bütçe ayrılmıştır. Bu kapsamda günümüze kadar toplam 2.481 faaliyet gerçekleştirilmiş olup

bu faaliyetlere TÜİK’ten ve veri üreten diğer kurumlardan toplam 8.838 kişi katılım

sağlamıştır. Ayrıca bu projeler kapsamında yerli ve yabancı uzmanlardan değişik istatistik

konularında 11.195 adam/gün danışmanlık hizmeti sağlanmıştır.

İstatistiklerimizin AB ile uyumlu hale getirilmesi sürecinde çeşitli yapısal reformlar gündeme

gelmiştir. Bu reformların ilk yansıması, yeni üretilecek istatistiklerin yanı sıra, bunların yeni

bir istatistiki bölge sınıflaması esasına göre hazırlanması şeklinde olmuştur. Bu çerçevede,

başta Devlet Planlama Teşkilatı (DPT) ve DİE olmak üzere konu ile ilgili kurumların üst

düzey yetkililerinin katılımıyla, yeni bir İstatistiki Bölge Sınıflaması önerisi hazırlanmıştır. O

tarihe kadar yürütülen tüm araştırmalar ve üretilen istatistikler il veya 7 coğrafi bölge bazında

yapıldığından mevcut teşkilat yapısında bir değişiklik yapmak gereği doğmamıştı. Ancak

AB’ye uyum çalışmaları ve yeni üretilmesi gereken istatistikler, konunun tekrar ele alınmasını

zorunlu hale getirmiştir.

Bu amaçla tüm iller bulundukları Düzey-2 içindeki iller ile karşılaştırmalı olarak incelenmiş,

illerin mevcut iş yükleri, yeni tasarlanan araştırmalar ile gelen ilave yük, aynı bölgedeki diğer

illere uzaklıkları, işyeri sayıları gibi parametreler göz önüne alınarak puanlamaya tabi

tutulmuştur. Bu puanlama neticesinde, Enstitü’nün görev ve sorumluluklarını en iyi şekilde

yerine getirebileceği ve her Düzey-2 grubunda bir bölge müdürlüğü olacak şekilde bir karar

süreci benimsenmiştir. Çalışmalar neticesinde ülke çapında İstatistiki Bölge Birimleri

11

Sınıflandırması 2002/4720 Sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile tanımlanmış, bu kararın ardından

Enstitü’nün yeni bölge teşkilatı yapısı 26 Bölge Müdürlüğü olacak şekilde, 26/09/2003 tarih

ve 2003/6198 sayılı Bakanlar Kurulu Kararıyla yürürlüğe girmiştir. Türkiye’nin adaylık

sürecinde kaydettiği ilerlemeler, yeni İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflamasına göre üretilen

istatistik göstergelerle izlenmeye başlanmıştır.

Ülkemizin Avrupa Birliği’ne üyelik sürecinin başlaması ile gerek AB istatistik sistemine

uyum ihtiyacı, gerekse mevcut yasal düzenlemelerin ihtiyaçları karşılamada yetersiz kalması

nedeniyle Kurum yeniden yapılanma sürecine girmiştir. Bu süreçte atılan en önemli adım hiç

şüphesiz 18 Kasım 2005 tarihinde yürürlüğe giren Türkiye İstatistik Kanunu’dur.

Türkiye İstatistik Kanunu ve TÜİK

Birçok yeniliği beraberinde getiren Kanun ile planlı istatistik üretim süreci başlamış, TÜİK’in

faaliyetleri, istatistik üretimi ve Türk İstatistik Sisteminin koordinasyonu olarak iki açıdan ele

alınmıştır.

Türkiye İstatistik Kanunu, sadece TÜİK’in kuruluş kanunu olmayıp, ülkemizin istatistik

sistemi için bir çerçeve kanun özelliği taşımaktadır.

Kanun; Resmi İstatistik Programı (RİP), İstatistik Konseyi, TÜİK’in organizasyon yapısı,

idari kayıtlara erişim, idari kayıt sistemlerinin oluşturulması, kalite kontrol sistemi, istatistiki

gizlilik, mikro verilere erişim, resmi istatistik üretim sürecinde ceza ve koruma önlemleri gibi

önemli konularda düzenlemeler getirmiştir.

Bu yeni yasal düzenleme, istatistik sistemimizi baştan sona yenilemiş, sistemde yer alan tüm

kurumların istatistik üretim sürecindeki yerini tanımlamıştır. İstatistik üretiminin tek bir

merkezden koordinasyonu ile Türk İstatistik Sisteminde yer alan tüm kurum ve kuruluşların

kaliteli, güncel, güvenilir, tarafsız ve uluslararası standartlara uygun istatistikleri üretmesi

amaçlanmış ve mükerrer veri üretimine son verilmiştir.

Bu kapsamda, TÜİK’in gerek uluslararası standartlara uygun istatistikleri üretme, gerekse

ulusal istatistik sistemi içindeki koordinasyonu sağlama konusunda görev ve sorumlulukları

artmış ve köklü bir yeniden yapılanma süreci başlatılmıştır. Türk İstatistik Sisteminin ana

aktörü TÜİK olup Resmi İstatistik Programında toplam 65 kurum/kuruluş yer almaktadır.

12

Türkiye İstatistik Kanunu, Türk İstatistik Sistemi için getirmiş olduğu önemli düzenlemelere

ilave olarak, ulusal düzeyde resmi istatistikler konusunda temel kalite ilkelerini de içeren

Resmi İstatistik Programı’nın hazırlanmasını ve istatistik üretiminin bu program çerçevesinde

yapılmasını hükme bağlamıştır. Resmi İstatistik Programı, resmi istatistiklerin üretimine ve

yayımına ilişkin temel ilke ve standartlar ile bu istatistiklerin üretiminden sorumlu olan kurum

ve kuruluşları belirlemek, ulusal ve uluslararası düzeyde ihtiyaç duyulan alanlarda güncel,

güvenilir, zamanlı, şeffaf ve tarafsız veri üretilmesini sağlamak amacıyla beşer yıllık dönemler

için hazırlanmaktadır. Program tüm sistemin temel koordinasyon aracı olarak işlev görmekte

ve başarıyla uygulanmaktadır.

Güçlü bir istatistik ve bilgi sistemi altyapısını oluşturmak, ülkemizin bugünü ve geleceği için

önem arz etmektedir. Bu nedenle sadece TÜİK tarafından üretilen istatistiklerin

çeşitlendirilmesi ve kalitesinin arttırılmasının yeterli olmayıp, RİP kapsamında üretilen bütün

istatistiklerin de iyileştirilmesi zorunluluk arz etmektedir.

Bu çerçevede, İkinci Resmi İstatistik Programı (2012-2016) döneminde, kalite olgusuna daha

fazla önem verilmiş, resmi istatistik üretiminde idari kayıt sistemlerinin geliştirilmesi, idari

kayıtların istatistik üretim sürecine daha fazla dahil edilebilmesi ve idari kayıt sistemlerinin

birbiriyle entegrasyonunun sağlanması için çalışmalara başlanmıştır.

Bu kapsamda ülkemizdeki istatistik altyapısını izlemek ve değerlendirmek,

kurum/kuruluşlardaki kayıtların RİP ilkelerine uygunluğunun belirlenmesi amacıyla 2012 ve

2013 yıllarında “Kurum/Kuruluşlarda Veri Değerlendirme Çalışması” yapılmıştır. Bu çalışma

ile RİP kapsamındaki kurum/kuruluşlar tarafından üretilen istatistiklerin mevcut durum

analizi çalışması yürütülmüştür. Çalışmada söz konusu kurum/kuruluşlarca yürütülen

araştırmalar ve tutulan idari kayıtlar tespit edilmiş, tutulan bu idari kayıtlar tanım ve

standartlara uygunluk bakımından değerlendirilmiştir. İstatistik üretim sürecinde

kullanılmayan, ancak üzerinde çalışılarak istatistik üretim sürecine dahil edilebilecek idari

kayıtlar da yine bu çalışma ile tespit edilmiştir. Bu şekilde kurumlardaki idari kayıt

envanterinin oluşturulmasının yanı sıra, gerek idari kayıt gerekse araştırmalar yoluyla üretilen

verilerin üretim süreci ve elde edilen sonuçların uluslararası standartlara uygunluğu

araştırılmış, kurumların istatistiksel kapasitelerine ilişkin bilgiler derlenmiştir.

Ayrıca TÜİK, Türkiye İstatistik Sisteminde üretilen istatistiklerin kalitesinin arttırılması için

üretilen resmi istatistiklerin ulusal kalite standartlarını belirlemiş ve resmi istatistiklerin

kalitesini bu standartlara göre değerlendirmeye başlamıştır. Yapılan değerlendirmeler

13

neticesinde belirli kalite standartlarını sağlayan resmi istatistikler kalite logosu ile

etiketlenmektedir.

Türkiye İstatistik Kanununu ile kurumsal kapasitenin geliştirilmesi için önemli adımlar

atılmıştır. Kanun ile birlikte büyük kısmı bölge müdürlüklerinde çalışmak üzere Kurumda

yaklaşık 400 adet uzman yardımcısı istihdam edilmiş, bölgelerdeki teknik yeterlilik düzeyi

önemli ölçüde arttırılmıştır. Bölge Müdürlükleri görev alanına giren bölgede, Kanunla

Kuruma verilen ulusal düzeydeki sayım ve araştırmaların verilerini toplamak,

değerlendirmek, kalite kontrolünü yapmak, analiz etmek ve Kurum Başkanlığına aktarmak;

bölgesel istatistiklerin alt yapısını oluşturmak ve üretmek; bölgesel kullanıcılardan gelen

veri/bilgi taleplerini karşılamak ve bölgesel düzeydeki tüm istatistik faaliyetlerin

yürütülebilmesi için yerel birimlerle koordinasyonu sağlamakla görevlidirler.

Öte yandan 2012 yılında Kurumun merkez ve taşra teşkilatı organizasyon yapısında önemli

değişiklikler yapılmıştır. Ulusal ve uluslar arası platformda gerçekleşen yeni gelişmeler ve

değişen çalışma koşulları ile kurumsal hedeflere ulaşmayı sağlayacak insan kaynaklarının

verimliğini, iş süreçlerinin etkinliğini sağlamak üzere organizasyon yapısının yeniden

düzenlenmesine ihtiyaç doğmuştur. Bu doğrultuda, mevcut çalışmalar için yeni yöntemlerin

uygulanmaya başlanmasına imkân vermek ve yapılacak çalışmaların etkinliğini sağlamak

amacıyla, ana hizmet birimlerinin iş yükü ve personel sayısı uzmanlık gerektiren işlerin

yönetilmesine imkan verecek şekilde düzenlenmiştir. Uzmanlık alan çalışması yatay

yapılanma ihtiyacını getirmiş, yöneticilerle teknik personelin ortak ve beraber çalışmasını

temin etmek amacıyla merkezde ana hizmet görevini yürüten Daire Başkanlıklarının sayısı

11’den 16’ya çıkarılmıştır.

İstatistik üretimi, planlı bir çalışmayı gerektiren kapsamlı bir süreçtir. İhtiyaç belirleme ile

başlar ve ürünlerin son kullanıcının eline geçene kadar olan süreçler bütününden oluşur. Süreç

yönetiminin etkin bir şekilde uygulamaya geçirilebilmesi için kurum örgüt yapısının;

o İstatistiki iş süreçlerine uygun olarak yapılandırılmasına,

o Görev çakışması ve tekrarın olmamasına,

o Üretimin her aşamasında birimlerarası işbirliğinin temel olmasına,

o Süreç bazlı ve hiyerarşinin en az düzeyde olmasına,

o Yönetilebilir ölçekte olmasına,

14

o Uzmanlığa dayalı çalışmaya imkan vermesine,

o Uluslararası platformda yürütülen çalışmalara paralel olmasına

dikkat edilmiştir.

Bölge Müdürlüklerinde ise alt birimlerinde görülen heterojenlik, aynı alan çalışmasının farklı

takımların sorumluluğunda olması ve bazı takımların yönetilemeyecek düzeyde personel

sayılarının artması nedeniyle, 2012 yılı başında alınan bir kararla bölge müdürlükleri alt

birimlerinin yeniden yapılandırılması ve görev tanımlarının oluşturulması çalışmasına

başlanılmıştır. Çalışma neticesinde bölge müdürlükleri için 4 ayrı yapı geliştirilmiştir.

İstanbul Bölge Müdürlüğünün özel koşulları, yürüttüğü araştırmaların kompozisyonu ve

toplam iş yükünün yüksek olması nedeniyle ayrı yapılandırılmasına karar verilmiştir.

Merkez ve taşra teşkilatlarındaki yapılanmadan sonra gerek merkez gerekse taşra teşkilatında

bulunan birim ve personel için görev tanımları oluşturularak rehber haline getirilmiştir.

Veri Toplama Alanındaki Gelişmeler

Kurum tarihinde derlenen verilerin bilgi haline getirilmesi sürecinde kullanılan metotlarda

teknolojinin gelişimine paralel olarak büyük ilerleme kaydedilmiştir. Konuların daha sınırlı ve

örnek birim sayısının çok daha az olduğu Kurumun ilk yıllarında, soru kağıtlarının tasnifi

anket veya sayımı hazırlayan birimler tarafından elle yapılmaktaydı. Zamanla yoğun emek

gerektiren ve çok uzun süren bu iş için Kurum bünyesinde bir Tasnif Şubesi oluşturuldu.

Tasnif şubesinde soru kağıtlarındaki bilgilerin kodlanarak delgi makinelerinde delikli kartlara

geçirilmesi işlemi yapılmaktaydı. Soru kağıtlarındaki bilgiler kodlarla gösterir şekilde kartlara

aktarıldıktan sonra ayırma (sort) makineleri ile bu veriler tablolar halinde sunulmaya

başlanmıştır9. Zamanla Tasnif Şubesi büyümüş ve hafızasında 4000 karakter tutabilen ve bu

işlemleri karta yazılan programlarla yapabilen bilgisayarlara sahip olmuştur.

9 “Devlet İstatistik Enstitüsünde 50 Yıl 1926-1976”, DİE, Ankara, 1976

15

1935 Nüfus Sayımı Tasnif Manipulasyon Servisi

Ülkemiz planlama devresine girdikten sonra daha fazla konuda ve daha zamanlı istatistiklere

olan ihtiyaç da artmış ve mevcut bilgisayar ve onun yan üniteleri olan sort ve toplama

makineleri ile ihtiyaç karşılanamaz hale gelmiştir. Tasnif Şubesinin o günkü ihtiyaçları

karşılayabilecek şekilde yeni bilgisayarla ve teknik personelle takviye edilmesi ve organize

edilmesi ile 1970’li yıllarda günümüz Bilgi İşlem Merkezinin temeli atılmıştır. Bilgi İşlem

Merkezi kartlı sistemden doğrudan manyetik teyplere bilgi kaydederek daha süratli bilgi

işleme ve daha iyi bilgi saklama olanaklarına sahip oldu. Bilgi İşlem Merkezinde Teypli

Sistem (TOS), Diskli Sistem (DOS) bir arada yürütülmekte, hafızasında 65.000 karakteri

tutabilen UNIVAC 9400 model bilgisayar ile çalışılmaktaydı. Bu bilgisayar Türkiye’de ilk

olarak DİE’de kullanılmış olup toplam 65.000 Byte belleğe sahipti. Söz konusu bilgisayarla

dağılımlar, regresyon, korelasyon analizleri, ki-kare testleri yapılabilmekteydi.

16

UNIVAC 9400 sisteminden bir görünüş

Manyetik bantlar arşivi

Gelişen teknolojiye paralel olarak veri toplama ve işleme araçlarında da önemli gelişmeler

kaydedilmiş, buna bağlı olarak çalışma şekli ve yapısı değişim göstermiştir. Kurum, uzun süre

geleneksel yöntem olarak adlandırılan, soru kağıdının anketör tarafından alanda kağıt

ortamında doldurulması (Paper Assisted Personel Interview-PAPI) veya soru kağıdının

17

postalanması yoluyla cevap verici tarafından bağımsız doldurulması (Self Administered

Questionnaire-SAQ) tekniklerini kullanmaktayken ilk kez 1994 yılında bilgisayar destekli

yüzyüze görüşme yoluyla veri toplama tekniği (CAPI), Hanehalkı İşgücü Anketi (HİA)’nde

denenmiştir. Nisan 1995 tarihinden itibaren HİA’nın alan uygulamasında bilgisayar

kullanımına kademeli olarak başlanmış, Ekim 1997 tarihinden itibaren ise HİA’da alan

uygulamasının tamamı dizüstü bilgisayarlar kullanılarak gerçekleştirilmeye başlanmıştır10.

İlk kez otomatik kodlama ve veri giriş sonrası kodlama konularında 1997 Genel Nüfus Tespiti

çalışması ile tecrübe edinilmiştir. 1997 Genel Nüfus Tespiti çalışmasının bilgi işlem

çalışmalarında kullanılmak üzere aynı yıl içinde yüksek kapasiteli bir Optik Veri Giriş

Sistemi kurulmuştur. Optik Veri Tanıma (Optical Character Recognition- OCR) teknolojisi,

soru formlarındaki işaret, basılı rakam ve alfabetik karakterlerin hatta el yazısı karakterlerinin

otomatik olarak tanınması ve otomatik olarak veri girişinin yapılmasına olanak tanımıştır.

Dünyada gelişen bilgisayar ve internet teknolojisi yakından takip edilmiş ve Kurum bilişim

hizmetlerinde, kişisel ve mobil bilgisayarları, sunucu sistemlerini gerek merkez gerekse bölge

teşkilatı bilişim süreçlerinde etkin olarak kullanmaya başlamıştır. Merkez ve taşra birimlerinin

iletişimi en son teknolojiler kullanılarak güçlendirilmiştir. İnternet uygulamaları ve yazılım

geliştirme alanında teknolojik yenilikleri yakalama konusunda gerekli donanıma sahip

personelin yetiştirilmesi sağlanmıştır. Geliştirilen web uygulamaları ile verinin ilgili bölge

müdürlüğü veya dış kullanıcılar tarafından girişinin yapılması ile veri toplama sürecinin

kısaltılması ve beraberinde veri yayımlamada zamanlılığın iyileştirilmesi yönünde önemli

mesafeler kaydedilmiştir. Üretilen istatistiki verilerin, etkin ve hızlı sunumuna ilişkin olarak,

internet sayfası içeriği geliştirilmiş, istenen verilerin dinamik olarak veri tabanlarından

karşılanması sağlanmıştır.

Bugün TÜİK, zaman içerisinde farklılaşma gösteren kullanıcı taleplerini de değerlendirerek

paydaşlarına kaliteli ve etkin hizmetler sunan, verilerin derlenmesinden dağıtılmasına kadar

geçen tüm süreçlerde bilgi teknolojilerini etkin kılarak, uluslararası standartlarda istatistik

üreten bir kurum haline gelmiştir.

Veri toplama çalışmalarını uluslararası standartlara uygun hale getirmek amacıyla, bir

araştırmaya özgü soru içeriği, iş akış ve kurallarına bağlı olmaksızın, jenerik bir veri toplama,

işleme, analiz ve dağıtım platformu olan Harzemli Projesi gerçekleştirilmiştir. Uluslararası

10 “75. Yılında Devlet İstatistik Enstitüsü 1926-2001”, DİE, Ankara, 2001

18

düzeyde kabul görmüş Jenerik İstatistiksel İş Süreçlerine (GSBPM) uygun bilişim altyapısını

gerçekleştirmek üzere Kurum personeli tarafından geliştirilen, veri girişin yanısıra verilerin

eşanlı analizine de imkan tanıyan Harzemli yazılımı ile, kullanılan veri giriş platformlarının

standardizasyonu anlamında çok önemli bir gelişme kaydedilmiş, yazılımın jenerik yapısı

sayesinde araştırmalarda kullanılan ortak değişkenlerin tanım ve sınıflama farklılıkları gibi

sorunlar ortadan kaldırılmıştır.

Kurum veri toplama uygulamalarını modernize ederek internet aracılığıyla bilgi toplama

dönemine geçmiştir. Bu kapsamda, 2014 yılından itibaren işyerleri ile yapılan araştırmalar,

tümüyle internet üzerinden geliştirilen uygulamalarla yürütülmektedir. Bu uygulamalar

“Harzemli web uygulaması” ile “muhasebe yazılımlarına entegre istatistik modülü, e-VT”

olmak üzere iki farklı vasıta ile gerçekleştirilmektedir.

Harzemli yazılımı ile araştırma kapsamında bulunan işyerleri, kendilerine verilen şifreler ile

bilgilerini internet üzerinden doğrudan raporlayabilmektedir.

e-VT uygulaması ile işyerlerinden derlenen mali bilgiler ile istihdam, çalışanlara yapılan

ödemeler gibi muhasebe sisteminde kayıtlı bilgiler otomatik olarak derlenmektedir. Almanya,

İsveç gibi ülkelerde yaygın olarak kullanılan bu sistemde işyerlerinin kullanmakta oldukları

muhasebe programlarını geliştiren yazılım firmalarına TÜİK tarafından teknik rehber

hazırlanmış ve muhasebe yazılım firmaları bu teknik rehberi kullanarak TÜİK’in soru

formlarını kendi muhasebe programlarına entegre etmişlerdir. Araştırma kapsamında bulunan

işyerleri kendi programlarını kullanarak doğrudan internet vasıtasıyla bilgilerini zahmetsiz bir

şekilde Kurumumuza gönderebilmektedirler.

Veri toplama yöntemlerindeki değişikliklerin temel amaçları arasında; veri kalitesinin

artırılması, istatistiki birimlerin üzerindeki cevaplayıcı yükünün, veri toplama süresinin ve

maliyetinin azaltılması başta gelmektedir. Geliştirilen bu programlar sayesinde soru formları

için kağıt basımı, işyerlerine ulaştırma maliyeti, veri girişinde yaşanan zaman kaybı gibi pek

çok sorun ortadan kalkmış ve araştırmalarımızın zamanlılığında önemli iyileşmeler

sağlanmıştır.

Ayrıca Kurum verilerin zamanlılığının sağlanması amacıyla etkin bir planlama, izleme ve

raporlama aracı olan Üretim Süreci Takvimi’ni kullanmaktadır. Araştırmaların tasarımından

haber bülteni yayınına kadar olan tüm iş adımlarının Jenerik İstatistiksel İş Süreçlerine uygun

19

olarak yapılandırıldığı ve her bir adımın takvimlendirildiği çalışma ile her yıl bir sonraki yıl

yapılacak olan tüm araştırmalar planlanmakta ve günlük olarak takip edilmektedir11.

Gelişen teknoloji ile birlikte veri dağıtım süreçlerinde de önemli ilerlemeler katedilmiştir. İlk

kuruluş yıllarından itibaren çeşitli konu ve periottaki yayımların sunumu kağıt ortamında

yapılmaktayken zamanla bu tür verinin hazırlanmasının uzun zaman alması, güncelliğini kısa

süre içinde kaybetmesi, kolay erişilebilir olmaması, maliyetinin yüksek olması ve çevreye

olan olumsuz etkileri de göz önüne alınarak, 2015 yılından itibaren basılı yayın üretimine son

verilmiştir.

Bilgi sunum hizmetlerinde yaşanan hızlı değişim, teknolojik gelişmeler ve kullanıcı

alışkanlıklarında ortaya çıkan değişiklikler dikkate alındığında, kullanıcıların güncel, çeşitli

ve analiz edilebilir veriye kolay ve anlık erişim sağlayabilmesi için Kurum web sayfası

yenilenmiştir. Kullanıcı profillerine göre çeşitlenen ihtiyaçlar doğrultusunda web sayfası

basitten derine katmanlı bir yapıya kavuşturulmuştur. En çok kullanılan veriler için temel

istatistik tabloları ve haber bültenleri, basın mensuplarına yönelik basın odası haberleri,

araştırmacılar için analiz edilebilir çıktılar sağlayan sorgulanabilir Merkezi Dağıtım Sistemi

(MEDAS) veri tabanları yapılandırılmıştır.

Gelecekte TÜİK

Gelişen teknoloji ve çeşitlenen ihtiyaçlar doğrultusunda TÜİK’in gerek uluslararası

standartlara uygun istatistikleri üretme, gerekse ulusal istatistik sistemi içindeki

koordinasyonu sağlama konusunda görev ve sorumlulukları her geçen gün artmaktadır. Bu

bağlamda, ülkemiz verilerinin en iyi şekilde karar süreçlerine katkı sağlayabilmesi için

bütünleşik ve tutarlı bir Türk İstatistik Sisteminin yapılandırılması gerekmektedir.

Gelecekte TÜİK’in Türk İstatistik Sistemi’ni koordinasyon rolü daha güçlenerek devam

edecek, RİP kapsamındaki kurumlar arasında istatistiki bilginin paylaşılması ve ortak bir

kanaldan sunulması, ortak veri tabanları ile verilerin karşılaştırılabilirliğinin, tutarlılığının

sağlanması ve veri kalitesinin artırılmasına yönelik çalışmalar hız kazanacaktır. Tüm

istatistikleri entegre edebilmek amacıyla veri standardizasyonunun, metaveri standartlarının

sağlanması yönündeki çalışmaların artarak devam etmesi öngörülmektedir.

11 Yardımcı M., “Production Process Calendar As a Management Tool In Statistical Production”, Workshop on Statistical Data Collection: Riding the Wave of the Data Deluge,Washington D.C., USA, 29 April - 1 May 2015

20

Günümüzde farklı konularda daha zamanlı istatistiklere olan ihtiyacın giderek artması ve

maliyet etkinliğinin ön plana çıkması gibi hususlar nedeniyle giderek istatistiksel veri

kaynaklarının en önemlisi haline gelen idari kayıtların tek bir sistemden kullanımını sağlamak

ve istatistik altyapısını güçlendirmek amacıyla kurumlara; istatistik sınıflamaların

kullanılması, idari kayıt sisteminin standartlarının oluşturulması, kullanılabilirliğinin

sağlanması ve idari kayıtların geliştirilmesi yönünde başlatılan Ulusal Kayıt Sistemleri

Standardı çalışması yoğunlaşarak devam edecektir.

Bilgi toplumunda teknolojinin ilerlemesi ile birlikte veri toplama, saklama ve analiz teknikleri

de hızla ilerlemektedir. Özellikle son yıllarda internetin gelişmesi, sosyal medya

paylaşımlarının artması ve değişik diğer kaynakların açık hale gelmesi ile oluşan ve yapısal

olmayan veri yığınları olarak tabir edilen büyük veri (big data), başta özel sektör olmak üzere

akademisyenlerin ve istatistik kurumlarının gündemini meşgul etmeye başlamıştır. Doğru

analiz metotları ile yorumlandığında önemli stratejik bilgiler edinmeye imkan sağlayabilen

büyük verinin kullanımı, küreselleşme ile birlikte artan rekabet ortamında daha da önemli hale

gelmiştir. Bu anlamda uluslararası alanda da istatistik kurumlarınca büyük verinin veri

üretiminde kullanılabilmesi yönünde araştırmalar devam etmektedir.

İstatistik kurumlarının takip ettiği bir diğer önemli teknoloji ise makinelerin birbirleri arasında

bir insana gerek kalmadan haberleşmeleri ve bu haberleşme esnasında alınan verilerin

depolanarak belli bir algoritma çerçevesinde raporlanabilmesine imkan sağlayan Machine to

Machine (M2M) teknolojisidir. TÜİK bu veri devrimini yakalamak için ilk adımı e-VT

projesi ile atmış olup ileride kurulacak sistemlerde insan unsurunun tamamen aradan

çıkarılması ve üretilecek istatistiklerin büyük çoğunluğunun bu teknoloji ile toplanması

hedeflenmektedir.

Veri üretiminde ve veri sunumunda istatistik ofisleri ile özel sektörün stratejik ortaklığı da

uluslararası alanda öne çıkan bir başka konudur. Bu anlamda istatistik ofisleri bilgi

sektöründeki organizasyonlarla veri toplama, dağıtım ve sunum teknolojilerindeki

gelişmelerin entegrasyonu yanı sıra özel sektörde yetkin firmalarca üretilen istatistiklerin

resmi istatistik olarak kabul edilmesi konularında işbirliği yapması konuları tartışılmaktadır.

Bunun için özel sektördeki veri üreticilerinin akreditasyonu, istihdam edilen anketörlerin

mesleki yeterliliğinin sağlanması gibi istatistik ofislerinin özel sektörde düzenleme ve

denetleme kimliğinin ön plana çıkması öngörülmektedir. Bu alanda TÜİK, gerek kamu

gerekse özel sektörde yürütülen çalışmalarda derlenecek verilerin kalitesi ve elde edilecek

21

sonuçların güvenilirliğini sağlayabilmek üzere, anketör olarak görevlendirilecek kişilerin veri

toplama konusunda eğitim almış ve nitelik kazandırılmış adaylar arasından seçilmesine

yönelik olarak Anketör Meslek Standardı ve Anketör Ulusal Yeterliliğini Türk İstatistik

Derneği ve Türkiye Araştırmacılar Derneği ile işbirliği içinde hazırlamıştır.

Bugün TÜİK, ulusal alanda gerçekleştirdiği çalışmaların yanı sıra uluslararası alanda da

önemli faaliyetlerde bulunmaktadır. TÜİK, kendisinden istifade edilen, eğitim programları

düzenleyen, ihtiyacı olan ülkeler için gerekli teknik yardımları sağlayan bir kurum olarak

çeşitli projelere katılmakta olup, gelişmekte olan birçok ülke ile işbirliği protokolleri

imzalamakta, istatistik üretiminde bölgesinde önemli faaliyetlerde bulunmakta, uluslararası

kuruluşlar tarafından bölgesel projelerde lider ülke olarak seçilmektedir. Özellikle Orta Asya,

Kafkasya, Balkanlar, Orta Doğu ve Kuzey Afrika ülkelerinin istatistik ofislerine yönelik

danışmanlık faaliyetleri kapsamında resmi istatistiklerin hemen her alanında teknik destek

verilmektedir.

Gerek kendi çalışmalarımızda kaydettiğimiz başarı, gerekse uluslararası alanda gösterdiğimiz

işbirliği ve katkılar nedeni ile TÜİK, Birleşmiş Milletler Avrupa Ekonomik Komisyonu

(UNECE) bölgesindeki uluslararası istatistik faaliyetlerinin koordinasyonu için temel

platform olan Avrupa İstatistikçiler Konferansı (CES) Yönetim Kurulu üyeliğine ile İktisadi

İşbirliği ve Kalkınma Teşkilatı (OECD) İstatistik ve İstatistik Politikası Komitesi (CSSP)

Yönetim Kurulu üyeliğine seçilmiştir.

Bugün olduğu gibi gelecekte de TÜİK’in uluslararası alanda aktif tutumumun devam etmesi

hedeflenmektedir.

Bilim, teknoloji ve iletişim çağı olarak nitelenen çağımızda, ekonomik kararların etkinliği,

toplumsal sorunların çözümü, çok sağlıklı ve güçlü bir istatistik altyapısını gerektirmektedir.

Bu bakımdan TÜİK’in misyonu ve yürüttüğü faaliyetler, zaman içerisinde giderek

genişlemekte ve daha da önem kazanmaktadır.

Ülkemizin resmi istatistiklerinin üreticisi ve koordinatörü olan TÜİK, "Ulusal ve uluslararası

kullanıcıların ihtiyaç ve önceliklerini dikkate alarak, kaliteli, güncel, güvenilir, tutarlı,

tarafsız, uluslararası standartlara uygun istatistikleri üretmek, kullanıma sunmak ve resmi

istatistik üretim sürecinde yer alan kurumlar arasında eşgüdümü sağlamak" misyonu ile

hareket etmektedir.

22

Ülkemizin en köklü kurumlarından biri olmasını geçmişten günümüze çalışanlarına,

yöneticilerine ve hizmet politikalarına borçlu olan TÜİK, "Uluslararası standartlarda,

kullanıcı odaklı ve sürdürülebilir bir istatistik sistemi kurmak" vizyonu ile bugüne kadar

olduğu gibi bundan sonra da üstlendiği görevleri, ulusal ve uluslararası saygın bir kurum

olarak en iyi şekilde yerine getirmeye devam edecektir.