TÜRKİYE CUMHURİYETİ ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL … · MEB İlköğretim Okullarında okutulan Sosyal Bilgiler ve TC İnkılâp Tarihi ve Atatürkçülük ders kitapları,

TÜRKİYE CUMHURİYETİ

ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ

SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ

SINIF ÖĞRETMENLİĞİ ANABİLİM DALI

1980–2009 YILLARI ARASI HÜKÜMETLERİN EĞİTİM POLİTİKALARI

VE BU POLİTİKALARIN İLKÖĞRETİM SOSYAL BİLGİLER

DERS KİTAPLARINA YANSIMASI

Aylin MIZRAK

YÜKSEK LİSANS TEZİ

ADANA–2010

TÜRKİYE CUMHURİYETİ

ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ

SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ

SINIF ÖĞRETMENLİĞİ ANABİLİM DALI




Aylin MIZRAK

Danışman: Prof. Dr. Bülent ÇUKUROVA

YÜKSEK LİSANS TEZİ

ADANA–2010

Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğüne,

Bu çalışma, jürimiz tarafından Sınıf Öğretmenliği Anabilim Dalı’nda YÜKSEK

LİSANS TEZİ olarak kabul edilmiştir.

Başkan: Prof. Dr. Bülent ÇUKUROVA

(Danışman)

Üye: Prof. Dr. Turan AKBAŞ

Üye: Yrd. Doç. Dr. Zekiye ÇAĞIMLAR

ONAY

Yukarıdaki imzaların, adı geçen öğretim elemanlarına ait olduklarını onaylarım.

……/……/2010

Prof. Dr. Azmi YALÇIN

Enstitü Müdürü

Not: Bu tezde kullanılan özgün ve başka kaynaktan yapılan bildirişlerin, çizelge, şekil

ve fotoğrafların kaynak gösterilmeden kullanımı, 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eseleri

Kanunu’ndaki hükümlere tabidir.

i

ÖZET




Aylin MIZRAK

Yüksek Lisans Tezi, Sınıf Öğretmenliği Anabilim Dalı

Danışman: Prof. Dr. Bülent ÇUKUROVA

Mart 2010, 139 Sayfa

Yapılan bu çalışma ile Cumhuriyet dönemi sonrası 1980–2009 yılları arasında

hükümetlerin politikaları ve bu politikalara bağlı olarak sosyal bilgiler ders

kitaplarındaki değişiklikler tartışmalı olarak değerlendirilmiştir. Çalışmada sosyal

bilgiler, eğitim ve ele alınan yıllar arası hükümetlerin politikaları ilişkilendirilerek giriş

niteliğinde sunulmuştur. Sonraki bölümlerde ilköğretim ders programları, yıllara bağlı

olarak okutulan ders kitaplarındaki içerik değişiklikleri açıklanmıştır.

Değişiklikler, toplum tarafından ideolojik algılanarak zaman zaman kaygılara yol

açmıştır. Özellikle bir toplumun geçmişi, milli ve manevi değerleri, kültürel yapısı

açısından sosyal bilgiler dersinin işlenişi ve eğitimde nasıl düzenlemelerle yer aldığı çok

büyük önem arz etmektedir.

Yeni bir yüzyılda insanlık tarihinde her türlü gelişme eğitimi doğrudan

etkilemektedir. 20. yüzyılda yaşanmış dünya savaşları insanlığı derinden etkileyen bir

ize ve dünyada kutuplaşmalara neden olmuştur. Savaşlar ve yaşanmış olaylar toplumu

geleceğe değiştirerek aktarmaktadır. Bu nedenle çoğu zaman sosyal bilgiler ve tarih

dersleri ve ders kitapları, iktidar partilerinin özellikle kalıcı izler bırakma amacıyla

nesiler üzerinde etkili olarak kullandıkları araçlar olmuştur.

Bu araştırmada da 1980–2009 yılları arasında iktidardaki siyasi partilerin

politikalarının ilköğretim kurumlarında okutulan sosyal bilgiler ders kitaplarına

yansıması betimlenmeye çalışılacaktır.

ii

Alan yazın taraması yapılarak 1980–2009 arası iktidar hükümetlerinin politikaları

doğrultusunda alınan kararlar, okutulan sosyal bilgiler ders kitaplarında ilköğretim

müfredatı doğrultusunda ders saatleri, eklenen-çıkarılan konuların ders kitaplarına

yansıması, hükümetlerin ders kitaplarının nasıl yazılacağına ilişkin kararları, hangi

kurum ve kişilerle (yazar, basımevi, vb) işbirliği yapıldığı, ulaşılan kitaplar, belgeler ve

kaynaklar doğrultusunda açıklanmıştır. Taramanın genel amacı 1980–2009 yılları

arasında hükümetlerin politikalarının sosyal bilgiler ders kitaplarına yansıması

konusuna yöneliktir. Bu yıllar arasında iktidar olan hükümetlerin politikaları

incelenerek M.E.B tarafından 1980-2009 yılları arası alınan kararların yer aldığı

Tebliğler Dergileri taranmış önceki ilkokul şu an ilköğretim kademesi olan okullarda

okutulan sosyal bilgiler ders kitaplarına yönelik yönerge, kararnameler, bu alanda

yapılan araştırma ve basın yayın haberleri incelenerek, politikaların eğitim açısından

getirdiği olumlu ve olumsuz yansımalar tartışılmış ve değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler: Sosyal Bilgiler, Hükümet Politikaları, Ders Kitapları, Eğitim-

Öğretim.

iii

ABSTRACT

EDUCATIONAL POLICIES OF THE GOVERNMENTS BETWEEN 1980–2009

AND THEIR REFLECTIONS ON SOCIAL SCIENCES BOOKS ELEMENTARY

SCHOOLS

Aylin MIZRAK

Master Thesis, Department of Elementary School Teaching

Advisor: Prof. Dr. Bülent ÇUKUROVA

March 2010, 139 Pages

With this study, governments policies and the changes in Sosyal Bilgiler books

linked to these policies past Republic period between 1980–2009 have been discussed

and evaluated. Sosyal Bilgiler, education and the governments policies in the mentioned

period have been related and presented in the work. In following chapters amendments

made in primary school curriculum and course books are explained.

Amendments, seen as ideological by the society caused concern from time to

time. How Sosyal Bilgiler is tought and with what kind of arrangements it takes part in

education is especially important in terms of a societies past, national and moral values

and cultural structure.

In the new century all kinds of developments in human history have direct effect

on education. Great wars of 20th century effected humankind deeply and caused

polarisation in the world. Wars and occurences transform societies in the course of

history. For that reason, social knowladge and history lessons and their books were

often used by parties in power as efficient means of leaving permanent traces on

generations.

Consequently, this study is an attempt to describe the reflection of government

parties policies in Sosyal Bilgiler course books used in primary schools between 1980–

2009.

iv

Subject literature has been scanned and decisions taken following the

governments policies, course times in parallel with the curriculum, topics incloded-

excluded in books, governments resolutions on how to write course books, with which

institutions and individuals are cooperated between 1980–2009 have been explained.

The main reason for scanning is focused on how policies reflect in course books.

Tebliğler Dergileri publishing the resolutions of M.E. B. between 1980–2009 have been

scanned; the policies of the govenments between these dates were studied under the

light of directives, resolutions, studies, press news; and Positive and negative outcomes

of policies in terms of education are discussed and evaluated.

Keywords: Sosyal Bilgiler, Government Policies, Course Books, Education.

v

ÖNSÖZ

Eğitim ülkelerin kalkınmasında etkili olan unsurlardan biridir. Bu sebeple

okullarda eğitim araç gereci olarak kullanılan ders kitaplarının işlevselliği oldukça

önem taşımaktadır. Tarih ve Sosyal Bilgiler ders kitapları Cumhuriyet’in kuruluşundan

itibaren iktidar hükümetlerinin eğitim politikalarına bağlı olarak şekillenmiştir.

Hükümetler, ideolojilerini nesillere aktarırken eğitimi en işlevsel yol olarak görmüş ve

bu noktada, ders kitaplarını da hükümet politikalarının yansıtılmasının meşru bir zemini

olarak görmüşlerdir.

Çalışmamızın temel amacı, 1980’den günümüze Türkiye’nin iç politikasında

meydana gelen siyasi değişimlerin T.C İnkılâp Tarihi ve Atatürkçülük ve Sosyal

Bilgiler dersi programlarına ve ders kitaplarına yansımasını eleştirel bir bakış açısıyla

incelemektir. Bu bağlamda Milli Eğitim Bakanlığı tarafından belirlenen, Sosyal Bilgiler

ile T.C İnkılâp Tarihi ve Atatürkçülük derslerinde okutulan ders kitaplarının, müfredat

programlarına göre belirlenmiş olan içeriği ne kadar yansıttığı çalışmamızda

açıklanmaya çalışılmıştır. Ayrıca bu araştırmada 1980–2009 yılları arasında

ilköğretimdeki düzenlemelerde Sosyal Bilgiler ve Tarih dersi ile ilgili temel politikalar

ile bu politikaların uygulamada ne düzeyde gerçekleştiği saptanmaya çalışılmıştır.

Çalışmamızın amacına ulaşabilmek için, 1980–2009 yılları arasında görev yapan

iktidar hükümetlerinin programlarında bulunan eğitim politikaları, Tebliğler Dergileri,

MEB İlköğretim Okullarında okutulan Sosyal Bilgiler ve TC İnkılâp Tarihi ve

Atatürkçülük ders kitapları, 1980–2009 yılları arasındaki Türkiye Büyük Millet Meclisi

Tutanakları incelenmiştir.

Çalışmamı yaparken, benden desteğini esirgemeyen değerli tez danışmanın

Sayın Prof. Dr. Bülent ÇUKUROVA’ ya, çalışmamın daha nitelikli olabilmesi için

tecrübelerinden yararlandığım değerli abim Sayın Yılmaz MANAT’ a, eğitimimin her

aşamasında destekleriyle bana güç veren canım annem Süheyla MIZRAK’ a, çalışmam

boyunca yanımda yer alan abim Şahin MATYAR ve eşi Gülnaz MATYAR’ a,

arkadaşlarım Gizem MATYAR ve Yusuf Görkem MATYAR’ a, yaşamımın her

aşamasında yanımda olan, maddi ve manevi desteklerini benden hiç esirgemeyen, her

vi

zaman gurur duyduğum aileme ve değerli hocam Sayın Gülsün ŞAHAN’ a

teşekkürlerimi sunarım.

Aylin MIZRAK

vii

İÇİNDEKİLER

Sayfa

ÖZET……………………………………………………………………...………….….i

ABSTRACT……………………………………………………………..……..….…...iii

ÖNSÖZ………………………………………………….………………..….......…...…v

KISALTMALAR LİSTESİ.……………………………………………...…..…….…ix

TABLOLAR LİSTESİ………………………………………………….…..…………x

EKLER LİSTESİ……………………………………………….……………………..xi

GİRİŞ……………………………………………………..………………..…...…….....1

BÖLÜM I

TARİH VE SOSYAL BİLGİLER ÖĞRETİMİ

1.1. Tarih ve Sosyal Bilgiler ……………………………………………………….……9

1.2. Tarih ve Sosyal Bilgiler Eğitimi………………………….……………………..…13

1.3. Tarih Eğitimi ve Toplum……………………………………………………....…..14

1.4. Tarih Bilincinin Kazandırılmasında Öğretmenin Rolü……………..…………….15

BÖLÜM II

HÜKÜMET POLİTİKALARIYLA FARKLILAŞAN EĞİTİM ANLAYIŞI

2.1. Kalkınma Planları…………………………………………………...………..……16

2.2. Cumhuriyet Döneminde Uygulanan İlköğretim Programları………...……..……..25

2.3. Milli Eğitim Şuraları……………………………………...…………..…..……….28

2.4. Meclis Tutanaklarında Eğitim…………………………………………....….…….35

2.5. 1980–2009 Yılları Arasında Hükümet Programlarında Eğitim ………….…..........81

2.6. Hükümetlerin Eğitim Anlayışı ve Sosyal Bilgiler Dersi …………...……..………88

2.7. Eğitim Politikalarının Sosyal Bilgiler Dersi Üzerindeki Etkisi ………...………..101

viii

BÖLÜM III

SOSYAL BİLGİLER PROGRAM VE DEĞİŞİKLİKLERİ

3.1. Mevcut Eğitim Politikasının Sosyal Bilgiler Öğretimine Yansıması ve Sosyal

Bilgiler Öğretim Programının Genel Amaçları………..........................................108

3.2. Sosyal Bilgiler Öğretim Programının Uygulanması ile İlgili Açıklamalar…...….109

3.3. Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığınca Haftalık Ders Çizelgeleri Hakkında

Alınan Kararlar…………………………………..……………………………...117

3.4. Ders Programları………………...………………………………………………..124

BÖLÜM IV

SONUÇ VE ÖNERİLER 127

KAYNAKÇA…………………………………………………...……………...…......133

EKLER………………………………………………………………….……….…...137

ÖZGEÇMİŞ………………………………………………………….……....…........139

ix

KISALTMALAR LİSTESİ

TBMM: Türkiye Büyük Millet Meclisi

MEB: Milli Eğitim Bakanlığı

TTKB: Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı

DPT: Devlet Planlama Teşkilatı

YÖK: Yüksek Öğretim Kurulu

ÖSYM: Öğrenci Seçme ve Yerleştirme Merkezi

AET: Avrupa Ekonomik Topluluğu

OECD: İktisadi İşbirliği ve Kalkınma Teşkilatı

SHP: Sosyal Demokrat Halk Partisi

MDP: Milliyetçi Demokrasi Partisi

CHP: Cumhuriyet Halk Partisi

DYP: Doğru Yol Partisi

ANAP: Anavatan Partisi

RP: Refah Partisi

BBP: Büyük Birlik Partisi

AKP: Adalet ve Kalkınma Partisi

Mv: Millet Vekili

ABD: Amerika Birleşik Devletleri

x

TABLOLAR LİSTESİ

Tablo–1: Mekatib-i İbtidaiye-yi Umumiye Talimatnamesi’ ne Göre Müfredat

Programı……………………………………………………………….……25

Tablo–2: Erkek İlk Mekteplerinin Haftalık Ders Tevzi Cetveli…..…………...………26

Tablo–3: 1926 Müfredat Programı Ders Çizelgesi…………………….……..…..……26

Tablo–4: 1936 Müfredat Programı Ders Çizelgesi……………………………….……27

Tablo–5: İlkokul Haftalık Ders Çizelgesinde Sosyal Bilgiler Dersi……...….………105

Tablo–6: İlköğretim Okulu Haftalık Ders Çizelgesinde Sosyal Bilgiler, Milli Tarih,

T.C İnkılâp Tarihi ve Atatürkçülük Dersi…………………………...……..105

Tablo–7: Ortaokul Haftalık Ders Çizelgesinde Milli Tarih, T.C İnkılâp Tarihi ve

Atatürkçülük Dersi………………………………...………………………105


T.C İnkılâp Tarihi ve Atatürkçülük Dersi…………………...……………..106

Tablo–9: Sosyal Bilgiler Öğretim Programı 6. Sınıf Öğrenme Alanları, Üniteleri,

Kazanım Sayıları Ve Süreleri…………………………………...………….116

Tablo–10: Sosyal Bilgiler Öğretim Programı 7. Sınıf Öğrenme Alanları, Üniteleri,

Kazanım Sayıları ve Süreleri……………………………………………..116

Tablo–11: Temel Eğitim Okulu Haftalık Ders Çizelgesi…………………...……..…118

Tablo–12: Temel Eğitim II. Kademe Okulları (Ortaokul) Haftalık Ders Dağıtım

Çizelgesi………………………………………………………..…………119

Tablo–13: Ortaokul Haftalık Ders Dağıtım Çizelgesi…………………….………….119

Tablo–14: İlkokul Haftalık Ders Dağıtım Çizelgesi…………………..……………..120

Tablo–15: İlköğretim Okulu Haftalık Ders Dağıtım Çizelgesi……...……………….120

Tablo–16: Ortaokul Haftalık Ders Dağıtım Çizelgesi………………………………..120


Tablo–18: İlköğretim Okulu Haftalık Ders Dağıtım Çizelgesi………...…………….121


Tablo–20: İlköğretim Okulu Haftalık Ders Dağıtım Çizelgesi………………………122

Tablo–21: İlköğretim Okulları Haftalık Ders Çizelgesi…………………….………..123

xi

EKLER LİSTESİ

EK-1. Cumhurbaşkanlarımız…………………………………………………………137

EK–2. 1980 Sonrası İktidarda Olan Hükümetler…………………………………….138

1

GİRİŞ

Toplumlar yüzyıllar boyu kendinden önce yaşanmış olaylardan

etkilenmişledir. Geleceğe güvenle bakabilen ve öngörülü nesiler, değişime açık,

araştıran, sorgulayan bir arada yaşama kabulüne sahip bireylerden oluşmaktadır.

Toplumun tekdüze anlayıştan kurtarılarak, dinamik anlayışa geçirilmesi bilim ve

teknoloji alanlarında ilerleme kaydetmesi ise kültürel ve tarih aktarımının doğru

şekilde öğretimi ile mümkündür. Eğitimin temel amaçlarından birisi, bireylerde

problem çözme becerisini geliştirmektir. Tarih ve sosyal bilgiler dersinin öğretimi ise

çocuklara geçmiş, bugün ve gelecek arasında nasıl bağ kurulacağını öğretebilmektir.

Bu nedenle hükümetlerin politikaları, uygulanan eğitim süreleri, seçilen yazılı

materyaller, konu içeriği, konuların seçimi ve düzenlenmesi büyük öneme sahiptir.

“Temel eğitim” kavramı 1950’lerde, öğrenimden yoksun kalmış, okuma

yazma bilmeyen yetişkinlere verilen eğitimi anlatmak için UNESCO tarafından

ortaya atılmıştır. Bu deyimin içeriğinde ilköğretimde gerçekleştirilen yenileşme

hareketleri, bireylere verilecek eğitimin nitelik yönünden arttırılması ve bireylerin

yaşamlarında yapacakları işin temel becerilerinin eğitim yoluyla kazandırılması

bulunmaktadır (Başaran, 1982: 36). Bizde ise “temel eğitim” kavramı ilk kez,

05.01.1961 tarih ve 222 sayılı İlköğretim ve Eğitim Kanunu’nun birinci maddesiyle

yasal bir deyim olarak kullanılmıştır. Bu maddeye göre ilköğretim, her yurttaşın

görmesi gereken bir temel eğitimdir (M.E.B., 1983, 1-2).

Türkiye’deki eğitim literatürüne “Temel eğitim” kavramı ilk kez Milli Eğitim

Bakanlığı tarafından kullanılarak, 1970’lerde girmiştir (Yördem, 2009, 59).

Milli Eğitimde, temel eğitim genişletilmiş anlamıyla 1970 yılından itibaren

kullanılmaya başlamıştır. 1973 yılında çıkarılan 1739 sayılı Milli Eğitim Temel

Kanunu’nda ifadesini bulan şekliyle temel eğitim, 6–14 yaşları arasında bulunan

zorunlu öğrenim çağı çocuklarının üst öğrenime ya da işe ve mesleğe yönelmelerini

sağlayan en az sekiz yıllık bir eğitim veren ve temel eğitim görmeyen yetişkinlere

ise, gelişmelerine ve ihtiyaçlarına uygun bir eğitim hizmeti sunan bir kademedir.

1980’lerde temel eğitim, her yurttaşın hayatında karşılaşacağı, gerek kişisel

gerekse toplumsal sorunları çözmek; toplumun değerlerine ve toplumsal kurallara

2

uyum sağlamak, üretken olmada gerekli yeterlilikleri kazanmak için verilen

eğitimdir. Günümüzde temel eğitim, bireyin hayatında daha derin anlamlar

taşımaktadır. Bir haktır ve bireyin yaşamında gerekli olan temel davranışların

kazanılabilmesi, küreselleşen dünyaya ayak uyduran, teknolojiyi, gelişmeleri anlayan

ve takip eden bir birey olabilmesi açısından gerekliliktir.

Temel eğitim okul nimetlerinden mahrum kalan çocukların ve yetişkinlerin,

içerisinde yaşadıkları çevrenin problemlerini anlamalarına, birey ve yurttaşlık hak ve

görevleri hakkında doğru bilgi edinmelerine ve bağlı bulundukları toplumun

ekonomik ve sosyal kalkınmasına daha etkili bir şekilde katılmasına yardım etmeyi

hedefleyen zorunlu genel eğitimdir.

Temel eğitimin dayanağı, insanların eğitim görme hakkıdır. Bir ülkede bir

yurttaşın sağlıklı olması, geçimini kendi gücü ile sağlaması, ülkenin kalkınmasına ve

gereklerine uyması esas ise, yurttaşın bunları yapabilecek düzeyde eğitilmesi

zorunludur. Bu eğitim yurttaşın yaşamsal başarısı için olduğu kadar, ülkenin başarısı

ve mutluluğu için de gereklidir.

Temel eğitim uygulaması, Ulu Önder Atatürk’ ün düşünceleri doğrultusunda

ilerleyen, yasalarda öngörülen vatandaş tipinin yetiştirilmesinde işlevsel bir öneme

sahiptir (MEB, 1983, 1–2).

14.6.1973 tarihli ve 1739 sayılı Milli Eğitim Temel Kanunu’ nda geçen

“temel eğitim” terimi, Ek Madde 1 – (Ek: 16.6.1983 tarih – 2842 kararı/17 md.) ile

“ilköğretim” olarak değiştirilmiştir (http://mevzuat.meb.gov.tr). Nitekim 15. Milli

Eğitim Şurası’nda da, “İl ve bölge raporlarında önerilen temel eğitim kavramı yerine,

başta anayasa ve diğer mevzuatta yer aldığı şekli ile ‘ilköğretim’ kavramı

kullanılmalıdır” kararı alınmıştır (XV. Milli Eğitim Şurası, 1996).

Türkiye’ de önceleri beş yıllık ilkokul, temel eğitim olarak uygulanmaktaydı.

10. Milli Eğitim Şurası’ndan 15. Milli Eğitim Şurası'na kadar geçen zaman süresince

“sekiz yıllık kesintisiz zorunlu ilköğretim uygulanması” düşüncesi üzerinde

görüşmeler olmuş; ancak 15. Milli Eğitim Şurası’nda, ilköğretimin kesintisiz 8 yıllık

zorunlu eğitim olarak uygulanması görüşü belirlenmiştir (XV. Milli Eğitim Şurası,

1996). Ülkemizde bu düşünceyi uygulamaya koyma çalışmaları 55. Hükümet olan

http://mevzuat.meb.gov.tr

3

Çiller Hükümeti tarafından başlatılmıştır ve bu uygulamaya 1997–1998 yılında,

kademeli olarak geçilmiştir. 1997–1998 öğretim yılından itibaren sekiz yıllık

kesintisiz zorunlu ilköğretime geçilmesini sağlayan “İlköğretim ve Eğitim Kanunu,

Milli Eğitim Temel Kanunu, Çıraklık ve Meslek Eğitimi Kanunu, Milli Eğitim

Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun ile 24.03.1988 Tarihli ve 3418

Sayılı Kanunda Değişiklik Yapılması ve Bazı Kâğıt ve İşlemlerden Eğitime Katkı

Payı Alınması Hakkındaki 4306 Sayılı Kanun” 18.08.1997 tarih ve 23084 sayılı

Resmi Gazete'de yayınlanarak yürürlüğe girmiştir. 4306 Sayılı Kanun ile 222 sayılı

İlköğretim ve Eğitim Kanununun 9. maddesi ve 1739 sayılı Milli Eğitim Temel

Kanununun 23. maddesi “İlköğretim Kurumları sekiz yıllık okullardan oluşur. Bu

okullarda kesintisiz eğitim yapılır ve bitirenlere ilköğretim diploması verilir.”

şeklinde değiştirilmiştir (MEB, 2002, 153–154).

Çocuk eğitim-öğretim ortamında kendisini fark etmeli ve yaşadığı toplumun

farklılıklarını ayırt etmeyi öğrenmelidir. Geçmiş, şimdi ve gelecek ayrımlarını

yapabilmesi ise onun kendisini ve içinde yaşadığı topluma ilişkin ayrıntıları fark

etmesi ile ilişkilidir. Belli bir ulusun üyesi olarak bireyde yurttaşlık becerilerinin ve

değerlerinin geliştirilmesi, küresel boyutta barışın ve uluslar arası dayanışmanın

geliştirilmesi tarih öğretiminin temel amaçları arasındadır. Sosyal Bilgiler içinde,

Tarih öğretiminin öğrencilerin kişilik gelişimi ve sosyalleşme becerilerine katkısı

büyüktür. Özellikle ilkokul çağında tarih, sosyal bilgiler programı içinde

verildiğinden; günlük yaşam ve çocuğun kendisi ile ilişkilendirilirse bu bilgi daha

kolay kavranacaktır. Sosyal Bilgiler dersi ilköğretimdeki bir çocuğa yaşadığı

toplumda kendine, geçmişine karşı vatandaş olarak duyması gereken sorumluluk

bilincini kazandırır.

İşte ilkokul ders kitaplarındaki tarih bilgileri, çocuğa var olma iznini vermeli

ve geleceğe yönelik sorgulama, yorum yapma becerisini kazandırmalıdır. Mevcut

eğitim sistemi ile ders kitaplarında tarih ve sosyal bilgiler içerikli ders konuları

karmaşık bilgilerin yüklenmesi yerine; ezberden uzak, öğrenciye tarihini öğrenme

merakını aşılayabilecek şekilde hazırlanmalıdır. Bu hazırlamanın niteliği, devletin

eğitim politikaları doğrultusunda gerçekleşir. Bu nedenle eğitim politikaları, tarih

bilinci oluşturma ve istemli bir şekilde milli değerlerin gerçeğe uygun aktarımı

konusunda büyük paya sahiptir.

4

UNESCO ve Avrupa Konseyi gibi uluslararası kuruluşlar sürekli olarak Ders

kitapları ile ilgili, özellikle de tarih ders kitapları ve içerikleri ile ilgili çalışma

alanları içerisinde yer almışlardır. Bu çabaların temelinde ulusların birbirleri için

geliştirdikleri tarihsel önyargı ve yergilerin eğitim yolu ile yeni kuşaklara

aktarılmasının önüne geçme düşüncesi yatmaktadır. Hükümetlerin tarih ders kitapları

üzerindeki ideolojik yönlendirmelerinin eleştirisi de, alandaki en popüler konulardan

biridir (Özbaran, 1992, 20).

Son dönemlerde özelikle üzerinde durulan bir başka konu ise, öğrencilerin

tarih ders kitaplarını algılama ve anlamalarını kolaylaştıracak yazım stillerinin

geliştirilmesidir.

Yapılan araştırmalara baktığımızda, araştırmacılar tarihi olayların açıklanması

sorumluluğu ve otoritesini yalnızca ders kitabı yazarının üstlendiği “Hikâyeci Yazım

Tekniği” yerine, öğrencinin, yorumlama aşamasına aktif bir şekilde katılmasını

sağlayacak “Tartışma Modelini” çağdaş bir yazım tekniği olarak önermişlerdir.

Günümüzde ise Tarih kitaplarında “Hikâyeci Yazım Tekniği” kullanılarak bazı

bilgiler aktarılmaktadır. “Hikâyeci Anlatım Tekniği”, “Tartışma Modeli” ile birlikte

kullanılırsa zihinlerde daha kalıcı olacaktır.

Öğretim programlarının ders kitaplarına yansıması ise tebliğler dergisinde

açık olarak belirtilmemekle birlikte MEB Talim Terbiye Kurulu Başkanlığı’ nın

14.06.2002 tarih ve 272 sayılı kararına göre:

“Ermeni, Yunan-Pontus ve Süryaniler ile ilgili konuların Ortaöğretim Tarih 1,

Tarih 2 ve İnkılâp Tarihi ve Atatürkçülük dersi öğretim programlarında yer alması”

konulu karar tüm okullara iletilmiştir. Bunun gibi birtakım değişiklikler okul

yöneticilerine ve bu vasıta ile de Tarih öğretmenlerine iletilmektedir.

Tüm bu verilere dayanarak Varış’ın da (1987) belirttiği gibi şunu

söyleyebiliriz; eğitim bireylere bilgi ve beceri kazandırmanın ötesinde, toplumun

yaşamasını ve kalkınmasını devam ettirebilecek ölçüde ve nitelikte değerler üretmeli,

yeni ve eski değerleri bağdaştırmalıdır. Toplumun ulusal anlamda devamlılığı kendi

tarihinin içeriğinde yer almaktadır. Tarih birikimli bir bilgi özelliği taşır. Birikimli

bilgi içeriğinin öğrenilmesi küçümsenemez; ancak özellikle İkinci Dünya

5

Savaşı’ndan sonra tüm dünya toplumlarını etkisine alan bilimsel ve teknolojik

gelişmelerin hızı her alanda olduğu gibi ulusların, dolayısıyla devletlerin eğitim

politikalarını, uluslar arası ilişkilerini, toplumsal yapılarını eğitim sistemi içerisinde

derslerin amaçlarını ve içeriklerini etkilemektedir.

Bu nedenle, toplumun bütünlüğünü içeren ve geleceğe dönük olarak

düzenlenen eğitim sisteminde, bireylerin ulusal ve evrensel düzeyde ulusların tarihini

öğrenerek bilinçlenmeye gereksinimleri vardır. Toplumsal kalkınmanın temelinde

“amaç edinme ve değişim sürecini yaşama” vardır (Kaptan, 1984, 38). Kalkınma,

sadece ekonomik alan içeren tek boyutlu bir süreç değildir. Kültürel ve sosyal

alanları da içeren bir yapı değişikliğidir (Hesapçıoğlu, 1984, 21). Burada sözü edilen

kültürel ve sosyal alanlar aynı zamanda tarih derslerinin de kapsamında

bulunmaktadır.

Ülkemizde Cumhuriyet idaresi ile birlikte hızlı bir kalkınma çabası başlamış

olup, 1950’li yıllarda çok partili yönetimle bu kalkınma çabası, farklı bir yaklaşımla

devam ettirilmeye çalışılmıştır. Bu yaklaşım eğitim sisteminde ders ve ders

içeriklerinde de değişimlere neden olmaktadır. Özellikle tarih bilincinin

oluşturulmasında konuların politik amaçlı kullanılması, ulusların her zaman olumsuz

olaylar yaşamasını da beraberinde getirmiştir. Eğitim sisteminde dersler ve içerikleri

düzenlenirken, ulusal ve uluslar arası düzeyde geçerliliğine hassasiyetle dikkat edilen

Türk Milli Eğitimi’nin genel amaçları ve temel ilkeleri çerçevesinde belirlenen tarih

derslerinin özel amaçlarına uygun içerikler oluşturulması gerekmektedir.

Bu nedenle diğer eğitim kademeleriyle birlikte ilköğretim ve ortaöğretim

kurumlarında sosyo-ekonomik, bilimsel ve teknolojik gelişmeleri etkin kılmak,

eğitim sisteminin sosyal, ekonomik ve siyasal işlevlerini etkin bir biçimde yerine

getirilmesini sağlamak için 1950 yıllarından sonra ilköğretim ve ortaöğretim

kurumlarında yapılan yeni düzenlemeler çerçevesinde tarih ve sosyal bilgiler dersine

ilişkin politikaların incelenmesi ve bunların uygulamaya ne ölçüde yansıdığı

konusunda değerlendirmeler yapmak için, araştırmalar yapılması gerekmektedir.

Bu araştırmada 1980–2009 yılları arasında ilköğretimdeki düzenlemelerde

Sosyal Bilgiler ve Tarih dersi ile ilgili temel politikalar ile bu politikaların

uygulamada ne düzeyde gerçekleştiği saptanmaya çalışılmıştır. Buna paralel olarak

6

da 1980’den günümüze, meclis tutanakları (zabıtları) incelenmiştir. Ayrıca Milli

Eğitim Bakanlığı tarafından belirlenen, Sosyal Bilgiler, T.C İnkılâp Tarihi ve

Atatürkçülük derslerinde okutulan ders kitaplarının, müfredat programlarına göre

belirlenmiş olan içeriği ne kadar yansıttığı açıklanmaya çalışılmıştır.

Türkiye’de “düşünme”, “eleştirme yeteneğine sahip olma”, “yaratıcı

düşünme”, “farklı düşüncelere saygı” pek çok eğitimcinin ve öğretmenin

öğrencilerine kazandırmayı arzuladığı yeteneklerdir. Öğrencilerin tarihsel kaynakları

kullanarak kendi yorum ve düşüncelerini ortaya koyması, fotoğraf ve görsel araçların

tıpkı yazılı kaynaklar gibi kabul edilerek kullanılması Türkiye’ deki Tarih öğretimi

için oldukça yeni düşüncelerdir. Bu düşünceler müfredat geliştiricilere ve ders kitabı

yazarlarına önerilerde bulunulması açısından önemlidir (Kabapınar, 2005, 44).

Tarih öğretiminin Türk Milli Eğitiminin amaçlarını gerçekleştirmede büyük

yeri ve önemi vardır. Bu nedenle Tarih öğretimi bugün gittikçe karmaşık bir hale

gelen yurt ve dünya sorunları karşısında öğrencilerimiz için gereksinim duyulan

gerekli bilgi ve anlayışı kökleştirecek ve istenilen becerileri kazandıracak doğrultuda

olmalıdır.

Tarih bilimi neden-sonuç ilişkisi içerisinde tarihi olay diye adlandırılan beşeri

olayları inceler. Tarihi olayların herhangi bir olaydan farkı; etkisinin yer bakımından

yaygınlığı yanında, uzun zaman hissedilmesidir. Tarihi olayların nedenleri şimdiye

kadar farklı şekillerde yorumlanmaya ve aktarılmaya çalışılmıştır. Cumhuriyet

döneminden sonra Türk Milli Eğitimi’nde değişiklikler ve gelişmeler gözlenmiştir.

Tarih dersi de bu değişiklikler ve gelişmelerden etkilenmiştir.

Araştırma yapılırken, TBMM tutanakları incelenmiştir. 1980’den günümüze

değin meclis tutanaklarına baktığımızda; 23 Ekim 1981 ile 1 Aralık 1983 tarihleri

arasındaki Danışma Meclisi Tutanak Dergileri, toplam 23 Cilt halinde olup, 179 adet

birleşim yapılmıştır. 1 ve 10. ciltler 1. yasama yılına ait; 11 ve 23. ciltler 2. yasama

yılına aittir. 24. 11. 1983 tarihinde Meclis görüşmeleri, T.B.M.M. Tutanak

Dergilerinde ciltler halinde toplanmıştır ve artık bu tutanaklar dönemler altında ele

alınmaya başlamıştır. Bu dönemler 17. Dönem, 18. Dönem, 19. Dönem, 20. Dönem,

21. Dönem ve 22. Dönemleri kapsamaktadır. 17. Dönem, 24.11.1983 ile 16.10.1987

tarihleri arasını kapsamaktadır. Bu dönemde 5 yasama yılı ve 44 cilt bulunmaktadır.

7

1–5. ciltler I. Yasama yılına ait olup bu yasama yılında toplam 90 birleşim

yapılmıştır. 6–18. ciltler II. Yasama yılına ait olup bu yasama yılında toplam 115

birleşim yapılmıştır. 19–30. ciltler III. Yasama yılına ait olup bu yasama yılında

toplam 117 birleşim yapılmıştır. 31–43. ciltler IV. Yasama yılına ait olup bu yasama

yılında toplam 123 birleşim yapılmıştır. 44. cilt V. Yasama yılına ait olup bu yasama

yılında toplam 3 birleşim yapılmıştır.

18. Dönem, 14.12.1987 ile 01.09.1991 tarihleri arasına aittir. Bu dönemde, 5

yasama yılı ve 63 cilt bulunmaktadır. 1–3. ciltler I. Yasama yılına ait olup bu yasama

yılında toplam 78 birleşim yapılmıştır. 14–30. ciltler II. Yasama yılına ait olup bu

yasama yılında toplam 107 birleşim yapılmıştır. 31–46. ciltler III. Yasama yılına ait

olup bu yasama yılında toplam 127 birleşim yapılmıştır. 47–62. ciltler IV. Yasama

yılına ait olup bu yasama yılında toplam135 birleşim yapılmıştır. 63. cilt V. Yasama

yılına ait olup bu yasama yılında sadece 1 birleşim yapılmıştır.

19. Dönem, 6.11.1991 ile 4.12.1995 tarihlerindedir. Bu dönemde, 5 yasama

yılı ve 98 cilt bulunmaktadır. 1–16. ciltler I. Yasama yılına ait olup bu yasama

yılında toplam 97 birleşim yapılmıştır. 17–38. ciltler II. Yasama yılına ait olup bu

yasama yılında toplam 131 birleşim yapılmıştır. 38–64. ciltler III. Yasama yılına ait

olup bu yasama yılında toplam 131 birleşim yapılmıştır. 65–93. ciltler IV. Yasama

yılına ait olup bu yasama yılında toplam149 birleşim yapılmıştır. 94–98. ciltler V.

Yasama yılına ait olup bu yasama yılında 42 birleşim yapılmıştır.

20. Dönem, 08.01.1996 ile 25.03.1999 tarihleri arasını kapsamaktadır. Bu

dönemde, 5 yasama yılı ve 98 cilt bulunmaktadır. Bu dönemde, 4 yasama yılı ve 71

cilt bulunmaktadır. 1–10. ciltler I. Yasama yılına ait olup bu yasama yılında toplam

91 birleşim yapılmıştır. 11–33. ciltler II. Yasama yılına ait olup bu yasama yılında

toplam 137 birleşim yapılmıştır. 34–61. ciltler III. Yasama yılına ait olup bu yasama

yılında toplam 131 birleşim yapılmıştır. 62–71. ciltler IV. Yasama yılına ait olup bu

yasama yılında toplam 64 birleşim yapılmıştır.

21. Dönem, bu dönem 02.05.199 ile 01.10.2002 tarihleri arasındadır. Bu

dönemde, 5 yasama yılı ve 103 cilt bulunmaktadır. 1–12. ciltler I. Yasama yılına ait

olup bu yasama yılında toplam 59 birleşim yapılmıştır. 13–40. ciltler II. Yasama

yılına ait olup bu yasama yılında toplam 123 birleşim yapılmıştır. 41–70. ciltler III.

8

Yasama yılına ait olup bu yasama yılında toplam135 birleşim yapılmıştır. 71–102.

ciltler IV. Yasama yılını kapsar. Bu yasama yılında toplam128 birleşim yapılmıştır.

103. cilt V. Yasama yılına ait olup bu yasama yılında 1 birleşim yapılmıştır.

22. Dönem, bu dönem 14.11.2002 ile 03.06.2007 tarihleri arasındaki dönemi

kapsamaktadır. Dönemin iktidardaki hükümeti I. Erdoğan Hükümeti’dir. Dönemin

Milli Eğitim Bakanı Hüseyin ÇELİK’tir. Bu dönemde, 5 yasama yılı ve 161 cilt

bulunmaktadır. 1–25. ciltler I. Yasama yılına ait olup bu yasama yılında toplam 114

birleşim yapılmıştır. 26–60. ciltler II. Yasama yılına ait olup bu yasama yılında

toplam 124 birleşim yapılmıştır. 61–93. ciltler III. Yasama yılına ait olup bu yasama

yılında toplam 127 birleşim yapılmıştır. 94–129. ciltler IV. Yasama yılına ait olup bu

yasama yılında toplam 131 birleşim yapılmıştır. 130–161.ciltler V. Yasama yılına ait

olup bu yasama yılında 121 birleşim yapılmıştır.

23. Dönem ise, bu dönem 04.08.2007 tarihinde başlamış olup günümüze değin

devam etmektedir. Dönemin iktidardaki hükümeti II. Erdoğan Hükümeti’ dir.

Dönemin Milli Eğitim Bakanı Hüseyin ÇELİK’ tir. Ancak başbakan tarafından,

kabinede yapılan değişiklikle, Hüseyin ÇELİK, Milli eğitim Bakanlığı görevinden

alınarak, kabine dışı bırakılmış, yerine Devlet Bakanı Nimet ÇUBUKÇU Milli

Eğitim Bakanlığı görevine getirilmiştir. İktidara gelen bu hükümet 4. yasama yılına

girmiş olup, iktidar hükümeti olarak görevini sürdürmektedir. 1. cilt I. Yasama yılına

ait olup, bu yasama yılında toplam 11 birleşim yapılmıştır. 2–26. ciltler II. Yasama

yılına aittir. Bu yasama yılında toplam 138 birleşim yapılmıştır. 27–48. ciltler ise III.

Yasama yılına ait olup bu yasama yılında toplam 115 birleşim yapılmıştır.

Bu araştırma; 1980–2009 yılları arasında ilkokul, ilköğretim okulu ve

ortaokul kurumlarında zorunlu ders olarak okutulan Sosyal Bilgiler 4, Sosyal Bilgiler

5, Milli Tarih Orta 1, Milli Tarih Orta 2, Sosyal Bilgiler 6, Sosyal Bilgiler 7 ve T.C.

İnkılâp Tarihi ve Atatürkçülük derslerinde okutulan ders kitapları ile sınırlıdır.

9

BÖLÜM I

TARİH VE SOSYAL BİLGİLER ÖĞRETİMİ

1.1. Tarih ve Sosyal Bilgiler

Tarih kavramına genel olarak iki anlam yüklenmektedir. Hem geçmişte

meydana gelmiş olayları belirtir, hem de tarihçilerin çalışmalarında geçmişin yeniden

kurulup aktarılmasını ifade eder (Tosh, 1997). Fernard Braudel, tarihi şu şekilde

tanımlamıştır: “Tarih belgelerinin ve malzemesinin eleştirisine karşı söylenecek bir

şey yoktur. Tarihi düşüncenin temelinde eleştiri yatmaktadır. Tek taraflı tarih yoktur.

Hiçbir şey tek başına egemen faktör değildir.” (Özbaran, 1992, 12). Carr ise tarihi “

tarihçi ile olguları arasında kesintisiz bir karşılıklı etkileşim süreci, bugün ile geçmiş

arasında bitmez bir diyalog” olarak tanımlamıştır. Görüldüğü gibi tarih belli bir

tanımla anlatılacak kadar sınırlı bir alan değildir. Tarih, Braudel’in belirttiği gibi

sınırlandırılmış bir tanım içine sokulabilecek bir çalışma alanı değildir. Toplum

yaşamının belleği olan tarih içinde, toplumların değişimleri, onları yönlendiren

ideolojiler bulunmakta, onların gelişimine yardımcı olan veya engel çıkaran maddi

koşullar yer almaktadır. O halde tarih, insan bilimleri için hem ayrıcalıklı hem de

tehlikeli bir kabul yeri meydana getirmektedir. Bu alanda çalışmalar, insan

bilimlerine zemin hazırlayarak, bir arka plan vermekte; bu durum ise bilginin geçerli

olabileceği kültürel alanı belirlemektedir (Doğanay, 2003, 30).

Görüldüğü gibi tarihin tek bir tanımı yoktur ve her bir tanım tarih biliminin

hayatımızdaki işlevleri hakkında bize bilgiler sunar. Tosh, tarihi tanımlarken

ülkemizde de geçerli olan bazı ipuçları vermektedir:

“Tarih kolektif bellektir, insanların kendi toplumsal kimlik kavramlarını

ve geleceğe ilişkin beklentilerini oluşturmalarını sağlayan deneyimlerin

toplamıdır. Tarihçilerin çalışması, bu beklentileri oluştururken istenen

toplumsal bilinç biçimlerini elde etmek üzere yönlendirilebilir, akademik

çevrelerle sınırlı kalarak toplumu olumsuz ya da olumlu biçimde etkileme

gücünden yoksun olabilir, ya da güncel konuların sağlam bilgiler temelinde

eleştirel bir bakışla tartışılması için zemin oluşturulabilir. Bu nedenle tarihçi

çalışmasını nasıl yönlendirirse yönlendirsin tarihin toplumsal bir rolü olduğu

10

açıktır. Bu rol, toplumun kullanabileceği bir geçmişe ihtiyacı olması ile doğru

orantılıdır ve toplumsal düzene ilişkin farklı kavrayışlar da birbirine rakip

tarihler yaratır. Birçok tarihçi biri ya da diğerleriyle saf tutmaktan gurur

duymuş şu ya da bu grup kimliğini geliştirmek veya devlet otoritesini

pekiştirmek için toplumsal bir sorumluluk taşıdığına inanmıştır’’ (Tosh, 2005,

3–12).

Burada önemli olan nokta incelenen yüzyıllar içerisinde tarihçilerin, tarih

yazıcılığında benimsemiş olduğu yaklaşımlardır. Bu durum sadece Türkiye için değil

tüm dünya için geçerlidir. Herder, Ranke, Michelet, Treitschke, Croce gibi ünlü

tarihçiler Avrupa ülkelerini ve devletlerini bir çözümleme birimi olarak ele almaya

başladıklarında tarih yazımının tarihi de başlamış ve “histografi” olarak adlandırılan

bir disiplin ortaya çıkmıştır. Osmanlı Devleti’nde de çağdaş anlamda tarih yazımı 19.

yüzyıl sonlarında milliyetçi uyanışlara paralel olarak benzer biçimde gelişmiş ve

günümüze kadar devam etmiştir (Ersanlı, 2006, 22).

19. yüzyıl, tarih için önemli bir dönüm noktası olmuştur. Tarih, bundan sonra

bilimsel anlamda kabul görmeye başlamıştır. Bununla birlikte tarihsel olayların

belirleyici nedenlerinin araştırılması konusunda da görüşler birbirinden ayrılarak

tarih yazımında, romantik, pozitivist, Marksist, varoluşçu, yapısalcı tarih anlayışları

gibi farklı yaklaşımlar belirmiştir. Bu yüzyıla kadar tarihçiler genellikle, yaptıklarıyla

tarihin gidişini belirleyen büyük kişilerin kahramanlıklarını anlatmışlardır. Ancak her

şeyi “yönetenlerin” yapıp ettikleri çerçevesinde açıklamaya çalışan bir tarihin

doyurucu olmadığı zaman içinde anlaşılmış ve olaylarda “tek bir kişi” yerine “genel

olarak insanlar” kavramıyla ilgilenilmeye başlanmıştır. Buna paralel olarak da,

olayların tek bir nedene bağlandığını savunan anlayış yıkılmış, yerine tarihsel

süreçleri anlamak için toplumsal, ekonomik, siyasi, kültürel ilişkilerin bütünsel

olarak değerlendirilmesi gerektiği gerçeği kabul edilmeye başlanmıştır (Doğanay,

2003, 31).

Geçmiş bize daima öyküler olarak sunulur ve biz geçmişi sadece bu öyküler

aracılığıyla öğrenebiliriz. Ancak yaşanmış olayları tekrar gözlemleme olanağımız

olmadığından, bu öykülerin gerçek yaşantılara karşılık gelip gelmediklerini, bu

öykülerden (anlatımlardan) bağımsız olarak bilemeyiz. Dolayısıyla öğrendiğimiz

11

tarihi, tarihçilerin yaptıkları araştırmalar sonucu kendi görüş ve yorumlarını katarak

bize sundukları bilgiler oluşturur (Jenkins, 1997).

Tarihçi, geçmişin tüm verilerini açıklama çabasında değildir. O, bu veriler

içinden kendisine göre temel önem taşıyan sorunlara ya da görüşlere bir yorum

getirebilmek için anlamlı olanlarını seçmek zorundadır. Bu seçimi de olgular

arasından kişisel görüşleri ve içinde bulunduğu toplumun gerçekleri doğrultusunda

yapar. Tarihsel yorumların göreceliğinin bir diğer kanıtı da aynı olgu üzerinde çok

değişik görüşlerin olmasıdır. Tarihsel bir gerçekliğe yönelik bu denli birbirinden

farklı, çelişen yorumların olmasının nedeni ise her bir tarihçinin aynı sürecin değişik

yönlerini anlatmasıdır. Tarihçiler olayların nedenlerine yönelik yorumlarını

belirtirken bütünü değişik boyutlarıyla ele alırlar. Dolayısıyla bu görüşler birbirinin

zıddı değil, tamamlayıcısıdır (Doğanay, 2003, 31).

Tarihin en önemli işlevlerinden biri, geçmiş – bugün – gelecek bağlantısını

kurmamıza yardımcı olmasıdır. Bugünü anlayabilmek için olayların hangi şartlarda,

nasıl doğduğunu ve süreç içerisinde nasıl geliştiğini bilmek gerekir. Bunun

paralelinde bugünü bilmek ise geleceğe ışık tutmamıza, bugünün geleceğe nasıl

yansıyabileceğini bilmemize yardımcı olur (Doğanay, 2003, 31). Tarih bizim

zihnimizi eğitip, geçmişi anlamamızı sağladığı gibi; aynı zamanda bugünün

sorunlarının çözümü için gerekli olan deneyimi de bizlere kazandırmaktadır.

Laik ve milliyetçi tarih yazımı, tarihçiliğin, insan aklının, zekâsının ya da

arzularının açıklanması yerine, iktidarın siyasetini meşrulaştırmak amacıyla etkin

olarak kullandığı bir alan haline gelmiştir. Tarih eğitimi ülke içerisinde de, iktidar

hükümetin muhalefet partilere karşı kendi politikalarını haklı çıkarmak için çoğu kez

başvurduğu ders kitapları ve yayınlar yoluyla eğitim ortamlarına, topluma sızdığı bir

alandır. Günümüz tarih yazıcılığı eleştirel ve çözümleyici yöntemleriyle, siyasi ve

kültürel etkinlikleri yüksek olan ülkelerin ve bu ülkelerde yetişen tarihçilerin ürünü

olmuştur (Ersanlı, 2006, 29). Örneğin 19. yüzyılda Fransız pozitivizmini tarih

yöntemine yansıtan Seıgnobos bir konuşmasında; tarihin toplumu dönüşümleri ve

eleştirisiyle öğrencilerin gözleri önüne serdiğini söylüyordu. Tarih dersi öğrencilere,

ulusları, devleti ve hükümetlerini tanıtmakla görevlendirmişti (Ersanlı, 2006, 37).

Ona göre tarih eğitiminde bu boyut öğrencileri hayata, siyasal sorumluluğa hazırlama

12

açısından yeterliydi. Seıgnobos’ un konuşmasında yönelttiği sorular ise dikkat

çekicidir;

“Eğitim nasıl yönlendirilmelidir ki ulus ve ulusların alışkanlıkları hakkında bilgi

verilsin? Siyasal eğitime hizmet edebilmek için tarih ne şekilde öğretilmelidir?”

(Ersanlı, 2006: 37)

Bunlara cevap olarak Seıgnobos “Tarihin bir yurttaşlık bilgisi olarak

okutulması gerektiği ve tarih öğretmenlerinin gelecek kuşakları, geleceğin

yurttaşlarını eğitme misyonunu üstlenmesi gerektiğini” vurgulamıştır.

İnsanlar yaşadıkları dönemlerde geleceğe dair nasıl kurgular yapıyorlarsa,

aynı zamanda geçmişlerine dair merak duygusu da geliştirirler. Bu merak eğitim

ortamlarında, günlük yaşamda edindikleri bilgileri sınamalarına yol açar. Bu nedenle

tarih bilimi de merak duygusuna ve araştırmaya yönelik bir bilim dalı olduğundan,

güven zeminine dayandırılmalıdır. Nitekim bu konuyu Lewis, (1994), ‘‘Tarih pek

çok yanlarıyla memnun edici olmayan bir bilgi dalıdır: güvenilmez, değişkenlik

gösteren, uyuşmaz, parçacıklar halinde, çoğu zaman da inkâr edici. Ancak bu

niteliklerinden ötürü de değerlidir; beşeri görüntüyü doğru yansıtır; bu yüzden de

eğitimimiz için, kendimizi algılayabilmemiz için, geleceğimizde ne olabilir sorusuna

karşı getirilebilecek yanıtı bulmada yardım edebileceği için gerekli bir öğedir.

Geçmiş değişmiyor şüphesiz; ancak bizim geçmişimizi algılama, kabullenme,

yönlendirme niyetlerimiz sürekli değişmekte. Her bir kuşak kendi ilgi ve kaygısı

doğrultusunda, yetenek ve gücünün elverdiği kadarıyla geçmişi yeniden

incelemekte’’ diye açıklamaktadır (Özbaran, 2007, 22).

Tarihte nesnellik/objektiflik mümkün değildir; tarihçiler de etki altında

kalabilirler, kendi önyargılarının tutsağı olabilirler. Yaşadıkları dönemde özellikle

tarihçi bilim adamları bakış açıları, aktarımları ve ilişkilendirmeleri ile toplumun

yönlendiricileridir. Bernard Lewis (1994)’ in belirttiği gibi “ Tarihi yazmak ya da

öğretmek için entelektüel bir dikiciye gerek yoktur”. Tarih araştırmacısı, tanıtımcısı

ve öğrencisi ile her zaman birlikte olacaktır (Özbaran, 2007, 24).

Geçmişimizi bilmek geleceğe dair aldığımız kararlar konusunda bize iyi bir

rehber olacaktır. Tarih de geçmişi öğrenmenin, geçmiş deneyimlerimizle

yüzleşmenin en önemli kaynağıdır. Tarih öğrenmeye ve tarih öğretimine gereken

13

önem verilmezse, sunulan bir tarih bilgisine inanmak durumunda kalınır. Geçmişin

en iyi bilgi aktarımcısı olan tarihin peşine düşmeli, tarih öğrenmeye, öğretmeye,

tarihi korumaya ve tarihi olabildiğince tarafsızca aktarmaya hevesli olunmalıdır.

Sosyal Bilgiler insanları ve yaşamlarını konu alır. Kendi kendimizi ve

diğerlerini daha iyi anlamamıza yardımcı olur. Sosyal Bilgileri tanımlamak, coğrafya

ya da tarih gibi bir disiplini tanımlamaktan daha zordur, çünkü Sosyal Bilgiler

disiplinler arası ve çok disiplinli bir alandır. Bununla birlikte Sosyal Bilgilerin iki

temel ayırıcı özelliği, vatandaşlık yeterliliklerini kazandırmak için ve bütüncül,

disiplinler arası bir alan oluşudur (Doğanay, 2003, 16).

Sosyal Bilgiler kullanım amacına göre çok değişik şekillerde tanımlanmıştır.

Sosyal Bilgiler, vatandaşlık eğitimi amacıyla, insan ilişkileriyle ilgili bilgi ve

deneyimlerin birleştirilmesidir. Ülkemizde Sosyal Bilgiler araştırmacılarından olan

Sönmez (1999), Sosyal Bilgileri şöyle tanımlamaktadır: “ Sosyal Bilgiler, toplumsal

gerçekle kanıtlamaya dayalı bağ kurma süreci ve bunun sonunda elde edilen dirik

bilgilerdir (Sönmez, 1999, 17).

1.2. Tarih ve Sosyal Bilgiler Eğitimi

Tarih; ‘‘sosyal bir varlık olan insanın” tarihi oluşumundan bu zamana kadar

geçen olaylarını, zaman ve mekân içinde neden, nasıl ve niçin sorularına yanıt

vererek anlamak ve tasvir etmektir. Bu nedenle eğitimdeki yeri ve önemi çok

büyüktür.

Eğitim, medeniyetin ve kültürün genç nesillere aktarılması ve geliştirilmesi

görevini üstlenir. Toplum içinde bireyleri birbirine bağlayan, onları bir bütün haline

getiren ve ulusların devamlılığını sağlayan ana unsurlar, o insanların sahip oldukları

dil, tarih, din, gelenek ve adetler ile ahlaki davranış ve düşünce sistemi olarak

sıralanabilir. Toplumun üyesi olarak birey, bu unsurlarla sistematik olarak eğitim

kurumlarında ilişkiye geçer. Bu kurumlarda eğitim yoluyla yeni nesillere kültür

aktarılırken, aynı zamanda toplumların ve ulusların devamlılığı da sağlanmış olur

(Erkal, 1983, 80). İşte bu noktada eğitim kurumlarında verilen tarih derslerinin rolü

daha da artmaktadır.

14

Karşılaşılan olayları objektif görebilmek, sağduyu ile geçmişten ders alınarak,

geleceğin sağlam temeller üzerinde inşası, iyi bir tarih bilgisiyle mümkündür. Tarih

bilinci eğitimle verilir. Bu bakımdan temel, orta ve yüksek öğretimde tarihin, seviye

ve branşlara göre amacına uygun olarak öğretilmesi gereklidir. Tüm insanlığın

mutluluğu için her ulus kendisinin ve yakından uzağa doğru diğer ülkelerin tarihini

çağlar içerisinde gelişen olayları öğrenip, gelecekteki olayları bu bilgi doğrultusunda

değerlendirmelidir. Her ülkenin ulusal eğitim politikalarının temelini oluşturan

eğitimin genel amaçları, ilkeleri ve öğretim kademeleri ile bu kademelerde yer alan

derslere ait özel amaçlar, benimsenen eğitim felsefesi çerçevesinde oluşur.

Ülkemizde ise bu alandaki çalışmalar özellikle Cumhuriyet döneminden sonra

bilinçli ve planlı olarak, program geliştirmenin dinamik süreci içerisinde ülkemizdeki

ve dünyadaki gelişmelere uygun olarak düzenlenmeye çalışılmıştır. En son şekliyle

Milli Eğitim Temel Kanunu’nda belirlenen Türk Milli Eğitiminin üç maddeden

oluşan genel amaçlarının ikinci maddesinin içeriğini Tarih dersiyle doğrudan

ilişkilendirebiliriz (MEB, 1995)).

1.3. Tarih Eğitimi ve Toplum

Her toplum var olan kültürel değerlerini, genç nesillere ne derecede

kazandırma ve devamlılığını sağlama çabasındadır. Yeni yetişen nesillere milli,

manevi ve kültürel değerleri kazandırma sürecine toplumsallaşma adı verilmektedir

(Doğanay, 2003, 31). Toplumsallaşmanın amacı, toplum üyeleri arasındaki bilgiyi

koruyarak, toplumun devamını sağlamaya yardımcı olmaktır. Aileler, öğretmenler,

çevre ve medya bu süreçte önemli etkiye sahiptir.

Toplumu oluşturan bireyler süreç içerisinde hem eğitimi etkilemiş hem de

eğitimin sunduklarından etkilenmiştir. Bireye gerçek ve bugün ile ilişkisi kurarak

yaşanmış olayları algılama becerisi kazandırmada tarih öğretim programlarının

içeriğinin düzenlenmesi oldukça önemlidir. Ayrıca toplumda tarih bilincinin

oluşmasında hükümetlerin politikaları da etkili olmaktadır. Tarih eğitimi alanında bir

program oluşturabilmek için, önce tarih eğitimiyle neyin amaçlandığı ve bunu

yaparken de, ulusal çıkarların milli bütünlük içinde verilmesine ne kadar bağlı

kalınacağı dikkate alınmalıdır. Çünkü toplumun devamlılığı, tarih bilimi ile eğitim

ortamlarına girmektedir. Bu nedenle tarih, her ne kadar geçmişle ilişki kurmak olarak

15

bilinse de, temelde geleceğe yönelmiş olan, bir alandır. Eğitim yoluyla aktarılacak

bilgiler tarihsel bağlamdan koparıldığında, yanıltıcı hale gelir. Her bilgi bilinçteki

özel yerine göre, tarihsel nitelikli konumuna göre bilgidir. Her bilgi bilinç denilen

bütününün parçasıdır. Bilinçten koparılmış bir bilgi soyutlanmıştır. Bilinç ortamı

hem konumunda, hem sezgisinde tarihseldir. Yani hem tarihsel çerçevede

oluşmuştur, hem de kendisini bir tarih olarak duyurmuştur.

1.4. Tarih Bilincinin Kazandırılmasında Öğretmenin Rolü

Zaman içinde insan yaşamının öyküsü olan tarih; geçmişten günümüze

bireyden topluma, ulusaldan evrensele uzanan tüm bilgileri kapsadığı gibi, aynı

zamanda bugünün bilimi olarak da tanımlanır. Bu kadar geniş kapsamda bulunan

tarih biliminin öğretimi Türkiye’de öğretim kurumlarında; “demokratik, insan

haklarına saygılı, sorumluluğunu bilen, dün-bugün-gelecek arasında ilişki kurmayı

becerebilen ve araştırmayı seven genç kuşaklar yetiştirmeyi hedef alan bir dinamizm

oluşturma çabası” şeklinde verilen bir sosyalleştirme aracı olarak görülmelidir.

Sosyal bilimler arasında tarihin görevi, toplumların nereden geldiklerini ve

nereye gitmekte olduklarını açıklamak gibi son derece hayati bir bilgi birikimi

sağlarken, diğer yandan da gelecek bilinci kazandırır. Dün-bugün-gelecek arasında

ilişki kurmayı hedef alan bu bilim dalının doğru bilinç oluşturmadaki rolü

tartışmasızdır. Tarih öğretiminde doğru bilinç oluşturma görevi yerine getirilmeye

çalışılırken, çeşitli problemlerle karşı karşıya kalınmaktadır. Ders saatlerinin kısıtlı

olması, öğretimde kullanılan yöntemlerin klasik olması, teknolojinin sınıflara

yansıtılmaması, ders kitaplarının dünya ölçütlerine uymaması, ezber ve öğretmenden

kaynaklanan problemler bunlardan sadece bazılarıdır. Problemlerin çözümünde

kullanılabilecek; aktif öğretim yöntemleri, yerel tarih çalışmaları, sözlü tarih

uygulamaları, müzeler ve teknolojik araçlar tarih öğretimini zevkli kılabilecek

unsurlardan birkaçıdır.

Günlük hayatımızda önemli bir yeri olan tarih ilminin öğretilmesi çok önem

taşıyan bir iştir. Burada tarih öğretmenlerine düşen sorumluluk önemlidir. Özellikle

ilköğretim çağındaki çocukların yaş seviyesi düşünüldüğünde, bilimdeki son

gelişmeleri izleyen, gerçekleştirilecek olan anlayış değişikliğine direnç göstermekten

uzak, merak duygusu ile araştırma bilincine sahip öğretmenlerin istihdamı önemlidir.

16

Dünyada hızla yayılmış ve çoğu ülkenin eğitim sisteminde önemli bir yer

tutan aktif öğrenme yönteminin ülkemizdeki tarih öğretmenleri tarafından çok iyi

bilinmesi ve uygulanması, tarih öğretiminde yöntemden kaynaklanan sorunları büyük

ölçüde çözebilecek ve tarih derslerinin zevkli hâle gelmesinde önemli rol

oynayacaktır.

17

BÖLÜM II

HÜKÜMET POLİTİKALARIYLA FARKLILAŞAN EĞİTİM ANLAYIŞI

2.1. Kalkınma Planları

Bir ülkenin kalkınması ekonomik, kültürel, sosyal ve politik etkenlere

bağlıdır. Kalkınmada gerekli olan işgücü eğitimle sağlanabilir. Bu nedenle eğitime

daha fazla kaynak ayrılmalıdır (Tuna, 2003, 160).

Eğitim ekonomik, sosyal ve kültürel gelişmenin temel araçlarından birisi

olmanın dışında, bireysel gelişime katkı sağlayan en önemli unsurdur. Yirminci

yüzyılın başlarında eğitimin kalkınmadaki etkisi dikkat çekmiş ve bu alandaki

çalışmalar ulusal yatırım olarak değerlendirilmeye başlanmıştır. Eğitim, ekonomik

kalkınmaya ve verimliliğe büyük katkılarda bulunmaktadır. Fakat eğitimin en önemli

katkısı insan üzerine olan katkısıdır. İnsanların yaşam kalitesini yükselterek iyi birer

vatandaş olmalarına katkı sağlar, kişi başına geliri, çevre bilincini ve sağlık düzeyini

yükseltir, suç oranını ve eşitsizliği azaltır. Aynı zamanda demokrasinin gelişimine ve

siyasi istikrara katkı sağlar. Tüm bu nedenlerle kalkınmada temel olan eğitimdir

(Tuna, 2003, 160).

İlköğretim Cumhuriyetin ilk yıllarından itibaren ulus olmak davası ile eş

anlamlı olarak ele alınmış ve günümüze kadar önemini ve önceliğini korumuştur

(MEB, 2003, 81).

1963 yılından itibaren hayata geçirilen kalkınma planlarında eğitim, özellikle

de ilköğretim oldukça geniş bir kapsamda ele alınmıştır. 1963’ten günümüze kadar 9

tane beşer yıllık kalkınma planı hazırlanmıştır. Bu planlarda ilköğretimle ilgili alınan

kararlar aşağıda ele alınmıştır:

Birinci Beş Yıllık Kalkınma Planı 1963 yılında hayata geçirilmiştir ve 1963–

1967 yılları arasını kapsamaktadır.

222 Sayılı İlköğretim ve Eğitim Kanununun hedefi ve bu hedefe varmak için

konan metot ve ilkeler bazı hükümleri bakımından yurdun mali, iktisadi ve sosyal

18

yapısına uymadığından bu yönde geçmiş tecrübelerin ışığında ciddi ve köklü bir

düzenlemeye derhal geçilecektir (MEB, 2003, 81).

Bu planda insan gücü, istihdam ve eğitim bir arada ve birbirine bağlantılı

olarak ele alınmıştır. Çeşitli sektörlerde çalışacak toplam işgücünün hangi nitelikte

elemanlardan meydana geleceği konusu üzerinde durulmuş, eğitim kurumlarının

yetiştireceği insan sayısı, bunların nitelikleriyle ilgili hedefler belirtilmiştir (DPT,

1963, 441).

1963–1967 yıllarını kapsayan planlı kalkınmanın 15 yıllık eğitim hedefleri

vardır. Bu planda her düzeyde olduğu gibi, ilkokullarda da fırsat ve imkân eşitliği

çerçevesinde eğitim hizmetlerinin sunulması hedeflenmiştir. Bu planda ilköğretimde

15 yıllık perspektif olarak çağ nüfusunun (7–11) tamamının okullaştırılması

hedeflenmiştir. Bu kalkınma planında yer alan iki önemli politika vardır. Bunlar,

toplumun eğitim seviyesinin yükseltilmesi ve Türk toplumunun ihtiyaç ve şartlarına

uygun insan gücünün yetiştirilmesidir (DPT, 1963, 442).

İkinci beş yıllık kalkınma döneminde (1968–1972); İlkokul programları temel

eğitimin amaçlarına uygun olarak geliştirilecektir. Programlarda el işlerinin ağırlığı

arttırılacak ve kitaptan yapılan öğretim yerine gözleme ve denemeye dayanan,

oyunlardan yaralanan programlar güdülecektir. Bütün ilkokullarda derslikler yanında

bir işlik kurulacaktır. Bütün ilkokullar okuma yazma seferberliğimizin yönetildiği

tarım yayınları ve kamu kuruluşlarının çeşitli eğitim ve kültür faaliyetlerinin

yararlandığı yaygın eğitim merkezleri olarak geliştirilecektir (DPT, 1967).

İkinci beş yıllık kalkınma Planı sonunda da ilkokullarda okullaşma oranının

%100’ e ulaştırılacağı belirtilmiştir. Bu bakışla 1972 yılında okullaşma oranının

%100’ e çıkarılması hedeflenmiştir. 1960–1961 öğretim yılında 7–11 yaş nüfusunun

%69’u okullaştırılabilmişken, bu oran 1970–1971 yılında %83’e, 1963 yılından 15

yıl sonra 1975–1976 öğretim yılında brüt %84,5’e çıkarılabilmiştir. 1963–1978

döneminde okuma-yazma bilenlerin oranı %39,5’ten %63,7’ye yükseltilebilmiştir.

1963 yılında belirlenen 15 yıllık hedefler raporunda belirtilen hedefe ulaşılamamış

olsa bile, önemli gelişmeler sağlanmıştır (Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı, 2001,

23).

19

Üçüncü Kalkınma Plan döneminde (1973–1977), Genel olarak planlı

dönemde okul, öğrenci ve öğretmen sayıları önemli ölçüde artmış olmakla birlikte

eğitim sisteminde planlı dönemin başından bu yana ekonomik ve sosyal yapıya ve

plan hedeflerine tam olarak uygun bir gelişme gerçekleştirilememiştir. Özellikle

genel eğitimden mesleki ve teknik eğitime kaydırmada başarı sağlanamamıştır.

Eğitime duyulan sosyal talebin baskısı, ekonominin talep etmediği eğitim dallarında

gereksiz kapasite artışlarına yol açmıştır.

İlköğretimde mezunların yarısına yakın bir oranı ortaöğretime devam

etmektedir. Ortaöğretimin ilk kademesi planlı dönemde hızlı bir gelişme göstermiştir.

1971 yılında ilköğretimin, çağ nüfusunun %100’ünü kapsaması öngörüldüğü

halde, gerçekleşme %83,5 dolaylarında olmuştur. Ancak bu oran bazı bölgeler ve kız

öğrenciler için çok daha düşüktür. İlkokulu bitirenlerden %48’i üst eğitime devam

edebilmiş ve yarısından çoğu mesleğe yönelmiş, yeterli bir yaygın eğitim görmeden

üretim sürecine geçmişlerdir. Eğitimin bu kesiminde başarı oranı 1965–1966

yıllarında şehirlerde %92,9 kırda %93 iken bu oran 1960–1970 döneminde sırasıyla

%82,6 ve % 95,5 olmuştur (DPT, 1972).

Üçüncü Beş Yıllık Kalkınma Planı (1973–1977)’nda, 22 yıllık perspektif

olarak temel eğitimin 8 yıla çıkarılması hedeflenmiş, 1977 yılında ilkokullarda

okullaşma oranının %100’e ulaştırılacağı, ortaokullarda okullaşma oranının %75’e

çıkarılacağı öngörülmüştür. Bu plan döneminde çıkarılan 1739 sayılı Milli Eğitim

Temel Yasası ile ilköğretimin 7–14 yaşları arasında bulunan çocukların eğitimini

kapsadığı belirtilmiştir. Üçüncü Beş Yıllık Kalkınma Planı sonunda okullaşma oranı

%100 oranına ulaşamamış ve bu oran ilkokullarda %87,5, ortaokullarda %35 olarak

gerçekleşmiştir (DPT, 2001, 23).

Dördüncü Plan döneminde okullaşma hedefi, temel eğitim birinci kademede

%100, ikinci kademede %60 olarak belirtilmiştir. Bu plan döneminde tüm köylerin

ve okul olmayan yerlerdeki çocukların da okula kavuşturulması hedeflenmiştir. Bu

plan da hedeflerine ulaşamamıştır. İlköğretim kapsamına 6 yaşındaki çocuklar da

alınarak, ilköğretim yaşı 6–14 yaş olarak değiştirilmiştir (DPT, 2001, 23).

20

Beşinci plan döneminde ilköğretim anasınıfını, ilkokulu ve ortaokulu

kapsayan eğitim kademesidir. Öğrenciyi tanıma, yöneltme, üst öğrenime ve mesleğe

hazırlama; diğer eğitim basamaklarıyla ve çevreyle bütünleşme ilköğretimin temel

özellikleridir.

Çalışan annelerin yoğun olduğu şehir merkezleri ile sosyo-ekonomik durumu

elverişsiz ailelerin yaşadığı gecekondu bölgelerinde ve kalkınmada öncelikli

yörelerde ana sınıflarının hızla yaygınlaştırılması sağlanacaktır. İlkokullarda

okulsuzluk sorunu çözümlenmiş olduğundan hedef, ikili öğretimin oranını azaltmak

olacaktır (DPT, 1985).

Beşinci Beş Yıllık Kalkınma Planında okulların köylere götürülmesinin bittiği

belirtilerek, ikili öğretimin azaltılması öncelikli hedef olarak alınmıştır. Okullaşma

oranı ilkokullarda %100, ortaokullarda %75 olarak hedeflenmiştir.1990 nüfus sayımı

sonuçları ve 1990–1991 Milli Eğitim Örgün İstatistikleri incelendiğinde 7-11 yaş

nüfusunun okullaşma oranının, ilkokullarda %87.1 ortaokullarda %40 olduğu

görülmektedir. 1990 yılından beri yaş gruplarının hesaplandığı nüfus sayımı

yapılmadığından, yayınlanan istatistiklerde okullaşma oranı brüt olarak verilmekte ya

da bazı projeksiyonlara dayanmaktadır. Beşinci Beş Yıllık Kalkınma Planı sonunda

da ilkokullar için %100 okullaşma oranından söz etmek güçtür. Beşinci Beş Yıllık

Kalkınma Planından itibaren nicel gelişme yanında nitel gelişmeden de önemle söz

edildiği görülmektedir (DPT, 2001, 23).

Altıncı Plan Dönemi sonunda anaokulları ve anasınıflarının

yaygınlaştırılması, okul öncesi eğitimde okullaşma oranının %11.5’e çıkarılması

hedef alınmıştır.

Çağ nüfusunun tamamına yakını okullaştırılmış olan ilkokullarda niteliğin

yükseltilmesi çalışmalarına devam edilecektir. 1988–1989 öğretim yılında 7059 kişi

olan öğrenci sayısı plan dönemi sonunda 7692 kişiye ulaşacaktır.

Ortaokullarda %57.1 olan okullaşma oranının 1993–1994 öğretim yılında %

80’e çıkarılması hedeflenmiştir (DPT, 1990).

Altıncı Beş Yıllık Kalkınma Planında ilkokullarda çağ nüfusunun tamamının

okullaştırıldığı kabul edilmiş ve bu alanda nitelik geliştirici hedefler belirlenmiştir.

21

Ortaokullarda %57.1 olarak kabul edilen okullaşma oranının bu plan dönemi

sonunda %100’e çıkarılması diğer bir hedef olarak alınmıştır. Bu dönem içerisinde

Milli Eğitimi Geliştirme Projesi Kapsamında Müfredat Laboratuar Okulları (MLO)

açılmış ve niteliği geliştirici çalışmalar yapılmıştır (DPT, 2001, 23).

Yedinci Plan dönemi; Nüfusun eğitim düzeyinin yetersizliği devam

etmektedir. 1990 yılı itibariyle 6 ve daha yukarı yaştaki nüfus içerisinde erkeklerin

%11.2’si kadınların ise yüzde 28’i okuma yazma bilmemektedir. Okuryazar erkek

nüfusunun %73.6’sı ilkokul mezunu veya herhangi bir eğitim kurumunu

bitirmemiştir. Okuryazar kadınlarda ise bu oran %81.6’dır.

1990 genel nüfus sayımı sonuçlarına göre iş gücünün %78.1’i ilkokul mezunu

veya düşük eğitim düzeyindedir.

Okullaşma oranları 1994–1995 öğretim yılında 4–6 yaş grubundaki okul

öncesi eğitimde %5.1 ilkokullarda yüzde 100 ortaokullarda %65.6 seviyesine

ulaşmıştır.

Avrupa Birliği ülkelerinde zorunlu temel eğitim süresi 9–12 yıl arasındadır.

Ülkemizde de zorunlu temel eğitim süresinin arttırılması yönünde çabalar olmasına

rağmen, 1997 yılına kadar bu eğitimin 8 yıla çıkarılması sağlanamamıştır.

Eğitimde sağlanan sayısal gelişmelere rağmen, nüfus artışı ve iç göçler

nedeniyle başta büyük kentlerde olmak üzere ikili ve kalabalık sınıflarda öğretim

yanında tüm kademelerde eğitime ayrılan kaynakların yetersizliği gelişmeleri

sınırlandırmaktadır.

Eğitim ve öğretimde ilköğretimin ikinci kademesinden başlamak üzere etkin

bir yönlendirme sisteminin kurulamayışı, orta öğretimden mezun olan her öğrencinin

yüksek öğretime devam etme arzusunu doğurmakta ve üniversite önünde yığılmalara

neden olmaktadır (DPT, 1995).

Yedinci Beş Yıllık Kalkınma Planının 3. bölümünde temel yapısal değişim

projelerinin ilki olarak İnsan Kaynaklarının Geliştirilmesi ele alınmış ve projenin en

öncelikli çalışmasını eğitim reformu oluşturmuştur.

22

Bu plan döneminde eğitimin öncelikli sektör olacağı vurgulanmıştır. Eğitim

Birliği Yasası çerçevesinde 8 yıllık eğitime geçilmesi ve plan dönemi sonunda da 8

yıllık zorunlu eğitimle %100’lük bir okullaşma hedeflenmiştir. Bu dönem içerisinde

8 yıllık kesintisiz zorunlu eğitime geçişi sağlayan yasa ile ilköğretim giderlerinde

kullanılmak üzere çeşitli işlem ve kâğıtlardan eğitime katkı payı alınması

öngörülmüştür. Bu kaynakların kullanılmasıyla bu dönem içerisinde fiziksel kapasite

arttırılmıştır. 1998 yılı içinde 43640 derslik yapımına başlanmıştır (DPT, 2001, 23).

Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planına göre; 1999 yılı itibariyle, 12 ve üstü

yaş grubunda, okuma yazma oranı erkeklerde %94.2 ve kadınlarda %77.4 olmak

üzere yüzde 85,7’ye ulaşmıştır.

1999–2000 öğretim yılında 59374 kamu ve özel, okul öncesi, ilköğretim ve

ortaöğretim kurumlarında toplam 12,7 milyon öğrenci ve 484089 öğretmen

bulunmaktadır. Okullaşma oranları, 1999–2000 öğretim yılında okul öncesi eğitimde

%9.8’e, ilköğretimde %97.6’ya ulaşmıştır.

Başta büyük kentler olmak üzere ikili öğretim uygulaması ve kalabalık

sınıflar, kırsal alanlarda ise birleştirilmiş sınıf uygulaması eğitimin kalitesini olumsuz

yönde etkilemeye devam etmektedir.

1997 yılında yürürlüğe konulan 4306 sayılı kanun ile zorunlu temel eğitimin

süresi 8 yıla çıkarılmıştır. Aynı yasa ile ihtiyaç duyulan ilave kaynakların

sağlanmasına ilişkin düzenlemeler de yapılmıştır. Ayrıca Dünya Bankasından

sağlanan krediyle Temel Eğitim Projesine işlerlik kazandırılmıştır.

Eğitimde yeni teknolojilerin kullanılması ve yaygınlaştırılmasında yeterli

gelişme sağlanamamıştır. İlköğretimden başlamak üzere eğitimin her kademesinde

bilgisayarlı eğitime geçilmesi, her okula internet erişiminin sağlanması ve müfredat

programlarının yazılım programları olarak üretilmesi önem taşımaktadır.

Sekizinci beş yıllık kalkınma programımın eğitsel olanak ve hedefleri şöyle

belirlenmiştir:

23

İlköğretimde Kapasite:

Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı dönemi sonunda derslik öğrenci oranı 25 olmalı

ve ikili öğretime son verilmeli,

Mevcut kapasite ve eğitim çalışmalarının etkili kullanımı sağlanmalı (Norm kadro

uygulamasına taviz verilmeden devam edilmelidir.),

İlköğretim, plan dönemi sonuna kadar 11 yıla çıkarılmalı,

Okul binalarının depreme dayanıklı olması sağlanmalı,

Mevcut, bina, araç gereç ve diğer öğretim materyallerinin verimli kullanımı

sağlanmalı,

Öğretmen/öğrenci=25 olması için ilköğretimde ülkemizin ihtiyacı olan sınıf

öğretmeni sayısına ulaşılmalı,

Birleştirilmiş sınıf uygulamaları çağdaş nitelik ölçülerine uygun hale getirilmeli,

İlköğretimdeki sayısal gelişmelere bağlı olarak gelecek yıllarda orta öğretimde ortaya

çıkacak (öğretmen, derslik vb.) sorunların çözümü için önlemler alınmalı,

Okul kütüphanelerinin bir öğrenme merkezi olması, bu amaçla yazılı, görsel ve

işitsel araçlarla donatılmış, kısacası bilgi teknolojilerinin yer aldığı bir laboratuar

olması sağlanmalıdır.

İlköğretimin Yaygınlaştırılması:

Uygun şartlarda taşımalı öğretime devam edilmeli,

Yönlendirme çalışmalarına önem verilmeli ve okullarda etkin olarak uygulanmalı,

Aşırı göç alan bölgelerde okul yapımına öncelik verilere, okulların kampus şeklinde

(kompleks) yapılması sağlanmalı,

Taşımalı öğretim nedeniyle boşalan okulların halkın eğitimi amacıyla kullanımı

sağlanmalı,

24

Öğretmenlerin, küçük yerleşim birimlerinde oturmalarını sağlayacak önlemler (ek

ödemeler, lojman vb.) alınmalı,

İlköğretimde kız ve erkek okullaşma oranının %100’e ulaşması için gerekli kapasite

yaratılmalı,

Köy/kent ve kız/erkek dezavantajlı grupların %100 okullaşma oranına ulaşması için

okulun ve öğretmenin bu kesimlere ulaştırılması sağlanmalı,

Çocukların, iş gücü olarak kullanımını önleyecek yasalar işlevsel hale getirilmeli,

Ana-baba eğitimi için okul binalarından yararlanılmalıdır.

Teknoloji:

Teknoloji alanındaki gelişmeler uygun araç gereçlerin eğitim kurumlarında

kullanımının sağlanması, bunların kullanımını öğretmek için öncelikli olarak

öğretmenlerin yetiştirilmesi sağlanmalı,

Bilgisayar laboratuarı kurmanın ve internete bağlanmanın öğretim için yeterli

olmadığı, öncelikli olarak öğretimini yapacak öğretmenlerin yetiştirilmesinin önemi

kavranmalı,

Bilgi teknolojilerinin bütün ilköğretim okullarında derslerde etkili bir biçimde

kullanımı sağlanmalı,

Okul saati içinde ve dışında okuldaki araç gereçlerin öğrenci, öğretmen ve veliler

tarafından kullanımları sağlanmalı,

Sanal öğretme öğrenme ortamları yaratılarak çocukların doğrudan, anlamlı ve keyifli

öğrenme yaşantıları kazanmaları sağlanmalıdır.

Nitelik:

Öğrenme ve araştırmaya istekli bireyler yetiştirmeli,

Okullarda etkin işleyen kütüphane ya da öğrenme kaynakları merkezi kurulmalı,

25

İlköğretim okulundan mezun olan öğrenciler, bir yabancı dili işlevsel olarak

kullanabilir hale getirmeli,

Milli Eğitim Bakanlığına Bağlı eğitim Kurumları Yöneticilerinin Atama ve Yer

Değiştirme Yönetmeliğinde “öğretim liderliğini”nin önemli bir ölçüt haline

getirilmesi sağlanmalı,

Toplam Kalite Yönetiminin okullarda uygulanmasını sağlayacak personel

yetiştirilmeli ve en kısa sürede okullarda uygulamaya geçilmeli,

Bu plan döneminde okul öncesi ve ilköğretim kademesine öncelik verilmeli,

YİBO ve PİO’lar iyileştirilmelidir (Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı, 2001, 23).

2.2. Cumhuriyet Döneminde Uygulanan İlköğretim Programları

1. Mekatib-i İbtidaiye-yi Umumiye Talimatnamesi: Omsalı Döneminden

Cumhuriyet dönemine geçen 1915 tarihli “Mekatib-i İbtidaiye-yi Umumiye

Talimatnamesi” nde üç devreli ve altı sınıflı ilkokullar için müfredat programı

hazırlanmıştır. (MEB, 2003, 168). Müfredat programına baktığımızda; “Öğleden

önce tedris edilecek dersler içerisinde “Tarih” dersinin okutulduğu görülmektedir

(Cicioğlu, 1985, 91).

Tablo–1: Mekatib-i İbtidaiye-yi Umumiye Talimatnamesi’ ne Göre Müfredat

Programı

Öğleden Evvel Tedris Edilecek Dersler Öğleden Sonra Tedris Edilecek

Dersler

Kur’an-ı Kerim El İşleri

Malumat-ı Diniye Ziraat

Musahabat-ı Ahlakiye Yazı

Türkçe, Kıraat, Sarf ve Nahiv Resim

Tarih Musiki (Gına)

Hesap ve Hendese Terbiye-i Bedeniye

Eşya Dersleri

26

2. 1924 Programı: Cumhuriyet ilan edildikten sonra eğitim sisteminde ve ilkokul

programında değişiklikler yapıldı. Cumhuriyet döneminin ilk programı 1924

(1340) tarihli “İlk Mekteplerin Müfredat Programı” dır. 1924 yılında toplanan II.

Heyet-i İlmiye kararlarına göre, ilkokullar 6 yıldan 5 yıla indirilmiştir. Kız ve

erkek ilkokulları için ayrı ayrı ders dağıtım çizelgeleri hazırlanmıştır. Bu

programda okuma parçalarının, ahlaki ve edebi bir değeri olması yanında, ulusal

tarih ve özellikle Kurtuluş Savaşı ve Cumhuriyet İlkeleri ile ilgili olması

istenmiştir (Binbaşıoğlu, 1999, 147). 1924 programında uygulanmakta olan

Erkek İlk Mekteplerinin Haftalık Ders Dağıtım Cetveli’ ne baktığımızda tarih ve

coğrafya derslerinin okutulma süreleri aşağıda tabloda gösterilmiştir:

Tablo–2: Erkek İlk Mekteplerinin Haftalık Ders Tevzi Cetveli

1.Sınıf 2.Sınıf 3. Sınıf 4. sınıf 5. Sınıf

Tarih - - 1 2 2

Coğrafya - - 1 2 2

3. 1926 Programı: Bu programda çocuğun gelişim evreleri dikkate alınarak beş

yıllık öğretim süresi, iki devreye ayrılmış ve bu iki devrenin özelliklerine göre

birinci devrede “tek kitap”, ikinci devrede “çok kitap” esası getirilmiştir

(Cicioğlu, 1985, 96). 1926 yılında uygulanan müfredat programında Tarih,

Coğrafya derslerinin yanında Yurt bilgisi dersinin de programa katıldığı

görülmektedir. Bu derslerin okutulma süreleri şu şekildedir:

Tablo–3: 1926 Müfredat Programı Ders Çizelgesi

I. Devre II. Devre


Tarih - - - 2 2

Coğrafya - - - 2 2

Yurt Bilgisi - - - 2 1

4. 1936 Programı: 1926 Programından sonra Türkiye’ de çeşitli alanlarda

devrimler yapılmıştı. Bunların zorunlu kıldığı yeni gereksinimler karşısında,

programlarda da değişiklik yapılması gerekiyordu (MEB, 2003, 127).

İlkokullarda uygulanan müfredat programına baktığımızda, Sosyal Bilgiler

dersinin tarih, coğrafya ve yurt bilgisi dersleri adı altında ayrı ayrı ve 4. ve 5.

27

sınıflarda haftada toplam 11 saat okutulduğu görülmektedir (MEB, 1936). Bu

durum aşağıdaki tabloda gösterilmiştir:

Tablo–4: 1936 Müfredat Programı Ders Çizelgesi

I. Devre II. Devre


Tarih - - - 2 2

Coğrafya - - - 2 2

Yurt Bilgisi - - - 2 1

5. 1939 Köy İlkokulları Programı: Bu programda da Sosyal Bilgiler dersinin

Tarih, Coğrafya ve Yurt Bilgisi dersleri adı altında ayrı ayrı okutulduğu

görülmektedir. 1936 Programından farklı olarak ilkokulun II. Devresi içerisinde

yer alan ilkokul V. Sınıfta okutulan Yurt Bilgisi dersinin 1 saat yerine 2 saat

okutulduğu görülmektedir

6. 1948 İlkokul Programı: Sosyal Bilgiler derslerinin okutulma sürelerinde

herhangi bir değişiklik yapılmamıştır. Bu programda da Sosyal Bilgiler dersinin

Tarih, Coğrafya ve Yurt Bilgisi dersleri adı altında ayrı ayrı ve 4. ve 5. sınıflarda

haftada toplam 11 saat okutulduğu görülmektedir. Bu programda Yurt Bilgisi

dersinin adının Yurttaşlık Bilgisi dersi olarak değiştiği görülmektedir. 1948 Köy

İlkokulları haftalık ders çizelgesine baktığımızda Yurttaşlık Bilgisi dersinin

İlkokulun II. Devresinde bulunan IV. Sınıfında 2 ders saatinden 1 saate indirildiği

görülmektedir (MEB, 1948).

7. 1962 İlkokul Programı Taslağı: Sosyal Bilgiler derslerinin okutulma

sürelerinde herhangi bir değişikliğe rastlanmamıştır (MEB, 1962).

8. 1968 İlkokul Programı: Sosyal Bilgiler derslerinin okutulma sürelerinde

herhangi bir değişiklik yapılmamıştır. Bu programda da Sosyal Bilgiler dersinin

Tarih, Coğrafya ve Yurt Bilgisi dersleri adı altında ayrı ayrı ve 4. ve 5. sınıflarda

haftada toplam 11 saat okutulduğu görülmektedir (MEB, 1968)

9. 1997 İlkokul Programı: 1997–1998 öğretim yılından itibaren sekiz yıllık

kesintisiz ilköğretim uygulamasına geçildikten sonra İlkokul, İlköğretim Okulu

ve Ortaokul Haftalık ders çizelgelerine baktığımızda Sosyal Bilgiler dersinin

ilkokul 4 ve 5. sınıflarında 3’ er saat okutulduğu görülmektedir. Milli Tarih, Milli

Coğrafya derslerinin ilköğretim 6. ve 7. sınıfları ile ortaokulların 6. ve 7.

28

sınıflarında 2’şer saat okutulduğu görülmektedir. ve Vatandaşlık Bilgisi

derslerinin ise aşağıdaki şekildedir (MEB, 2003).

2.3. Milli Eğitim Şuraları

Cumhuriyet döneminde, eğitimin niteliğini değiştirmek amacıyla, Heyet-i

İlmiye adı altında resmi eğitim toplantıları yapılmıştır. Bu toplantılarda eğitim

öğretim konuları tartışılmış ve bazı temel ilkeler saptanmıştır. 1923’ten günümüze

Heyet-i İlmiyeler üç defa toplanmıştır (TTKB, MEB, 1994, 18).

Birinci Heyet-i İlmiye 15 Temmuz 1923 tarihinde, İkinci Heyet-i İlmiye 23

Nisan 1924’te, Üçüncü Heyet-i İlmiye ise 26 Aralık 1925 tarihinde toplanmıştır.

Türk Milli Eğitimini geliştirerek niteliğinin yükseltilmesi amacıyla bakanlığın

en yüksek danışma organı olan Milli Eğitim Şurası’ nın kurulması için 1926 yılında

bir yönetmelik hazırlanmıştır. Bu yönetmelikte şura üyeleri ve görevleri

belirlenmiştir. 22.6.1933 tarihinde yürürlüğe giren 2287 sayılı kanunla Milli Eğitim

Bakanlığı’ nın düzenlenmesiyle ilgili hizmetleri yürütmekle Talim ve Terbiye Kurulu

ile Milli Eğitim Şurası görevlendirilmiştir (TTKB, MEB, 1994, 18). Heyet-i

İlmiyeler Milli Eğitim Şuraları için bir başlangıç olmuştur (MEB, 2003, 69).

2287 sayılı kanunun 3. maddesine göre, Milli Eğitim Şurası, Cumhuriyet

eğitiminin eğitim ve öğretim işlerinde Talim ve Terbiye Dairesinde hazırlanacak

kanun, genelge, program ve esaslar ile şura üyesi tarafından yapılacak teklifleri tetkik

ederek bir karara bağlamakta idi. Milli Eğitim Şurası kararları, Milli Eğitim

Bakanının onaylamasıyla kesinleşmektedir (TTKB, MEB, 1994, 18).

Eğitim sisteminin düzenlenmesi ve zaman içinde yenileşmesi çalışmalarını,

Talim ve Terbiye Kurulu ile birlikte inceleme ve bakanın onayına sunulacak kararları

almak üzere bu konudaki mevzuatın gereği olarak kurulan Milli Eğitim Şuraları bu

konudaki yasanın öngördüğü gibi eğitimin düzenlemesinde en üst karar makamı

olarak görülmekle beraber aldığı kararların uygulamaya dönüştürülmesi bir takım

olanak ve şartlara bağlı olmuştur. Bu nedenlerle kararların her zaman ve hemen

uygulanamadığı bir gerçektir. Bununla beraber şuraların, eğitimin bütünüyle ele

alınmasında, tartışılmasında, büyük ölçüde katkıları olmuştur. Bu katkılar yanında

29

ayrıca şuralarda ele alınan konuların ilgili bütün grupların işbirliğine ve eleştirilerine

açık bulundurulması demokratik anlayışın gelişmesine yardım edici bir nitelik

olduğu gibi, özellikle program geliştirme çalışmalarının da bir zorunluluğudur.

(MEB, 2003, 69).

2287 sayılı kanunun 5. maddesine göre, Milli Eğitim Şurasının 3 yılda bir

toplanması esası getirilmiştir; ancak 1935 yılında toplanması kararlaştırılan Milli

Eğitim Şurası çeşitli sebeplerle toplanamamış ve ilk Milli Eğitim Şurası 1939 yılında

toplanmıştır. (TTKB, MEB, 1994, 18)

I. Milli Eğitim Şurası, dönemin Milli Eğitim Bakanı Hasan Ali YÜCEL

başkanlığında 17–29 Temmuz 1939 tarihinde “Türk Milli Eğitimi ve Okul Sisteminin

İncelenmesi” konu başlığıyla toplanmıştır. Şurada alınan önemli kararlardan biri, üç

sınıflı köy okullarının beş sınıfa çıkarılmasıdır. Ayrıca sınıf mevcutlarının tespiti,

liseye alınacak öğrenci sayısının beş yıllık plana bağlanması ve ortaokuldan liseye

geçişin sınavla olması ile ortaokulun ilkokul ve lise arasında 3 yıl süreli genel kültür

yanında, daktilo vb. gibi mesleki derslere, isteğe bağlı olarak yer veren bir kurum

olması kararları alınmıştır (MEB,1995, 19)

II. Milli Eğitim Şurası, dönemin Milli Eğitim Bakanı Hasan Ali YÜCEL

başkanlığında 15–21 Şubat 1943 tarihinde “Okullarda Ahlak Eğitimi Geliştirilmesi,

Anadili Çalışmaları, Tarih Öğretiminin Metot ve Vasıtalar Yönünden İncelenmesi”

konu başlığıyla toplanmıştır. Şurada, bütün eğitim kurumlarında ana dili

çalışmalarında verimin arttırılması, Türk ahlakının toplumsal ve kişisel ilkelerinin

belirtilmesi, Türklük eğitiminde tarih öğretiminin metot ve vasıtalar bakımından

incelenmesi, ilk ve orta dersleri okullarda tarih dersleri programlarıyla ders

kitaplarının çocuğun seviyesine uygun olarak yeniden yazılması konuları

görüşülmüştür (MEB, 1995, 19).

III. Milli Eğitim Şurası, 2–10 Aralık 1946 tarihinde Reşat Şemsettin SİRER

başkanlığında toplanmış ve “Ticaret Ortaokulları ve Liseleri, Erkek Sanat Okulları ve

Enstitüleri, Kız Enstitüleri Program ve Yönetmeliği ile Aile-Okul Arasında İşbirliği

Sağlanması İçin Gerekli Tedbirlerin Alınması” konusu üzerinde görüşmeler

yapılmıştır. Bu şurada, Ticaret Ortaokulları ve Liseleri, Erkek Sanat Okulları ve

Enstitüleri, Kız Enstitüleri Program ve Yönetmelikleri incelenmiş olup, iş hayatına

30

uyacak biçimde ders saatlerinin düzenlenmesi, atölye saatlerinin arttırılması ve kültür

derslerinin azaltılması, meslek ve atölye derslerinin toplum ihtiyaçlarına daha uygun

hale getirilmesi kararlaştırılmıştır. İlköğretimin süresinin sekiz yıla çıkarılması

konusunda üyelerin temennileri olmuştur(MEB, 1995, 19–20).

IV. Milli Eğitim Şurası Dr. Tahsin BANGUOĞLU başkanlığında 22–31

Ağustos 1949 tarihinde toplanmıştır. “Eğitim ve öğretimde demokratik esasların

gözden geçirilmesi” “Okullara ve liselere öğretmen yetiştiren eğitim enstitüleri ve

yüksek öğretmen okulu teşkilatının ihtiyaçlara göre düzenlenmesi” “1948–1949 ders

yılından itibaren uygulamaya başlanan ilkokul programının incelenmesi” “Yeni

ortaokul programı projesinin incelenmesi”, “Lise Ders konularının dört yıllık

teşkilata göre tespiti” konuları görüşülmüş ve şu önemli kararlar alınmıştır:

İlkokul ikinci devrede; ayrı ayrı okutulan Tarih, Coğrafya ve Yurttaşlık

Bilgisi derslerinin birleşik bir ders halinde ve çocuk psikolojisine uygun şekilde

programlanmalıdır.

Ortaokullarda eğitim-öğretimin anlayış ve uygulanış bakımından ilkokullara

yaklaştırılması, bu iki kuruluş arasında paralellik ve ahenk sağlanması, öğrencilerin

hayata atılmaları, meslek okullarına gitmeleri veya liseye devam etmeleri halinde,

kendilerine gerekli olan bilgi ve becerilerin kazandırılması ile sınavların objektif

esaslara göre yapılması kararlaştırılmıştır (MEB, 1995, 20).

V. Milli Eğitim Şurası, Dönemin Millî Eğitim Bakanı Tevfik İLERİ

başkanlığında 1–14 Şubat 1953 tarihinde “İlköğretim Sorunları ve Çözüm Yolları,

Okul Öncesi Eğitim ve Özel Eğitime Muhtaç Çocukların Sorunları, İlkokullara

Öğretmen Yetiştirilmesi (Programları, Yönetmelikleri, Kanun Tasarıları)” konu

başlığıyla toplanmıştır ve şu önemli kararlar alınmıştır:

İlkokul programının amaç ve ilkeleriyle içeriği arasında ahenk sağlanması,

toplu öğretim anlayışının ikinci devrede de hakim olması, haftalık, aylık ve yıllık

saatlerin kullanılmasında esneklik tanınması, programların yaygınlaştırılmadan önce,

denenerek geliştirilmesi kararlaştırılmıştır(MEB, 1995, 21).

VI. Milli Eğitim Şurası, Prof. Dr. Ahmet ÖZEL başkanlığında 18–23 Mart

1957 tarihinde “Mesleki ve Teknik Eğitim ile Halk Eğitimi Konularının İncelenmesi”

31

konu başlığıyla toplanmıştır. Sanat ve yapı enstitüleriyle teknik okullar, Kız

enstitüleri ve ticaret liseleri hakkında kararlar alınmıştır (MEB,1995, 21-22)

VII. Milli Eğitim Şurası, dönemin Millî Eğitim Bakanı Hilmi İNCESULU

başkanlığında 5–15 Şubat 1962 tarihinde toplanmış ve “Eğitimin Bütün Yurtta Belli

Bir Sistem İçinde Yaygınlaştırılması, İlk ve Ortaokul İlişkileri, Teknik Öğretim, Lise

Programları” hakkında görüşmeler yapılmıştır (MEB, 1995, 22).

Şura’ da 222 sayılı kanun uyarınca çıkarılması öngörülen İlkokullar

Yönetmeliği, İlköğretim Kurumlar Yönetmeliği, Milli Eğitim Müdürleri ve

İlköğretim Müdürleri Yönetmeliği, İlköğretim Kurumları Sağlık İşleri Yönetmeliği,

İlkokul Öğretmenleri Tayin Nakil ve Becayiş Yönetmeliği komisyonlarca

hazırlanmış ve yürürlüğe konulmuştur ( MEB, 2006, 29).

Bu şurada ilkokullar, 222 sayılı ilköğretim kanununda belirtildiği şekilde;

ortaöğretim, ilk kademesinde ortaokul, II. Kademesinde lise bulunan bir eğitim

düzeyi olarak düşünülmüştür. Bu tanımlama içindeki ortaokul programının zorunlu

ve seçmeli dersler olmak üzere iki kısımdan oluşmasına, ders dağıtım çizelgesi ile bu

çizelgede yer alan derslerin programlarının ortaokulun amaçları doğrultusunda

hazırlanmasına karar verilmiştir (MEB, 1995, 22–23).

VIII. Milli Eğitim Şurası, Dönemin Millî Eğitim Bakanı Prof. Dr. Orhan

OĞUZ başkanlığında 28 Eylül–3 Ekim 1970 “Ortaöğretim Sistemimizin Kuruluşu,

Eğitim Sisteminin Biri Ötekine Dayalı Üç Öğretim Düzeyinden Oluşması,

İlköğretim, Ortaöğretim, Yükseköğretim ve Bu Düzeyler Arasında Yatay ve Dikey

Geçiş Esaslarının Yeniden Düzenlenmesi” konu başlığı ile toplanmıştır ve bu

doğrultuda kararlar alınmıştır (MEB, 1995, 23–24).

IX. Milli Eğitim Şurası Dönemin Millî Eğitim Bakanı Mustafa ÜSTÜNDAĞ

başkanlığında 24 Haziran–4 Temmuz 1974 tarihleri arasında “Ortaöğretim Sorunları,

Eğitim Sisteminin Bütünleştirilmesi, Milli Eğitimin Sisteminin Bütünlüğü İçinde

Programlar ve Öğrenci Akışını Düzenleyen Kurallar” konu başlıkları ile

görüşülmüştür ve bu doğrultuda kararlar alınmıştır (MEB, 1995, 25–27).

X. Milli Eğitim Şurası Dönemin Millî Eğitim Bakanı Hasan SAĞLAM

başkanlığında 23–26 Haziran 1981 tarihinde “Türk Millî Eğitim Sistemi, Bu

32

Sistemin Bütünlüğü İçinde Eğitim Programları, Öğrenci Akışını Düzenleyen

Kurallar, Öğretmen Yetiştirme ” gündem konuları ile toplanmıştır. Şurada belirlenen

yeni eğitim sisteminin görevleri arasında;

— Eğitim sürecine hiç girmeyen veya bir üst öğrenime devam edemeyen

bireylere eğitim olanağı tanımak,

— Kalkınmanın gerektirdiği nitelikte insan gücünü yetiştirmek,

— Eğitim olanaklarının daha verimli ve etkili kullanılmasını sağlamak, -

— Eğitimin bütünleştirici ve kaynaştırıcı işlevini sistemin her kademesinde

gerçekleştirmek sayılmaktadır (DPT, 1988, 102–103).

Şurada okul öncesi eğitimi, ana sınıfının kırsal ve gecekondu yörelerinde,

Türkçe eğitimine ağırlık verilecek şekilde öncelikle yaygınlaştırılacağı; anasınıfı

eğitiminin başlangıçta zorunlu olmayıp zamanla zorunlu kılınacağı kararı alınmıştır.

Ayrıca Temel eğitimin 6–14 yaşlarındaki çocukların eğitimini kapsadığı ve her Türk

vatandaşı için zorunlu olduğu belirtilmiştir. Temel eğitime giriş yaşının 7’den 6’ya

indirilmesi ve zorunlu eğitimin 5 yıldan temel eğitimin tümünü kapsayacak biçimde

8 yıla çıkarılması sağlanması kararı alınmıştır. Bunlara paralel olarak temel eğitimin

amaçlarının şûra kararları doğrultusunda yeniden saptanması esasa bağlanmıştır

(MEB, 1995, 27–31).

XI. Milli Eğitim Şurası Dönemin Millî Eğitim Bakanı Hasan SAĞLAM

başkanlığında 8–11 Haziran 1982 tarihinde “Millî Eğitim Hizmetlerinden Öğretmen

ve Eğitim Uzmanları (Durum ve Sorunları)”gündem konusuyla toplanmıştır.

Öğretmenlerimizi, cumhuriyetten bu yana temel karakterini oluşturan

yürekleri yurda hizmet ideali ile Atatürkçü çizgide yetiştirmek için gerekli politika,

sistem ve uygulama birliğinin yeniden oluşturulması gerektiği belirtilmiştir. Ayrıca

öğretmen yetiştiren bir kurumu bitiren öğretmen adayının; Eğitim ve öğretim

çalışmalarının, esasta, Türkiye Cumhuriyetini ve Atatürk ilkelerini yaşatacak ve

yüceltecek nesil yetiştirmeye yönelik olduğunu bilmesi gerektiği vurgulanmıştır

(MEB, 1995, 31–32).

XII. Milli Eğitim Şurası Dönemin Millî Eğitim Bakanı Hasan Celal GÜZEL

başkanlığında “Türk Eğitim Sistemi, Yükseköğretim, Öğretmen Yetiştirme, Eğitimde

33

Yeni Teknolojiler, Türkçe ve Yabancı Dil Eğitim ve Öğretimi, Eğitim Finansmanı,

Öğretim Programları (Müfredat Programları)” konu başlıkları ile 18–22 Haziran

1988’de toplanmıştır.

Şurada, öğretim programlarının; Atatürk İnkılâp ve ilkeleri, Anayasa ile

birlikte Türk Millî Eğitiminin genel amaçları ve temel ilkeleri, kalkınma planları

doğrultusunda, millî kalkınma için gerekli insan gücünün yetiştirilmesini dikkate

alabilecek nitelikte olması; öğrenciye, hür ve demokratik düşünceyi, sevgiyi,

hoşgörüyü kazandırmasını sağlayacak şekilde hazırlanması gerektiği belirtilmiştir.

Öğretim programlarının; muhteva bakımından genç nesillere millî kimlik

kazandırılmasında, millî birlik ve bütünlüğümüzün sürekli ve sağlam temeller

üzerine oturtulmasında, kendi geçmişlerini, manevi ve millî kültür değerlerini

öğrenmede yardımcı olacak şekilde ve devamlı olarak ilmî bir yöntemle geliştirilmesi

gerektiği vurgulanmıştır. Programların geliştirilmesinde; eğitimin, “millî kültür

değerlerinin korunması” ve “yenilikçilik” olarak ifade edilen iki önemli

fonksiyonunun birbirine tercihinin ve önceliğinin söz konusu olmaması, ayrıca bu iki

fonksiyonun dengelenmesine dikkat edilmesi gerektiği belirtilmiştir. Öğretim

programlarının düzenlenmesinde; vazgeçilmez zorunluluk olarak görülen millîlik

özelliğinin yanında, sevgi esasına dayanan demokratik davranış geliştirme, hür

düşünce ve hoşgörü unsurlarına da yer ve önem verilmesi, ayrıca ilköğretim

programlarının bir bütün olarak ele alınması gerektiği belirtilmiştir. İlköğretimde

temel vatandaşlık bilgisi ve davranışlarını kazandıracak şekilde programların

düzenlenmesi ve Tarih derslerinin, Türk Tarihinin bütünlüğünü, olayların neden-

sonuç ilişkilerini ortaya koyacak ve tarih şuuru ve perspektifi kazandıracak şekilde

ele alınması kararı alınmıştır (MEB, 1994, 31–33).

XIII. Milli Eğitim Şurası Dönemin Milli Eğitim Bakanı Avni AKYOL

başkanlığında “Yaygın Eğitim” konusu ile 15–19 Ocak 1990 tarihinde toplanmıştır

ve bu doğrultuda kararlar alınmıştır (MEB, 1994, 34).

XIV. Milli Eğitim Şurası Dönemin Millî Eğitim Bakanı Nahit MENTEŞE

başkanlığında 27–29 Eylül 1993 “Eğitim Yönetimi ve Eğitim Yöneticiliği” “Okul

Öncesi Eğitimi” konu başlıkları ile toplanmış bunlara paralel doğrultuda kararlar

alınmıştır

34

XV. Milli Eğitim Şurası Dönemin Millî Eğitim Bakanı Turhan TAYAN

başkanlığında “İlköğretim ve Yönlendirme, Ortaöğretimde Yeniden Yapılanma,

Yükseköğretime Geçişin Yeniden Düzenlenmesi, Toplumun Eğitim İhtiyacının

Sürekli Karşılanması, Eğitim Sisteminin Finansmanı” konu başlıkları altında 13–17

Mayıs 1996 tarihinde toplanmıştır.

Şurada, il ve bölge raporlarında önerilen temel eğitim kavramı yerine başta

anayasa ve diğer mevzuatta yer aldığı şekli ile “ilköğretim” kavramı kullanılması

kararı alınmıştır. 5–6 yaş okul öncesi eğitimin, ilköğretim bünyesine alınarak,

ilköğretimin kesintisiz 8 yıllık zorunlu eğitim olarak uygulanması, 8 yılsonunda tek

tip diploma verilmesi kararlaştırılmıştır. Uzun vadede zorunlu eğitimin 18 yaşını

kapsayacak şekilde düzenlenmesi gerektiği, 8 yıllık zorunlu ilköğretim uygulamasına

geçilmeden önce ilköğretimin amaçları ve ders programlarının bütünlük ilkesine

uygun olarak yeniden düzenlenmesi ve ders saati sayıları ile haftalık ders

programlarının çocukların bulundukları gelişim basamaklarına uygun olarak

düzenlenmesi kararı alınmıştır. Nitekim XV. Millî Eğitim Şûrası 13 bölgede

yapılmıştır ve tüm bölgelerde de “kesintisiz eğitim şeklinde” aynı karar çıkmıştır.

XVI. Milli Eğitim Şurası Dönemin Millî Eğitim Bakanı Metin

BOSTANCIOĞLU başkanlığında “Mesleki Ve Teknik Eğitimin, Orta Öğretim

Sistemi Bütünlüğü İçinde Ağırlıklı Olarak Yeniden Yapılandırılması, Okul Ve

İşletmelerde Meslek Eğitimi Ve İstihdam, Mesleki Ve Teknik Eğitim Alanına

Öğretmen Ve Yönetici Yetiştirme, Mesleki Ve Teknik Eğitimde Sınavsız

Yükseköğretime Geçiş, Mesleki Ve Teknik Eğitimde Finansman” konu başlıkları ile

13–17 Kasım 1999 tarihinde toplanmış ve bu doğrultuda kararlar alınmıştır.

XVII. Milli Eğitim Şurası Dönemin Millî Eğitim Bakanı Hüseyin ÇELİK

başkanlığında “Eğitim Sistemimiz, Kademeler Arası Geçişler, Yönlendirme ve Sınav

Sistemi ile Küreselleşme, AB Sürecinde Türk Eğitim Sistemi” konu başlıklarıyla 13–

17 Kasım 2006 tarihinde toplanmıştır.

Bu şurada özel eğitimle ilgili görüşmeler yapılarak, özel eğitimde yaş sınırına

bakılmaksızın, tüm engellilere hizmet sunulabilmesi için gerekli yasal düzenlemeler

yapılması ve özel eğitim okullarında hizmet alımı yapılması kararı alınmıştır. Sınıf

öğretmenliğinin 1, 2 ve 3. sınıflara kadar olması, 4 ve 5. sınıflarda derslerin branş

35

öğretmenleri tarafından verilmesi gerektiği, ilköğretim 8. sınıf sonunda yapılan OKS

sınavının kaldırılması görüşülmüştür. Ayrıca bu şurada, özel sektörün eğitime

yatırım yapması özendirilmeli ve özel sektörden hizmet satın alınması sağlanarak,

öneriler doğrultusunda 1739 sayılı Millî Eğitim Temel Kanunu’nda gerekli

düzenlemeler yapılması gerektiği vurgulanmıştır.

2.4. Meclis Tutanaklarında Eğitim

23 Ekim 1981 ile 1 Aralık 1983 tarihleri arasındaki I. yasama yılını

incelediğimizde 23 Ekim 1981 tarihli 1. birleşimden 11 Ocak 1982 Tarihli 30.

birleşime kadar, Milli Eğitim Bakanlığı ile ilgili genel konuşmalara, Milli eğitimle

ilgili genel sorunlara, öğretmenlik mesleğinin önemi gibi meselelere yer verilmiştir;

ancak eğitim sorunlarına gerektiği kadar değinilmediği görülmektedir. 23 Ekim

1981’de yapılan 1. birleşimde, Devlet Başkanı Orgeneral Kenan EVREN, 12 Eylül

1980 öncesinde Ulu Önder Atatürk’ ün en büyük eserim dediği Türkiye Büyük Millet

Meclisi’nin, işlemez hale geldiğine değinmiştir. Atatürk’ ün Yüce Türk Milletine en

büyük armağanı olan Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin; iç ve dış düşmanların

tahrikiyle rejimine, varlığına ve bağımsızlığına yönelik fikri ve fiziki saldırılar ile

sarsıldığı, devletin başlıca organları ile işlemez duruma getirildiğini belirtmiştir.

Kenan EVREN, yıkıcı ve bölücü mihrakların faaliyetlerini fütursuzca yürüttüklerini

belirterek; Atatürk ve O'nun ilkelerinin giderek unutulduğu ve hatta bazı çevrelerce

inkâr edildiğini belirtmiştir. Ayrıca planlı bir şekilde üretilen irticai ve diğer sapık

ideolojik fikirler ile eğitim kurumları, idare mekanizması, yargı organları ve güvenlik

kuvvetleri başta olmak üzere tüm devlet yapısının bölünmeye ve tahribe tabi

tutulduğu ve ülkenin bir iç savaşın eşiğine getirildiğini belirten konuşmasına

baktığımızda, hükümetlerin veya yıkıcı mihrakların ideolojilerini yürütme

kanallarından birinin de eğitim kurumları olduğu anlaşılmaktadır.

13. birleşimde, Nihat KUBİLAY, Türkiye'nin kaderini tayin edecek olan

eğitim politikasını çıkmazdan kurtarmak için önlemler alınması gerektiğine dair

gündem dışı demecini sunmuştur (C1; B13, 368).

106. birleşime baktığımızda M. Nedim BİLGİÇ’ in XI. Milli eğitim Şurası

konusunda gündem dışı konuşması dikkat çekicidir. Bilgiç bu konuşmasında; Türk

Millî Eğitiminin amacına değinmiştir.

36

1739 sayılı Millî Eğitim Temel Kanununun genel esaslar bölümünde, Türk

Milletinin bütün fertlerini Atatürk ilke ve inkılâplarına ve Anayasanın başlangıcında

ifadesini bulan Türk Milliyetçiliğine bağlı, Türk Milletinin millî, ahlakî, insanî,

manevî ve kültürel değerlerini benimseyen, koruyan ve geliştiren millî birlik ve

bütünlüğü sağlayan; ailesini, vatanını, milletini seven ve daima yüceltmeye çalışan;

insan haklarına ve Türkiye Cumhuriyetine karşı görev ve sorumluluklarını bilen ve

bunları davranış haline getirmiş yurttaşlar olarak yetiştirmek şeklinde belirlendiğini

vurgulamıştır. Esas meselenin ve Türk Millî Eğitiminin bütün sıkıntısının, kanunlarla

belirlenen bu ilke ve hedeflere yıllarca tam olarak uyulamamış olmasından ve hatta

zaman zaman bu ilke ve hedeflere ters düşen ve millîlikten sapan bir eğitim sistemini

uygulamak için özel çaba sarf edenlerin bulunmuş olmasından kaynaklandığını,

eğitimde hedefin millilik olduğunu vurgulamış ve Atatürk’ ün de eğitimimizin milli

olması gerektiğini belirterek bu nedenle bu bakanlığın adını da Milli Eğitim

Bakanlığı olarak koyduğuna değinmiştir. Millî Eğitim Bakanlığının görevinin,

toplumumuza Atatürkçü, milliyetçi, devletini, milletini, yurdunu, tarihini, ailesini

seven, manevî değerlere saygılı, her alanda bilim yapmaya hazır ve teknik ihtiyaçlara

cevap verecek, tarihimizle bağımızı koparmadan ve aşırılığa kaçmadan yaşayan ve

konuşulan dilimizi iyi bilen ve konuşan nesiller yetiştirmek olduğunu belirtmiş ve

bunun sağlanması için yapılması gerekenleri dile getirmiştir.

Eğitimimizi belirtilen amaca ulaştıracak kanunî düzenlemeleri süratle

gerçekleştirmek; dağınık mevzuatı, gösterilen hedefler doğrultusunda bütünleştirmek

ve bakanlığı, millî eğitim gerçeklerine ve gereklerine göre yeni teşkilatlanmaya

götürmek ve yönetici kadroyu bu anlayışa göre düzenlemek gerektiğini söylemiştir.

Okullarımızdaki ders müfredatlarını Temel Eğitim Kanununun esasına uygun bir

şekilde yeniden düzenlemek gerektiğini, bu çalışmalarda en önemli unsur olacak

öğretmenleri yetiştirmek ve mevcut öğretmenlerimizi bu çerçeve içinde hizmet

içinde eğitmek gerektiğini vurgulamıştır.

Cumhuriyetimizin sağlam esaslar üzerine yeniden kurulduğu bu dönemde,

Millî Eğitim Bakanlığının çalışmaları bu gayeye istenilen ölçüde yaklaşamadığı, çok

iyi değerlendirilmesi gereken iki yıla yakın bir zamanın amaca uygun bir şekilde

kullanılamadığı belirtilmiştir. Millî Eğitim Bakanlığınca bu süre içinde mevzuat

düzenlemeleri bitirilemediği, yeni müfredat ve ders programları ortaya konmadığı ve

37

kadrolar yukarıdaki amaçlara uygun olarak düzenlenemediği açıklanarak, Millî

Eğitimimizin, 1739 sayılı Temel Eğitim Kanununun göstermiş olduğu, milli ihtiyaç

ve hedeflere varacak bir düzeye, daha fazla gecikmeden getirilmesi gerektiği

belirtilmiştir (C6; B106).

II. yasama yılı 5. birleşime baktığımızda; dönemin Milli Eğitim Bakanı Hasan

SAĞLAM’ ın ilk defa 12 Eylülden sonra Türkçeye verilen değer ortada olduğu için,

birinci sınıftan, sekizinci sınıfa kadar kitapların yeni yazıldığına değindiğini,

müfredat programlarını yeniden yapıldığını açıkladığını görüyoruz. İlk defa kendi

iktidarları zamanında Millî Eğitimde bu kitaplara, özelikle Türkçe kitaplarına ve

diğerlerine bir Türkiye haritası, İstiklâl Marşı, Atatürk’ün Gençliğe Hitabı ve bir de

Öğretmen Marşı’ nın koyulduğu belirtilmiştir (C11; B5, 62).

Hasan SAĞLAM, Türkiye’ de süre giden eğitim ve öğretim sürelerine dikkat

çekmiştir. 12 Eylül'den önce Türkiye'de ilkokulların 124 gün eğitim ve öğretim

yaptıklarını, bunu müteakip 1980 yılında öğretim takviminin değiştirilerek eğitim

öğretimin 169 gün, müteakip yılda 174 ve bu yıl (1984) 184 çalışma gününe

çıkarıldığını belirtmiştir. Dünyada eğitim ve öğretime tabi çalışma günlerinin en az

olduğu ülkelerden birisinin Türkiye olduğunu; 200, 220, 225, 240 güne kadar çıkan

ülkeler bulunduğunu dile getirmiştir. Bu bakımdan bu günlerin sayısını artırmak, bir

plana bağlamak, öğretmenlere yön vermek, onların kendi planlarını yapmalarına

olanak sağlamak için yıllık öğretim planının daha önceden hazırlanması gerektiğini

belirterek, bakanlıkça 1983–1984 dönemi için böyle bir planı hazırlayıp,

yayınladıklarını açıklamıştır (C21, B158, 256–264).

11 Ekim 1983 tarihli 175. birleşimin 3. oturumunda, 1984 Malî Yılı Genel

Bütçe Kanun Tasarısı üzerindeki görüşmelere yer verilmiştir. Millî Eğitim Bakanlığı

Bütçesi üzerindeki görüşmelere baktığımızda, söz alan Mahmut AKKILIÇ, Millî

Eğitim Bakanı’nın vazife anlayışını ve Atatürk sevgisini takdir ettiğini belirterek

eline geçen bir Sosyal Bilgiler 5. sınıf ders kitabında gördüğü yanlışlıktan

bahsetmiştir.

Akkılıç, bu kitabın 249 sayfa olduğunu, kitabın başında da Fatih Sultan

Mehmet’in İstanbul’a girişinin resmedildiğini; ancak bunun kronolojiye uygun

olmadığını, kronolojinin ilk olarak Alparslan’dan başladığını belirtmiştir. Ayrıca

38

ülkemizin varoluşunun, devletimizin kuruluşunun Atatürk devrinde olduğunu; ancak

bu kitapta Atatürk resminin 123. sayfaya konulduğunu belirtmiştir. Akkılıç, bu

kitapta 93. sayfaya kadar Osmanlı tarihine yer verildiğini, Atatürk devrine ise 3 küsur

sayfa yer ayrıldığını, ondan sonra da dış ülkeler ve coğrafya konularının geldiğine

dikkat çekerek, bu durumun bakanlığın bilgisi dahilinde olup olmadığını sormuştur.

Akkılıç’ın Sosyal Bilgiler ders kitabı üzerindeki bu saptaması üzerine açıklama

yapmak üzere söz alan Milli Eğitim Bakanı Hasan SAĞLAM, bu kitabın kendi

zamanlarında yazılan kitap olmadığını, kısa sürede de kitapları baştan aşağıya

inceleyemediklerini; ancak kitapları önemle tekrardan tetkik edeceklerini, özellikle

bugünkü yönetimin, Atatürk İnkılâp ve İlkeleri ile Atatürk’e dair soruya, layık

olduğu en yüce değerde, kitaplarda yer vereceklerine dair bir açıklama yapmıştır

(C23, B175, 176–185).

17. Dönemi incelediğimizde, 15.12.1984 tarihinde yapılan 43. birleşimde, Millî

Eğitim Gençlik ve Spor Bakanlığı 1985 Malî Yılı Bütçesi görüşmeleri

bulunmaktadır. Halkçı Parti Grubu adına Necati Cengiz konuşmuş ve eğitim

sistemimizdeki aksaklıklara değinmiştir. İlkokullarımızın eşit bir öğretim

yapamadıklarına, şehirlerde öğretim, eğitim, araç, gereç köylere nazaran daha normal

bir düzeyde olduğuna; ancak yeterli olmadığına değinmiştir. Köy ve şehirlerde

uygulanan ünite planlarının ana esaslar üzerinde eşitlik sağlaması gerektiğini, tek

kitap usulü uygulanmasının yapılması gerektiğini vurgulamıştır. İlkokul mecburi

okumayı gerektirdiğinden, kitapların devletçe karşılanması gerektiğini belirtmiştir.

Ortaöğretim kurumlarının gençlerimize istenilen bilgiyi ve beceriyi yeterli seviyede

veremediğini belirterek, Öğrencilerin laik devlet anlayışı içinde millî duygularla

dolu olarak yetişmeleri gerektiğini vurgulamıştır. Günün yeniliklerinin, programların

elastikî olmasıyla düzenlenebilecek nitelik arz etmesi gerektiği, özellikle Atatürk

ilkeleri doğrultusunda vatan ve millet sevgisiyle dolu gençlere ihtiyacımız olduğunu

ifade etmiştir. Programların okullarımızdaki bünyemize göre düzenlenmesi ve zaman

zaman da yenilemeye tabi tutulması gerektiğini söyleyerek; programlara, öğretmen

tayinlerine, rotasyona, parçalanmış ailelere, gereksiz olarak disiplin cezası almış

olanların üzerine eğilmek gerektiğine ve sorunlarının en kısa sürede çözümlenmesini

dilediklerine değinmiştir.

39

Anavatan Grubu adına konuşmaya başlayan Recep ERCÜMENT; eğitimin,

kendi çocuğunu, kendi topraklarının, ideallerinin ve amaçlarının sahibi kılamamışsa,

o eğitimin başarısız olduğunu, bundan da ötesi, millî olma vasfından yoksun

olduğunu belirterek, yakın tarihimizde bunun acı örneklerini gördüğümüze

değinmiştir. Ülkenin gençleri arasında bayrağını, milliyetini, İstiklal Marşını inkâr

eden gafiller ve hainler çıktığını, bunların sebebinin, izlenen, millî olmayan

politikalarda olduğunu vurgulamıştır. Hükümetin eğitimi tek kelime ile “milli”

yapma hususunda çabalar sarf ettiğini dile getirmiştir. 12 Eylül 1980'den sonra

sağlanan huzur ve güven ortamı içerisinde öğretmenimiz belli siyasî görüşlerin

öğretmeni olmaktan kurtarıldığı, milletin öğretmeni, devletin öğretmeni haline

getirildiği dile getirilmiştir. Hükümetin, kalbi bu topraklar için çarpan, insan ve

çocuk sevgisini yüreğinde hisseden, millî birlik ve beraberliğe gönül vermiş,

milliyetçi ve muhafazakâr öğretmenler yetiştirmek gayreti içerisinde olduğunu

açıklamıştır (C10, B43).

5 Mart 1985 tarihinde yapılan 1. oturumun 68. birleşiminde; Erzurum

Milletvekili Hilmi NALBANTOĞLU’nun, ilkokullarda uygulanan programların

hazırlanmasına ilişkin sorusu ve Millî Eğitim Gençlik ve Spor Bakanı M. Vehbi

DİNÇERLER’in yazılı cevabı yer almaktadır. Soru önergesi:

İlkokullarda uygulanan programları hazırlamakla kimlerin, hangi komisyonun

görevli olduğunu ve bu komisyonu oluşturmak için ABD ile ülkemiz arasında

yapılan bir anlaşma olup olmadığını, Türkiye’de bulunan ABD’nin diplomatik

heyetinin başkanlığında kurulu; 4 Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı ve 4 ABD

vatandaşından oluşan 8 kişilik bir heyetten ibaret bir eğitim komisyonunun bu

programı hazırlamakta olduğunun doğru olup olmadığı şeklindedir.

Millî Eğitim Gençlik ve Spor Bakanı M. Vehbi DİNÇERLER ise cevap

olarak; ilkokullarda halen uygulanmakta olan müfredat programının Millî Eğitim

Bakanlığı Talim ve Terbiye Kurulunun 1.7.1968 tarih ve 171 sayılı kararı ile kabul

edildiğini ve ilkokullarda uygulanacak programın taslağını hazırlamak üzere illerde

komisyonlar kurulduğunu, uygulanmakta olan ilkokul programının hazırlığında ABD

ile yapılmış herhangi bir anlaşmanın varlığının söz konusu olmadığını belirtmiştir.

40

Konu edilen komisyonun FULBRIGHT komisyonu olduğunu, bu

komisyonun, Türkiye ile ABD arasındaki eğitim ilişkilerini belirlemek ve organize

etmek amacıyla, 27.12.1949 yılında iki ülke arasında imzalanarak 21.3.1950

tarihinde Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından onaylanan FULBRIGHT

anlaşması gereği 4’ ü Türk 4'ü Amerikalı olmak üzere 8 üyeden meydana geldiğini,

FULBRIGHT komisyonunun çalışmaları arasında; anlaşmanın yıllık faaliyetlerini

programlamak, ABD ile ülkemiz arasında eğitim alışverişini, öğrenci mübadelesini,

karşılıklı verilen bursların uygulama sahasını ve bursların seçim işlemleri ile ilgili

hususların bulunduğunu belirtmiştir (C13, B68).

8.10.1985 tarihinde yapılan 1. oturumun 13. birleşiminde; Ankara Milletvekili

Neriman ELGİN’in, Millî Eğitim Gençlik ve Spor Bakanlığınca yürütülen kitap

yazımı ve özel dershane uygulamaları konularında gündem dışı konuşması

bulunmaktadır.

Elgin, Türkiye’deki eğitim sisteminin, ilkokuldan üniversiteye kadar, bozuk

bir düzen içinde olduğunu ve gittikçe bir dengesizliğe doğru gitmekte olduğunu,

temelde yapılacak düzenlemeler yerine, yüzeysel düzenlemeler yaptığını belirtmiş,

eğitimdeki dengesizliklerin, toplumdaki dengeleri ve dolayısıyla ülkenin de

geleceğini tehdit edecek boyutlara ulaştığını dile getirmiştir. Ayrıca eğitim ve

öğretimde dünya standartlarının gerisinde kaldığımızı belirtmiştir.

Elgin, ülkemizde Atatürk’ün övüldüğünü; fakat ilke ve devrimlerinin yok

edilmeye çalışıldığını, çocuklarımıza Atatürk anlatılırken, O’nun getirdiği 6 ilkenin,

özellikle Atatürk devrimlerinin özü ve temeli olan laiklik ilkesinin, gerçekçi yönüyle

anlatılması gerektiğini, bakanlığın da yeni hazırlayacağı kitaplarda buna özen

göstermesi gerektiğini dile getirmiştir (C19; B13, 289–290).

8.10.1985 tarihinde yapılan 1. oturumun 13. birleşiminde; Sinop Milletvekili

Halit Barış Can'ın, ders kitaplarının yeniden yazılmasında gösterilen esaslara ilişkin

sorusu ve Millî Eğitim Gençlik ve Spor Bakanı Metin EMİROĞLU’ nun yazılı

cevabı (7/634) bulunmaktadır. Soru önergesinde;

Okulların açılmasına az bir zaman kala binbeşyüze yakın ders kitabının niçin

yeniden yazıldığı ve bu durumun Talim Terbiye Kurulunda ele alınıp alınmadığı, bu

41

ders kitaplarının yeniden yazımında hangi esaslara dikkat edildiği ve basım işinin

kime yaptırılacağı sorulmuştur.

Sinop Milletvekili Halit Barış CAN’ın, bakanlıkça cevaplandırılmasını istediği

yazı Talim Terbiye Kurulu Program Dairesi Başkanlığınca incelenmiş ve bakanlıkça

şu şekilde cevaplandırılmıştır:

Talim ve Terbiye Kurulunca, eğitim programlarının, Atatürk ilke ve

inkılâplarını, millî, manevî değerlerimizi daha iyi benimsetecek, çocuklarımızı

gereksiz bilgilerden ve ezbercilikten kurtaracak, Atatürkçü düşünceyi hakim kılacak

şekilde hazırlanması; bu programlara uygun olarak, dilimizin de maharetle

kullanıldığı, beyinlerin yanında gönülleri de dolduran, bilgi ve duyguların hakim

olduğu ders kitaplarının hazırlanmasının planlandığı ve çalışmalara başlandığı

belirtilmiştir. Talim ve Terbiye Kurulunca planlanan hedefe daha kısa zamanda

ulaşılması ve eksik ders kitaplarının en kısa zamanda hazırlanmasını sağlamak üzere

Kitap Yazma Seferberliğinin ilan edildiği belirtilmiştir.

Bunu yaparken de Atatürk’ün Millî Eğitimle ilgili direktiflerinin,

Anayasamızın Millî Eğitimle ilgili hükümlerinin ve Millî Eğitim Temel Kanununun

amaç ve ilkeleri ile derslerin öğretim programlarının, okul kitaplarında aranacak

genel vasıflarla ilgili mevzuatın esas alındığı belirtilmiştir.

Yazılan ders kitaplarının, 1985 – 1986 öğretim yıllında okutulacağının

planlanması dolayısıyla, yeterince zaman olduğu ve bu nedenle kitapların bakanlık

matbaasında bastırılacağı açıklanmıştır (C19; B13, 317).

9.10.1985 tarihinde yapılan 1. oturum 14. birleşimde; Konya Milletvekili Sabrı

Irmak' in, okul kitaplarında kullanılması yasaklanan sözcüklere ilişkin sözlü sorusu

ve Millî Eğitim Gençlik ve Spor Bakanı Metin EMİROĞLU’nun cevabı

bulunmaktadır.

Konya Milletvekili Sabrı IRMAK’ın, okul kitaplarında kullanılması yasaklanan

sözcüklere ilişkin olarak; yeni okul kitapları basılırken, bakanlık tarafından

yasaklanan sözcükler olup olmadığını, varsa bu sözcüklerin, bakanlığın hangi

kuruluşu veya kimler tarafından yasaklandığını, bir bakanlığın, milletin diliyle

oynama yetkisine sahip olup olmadığını sormuştur. Ayrıca dilimizde çok eskilerden

42

beri mevcut olan, köylerimizde, kasabalarımızda kullanılan birçok yerleşmiş sözcük

yasaklanırken, televizyon gibi çok önemli bir Devlet kurumunun yayınlarında

Türkçenin temel kurallarının bozulmasına hatta yok edilmesine göz yummanın yeni

kültür politikasının bir gereği olup olmadığı sormuştur.

Millî Eğitim Gençlik ve Spor Bakanı Metin EMİROĞLU; Kitap Yazma

Seferberliği çerçevesinde yazdırılmakta olan ders kitaplarında herhangi bir kelimenin

yasaklanmasının söz konusu olmadığını, bu konuda Türk Dil Kurumunun çıkardığı

“Anayasa Sözlüğü” nün rehber alındığını belirtmiş, iddia edilen konunun, şahsi

düşünce ve yorumların üstünde düşünülmesi gereken bir husus olduğunu belirtmiştir;

Türk dilinin öğretilmesi konusunda, Millî Eğitim Temel Kanununun 10. maddesinde,

“Millî birlik ve bütünlüğün temel unsurlarından biri olarak, Türk dilinin, eğitimin her

kademesinde, özellikleri bozulmadan ve aşırılığa; kaçılmadan öğretilmesine önem

verilir; çağdaş eğitim ve bilim dili halinde zenginleşmesine çalışılır ve bu maksatla

Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu ile işbirliği yapılarak, Millî Eğitim

Bakanlığınca gereken tedbirler alınır” ifadesine atıfta bulunmuştur.

Milli Eğitim Bakanının bu cevabı üzerine Konya milletvekili Sabri IRMAK

yeniden söz hakkı alarak, Milli Eğitim Bakanının “sözcük yasaklaması yoktur”

demesine rağmen, birçok kelimenin kullanımının gerek TRT, gerekse okul

kitaplarında yasaklandığı ısrarında bulunmuştur. Ülkemizde; bir halkın dillini,

ozanların, yazar - çizerlerin, öğrencilerin, öğretmenlerin ve sonuçta, halkın

yaratmadığı; bu dili, TRT gibi yayın organlarının oluşturacağı gibi yanlış düşüncenin

hâkim olduğunu, bu sebeple de geçmiş yıllarda tüm iktidarların bu yayın kurumlarını

hedef seçtiklerini belirtmiştir. Ayrıca devletin en önemli kurumlarından birisi olan

TRT’de yapılan yayınlarda, Türkçenin temel kurallarının her gün çiğnenmekte

olduğunu, dile esas saygının, Türkçenin temel kurallarını bozacak şekilde yayın

yapan TRT yayınlarını gözden geçirmek olduğunu söylemiştir (C19; B14, 333–335).

20.12.1985 tarihinde yapılan 1. oturumun 50. birleşiminde; 1986 Malî Yıllı

Genel ve Katma Bütçe Kanunu Tasarıları ile 1984 Malî Yılı Kesin hesap Kanun

Tasarılarının müzakerelerinde, Milli Eğitim Gençlik ve Spor Bakanlığının bütçesinin

müzakereleri yapılmıştır.

43

1986 malî yılı Milli Eğitim Gençlik ve Spor Bakanlığı bütçesi ile ilgili,

Anavatan Partisi grubunun görüşlerini sunmak üzere söz alan Ankara milletvekili

Osman IŞIK, eğitim ve öğretim konusunun, ülkemizin en önemli konusu olduğunu,

Anavatan Partisi Grubu olarak, Yüce Atatürk'ün görüşlerini esas kabul ettiklerini,

millî eğitim konusunda Atatürk’ ün çizdiği yolda yürümeyi ve gösterdiği hedeflere

ulaşmayı esas kabul ettiklerini, bu konuda Atatürk’ ü rehber kabul ettiklerini dile

getirmiştir.

Osman IŞIK, devam eden konuşmasında; okul müfredat programlarında yeni

yöntem ve tekniklerden büyük ölçüde yararlanmak ve programlarda öğrencileri

ezbercilikten kurtarmak için, sosyal, ekonomik ve kültürel alanlarda kalkınmamızı

amaç edinen, çağın gelişmesine, temposuna uyum sağlayacak şekilde geliştirici

değişikliklerin yapılması için program geliştirme çalışmaları yaptıklarını belirtmiştir.

Atatürk tarafından, memleketimizdeki eğitim ve öğretime günün ihtiyacına göre yön

ve şekil vermek üzere kurulan Talim ve Terbiye Kurulunun fonksiyonel hale

getirilmesi gerektiğine değinmiştir (C23; B50, 366)

Anap grubu adına söz alan Metin BALIBEY, 6 Kasım 1983 seçimleri ile

Türkiye'de 12 Eylül sonrası sağlanan huzur ortamına bağlı olarak birçok alanlarda

olduğu gibi, eğitim alanında da yeni bir dönem başlatıldığını belirterek, bu dönemin

temel özelliğinin, eğitimin, kalıcı devlet politikası olarak ele alınması olduğunu

vurgulamıştır. Bu politikanın da temel felsefesinin, Atatürkçü eğitim olduğunu

belirtmiştir.

Özal Hükümeti olarak kendilerinin, eğitim alanında da ciddî atılımlar

başlattıklarını; önemli kararlar alarak uygulamaya koyduklarını belirtmiş ve

ülkemizde hızla yaşanan gelişmeleri, değişimleri gençlere aktarmak için yeni

programlara ihtiyaç olduğunu, bunun için 1960’lı ve hatta 1950’li yıllarda tespit

edilen ve uygulana gelen programları yeni baştan elden geçirip ve günümüz

şartlarına uygun olarak düzenlendiklerini belirtmiştir. Cumhurbaşkanının direktifleri

doğrultusunda, Atatürk ilke ve inkılâplarının, sistemli ve düzenli bir şekilde okul

programlarına yansıtıldığını, Tarih ve Coğrafya programlarının, millî kültürümüze ve

kendi öz kaynaklarımıza dönük olarak düzenlendiğini açıklamıştır. Balıbey devam

eden konuşmasında, kitaplarla ilgili olarak; ders kitaplarının eğitimde önemli bir yeri

olduğunu ve belirlenen programların öğrencilere aktarılmasında vazgeçilmez bir araç

44

olduğunu, hükümet olarak kendilerinin ders kitaplarının ve diğer kaynakların

yazılması, bastırılması ve incelenmesini önemli bir mesele olarak ele aldıklarını dile

getirmiştir (C23, B50, 378).”

Milliyetçi Demokrasi Partisi grubu adına konuşmaya başlayan Kars

milletvekili Aziz KAYGISIZ, eğitimin temel araç gereçlerinden biri olan kitaplarla

ilgili olarak, eğitimin bir formasyon birikimini gerektirdiğini, kitap yazımı için

sürdürülen çalışmaların, yatay bir düzeyde kaldığını, müfredat programları

doğrultusunda kaynak hazırlama faaliyetlerinin de apayrı bir uzmanlık dalı olduğunu,

bu nedenle dikey bir ufka ihtiyaç duyulduğunu belirtmiştir. Eskiden olduğu gibi, bu

hususların, müsabaka açılarak, serbest yazım ve basıma bırakılması, hazırlanan

taslak eserlerin, Talim Terbiye Dairesi süzgecinden geçtikten sonra, öğrencilerin

hizmetine sunulmasının doğru olacağını açıklamıştır (C23, B50, 381).

MDP Grubu adına söz alan Sakarya Milletvekili Ayhan SAKALLIOĞLU;

çocuklarımız ve gençlerimizin, Cumhuriyete, Atatürk ilkelerine ve insan haklarına

dayalı hür demokratik rejime bağlı, medenî birer insan olarak yetiştirilmelerinin,

eğitim politikasının ana hedefi olması gerektiğini, Amacın sadece eğitim değil, millî

eğitim olması gerektiğini, eğitimin her şartta millî olmak zorunda olduğunu; ancak

bu iktidar döneminde eğitimin, paralı ve pahalı eğitime dönüştüğünü belirtmiştir.

Türkiye Cumhuriyeti Devletinde, hükümet içinde yalnız iki bakanlığın “millî”

kelimesiyle ifade bulduğunu, bunun da devletin eğitime verdiği önemi vurguladığını,

eğitim meselesinin, bir hükümet meselesi değil, devlet meselesi olması gerektiğini

dile getirmiştir. Ancak hükümetin, eğitimin genel bütçedeki payını daha da

düşürerek, eğitim politikasını yozlaştırdığını söylemiştir (C23, B50, 389).

İlgili partiler konuştuktan sonra 1. oturum kapanmış, belli bir aradan sonra 50.

birleşimin 2. oturumuna başlanmıştır. 2. oturuma geçildiğinde söz hakkı verilen ilk

grup, Sosyal Demokrat Halkçı Parti olmuştur.

SHP adına konuşmaya başlayan ilk konuşmacı Sivas Milletvekili Şevki

TAŞTAN’dır. Taştan, bu iktidar zamanında öğretim birliğinin bozulduğunu,

Atatürk’ün emriyle kurulmuş olan Talim ve Terbiye Kurulunun, Millî Eğitim

Bakanlığının belkemiğini oluşturduğunu; ancak bu kurulun, bakana bağlı bir

45

sekretarya durumuna getirildiğini belirtmiştir. Önceleri bu kurula, çeşitli öğretim

kurumlarında başarılı çalışmalarıyla isim yapmış, eser vermiş, deneyimli

eğitimcilerin atandığını; ancak Milli Eğitim Bakanı Dinçerler’in, onur kırıcı tutumu

ve haksız tasarruflarıyla, kurulun değerli üyelerinin ayrılmalarına vesile olduğunu,

değerli üyeleri ayrılmaya zorladığını belirtmiştir.

Talim Terbiye Kurulunun en önemli görevlerinden birinin, okutulan ders

kitaplarını seçmek olduğunu; ancak iktidarın bu kuralı değiştirerek, bu görevi,

Yayınlar Dairesi Başkanlığına verdiğini açıklamış, öyle ki, okutulacak ders

kitaplarını seçen, fiyatlandıran, bakanlık sorumluları kanalıyla okullara telefon

ettirilerek satışını sağlayanın aynı kişi olduğunu belirtmiş, ayrıca bu ders ve yardımcı

ders kitapları nedeniyle ilgili haksız kazanç söylentilerinin büyük ölçüde basına

yansıdığına dikkat çekmiştir (C23, B50, 401).

SHP Grubu adına söz alan diğer bir konuşmacı Tekirdağ Milletvekili Salih

ALCAN, eğitimde bugünkü başarısızlığın nedenlerinden birinin, ANAP iktidarının

Atatürkçü öğretmene yapılan ağır baskılarından kaynaklandığını, öğretmenlerin

verimli çalışmalarının çeşitli yollarla engellendiğini, devletin eğitime önem vermesi

gerektiğini belirtmiştir (C23, B50, 404).

50. birleşimin 4. oturumuna gelindiğinde; Sivas milletvekili Şevki

TAŞTAN’ın Milli Eğitim Gençlik ve Spor Bakanı Metin EMİROĞLU’na

yönlendirdiği 2 maddelik soru önergesi dikkatimizi çekmektedir. Soru önergesi şu

şekildedir.

Soru önergesinin 1. maddesi o günlerde, basında da yer alan, ders kitapları

yazdırılması seferberliği hakkındadır. Şevki TAŞTAN, yetkililer tarafından bu

kitapların yazdırılması için ifade edilen gerekçenin kuşku verici olduğunu dile

getirmiştir. İfade edildiğine göre, millî tarih, millî coğrafya, millî felsefe ve millî

edebiyat yazdırılacaktır. Şevki TAŞTAN, bu durumla ilgili olarak şunları dile

getirmiştir:

“Cumhuriyet döneminde bugüne kadar okutulan bu ders kitapları millî değil

midir? Ders kitaplarının yazılması, öncelikle müfredat programlarına bağlıdır.

Ulusu Hükümeti döneminde, müfredat programlarıyla ilgili Dokuzuncu Millî

Eğitim Şûrası, ders programının nasıl hazırlanacağını en ufak ayrıntısına kadar

46

incelemiş ve bir rapor halinde bakanlığa sunmuştur. Ders kitapları yazımında

bu rapor dikkate alınmış mıdır?”

Önergenin 2. sorusu laiklikle ilgilidir. Şevki TAŞTAN, bazı okullarda Atatürk

ilkelerine ve laikliğe aykırı olaylar yaşandığını belirtmiş, Atatürk ilkelerine ve

laikliğe aykırı yayılan bu olayların önünün geçilmesi için bakanlığın almış olduğu

veya almayı düşündüğü önlemleri sormuştur.

Milli Eğitim Gençlik ve Spor Bakanı Metin EMİROĞLU, Şevki TAŞTAN’ın

sorularını şu şekilde cevaplandırmıştır:

“Türkiye Cumhuriyetine vücut veren ilkeler laikliğe dayanmaktadır. Laik

prensipleri topluma anlatmak, Anayasa ve Türk Millî Eğitim Temel Kanununda

tarifini bulan laik bir toplumu meydana getirmek, Türk millî eğitiminin aslı

vazifesidir. Dolayısıyla biz, programlarımızı özellikle laik prensipler içerisinde

hazırlamak, kitaplarımızı da buna göre tanzim etmek ve çocuklarımıza vermek

zorundayız. Biz, Millî Eğitim Gençlik ve Spor Bakanlığı olarak, bu konudaki

hassasiyetimizi muhtelif vesilelerle basında da ifade ettik ve millî eğitim

politikamızın uygulanmasında laiklik prensiplerini daima ön planda tuttuk ve

bundan sonra da bu hassasiyeti aynı ölçekte sürdüreceğiz.

Kitap yazma seferberliği: “Millî tarih, millî coğrafya ismi veriliyor; bundan

evvelkiler millî değil miydi?” Tabii, bir isme takılıp, evvelki tatbikatı millî

kabul etmemek mümkün değil. Belki bu kitaplara «Millî» kelimesinin konması,

çocuklarımızın millî hislerini güçlendirmek, bir millet olmanın, aynı tarihî

duyguları hissetmenin, aynı coğrafyada yaşamanın temel şartı olduğunu

çocuklarımıza anlatabilmek, Atatürk ilkelerini, Türkiye Cumhuriyetine vücut

veren bu ilkeleri millî bir şuurla çocuklarımıza işlemek gayesinden ileri

gelmektedir. Başka bir gayesi yoktur. Biz bu kitapların yazılmasında, bundan

evvelki tedrisatın ve onun kitaplarının millîlik vasfından uzak olduğunu hiçbir

zaman kabul edemeyiz; çünkü bizler, hepimiz o kitaplarla yetiştik. Şükürler

olsun millî hislerle, millî heyecanlarla doluyuz.”

Milli Eğitim Gençlik ve Spor Bakanı Metin EMİROĞLU, müfredat

programları ile ilgili soruyu ise şu şekilde cevaplandırmıştır:

“Müfredat programlarına uygunluk Anayasa gereğidir. Millî Eğitim Temel

Kanunu gereğidir. Bu kitapların yazılmasında buna riayet edilmiştir. Bundan

47

sonra yazılmakta olanlarda da biz, müfredat programlarını önce tasdik

ediyoruz, daha sonra kitapları ona göre kabul ediyoruz. Talim Terbiye

Kurulumuz bu noktaya çok hassasiyetle riayet etmektedir” (C23, B50: 463).

18.12.1986 tarihinde yapılan 45. birleşiminin 2. oturumunda; Millî Eğitim

Gençlik ve Spor Bakanlığı 1987 Malî Yılı Bütçesi ve kesin hesabı üzerindeki

görüşmelere rastlamaktayız.

SHP Grubu adına İstanbul Milletvekili Ömer Necati CENGİZ Millî Eğitim

Gençlik ve Spor Bakanlığı 1987 Malî Yılı Bütçesi ile ilgili düşüncelerini anlatırken,

Millî Eğitim Gençlik ve Spor Bakanlığında baştan sona kadar reform yapılması

gerektiğini, bu teşkilatta gerçekleşen bazı durumlardan dolayı, isminin başında

bulunan “millî” kelimesinin önemini yitirdiğini belirterek, programların gelişmesi,

yenilenmesi, günün teknikleriyle bağdaşması, konu ve derslerin kendi bünyemize

uygun bir nitelikte yeniden ele alınması, öğrencilerin lüzumsuz bilgilerden arınarak

daha geçerli ve hayata yönelik bilgilerle doldurulmasının gerektiğine dikkat

çekmiştir (C34, B45, 607).

DYP Grubu adına Çanakkale Milletvekili Cafer Tayyar SADIKLAR, iktidar

(Özal Hükümeti) zamanında, büyük bir heyecanla ve telaş içerisinde başlatılan ve

faydalı bir şekilde yürütülen kitap yazma seferberliğinin, yine aynı hükümet

tarafından durdurulduğuna, bunun da devleti en az 100 milyon liraya zarara

uğrattığına değinmiştir. Ayrıca ders programlarının eski olduğuna, bu programların

değişen teknolojinin ve öğrencilerin gerisinde kaldığına dikkat çekmiştir (C34, B45,

609).

19.2.1987 tarihinde yapılan 67. birleşimin 1. oturumunda Edirne Milletvekili

Türkan TURGUT ARIKAN’ ın, Millî Eğitim Bakanlığınca tavsiye edilen kitaplarda

dinin siyasete ve eğitime alet edilmesiyle ilgili bazı yönler konusunda gündem dışı

konuşması dikkat çekmektedir:

Edirne Milletvekili Türkan TURGUT ARIKAN, son üç yıl içinde Millî Eğitim

Bakanlığınca, çeşitli yayınevlerine ait 2573; ayrıca, başvurusu şahıslarca yapılan

1247 eserin tavsiye edildiğini, 2573 eserden, 154 eserle Yeni Asya yayınevinin

birinci sırada olduğunu, diğer eserlerin büyük çoğunluğunun da dinî yayın yapan

yayınevlerine ait olduğunu açıklamıştır. Arıkan, tavsiye edilen bu kitaplardan

48

bazılarını incelediğini ve bu kitaplarda açıkça, -örtülü veya dolaylı şekilde-

çocuklarımızın beyinleri yıkandığını, dinin alet edildiğini, ayrıca eserlerde Atatürk

inkılâplarına aykırı görüşlerin bulunduğunu, Bediüzzaman Saidi Nursi’ ye sık sık

atıflar yapıldığını, böylece dolaylı olarak, Bediüzzaman Saidi Nursi’ nin görüşlerinin

gençlerimize benimsetilmeye çalışıldığını, öğrencilerin ilim - din ikilemi içine

itildiklerini, dil ve içeriğin, ilkokul, ortaokul ve lise öğrencilerinin anlayabileceği

düzeyde olmadığını dile getirmiştir (C36, B67, 572).

24.2.1987 tarihinde yapılan 68. birleşimin 1. oturumunda Eskişehir

Milletvekili Münir SEVİNÇ’ in, Eskişehir Millî Eğitim Gençlik ve Spor

Müdürlüğünün Eskişehir’ deki okulların makam odalarından Türk Bayrağını

kaldırtması, laikliğe aykırı davranışlarda bulunmasına ilişkin gündem dışı konuşması

dikkatimizi çekmektedir.

Münir SEVİNÇ ayrıca Eskişehir’de bazı okullarda rastlanan bazı olayları dile

getirmiştir. Sevinç’ in iddiasına göre Eskişehir Yunus Emre Öğretmen Okulunda

tarih dersinde, öğretmen Çetin SUNGUR ders anlatırken “Atatürk devrim ve ilkeleri,

Batıya özenti ve Türk Milletinin zararınadır.”ifadesini kullanmıştır. Ayrıca aynı

okulda Mustafa KUTLUAY isimli bir öğretmen sosyal bilgiler dersinde “Gerçek

laiklik Osmanlı Devletinde vardı. Atatürk'ün yaptıklarının hepsi ülkeye zararlıdır.”

ifadesini kullanmıştır.

Münir SEVİNÇ, bu yaşananlara rağmen, bu öğretmenlerin okulda, şeriatın ve

Humeyni rejiminin özelliklerini ve İslama faydalarını anlatmalarına rağmen,

bakanlığın sessiz kalarak hiçbir şey yapmadığına değinmiştir

Süresi bittiği iddia edilen ve uyarılan Münir SEVİNÇ, uyarılara rağmen

konuşmasına devam ettiği gerekçesiyle, oylama sonucu, kınama cezasına

çarptırılmıştır (C37, B68, 13).

9.6.1987 tarihinde toplanan 112. birleşimde, Sinop Milletvekili Barış Çan'ın,

Sinop İli ve köylerindeki öğrenci pansiyonlarında Atatürk ilke ve devrimlerine aykırı

eğitim verildiği iddiasına ilişkin Millî Eğitim Gençlik ve Spor Bakanından sözlü soru

önergesi (6/1006) bulunmaktadır; ancak Milli eğitim Gençlik ve spor Bakanı’ın

49

birleşimde bulunmamasından dolayı soru önergesinin görüşülmesi ertelenmiştir

(C41, B112, 392).

18. Döneme gelindiğinde toplanan 51. birleşimde, Anap Grubu adına söz alan

İstanbul milletvekili Namık Kemal ZEYBEK olmuştur. Zeybek konuşmasında; çok

az millete nasip olmuş, muhteşem bir tarihimiz olduğuna, büyük devletler kurmuş,

köklü bir millet olduğumuza bu nedenle öğrencilerimize millî tarih şuuru vermek

gerektiğine değinmiş, tarihimizin, savaşlar ve padişahlar tarihi olarak değil,

medeniyetler tarihi açısından öğretilmesi gerektiğini belirtmiştir. Ayrıca tarih

içindeki başarımızın temelinde, iman-ahlak ile ilim-teknikte çağın en ilerisi

olmamızın etkisi olduğunu dile getirmiştir.

Zeybek devam eden konuşmasında, din derslerinin zorunlu dersler arasına

alınmasının çok doğru bir karar olduğunu, bunun laiklikle bir ilgisi olmadığını,

gerçek dinî bilgilerden mahrum bırakılan nesillerin, yanlış bilgilerle doldurulduğuna

ve yanlış istikametlere yöneltilebileceklerine değinmiştir. Ayrıca ders kitaplarının ve

eğitim programlarının, yetişen nesillere ilmî zihniyet aşılayıcı, gerçekçi temeller

üzerinde millî şuur kazandırıcı ve millî kültürümüzü geliştirici tarzda ele alınması

çalışmalarının devam edeceğini ümit ettiğini belirtmiştir (C8, B51, 18).

SHP Grubu adına söz alan diğer bir konuşmacı Çorum milletvekili Ali Rıza

ILIMAN, ilk ve ortaöğretim müfredatlarının çağın gerisinde kaldığına, diğer

ülkelerin, belli zamanlarda müfredatlarını yenilediklerini, buna karşılık bizim, her

fırsatta Kurtuluş Savaşının kan ve barut kokusu içinde, büyük bir yurtseverlikle öne

çıkarılan eğitimimizin evrensel ve akılcı ilkelerini baltaladığımız dile getirmiştir.

Eğitim sistemimizin ve cumhuriyetimizin ana direklerinden biri ve birincisi olan

laiklik ilkesine her fırsatta yüklendiğimize, Tevhid-i Tedrisattan, öğretim birliğinden

hoşlanmadığımıza dikkat çekmiş, başbakan Turgut Özal’a göndermede bulunarak

“Fırsat ve olanak eşitliği deyince, beş parmağımızı kaldırıp, “Beşi bir mi?” diyoruz.”

demiştir (C8, B51, 50).

SHP Grubu adına söz alan diğer bir konuşmacı İstanbul milletvekili Yüksel

ÇENGEL konuşmasında; ülkemizde uygulanan eğitim sisteminin, ülkemiz insanının

bugünkü isteklerini karşılama planlarından yoksun olduğu için, bakanlığımızın

başındaki “Millî” kelimesine rağmen millî olmadığını belirtmiştir (C8, B51, 56).

50

DYP Grubu adına söz alan Niğde Milletvekili Mahmut ÖZTÜRK ise; Türk

millî eğitimini çok çeşitlilikten kurtarmak gerektiğini; TV yayınlarında, dergilerde,

tiyatrolarda eğitime yönelinilmesini, diğer tamamlayıcı ve destekleyici çalışmalara

hızla gidilmesi gerektiğini belirtmiştir. Ayrıca öğretmenin, özellikle sosyal bilgiler

dersinde vermiş olduğu aile kavramı, ahlak kavramını, büyüklere saygı ve dine

bağlılık gibi kavramlarını, özellikle milliyetçi ve muhafazakâr Anavatan İktidarı

sayesinde akşam televizyonda yayınlanan bazı dizilerin yok ettiğini, bu dizilerin aile

kavramını yıktığını söylemiştir (C8, B51, 86).

8.11.1988 tarihinde toplanan 22. birleşimde; Denizli Milletvekili Adnan

Keskin ve 20 arkadaşının, millî eğitimin içinde bulunduğu sorunların nedenlerim

tespit etmek amacıyla Meclis araştırması açılmasına ilişkin önergesi (10/20)

dikkatimizi çekmektedir. Önergeye göre;

“Türk millî eğitimi son yıllarda Atatürk ilke ve devrimlerinin

yörüngesinden uzaklaştırılmış, Özal Hükümetleri döneminde de, tarikatların,

teokratik devlet özlemcilerinin ve özel sektörün emrine sunulmuştur. Türk -

İslam sentezine hizmet eden müfredat programları ile bilgili, atılımcı, araştırıcı,

yaratıcı ve uygulayıcı insanların yetişmesi engellenmektedir. Ders kitapları

çağdaş, standart ve pedagojik olmak koşullarından soyutlanmış, tutuculuk,

okullara en büyük boyutları ile sokulmuştur. Okulların ve Bakanlığın içinde dinî

biçimde selamlaşmalar, medrese stili hal hatır sormalar moda haline gelmiştir.

İmam hatip kaynaklı, Yüksek İslam Enstitüsü ve İlahiyat Fakültesi çıkışlı ya da

Türk - İslam sentezi yanlısı kişiler, bakanlığın en üst kademelerinden en küçük

birimlerine kadar yönetici yapılmıştır. Atatürk ilke ve devrimlerini savunan

öğretmenler üzerinde siyasî ve ekonomik baskı uygulanmaktadır. Vakıf

pansiyonları yurt genelinde örümcek ağı gibi yayılmakta ve sayıları onbinleri

bulmaktadır. Ayrıca bu pansiyonlarda tarikat müritlerinin, körpe beyinleri

cumhuriyet ve Atatürk düşmanı olarak yetiştirme çabaları sürmekte, Millî

Eğitim Gençlik ve Spor Bakanlığı olaya seyirci kalmaktadır (C16, B22: 407).”

Milli eğitim Gençlik ve Spor Bakanı Hasan Celal GÜZEL önergeye ait

düşüncelerini dile getirirken eğitimimizin Millî Eğitim Temel Kanunuyla, bütün

yönetmelikleri, bütün öğretim ve ders programlarıyla, ders kitaplarıyla millî olmak

zorunda olduğuna, bunun geçmişte olduğu gibi bu günde her yönüyle milli olduğunu,

soru önergesinde belirtildiği gibi “uygulanan eğitimin Türk - İslam sentezine hizmet

51

eden müfredat programlarından, çağdaş, standart ve pedagojik olma koşullarından

soyutlanmış ders kitaplarından oluştuğu” katılmadıklarını ifade etmiştir.

İlkokullarda 9 adet ders ve her dersin, bir ders müfredat programı

bulunduğunu, bu ilkokul programının da, 1964 yılında pilot olarak seçilen

ilkokullarda denenmeye başlanan ve değerlendirilip bütün ilkokullarda uygulamaya

konulan 1968 programı olduğunu belirtmiş, o tarihten bu yana, ilkokullarda bazı

derslerin ders programlarının değiştirildiğine işaret etmiştir. Ortaokulda ise 12 adet

ders okutulduğunu, bu derslerden, Türkçe dersinin 1981’ de, İnkılâp tarihi ve

Atatürkçülük dersinin 1981’de, din kültürü ve ahlak bilgisi dersinin 1982’ de, millî

tarih ve millî coğrafya ve vatandaşlık bilgileri derslerinin 1985’ te geliştirilip

uygulamaya konulduğunu açıklamıştır (C16, B22, 407).

18.12.1989 tarihinde toplanan 50. birleşimde 1990 yılı Millî Eğitim Bakanlığı

bütçesi görüşülmüştür.

Milli Eğitim Bakanı Avni AKYOL, eğitim programları, ders kitapları; diğer

eğitim araç ve gereçleri ve eğitim metot ve tekniklerinin bilim ve teknolojideki yeni

gelişmelere uygun hale getirilmesi çalışmaları hızlandıracaklarını, ortaokul, lise ve

dengi okulların, 44 saate varan haftalık ders saatlerinin, her sınıf seviyesinde

pedagojik esaslar dikkate alınarak, makul bir seviyeye indirileceğini belirtmiştir.

Akyol ayrıca ders programlarına uygun olarak ders kitapları yazdırılacağını,

ilkokullarımızdaki Sosyal Bilgiler dersi programı ve ders kitaplarının yenileneceğini

açıklamıştır (C36, B50, 691).

19. Döneme gelindiğinde, bu dönemde sekiz yıllık zorunlu eğitim çalışmaları,

nasıl uygulanması gerektiği, uygulamada çıkabilecek aksaklıklar, vb. gibi

ilköğretime yönelik gündem konuşmaları, tartışmaları yapılmış, milli eğitim

bakanlığı ile ilgili genel meseleler konuşulmuş; ancak ders kitapları ve müfredat

programları hakkında herhangi bir konuşmaya rastlanmamıştır.

20. Döneme gelindiğinde, 12.11.1997 tarihinde toplanan 13. birleşimin birinci

oturumunda, İstanbul Milletvekili Prof. Dr. Ziya AKTAŞ’ın, tarih kitaplarına ilişkin

sorusu ve Millî Eğitim Bakanı Hikmet ULUĞBAY’ın cevabı (61579) bulunmaktadır.

Aktaş soru önergesini cevaplandırılmak üzere şu şekilde arz etmiştir:

52

“Soru: Fransız tarihçi Etienne Copeaux’nun 1931–1993 yılları arasında

Türkiye deki okullarda okutulan tarih kitapları üzerine yaptığı bir incelemede “Tarih

kitaplarındaki en büyük değişim 1985 yılında olmuştur. Bu tarihe kadar Kemalist

dünya görüşüyle verilen tarih, bundan sonra Türk-İslam sentezine kaymıştır”

sonucuna vardığı 14.6.1997 tarihli bazı gazetelerde yer almıştır. Bu inceleme

konusunda Bakanlığınızın görüşü nedir?”

Ziya AKTAŞ’ ın soru önergesine, Millî Eğitim Bakanı Hikmet ULUĞBAY,

Cumhuriyetin ilk yıllarından itibaren, eğitim sisteminde köklü yeniliklere gidilerek,

toplumun ihtiyacını karşılayacak öğrenim programları hazırlandığını, bu çalışmalar

esnasında, tarih dersinin önemine de ayrı bir yer verildiğini, 1930’dan 1980’ li yıllara

kadar, Türk tarihinin araştırılması ve bütün yönleriyle ortaya çıkarılması amacıyla

kurulan Türk Tarih Kurumunun hazırladığı tarih kitaplarının (yoğun bir biçimde, lise

düzeyinde), okutulduğunu ifade etmiştir.

1981–1982 öğrenim yılından itibaren ise, ortaokul ve liselerde, Türkiye

Cumhuriyeti İnkılâp ve Atatürkçülük dersinin, öğrenim programlarında uygulamaya

konulduğunu açıklamıştır.

1983 yılında, lise tarih öğrenim programının, 1985 yılında ortaokul millî tarih

öğretim programının yeniden hazırlandığını, 1992 yılında, liselerde okutulmak üzere,

Osmanlı tarihi, genel Türk tarihi, İslam tarihi adıyla yeni bir program hazırlandığını

ifade etmiştir.

1993 yılında, ortaokul millî tarih öğretim programında bazı değişiklikler

yapıldığını, ilk ve ortaöğretim kurumlarında okutulmakta olan tarih derslerinin

programlarının, Türkiye ve Türk tarihi merkezli olup, siyasî tarih konularının, sebep-

sonuç ilişkileri yönleriyle işlendiğini, Türk kültürü ve medeniyeti konularına da

ağırlık verilerek, çevre kültürleri ve dünyada meydana gelen tarihî olayların, Türk

tarihiyle ilişkilendirildiğini açıklamıştır.

Bu açıklamalar doğrultusunda, ders programlarımızda yapılması gereken şeyin,

bilimsel araştırmalara dayanan, gerek ülkemizin arşivlerine gerekse de diğer

ülkelerin arşivlerine girmek suretiyle, tarihimizin belgelere dayanan ve ayrıca sebep-

sonuç ilişkilerini irdeleyen ve onlar üzerinde karşılaştırmaya imkân verecek şekilde

53

araştırılıp, bunların ders kitapları haline getirtilmesi gerektiğini belirtmiştir (C36;

B13, 144)

09.12.1997 tarihinde toplanan 25. birleşimde; Antalya Milletvekili Arif Ahmet

DENİZOLGUN’un, sekiz yıllık kesintisiz eğitim çalışmalarına ve personel

maaşlarına ilişkin sorusu ve Millî Eğitim Bakanı Hikmet ULUĞBAY’ın cevabı

dikkat çekmektedir (6/627).

Arif Ahmet DENİZOLGUN, okulların açılmasına az bir zaman kaldığını

belirtmiş, Millî Eğitim Bakanlığının sekiz yıllık kesintisiz eğitimle ilgili hazırlayıp

uygulamaya koyacağı müfredat programı olup olmadığını sormuştur.

Millî Eğitim Bakanı Hikmet ULUĞBAY kendisine sunulan bu soruyla ilgili

olarak şu cevabı vermiştir:

“1973 yılında çıkarılan yasayla birlikte 8 yıllık eğitime geçiş süreci başlamış ve

8 yıla yönelik son yasa metninin Meclisimizde görüşülmesi sırasında, 1973

yılından bu yana 8 yıla yönelik okulların sayısının -8 yıllık bazda- 18’ den 6

400’ e kadar çıktığını ifade etmiştim; bu sayı, o kanunun uygulamaya

girmesinden sonra –ağustos ayında görüştüğümüz- tüm okulların yapısında

değişiklik yapılmak suretiyle, tüm ilköğretim çağındaki gençlerimizi -okula

devam eden- kapsayacak konuma gelmiştir. Bu çerçevede de, müfredat

programlarının oluşturulması, 1973 yılından bu yana devam etmekteydi; ancak,

8 Yıllık Zorunlu Kesintisiz İlköğretim Yasasının çıkmasından sonra, günümüzün

ortaya çıkan ihtiyaçlarına cevap verebilmek için de, bazı ders programlarında

değişiklik yapılmıştır.

Diğer taraftan, 6 ve 7 nci sınıflarda okutulan sosyal bilgiler dersi de, daha

önce, millî coğrafya ve millî tarih ders programlarında okutulan konulan

içermeye devam etmekle birlikte, bu yıldan itibaren, kapsamı biraz daha

genişletilmek suretiyle, çocuklarımıza, ilköğretimi bitirdiklerinde, sadece millî

tarih ve millî coğrafya konusunda değil, toplumsal yaşamımız konusunda da

daha zengin bilgiler vermeyi amaçlamaktadır.”(C38, B25, 244).

Ankara milletvekili Mehmet EKİCİ, gensoru hakkında konuşurken şu

düşüncelerini aktarmıştır:

54

“Milli Eğitim Bakanı, millî tarih ve millî coğrafya derslerini kaldırdı,

bu dersleri, sosyal bilgiler diye bir derste topladı; millî lafından, âdeta rahatsız

oluyor. Sosyal bilgiler başlığı adı altında topladığı ders, kaldırılan millî tarih ve

millî coğrafyanın yerini tutar mı? Talim Terbiye Kurulunu, verdiği şifahî

emirlerle yanlış yönlendiriyor.

Medeniyetimizin ve kültürümüzün iki temel değeri var; biri Türklük, biri

İslamiyet’tir. Türklük ve İslamiyet’ i medeniyetimizden çıkardığınız zaman,

geriye sadece boşluk kalır. Öyle yanlış yönlendiriyor ki; bir program

hazırlanıyor, 1071 Malazgirt Savaşının -ki, Türklüğün Anadolu’ya giriş

mührüdür- sadece sebep ve sonuçları incelenecek... Malazgirt'i bütün

unsurlarıyla bilmeyen Türk çocuğu, Türk çocuğu sayılmaz.

İslam tarihi, Fransa'da bile üç dört ünitede işlenirken, şu anda, Milli Eğitim

Bakanı tarafından hazırlatılan müfredatta İslam tarihi yok. İlticayla mücadele

etmek adına bu yapılıyor. Eğer, gerçek anlamda bir irtica var ve bununla

mücadele edilmesi gerekiyorsa, sağ ve sol yobazlığa karşı mücadele etmek

gerekiyorsa, gelsinler, biz, onlara bu mücadeleyi öğretelim. Yok, eğer, irtica

başlığı adı altında İslam’ a saldırı varsa, bu saldırı, sivrisinek vızıltısı gibidir!”

(C38, B25).

Erzurum milletvekili Zeki ERTUGAY, Millî Eğitim Bakanı Hikmet

ULUĞBAY Hakkında verilen Gensoru önergesi üzerinde Doğru Yol Partisi Grubu

adına görüşlerini arz ederken şu konulara da değinmiştir:

“Millî eğitimdeki bugünlerde, ders kitaplarının, müfredat programlarının

ele alınarak, programlarda bulunan milli ve manevî unsur ve motiflerin ders

programlarından çıkarılması faaliyetleri sinsice sürdürülmektedir. Yeni

düzenlemelerle, ilköğretim okullarının 6. ve 7. sınıflarında okutulmakta olan,

haftada 2’ şer saatlik, millî tarih ve millî coğrafya dersleri, haftada 3 saatlik bir

sosyal bilgiler dersi adı altında birleştirilmektedir. İlköğretimin 4 üncü

sınıfından itibaren ise, haftada 4 saatlik bir yabancı dil dersi öngörülmekte,

buna karşılık, bu milletin hem anadili, hem de resmî dili olan Türkçe, haftada 6

saatten 5 saate indirilmektedir. Her ne kadar Millî Eğitim Bakanlığına hâkim

olan bugünkü zihniyetin millî kelimesinden öteden beri rahatsızlık duyduğu

bilinmeyen bir husus olmasa da, sadece birkaç örneğini vermeye çalıştığımız bu

faaliyetler, başında millî kelimesi bulunan bir bakanlığa yakışmamaktadır.”

55

Gensoruyla ilgili olarak, önerge sahibi ve grup sözcülerinin beyanlarına karşı

görüşlerini ifade etmek üzere Hükümeti temsilen Millî Eğitim Bakanı Sayın

ULUĞBAY cevabını verirken sosyal Bilgiler dersi ile ilgili olarak şu konuşmayı

yapmıştır:

“Arkadaşlarımız, sosyal bilgiler derslerinin yürürlüğe girmesini, millî tarih ve

millî coğrafya derslerinin yerini almasını eleştirdiler. Sosyal bilgiler dersi adı

altında yıllarca neler okutuldu? Bu, Türk millî eğitim sistemine bugün getirilmiş

değil; yıllarca başarıyla uygulanmış, sadece tarih ve coğrafya değil, diğer

konuları da içeren, bizim kuşakları, bizden sonraki kuşaklan eğiten yöntemlerin

yeniden uygulamaya konulmasıdır ve sekiz yıllık ilköğretim programının gereği

olarak ders saatlerinin düzenlenmesinden kaynaklanan bir sonuçtur.

Biz, hiçbir zaman, kişisel yaşamımızda, mensup olduğumuz siyasî partide ve

bulunduğumuz toplumlarda “millî” sözcüğünden yüksünmedik. Bu milletin

evladı olmaktan daima gurur duyduk. “millî” kelimesi ile milliyetçilik, kimsenin

inhisarında değildir ve olamaz. Bunu kendi tekeline almaya kalkanlar, bu

ülkede bölücülüğün yolunu açanlardır.” (C48, B67, 40).

16.6.1998 tarihinde toplanan 102. birleşimde Konya milletvekili Remzi

ÇETİN’in eğitimle ilgili yaptığı şu sözler dikkatimizi çekmektedir:

“Eğitimin, bir millî, bir de evrensel yönü vardır. Millî matematik, millî

kimya olmaz; ama millî felsefe, millî tarih, millî mantık, millî kültür olur.

Önemli olan, kendi millî şartlarımıza ve ihtiyaçlarımıza göre eğitim sistemimizi

dizayn etmek ve eleman yetiştirmektir. Bugün, eğitim sistemimiz, ciddî ihtiyaçlar

ve tehlikeler karşısındadır. Özellikle ciddî altyapı eksikliklerine dayalı

ilköğretim düzenlemesi, ilköğretimde ve lisede ciddî eğitim aksaklıkları

meydana getirmiş ve gerekli bilgi ve beceriyi alamayan mezunlar

oluşturmuştur.” (C54, B102, 391).

22. Döneme gelindiğinde, 18.12.2003 tarihinde toplanan 30. birleşimde,

Ankara Milletvekili Mehmet TOMANBAY’ın, yıllık ders planı çizelgesinde

Atatürkçülükle ilgili konular bölümüne yer verilmediği iddiasına ilişkin sorusu ve

Millî Eğitim Bakanı Hüseyin ÇELİK’in cevabı (7/1481) bulunmaktadır. Soru

önergesinde; Ağustos 2003 tarih ve 2551 sayılı Tebliğler Dergisinin 445. sayfasında

56

yayınlanan “Ünitelendirilmiş Yıllık Ders Planı” ile ilgili çizelgede “Atatürkçülük İle

ilgili Konular” bölümüne yer verilmediği belirtilerek aşağıdaki sorular yöneltilmiştir:

1- Bakanlık yetkilileri tarafından “örnek” olarak tanımlanan bu çizelgenin daha

önceki tebliğler dergisinde yayınlanan örneklerinde “Atatürkçülük ile ilgili Konular”

bölümüne yer verilirken son dergide bu başlığın çıkarılmasının gerekçesi nedir?

2- Ağustos 2003 tarih ve 2551 sayılı Tebliğler Dergisinde yayınlanan “Milli Eğitim

Bakanlığı Eğitim ve Öğretim Çalışmalarının Planlı Yürütülmesine ilişkin

Yönerge’nin 11/b maddesine göre “Öğretmenler geçmiş yıllardaki uygulamaları da

gözden geçirerek okulun durumuna göre planlarını kendileri veya zümre öğretmenler

kurulu ya da şube öğretmenler kurulundaki öğretmenler ile birlikte yaparlar”. Bu

ifade ile plan yapma resmi plan düzenlemesinden çıkarılarak, öğretmenlerin anlayışı

ve tercihine bırakılmıştır, örnek çizelgede de “Atatürkçülük ile İlgili Konular” başlığı

kaldırıldığına göre öğretmenlerin bu konuları planlarına almamalarının bir yaptırımı

var mıdır?

3- “Atatürkçülük ile İlgili Konular” başlığını yeni bir yönerge ile resmi plan

düzenlemesi içine tekrar alınacak mıdır?

Soru önergesine Millî Eğitim Bakanı Hüseyin ÇELİK, eğitim sistemini

düzenleyen 1739 sayılı Millî Eğitim Temel Kanunu’nun “Atatürk İnkılâp ve İlkeleri

ve Atatürk Milliyetçiliği” başlıklı değişik 10’uncu maddesinin birinci fıkrasının

birinci cümlesinde, eğitim sistemimizin her derece ve türü ile ilgili ders

programlarının hazırlanıp uygulanmasında ve her türlü eğitim faaliyetlerinde Atatürk

inkılâp ve ilkeleri ve Anayasada ifadesini bulmuş olan Atatürk milliyetçiliğinin temel

olarak alındığı hükmüne yer verildiğini belirtmiştir ve sözlerine devam etmiştir.

İlköğretim kurumlarının öğretim programları ile ders kitaplarında yer alması

gereken “Atatürkçülükle İlgili Konular” ın hedef ve davranışlarının, 1997 yılında

yürürlüğe giren 4306 sayılı Kanun ile ilköğretimin kesintisiz sekiz yıla çıkarılması

nedeniyle, sekiz yıllık bir bütünlüğün ve devamlılığın sağlanması amacıyla, Talim ve

Terbiye Kurulunun; “İlköğretim kurumlarının öğretim programları ile ders

kitaplarında yer alması gereken ‘Atatürkçülükle İlgili Konuların Kabulü’” konulu,

04.08.1999 tarih ve 263 sayılı Kararı ile yeniden düzenlendiğini, TTK’nin anılan bu

57

kararı ile 27.04.1998 tarih ve 64 sayılı Kararının yürürlükte bulunduğunu ve söz

konusu uygulamaların da bu doğrultuda devam ettiğini belirtmiştir.

Çelik, önergeyle ilgili olarak sözlerini tamamlarken, yıllık ünite plânlarının da,

uygulanan öğretim programları doğrultusunda yapıldığını dile getirmiştir (C34, B30,

129–130).

02.11.2004 tarihinde toplanan 12. birleşimde, 2 adet Meclis araştırması

önergesi bulunmaktadır.

Birinci önerge, Yalova Milletvekili Muharrem İNCE ve 23 milletvekilinin,

ilköğretim müfredatındaki köklü değişikliğin, millî eğitimin temel hedefleri

açısından araştırılarak alınması gereken önlemlerin belirlenmesi amacıyla Meclis

araştırması açılmasına ilişkin önergesidir (10/219).

Millî Eğitim Bakanlığı Talim Terbiye Kurulu tarafından ilköğretim ders

programlarının tümüyle değiştirilmesi sürecinde konunun önemi nedeniyle ulusal

uzlaşma sağlanması yoluna gidilmemesi ve programların içeriğinin millî

eğitimimizin temel hedefleri ve ilkeleri açısından çeşitli sakıncalar doğuracağı

iddiaları hakkında, Anayasanın 98. ayrıca içtüzüğün 104 ve 105. maddeleri gereğince

Meclis araştırması açılması için gereğinin yapılması için önerge meclise

sunulmuştur.

Önergenin gerekçesinde; Millî Eğitim Bakanlığı Talim Terbiye Kurulu

Başkanlığı’nın, ilköğretimin ilk beş sınıfında okutulan ders programlarını tümüyle

değiştirme yoluna gittiği, diğer ders programlarını da tümüyle değiştirme

çalışmalarını sürdürdüğü dile getirilmiştir.

İlköğretim programlarının, bir ülke için stratejik öneme sahip olduğu ve en az

o ülkenin anayasası kadar önemli olduğuna dikkat çekilmiş, anayasa

değişikliklerinde ulusal uzlaşma esas alınıyorsa, hemen hepimizi ilgilendiren

ilköğretim ders programlarında da bu uzlaşmanın aranılmasının kaçınılmaz olduğuna

ve hazırlanan programların başarıya ulaşması açısından da bu uzlaşmanın

gerçekleştirilmesinin zorunlu olduğuna vurgu yapılmıştır.

58

Muharrem İNCE, yasaların, bu programların geliştirilmesi ve yenilenmesi

çalışmalarını Milli Eğitim Bakanlığı’na bırakmış olduğunu; ancak konunun önemi

itibariyle TBMM’nin de konuya müdahil olmasının yararlı olacağını; aksi takdirde

bu programların hazırlanmasında yapılan yanlışlıklar nedeniyle, hazırlanan

programların, öğretim programı olmasından çok, iktidar programı olacağını

belirtmiştir. Muharrem İNCE, devam eden konuşmasında, yeni programların

hazırlanma süreciyle ilgili olarak bazı eleştirilerini dile getirmiştir. Önerge gündemde

yerini almış ve Meclis araştırması açılıp açılmaması konusundaki ön görüşme, sırası

geldiğinde yapılmak üzere 2. önergeye geçilmiştir.

2. Önerge: Yalova Milletvekili Muharrem İnce ve 24 milletvekilinin, Millî

Eğitim Bakanlığınca ilköğretim okullarına dağıtılan ders kitaplarının maddî

kaynağına ilişkin iddiaların araştırılarak alınması gereken önlemlerin belirlenmesi

amacıyla Meclis araştırması açılmasına ilişkin önergesidir (10/220).

1999–2000 öğretim yılında 4,5 trilyon lira tutarında 3 900 000, 2000–2001

öğretim yılında da 4,7 trilyon lira tutarında 3 800 000 adet ders kitabı ücretsiz

dağıtıldığını, bu kitapların önemli bir bölümünün yoksul aile çocukları ile kırsal

alanda yaşayan çocuklara verilirken, geri kalanının KKTC ve Türk

cumhuriyetlerindeki öğrencilere verildiğini, uygulamanın temel ilkesinin, devletin

yoksul ve yeterli geliri olmayan aile çocuklarına yardım etmesi olduğunu; fakat o

kitapların içinden Millî Eğitim Bakanının ve dönemin Başbakanın resimli

mesajlarının çıkmadığını belirtmiş; ancak 2003–2004, 2004–2005 öğretim yıllarında

AKP iktidarı tarafından yapılan ücretsiz ders kitabı dağıtımı uygulamasında, böyle

bir ilkenin esas alınmadığına, bütün ilköğretim öğrencilerine ders kitaplarının

ücretsiz dağıtılması yoluna gidildiğine dikkat çekmiştir. Ücretsiz kitap dağıtımında

özellikle Bakanlığın kendi yayınlarını, Millî Eğitim Basımevinin imkânlarının

yetersiz olduğu gerekçesiyle özel basımevlerine bastırmasının da üzerinde durulması

gereken konulardan biri olduğuna vurgu yapmıştır (C62, B12, 318–322).

17.11.2004 tarihinde toplanan 18. birleşimde, Yalova Milletvekili Muharrem

İNCE’nin, ilköğretimde uygulanacak yeni müfredata ilişkin sorusu ve Millî Eğitim

Bakanı Hüseyin ÇELİK’ in cevabı (7/3744) bulunmaktadır.

59

Muharrem İNCE, soru önergesinde, Milli Eğitim Bakanlığı olarak bu öğretim

yılında 9 ilde 100 civarında pilot okulda, yeni hazırlanan ilköğretim müfredatlarına

uygun öğretimin başlatıldığını, önümüzdeki öğretim yılında tüm okullarımızda yeni

müfredatların uygulanacağını belirttiklerini; ancak buna karşılık, yeni müfredatlarla

uyumlu yazılacak olan ders kitaplarının en geç 2005 Şubatının ikinci haftasında,

Talim Terbiye Kurulu Başkanlığına teslimini istediklerini belirtmiş ve bu durumda;

Yeni programların, pilot okullarda uygulanması devam ederken ve programlara

ilişkin son değerlendirme yapılmadan, yeni müfredata uygun kitapların yazılmasının

doğru olup olmayacağını sormuştur.

Muharrem İNCE soru önergesinin diğer maddelerinde, programların

değişmesi durumunda, bu değişikliklerin, yeni kitaplara yansımasının nasıl olacağını,

değerlendirme esnasında başarısız bulunacak bazı programların ve buna göre

hazırlanan kitapların yazar ve yayınevlerinin çabalarının boşa gitmesinden kimlerin

sorumlu tutulacağını sormuştur.

Muharrem İNCE, soru önergesinin son maddesinde, yeni müfredatlara

yönelik çok sayıda eleştiri olduğunu ve iktidarın iddia ettiği gibi bu konuda toplumda

bir uzlaşma bulunmadığını dile getirmiş, bu uzlaşma sağlanmadan ve uygulama

sonuçları görülmeden kitap hazırlatmanın, bu kadar önemli bir konuda Bakanlığın,

“emrivaki, ben yaparsam olur mantığıyla” hareket ettiği anlamına gelip gelmediğini

sormuştur.

Soru önergesini cevaplandıran Millî Eğitim Bakanı Hüseyin ÇELİK, 2005–

2006 öğretim yılından itibaren denenip geliştirilerek uygulanmak üzere kabul edilen

öğretim programlarına uygun olarak ders kitabı hazırlama yarışması düzenlendiğini,

öğretim programlarının sosyal, bilimsel, teknik değişim ve gelişim süreçleriyle

paralellik gösterecek şekilde dinamik bir özellik göstermesinin önem arz ettiğini,

programlara uygun olması gereken ders kitaplarının da aynı gelişme çizgisinde

güncelleştirilmesinin, bunun doğal bir sonucu olduğunu belirtmiş, bu bağlamda,

uygulamaya konan öğretim programlarına uygun olarak her zaman olduğu gibi bu yıl

da ders kitapları hazırlandığını açıklamıştır.

Çelik, Millî Eğitim Bakanlığı Ders Kitapları ve Eğitim Araçları

Yönetmeliğinin 15. maddesinin (a) bendinde: “Ders kitabının yeniden yazılmasını

60

gerektirmeyen kısmî değişikliklerin ders kitaplarına yansıtılması, yayın evlerinden

birimden istenir. Başkanlıkça belirlenen süre içinde gerekli düzeltmelerin

yapılmadığı tespit edilen ders kitabına ait Kurul kararı, kabulündeki yöntemle iptal

edilir.” hükmüne göre, öğretim programı değişikliklerinde, ders kitabının da bu

değişiklikten etkilendiğini belirtmiştir. Ayrıca ders kitaplarının yarışma yoluyla

hazırlanmasına ilişkin şartnamenin 20. maddesinde; “Yayın evi ders kitabı olarak

kabul edilen eserin ilgili öğretim programlarında yapılan değişikliklere

uyarlanmasını, herhangi bir uyarıya gerek kalmadan yapmakla yükümlüdür. Yayın

evi, Kurulun izni dâhilinde, derece alarak kabul edilen eserlerinde düzeltme ve

geliştirme yapabilir.” Hükmünün bulunduğunu, yönetmelik hükümleri kapsamında

ders kitaplarında düzeltme, değişme ve geliştirme yaptırıldığını belirtmiştir (C64,

B18, 296–297).

07.12.2004 tarihinde toplanan 28. birleşimde Bursa Milletvekili Kemal

DEMİREL’in, Mudanya Mütarekesinin ulusal düzeyde kutlanmasına yönelik

çalışmalara ilişkin Başbakandan sorusu ve Devlet Bakanı ve Başbakan Yardımcısı

Mehmet Ali ŞAHİN’ inden cevabı (7/3843) bulunmaktadır.

Kemal DEMİREL, Mudanya Mütarekesi’nin ülkemiz açısından önemini

belirten ifadelerde bulunduktan sonra, Mudanya Mütarekesi’nin öneminin yeni

nesillere aktarılması amacıyla ulusal bazda yapılan faaliyetler neler olduğunu, büyük

önem taşıyan bu mütarekenin; özellikle gençlerimize, anlatılması ve ulusal düzeyde

kutlanması açısından hükümetin neler yapmayı planladığını cevaplandırmaya yönelik

soru önergesini sunmuştur.

Bursa Milletvekili Kemal DEMİREL’in, başbakana yönelttiği, başbakanın da

kendileri adına Devlet Bakanlığı koordinatörlüğünde cevaplandırılmasını istediği

soru önergesi, Devlet Bakanı ve Başbakan Yardımcısı Mehmet Ali ŞAHİN

tarafından incelenmiş ve Milli Eğitim Bakanı Hüseyin ÇELİK tarafından da, önerge

cevaplandırılmıştır.

Milli Eğitim Bakanı Hüseyin ÇELİK, Mudanya Ateşkes Anlaşması’nın

ilköğretim ve orta öğretim programlarında yer aldığını ve bu doğrultuda hazırlanan,

ilköğretim kurumlarının 8. sınıflarında zorunlu ders olarak okutulan “İlköğretim

Türkiye Cumhuriyeti İnkılâp Tarihi ve Atatürkçülük” ders kitaplarında, Mudanya

61

Ateşkes Anlaşması’nın, Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümeti’nin kazandığı

siyasî bir zafer olduğu, bu anlaşma ile Türk’ün aziz vatanını paylaşma tasarılarının

sonuçsuz bırakıldığı, Mondros Ateşkes Anlaşması’nın geçerli bir belge olmaktan

çıktığı, ayrıca bu anlaşma ile Boğazlar ve Doğu Trakya’nın savaş yapılmadan

kurtarıldığı konularının yeterince verildiğini açıklamıştır (C67, B28, 91–92).

25.12.2004 tarihinde toplanan 40. birleşimde milli eğitim bütçesi üzerinde

konuşmak üzere CHP grubu adına söz alan Yalova milletvekili muharrem İNCE,

Milli Eğitim bütçesi üzerinde konuşmadan önce, bütçenin geneli üzerinde konuşma

yapmış ve okullarda uygulanan müfredatlarla ilgili olarak şu açıklamaları sunmuştur:

“Hangi müfredat başarılı olursa biz onu alır uygularız...” Müfredat programı

IMF programı değil, böyle yapamazsınız. Yurttaş değil, piyasa adamı yetiştirme

mantığı içinde olursanız ve burada sosyal bilgiler dersinde, ülkemiz

ekonomisinin kaynakları yetersizdir diye öğretirseniz çocuğa, daha ilkokuldaki

çocuğa ülkemizdeki kaynakların yetersiz olduğunu anlatırsanız, bu işin içinden

çıkamayız. Bu ülkenin kaynakları yetersiz değildir, bu ülkenin kaynakları

tamdır, hatta boldur; ama bu ülkede bol miktarda da hırsızlık vardır. Onun için,

bu ülkenin ekonomik problemleri vardır. Bu çocuk, ileride büyüyünce bunu

nasıl kavrayacak? Siz daha ilkokulda, çocuğa, bu ülkenin kaynaklarının kıt

olduğunu öğrettiniz. Bu ülkenin çocuklarına, üçbuçuk tarafı denizlerle çevrili bu

ülkede, dünyanın en güzel ovalarının, en güzel akarsularının, en bol

madenlerinin olduğunu, en genç Avrupa nüfusunun olduğunu öğretmeliyiz,

çocuklarımıza bunu öğretmeliyiz. Bütün bunları yapabilmemiz için müfredat

programlarımızı yeniden gözden geçirirken, ulusal bir uzlaşma sağlamalıyız.

AKP milletvekillerinin de, Cumhuriyet Halk Partisi milletvekillerinin de,

MHP'lilerin, Doğru Yolcuların, HADEP’ lilerin, Saadetlilerin ve herkesin

çocukları bu ülkenin okullarında okuyor. Bu dayatmalarla, millî eğitimi hiçbir

yere getiremezsiniz, sadece ve sadece, tartıştırırsınız, kadrolaşırsınız, ama

sonuca ulaşamazsınız.” (C70, B40, 568).

13.12.2005 tarihinde toplanan 30. birleşimde Ankara milletvekili Bayram Ali

MERAL’ in konuşmasında, ilkokullarda okutulan Türkiye Cumhuriyeti İnkılâp

Tarihi ve Atatürkçülük kitabına yönelik, Başbakan’a yönelttiği sorusu dikkatimizi

çekmektedir. Bayram Ali MERAL, ilkokullarda, 2004 yılında okutulan Türkiye

Cumhuriyeti İnkılâp Tarihi ve Atatürkçülük kitabında Atatürk’ün Onuncu Yıl Nutku

62

olduğunu, bu Nutuk’un başında “Türk Milleti” sonunda da, çok açık bir şekilde, “Ne

mutlu Türküm diyene” yazılı olduğunu; ancak bunun 2005 yılında çıkarılmış

olduğunu belirtmiş ve bu değişikliğinin sebebinin ne olduğunu sormuştur. Buna

paralel olarak yapılan bu yanlış davranıştan dolayı Atatürk’ten ve Türk Halkından

özür dilemeyi düşünüp düşünmediklerini hükümete soru olarak yöneltmiştir.

Yine, “Şeyh Sait İsyanı” başlığının “Doğu İsyanı” olarak çıkarılmış

olduğunu, ancak kendisi gibi doğulu olan birçok milletvekilinin ve doğulu halkın,

hiçbir zaman, İngiliz uydusu olmadığını, vatanına ihanet etmediğini, Musul ve

Kerkük’ün birilerine gitmesi için tezgâh kurmadığını dile getirerek, doğu halkından

özür dileyip dilemeyeceğini Milli Eğitim Bakanına sormuştur. (C102, B30, 203–

204).

Buna benzer olarak, 3.12.2005 tarihinde yapılan 30. birleşimde, Samsun

milletvekili Haluk KOÇ’ un sözlü olarak cevaplandırmasını istediği soru yer

almaktadır.

Haluk KOÇ, ilköğretim kurumlarının 8. sınıflarında okutulan kitaptaki “Türk

Milletine” ve “Ne Mutlu Türküm Diyene” ibaresiyle biten o bölümün

çıkartılmasından ve Şeyh Sait isyanının “doğu isyanı” olarak adlandırılmasından,

bütün doğuda, Kurtuluş Savaşının değişik aşamalarında ve Anadolu işgalinin değişik

bölümlerinde kahramanca bu ülkeyi savunan tüm insanları kapsayan bir suçlama

anlamı çıktığına değinmiş, bu değişikliğin nedenini sormuştur.

Milli Eğitim Bakanı Hüseyin ÇELİK, 6 Temmuz 1981 yılında bir araya gelen

bir heyetin, devlet politikası gereği, buna “doğu isyanı” denmesi için bir karar

aldığını ve Tebliğler Dergisinde, o gün, yayımlandığı açıklamasını yapmıştır.

Deniz BAYKAL’ın dile getirmiş olduğu “Güney Cephesi” isimli konu ve

“Antep savunması ve Şahin Bey” isimli okuma parçasının ders kitaplarından

çıkarılması ile ilgili olarak, Hüseyin ÇELİK açıklama yapmıştır. Çelik, eskiden

ilköğretim müfredatının beş yıla göre, yani ilkokula göre hazırlandığını, daha sonra

bu müfredatın sekiz yıla yayıldığını, bazı konuların liseye intikal ettirildiğini

söylemiştir. Ayrıca konu güney cephesiyle ilgili olmadığı için, Şahin Bey olayının,

kitaplardan okuma parçası olarak çıkarıldığını, Ermeni meselesiyle ilgili bir konu

63

işlendiği için “Türk-Ermeni İlişkileri” isimli bir okuma parçasının konulduğunu;

“Şahin Bey Olayı” isimli okuma parçasının, lise 3. sınıf İnkılâp Tarihi ve

Atatürkçülük ders kitabının 112. ve 113. sayfasında yer aldığı açıklamasını

yapmıştır.

Bu açıklama üzerine Burdur milletvekili Ramazan Kerim ÖZKAN, İnkılâp

tarihi kitabından neden çıkarıldığını sorduklarını söylemesi üzerine Hüseyin ÇELİK

konuşmasına devam etmiştir. Çelik, 8. sınıftan çıkarıldığı söylenen okuma

parçasının, güney cephesi konusu orada daha detaylı işlendiği için, konu gereği

olarak lise 3. sınıfa konulmuş olduğu açıklamasını yapmıştır.

Onuncu Yıl Nutkunu niçin 8. sınıf kitabından çıkardıklarını; ancak bu kitabın

herhangi bir sayfasında yüzlerce kez “Türk Milleti” ifadesine rastlanacağını

söylemiştir. Burada konunun, halifeliğin kaldırılması olduğunu, Atatürk’ün İsmet

Paşa’ ya, halifeliğin kaldırılmasıyla ilgili yazdığı bir telgrafın kitaba konulduğunu

söylemiştir. Onuncu Yıl Nutku’nun da, lise üçüncü sınıf, Atatürk ilkeleri ve inkılâp

tarihi dersinin 205. sayfasına konulduğunu dile getirmiştir.

Antalya milletvekili Osman KAPTAN’ın bu çocukların liseye devam

etmemeleri halinde ne olabileceğine dair sorularını yöneltmesi üzerine, Hüseyin

ÇELİK, Onuncu Yıl Nutku’nun, lisede edebiyat dersinde bir metin tahlili olarak, bir

edebî metin olarak, fikrî yoğunluğu bir metin olarak konu edildiği açıklamasını

yapmıştır (C102, B30, 217).

Çelik devam eden konuşmasında, Doğu isyanı, Şeyh Sait isyanına gelelim.

Baykal’ın bu olayı devletin terminolojisiyle mi, Tayyip Erdoğan’ın terminolojisiyle

mi anlatacağız anlamına gelecek ifadesine gönderme yapmış ve 1981 yılında böyle

bir karar alınmış ve değiştirilmemiş olduğunu dile getirmiştir.

İstanbul milletvekili Berhan ŞİMŞEK’in “ Geçen yıl neden değiştirmediniz?”

sorusuna karşılık Milli Eğitim Bakanı, şu anda, doğu ve güneydoğuda bir problem

yaşanıyor. Buna, yıllardır güneydoğu meselesi denildiğini, doğu ve güneydoğu

insanının, Çanakkale’de batıdaki insanlarla birlikte, İstiklâl Harbinde batıdaki

insanlarla birlikte çabaladığını bildiklerini ve bu konuyu Doğu isyanı olarak gençlere

64

öğretirken, doğu insanına karşı herhangi bir olumsuzluk beslemediklerini, zaten doğu

halkının da kendilerine oy verdiğini belirtmiştir (C102, B30, 234).

15.12.2005 tarihinde toplanan 32. birleşimde, 5. oturumunda, Balıkesir

Milletvekili Orhan SÜR’ ün, bir ilköğretim ders kitabındaki bölüm başlığı

değişikliğine ilişkin sorusu ve Milli Eğitim Bakanı Hüseyin ÇELİK’in cevabı

(7/9696) bulunmaktadır. Soru önergesi yine, Milli Eğitim Bakanlığı’nın ilköğretim

öğrencilerine ücretsiz olarak dağıttığı 8. sınıfta okutulan “İlköğretim Türkiye

Cumhuriyeti İnkılâp Tarihi ve Atatürkçülük” kitabının 2004 baskısının 125.

sayfasında çok partili rejim denemeleri bölümünde Şeyh Sait ayaklanması ile ilgili

kısmın başlığının “Şeyh Sait Ayaklanması” olarak yer almaktayken bu başlığın 2005

dağıtımında “DOĞU İSYANI” olarak değiştirilmesiyle ilgilidir. Orhan SÜR, bu

değişikliğin nedenini, bu başlık değişikliğinden beklenen yararın ne olduğunu soru

olarak yöneltmiştir.

Soru önergesine cevap veren Milli Eğitim Bakanı Hüseyin ÇELİK,

İlköğretim Türkiye Cumhuriyeti İnkılâp Tarihi ve Atatürkçülük 8 adlı ders kitabının

Talim ve Terbiye Kurulunun 22.05.2000 tarihli ve 236 sayılı kararıyla kabul

edildiğini ve beş yıllık okutulma süresini 2004–2005 eğilim-öğretim yılı sonunda

dolduğunu, söz konusu ders kitabının güncellenerek yeniden hazırlandığını ve Talim

ve Terbiye Kurulunun 20.05.2005 tarihli ve 139 sayılı kararıyla 2005–2006 eğitim-

öğretim yılından itibaren beş yıl süreyle okutulmak üzere ders kitabı olarak kabul

edildiğini söylemiştir.

Dersin Öğretim Programının 5. bölümünde “Çok Partili Rejim Denemeleri”

başlığının 2. alt başlığında “b. Doğu İsyanı” konusunun yer aldığını ve bu başlığın

1981 yılından beri aynı şekilde kullanıldığını, hiçbir değişiklik yapılmadığını

belirtmiştir. 2004 baskısındaki “Şeyh Sait Ayaklanması” başlığı altındaki anlatım ile

2005 baskısındaki “Doğu İsyanı” başlığı altındaki anlatım metninin tıpatıp aynı

olduğunu, içerik değişmediğini, program gereği konunun alt başlığının adının

programda yer aldığı şekilde düzeltilmiş olduğunu dile getirmiştir. Mayıs 2005 tarih

ve 2572 sayılı Millî Eğitim Bakanlığı Tebliğler Dergisi’nde yayımlanan diğer

“İlköğretim T.C. İnkılâp Tarihi ve Atatürkçülük 8” adlı ders kitaplarına bakıldığında

da konunun “Doğu İsyanı” olarak verildiği görüleceğini açıklamıştır (C104, B32,

147).

65

32. birleşimin 9. maddesinde ise; Balıkesir Milletvekili Orhan SÜR’ ün, bir

ilköğretim ders kitabının içeriğindeki bazı değişikliklere ilişkin sorusu ve Millî

Eğitim Bakanı Hüseyin ÇELİK’ in cevabı (7/9694) bulunmaktadır. Soru önergesi şu

şekildedir:

Orhan SÜR, Milli Eğitim Bakanlığı’nın ilköğretim öğrencilerine dağıttığı 8.

sınıfta okutulmakta olan “İlköğretim Türkiye Cumhuriyeti İnkılâp Tarihi ve

Atatürkçülük” kitabının 2005 baskısında 2004 yılı baskısına göre bazı değişiklikler

yapıldığına dikkat çekmiş, kitabın 2004 basımının 3. sayfasında Türk Bayrağı ve

altında bayrağın anlatımı yer almaktayken 2005 baskısında kitaptan çıkarılmasının

nedeni ve amacının ne olduğunu sormuştur. Ayrıca, 2004 Dağıtımının 90. sayfasında

okuma parçası olarak “Antep savunması ve Şahin Bey” yer alırken 2005 dağıtımında

bu metin kitaptan çıkarıldığını, tüm dünyada ulusal kahramanlar gelecek kuşaklara

özenle ve gururla öğretilirken, Ulusal Kurtuluş Savaşımızın en önemli yerel

kahramanlarından olan Şahin Bey’in çocuklarımıza öğretilmesinden vazgeçilmesinin

nedeni ve amacını sormuştur.

Soru önergesine cevap veren Milli Eğitim Bakanı Hüseyin ÇELİK, ders

kitaplarının “Millî Eğitim Bakanlığı Ders Kitapları ve Eğitim Araçları Yönetmeliği”

ve “Ders Kitaplarında Aranacak Nitelikler ile Yayınevlerinde Aranacak Şartlar, Ders

Kitaplarının Hazırlanması, İncelenmesi, Değerlendirilmesi ve Eğitim Araçlarının

Seçimine İlişkin Yönerge” hükümlerine göre hazırlandığını, söz konusu Yönerge’ye

göre de ders kitaplarının başında; Türk Bayrağı ile birlikle İstiklâl Marşı, Atatürk’ün

Gençliğe Hitabesi ve Atatürk’ün resminin yer alması gerektiğini, bahse konu ders

kitabının da söz konusu Yönerge’ye uygun olarak hazırlanmış olduğunu açıklamıştır.

Ayrıca “Güney Cephesi” konusundan sonra verilen “Antep Savunması ve Şahin

Bey” adlı okuma parçasının dersin Öğretim Programı’nda yer almadığından

çıkarıldığın, söz konusu programa göre “Ermeni Sorunu ve Sonucu” konusundan

sonra okuma parçası konulması gerektiğini, bu nedenle program gereği olarak kitabın

yeni baskısına, “Ermeni Sorunu ve Sonucu” konusundan sonra “Türk Ermeni

İlişkileri” adlı okuma parçasına yer verildiğini belirtmiştir (C104, B32, 148).

17.12.2005 tarihinde toplanan 34. birleşimde Balıkesir Milletvekili Orhan

SÜR’ ün, bir ilköğretim ders kitabındaki içerik değişikliğine ilişkin sorusu ve Millî

Eğitim Bakanı Hüseyin ÇELİK’ in cevabı (7/9695) bulunmaktadır. Soru önergesi,

66

Milli Eğitim Bakanlığının ilköğretim öğrencilerine basarak dağıttığı 8. sınıfta

okutulmakta olan “İlköğretim Türkiye Cumhuriyeti İnkılâp Tarihi ve Atatürkçülük”

kitabının 2004 baskısının 119. sayfasında okuma parçası olarak yer alan “Gazi

Mustafa Kemal’in Onuncu Yıl Nutku”nun 2005 baskısında yer almamasıyla ilgilidir.

Önergede “Türk Ulusu” Sözleriyle başlayıp “Ne Mutlu Türküm Diyene”

vecizesiyle sona eren bu tarihi söylevin çocuklarımıza öğretilmesinden vazgeçilme

nedeni sorulmuştur.

Milli Eğitim Bakanı Hüseyin ÇELİK soru önergesine cevap olarak,

bahsedilen ders kitabının Talim ve Terbiye Kurulunun 22.05.2000 tarihli ve 236

sayılı kararıyla kabul edildiğini ve beş yıllık okutulma süresinin 2004–2005 eğitim-

öğretim yılı sonunda dolduğunu, söz konusu ders kitabının güncellenerek yeniden

hazırlandığını ve Talim ve Terbiye Kurulunun 20.05.2005 tarihli ve 139 sayılı

kararıyla 2005–2006 eğitim-öğretim yılından itibaren beş yıl süreyle okutulmak

üzere ders kitabı olarak kabul edildiğini belirtmiştir.

Çelik, dersin Öğretim Programının 1981 yılında hazırlanmış olduğunu ve

1999 yılında kısmî bir eklemeyle zenginleştirildiğini, söz konusu programda da

işlenecek konu başlığının “Halifeliğin Kaldırılması” olduğu hâlde okuma parçası

olarak “Gazi Mustafa Kemal’in Onuncu Yıl Nutkuna yer verildiğini, bu nedenle

kitabın yeni baskısında, “Halifeliğin Kaldırılması” konusundan sonra program gereği

olarak “Onuncu Yıl Nutku” yerine Atatürk’ün İsmet Paşa’ya yazdığı “Halifeliğin

Kaldırılması” konulu telgraf metnini koyduklarını, yeni konulan metnin de

Atatürk’ün kaleme aldığı bir yazı olduğunu belirtmiştir. Ayrıca Gazi Mustafa

KEMAL’ in Onuncu Yıl Nutku’na, “T.C. İnkılâp Tarihi ve Atatürkçülük Lise 3” adlı

ders kitabının 205. sayfasında yer verdiklerini açıklamıştır (C104, B34, 474–475).

26.01.2006 tarihinde toplanan 55. birleşimde Balıkesir milletvekili Orhan

SÜR, Millî Eğitim Bakanlığımızın bürokratlarının, kendilerine sunulan soru

önergelerine verdikleri yanıtlardan çıkarımla, okuduklarını iyi anlayamadıklarını

açıklamış, Millî Eğitim Bakanımıza bazı sorular sunulduğunu ve tabii dolaylı olarak

bakanlık bürokratları tarafından bu soruların incelenerek yanıtlandığını ve Millî

Eğitim Bakanının da imzasıyla yanıtın sunulduğunu; ancak verilen cevaplara

67

bakıldığında bürokratların, sorulan soruları ya okumadıklarını ya da okuduklarını

anlamadıklarını düşündüğünü belirtmiştir.

Orhan SÜR, 2005 yılı içinde Milli Eğitim Bakanına cevaplandırmak üzere,

ilköğretim “Türkiye Cumhuriyeti İnkılâp Tarihi ve Atatürkçülük” kitabıyla ilgili

olarak, 2005 yılında basılan kitap ile 2004 yılında basılan kitap arasındaki

farklılıkları içeren, 3 tane soru önergesi sunduğunu; ancak sorduğu soruların

yanıtının, verilen yanıtlarda olmadığını belirtmiş ve şöyle devam etmiştir:

“Örneğin, bayrağımızla ilgili bir soru sormuştum. Niye bayrağımızın

altındaki bayrağı tanıtan bölüm çıkarıldı diye. Bana verilen yanıt: Bayrak

olmalı, bayrak varsa sorun yok. Bayrak var; var da, altındaki tanıtan bölüm

niye çıkmış, yanıtta yok. Bunun dışında, benim çok önemsediğim, Atatürk’ün o

güzel Onuncu Yıl Nutkunun bu kitaptan çıkarılmasıydı. Verilen yanıtta iki tane

ana unsur var. Bir tanesinde deniliyor ki: “Bu bölüm halifeliğin kaldırılmasıyla

ilgili bölüm, o nedenle çıkardık.” İkincisi de şu: “Biz bunu buradan çıkardık;

ama lise son sınıfın müfredatına koyduk.”

Orhan SÜR devam eden konuşmasında, bu ülkede mecburî eğitimin 8 yıl

olduğunu ve eğittiğimiz bu çocuklarımızın yaklaşık yüzde 40’ının lise öğretimine

devam ettiğini, Millî Eğitim Bakanlığımızın cevabının “ Çocuklarımızın yüzde 40’ı,

Atatürk’ün Onuncu Yıl Nutkunu okumayıversin.” anlamına geldiğini belirtmiştir.

Orhan SÜR, “Bu bölüm, halifeliğin kaldırılması bölümüydü” denilen yanıtla

ilgili olarak da, o bölümün “Halifeliğin Kaldırılması” değil, “Cumhuriyetin İlanı”

bölümü olduğunu ve bu bölümün arkasına konulduğunu belirtmiştir.

Orhan SÜR, konuşmasında daha da ilerilere giderek, değişiklikleri yaparken

bu kitapları hazırlayan yazarlara hiç danışılmadığını, bu sorunların bakanlığın bir

günde, Talim ve Terbiye Kurulunu değiştirmesinden kaynaklandığını, durum böyle

olunca, o Talim ve Terbiye Kurulu’nun da, geçmişi bir kalemde silmeye kalktığını,

kendi kafasına göre değişiklikler yaptığını belirtmiştir. 18. yüzyıldan beri bu

kitapların kullanıldığını ve değişikliğe gerek görülmediğini; Tarihin, dolayısıyla

Tarih kitaplarının, güncellenmesinin mümkün olmayacağına, böylesi bir duruma

hiçbir dönemde ve hiçbir yerde rastlanmadığına dikkat çekmiştir.

68

İlk kitapta ve ikinci kitapta Mustafa Kemal ve eşinin resminin

yayınlanmasının ucuz oyunlar olduğunu, kitapta “Türk-Ermeni İlişkileri” isimli

konuya yer verilmiş olduğunu; ancak tutanaklara geçmemesi için konuyu burada

açmayacağını belirtmiş ve konuşmasını tamamlamıştır (C109, B55, 501–505).

22.11.2006 tarihinde toplanan 22. birleşimde, Muğla Milletvekili Fahrettin

ÜSTÜN’ün, bir ders kitabı kapağındaki yazının yanlışına ilişkin sorusu ve Millî

Eğitim Bakanı Hüseyin ÇELİK’in cevabı (7/18074) bulunmaktadır. Soru önergesi şu

şekildedir:

“1- Bakanlığınızca dağıtımı yapılan lise 3 T.C İnkılâp Tarihi ve Atatürkçülük ders kitabı 2006 basımında kitap kapağında “İnkılâp” yazımı doğru iken kitap sırtında “İnkilap” yazılması kasıtlı mıdır? 2- İnkılap; sözlük anlamı bir durumdan başka bir duruma geçiş, evrim ve dönüşüm anlamı taşırken İnkilap; Köpekleşme anlamı değil midir? Böyle olunca T.C İnkilap Tarihi ve Atatürkçülük bunun anlamı katılınca bir hakaret oluşmuyor mu? 3- Kitabı toplatmayı düşünüyor musunuz? Konuyla ilgili şu ana kadar soruşturma açılmış mıdır? Açılmamışsa soruşturma açacak mısınız? 4- Kamuoyundan özür dileyecek misiniz?”

Milli Eğitim Bakanı Hüseyin ÇELİK, bahse konu ders kitabının dış ve iç

kapağında kitabın adının “ Türkiye Cumhuriyeti İnkılâp Tarihi ve Atatürkçülük Lise

3” olarak yazılmış olduğunu; ancak kitabın sırt yazısında “inkılap” kelimesinin dizgi

esnasında sehven “İnkilâp” olarak yazılmış olduğunu, ders kitabının içindekiler

bölümü ve konu anlatımlarında onlarca “inkılâp” kelimesinin doğru olarak yazıldığı,

kitabın sırt yazısındaki bu hatanın yeni baskıda düzeltileceğini söylemiştir (C136,

B22, 383).

05.12.2006 tarihinde yapılan 27. birleşimde Adana Milletvekili N. Gaye

ERBATUR’un, bir ders kitabında bir gazetenin reklamının yapıldığı iddiasına ilişkin

sorusu ve Millî Eğilim Bakanı Hüseyin ÇELİK’in cevabı (7/18189) yer almaktadır.

Soru önergesinde; Milli Eğitim Bakanlığı tarafından ilköğretim okulu öğrencilerine

ücretsiz dağıtılan Prof. Dr. Cemil Öztürk, Zülfü Karabacak, Levent öğrenir, Fethiye

Dayı, Kuaybe Baştürk, Kadriye Ersoy ve İsmail Günday tarafından hazırlanarak

Sürat yayınlarından çıkan İlköğretim 4. sınıf Sosyal Bilgiler kitabının konu

69

örneklerinde sadece Zaman gazetesinin internet sitesine yer verildiği, bu yolla

psikolojide eğitim tekniklerinden biri olarak da kullanılan koşullandırma yönteminin

ilköğretim 4. sınıf çocukları üzerinde kullanıldığı belirtilmiştir.

Gaye ERBATUR önergede, ilköğretim 4. sınıf sosyal Bilgiler ders kitabında

sadece Zaman gazetesinde örnekler seçilmesinin nedenini ve bakanlığın çocukların

eğitiminde şartlandırma yöntemini mi kullanmaya başladığını sormuştur. Ayrıca

kitapta Zaman gazetesinin dolaylı reklamının yapıldığını; ancak televizyon

ekranlarında bu tarz dolaylı reklamlara izin verilmezken İlköğretim kitabında dolaylı

reklam yapılmasına nasıl izin verilmiş olduğunu sormuştur.

Adana Milletvekili N. Gaye ERBATUR’un soru önergesini cevaplandıran,

Milli Eğitim Bakanı Hüseyin ÇELİK, “İlköğretim Sosyal Bilgiler 4 adlı ders kitabı

ve öğretmen kılavuz kitabında Zaman gazetesinin reklamına yer verildiğini, 5 Ekim

2006 tarihinde basında çıkan haberlerden okuduklarını, bunun üzerine Talim ve

Terbiye Kurulu Başkanlığınca durumun araştırıldığını ve söz konusu görsellerin

Radyo ve Televizyon Üst Kurulu’nun internet sitesinden doğrudan alındığını, çok

küçük puntolarla ve zor fark edilebilecek biçimde yer almış olduğundan durumu

tespit edemediklerini söylemiştir. Ayrıca çocukların eğitiminde şartlandırma

yönteminin uygulandığının doğru olmadığını, kitabın yeni baskısında durumun

düzeltileceğini dile getirmiştir (C138, B27, 161).

17.01.2007 tarihinde toplanan 51. birleşimde Adana Milletvekili N. Gaye

ERBATUR’un, çocuk eğitimine ilişkin 7 maddelik soru önergesi ve Millî Eğitim

Bakanı Hüseyin ÇELİK’in cevabı (7/19629) bulunmaktadır. Soru önergesinin birinci

maddesi şu şekildedir:

17.04.2007 tarihinde toplanan 89. birleşimde Denizli Milletvekili Mustafa

GAZALCI’ nın, İnkılap Tarihi ve Atatürkçülük ders kitaplarının içeriğindeki bazı

değişikliklere ilişkin sorusu ve Millî Eğitim Bakanı Hüseyin ÇELİK’in cevabı

(7/20893) dikkatimizi çekmektedir. Soru önergesi şu maddelerden oluşmaktadır:

“1. 3 Kasım 2002 tarihinden sonra okutma süresi dolup da bakanlığınızdan yeniden inceleme oluru alamayan ya da yeniden yazılıp incelemeye sunulan ilköğretim ve ortaöğretimde kaç tarih kitabı vardır? Bu kitapların kaçı kabul edilmiş kaçı reddedilmiştir?

70

2. Atatürk'ün ulus ve ulusçuluk ilkesi yalnızca lise son sınıf “İnkılâp Tarihi ve Atatürkçülük” dersinde konu olarak işlenmektedir. Lise sonda da genellikle öğrenciler ÖSS sınavına hazırlandığı ve rapor alarak okula devam etmedikleri için bu konu yeterince işlenmemektedir. Liselerin 4 yıla çıkarılmasını da göz önüne alarak Bakanlığınız, Atatürk ilkelerinin ara sınıflarda okutulmasını sağlayacak bir düzenleme düşünmekte midir?

3. Prof. Dr. Ahmet Mumcu - Mükerrem K. Su tarafından yazılan 2000 tarihli “TC. İnkılâp Tarihi ve Atatürkçülük” ders kitabı, daha eskiden yazılıp okutulan Niyazi Akşit Tarih kitapları ile sizin döneminizde kabul edilen 2005- 2006 kabul edilen İdris Akdin-Muhittin Çakmak-Mustafa Genç’in yazdığı tarih kitaplarında; tarikatlar, Tekke ve Zaviyeler, Padişah 11. Abdülhamit ve Vahdettin, 31 Mart Olayı, Mustafa Kemal’in Samsun’a çıkışı, laiklik, Şeyh Sait gibi konular farklı farklı ele alınıp yorumlanmasının nedeni nedir?

4. Eski T. C. İnkılâp Tarihi ve Atatürkçülük ders kitabında tekke ve zaviyelerin bilime ve laik yaşama aykırı, çağdışı kurumlar ve birer sömürü merkezleri durumuna geldikleri için kapatıldıkları belirtilirken, yeni ders kitabında “İslam dini ile bağdaşmayan inançlar ve adetler ortaya çıktığı”, yani İslamî kurallardan saptıkları ve bozuldukları için kapatıldığı belirtilmiştir Bu değişikliğe neden gerek duyulmuştur? İslam dininde tarikatların yeri var mıdır?

5. Eski ders kitabında Şeyh Sait ve Derviş Mehmet'in birer tarikat mensubu / başı oldukları belirtilirken yeni ders kitabında bu bilgi çıkarılmıştır. Şeyh Sait ve Derviş Mehmet birer tarikat mensubu / başı değiller midir? Bu değişikliğe neden gerek duyulmuştur?

6. Eski ders kitabında yer alan II. Abdülhamit'in kendisine karşı bir ayaklanma olabileceği kaygısıyla donanmayı Haliç’e çektirdiği, 31 Mart Ayaklanmasında rolü olduğu, aydınlara karşı baskı uyguladığı vb. bilgileri yeni ders kitabında neden çıkarılmış ve yerine sadece II. Abdülhamit’i olumlayan ifadeler konulmuştur? Bu anlatım değişikliğine yol açacak yeni tarihsel belgeler mi bulunmuştur?

7. Eski ders kitabında padişah Vahdettin ile Damat Ferit arasında bir uyum bulunduğu, ikisinin de İngilizlerle işbirliği yaptığı vurgulanırken, yeni ders kitabında Damat Ferit’le Vahdettin’in farklı düşündüğü, gerçekte Vahdettin’in değil Damat Ferit’in İngilizlerle işbirliği yaptığı bilgisi verilmiştir. Bu değişikliğe neden gerek duyulmuştur?

8. Eski ders kitabında Atatürk’ün Samsun’a Çıkışı konusunda Atatürk’ün Padişah Vahdettin hakkındaki sözleri yer alırken, yeni ders kitabında bu sözler çıkarılmış, yerine Atatürk'le Vahdettin arasında bir uyum olduğunu duyumsatan ifadeler konulmuştur. Padişah Vahdettin’in M. Kemal’i Anadolu’ya Kurtuluş Savaşı’nı başlatması için gönderdiğini doğrulayan belgeler mi bulunmuştur ki böyle bir değişikliğe gidilmiştir?

9. Eski ders kitabında Saltanat’ın kaldırılması konusunda Padişah Vahdettin’in İngiltere’ye sığındığı bilgisi verilirken yeni ders kitabında bu bilgi neden çıkarılmıştır? Padişah Vahdettin'in İngiltere’ye sığındığı bilgisi doğru değil midir?

10. Eski ders kitabında Giyim-Kuşam Devrimi konusunda “Türk kadınının bilinçlendikçe kendiliğinden onu Orta Çağ yaşayışına hapseden kılıklardan

71

kurtulduğu, modern kıyafetleri benimsediği” bilgisi yer alırken yeni ders kitabında “Cumhuriyet Dönemi’nde kadınlar için giyim kuşam konusunda herhangi bir yasa çıkarılmadı.” denilerek Giyim-Kuşam değişikliğinin kadınları ilgilendirmediği duyumsatılmış, ayrıca Atatürk’ün eşi Latife Hanım’la başı açık fotoğrafı çıkarılarak yerine Latife Hanım’ın çarşaflı bir fotoğrafı konulmuştur. Bu değişikliğe niçin gerek duyulmuştur?”

Milli Eğitim Bakanı Hüseyin ÇELİK soru önergesinin 1. maddesiyle ilgili

olarak; 2002–2006 öğretim yılları arasında “Lise Tarih 1, 2”, “Lise T.C. İnkılâp

Tarihi ve Atatürkçülük”, “Lise Sanat Tarihi 1, 2”, “Lise Genel Türk Tarihi”, “Lise

Osmanlı Tarihi”, “Lise İslam Tarihi” ve “İlköğretim T.C. İnkılâp Tarihi ve

Atatürkçülük” olmak üzere toplam 99 adet tarih kitabı incelenmek üzere Talim ve

Terbiye Kurulu Başkanlığına teslim edildiğini, inceleme sonucunda 24 adet ders

kitabının Kurulca kabul edildiğini, 75 adet ders kitabının da reddedildiğini

söylemiştir.

Soru önergesinin 2. maddesiyle ilgili olarak; Talim ve Terbiye Kurulu’nun

04.08.1999 tarihli ve 263 sayılı Kararı ile “İlköğretim Kurumlarının Öğretim

Programları İle Ders Kitaplarında Yer Alması Gereken Atatürkçülükle İlgili

Konular” ile 27.04.1998 tarihli ve 64 sayılı Kararı ile de “Ortaöğretim Kurumlarının

Öğretim Programları İle Ders Kitaplarında Yer Alması Gereken Atatürkçülükle İlgili

Konular” ın kabul edilmiş olduğunu, bu anlamda Atatürk ilke ve inkılâpları ve

Atatürkçülüğün temel ilke ve esasları, tek bir dersin konusu olarak görülmeyip bütün

derslerde işlendiğini belirtmiştir. Ayrıca 2004–2006 yıllarında hazırlanan İlköğretim

Türkçe (1-8’inci sınıflar), Hayat Bilgisi (1–3. sınıflar), Matematik (1–8. sınıflar),

Sosyal Bilgiler (4–7. sınıflar), Fen ve Teknoloji dersleri (4–8. sınıflar) öğretim

programlarında “Atatürkçülük ile İlgili Konular” adıyla ayrı bir bölüm hazırlanmış

olduğunu söylemiştir.

Hüseyin ÇELİK, 3.soru ile ilgili olarak; bahse konu ders kitaplarının

okutulma süreleri sona erdiğini, Ortaöğretim Genel Müdürlüğünce İdris AKDİN-

Muhittin ÇAKMAK ve Mustafa GENÇ’e yazdırılan T.C. İnkılâp Tarihi ve

Atatürkçülük adlı ders kitabının, Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığının 20.05.2005

tarihli ve 138 sayılı Kararı ile 2005–2006 öğretim yılından itibaren beş yıl süreyle

okutulmak üzere ders kitabı olarak kabul edildiğini belirtmiştir. Ortaöğretim Genel

Müdürlüğünce İdris AKDİN-Muhittin ÇAKMAK ve Mustafa GENÇ’e yazdırılan

T.C. İnkılâp Tarihi ve Atatürkçülük adlı ders kitabında, sözü edilen “Tarikatlar,

72

Tekke ve Zaviyeler, Padişah II. Abdülhamit ve Vahdettin, 31 Mart Olayı, Mustafa

Kemal'in Samsun'a Çıkışı, Laiklik, Şeyh Sait” konularının, adı geçen diğer ders

kitaplarındaki anlatımla birebir aynı olmasa da dersin içeriğine uygun bir yaklaşımla

yazılmış olduğunu söylemiştir.

Milli Eğitim Bakanı 4. soruya cevap olarak; Tekkelerin, zaviyelerin ve

türbelerin kapatılması konusunda, tarikatların tarihsel geçmişi üzerinde durulduğunu,

tasavvufa dayanan, Allah’a ulaşmak için tutulan yollardan her birine tarikat

dendiğini, tekkelerin tarikat ilke ve geleneklerinin öğretildiği dinî ve kültürel

merkezler olduğu, Selçuklular ve Osmanlı Devleti’nin kuruluş döneminde

Anadolu’nun Türkleşmesinde ve İslamlaşmasında önemli katkıları olan tarikatların

daha sonraki yüzyıllar içinde asıl amaçlarını kaybettiği, tekke ve zaviyelerin “bir

lokma, bir hırka” anlayışı içinde yeniliklere karşı çıkanların barındığı yerler hâline

geldiği, bu kurumlarda bazen dinî duyguların istismar edildiği, İslam dini ile

bağdaşmayan inançlar ve adetler ortaya çıktığı, bu nedenle de kapatıldıkları

yaklaşımı ile ele alınmış olduğunu belirtmiştir. Ayrıca 1925 yılında Mustafa Kemal

ATATÜRK’ ün, Kastamonu gezisinde tekke ve zaviyelerin kapatılması gerekçesi ile

yaptığı bir konuşmada “Efendiler ve ey millet; biliniz ki, Türkiye Cumhuriyeti,

şeyhler, müritler memleketi olamaz. En doğru, en hakiki yol medeniyet yoludur...

Tekkeler mutlaka kapanacaktır. Türkiye Cumhuriyeti, her alanda doğru yolu

gösterecek, uyaracak güce sahiptir.” ifadelerine kitapta yer verildiğini dile

getirmiştir. Hüseyin ÇELİK, kitapta, tarikatların İslam dininde yeri olduğu şeklinde

bir anlatım bulunmadığını, Tasavvuf kelimesinin de Türk Dil Kurumu sözlüğündeki

anlamıyla değerlendirilerek tarikatların tasavvufa dayandığının vurgulanmış

olduğunu, ayrıca ders kitabında tarikatların; tarihî, dinî, sosyal ve kültürel bir realite

olarak ele alınmış olduğunu belirtmiştir. Diğer taraftan tarikatların kapatılmalarının

sadece İslam diniyle bağdaşmayan inançlar ve adetler ortaya çıktığı gerekçesine

dayandırılmamış olduğu, kapatılmalarında yeniliklere karşı çıkma, dinî duyguları

istismar etme gibi nedenlere de yer verildiğini açıklamıştır.

Çelik soru önergesinin 5. sorusu ile ilgili cevap olarak; kitapta Şeyh Sait

İsyanının, yeni kurulan Türkiye Cumhuriyeti’ni tehdit eden, ülke bütünlüğünü hedef

alan büyük bir isyan olarak verilmiş olduğunu, Ortadoğu’daki çıkarlarını korumaya

çalışan İngilizlerin isyanın çıkmasındaki rolünün ve desteğinin de kitapta belirtilmiş

73

olduğunu, isyanı çıkaran Şeyh Sait’in ise özellikle Doğu ve Güneydoğu Anadolu

Bölgesi’nde “dinî etkinliği olan” bir kişi olarak tanımlanmış olduğunu açıklamıştır.

Çelik Menemen olayı ile ilgili olarak, Serbest Cumhuriyet Fırkası’nın

kurulmasından sonra yenilik karşıtı çıkar gruplarının partiyi ele geçirdiğini, halkı

yeniliklere karşı kışkırttığını, Manisa’da “mehdilik iddiasında bulunan” Derviş

Mehmet’in halkın dinî duygularını istismar ederek kendine taraftar toplayıp ve olayı

başlattığı şeklinde kitapta ele alınmış olduğu açıklamasında bulunmuştur.

Anlatımlarda hem Şeyh Sait’in hem de Derviş Mehmet’in dinsel kimliklerinin ve bu

kimliklerini halkı kışkırtmak için kullandıklarının belirtilmiş olduğunu söylemiştir.

Milli Eğitim Bakanı 6. soruya cevap olarak; söz konusu kitapta 31 Mart

Olayı’nın, Meşrutiyete karşı olanların başlattıkları bir isyan olarak ele alınmış

olduğunu ve Hareket Ordusu’nun isyanı bastırmasından sonra II. Abdülhamit’in

tahttan indirilerek Selanik’e gönderildiği şeklinde belirtildiğini söylememiştir.

Konuda isyanın çıkmasında ve gelişmesinde II. Abdülhamit’in rolü olduğunun

belirtilmediği; ancak II. Abdülhamit’i olumlayan ifadelere de yer verilmediğini

belirtmiştir. Bir önceki konuda da II. Abdülhamit’in I. Meşrutiyeti Jön Türklerin

etkisiyle ilan ettiği, Meclisi süresiz kapatarak meşrutiyet yönetimine son verdiği,

1878 yılından 1908 yılına kadar merkeziyetçi bir politika izlediği, II. Meşrutiyetin

ilanını da bir zorunluluk neticesinde kabul ettiği bilgilerine verilerek, II.

Abdülhamit’in meşrutiyet yönetimine ve bu yönetimin sağladığı kişi özgürlüğü,

basın özgürlüğü gibi kazanımlara karşı olduğu fikrinin verildiğine dikkat çekmiştir.

Çelik soru önergesinin 7. sorusu ile ilgili cevap olarak; söz konusu ders

kitabında, padişahın ve hükümetin İngilizlerin etkisi ve baskısı altında olduğu

bilgisine, ayrıca Vahdettin ile Damat Ferit’in izlediği politikalarda İngilizlerin istek

ve baskılarının etkili olduğu bilgisine çeşitli konularda yer verildiğini dile getirmiştir.

Örnek olarak da, Mustafa Kemal’in 9. Ordu Müfettişi olarak Samsun’a gönderilmesi,

Mustafa Kemal’in İstanbul’a geri çağrılması, müfettişlik görevinden istifaya davet

edilmesi ve görevden alınması, Mebusan Meclisinin kapatılması gibi örneklerin

verildiğini; bu ve benzeri olaylarda da Vahdettin ile Damat Ferit’in izledikleri

politikalarda uyum içinde olduklarının anlatılmaya çalışıldığını belirtmiştir.

74

Milli Eğitim Bakanı 8. soruya cevap olarak; söz konusu kitapta, Padişah

Vahdettin’in Mustafa Kemal’i Anadolu’ya Kurtuluş Savaşı’nı başlatmak için

gönderdiği şeklinde bir ifade bulunmadığını belirtmiştir.

Milli Eğitim Bakanı 9. soruya cevap olarak; söz konusu ders kitabında; Sultan

Vahdettin’in saltanatın kaldırılmasından sonra bir İngiliz gemisiyle İstanbul’dan

ayrıldığı ve Malta’ya götürüldüğü bilgisinin yer aldığını belirtmiştir.

Çelik soru önergesinin 10. sorusu ile ilgili cevap olarak; 25 Kasım 1925’te

çıkarılan “Şapka Giyilmesi Hakkında Kanun” fes ve benzeri başlıkları yasaklanmış

olduğunu, 1934 yılında çıkarılan kanunun ise din adamlarının kılık kıyafetiyle ilgili

olduğunu söylemiştir. Atatürk İnkılâplarının, kadın erkek tüm toplumu ilgilendirdiği

ve toplumun bütünüyle ilerlemesini hedeflediğinin, ders kitabının çeşitli konularında

vurgulanmış olduğunu, Latife Hanım’ın bahse konu fotoğrafının ise kılık kıyafet

devriminden önce çekilen orijinal bir fotoğraf olduğunu söylemiştir (C153, B89,

563).

23. Döneme gelindiğinde, 20.11.2007 tarihinde toplanan 22. birleşimde,

Balıkesir Milletvekili Ergin AYDOĞAN’ in, Türkiye Cumhuriyeti İnkılâp Tarihi ve

Atatürkçülük ders kitabından 10. Yıl Nutku’nun yer almamasına ilişkin Başbakandan

sorusu ve Millî Eğitim Bakanı Hüseyin ÇELİK’ in cevabı (7/367) bulunmaktadır.

Soru önergesi, İlköğretim Okulları sekizinci sınıflarında ders kitabı olarak okutulmak

üzere önceki yıllarda dağıtılan Ökkeş KURT’ un yazarı olduğu ve içinde, Mustafa

Kemal Atatürk’ ün 10. Yıl Nutku’nun yer aldığı, “Türkiye Cumhuriyeti İnkılâp

Tarihi ve Atatürkçülük” kitabı yerine, yeni öğretim yılında Yrd. Doç. Dr. Nuri

YAVUZ’ un yazarı olduğu ve içinde “10. Yıl Nutku”nun yer almadığı “Türkiye

Cumhuriyeti İnkılâp Tarihi ve Atatürkçülük” ders kitabının okutulmaya başlanması

ile ilgilidir.

Aydoğan, konu başlıkları ve bölümleri başta olmak üzere hemen hemen aynı

olan iki kitabın, sadece 5. bölümde “Türk İnkılâbı” başlıklı kısmındaki okuma

metninde yer alan Nutuk’un 2004 yılında kitaptan çıkarıldığını; ancak 2005 yılında

tekrar kitaba konulduğunu, bu değişiklikten hükümetin bilgisi olup olmadığını ve

değişiklik yapılmasının gerekçesini sormuştur. Ayrıca önergede Cumhuriyet’in

Kuruluşunun 10. Yıldönümü nedeniyle Atatürk’ün milletine seslendiği “10’uncu Yıl

75

Nutku”nun bugünün Cumhuriyet çocukları tarafından bilinmesinin engellenmeye

çalışılmasının nedeni sorulmuştur.

Soru önergesinde ayrıca, 2007–2008 öğretim yılı öncesinde kitaplarda yer

alan “10. Yıl Nutku”nu, her Türk gencinin bilmesi ve okuması gerektiği belirtilmiş,

bu uygulamanın sebebinin, Cumhuriyet Tarihini, Atatürk ilke ve İnkılâplarını

unutturmaya yönelik hükümet politikası olup olmadığı sorulmuştur.

Milli Eğitim Bakanı Hüseyin ÇELİK, soru önergesini cevap olarak,

08.06.1981 tarihli ve 106 sayılı Kararla kabul edilen Öğretim Programı’na göre

hazırlanan, 28.07.2005 tarih ve 6696 sayı ile işlem gören Prizma Yayıncılığa ait

dilekçe ekinde incelenmek üzere TTKB’ye teslim edilen baskıya hazır nüshaların,

31.05.2006 tarihli ve 246 sayılı TTK Kararı ile ders kitabı olarak kabul edildiğini;

ancak söz konusu baskıya hazır nüshanın inceleme aşamasında, 17.04.2006 tarihli ve

65 sayılı kurul kararıyla bu dersin Öğretim Programında değişiklik yapıldığını,

yapılan değişiklik nedeniyle Atatürkçülük ile ilgili okuma metinlerinin “İlköğretim

Türkiye Cumhuriyeti İnkılâp Tarihi ve Atatürkçülük 8” adlı ders kitaplarına

yansıtılmasının istendiğini; ancak söz konusu dersin Öğretim Programı’nda yapılan

değişiklik aşamasında; bu ders kitabının incelemesine devam edildiği için

Atatürkçülük ile ilgili okuma metinlerinin yansıtılmasının mümkün olmadığını

söylemiştir.

Diğer taraftan 2006 yılında Bakanlığın açmış olduğu “İlköğretim ve

Ortaöğretim Öğrencilerine Ders Kitabı Temini Projesi” çerçevesinde yapılan ihaleye

söz konusu yayıncılığın katıldığını; ancak ihaleyi kazanamadığı için 2006–2007

öğretim yılında bu ders kitabını bastırmadığını söylemiştir (C5, B22, 245–247).

09.12.2007 tarihinde toplanan 34. birleşimde 2008 Yılı Merkezi Yönetim

Bütçe Kanunu Tasarısı ile 2008 Yılı Merkezi Yönetim Kesin hesap Kanunu Tasarısı

üzerindeki görüşmelere baktığımızda, MHP Grubu adına konuşan Balıkesir

milletvekili Ahmet Duran BULUT’un konuşması dikkatimizi çekmiştir.

Ahmet Duran BULUT, Türk millî eğitiminin temel amaçlarında,

çocuklarımızı nasıl yetiştirilmemiz gerektiğinin belirtildiğine dikkat çekmiş ve adının

başında “millî”lik ifadesi bulunan iki bakanlıktan birinin Millî Eğitim Bakanlığı

76

olduğunu belirtmiştir. İlköğretim dört ve beşinci sınıf kitaplarından “Türk Aile”

ünitesinin çıkartıldığını, oysa emperyalist güçler ve işbirlikçilerinin “Biz dışarıdan,

siz içerden” meşhur söylemiyle devletimizi yıkamamalarının sırrının Türk aile

yapısının özelliği ve sağlamlığı olduğunu, çocuklarımızın bunları öğrenmesinde

sakınca olmadığını söylemiştir.

Mondros Ateşkes Antlaşması, Kurtuluş Savaşı, Türk İnkılâbı ve Önemi,

Cumhuriyetimizin Kurucusu Atatürk ve Hayatı, İlkeleri, yani cumhuriyeti nasıl

kurduğumuzu ayrıntılarıyla anlatan ünitenin dört beş sayfaya sıkıştırıldığına; İstiklal

Savaşında ülkemize saldıran İngilizler, Fransızlar, İtalyanlar, Yunanlılardan

bahsedilmediğine; ayrıca beşinci sınıf sosyal bilgiler dersinin dördüncü ünitesinde

bulunan, İslamiyet’in Doğuşu, Yayılışı ve “Türkler Ünitesi” in tamamen

çıkartıldığına dikkat çekmiştir (C8, B34, 640–643).

24.01.2008 tarihinde toplanan 54. birleşimde Kocaeli Milletvekili Hikmet

ERENKAYA’nın, basında da dile getirilen, Kocaeli İl Millî Eğitim Müdürlüğünün

uyguladığı seviye tespit sınavına ilişkin Başbakandan sorusu ve Millî Eğitim Bakanı

Hüseyin ÇELİK’in cevabı (7/1232) yer almaktadır. Soru önergesi 8 maddeden

oluşmaktadır ve 24 Kasım tarihli Cumhuriyet gazetesinde manşetten verilen,

Kocaeli’de, Milli Eğitim Müdürlüğü’nün 21 Kasım 2007 tarihinde 8. sınıf

öğrencilerine uyguladığı seviye tespit sınavında sorulan sorularla ilgilidir. Önergenin

maddeleri şu şekildedir:

“1- “Aşağıdakilerden hangisi Allah’ın evrenin düzenini ve işleyişini sağlamak için koyduğu yasalardan değildir.” Sorusuna karşılık olarak “Fiziksel yasalar, toplumsal yasalar, biyolojik yasalar” ve T.C Anayasası seçenekleri sunulup, doğru şıkkın T.C Anayasası olarak gösterilmesi ne anlama gelmektedir?

2- Kuran-ı Kerim’deki ayet ve sürelerin yasa olarak kabul edildiği ülkeler var mıdır? Varsa hangileridir?

3- 25 soruluk sosyal bilgiler bölümünde 5 sorunun din ve ahlak bilgisi alanında seçilmesi ve sorularda “sünnetüllah, tevekkül” gibi Arapça sözcüklerin kullanılmasıyla öğrencilerin hangi alanlarda seviyeleri tespit edilmiş olmaktadır?

4- Seviye tespit sınavında Halifeliğe ve ABD eski Başkanı WiIson’a bile yer verilirken Atatürk’le ilgili hiçbir sorunun sorulmamış olmasının amacı nedir?

77

5- Milli Eğitim Vakfı’na bağlı “Vaktaş Okul Donatım, Basın- Yayın ve Ticaret A.Ş” tarafından basılan kitapçıkta yer alan soruları kim ya da kimler hazırlamıştır?

6- Bu sorulan hazırlayanlar Allah'ın yasaları ile T.C Anayasasını karşı karşıya getirerek genç beyinlerin zihinlerini bulandırma cüret ve cesaretini gösterdiklerine göre hangi ilgili ve yetkililerin bilgisi dâhilinde bu soru sınavda yer almıştır?

7- Seviye tespit sınavın iptali konusunda ve soruları hazırlayanlar hakkında bir işlem yapılacak mıdır?

8- Özellikle 2002 yılından sonra pansiyonlarda ve yurtlarda “dinci baskıların” artması, öğrencilere yönelik sınavlarda şeriatı çağrıştıran soruların çoğalması, türbana ilgili tartışmaların ilköğretim seviyesine kadar inmesi ve bunların tamamının Milli Eğitim Bakanlığınız döneminde gerçekleşmesini nasıl açıklıyorsunuz?”

Soru önergesine cevap veren Milli Eğitim Bakanlığı, Kocaeli Valiliğinden

konuya ilişkin aldıkları bilgiyi sunmuşlardır. Bakanlık, söz konusu sınavın

sorularının; ildeki ilköğretim okullarında görev yapan tüm branş öğretmenlerinin,

müfredat programını esas alarak hazırladıkları sorulardan oluşan “Soru Bankasındaki

sorular arasından, her branştan 2’şer öğretmen seçilerek oluşturulan “Soru İnceleme

ve Seçme Komisyonu” tarafından seçilerek belirlendiğini belirtmiştir.

Çelik, ilköğretim 8. sınıflara sorulan soruların ilkinin Türkçe dersinden

Atatürk ile ilgili sorulan soruyla başladığını, 6. ve 7. sınıf sorularında Atatürk’e

genelde yer verildiğini, ancak 8. sınıf Sosyal Bilgiler Müfredatı’na göre öğrencilerin

Ekim ayı sonuna kadar işledikleri konular Birinci Dünya Savaşı ve Osmanlı

İmparatorluğunun son durumu üniteleri olduğundan Atatürk ile ilgili sorular

bulunmadığını belirtmiş, Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi sorularının, Seviye Belirleme

Sınavları (SBS) esasları doğrultusunda, Sosyal Bilgiler soruları içerisinde seçmeli

olarak yer aldığını; ancak tercih edip etmeme hususunun tamamen öğrenciye ait

olduğu belirterek önergeyi cevaplamıştır (C13, B54, 113–114).

28.02.2008 tarihinde toplanan 71. birleşimde, CHP Zonguldak Milletvekili

Ali KOÇAL’ın, Millî Eğitim Bakanlığı Talim Terbiye Kurulunun işlevine ve

önemine ilişkin gündem dışı konuşması bulunmaktadır. Koçal, AKP İktidarı

döneminde Milli Eğitim Bakanlığında taşların yerinden iyice oynatıldığını ve her

şeyin altüst edildiğini, en küçük birimdeki okul müdüründen en üstteki müsteşara

78

kadar bir kadrolaşma yapıldığını ve eğitimin bilimsel özünden çıkartılarak

dinselleştirme çabası içine girdiğini belirtmiştir.

Bu kadrolaşmanın da en çok milli eğitimin beyni olan, bilimsel danışma ve

karar organı olan, çağdaş yöntemlerle eğitimin gerçekleşmesini sağlamakla görevli

TTK’nda olduğuna, Anayasamızın 42’nci maddesi ve 1739 sayılı Millî Eğitim Temel

Yasası da eğitimin çağdaş, demokratik, laik, Atatürk ilke ve devrimleri ile

cumhuriyet esasları çerçevesinde olması gerektiğini hükme bağladığına dikkat

çekmiş, Adalet ve Kalkınma Partisi İktidarı’nın ise cemaat ve tarikatların öngörüleri

doğrultusunda cumhuriyetin tüm kazanımlarını yok etme, Atatürk ilke ve

devrimleriyle laikliği ortadan kaldırma adına çalışmalarını sürdürme çabası içinde

olduğunu dile getirmiş, TTK’nin ise bu anlayışın egemenliğe fırsat hazırlama

noktasında onarılması güç bir yıkım içerisinde olduğunu belirtmiştir.

Ali KOÇAL, Demokratik ve laik cumhuriyet kurumlarının örselenerek genç

beyinlerin yıkanmaya çalışıldığını, çağdaş bilgiler yerine çocuklarımızın beyinlerine

cinler, periler, şeytanlar sokulduğunu, abdest suyunun faydalarını anlatanların üst

düzey yönetici yapıldığını, ders kitaplarındaki rantı paylaşmak için kadrolar

kurulduğunu, pedagojik formasyonu olmayanların Millî Eğitim Bakanlığı

kademelerinde yüksek makamlara getirildiğini, Millî Eğitim Bakanının

yönetmelikleri sık sık değiştirerek yönetici atamalarında, eğitimi kendi düşünceleri

doğrultusunda yönlendirecek kadrolar yarattığını belirtmiş, günümüzde, Atatürk ilke

ve devrimleri ile cumhuriyet düşmanlarının prim yapmaya başladığına ve çağdaş

eğitimin rafa kaldırıldığına dikkat çekmiş, yıkımı tamamlanan Talim ve Terbiye

Kurulunda yıllık 400 trilyonluk ders kitapları rantı olduğuna, bu rantın hükümet

tarafından yeniden yapılandırılarak, yandaş yeni milyonerler yaratılıp, devletin zarara

uğratılmasına değinmiştir.

Ali KOÇAL devam eden konuşmasında, ders kitaplarından bazı konuların

çıkartılması, bazı kitaplarda ise tarikat ve cemaatlerin övülmesi, hurafelere yer

verilmesi ve bunun gibi, basında yer alan birçok olumsuzluğa değinmiştir. Sosyal

bilgiler 7. sınıf kitabında “Devletin Nitelikleri” başlığı altında verilmesi gereken

laiklik ilkesine yer verilmediğine ve ilköğretim 3. sınıf Türkçe kitabında Çanakkale

Zaferi’yle ilgili metinde, altı sayfalık metinde Atatürk’e yer verilmediğine dikkat

çekmiştir.

79

Eylül 2007’de açıklanması gereken tarih, inkılâp tarihi, kimya, biyoloji ve

İngilizce ders programlarının; ancak 15 Aralık 2007’de açıklanabildiğine, oysa bu

ders kitaplarının altı ay önceden konularının ve programının açıklanması gerektiğine

dikkat çekmiş, bu sıkıntılar göz önüne alınarak Talim ve Terbiye Kurulunun mutlaka

özerk olması, siyasetten uzak olması, siyaset aracı yapılmaması gerektiğine vurgu

yapmıştır (C15, B71, 497–498).

25.03.2008 tarihinde toplanan 81. birleşimde, İzmir Milletvekili Bülent

BARATALI’nın, Kitap İnceleme Komisyonuna ve Talim Terbiye Kurulu Başkanının

istifasına ilişkin sorusu ve Millî Eğitim Bakanı Hüseyin ÇELİK’in cevabı (7/2097)

bulunmaktadır. Soru önergesi aşağıdaki sorularla arz edilmiştir:

1- Bakanlığınıza bağlı Talim ve Terbiye Kurulu Başkanı Prof. Dr. İrfan Erdoğan’ı görevinden istifaya götüren gerekçeler nelerdir?

2- Prof. Dr. İrfan Erdoğan’ın istifa etmemesi halinde tarafınızdan görevden alınacağı iddiası doğru mudur? Doğruysa bunun gerekçeleri nelerdir?

3- Prof. Dr. İrfan Erdoğan'ın müfredatta ve ders kitaplarında Atatürkçülük ile ilgili yer alması gereken konulardaki eksikliklerin tespiti ve giderilmesi konusundaki çalışmaları bakanlığınızca dikkate alındı mı? Alındıysa bu konuda bugüne kadar neler yapıldı?

4- Kitap İnceleme Komisyonu'nda kimler bulunmaktadır. Bunların göreve başlama tarihleri nedir? Komisyonda görev alanlarla yayınevleri arasında bir dolaylı ya da dolaysız bir bağ var mıdır? Bu konuda bir araştırma yapılmış mıdır?

5- Son 3 yıl boyunca Bakanlığınızdan onay alan kitapların listesi nasıldır? Bu kitaplar hangi yayınevleri tarafından hazırlatılmış ve bastırılmıştır? Bu kitaplara ve yayınevlerine yapılan ödemelerin dökümü nasıldır?

6- Müfredat yenilemelerinde Talim Terbiye Kurulu'ndan Atatürkçülük vurgusunun devre dışı bırakılmasını içeren bir istekte bulunulmuş mudur? Bu yönde bir talep kimlerden hangi gerekçeyle gelmiştir?

Milli Eğitim Bakanı Hüseyin ÇELİK, bakanlık üst düzey yönetici kadrolarına

atamalar ve bunların görevden alınma işlemlerinin ilgili mevzuat hükümleri

çerçevesinde gerçekleştirildiğini, bu kapsamda, Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı

görevini yürütmek üzere görevlendirilen Prof. Dr. irfan ERDOĞAN, 2547 sayılı

Kanun’un 38. maddesi ile 2451 sayılı Kanunun 2. maddesi gereğince 20.02.2008

80

tarihli ve 2008/9836 sayılı Müşterek Karar ile İstanbul Üniversitesindeki asli

görevine iade edilmek üzere görevinden alındığını belirtmiştir.

Hüseyin ÇELİK, İlköğretim kurumlarında okutulmakta olan ders

kitaplarından “Atatürkçülükle” ilgili konular çıkartılmadığını belirtmiş, diğer

taraftan, İlköğretim Türkiye Cumhuriyeti İnkılâp Tarihi ve Atatürkçülük Dersi

Öğretim Programının, yeniden hazırlanarak, 2008–2009 öğretim yılında uygulanmak

üzere 23.02.2006 tarihli ve 16 sayılı Kurul Kararı ile kabul edildiğini ve ayrıca bu

dersin daha önce 2 saat olan haftalık ders saatinin de yeni düzenleme ile 3 saate

çıkartıldığını belirtmiştir (C17, B81, 159–160).

04.08.2009 tarihinde toplanan 112. birleşimde, Zonguldak Milletvekili Ali

KOÇAL’ın, Devlet Parasız Yatılılık ve Bursluluk Sınavındaki bir soruya ilişkin

sorusu ve Millî Eğitim Bakanı Nimet ÇUBUKÇU’nun cevabı (7/8149)

bulunmaktadır.

Ali KOÇAL, Milli Eğitim Bakanlığının 03.05.2009 tarihinde yaptığı “Devlet

Parasız Yatılılık ve Bursluluk Sınavı”nda öğrencilere yöneltilen soruların

bazılarında; öğrencilerin bilgi ve yeteneklerini ölçmek için sorular sorulması

gerekirken inançlarına yönelik sorular sorulduğunu belirtmiş ve Sosyal Bilgiler

bölümünün 21. sorusunu dile getirmiş, bu soru ile öğrencilerin hangi bilgi ve

yeteneğinin ölçülmesinin hedeflendiğini sormuştur. Soru şu şekildedir:

“* Evrendeki düzen, hiçbir şeyin rastlantı sonucu ortaya çıkmadığını göstermektedir.

* Evrendeki varlıkların kendi kendilerini var etme güçleri yoktur.

Bu bilgilerin ikisini de iyi değerlendiren kimse aşağıdakilerden hangisine ulaşır?

A) Varlıklardaki düzen, onların kendi kendilerini var ettiklerini gösterir. B) Evrenin varlığının bir başlangıcı yoktur. C) Evrendeki yasalar rastlantı sonucu ortaya çıkmıştır. D) Evren bir yaratıcı tarafından planlı biçimde var edilmiştir.”

Bu soru önergesine cevap veren Milli Eğitim Bakanı Nimet ÇUBUKÇU,

Parasız Yatılılık ve Bursluluk sınavında sorulan Sosyal Bilgiler 21–25. soruların, Din

Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersi soruları olup bu dersi alan öğrencilerin

cevaplandıracağı sorular olduğunu, bu dersten muaf olan öğrenciler için de bu

81

sorulan takip eden tarih, coğrafya, vatandaşlık ve insan hakları derslerinden

hazırlanan beş sorunun 21–25. rakamlarıyla numaralandırılarak ayrıca verildiğini

belirtmiştir.

Tüm diğer derslerde olduğu gibi Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi sorularının da

bu dersin öğretim programı ve kazanımları çerçevesinde ve dersin amaçlarına uygun

olarak hazırlandığını, ayrıca yapılanmacı yaklaşım doğrultusunda bilgi düzeyinde

sorular tercih edilmemekte olup kavrama soruları sorulduğunu, itiraza konu olan 21.

sorunun da bir bilgi sorusu değil, kavrama sorusu olduğunu belirtmiştir (C48, B112,

378–379).

2.5. 1980–2009 Yılları Arasında Hükümet Programlarında Eğitim

Bu bölümde 1980–2009 yılları arasında Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin

yönetiminde iktidar olan hükümetler ve bu hükümetlerin eğitim politikaları

incelenmiştir. İncelenen politikaların farklılıkları ile örtüşen hedeflerinin eğitim-

öğretime ve ders kitaplarına nasıl yansıdığı hakkında değerlendirmelere yer

verilmiştir.

Türkiye Cumhuriyeti tarihini incelediğimizde, cumhuriyetimizin kurulduğu

zamandan günümüze değin, 60 hükümet görev yapmıştır. Araştırmamız 44. hükümet

ile 60. hükümeti kapsamaktadır.

Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin 44. hükümeti Ulusu Hükümetidir ve bu

dönem 20 Eylül 1980 – 13 Aralık 1983 tarihleri arasını kapsamaktadır. Başbakan

Saim Bülend ULUSU, dönemin Milli Eğitim Bakanı ise Hasan SAĞLAM’dır.

Milli Eğitim ve Öğretimde, Atatürk Milliyetçiliğinin yeniden yurdun en ücra

köşelerine kadar yaygınlaştıracak tedbirlerin en kısa zamanda alınacağı, bütün

öğretim kurumlarındaki öğrencilerin amacının, Atatürk Milliyetçiliği ve ilkeleri ile

pekişmiş milli unsur, bilgi ve becerileri kazanmak olması gerektiği belirtilmiş,

evlatlarımızın Atatürk ilkeleri yerine yabancı ideolojilerle yetişerek sonunda birer

anarşist olmasına izin verilmeyeceği vurgulanmıştır. Bayrağımız ve İstiklal

Marşımızı Türkiye’mizin vazgeçilmez bağımsızlık, egemenlik, birlik ve

bütünlüğümüzün en yüce ve ayrılmaz sembolleri olarak layık oldukları değerde, her

zaman ayrı bir özen ve duyarlılıkla korumayı yurtseverliğin kaçınılmaz gereği olarak

82

gördüklerini açıklamışlardır. Eğitim kurum ve kuruluşlarında Atatürk ilke ve

devrimlerine bağlı; Türk Milletinin milli, ahlaki, insani, manevi ve kültürel

değerlerini benimseyen, koruyan ve geliştiren; ailesini, vatanını, milletini seven ve

daima yüceltmeye çalışan; insan haklarına saygılı olan; milli, demokratik, laik ve

sosyal bir hukuk devleti olan Türkiye Cumhuriyetine karşı görev ve sorumluluklarını

bilen ve bunları davranış haline getiren yurttaşlar yetiştireceklerini, Türkçenin

kullanılmasına ve korunmasına özen göstereceklerini belirtmişlerdir. Öğretmen ve

yöneticilere Atatürk ilkeleri doğrultusunda çok ağır ve o oranda da şerefli görevler ve

yükümlülükler düştüğü vurgulanmış, öğretmen ve yöneticilerin politikadan tümü ile

arındırılması, politika dışında tutulmaları için her türlü yasal ve idari düzenlemeler

yapacaklarını belirtmiştir (http://www.tbmm.gov.tr/hukumetler/hp44).

45. hükümet olan I. Özal Hükümeti 13 Aralık 1983 – 21 Aralık 1987 tarihleri

arasında görev yapmıştır. Başbakan İstanbul Milletvekili Turgut ÖZAL’ dır. Bu

hükümet zamanında iki Milli Eğitim Gençlik ve Spor Bakanlığı görevi yapmıştır.

İstanbul milletvekili M. Vehbi DİNÇERLER 13 Aralık 1983 ile 13 Eylül 1985

tarihleri arasında görev yapmıştır. Ardından Milli Eğitim Gençlik ve Spor Bakanlığı

görevine gelen, Malatya milletvekili Metin EMİROĞLU olmuştur. Emiroğlu, 13

Eylül 1985 ile 21 Aralık 1987 tarihleri arasında görev yapmıştır.

I. Özal hükümetinin programına baktığımızda, yüksek ahlak sahibi, dengeli

bir nesil yetiştirilebilmesini için, devletin ilk ve orta öğretim kurumlarında dini

eğitim ve öğretim yapılması için gerekli tedbirleri almasını zorunlu bulduklarını,

laikliği, manevi değerlerin korunmasında, vicdan, dini inanç ve ibadet hürriyetinin

uygulanmasında ve dini kültürün geliştirilmesinde kısıtlayıcı unsur olarak

anlamadıklarını belirtmişlerdir. Çocuklarımızı ve gençlerimizi, milli ve ahlaki

değerlerimizi benimsemiş, Atatürk ilke ve inkılâplarına bağlı birer insan olarak

yetiştirmemiz gerektiği, modern ve ileri Türkiye idealine, Atatürk ilke ve

inkılâplarına bağlı, milli ve ahlaki değerlerimizi benimsemiş, herkese karşı sevgi,

saygı ve müsamaha besleyen medeni birer insan olarak yetişmelerini milli öğretimin

esası saydıklarını dile getirmişlerdir. Bu hükümet programında fertlerin ve özel

kuruluşların da eğitim öğretim hizmeti yapabilmeleri dile getirilmiştir

(http://www.tbmm.gov.tr/hukumetler/hp45).

http://www.tbmm.gov.tr/hukumetler/hp44


83

46. hükümet olan II. Özal Hükümeti, 27 Aralık 1987 ile 9 Kasım 1989

tarihleri arasında görev yapmıştır. Milli Eğitim Gençlik ve Spor Bakanlığı görevinin

ismi, Milli Eğitim Bakanlığı olarak değişmiştir ve bu dönem de de iki milli eğitim

bakanı görev yapmıştır. Gaziantep milletvekili Hasan Celal GÜZEL 2 Mart 1987 ile

30 Mart 1989 tarihleri arasında kısa bir dönem Milli Eğitim Bakanlığı görevini

yapmış, ardından İstanbul milletvekili Avni AKYOL milli eğitim bakanlığı görevine

getirilmiştir. Akyol, 30 Mart 1989 ile 9 Kasım 1989 tarihleri arasında görev

yapmıştır.

Kısa bir dönem görev yapan II. Özal hükümeti hükümet programlarında,

eğitim ve öğretimin en fazla önem verdikleri konu olduğunu belirtmişlerdir. Ders

kitaplarının çağdaş eğitim seviyesine uygun olarak hazırlanması için her türlü

tedbirin alınacağını, ilk ve orta öğretimde ikili öğrenimin kaldırılması ve sınıflardaki

öğrenci sayısının azaltılmasını sağlamak çalışmalar yapacaklarını dile getirmişlerdir


47. Hükümet Yıldırım AKBULUT (Erzincan milletvekili) hükümetidir ve

dönemin Milli Eğitim Bakanı Avni AKYOL’dur. Bu hükümet 9 Kasım 1989 – 23

Haziran 1991 tarihleri arasında görev yapmıştır.

Eğitim programları, ders kitapları, eğitim araç ve gereçleri ile öğretim yöntem

ve tekniklerinin bilim ve teknolojideki yenikliklere, toplumumuzun ve insanımızın

değişen ihtiyaçlarına uygun olarak geliştirilmesinin sağlanacağı belirtilmiştir. Ayrıca

bir önceki hükümet zamanında da dile getirildiği gibi, bu hükümet programında da,

ilk ve orta öğretimde ikili öğretimin kaldırılması, sınıflardaki öğrenci sayısının

azaltılması gibi hedefler görmekteyiz (http://www.tbmm.gov.tr/hukumetler/hp47).

48. hükümet olan I. Yılmaz Hükümeti 23 Haziran 1991 – 20 Kasım 1991

tarihleri arasında görev yapmıştır. Başbakan Rize milletvekili Ahmet Mesut

YILMAZ, Milli Eğitim Bakanı Avni AKYOL’ dur.

I. Yılmaz Hükümeti programını incelediğimizde, Milli Eğitim politikasını ve

hizmetlerini en önemli ve öncelikli bir devlet politikası olarak gördüklerini, hükümet

olarak, Milli Eğitimde yeni seferberlik başlatacaklarını dile getirdiklerini görüyoruz.



84

Zorunlu eğitimin 2000 yılına kadar 8 yıl; 2000 yılından sonrası için de 10 yıl

olmasını sağlayacak kanuni düzenleme yapacaklarını, Türkçe’ nin, özellikleri

bozulmadan ve aşırılığa kaçılmadan milli ve ortak bir eğitim ve bilim dili olarak

öğretilmesine daha çok önem vereceklerini belirtmişlerdir. Ayrıca televizyon

kanallarından birinin öğretim ve eğitime tahsis edileceği bildirilmiştir. Bu hükümet

programında da, özel kesimin ve vakıfların örgün eğitim kurmalarını özendirecek

ifadeler görmekteyiz. Bu programda dikkatimizi çeken diğer bir husus ise, din

eğitiminin önemi üzerinde durulmuş ve dini eğitime daha fazla önem verileceğinin

belirtilmiş olmasıdır (http://www.tbmm.gov.tr/hukumetler/hp48).

49. hükümet olan VII. Demirel Hükümeti 20 Ekim 1991 – 25 Haziran 1993

tarihleri arasında görev yapmıştır. Başbakan Isparta milletvekili Süleyman

DEMİREL, Milli Eğitim Bakanı ise Bartın millet vekili Köksal TOPTAN’ dır.

Bu hükümet programında her Türk yurttaşının öğrenim ve eğitiminin devletin

yükümlülüğünde olacağı ve parasız eğitimin esas kılınacağı, zorunlu eğitimin ise en

az 8 yıl olacağı belirtilmiştir.

Laik, evrensel, cumhuriyetçi, milli kültürü geliştirici, yaratıcı, özgür

düşünceye dayalı bir eğitim politikasını esas aldıklarını vurgulamışlardır.

Ayrıca öğretim programları ve ders kitapları evrensel ölçülere, demokratik

özgürlükçü anlayışa uygun olarak yeniden düzenleneceği belirtilmiştir.

VII. Demirel Hükümeti Koalisyon Protokolü (DYP - SHP)’ ne baktığımızda,

49. hükümet olan, VII. Demirel Hükümeti Programının aynısı olduğu görülmektedir


50. hükümet olan I. Çiller Hükümeti 25 Haziran 1993 – 5 Ekim 1995

tarihlerinde görev yapmıştır. Başbakan İstanbul milletvekili Tansu ÇİLLER’ dir bu

dönemde iki Milli Eğitim Bakanı görev yapmıştır. Aydın milletvekili Nahit

MENTEŞE 25 Haziran 1993–24 Ekim 1993 tarihlerinde, Çankırı milletvekili Nevzat

AYAZ ise 24 Ekim 1993–Ekim 1995 tarihlerinde bu görevi yerine getirmiştir.

Bu hükümet programında, 8 yıllık zorunlu temel eğitimin hızla

yaygınlaştırılacağı ve eğitim sektörüne özel yatırım yapılmasının özendirileceği



85

bildirilmiştir. Laik, evrensel, cumhuriyetçi, milli kültürü geliştirici, yaratıcı, özgür

düşünceye dayalı bir eğitim politikasının esas olduğu belirtilmiştir.

I. Çiller Hükümeti Koalisyon Protokolü (DYP - SHP)’ne baktığımızda, 50.

hükümet olan I. Çiller Hükümeti Programının aynısı olduğu görülmektedir


51. hükümet olan II. Çiller Hükümeti 5 Ekim 1995 – 30 Ekim 1995

dönemlerinde görev yapmıştır. Başbakan İstanbul milletvekili Tansu ÇİLLER, Milli

Eğitim Bakanı Bursa milletvekili Turhan TAYAN’dır.

Eğitimde; laik, çoğulcu, demokrasiyi özümsemiş, milli kültürü geliştirici,

düşünme ve algılama yeteneği gelişmiş, dış dünya ve yeni düşüncelere açık, bilim ve

teknoloji üretimine yatkın insan gücünün yetiştirilmesini sağlayıcı bir politika

izleneceği belirtilmiştir. Eğitimde özel sektörün katkısını takdirle karşıladıklarını,

ayrıca 8 yıllık zorunlu temel eğitimin gerçekleştirilmesi için gerekli yasal

düzenlemeleri süratle tamamlayacaklarını bildirmişlerdir


52. hükümet olan III. Çiller Hükümeti 30 Ekim 1995–06 Mart 1996

tarihlerinde görev yapmıştır. Başbakan Tansu ÇİLLER, Milli Eğitim Bakanı Turhan

TAYAN’ dır.

Bu hükümet programında eğitimle ilgili Güneydoğu’ da yaygınlaştırıcı

çalışmalar yapılacağını bildiren, küçük bir açıklama dışında bir ayrıntıya

rastlamamaktayız. (http://www.tbmm.gov.tr/hukumetler/hp52).

53. hükümet olan II. Yılmaz Hükümeti 6 Mart 1996 – 28 Haziran 1996

tarihlerinde görev yapmıştır. Başbakan: Ahmet Mesut YILMAZ, Milli Eğitim Bakanı

Turhan TAYAN’dır.

Hükümet programında, zorunlu eğitimin en az 8 yıla çıkarılacağı, öğrencilerin

ilgi ve kabiliyetlerine göre çeşitli meslek alanlarında eğitim görebilmeleri için

ilköğretimin ikinci kademesinde başlamak ve ortaöğretimde yoğunlaştırmak üzere

yönlendirme sistemine işlerlik kazandırılacağı belirtilmiştir. Ayrıca özel sektörün

okul açmasının teşvik edileceği bildirilmiştir.




86

II. Yılmaz Hükümeti Koalisyon Protokolü (ANAP-DYP)’ne baktığımızda,

53. hükümet olan II. Yılmaz Hükümeti Programının aynısı olduğu görülmektedir


54. hükümet olan Erbakan Hükümeti 28 Haziran 1996 – 30 Haziran 1997

tarihlerinde göreve gelmiştir. Başbakan Konya milletvekili Necmettin ERBAKAN,

Milli Eğitim Bakanı Kahramanmaraş milletvekili Mehmet SAĞLAM’dır.

Hükümet programını incelediğimizde, zorunlu eğitimin, 8 yıla çıkarılacağı,

öğrencilerin ilgi ve kabiliyetlerine göre çeşitli meslek alanlarında eğitim

görebilmeleri için ilköğretimin ikinci kademesinde yönlendirme sistemine işlerlik

kazandırılacağı belirtilmiştir. Bu hükümet zamanında da özel kesiminin okul

açmasının teşvik edileceği belirtilmiştir

Erbakan Hükümeti Koalisyon Protokolü (RP - DYP)’ne baktığımızda, 54.

hükümet olan Erbakan Hükümeti Programının aynısı olduğu görülmektedir


55. hükümet olan III. Yılmaz Hükümeti 30 Haziran 1997 – 11 Ocak 1999

dönemlerinde görev yapmıştır. ANAP- DSP koalisyon hükümetidir. Başbakan A.

Mesut YILMAZ, Milli Eğitim Bakanı Ankara milletvekili Hikmet ULUĞBAY’ dır.

Bu hükümet programında da sekiz yıllık zorunlu ve kesintisiz ilköğretimin

(temel eğitim) uygulamaya konulacağı, anayasanın 24. Maddesinde, din ve ahlak

eğitimi ve öğretiminin Devletin gözetim ve denetimi altında yapılması

öngörüldüğünden, ilköğretim (temel eğitim) ve orta öğretim kurumlarında zorunlu

din kültürü ve ahlak öğretimine devam edileceği bildirilmiştir.

III. Yılmaz Hükümeti Koalisyon Protokolü (ANAP-DSP-DTP-

Bağımsızlar)’ne baktığımızda, 55. hükümet olan III. Yılmaz Hükümeti Programının

aynısı olduğu görülmektedir (http://www.tbmm.gov.tr/hukumetler/hp55).

56. hükümet olan IV. Ecevit Hükümeti 11 Ocak 1999 – 28 Mayıs 1999

tarihleri arasında görev yapmıştır. Başbakan İstanbul milletvekili Bülent ECEVİT,

Milli Eğitim Bakanı ise Sinop milletvekili Metin BOSTANCIOĞLU’ dur.




87

Bu hükümet programında, sekiz yıllık kesintisiz ve zorunlu ilköğretim

uygulamaları alanında bir buçuk yılda büyük mesafe alındığı, süreç içinde yalnız

ilköğretimde değil, eğitimle ilgili birikmiş birçok sorunun çözümü yolunda da çok

önemli gelişmeler sağlandığı, hükümet olarak kendilerinin de bu gelişmeleri kesin

kararlılıkla sürdürecekleri bildirilmiştir (http://www.tbmm.gov.tr/hukumetler/hp56).

57. hükümet olan V. Ecevit Hükümeti 28 Mayıs 1999 – 18 Kasım 2002

tarihleri arasında görev yapmıştır. Bu dönemde iki Milli Eğitim Bakanı görev

yapmıştır. Bunlar Metin BOSTANCIOĞLU ve Kırklareli milletvekili Necdet

TEKİN’dir.

Sekiz yıllık kesintisiz ve zorunlu ilköğretim uygulaması çalışmalarına devam

edileceği, Türkiye’yi bilgi çağına hazırlamaya yönelik olarak zorunlu eğitim

süresinin artırılması imkânlarının araştırılacağı bildirilmiştir. Ayrıca eğitim

kurumlarında ideolojik kutuplaşma ve çatışmalara fırsat verilmeyeceği belirtilmiştir


58. hükümet olan Gül Hükümeti 18 Kasım 2002 – 14 Mart 2003 tarihlerinde

görev yapmıştır. Başbakan Kayseri milletvekili Abdullah GÜL, Milli Eğitim Bakanı

Isparta milletvekili Erkan MUMCU’ dur.

Hükümetlerinin eğitimde temel hedefinin, büyük önder ATATÜRK’ ün

özdeyişinde ifadesini bulan fikri hür, vicdanı hür, irfanı hür nesiller yetiştirmek

olduğunu vurgulamışlardır. Türkçenin sağlıklı bir mecrada gelişmesi, işlenmesi ve

gelecek nesillere daha zengin bir dil olarak aktarılması için Milli Eğitim Bakanlığı,

Kültür Bakanlığı, Türk Dil Kurumu, Üniversiteler ve diğer ilgili kesimlerce

gerçekleştirilecek işbirliği ile Türk diline gereken önem verileceği belirtilmiştir.

Anayasamızda tanımlanan laiklik ilkesi ve din ve vicdan hürriyetine etkinlik ve

işlerlik kazandırılacağı, dini duyguların veya dince kutsal sayılan şeylerin siyasi veya

kişisel çıkar, nüfuz sağlamak amacıyla istismar edilmesi veya kötüye kullanılmasını

önleyebilecek bir din eğitimi ve öğretimine işlerlik kazandıracaklarını bildirmişlerdir





88

59. hükümet olan I. Erdoğan Hükümeti 14 Mart 2003 — 29 Ağustos 2007

Başbakan Siirt milletvekili Recep Tayyip ERDOĞAN, Milli Eğitim Bakanı Van

milletvekili Hüseyin ÇELİK’tir.

Hükümet programına baktığımızda eğitim kalitesinin artırılması, eğitimde

fırsat eşitliğinin gerçek anlamda sağlanması ve eğitim sisteminin ideolojik kavgaların

arenası olmaktan çıkarılması için, hükümet olarak eğitim alanında köklü bir reform

hareketine girişeceklerine yer vermişlerdir. Anayasamızda tanımlanan laiklik

ilkesine, din ve vicdan hürriyetine etkinlik ve işlerlik kazandırılarak, dinin, dinî

duyguların veya dince kutsal sayılan değerlerin ve sembollerin siyasî veya kişisel

çıkar yahut nüfuz sağlamak amacıyla istismar edilmesini veya kötüye kullanılmasını

önleyebilecek bir din eğitimi ve öğretiminin, Anayasamızda tanımlanan çerçevede

uygulamaya konulacağı belirtilmiştir (http://www.tbmm.gov.tr/hukumetler/hp59).

60. hükümet olan II. Erdoğan Hükümeti 29 Ağustos 2007 tarihinde iktidara

gelmiştir ve halen bu görevi devam etmektedir. Başbakan Recep Tayip ERDOĞAN,

Milli Eğitim Bakanı ise İstanbul Nimet ÇUBUKÇU’dur.

Yedi yaşını eğitime başlamak için geç bir yaş olarak gördüklerini, bu nedenle

yüzde 25’e çıkardıkları okul öncesi eğitimdeki okullaşma oranını, yeni dönemde

yüzde 50’ye çıkarmayı hedeflediklerini belirtmişlerdir. İktidar olarak, ilköğretim ve

ortaöğretim kademesindeki müfredatları değiştirip ve tüm okullarda uygulamaya

başladıklarını, Cumhuriyet tarihimizde ilk defa kendi iktidarları döneminde,

ilköğretim ve ortaöğretimde her öğrenciye ücretsiz ders kitabı verme uygulaması

başlatıldığını açıklamışlardır. İlk ve ortaöğretimde tekli öğretime geçmek kaydıyla,

hükümet olarak hedeflerinin sınıflarda azami 30 öğrencinin eğitim görmesini

sağlamak olduğunu belirtmişlerdir (http://www.tbmm.gov.tr/hukumetler/hp60).

2.6. Hükümetlerin Eğitim Anlayışı ve Sosyal Bilgiler Dersi

Türkiye Cumhuriyetinin ilk ulusal programı 1924 yılında başladığında

ilköğretim bütün bireyler için zorunlu hale getirildi. Bu programın en belirgin

özelliği yeni Cumhuriyet yönetiminin amaçlarına ilkeleri kapsaması ve ilkokulun iyi

yurttaşlar yetiştirilmesindeki önemini vurgulamasıdır. Böylece 1924 programı Tarih

derslerinde Anadolu’daki milli kurtuluş hareketi ve önderleri üzerinde önemle



89

durulmasını, padişahlık yönetiminin kötülüklerinin açıklanmasını ısrarla ister.

İlkokulların iyi yurttaşlar yetiştirme görevine ilişkin şöyle denilmektedir:

‘‘İlkokuldan sonra çocukların büyük kısmı öğrenim hayatına veda

edeceklerdir. Bu gençler hayat atıldıktan sonra, okulda karşılaşmadıkları

olaylar ve sorunlar kaldıkları zaman kendi faaliyetlerine bir yön

verebilmelidirler. 5 yıllık bir öğrenimden sonra hayata atılan gençlerin, sosyal

hayatın işleyişini zorunlu olarak temasta bulunacakları kültürel, siyasi, iktisadi

kurumların anlam ve önemlerini, Türkiye Cumhuriyeti’nin ne gibi

fedakârlıklarla kurulduğunu, gerçek dostlarını ve düşmanlarını, devlet

makinesinin hangi esaslar üzerine kurulduğunu ve nasıl işlediğini mümkün

olduğu kadar esaslı ve ayrıntılı bir şekilde öğrenmeleri gereklidir’’

(M.E.B.,2003, 42).

Cumhuriyet dönemi hükümet programlarında eğitim ve kültür politikaları,

Atatürk’ün ve onun dönemindeki fikir ve devlet adamlarının koydukları esaslara göre

tespit edilmiş ve uygulanmıştır. Atatürk’ün ölümünden sonra ise, Atatürk ilkeleri

esas olmasına ve hükümet programlarına, Millî Eğitim Bakanlığı programlarına

yansımasına rağmen, hükümetler döneminde aynı titizlik ve cesaretle uygulama

imkânı bulamamıştır.

1980 sonrası dönemde ; “çok partili hayata geçiş ile oluşum tohumları atılan,

MC hükümetleri döneminde semiren Türk - İslâm Sentezi, 12 Eylül 1980 Askerî

Darbesi’nin hazırladığı ortam sayesinde (devletin tüm mekanizmalarında olduğu

gibi) ders kitaplarında da millî kültür raporundaki amaçlar çerçevesinde kendini

gösterdi. Bozulmuş olan millî kültürü devlet eliyle onarmak ve korumak amacıyla,

ideal bir yaşam biçimi olarak görülen Türk - İslâm Sentezi düşüncesi Sosyal

Bilimlere ait ders kitaplarına enjekte edilerek istenilen insan tipinin yetiştirilmesi

hedeflendi” (Kabapınar, 1992, 28).

Ders programları ve kitaplarında muhtevanın belirlenmesi ve

biçimlenmesinde en büyük etkiyi siyasî iktidarlar ve bu iktidarların ülkeye ve

dünyaya bakış açılarının oluşturduğu söylenebilir. Burada biri tez, diğeri sentez

olmak üzere iki ana etkinin söz konusu olduğu ifade edilmektedir:

90

1. Türk Tarih Tezi, Cumhuriyetin ilk yılları, 1920’nin sonları ve 1930’lu

yıllar boyunca, Millî Mücadelenin Batıya karşı savunmasında, Türk milletinin

kültürel boyuttaki devamının göstergesi olarak ortaya konulmuştur. Türklüğün

dünyaya atalığını ve önderliğini işlemiş, milletleşme sürecindeki görevini yerine

getirmiştir.

2. DPT’nin 1983 tarihli Millî Kültür Raporu ile Atatürk Kültür, Dil ve Tarih

Yüksek Kurumunun 1986’da kabul ettiği “ Kültür Unsurlarının ve Kültür

Politikasının Tespitinde Uygulanacak Yöntem ve Sorumluluklar “adlı raporda ifade

edilen ve sistemleştirilmeye çalışılan Türk - İslâm Sentezidir (Ertürk, 1995: 248 –

249).

Bu dönemde; 1982 Anayasasının 134. maddesine dayanılarak “Atatürkçü

düşünceyi, Atatürk ilke ve inkılâplarını, Türk kültürünü, Türk tarihini ve Türk dilini

bilimsel yoldan araştırmak, tanıtmak ve yaymak amacıyla; Atatürk’ün manevî

himayesinde, Cumhurbaşkanının gözetim ve desteğinde, Başbakanlığa bağlı; Atatürk

Araştırma Merkezi, Türk Dil Kurumu, Türk Tarih Kurumu ve Atatürk Kültür

Merkezi’nden oluşan, kamu tüzel kişiliğine sahip Atatürk Kültür, Dil ve Tarih

Yüksek Kurumu” kurulmuştur.

Aynı maddede “Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumunun; kuruluşu,

organları, çalışma usulleri ve özlük işleri ile kuruluşuna dahil kurumlar üzerindeki

yetkileri kanunla düzenlenir’’ hükmü ön görülmüştür.

Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumunun kuruluşu, hizmet ve

faaliyetleri ile ilgili ilkeleri ve organları; görev, yetki ve çalışma usulleri ile özlük

işleri 2876 sayılı kanunla düzenlenmiştir. Kanunun 4’üncü maddesine göre, Yüksek

Kurumun ve bağlı kuruluşlarının bütün hizmet ve faaliyetlerinde Anayasa

çerçevesinde uygulanacak ilkeler şunlardır:

a. Millî mücadele ruhu ve bilinci içerisinde; Atatürkçü düşünceye, Atatürk

ilke ve inkılâplarına, Türkiye Cumhuriyeti’nin sonsuza kadar var olma şuuruna,

kişilerin ve milletin refahına, toplumun mutluluğu inancına, millî kültürümüzü

çağdaş medeniyet seviyesinin üstüne çıkarma azim ve kararlılığına bağlı kalmak ve

sahip olmak,

91

b. Topluca Türk vatandaşlarının millî gurur ve iftiharlarda, millî sevinç ve

kederlerde, ortak ve bölünmez bir bütün hâlinde, millî kültür ve ülküler etrafında

toplanmasını güçlendirecek doğrultuda hareket etmek,

c. Millî dayanışma ve bütünleşmede Atatürkçü düşünce, Atatürk ilke ve

inkılâplarını, kültür, dil ve tarih değerlerini, birleştirici bir güç olarak göz önünde

tutmak; bu değerlere karşı girişilecek her türlü yabancı ve bölücü akımların bilimsel

yoldan çürütülmesini esas almak,

d. Kültür, dil ve tarihî değerlerimizin bilimsel yoldan ortaya çıkarılmasını,

belgelenmesini, araştırılıp incelenmesini esas almak,

e. Toplumda yaratılan bütün maddî ve manevî kültür değerlerinin; sürekli,

düzenli ve kapsamlı bir şekilde birikimini ve gelecek kuşaklara aktarılmasını temel

kabul etmek,

f. Millî bütünlük ve güvenlik gereklerini, millî ahlâk değerlerini ve millî

gelenekleri koruyucu ve gözetici doğrultuda hareket etmek,

g. Türk dilinin öz güzelliğini ve zenginliğini meydana çıkaracak, O’nu

yeryüzü dilleri arasında değerine yaraşır yüksekliğe eriştirecek, kuşaklar arası

anlayışta ve söyleyişte birleştirici yönde hareket etmek,

h. Türk tarihini ve Türkiye tarihini ve bunlarla ilgili konuları, Türklerin

medeniyete hizmetlerini inceler ve elde edilen sonuçları yayarken, millî tarihimizin

ve millî tarih değerlerimizin birleştirici bir güç olduğunu esas almak ve Türk

milletini şanlı geçmişine yaraşan tarihine sahip kılmak (Koçak, 2009: 9).

Araştırmaya zemin oluşturabilmesi açısından Temel Eğitim veya İlköğretim

sözcüklerinin kavramsal gelişimini süreç içinde özetlemek gerekirse; Temel Eğitim

kavramına ilk kez 1961 tarih ve 222 sayılı İlköğretim ve Eğitim Kanunu’nda yer

verilmiştir. 1973 tarihli Milli Eğitim Temel Kanunu’nda Temel Eğitim kavramının

anlamı daha da geliştirilerek temel eğitimin genel olarak 7–14 yaşlar arasında

bulunan çocukları kapsadığı (Madde 22) ve onların ilgi, istidat ve kabiliyetleri

yönünde yetiştirilerek hayata ve üst öğrenime hazırlayan (Madde 23) en az 8 yıl

süreli bir eğitim olduğu belirtilmiştir. 10. Milli Eğitim Şurasında kabul edilen

92

modelle temel eğitim, öğrenciyi üst öğrenime hazırlayan ve mesleğe yatkınlaştıran

6–14 yaşları arası zorunlu sekiz yıllık bir eğitim düzeyi olarak öngörülmüştür (MEB

1982, 320).

Bu öngörülere de dayanarak Milli Eğitim Temel Kanunu’nda değişiklik

yapan 16.6.1983 tarih ve 2842 sayılı kanun ile yaş sınırı 6–14 olarak değiştirilmiş,

ayrıca “Temel Eğitim Kurumları” sözcükleri yerine “İlköğretim Kurumları” deyimi

kullanılmıştır. Ulusu hükümeti döneminde öğretmen yetiştirme ile ilgili önemli bir

gelişme görülmüştür. 10. Milli Eğitim Şurasında benimsenen “öğretmen yetiştirme

yükseköğretime dayalılık” ilkesi ışığında 1982 tarih ve 41 sayılı kanun hükmünde

kararname ile ilkokul öğretmeni yetiştiren iki yıllık ‘‘Eğitim Enstitüleri”, ‘‘Eğitim

Yüksek Okulları” adı ile yeni sistem içinde yerini almıştır (Ataünal A. 1994, 47).

XII. Milli Eğitim Şurasında (18–22 Temmuz 1988) ilkokul öğretmeni

yetiştirme ile ilgili olarak ‘‘Eğitim Yüksekokulları 4 yıla çıkarılmalıdır ve Sınıf

Öğretmenliği Anabilim Dalı’na öğretmen lisesi mezunları belli bir kontenjan ve puan

avantajı sağlanmış ÖSS puanı ile alınmalıdır.” görüşü ileri sürülmüştür. (Ataünal A.

1994, 55).

Okullar planlı ve programlı öğretim merkezleri olup öğrencilere verilmesi

gereken hedefler düzenlenirken iktidar partilerin politikaları büyük öneme sahiptir.

Bu nedenle okullar devletin toplum için öngördüğü ideolojinin bireylere aktartıldığı

resmi kurum niteliğindedir ve konu devletin ideolojisi olduğundan eğitim politikaları

da siyasal içerikli olmak zorundadır. Devlet ideolojisinin yaşatıldığı bu kurumların

bireye hedeflenen ideolojiyi kazandırmak için iki yolu tercih ettikleri görülmektedir.

Bunlardan biri ders öğretim programları vasıtasıyla öğrencilere devletin ideolojisini

kazandırmaktır ki bu hedef ders haline getirilen disiplinlerin pratik veya sosyal

amaçlar doğrultusunda kullanılmasına yol açar. İkinci yol, ilkinden farklı olarak

geleneği olan bir kurum olan okulun devletin resmi ideolojisi doğrultusunda

geliştirmiş olduğu yazılı veya yazısız kurallarını uygulaması ile mümkündür. Yani

ders öğretim programına müdahale edilmeksizin okulda var olan gizli program

vasıtasıyla devletin istediği ‘‘yurttaş tipi’’ne bireylerin ulaşmasını sağlamaktır. Her

iki şekilde de okullar ülkedeki siyasal yönetim biçimini ve problemlerini yansıtan

kurumlar olarak algılanabilmektedir. Benimsenen ideolojiyi yaşatmak için her iki

93

yolu kullanan eğitim politikaları da mevcuttur ve Türkiye bu bağlamda Amerika

Birleşik Devletleri ile benzerlik gösterir (Dilek, 2002, 55–56).

Geçmişten günümüze kadar iktidara gelen hükümetlerin eğitim ve sosyal

bilgiler dersine yönelik çalışmalarına baktığımızda, her hükümetin kendi eğitim

anlayışı doğrultusunda çalışmalar yaptığı görülmektedir.

Ulusu Hükümeti (20 Eylül 1980- 13 Aralık 1983) zamanında, ilköğretime

dair bir görüş bildirilmeden çok genel ifadeler kullanılarak eğitimin ideolojik önemi

üzerinde durulmuştur. Bu hükümet tarafından seçilen ifadelerde en belirgin olan,

terör sonrası bir hükümet olmasıdır. “Milli Eğitim ve öğretimde, Atatürk

Milliyetçiliğinin yeniden yurdun en ücra köşelerine kadar yaygınlaştıracak tedbirler

en kısa zamanda alınacaktır. Yarının teminatı olan evlatlarımızın Atatürk ilkeleri

yerine yabancı ideolojilerle yetişerek sonunda birer anarşist olmasına izin

vermeyeceğiz.” ifadesi göze çarpan ifadedir.

Bu hükümet döneminde hedeflenen 4. Beş Yıllık Kalkınma Planları

doğrultusunda beklenen hedef ve sonuçlara istatistiksel veriler-faaliyetler

incelendiğinde ulaşılamadığı, 5. Plan döneminde ortaya konan eksikliklerle Ulusu

Hükümetinin, ilköğretimde nitelik ağırlığından çok, niceliğe önem verdiği

görülmektedir. Okul sayılarında düzenli bir artış, öğretmen sayılarında (I. Kademede)

düşüş yaşanmış ve II. Kademede ise bunun tam tersine okul sayılarında belli bir

düşüş yaşanırken, öğretmen sayısında düzenli bir artış görülmüştür. Bu dönemdeki

en önemli faaliyetlerden bir tanesi ise ilköğretim kavramının ortaya konması ve

1973’de yer alan Temel Eğitim Kanununun değiştirilerek İlköğretim Kanunu haline

getirilerek bazı maddelerinde farklılaştırılması olmuştur (Şahin, Özteke, 2003: 6). Bu

hükümet için laiklik çok önemli bir değerdir. Laikliği, manevi değerlerin

korunmasında, vicdan, dini inanç ve ibadet hürriyetinin uygulanmasında ve dini

kültürün geliştirilmesinde kısıtlayıcı unsur olarak görmediklerini belirtmişlerdir.

I. Özal Hükümeti (13 Aralık 1983–21 Aralık 1987); programında ‘‘Yüksek

ahlak sahibi, dengeli bir nesil yetiştirilebilmesini teminen, devletin ilk ve orta

öğretim kurumlarında dini eğitim ve öğretim yapılması için gerekli tedbirleri

almasını zorunlu buluyoruz. Herkesin yapmakla zorunlu bulunduğu temel eğitim

dışında sayı, çeşit ve vasıf itibariyle eğitim ve öğretim hizmetleriyle memleketin

94

iktisadi ve sosyal hedefleri arasında irtibat kurulması elzemdir.” ifadesinde

görülmektedir ki bir önceki hükümet politikasında yer alan laiklik vurgusunun din

eğitimi ile karşı karşıya geldiği görülmektedir. Din eğitim ve öğretiminin ahlak ve

nitelikli nesil yetiştirme hedefi ile örtüştürülmesi dönem içerisinde Atatürk

Milliyetçiliği ve Laiklik konularında tartışmalara zemin hazırlamıştır.

Bu hükümet döneminde İlköğretimle ilgili olarak programda “İlk ve

ortaöğretimde ikili öğrenimin kaldırılmasını, sınıflardaki öğrenci sayısının

azaltılmasını hedef alıyoruz.” denilmiştir. Çok kanallı eğitim televizyonu, öğrenci ve

öğretmenlerin eğitim ve öğretiminde yardımcı bir araç olarak kullanılmıştır.

Ders kitaplarının çağdaş eğitim seviyesine uygun olarak hazırlanması için her

türlü tedbir alınmasına özen gösterilmiş, orta öğretimde ikili öğrenimin kaldırılması,

sınıflardaki öğrenci sayısının azaltılması hedef alınmıştır. Bu hükümet döneminde

ders kitapları hazırlanmasında sorunlar olduğu ve hükümete yakın olan yayınların

okullara girdiği düşünülebilir. Nitekim kitap hazırlamada Talim Terbiye Kurulu ve

yakın görülen çalışanlarla kitap hazırlanması olabilir. Kitaplar revizyona

uğradıklarında önceden sebepleri ve geçerli dayanaklarla açıklanmalıdır. Milli kültür

ve ulus bilincine dayalı geçmişe bağlılıktan uzaklaştırıcı içerikten uzak

hazırlanmalıdır. Siyasi ideolojilerden uzak eğitmenler müfredat hazırlık

toplantılarına davet edilmelidir. Geniş katılımlı işbirliğine dayalı çalışmalar yaparak

tartışma alanları yaratılmalıdır.

I. Özal Hükümeti (1983–1987) ve II. Özal Hükümeti (1987–1989)

dönemlerinin incelenmesi sonrasında; ilköğretim okullarının ülke genelinde

yaygınlaştırılmasının hedef alındığı, diğer kademelerinin ise programla bağlantılı

olarak; istihdam ile işbirliğine bağlı ihtiyaca göre açılmasına çalışıldığı dikkati

çekmektedir.

Okul sayılarında tüm kademelerde düzenli bir artış olmasına rağmen sadece

ilkokullarda son iki yıl düzeyinde okullaşma oranının görülmektedir. Öğrenci

sayılarında okul öncesinde istenilen düzeye ulaşılamamış, ilkokul ve ortaokulda ise

yine son iki yılda hedeflenen öğrenci sayısına ulaşılmıştır. Öğretmen sayılarında ise

okul öncesi ve ilkokullarda düzenli bir artış görülürken, ortaokullarda ise 5 yıllık

dönemde önemli bir artışa rastlanmazken son yılda bir artış olduğu söylenebilir. Bu

95

dönemde özellikle ilköğretim ile ilgili faaliyetlere önem verilmiştir. I.ve II. Özal

hükümetleri dönemlerinde ortaya konan en önemli gelişme ise 7–11 yaş grubunun

tamamının zorunlu temel eğitime kavuşturulmuş olduğudur (Şahin, Özteke, 2003,

10)

Akbulut Hükümeti (1989–1991), program açısından bir önceki hükümetin

tekrarı niteliği taşımıştır. Hedeflenen ilköğretim okullarının kurulması gereği

gerçekleştirilmeye çalışılmıştır. Yine bu hükümet döneminde hedeflenen okul öncesi,

ilkokul ve ortaokullardaki öğrenci sayılarına ulaşılamamıştır. Öğretmen ve öğrenci

sayılarında ise her üç kademede de göreceli artışlar görülmüştür. Ancak neticede plan

hedefleri ile gerçekleşme istatistikleri arasında farklılıklar olduğunu

söyleyebilmekteyiz 47. hükümet döneminde nitelik ve nicelik açısından eğitimde

iyileştirmeyi hedefleyen hükümet programının gerçekleşme şansı çıkmazda olan

bütçeyle mümkün olamamıştır. Eğitime ayrılan ödeneklerin sıkıntı yaratması

belirlenen hedeflerin gerçekleştirilememesi demektir. Bu hükümet dönemindeki en

önemli gelişme ise öğretmen yetiştiren Eğitim Yüksekokullarının eğitim sürelerinin 2

yıldan 4 yıla çıkarılması olmuştur.

Yılmaz Hükümeti’nde (30 Haziran 1991-Kasım 1991), Milli Eğitim

politikasının ve hizmetlerinin ülke ve millet için, en önemli ve öncelikli bir devlet

politikası olarak görülmesi bu hükümetin dikkat çeken yönüdür.

Yine eğitimde, laiklik ilkesini, toplumun çeşitliliğinin en büyük kaynaştırıcı,

uzlaştırıcı ve birleştirici harcı, temeli ve teminatı olarak görerek özellikle

benimsenmiş olması laiklik ilkesine yakın duruşu getirmiştir. Zorunlu eğitimin 2000

yılına kadar 8 yıl; 2000 yılından sonrası için de 10 yıl olmasını sağlayacak kanuni

düzenleme yapılması hedeflenmiş ülkemizde ilk defa 13–15 Mayıs 1991 tarihinde

gerçekleştirilen Özel Eğitim Konseyi’nde alınan kararların uygulanmaya konması

için çalışmalar yapıldığı sonucuna ulaşılmıştır.

‘‘Eğitim ve öğretim hürriyetinin Anayasa’ya sadakat borcunu ortadan

kaldırmayacağı inancıyla milli birlik ve bütünlüğümüzün temel unsurlarının başında

yer alan Türkçenin, özellikleri bozulmadan ve aşırılığa kaçılmadan milli ve ortak bir

eğitim ve bilim dili olarak öğretilmesine daha çok önem verilecektir’’ ifadesi bu

96

hükümetin ders kitaplarına özellikle Türkçe ve Sosyal Bilgiler kitaplarında anadil

bilinci ve milli kültür bilinci oluşturmaya dayalı metinler seçiminde rol oynamıştır.

Yılmaz Hükümeti programında çağ nüfusunun okullaşma oranının okulöncesi

eğitimde % 11,5’e ve ortaokulda % 100’e ulaşılması yönünde çalışılacağı

belirtilmiştir. Okul öncesi eğitimde okullaşma oranı % 11,5, ilkokullarda da

okullaşma oranı % 100 olarak hedeflenmiş ama bu hedeflere ulaşılamamıştır (Şahin,

Özteke, 2003: 14)

Demirel Hükümeti (25 Kasım 1991-Mayıs 1993) döneminde, Laik, evrensel,

cumhuriyetçi, milli kültürü geliştirici, yaratıcı, özgür düşünceye dayalı bir eğitim

politikası esastır. Kişilik sahibi, nitelikli insan yetiştirmek amaçtır. Programında

eğitimin niteliği ile ilgili hedeflere ve zorunlu eğitimin 8 yıla çıkarılmasına yer veren

49. Hükümet döneminde hedefler gerçekleştirilememiştir. Yine bu dönemde 6. Plan

kapsamında yeni hedefler ile belirlenen istatistikler arasında farklılıklar çıkmış ve

hedeflere ulaşılamamıştır. Bu hükümet döneminde çağdaş, laik, etkin ve yaygın bir

eğitim sistemi oluşturulacak ve yürürlüğe konacaktır. Çağdaş ve etkin eğitim, çağdaş

toplumun, tartışılmaz gereksinimidir. Hedefi dikkat çeken bir noktadır.

Doğumundan başlayarak her Türk yurttaşının öğrenim ve eğitimi devletin

yükümlülüğünde olacak ve parasız eğitim esas kılınması ve zorunlu eğitimin en az 8

yıl olması hedeflenmiştir. Demirel hükümeti nitelikli hedefler belirlemesine rağmen

eğitim bütçesinde çok da büyük artışları gerçekleştirememiştir. Bu oranlar aynı

zamanda neden hedeflerin gerçekleşemediğinin de bir kanıtıdır.

I. Çiller Hükümeti (Temmuz 1993-Mart 1996), Laik, evrensel, cumhuriyetçi,

milli kültürü geliştirici, yaratıcı, özgür düşünceye dayalı bir eğitim politikası esastır.

Bu dönemde 7. Plan kapsamındaki hedefler ile belirlenen istatistikler arasında

farklılıklar çıkmış, ilkokullardaki hedeflenen okullaşma oranına ulaşılamamıştır.

Okul öncesi dönemde hedeflenen 5,1’lik okullaşma oranının üzerine çıkılarak oran

7,3’e ulaşmıştır, ortaokullarda da yine % 65,6’lık okullaşma hedefi % 68,7 biçiminde

bir artışla gerçekleştirilmiştir. Çiller’in Demirel Hükümetinde de ekonomide aktif bir

göreve sahip olduğu gerçeği düşünülürse hükümet döneminde MEB bütçesinin

GSMH’ya (gayri safi milli hasıla) oranına baktığımızda 1993-%2.88, 1994-%2.41,

1995-%1.73, 1996-%1.71 (www.meb.gov.tr) oranlarını görmekteyiz. Bu oranların

http://www.meb.gov.tr)

97

belirlenen hedefler düzeyinde önceliğin eğitime verilmediği şeklinde yorumlanması

mümkündür.

I. Çiller Hükümeti Koalisyon (DYP - SHP) Protokolüne baktığımızda, eğitim

sektörüne özel teşebbüslerin girmesine olanaklar tanınmıştır. Laik, evrensel,

cumhuriyetçi, milli kültürü geliştirici, yaratıcı, özgür düşünceye dayalı bir eğitim

politikası esasında özel sektör yatırımlarının ilerleye dönemde vakıf üniversiteleri ile

ideolojilerin eğitim kurumlarına sızmasına zemin hazırladığı düşünülebilir.

II. Çiller Hükümeti (5 Ekim 1995 – 30 Ekim 1995) zamanında en önemli

hedef olarak ilköğretimin 8 yıla çıkarılması öngörülmüş fakat

gerçekleştirilememiştir. 22’si devlet üniversitesi, 2’si yüksek teknoloji enstitüsü ve 4

vakıf üniversitesi olmak üzere toplam 28 yeni üniversite kurulmuştur. Bu durum

akademik koşulların yetersizliğinde görevli kişilerin bilim ve ideoloji ayrımını

yapmakta sıkıntı yaşayabilecekleri düşünülürse özellikle öğretmen eğitiminde

sıkıntılar yaşandığı açıkça belirtilebilir.

III. Çiller Hükümeti (30 Ekim 1995–06 Mart 1996) zamanında, hükümet

Güneydoğu’da, altyapı ve sınaî yatırımlarının aksamadan sürdürülmesi ve olanaklar

içinde hızlandırılmasına; özellikle eğitim, sağlık ve tarım hizmetlerinin

yaygınlaştırılmasına büyük önem vermiş; ancak ayrılan kaynakların büyük

çoğunluğunun hedefe yönelik işlevsellik kazanamadığı görülmüştür. Dönem

içerisinde yaşanan ve halen devam eden ulusal varlığı yıkmaya hizmet eden

ideolojiler, özellikle eğitim sürecini hedef almış ve hükümetin politikasının

uygulanmasında birçok tartışmaya zemin hazırlamıştır.

II. Yılmaz Hükümeti (6 Mart 1996 – 28 Haziran 1996), ‘‘Bilim ve teknoloji

alanında başta ABD ve Avrupa Birliği olmak üzere uluslararası işbirliğine önem

verilecek, devletin önemli dış alımlarında bilim ve teknoloji yeteneğimizi yükseltici

bilgi ve teknoloji transferine imkân sağlayacak uygulamalara gidilecektir’’ ifadesi

ders kitaplarının hazırlanması ve eğitim ortamlarına kültürel emperyalizme neden

oluştur. Özellikle yaş gurubu açısından ilköğretim (7–11) öğrencileri ani kültür

şokları yaşamış gerek medya aracılığıyla gerekse hazırlanan yazılı kaynaklarla milli

tarih ve milli kültür yerine özendirici ve yönlendirici kaynaklarla karşı karşıya

kalmışlardır.

98

Türk Cumhuriyetleri ve akraba toplulukları ile yürütülen eğitimdeki işbirliği

ve buna dayalı projeler daha etkin ve güçlü bir şekilde sürdürülme hedefi ise olumlu

katkı sağlamış; kültürel paylaşımı getirmiştir.

Erbakan Hükümeti (28 Haziran 1996 – 30 Haziran 1997) zamanında, kamu

yatırımlarında; sağlık ve eğitim sektörlerine, bölgesel gelişmişlik farklarının

giderilmesine ağırlık verilecektir hedefi, yatırımların tarafsızlığına siyasi ideolojilerin

engel olduğu ilişkilendirilmesini getirmiştir.

Vakıf üniversitelerinin kurulması teşvik edilecek, özel üniversitelerin

kurulması için gerekli yasal düzenlemeler yapılacaktır hedefi, özellikle eğitim ve

öğretimde sıkıntılara neden olduğu söylenebilir. Çünkü vakıflar ayrılıkların ve

ideolojilerin özellikle toplumsal yapıya sızmada en çok kullanılan oluşumlardır.

Bu hükümet döneminde de 7. Plan doğrultusundaki hedefler ile belirlenen

istatistikler arasında farklılıklar çıkmıştır. Okul öncesi eğitimde hedeflenen % 16’lık

okullaşma oranı % 8,9’da kalarak hedef gerçekleşememiştir. Ancak 1995–96 öğretim

yılındaki 7,3’lük okul-öncesi okullaşma oranında artış olduğu belirlenmiştir. Yine

ilköğretimde hedeflenen % 100’lük okullaşma oranına ulaşılamamış, bu oran %

88,9’da kalmıştır. Bu hükümet döneminde zorunlu eğitimin 8 yıla çıkarılması

öğrencilerin ilgi ve kabiliyetlerine göre çeşitli meslek alanlarında eğitim görmeleri

için ilköğretimin II. kademesinde yönlendirme sistemine işlerlik kazandırılacaktır,

denmiş; fakat zorunlu eğitim 8 yıla çıkarılamamıştır.

Erbakan Hükümeti Koalisyon Protokolü (RP - DYP) zamanında, özellikle

eğitim ortamının önemli öğelerinden olan ders kitaplarında, Sosyal Bilgiler ve

Türkçe ders kitapları çoğunlukla olmak üzere yer alan metinlerin hoşgörü ve manevi

değerlere yönelik ağırlıkta olduğu belirlenmiştir.

Yılmaz Hükümeti (1997–1999) döneminde, eğitimde fırsat eşitliği değil,

olanak eşitliğinin de sağlanacağı belirtilmiş ve ayrıca 8 yıllık zorunlu ve kesintisiz

ilköğretimin (temel eğitim) uygulamaya konulacağı da programda yer almıştır.

Özellikle din Kültürü ve Ahlak Bilgisi alanlarında ki zorunluluk toplumsal yapıda

isteğe bağlı ve zorunlu tartışmasını getirmiştir.

99

IV. Ecevit Hükümeti (11 Ocak 1999 – 28 Mayıs 1999)döneminde, 8 yıllık

zorunlu ilköğretim uygulamasına devam edileceği belirtilmiş, Türkiye’yi bilgi çağına

hazırlamaya yönelik olarak zorunlu eğitim süresinin arttırılması olanaklarının

araştırılacağı bildirilmiştir. Bu dönemde hükümetin daha önceki Erbakan

Hükümetinden uygulama boyutuyla farklılığını değerlendirdiğimizde; o dönem

vakıfların yarattığı eğitimde sıkıntıların önüne geçmek için ders kitapları ve kurum

denetimi yönünden düzenleme yapılmasıdır.

V. Ecevit Hükümeti (28 Mayıs 1999 – 18 Kasım 2002) dönemine

baktığımızda, eğitim kurumlarında ideolojik kutuplaşma ve çatışmalara fırsat

verilmeyecektir’’ ifadesi göze çarpan en önemli bir ifadedir. İlköğretim beşinci

sınıfını tamamlayan öğrencilerin, kanunî temsilcilerinin talep etmesi durumunda,

Diyanet İşleri Başkanlığınca yaz tatilinde açılan ve Millî Eğitim Bakanlığının

denetim ve gözetimine tabi olan Kur' an kurslarına devam edebilmelerine imkân

verici bir düzenleme yapılacaktır. İfadesi ile özellikle ilköğretim kademesindeki

çocuklar için eğitim ortamlarına manevi anlamda soyut düşünme ve yorum

yapabilmede çelişkilere neden olan bir süreç sağladığı düşünebilir. Çünkü okullarda

verilen Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi öğretimi ile yaz tatili süresince alınan öğretimin

eşdeğerde öğretim ve öğretmen tarafından ayrılıklar olabilir diye düşünülmektedir.

Gül Hükümeti (18 Kasım 2002–14 Mart 2003) döneminde, ‘‘Eğitim ve

öğretimde evrensel değerleri öne alan, insanı merkeze yerleştiren demokratik ve

çağdaş bir yaklaşım benimsenecektir. Çağdaş eğitim yöntemleri ve teknolojileri

yakından izlenecek, özellikle öğrencilerin bilgisayar ve diğer teknolojik araçları

kullanma yeteneği kazanmasına özel bir önem verilecektir. Yaygın ve örgün eğitimin

her aşamasında e-eğitim yürürlüğe konacaktır. Eğitimin her alanında özel teşebbüs

desteklenecek ve özel teşebbüsün eğitimdeki payı artırılacaktır’’ hedefi ile milli

bilincin kazandırılmasında en kritik yaş aralığı olan ilköğretim öğrencilerinin

evrensel değerleri algılama ve öğretiminde Sosyal bilgiler ve Türkçe dersinin önemi

düşünüldüğünde seçilen metinlerin ve görsel unsurların milli tarih ve kültürel yapı ile

ilişkisinin az olduğu söylenebilir.

Ulusal bilincin kazandırılmasında ve devletin varlığını sağlayacak

dayanakları belirleyici olmada bu kadar önem arz eden ders kitaplarının içeriğinde bu

hükümet döneminde sıklıkla radikal değişiklikler yapılması düşündürücüdür.

100

Üniversiteler, her çeşit düşüncenin demokratik bir ortamda, hoşgörü içinde öğretilip

tartışıldığı, yasakların ve sınırlamaların olmadığı özgür bir foruma dönüştürülecektir.

Ülkemizde nitelikli bir eğitim sağlanabilmesi için dünyadaki yönetim anlayışında

meydana gelen değişime paralel olarak, eğitim politikalarının belirlenmesinde ve

hizmet sunumunda yerel idareler, özel sektör ve sivil toplum kuruluşlarının inisiyatif

ve katılımları sağlanacak; eğitimde yönetişimci, demokratik bir anlayış

sergilenecektir. Önyargılı ve ezberciliğe dayanan eğitim yöntemleri terk edilecektir.

I. Erdoğan Hükümeti (14 Mart 2003–29 Ağustos 2007)döneminde,

‘‘Anayasamızda tanımlanan laiklik ilkesi, din ve vicdan hürriyetine etkinlik ve

işlerlik kazandırılarak, dinin, dinî duyguların veya dince kutsal sayılan değerlerin ve

sembollerin siyasî veya kişisel çıkar yahut nüfuz sağlamak amacıyla istismar

edilmesi veya kötüye kullanılmasını önleyebilecek bir din eğitimi ve öğretimi,

Anayasamızda tanımlanan çerçevede uygulamaya konulacaktır’’ hedefi ile açıkça

görülmektedir ki önceki yıllarda Laiklik ilkesi dini duyguların öğretimi ve yaşanması

için engel olarak görülmezken bu hükümet döneminde tekrar değerlendirilmesi

düşünülmesi dikkat çekicidir.

Göreve gelinen günden başlayarak, eğitimin en temel sorunları olarak görülen

altyapı, erişim ve kalite sorunlarının üzerine ısrarla gidildiği, özellikle ilköğretim ve

ortaöğretimi, bilgi yüklemeden ziyade öğrencilere temel beceriler edinme, analiz ve

sentez yapabilme, düşünebilme, sorgulama, sağlam bir karakter kazandırma dönemi

olarak gördüklerinini belirten II. Erdoğan Hükümeti, özellikle Sosyal Bilgiler Dersi

öğretim programını öncelikle olarak değiştirme girişiminde bulunmuştur.

Bu iktidar döneminde Türk Milli Eğitiminin beyni olan Talim ve Terbiye

Kurulu Başkanlığında laik değerler ve Atatürkçülükle ilgili konular hep geri planda

tutulmuş, ihmal edilmiş ya da baştan savılmıştır. Bu konuda birçok haber basında da

yer almıştır. 2003 yılında başlatılan program değişiklikleri incelendiğinde,

Atatürkçülükle ilgili konuların yeni hazırlanan programlara gerektiği şekilde ve tam

olarak yansıtılmadığı görülmektedir. Bu dönemde hazırlanan programlarda, 1999

yılında çıkarılan 2504 sayılı Tebliğler Dergisinde belirtilen Atatürkçülükle ilgili

konularla ilgili birçok eksiklik bulunduğu göze çarpmaktadır.

101

II. Erdoğan Hükümeti (29 Ağustos 2007– Devam ediyor) döneminde,

‘‘Cumhuriyet tarihimizde ilk defa iktidarımız döneminde, ilköğretim ve

ortaöğretimde her çocuğumuza ücretsiz ders kitabı verilmesi uygulaması

başlatılmıştır’’ ifadesi ders kitaplarının seçimi, hazırlanması ve dağıtılmasında bir

sektör yaratılmasına fırsat tanımıştır. Çünkü kitap içeriklerinin sorgulanmasının en

aza indirgenmesini sağlamak amacıyla ücretsiz ders kitaplarının dağıtılması bir

politka haline getirilmiştir.

Bu dönem, aynı zamanda öğrencinin kendisi ve çevresiyle uyumlu, sosyal ve

kültürel değerlerle toplumsal aidiyet duygusunu kazanacağı bir kimlik oluşturma

aşaması olarak kabul etmektedir. İktidarın, ilköğretim ve ortaöğretim kademesindeki

müfredatları bu yaklaşımdan hareketle değiştirdiği ve tüm okullarda uygulamaya

başlaması, toplumsal süreçte tartışmalara yol açmıştır. Özel eğitim kurumlarında

yaşanan program-içerik çatışması ve uygulama sorunları toplumun her kesiminde

kendini hissettirmiştir.

2.7. Eğitim Politikalarının Sosyal Bilgiler Dersi Üzerindeki Etkisi

Dünyada eğitim alanındaki ilerlemeler, hükümetlerin eğitim politikalarında

değişiklikler yaparak içerikleri gözden geçirmelerine olanak tanımıştır. Özellikle

tarih ve sosyal bilgiler dersi ezberden uzak, bireyi düşünmeye, araştırma ve

sorgulamada sürekliliğe yöneltmelidir. Her toplum bireylerini dünya barışına katkı

sağlama, ulusal değer bilincini canlı tutma, insan haklarına saygılı olma, eleştirel,

analitik düşünme yetisi kazandırma ve geçmişi doğru kaynaklardan öğrenme fırsatı

tanınmalıdır.

Türk milli Eğitimi’nin Genel Amaçları ve İlkeleri’nde Tarih dersi içeriği ile

ilgili yansımalar 1739 sayılı Milli Eğitim Temel Kanunu’nda şu şekilde belirtilmiştir

(MEB, 1995).

Madde 2. (Bu maddenin 1 numaralı bendi 16.06.1983 tarih ve 2842 sayılı

kanunun birinci maddesi ile aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir.)

Atatürk İnkılâp ve İlkelerine ve anayasada ifadesini bulan Atatürk

milliyetçiliğine bağlı; Türk milletinin milli, ahlaki, insani, manevi ve kültürel

102

değerlerini benimseyen, koruyan ve geliştiren; ailesini, vatanını, milletini seven ve

daima yüceltmeye çalışan; insan haklarına ve anayasanın başlangıcındaki temel

ilkelere dayanan demokratik, laik ve sosyal bir hukuk devleti olan Türkiye

Cumhuriyeti’ ne karşı görev ve sorumluluklarını bilen ve bunları davranış haline

getirilmiş yurttaşlar olarak yetiştirmek.

Türk Milli Eğitiminin Temel İlkeleri’ nde “Eğitim sistemimizin her derece ve

türü ile ilgili ders programlarının hazırlanıp uygulanmasında ve her türlü eğitim

faaliyetlerinde Atatürk inkılâp ve ilkeleri ve anayasada ifadesini bulmuş olan Atatürk

milliyetçiliği temel olarak alınır. Milli ahlak ve milli kültürün bozulup yozlaşmadan

kendimize has şekli ve evrensel kültür içinde korunup geliştirilmesine ve

öğretilmesine önem verilir (Madde 10).

Milli birlik ve bütünlüğün temel unsurlarından biri olarak Türk dilinin

eğitimin her kademesinde, özellikleri bozulmadan ve aşırılığa kaçılmadan

öğretilmesine önem verilir; çağdaş eğitim ve bilim dili halinde zenginleşmesine

çalışır ve bu maksatla Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu ile işbirliği

yapılarak Milli Eğitim Bakanlığınca gereken tedbirler alınır (Madde 10).

Güçlü ve istikrarlı, hür ve demokratik bir toplum düzeninin gerçekleşmesi ve

devamı için yurttaşların sahip olmaları gereken demokrasi bilincinin, yurt yönetimine

ait bilgi, anlayış ve davranışlarla sorumluluk duygusunun ve manevi değerlere

saygının, her türlü eğitim çalışmalarında öğrencilere kazandırılıp geliştirilmesine

çalışılır. Ancak, eğitim kurumlarında anayasada ifadesini bulan Atatürk

milliyetçiliğine aykırı siyasi ve ideolojik telkinler yapılmasına ve bu nitelikteki

günlük siyasi olay ve tartışmalara karışılmasına hiçbir şekilde meydan verilmez

(Madde 11), şeklinde açıklanmıştır.

Türk Milli Eğitimi’nin özel amaçları çerçevesinde ele alacağımız Tarih

dersinin amaçları Milli Eğitim Bakanlığı’nın 27 Eylül 1976 tarihli Tebliğler

Dergisinde şu şekilde açıklanmıştır:

Tarih derslerinde temel amaç Türk tarihi olacaktır. Başka milletlerin tarihine

ait kısımlar Türk Tarihi ile ilgileri derecesine ve aralarında bağlantı kurularak

verilecektir. Buna göre tarih öğretiminin amaçları:

103

1. Öğrencilere Türk tarihinin, Türk kültür ve uygarlığının akışını iletmek

ve dolayısı ile onlarda milli benliğimizin yansıdığı sosyal, kültürel, siyasi ve hukuki

kurumlarımız hakkındaki anlayışı geliştirmek ve böylece milli şuuru

kuvvetlendirmek.

2. Öğrencilere çağdaş kültürün gelişmesinde önemli yeri olan özgürlük,

demokrasi ve milliyetçilik hareketlerini incelerken, insanın yüzyıllar boyunca

bağımsızlığı elde etmek için yaptığı mücadelelere dikkat çekerek öğrenciler

özgürlüğün ve demokrasinin değerini kavratmak, bu telkin yapılırken özellikle milli

bütünlüğü korumak, demokrasiyi üstün tutmak ve ilerleme bilincini vermek.

3. Öğrencilere çağdaş kültürün ve uygarlığın gelişmesinde Türk

milletinin de büyük payı bulunduğunu belirtmek, eski büyük uygarlıkları ve bunların

insanlığa yaptığı etkileri incelenirken bu uygarlıklar arasında Türk uygarlığını yerini

ve önemini göstermek.

4. Öğrencilere milletler ailesi içinde Türk milletinin layık olduğu yeri

göstermek, milletimize düşen insanlık görevlerini belirtmek.

5. Başta Türk büyükleri, özellikle Atatürk başta olmak üzere milletimize

ve insanlığa hizmet etmiş büyük devlet v, ilim, fikir ve sanat adamlarının hayatlarını

ve hizmetlerini duyurmaya değer örnekler olarak takdir etmek ve devletine faydalı

oma yolunda her fedakârlığı göze alabilecek bir şahsiyet kazandırmak.

6. Öğrencilerine bulunduğu toplum içinde milli birlik, bütünlük ve

bağlılık duygularını güçlendirmek.

7. Öğrencilere, gittikçe karmaşık bir hale gelen ve baş döndürücü bir

hızla çoğalıp genişleyen yurt ve dünya sorunları arasında şaşırmadan doğruyu

bulabilen, hayatın hızına ayak uydurabilen, yurt ve millet yararına en uygun yolları

seçebilen şahsiyet sahibi, maddi ve manevi zenginlik kaynaklarımızı korumak,

milletçe değerlendirmek gereğine inanmış, bu yolda alışkanlıklar kazanmış

vatandaşlar olarak yetiştirmek.

8. Öğrencilere Türk İstiklal Savaşı’nın ve Türkiye Cumhuriyeti’nin nasıl

büyük fedakârlıklarla gerçekleştirildiğini açıklamak, Cumhuriyet ve Atatürk

inkılâplarının önemi, korunması ve geliştirilmesi gereğini belirtmek.

9. Öğrencilere, köklü bir tarihe sahip olan büyük bir milletin evladı

olmasının sorumluluğunu duyurmak, Türk milletinin zekâ ve yeteneğini,

çalışkanlığını, kahramanlık ve fedakârlığını, ilim ve sanata değer verdiği, estetik ve

zevkini insanlık duygularının yüksekliğini tarihten örnekler vererek yansıtmak, bu

104

üstün özellikleri devam ettirip geliştirebildiğimiz ölçüde çağdaş medeniyet

seviyesine erişebileceğimizin inancını vermek, böylece onlarda milletimizin

geleceğine olan güvenlerini arttırmak, şerefli milletimizin ona layık evlatları olmaları

yolunda sonsuz bir çaba harcamaları ve bu uğurda durmadan çalışmaları şuuru

geliştirmektir.

Talim Terbiye Kurulu tarafından 19.11.1981 yılında yayınlanan Tebliğler

Dergisinde öğretim esasları yönergesi şu şekilde belirtilmiştir:

“Bütün öğretmenler Milli eğitim Temel Kanunu ve genel programda yer alan

amaçlar doğrultusunda hareket ederek, öğrencilerini Atatürk inkılâplarına ve

ilkelerine bağlı yurttaşlar olarak yetiştirmeleri görevlerinin gereğidir. Bu durumda ise

okullarımızdaki her türlü branş öğretmenleri ile sınıf öğretmenlerinin derslerinde yeri

geldikçe bu konuya önemle eğilmeleri ve programlara uygun bir biçimde etkinlik

göstermeleri zorunludur”

“Ortaöğretim Kurumlarında Atatürk İnkılâbının getirdiği yenilikler ve

değişikliklerle O’nun ilkelerinin benimsetilmesi ve kavratılmasında yalnız İnkılâp

Tarihi dersini okutan öğretmenlerin verecekleri bilgiler yeterli görülmemelidir. Diğer

yandan Atatürk’ ün kişiliği, Kurtuluş Savaşı’ndaki önemli olaylar, Atatürk İnkılâbı,

Atatürk ilke ve görüşleri, Ulu Önderimizin özdeyişleriyle, birlik ve beraberlik

içerisinde her fırsatta öğrencilere duyurulmaya çalışılmalı, öğrenciler Atatürkçülük

konusunda bilinçlendirilmelidir.”

Ülkemizde Cumhuriyet döneminden günümüze birçok eğitim programları

çıkarılmış ve uygulamaya geçirilmiştir. Bunlar: 1924 Programı, 1926 Programı, 1936

Programı, 1939 Köy İlkokulları Programı, 1948 Programı, 1962 İlkokul Programı

Taslağı, 1968 İlkokul Programı, 1997 İlkokul Programı.

1968 İlkokul Programından sonra, bilim ve teknikteki yeniliklere ayak

uydurmak için fen bilgisi, matematik, beden eğitimi gibi derslerin programlarında sık

sık değişiklikler yapılmıştır. Sosyal Bilgiler, din bilgisi ve ahlak derslerinin konuları

da sık sık değişmiştir. Fakat bu programların özü 1968 İlkokul Programına

dayanmaktadır.

105

Kesintisiz 8 yıllık ilköğretim uygulamasına geçilmeden önce ülkemizde

‘İlkokul’, ‘İlköğretim Okulu’, ‘Ortaokul’ ve ‘Lise’ vardı. Bu eğitim öğretim

kurumlarında Sosyal Bilgiler, Milli Tarih, T.C İnkılâp Tarihi ve Atatürkçülük

derslerine ait haftalık ders saatleri ise aşağıdaki tablolarda sunulmuştur (MEB, 2003,

48)

Tablo–5: İlkokul Haftalık Ders Çizelgesinde Sosyal Bilgiler Dersi

DERS ADI

SINIFLAR

1. SINIF 2.SINIF 3.SINIF 4.SINIF 5.SINIF

Sosyal Bilgiler ----

-

---- ---- 3 3


T.C İnkılâp Tarihi ve Atatürkçülük Dersi

DERSLER

SINIFLAR

1. SINIF 2. SINIF 3. SINIF 4.SINIF 5.SINIF 6. SINIF 7.SINIF 8.SINIF

Sosyal Bilgiler ___ 3 3 ____ ____ ___

Milli Tarih ____ ____ ____ ____ ____ 2 2 ___

T.C İnkılâp Tarihi

ve Atatürkçülük

___ ____ ____ ____ ____ ____ ____ 2

Tablo–7: Ortaokul Haftalık Ders Çizelgesinde Milli Tarih, T.C İnkılâp Tarihi ve

Atatürkçülük Dersi

DERSLER SINIFLAR

6. SINIF 7. SINIF 8.SINIF

Sosyal Bilgiler 2 2 _____

T.C İnkılâp Tarihi ve

Atatürkçülük

_____ _____ 2

106

Kesintisiz 8 yıllık ilköğretim uygulamasına geçilmeden önce, ilkokulların 4.

ve 5. sınıflarında Sosyal Bilgiler dersi haftada 3’ er saat okutuluyordu. İlköğretim

okullarının 4. ve 5. sınıflarında yine 3’ er saatlik Sosyal Bilgiler dersi okutuluyordu,

6. ve 7. sınıflarda 2’ şer saatlik Milli Tarih dersi, 8. sınıfta ise T.C İnkılâp Tarihi ve

Atatürkçülük dersleri okutuluyordu. Ortaokullarda ise 6. ve 7. sınıflarda 2’ şer saatlik

Milli Tarih dersi, 8. sınıfta ise 2 saat T.C İnkılâp Tarihi ve Atatürkçülük dersi

okutuluyordu.

18 Temmuz 1997 tarih ve 4036 sayılı kanunla 8 yıllık kesintisiz ilköğretim

zorunlu hale getirilmiştir. Bu kanunla birlikte, daha önceki ilkokul programlarından

farklı olarak ilk defa programlar her sınıf için ayrı ayrı olarak yapılmıştır (Örneğin,

İlköğretim Okulu Programları 4. Sınıf, İlköğretim Okulu Programları 1. sınıf vb).

1997 İlköğretim Programlarında Türk Milli Eğitiminin Amaçları ve Türk

Milli Eğitiminin Temel İlkeleri aynen 1985–1988 İlkokul Programlarındaki gibidir

(MEB, 2003).

Kesintisiz 8 yıllık ilköğretim uygulamasına geçildikten sonra, ilköğretim

okullarında Sosyal Bilgiler ile T.C İnkılâp Tarihi ve Atatürkçülük dersi okutulmaya

başlamıştır. Milli Tarih dersleri müfredattan kaldırılmıştır. İlköğretim okullarında bu

derslerin haftalık ders çizelgelerindeki süreleri Tablo–4’te verilmiştir:

Tablo–8: İlköğretim Okulu Haftalık Ders Çizelgesinde Sosyal Bilgiler, Milli

Tarih, T.C İnkılâp Tarihi ve Atatürkçülük Dersi

DERSLER

SINIFLAR

1. SINIF 2. SINIF 3.SINIF 4.SINIF 5.SINIF 6.SINIF 7.SINIF 8.SINIF

Sosyal Bilgiler 3 3 3 3

Milli Tarih

T.C İnkılâp Tarihi

ve Atatürkçülük

2

Cumhuriyetin kuruluşundan Sekiz yıllık zorunlu eğitimin uygulanmaya

başlamasına kadar haftalık ders çizelgelerini incelediğimizde, genel olarak 9 çeşit

107

ders haftada 25 saat okutulmuştur. 1997–1998 eğitim öğretim yılında uygulamaya

konulan kesintisiz sekiz yıllık zorunlu eğitim yasası gereğince, ilköğretim haftalık

ders dağıtım çizelgesi yeniden belirlenmiştir. Çizelgede yer alan derslerle ilgili

gelişmelerden Sosyal Bilgiler, Milli Tarih, T.C İnkılâp Tarihi ve Atatürkçülük Dersi

ile ilgili gelişmelere baktığımızda;

— Sosyal Bilgiler dersi 4. ve 5. sınıflarda 1926–1968 yılları arasında

Tarih, Coğrafya, Yurt Bilgisi adları altında ayrı ayrı okutulmuş, bu ders 1968 yılında

Sosyal Bilgiler adını almıştır. Sosyal Bilgiler dersi 1926’ dan 1968 yılına kadar

haftada toplam 11 saat, 1968 yılından günümüze kadar ise haftada toplam 6 saat

okutulmaktadır. 1997 yılından günümüze kadar 6, 7 ve 8. sınıflarda toplam 6 saat

okutulmaktadır (MEB, 2003: 42).

— Milli Tarih dersi kesintisiz 8 yıllık zorunlu eğitimden sonra,

ilköğretim okullarında okutulmamaya başlamıştır.

— T.C İnkılâp Tarihi ve Atatürkçülük Dersi ise 1985 İlkokul

Programlarından itibaren 8. sınıflarda ve haftada toplamda 2 saat okutulmaktadır.

108

BÖLÜM III

SOSYAL BİLGİLER PROGRAM VE DEĞİŞİKLİKLERİ

3.1. Mevcut Eğitim Politikasının Sosyal Bilgiler Öğretimine Yansıması ve Sosyal

Bilgiler Öğretim Programının Genel Amaçları

—Özgür bir birey olarak fiziksel, duygusal özelliklerinin; ilgi, istek ve

yeteneklerinin farkına varır.

—Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olarak, vatanını ve milletini seven,

haklarını bilen ve kullanan, sorumluluklarını yerine getiren, ulusal bilince sahip bir

vatandaş olarak yetişir.

—Atatürk İlke ve İnkılâplarının, Türkiye Cumhuriyetinin sosyal, kültürel ve

ekonomik kalkınmasındaki yerini kavrar; lâik, demokratik, ulusal ve çağdaş değerleri

yaşatmaya istekli olur.

—Hukuk kurallarının herkes için bağlayıcı olduğunu, tüm kişi ve kuruluşların

yasalar önünde eşit olduğunu gerekçeleriyle bilir.

—Türk kültürünü ve tarihini oluşturan temel öge ve süreçleri kavrayarak,

millî bilincin oluşmasını sağlayan kültürel mirasın korunması ve geliştirilmesi

gerektiğini kabul eder.

—Yaşadığı çevrenin ve dünyanın coğrafî özelliklerini tanıyarak, insanlar ile

doğal çevre arasındaki etkileşimi açıklar.

—Bilgiyi uygun ve çeşitli biçimlerde (harita, grafik, tablo, küre, diyagram,

zaman şeridi vb.) kullanır, düzenler ve geliştirir.

—Ekonominin temel kavramlarını anlayarak, kalkınmada ve uluslararası

ekonomik ilişkilerde ulusal ekonominin yerini kavrar.

—Meslekleri tanır, çalışmanın toplumsal yaşamdaki önemine ve her mesleğin

gerekli olduğuna inanır.

109

—Farklı dönem ve mekânlara ait tarihsel kanıtları sorgulayarak insanlar,

nesneler, olaylar ve olgular arasındaki benzerlik ve farklılıkları belirler, değişim ve

sürekliliği algılar.

—Bilim ve teknolojinin gelişim sürecini ve toplumsal yaşam üzerindeki

etkilerini kavrayarak bilgi ve iletişim teknolojilerini kullanır.

—Bilimsel düşünmeyi temel alarak bilgiye ulaşma, bilgiyi kullanma ve

üretmede bilimsel ahlâkı gözetir.

—Birey, toplum ve devlet arasındaki ilişkileri açıklarken, sosyal bilimlerin

temel kavramlarından yararlanır.

—Katılımın önemine inanır, kişisel ve toplumsal sorunların çözümü için

kendine özgü görüşler ileri sürer.

—İnsan hakları, ulusal egemenlik, demokrasi, lâiklik, cumhuriyet

kavramlarının tarihsel süreçleri ve günümüz Türkiyesi üzerindeki etkilerini

kavrayarak yaşamını demokratik kurallara göre düzenler.

—Farklı dönem ve mekânlardaki toplumlararası siyasal, sosyal, kültürel ve

ekonomik etkileşimi analiz eder.

—İnsanlığın bir parçası olduğu bilincini taşıyarak, ülkesini ve dünyayı

ilgilendiren konulara duyarlılık gösterir (TTKB, 2009).

3.2. Sosyal Bilgiler Öğretim Programının Uygulanması ile İlgili Açıklamalar

İlköğretim okulu Sosyal Bilgiler öğretim programı 6. sınıfta haftada üçer ders

saati olmak üzere 108 saatlik bir ders süresi ve 7. sınıflarda dört saat olmak üzere 108

saatlik bir ders süresi öngörülerek hazırlanmıştır. İnsan hakları ve vatandaşlık dersi

pek çok ülkede olduğu gibi ilköğretim 1. sınıftan itibaren bir ara disiplin olarak ele

alınmış, derslerin kazanımları ile insan hakları ve vatandaşlık programının

kazanımları ilişkilendirilmiş, insan hakları ve vatandaşlık programına duyarlı bir

ilköğretim programı hazırlanmıştır. Bu dersin eğitim ve öğretiminde;

110

—Etkili ve sorumlu Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı yetiştirmek amacıyla

tasarlanmış Sosyal Bilgiler dersi ile öğrenci 4. sınıftan itibaren karşılaşmaktadır.

Sosyal Bilgiler öğretmeni, 4. ve 5. sınıf Sosyal Bilgiler programını inceleyerek,

öğrencilerin bilgi, beceri, değer ve kavram boyutlarında hazır bulunuşluk düzeyini

dikkate almalıdır. Sarmal yaklaşım doğrultusunda, devamlılık ve aşamalılık

açısından; 6. ve 7. sınıflardaki öğrenme alanları, beceriler, değerler ve kavramların 4.

ve 5. sınıftakilerle ilişkileri göz ardı edilmemelidir.

— Sosyal bilgiler ünitelerinde; tarih, coğrafya, ekonomi, sosyoloji,

antropoloji, psikoloji, felsefe, siyaset bilimi ve hukuk gibi sosyal bilimler ve insan

hakları ve vatandaşlık bilgisi konuları toplulaştırılmış olarak ele alınmaktadır.

Öğretmen de konuları tarih ünitesi, coğrafya ünitesi, insan hakları ve vatandaşlık

ünitesi diye ayrı ayrı değil, çok yönlü olarak işlemelidir. Örneğin, Türkiye’nin

coğrafî bölgeleri ele alınırken, Millî Mücadele yıllarında bu bölgedeki faaliyetlere

yer verilerek, coğrafya, tarih, insan hakları ve vatandaşlık konuları ilişkilendirilerek,

milli bilinç, insan hakları ve tarih duyarlılığı oluşturulmaya çalışılmalıdır. Benzer

şekilde edebî ürünler ve yazılı materyallerden (efsaneler, destanlar, masallar,

atasözleri, halk hikâyeleri, türküler ve şiirler vb.) yararlanılarak, sosyal bilgiler,

Türkçe dersleriyle kaynaştırılmalı, öğrencilere vatan sevgisi kazandırılmalıdır.

—Sosyal Bilgiler Programında, belirlenmiş kazanımlara yönelik konu

sıralaması yapılmamıştır. Programda kazanımların öngördüğü bir içerik sınırlaması

söz konusudur. Öğretmen kazanımları gerçekleştirmesi koşuluyla; çevre özelliklerini,

öğrenci grubunun ilgilerini, ihtiyaçlarını, beklentilerini, hazır-bulunuşluk düzeylerini

ve dolayısıyla da ön bilgilerini dikkate alarak, Türk millî eğitiminin genel amaçları

ve temel ilkeleri doğrultusunda uygun çıkış noktaları, uyarıcı ve pekiştireç

unsurlarını kullanarak çerçevesi belirlenmiş olan içeriğe bağlı oluşturacağı alt

başlıklar etrafında hareket etmelidir. Çevresel etkiler ve grubun sözü edilen

özellikleri açısından gerektiğinde, güncellik ilkesi gözetilmek kaydıyla ünite

sürelerinde değişiklik yapabilir.

—Öğretmen, geçmiş, bugün ve gelecek düşünüldüğünde, bütün insan

faaliyetlerini kapsayacak şekilde seçilmiş olan dokuz öğrenme alanının, birden fazla

disiplini içerdiğine, “zaman, süreklilik ve değişim” öğrenme alanının, diğer sekiz

öğrenme alanıyla birlikte değerlendirildiğine dikkat etmelidir. Yani bir ünite, iki

111

öğrenme alanı içermektedir. 6. ve 7. sınıfta "gruplar, kurumlar ve sosyal örgütler"

öğrenme alanına yer verilmemiştir.

—Öğretmen, “sosyal bilimler olarak sosyal bilgiler” ve “yansıtıcı düşünme

olarak sosyal bilgiler” anlayışlarına önem vermelidir. Öğrencilere, sosyal bilimcilerin

(coğrafyacının, tarihçinin, vb.) bilimsel yöntemleri sezdirilmelidir. Öğretmen, okulun

içindeki ve dışındaki olaylardan yararlanarak, öğrencileri sık sık gerçek hayat

problemleri ve çelişkili durumlarla karşılaştırmalı ve karşılaştıkları sosyal problemler

üzerine yansıtıcı düşünmelerini sağlamalıdır. Tarih konuları da öğrencilere bir

problem olarak sunulmalıdır. Örneğin “TBMM’nin Açılışı” konusunda, “Atatürk,

1920’de kurulan yeni devletin malî kaynakları problemini nasıl çözdü?” problemi

ortaya atılabilir. Burada önce, bir devletin gelir kaynakları ile ilgili öğrencilerin

görüşleri alınmalı, sonra veri ve kaynak toplamalarına yardım edilmeli, görüşleri test

edilmeli ve tartışmaya teşvik edilmeli, daha sonra da öğrencilerin bir rapor yazmaları

sağlanmalıdır.

—Son yıllarda bazı eğitimciler tarafından “genişleyen çevreler” programına

yönelik haklı ve yerinde eleştiriler yapılmaktadır. Günümüzde çocuklar yakın

çevrelerinin çok ötesindeki olaylardan da haberdardırlar. Kitle iletişim araçlarının

özellikle de televizyonun her eve girmesi, dünyayı çocukların evine getirmiştir.

Henüz okula başlamayan çocuklar bile dünyadaki savaşların, çevre kirliliği ile ilgili

sorunların artık farkındadırlar. Belgeseller sayesinde dünyanın çeşitli yörelerindeki

kültürleri en ince ayrıntılarına kadar tanıma fırsatı elde etmektedirler (Öztürk, Dilek,

2003, 75). Örneğin 8–13 yaşlarındaki çocukların yakından uzağa ilkesinin tersine Çin

Seddi, Piramitler, dünyanın en uzun, en kilolu, en yaşlı insanı gibi konularla

ilgilendiği görülmüştür. Bu yüzden ünitelerin sıralanması “yakından uzağa” ilkesine

göre yapılırken, “Küresel Bağlantılar” öğrenme alanı ile öğrencilerin ilgi ve

ihtiyaçları dikkate alınmıştır.

—Üniteler işlenirken doğrudan verilecek beceriler üzerine alıştırmalar

yapılmalıdır. Dokuz temel becerinin yanı sıra, öğrencilerin zaman ve kronolojiyi

algılama, mekânı algılama, değişim ve sürekliliği algılama ve sosyal katılım gibi

sosyal bilgiler becerilerini kazanmaları üzerinde özellikle durulmalıdır. Bu beceriler

alt aşamaları ile birlikte öğretmen kılavuzunda verilmiştir. Kaynak kullanımı ve kanıt

değerlendirmeye dayalı sosyal bilgiler eğitiminde öğrencilerin sebep-sonuç ilişkisi

112

kurmaları ve kanıta dayalı akıl yürütmeleri sağlanmalı, kanıtların sınırlılıkları ve

tarihin farklı yorumlarının olabileceği fark ettirilmelidir.

—Öğretmen, öğrencilerin disiplinlere ait yapısal kavramları öğrenmelerine

dikkat etmelidir. Öğrencilerin, çizdikleri kavram ve zihin haritalarından yararlanarak,

kavram yanılgıları varsa, düzeltmelerine yardımcı olmalıdır.

—Programdaki değerler, bir örnek olaydan ya da öyküden hareketle,

değerleri açıklama, ahlâkî muhakeme ve değer analizi şeklinde verilmelidir.

—Öğretmen, programda üç türlü ilişkilendirme ile karşılaşmaktadır. Bunlar,

üniteler arası ilişkilendirme, dersler arası ilişkilendirme ve ara disiplinlerle

ilişkilendirmedir. Programda üniteler arası ve dersler arası ilişkilendirme açıklamalar

bölümünde yer alırken, ara disiplinlerle ilişkilendirme tabloları programın devamında

yer almaktadır. Sosyal Bilgiler öğretmeni, 6. ve 7. sınıflarda sosyal bilgiler dersinde

sık sık bu ilişkileri öğrencilerin kurmasına yardımcı olmalıdır. Diğer branş

öğretmenleriyle toplantı yaparak planlarını oluşturmalıdır.

—Öğretmen, okulun bulunduğu çevreye göre programdaki etkinlik

örneklerini seçmeli ya da kendisi etkinlik hazırlamalıdır. Olguları ve olayları

aktarmak ya da öğrencilere ders kitaplarını ezberletmek yerine, aktif öğrenmeye

dayalı etkinlikler uygulamalıdır. Yeni etkinlikler tasarlanırken, dersin 17 genel

amacı, ünite kazanımları, farklı öğrenme stilleri ve zekâ türlerine sahip öğrencilerin

ilgi, yetenek ve ihtiyaçları göz önüne alınmalıdır. Öğretmen bilgi dağıtıcı rolü yerine,

öğrencilerinin anlam kurmalarına yardımcı rolünü benimsemelidir. Öğrencileri

düşündürücü ve açık uçlu sorularla sorgulamaya teşvik etmelidir. Öncelikle küçük

veri kırıntıları ve olgu koleksiyonları yerine, öğrencilerin büyük fikirler, temalar ile

karşılaşmalarına yönelik, becerileri ve değerleri geliştirici etkinlikler seçebilir.

Örneğin, I. Dünya Savaşı’na, Milli Mücadele’ye ve II. Dünya Savaşı’na siyasal,

ekonomik ve kültürel açılardan topluca bakılabilir. Öğretmen, önce bu savaşlara

ilişkin öğrencilerin ön bilgilerini saptamalı, öğrencilerin olguları araştırmalarına

dayandırdıkları bulgular yoluyla birbirinden ve ders kitaplarından öğrenebileceği bir

ortam sağlamalıdır. Öğrencilerin erken yaşlardan itibaren bireysel ya da grup olarak

birincil ve ikincil kaynaklar üzerinde çalışarak, kendi anlayışlarını sosyal ve kültürel

bağlam içinde oluşturmalarına yardımcı olmalıdır. Oluşturmacı sınıfın gerçek

113

anlamda demokrasinin yaşandığı bir yer olduğu unutulmamalıdır. Bu şekilde

öğrenciler demokratik beceri ve değerlere sahip, bilimsel düşünmeye açık, insan

haklarına saygılı, işbirliği içinde çalışabilen, Cumhuriyet sevgisi ve demokrasi bilinci

gelişmiş, haklarını bilen ve sorumluluk sahibi Türkiye Cumhuriyeti vatandaşları

olarak yetişebilir.

—Millî ve dinî bayramlar, mahallî kurtuluş ve kutlama günleri, önemli

olaylar, belirli gün ve haftalardan yararlanılarak, öğrencilerin tarihsel duyarlılığı

geliştirilmelidir. Öğretmen, 29 Ekim Cumhuriyet Bayramı, 23 Nisan Ulusal

Egemenlik ve Çocuk Bayramı, 19 Mayıs Atatürk’ü Anma, Gençlik ve Spor Bayramı,

Kurtuluş Savaşı’nda bir zaferin ya da Türk İnkılâbı ile ilgili herhangi bir olayın yıl

dönümü, Ankara’nın başkent olması gibi olayların yıl dönümlerinde Atatürk’ün

kişilik özelliklerini, inkılâplarını, ilkelerini ve düşüncelerini anlatmalıdır. Öğretmen,

Atatürk’ün “Türk, öğün, çalış, güven”, “Ne mutlu Türküm diyene!” ve “Yurtta sulh,

cihanda sulh” gibi sözlerinden hareketle, Türklerin tarihte oynadıkları rolü; askerlik,

idare, hukuk, bilim, fen ve sanat alanında insanlığa hizmetlerini göstermelidir.

Öğrencilerin, Türk milletine, Türk bayrağına, Türk ordusuna ve vatanına hizmet eden

kişilere sevgi, saygı ve takdir duygularını geliştirmelidir. Öğrenciler, yazılı ve görsel

basın tarafından güncel konuların ve haberlerin etkisi altındadır. Öğrencilerin

zihinlerinin güncel meselelerle meşgul olduğu zamanlarda ve dönem başında

planlanmış dersin pek verimli olmadığı durumlarda, öğretmen “güncellik ilkesinden”

hareket etmeli, fırsatları değerlendirmelidir. Güncel konular, öğrencilere iş ve proje

olarak verilmelidir.

—Öğretmen, inceleme gezilerine önem vermelidir. Bu geziler pazaryerine,

resmî dairelere, fabrikalara, sergilere, arkeolojik kazılara, atölyelere, müzelere ve

tarihî mekânlara (tarihî yapılar, anıtlar, müze-kentler, savaş alanları) yönelik olabilir.

Bu geziler, sadece eğlenceli bir gün geçirme olarak düşünülmemeli, her aşaması

planlanmalı ve değerlendirilmelidir. Öğrenciler için çalışma kâğıtları hazırlanmalı ya

da müzelerin çalışma kâğıdı kullanılmalıdır. Öğrencilerin doğal ve tarihî çevreyi

koruma bilinci edinmeleri, sanat zevki ve estetik duygularını geliştirmeleri

sağlanmalıdır. Tarihî bir kişilikten söz ediliyorsa, bu kişi de okulun bulunduğu

çevrede doğmuş, bulunmuş ya da ölmüş ise bu yönden değerlendirilmelidir. Bu

kişinin medrese, cami, kütüphane, imaret, han, türbe, mahalle, sokak ve ev gibi

114

herhangi bir eserde kitabesi varsa, bu kişi ve eserleri ile ilgili öğrencilere araştırma

projeleri verilebilir. Öğretmen, sınıfta ya da müzede drama etkinlikleri ile geçmiş

yaşantıların canlandırılması ve öğrencilerin tarihî kişilikler ile empati kurmasını

sağlamalıdır. Öğrencilere verilen ödevler gerçek (otantik) hayat problemlerinden

seçilmelidir. Örneğin antik bir şehirden asfalt karayolu geçirilmek isteniyor. “Siz bu

şehrin neden korunması gerektiğini açıklayan dilekçe yazınız”. “Ya da TRT için

çalışan bir program yapımcısısınız. Safranbolu evleri ile ilgili bir belgesel yapmanız

isteniyor. Bu belgeselin senaryosunu yazınız.” Bu tür etkinliklerle öğrencilerin

dinleme, okuma, konuşma ve özellikle yazma becerileri geliştirilmelidir.

—Öğretmen, öğrencileri millî, ahlâki, insanî, manevî, kültürel değerler

bakımından besleyici; demokratik, lâik ve sosyal bir hukuk devleti olan Türkiye

Cumhuriyeti’ne karşı görev ve sorumluluklarını yerine getirmede yol gösterici

olmalıdır. Ayrıca derse ilişkin konuları sevdirecek roman, tarihî roman, hikâye,

hatıra, gezi yazısı, şiir ve fıkra gibi edebî ürünleri okumaya teşvik etmelidir.

—Öğretmen fotoğraflar, haritalar, filmler, CD-ROM’lar, tarih ve sosyal

bilgiler benzeşim (simülasyon) programları, çoklu ortam (multimedya) ve

hipermedya gibi araçlar; telekomünikasyon hizmetlerini (internet gibi) imkânları

ölçüsünde sosyal bilgiler dersinin bir parçası yapmalıdır. Gezi düzenleyemediği

mekânlara, sınıf içinde internet yardımıyla, sanal alan gezileri yaptırmalıdır.

— 24.01.2008 tarih ve 2 ve 3 sayılı kararlarla kabul edilen “Müze İle Eğitim”

ve “Öğrenme-Öğretme Sürecinde Gazete Kupürlerinden Yararlanma” konusunda

önerilen açıklama ve etkinlik örnekleri işlenişte dikkate alınmalıdır.

—Öğretmen, ünitenin yapısına uygun olan değerlendirme araç ve

yöntemlerini seçmelidir. Öğretmen, değerlendirmenin, öğrenmenin ayrılamaz bir

parçası olduğunu bilmelidir. Sadece öğrenme ürününü değil, öğrenme sürecini de

değerlendirmelidir. Değerlendirmede geleneksel yöntemlerle, alternatif

değerlendirme yöntemlerini birlikte kullanmalıdır. Bu değerlendirme yöntemleri ve

araçları; gözlem, performans ödevleri, görüşmeler, öz değerlendirme ölçekleri,

öğrenci ürün dosyaları (portfolyo), projeler, posterler, çoktan seçmeli, eşleştirmeli,

boşluk doldurmalı, açık uçlu sorulardan oluşan testlerdir. Öğretmen, geleneksel

değerlendirme araç ve yöntemlerini kullandığında öğrencilerde ıraksak düşünmeye

115

yol açan özellikle ıraksak sorular sormalıdır. Bazı öğrenciler grup tartışmalarında

sessizdir. Fakat çok iyi kompozisyon yazar ya da resim yapar, bazıları çok iyi sunuş

yapar; fakat yazıya dökemez. Görüldüğü gibi çok değişik ölçme araçlarının

kullanılması öğrencilere öğrendiğini gösterme şansı vermektedir. Öğrenciler

etkinlikler çerçevesinde fotoğraf, resim, proje, poster, şarkı sözü, powerpoint sunusu,

maket gibi ürünler yapabilmeli ve bunlar aileleri ve çevreleriyle paylaşmak için

sergilenmelidir (TTKB, 2009).

Sosyal Bilgiler Dersi, ilköğretim 4–5–6–7–8. Sınıflarda okutulan zorunlu

derslerdendir. İçerik olarak; Tarih, Coğrafya, Vatandaşlık Bilgileri, Genel Kültür

konularından oluşmaktadır. Eğitim fakültelerinin Sosyal Bilgiler Öğretmenliği

Bölümünü bitiren öğretmen adayları bu öğretmenliğe atanırlar. Önceki yıllarda

Eğitim fakültelerinin Tarih Öğretmenliği ve Coğrafya Öğretmenliği bölümünü bitiren

öğretmen adayları da Sosyal Bilgiler Öğretmeni olarak atanmaktaydı. Şu an bu

öğretmenliğe spesifik olarak sadece Sosyal Bilgiler Öğretmenliği Bölümünü

bitirenler atanmaktadır. Sosyal Bilgiler Dersi;

1) Tarih

2) Coğrafya

3) Vatandaşlık Bilgisi

bölümlerinden oluşmaktadır Sosyal Bilgiler Müfredatı 2005 yılında itibaren kademeli

olarak değişmeye başlamıştır. 4, 5, 6, 7, 8. Sınıf ders konuları ve kitapları kademeli

olarak yenilenmiştir. 2006–2007 öğretim yılında 4., 5., 6. sınıf, 2007–2008 öğretim

yılında 7. sınıf, 2008–2009 öğretim yılında 8. sınıf konu ve kitapları değişmiştir.

(http://www.etarih.net/tr/sosyalbilgiler.2009).

http://www.etarih.net/tr/sosyalbilgiler.2009

116

Tablo 9: Sosyal Bilgiler Öğretim Programı 6. Sınıf Öğrenme Alanları, Üniteleri,

Kazanım Sayıları ve Süreleri

ÖĞRENME ALANI ÜNİTE KAZANIM

SAYISI

SÜRE/DERS

SAATİ*

ORANI

(%)

BİREY VE TOPLUM SOSYAL BİLGİLER

ÖĞRENİYORUM 6 12 11

İNSANLAR, YERLER VE

ÇEVRELER YERYÜZÜNDE YAŞAM 7 15 14

KÜLTÜR VE MİRAS İPEK YOLU’NDA

TÜRKLER 9 24 23

ÜRETİM, DAĞITIM VE

TÜKETİM

ÜLKEMİZİN

KAYNAKLARI 6 18 17

KÜRESEL BAĞLANTILAR ÜLKEMİZ VE DÜNYA 5 12 11

GÜÇ, YÖNETİM VE

TOPLUM

DEMOKRASİNİN

SERÜVENİ 5 15 14

BİLİM, TEKNOLOJİ VE

TOPLUM ELEKTRONİK YÜZYIL 5 12 10

GENEL TOPLAM 43 108 100

Tablo 10: Sosyal Bilgiler Öğretim Programı 7. Sınıf Öğrenme Alanları, Üniteleri,

Kazanım Sayıları Ve Süreleri

ÖĞRENME ALANI ÜNİTE KAZANIM

SAYISI

SÜRE/DERS

SAATİ* ORANI (%)

BİREY VE TOPLUM İLETİŞİM VE İNSAN

İLİŞKİLERİ 6 12 11

İNSANLAR, YERLER VE

ÇEVRELER ÜLKEMİZDE NÜFUS 5 12 11

KÜLTÜR VE MİRAS TÜRK TARİHİNDE

YOLCULUK 8 27 25

BİLİM, TEKNOLOJİ VE

TOPLUM ZAMAN İÇİNDE BİLİM 5 12 11

ÜRETİM, DAĞITIM VE

TÜKETİM

EKONOMİ VE SOSYAL

HAYAT 6 18 17

GÜÇ, YÖNETİM VE

TOPLUM YAŞAYAN DEMOKRASİ 5 12 11

KÜRESEL BAĞLANTILAR ÜLKELER ARASI KÖPRÜLER 4 15 14

GENEL TOPLAM 39 108 100

117

3.3. Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığınca Haftalık Ders Çizelgeleri Hakkında

Alınan Kararlar

• 28.8.1981 tarih 148 sayılı karar; Temel eğitim Okulu Ders Dağıtım Çizelgesi

Hk.

• 12.10.1981 tarih 186 sayılı karar Temel eğitim Haftalık Ders Dağıtım

Çizelgesi

• 24.7.1985 tarih 129 sayılı karar; Milli Tarih, Milli Coğrafya ve Vatandaşlık

Bilgileri Derslerini İhtiva Eden Ortaokul Ders Dağıtım Çizelgesi

• 21.4.1986 tarih 91 sayılı karar; İlkokul, İlköğretim Okulu ve Ortaokul

Haftalık Ders Dağıtım Çizelgelerinin Kabulü

• 30.6.1987 tarih 118 sayılı karar; Bazı Okullara Ait Yeni Haftalık Ders

Çizelgelerinin Kabulü ve bu okullara ait eski haftalık ders dağıtım

çizelgelerinin yürürlükten kaldırılması

• 16.9.1991 tarih 192 sayılı karar; Ortaokul Haftalık Ders Çizelgesinin Kabulü

• 24.08.1992 tarih 235 sayılı karar; İlkokul Haftalık Ders Çizelgesinin Kabulü

• 22.9.1992 tarih 301 sayılı karar; İlköğretim Okulu Ders Çizelgesinin Kabulü

• 29.8.1994 tarih 578 sayılı karar; İlköğretim Okulu Haftalık Ders Çizelgesinin

Kabulü

• 10.09.1997 tarih 143 sayılı karar; İlköğretim Okulu Haftalık Ders Çizelgesi

• 26.08.1998 tarih 180 sayılı karar; İlköğretim Okulu Haftalık Ders Çizelgesi

ve İlköğretim Okulu Seçmeli Dersleri

• 04.09.2001 tarih 339 sayılı TTKB kararı; İlköğretim Okulu Haftalık Ders

Çizelgesinde Yer Alan Bazı Derslerin Haftalık Ders Saatlerinin

Değiştirilmesi

• 14.07.2005 tarih 192 sayılı TTKB kararı ile İlköğretim Okulu Haftalık Ders

Çizelgesinde yapılan değişiklikle Vatandaşlık ve İnsan Hakları Eğitimi dersi

kaldırılmıştır. T.C İnkılâp Tarihi ve Atatürkçülük Dersi ise 3 saate

çıkarılmıştır (TD Cilt 68: 540).

• 18.10.2005 tarih 337 sayılı TTKB kararı; İlköğretim Okulları Haftalık Ders

Çizelgesinin Kabulü

• 04.06. 2007 tarih 111 sayılı TTKB kararı; İlköğretim Okulları Haftalık Ders

Çizelgesi

118

• 25.12.2008 tarih 279 sayılı TTKB kararı; İlköğretim Okulu Haftalık Ders

Çizelgesi

Alınan Bu Kararlarda Sosyal Bilgiler, Milli Tarih, Milli Coğrafya, Vatandaşlık

Bilgileri ve Türkiye Cumhuriyeti İnkılâp Tarihi ve Atatürkçülük Derslerinin

Okutulma Süreleri:

İlköğretim Genel Müdürlüğünün 17 Temmuz 1981 gün ve 322–1/81-EĞT–

32894 sayılı yazıları üzerine; 1981–1982 öğretim yılından itibaren uygulanmak üzere

Temel Eğitim Okulu ders dağıtım çizelgesinin bağlı örneğine göre kabulüne, Talim

ve Terbiye Kurulu Başkanlığı’nın 25–8–1981 gün ve 148 sayılı kararı ile kabul

edilmiştir. Bu ders çizelgesinde Sosyal Bilgiler ile Türkiye Cumhuriyeti ve İnkılâp

Tarihi derslerinin dağılımı aşağıdaki tablodaki gibidir (1981/148 sayılı karar):

Tablo–11: Temel Eğitim Okulu Haftalık Ders Çizelgesi

I. Sınıf

II. Sınıf

III. Sınıf

IV. Sınıf

V. Sınıf

VI. Sınıf

VII. Sınıf

VIII. Sınıf

Sosyal Bilgiler 3 3 3 3 3 3 3 2 Türkiye Cumhuriyeti ve İnkılâp Tarihi

- - - - - - - 2

İlköğretim Genel Müdürlüğünün 25–09–1981 gün ve 39353 sayılı teklif

yazısı ve eki 24–9–1981 gün, 39249 sayılı makam oluru uyarınca, 25–8–1981 gün

148 sayılı kararı ile kabul edilmiş olan ders dağıtım çizelgesinin 1980–1981 öğretim

yılında sadece temel eğitim uyulama okullarında uygulanması, temel eğitim

uygulaması yapılmayan I. Kademe (ilkokul) okullarında 1980–1981 öğretim yılında

uygulanan ders dağıtım çizelgesinin uygulanmasına devam edilmesine karar

verilmiştir (1981/186 sayılı karar).

Ortaöğretim Genel Müdürlüğünün 29-9-1981 gün, 64814 sayılı teklif yazısı

ve eki 28-9-1981 gün, 64167 sayılı makam oluru uyarınca Temel Eğitim II. Kademe

(Ortaokul) okullarında, 25-8-1981 gün ve 148 sayılı kararla kabul edilmiş bulunan

ders dağıtım çizelgesi yerine VI., VII. ve VIII. Sınıflarda örneği ekli ders dağıtım

çizelgesinin kabulüne karar verilmiştir.

Bu ders çizelgesinde Sosyal Bilgiler ile Türkiye Cumhuriyeti ve İnkılâp

Tarihi derslerinin dağılımı aşağıdaki tablodaki gibidir (1981/186 sayılı karar):

119

Tablo–12: Temel Eğitim II. Kademe Okulları (Ortaokul) Haftalık Ders Dağıtım

Çizelgesi

VI. sınıf VII. sınıf VIII. sınıf

Sosyal Bilgiler 4 4 3 Türkiye Cumhuriyeti ve İnkılâp Tarihi

- - 2

Ortaokullarımızda 1970–1971 öğretim yılından itibaren kademeli olarak

denenen ve Talim Terbiye Kurulu Başkanlığının 22–3–1973 gün ve 303 sayılı kararı

ile bütün ortaokullarımızda uygulanmasına başlanan Sosyal Bilgiler dersi

programının, Sosyal Bilgiler anlayışı içinde uygulanamadığı kanaatine varıldığından,

öğrencilerimize Milli Tarih şuurunun, kendi coğrafyasının ve Türk Kültür anlayışı

içinde vatandaşlık bilgisinin etkili bir biçimde verilebilmesi için Sosyal Bilgiler

dersinin 1985–1986 öğretim yılından itibaren Milli Tarih, Milli Coğrafya ve

Vatandaşlık Bilgileri adı altında üç ders olarak okutulmasına; Milli Tarih ve Milli

Coğrafya derslerinin ortaokul 1. ve 2. sınıflarda; Vatandaşlık Bilgileri dersinin ise

ortaokul 3. sınıfında okutulmasına karar verilmiştir (1985/64 sayılı karar).

Eğitim ve Öğretim Yüksek Kurulunun 29–4–1985 gün ve 2 sayılı kararı

üzerine Milli Tarih, Milli Coğrafya ve Vatandaşlık Bilgileri derslerinin yer aldığı

ortaokul ders dağıtım çizelgesi 1985–1986 öğretim yılından itibaren uygulanmak

üzere şu şekilde düzenlenmiştir (1985/129):

Tablo–13: Ortaokul Haftalık Ders Dağıtım Çizelgesi

VI. Sınıf VII. Sınıf VIII. Sınıf Milli Tarih 2 2 - Milli Coğrafya 2 2 - Vatandaşlık Bilgileri

- - 3

T.C. İnkılâp Tarihi ve Atatürkçülük

- - 2

Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığının 21.4.1986 tarih 91 sayılı karar ile

Rehberlik ve Eğitici Çalışmaları dersinin haftalık ders dağıtım çizelgelerinden

çıkarılarak, bu faaliyetlerin ilkokul ve ilköğretim okullarının 1., 2. ve 3. sınıflarında

Hayat Bilgisi; 4. ve 5. sınıflarda ise Sosyal Bilgiler dersinde yapılmasına karar

verilmiştir. İlkokul Haftalık Ders Dağıtım Çizelgesi, İlköğretim Okulu Haftalık Ders

120

Dağıtım Çizelgesi ve Ortaokul Haftalık Ders Dağıtım Çizelgesinin 1986–1987

öğretim yılından itibaren uygulanmasına karar verilmiştir. Bu karar ile İlkokul,

İlköğretim Okulu ve Ortaokul Haftalık Ders Dağıtım Çizelgeleri aşağıdaki şekilde

kabul edilmiştir (1986/91):

Tablo–14: İlkokul Haftalık Ders Dağıtım Çizelgesi

I. Sınıf II. Sınıf III. Sınıf IV. Sınıf V. Sınıf

Sosyal Bilgiler

- - - 3 3

Tablo–15: İlköğretim Okulu Haftalık Ders Dağıtım Çizelgesi

I. Sınıf

II. Sınıf

III. Sınıf

IV. Sınıf

V. Sınıf

VI. Sınıf

VII. Sınıf

VIII. Sınıf

Sosyal Bilgiler - - - 3 3 - - - Milli Tarih - - - - - 2 2 - Milli Coğrafya - - - - - 2 2 - Vatandaşlık Bilgileri

- - - - - - - 3


- - - - - - - 2


VI. Sınıf VII. Sınıf VIII. Sınıf

Milli Tarih 2 2 - Milli Coğrafya 2 2 - Vatandaşlık Bilgileri

- - 3


- - 2

Talim Terbiye Kurulu Başkanlığının 30.6.1987 tarih 118 sayılı karar ile Bazı

Okullara Ait Yeni Haftalık Ders Çizelgelerinin Kabulü ve bu okullara ait eski

haftalık ders dağıtım çizelgelerinin yürürlükten kaldırılmasına, 1987–1988 öğretim

yılından itibaren uygulanmasına karar verilmiştir (1987/118):

121


6. Sınıf 7. Sınıf 8. Sınıf Milli Tarih 2 2 - Milli Coğrafya 2 2 - Vatandaşlık Bilgileri

- - 2


- - 2

Tablo–18: İlköğretim Okulu Haftalık Ders Dağıtım Çizelgesi

I. Sınıf

II. Sınıf

III. Sınıf

IV. Sınıf

V. Sınıf

VI. Sınıf

VII. Sınıf

VIII. Sınıf

Sosyal Bilgiler - - - 3 3 - - - Milli Tarih - - - - - 2 2 - Milli Coğrafya - - - - - 2 2 - Vatandaşlık Bilgileri

- - - - - - - 2


- - - - - - - 2

Talim Terbiye Kurulu Başkanlığının 16.9.1991 gün 192 sayılı kararı ile Talim

Terbiye Kurulu Başkanlığının 30.6.1987 tarih 118 sayılı kararı ile kabul edilen

ortaokul haftalık ders dağıtım çizelgesinin yürürlükten kaldırılmasına karar

verilmiştir. Kabul edilen Ortaokul Haftalık Ders Çizelgesi aşağıdaki gibidir

(1991/192 sayılı karar):


6. Sınıf 7. Sınıf 8. Sınıf Milli Tarih 2 2 - Milli Coğrafya 2 2 - Vatandaşlık Bilgileri

- - 3


- - 2

24.08.1992 gün 235 sayılı kararı ile yeni İlkokul Haftalık Ders Çizelgesi

kabul edilmiş; ancak Sosyal Bilgiler dersinin İlkokul 4. ve 5. sınıflarında 3’er sat

okutulmasında herhangi bir değişiklik yapılmamıştır (1992/ 235 sayılı karar).

122

Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığının 30.6.1987 tarih 118 sayılı karar ile

kabul edilen İlköğretim Okulu Ders Çizelgesinde; Talim ve Terbiye Kurulu

Başkanlığının 22.9.1992 tarih 301 sayılı kararı değişiklik yapılmış; ancak 1992–1993

öğretim yılından itibaren uygulanmasına karar verilen yeni İlköğretim Okulu

Haftalık Ders Çizelgesinde Sosyal Bilgiler, Milli Tarih, Milli Coğrafya, Vatandaşlık

Bilgileri ve T.C. İnkılâp Tarihi ve Atatürkçülük derslerinin okutulma sürelerinde

herhangi bir değişiklik yapılmamıştır (1992/301 sayılı karar).

Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığının 22.9.1992 tarih 301 sayılı kararı ile

kabul edilen İlköğretim Okulu Ders Çizelgesinde; Talim Terbiye Kurulu

Başkanlığının 29.8.1994 tarih 578 sayılı kararı ile değişiklik yapılmış; ancak 1994–

1995 öğretim yılından itibaren uygulanmasına karar verilen yeni İlköğretim Okulu

Haftalık Ders Çizelgesinde, Sosyal Bilgiler, Milli Tarih, Milli Coğrafya, Vatandaşlık

Bilgileri ve T.C. İnkılâp Tarihi ve Atatürkçülük derslerinin okutulma sürelerinde

herhangi bir değişiklik yapılmamıştır (1994/578 sayılı karar).

15. Milli Eğitim Şurası Kararları çerçevesinde hazırlanarak 18 Ağustos 1997

tarih ve 23084 sayılı Resmi Gazetede yayınlanıp yürürlüğe giren 4306 sayılı kanun

gereğince ve İlköğretim Genel Müdürlüğünün 20.8.1997 tarih 5599 sayılı teklif

yazıları üzerine “İlköğretim Okulu Haftalık Ders Çizelgesi” Talim ve Terbiye Kurulu

Başkanlığınca görüşülmüş; Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığınca verilen

10.09.1997 tarih 143 sayılı karar ile 29.8.1994 tarih 578 sayılı karar ile kabul edilen

İlköğretim Okulu Haftalık Ders Çizelgesinin yürürlükten kaldırılmasına ve yeni

İlköğretim Okulu Haftalık Ders Çizelgesinin 1997–1998 öğretim yılından itibaren

uygulanmasına karar verilmiştir. (1997/143 sayılı karar).

Tablo–20 İlköğretim Okulu Haftalık Ders Dağıtım Çizelgesi

1. Sınıf

2. Sınıf

3. Sınıf

4. Sınıf

5. Sınıf

6. Sınıf

7. Sınıf

8. Sınıf

Sosyal Bilgiler - - - 3 3 3 3 - Vatandaşlık ve İnsan Hakları Eğitimi

- - - - - - 1 1


- - - - - - - 2

123


İlköğretim Okulu Haftalık Ders Çizelgesi yeniden düzenlenmiş ve İlköğretim Okulu

Seçmeli Dersleri ile ilgili değişiklikler yapılmıştır; ancak Sosyal Bilgiler, Vatandaşlık

ve İnsan Hakları Eğitimi ve T.C. İnkılâp Tarihi ve Atatürkçülük derslerinin

ilköğretim okullarında okutulma sürelerinde herhangi bir değişiklik yapılmamıştır

(1998/180 sayılı karar).


İlköğretim Okulu Haftalık Ders Çizelgesi yeniden düzenlenmiş ve İlköğretim Okulu

Haftalık Ders Dağıtım Çizelgesi ile ilgili değişiklikler yapılmıştır; ancak Sosyal

Bilgiler, Vatandaşlık ve İnsan Hakları Eğitimi ve T.C. İnkılâp Tarihi ve Atatürkçülük

derslerinin ilköğretim okullarında okutulma sürelerinde herhangi bir değişiklik

yapılmamıştır (2001/339 sayılı karar).

İlköğretim Genel Müdürlüğünün 14.06.2005 tarih ve 6097 sayılı yazısı

üzerine, Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığınca İlköğretim Okulu Haftalık Ders

Çizelgesi üzerinde görüşülmüş ve bazı değişiklikler yapılmıştır. Yapılan bu

değişikliklere göre, Vatandaşlık ve İnsan Hakları Eğitimi dersi kaldırılmıştır. T.C

İnkılâp Tarihi ve Atatürkçülük Dersi ise 3 saate çıkarılmıştır. Sosyal Bilgiler dersi ise

İlköğretim 4., 5., 6., ve 7. sınıflarında 3’er saat okutulmaya devam edilmiştir (TD,

C68: 540).

Tablo–21: İlköğretim Okulları Haftalık Ders Çizelgesi

1. Sınıf

2. Sınıf

3. Sınıf

4. Sınıf

5. Sınıf

6. Sınıf

7. Sınıf

8. Sınıf

Sosyal Bilgiler - - - 3 3 3 3 - Vatandaşlık ve İnsan Hakları Eğitimi

- - - - - - - -


- - - - - - - 3

Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığının 18.10.2005 tarih ve 337 sayılı kararı

ile İlköğretim Okulları Haftalık Ders Dağıtım Çizelgeleri üzerinde değişiklik

yapılmıştır. İlköğretim Genel Müdürlüğü’nün 07.10.2005 tarih, 10400 ve 10401

sayılı teklif yazıları Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığınca görüşülmüş; bunun

124

üzerine İlköğretim Okullarının 6., 7., ve 8. sınıflarında uygulanmakta olan ders

çizelgesinde yer alan seçmeli derslerin bir (1) saatinde “Rehberlik/ Sosyal Bilgiler”

in yapılmasına ve bu uygulamanın 2006-2007 öğretim yılından itibaren 6. sınıftan

başlamak üzere kademeli olarak kaldırılmasına karar verilmiştir. Sosyal Bilgiler ile

T.C. İnkılâp Tarihi ve Atatürkçülük derslerinin ilköğretim okullarında okutulma

sürelerinde herhangi bir değişiklik yapılmamıştır (2005/337 sayılı karar).

Son olarak, Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığının 04.06.2007 tarih 111

sayılı ve 25.12.2008 tarih 279 sayılı kararları ile İlköğretim Okulu Haftalık Ders

Çizelgesi üzerinde görüşmeler ve değişiklikler yapılmış; ancak Talim ve Terbiye

Kurulu Başkanlığınca alınmış bu kararlarda, Sosyal Bilgiler ile T.C. İnkılâp Tarihi ve

Atatürkçülük derslerinin ilköğretim okullarında okutulma sürelerinde herhangi bir

değişiklik yapılmamıştır (2007/111 ve 2008/279 sayılı kararlar).

3.4. Ders Programları

Sosyal Bilgiler (4 ve 5. Sınıflar) Programları:

• 7.11.1983 tarih 192 sayılı karar; İlkokul 1, 2, 3. sınıf Sosyal Bilgiler

Programının Kabulü

• 14.11.1983 tarih 204 sayılı karar; İlkokul ve Ortaokul Sosyal Bilgiler

Programında Değişiklik Yapılması

• 30.05.1990 tarih 62 sayılı karar; İlkokul 4. ve5. Sınıf “Sosyal Bilgiler Dersi

Öğretim Programının Kabulü

• 15.03.1993 tarih 79, 80, 81 sayılı karar; İlkokul 4. ve 5. Sınıf “Sosyal Bilgiler

Dersi Öğretim Programı”nda Yapılan Değişikliklerin Kabulü

• 02.04.1998 tarih 62 sayılı karar; İlköğretim Okulu Sosyal Bilgiler Dersi

Öğretim Programının Kabulü

• 12.07.2004 tarih 118 sayılı karar; İlköğretim Okulu Sosyal Bilgiler (4 ve 5.

sınıf) Dersi Öğretim Programı

• 30.06.2005 tarih 188 sayılı karar; İlköğretim Sosyal Bilgiler (6 ve 7. Sınıflar)

Dersi Öğretim Programı


Dersi Öğretim Programında Değişiklik Yapışması

125


Dersi Öğretim Programında Değişiklik Yapılması

• 05.01.2009 tarih 2 sayılı karar;

Sosyal Bilgiler (6 ve 7. Sınıflar) Programları:


Dersi Öğretim Programı


Dersi Öğretim Programında Değişiklik Yapılması


Dersi Öğretim Programının 7. Sınıfa Ait Kısmında Değişiklik Yapılması

• 05.01.2009 tarih 2 sayılı karar; İlköğretim Sosyal Bilgiler (4–7. Sınıflar)

Dersi Öğretim Programının 4, 5, 6 ve 7. Sınıflara Ait Bölümlerinde

Değişiklik Yapılması

Milli Tarih Dersi Programları:

• 29.04.1985 tarih 67 sayılı karar; Ortaokul 1 ve 2. Sınıf Milli Tarih Dersi

Öğretim Programı

• 15.03.1993 tarih 81 sayılı karar; Ortaokul 1 ve 2. Sınıf “Milli Tarih Dersi

Öğretim Programı”nda Yapılan Değişikliklerin Kabulü

Milli Coğrafya Programları:

• 24.06.1985 tarih 95 sayılı karar; Ortaokul 1. ve 2. Sınıf Milli Coğrafya Dersi

Öğretim Programı

• 15.03.1993 tarih 79 sayılı karar; Ortaokul 1. ve 2. Sınıf “Milli Coğrafya Dersi

Öğretim Programı”nda Yapılan Değişikliklerin Kabulü

126

TC İnkılâp Tarihi ve Atatürkçülük Dersi Programları:

• 08.06.1981 tarih 106 sayılı karar; Temel Eğitim II. Kademe Okulları

“Türkiye Cumhuriyeti İnkılâp Tarihi Dersi” Programı hk.

• 15.07.1981 tarih 126 sayılı karar; Türk İnkılâp Tarihi ve Türkiye Cumhuriyeti

İnkılâp Tarihi Programlarındaki Değişiklik Hk.

• 26.04.1999 tarih 34 sayılı karar; İlköğretim Türkiye Cumhuriyeti İnkılâp

Tarihi ve Atatürkçülük Dersi Öğretim Programı ile İlgili Değişikliğin Kabulü

• 23.02.2006 tarih 16 sayılı karar; İlköğretim T.C. İnkılâp Tarihi ve

Atatürkçülük (8. Sınıf) Dersi Öğretim Programı


Atatürkçülük (8. Sınıf) Dersi Öğretim Programında Değişiklik Yapılması


Atatürkçülük (8. Sınıf) Dersi Öğretim Programında Değişiklik Yapılması

127

BÖLÜM IV

SONUÇ VE ÖNERİLER

Yeryüzünde her şey değişkenlik gösterebilir. İnsanların yaşadıklarına bağlı

olarak bu yaşantıların neden ve sonuçları değişimlere yol açar. Yaşanılan çağın

gerektirdiği değişimlerin topluma yansıması özellikle eğitim-öğretimin niteliği ile

ilgilidir. Bu bağlamda, toplumların statik ve değişimden uzak olduğu söylenemez;

toplumsal yapılar, toplumsal sistemler içinde dinamiklerini kendileri oluştur ve

toplumsal kuralların değişkenliği ise en çok iktidar hükümetlerinin politikalarının

eğitime yansıması ile ilişkilidir. Bu nedenle toplumsal değişim hızı dönemlere göre

yavaşlar, hızlanır ya da farklılık gösterir. Tezcan’a (1988: 221) göre, toplumsal

değişmelerin kültürel değişmelerden ayrılması zordur. Bu yüzden tüm toplumsal

değişmeleri sosyo-kültürel değişmelerle ilişkilendirmek olanaklıdır.

Değişim, toplumsal yapının herhangi bir kısmında başlayıp, eğitim ve insan

ilişkilerine etki eder. Sosyal değişme en basit anlamda, mevcut yapıda meydana

gelen farklılaşmadır. Toplumda mevcut ilişkiler sisteminde, bireyin tutum ve

davranışlarında, inançlarında, sosyal kurumlarda, onların fonksiyonlarında ve

yapılarında meydana gelen farklılaşmadır. (Doğramacı, 1993: 7) Eğitim, toplumun

kültürel değerlerini ve davranış örneklerini yeni nesillere aktarma işlevi ile toplumsal

kültürel değişim süreci içerisinde önemli bir misyonu üstlenmektedir. Türk toplumu

da geçmişten günümüze yaşanılan çağın gerekleri doğrultusunda günümüze kadar

farklı değişikliklerle gelmiştir. Bu değişikliklerin en hızlı yaşandığı dönem ise

Cumhuriyet dönemidir. Özellikle yeni bir yönetim biçimi ile tüm alanlarda

kalkınmayı hedef alan, ulusal değerlere önem vererek, milli bilinç oluşturma

yönünde Cumhuriyet’e, Atatürk ilke ve devrimlerine bağlı, laik ve sosyal devlet

anlayışı içinde insan hak ve özgürlüklerine inanan, kendine bu anlamda güven duyan,

temelde Atatürk İlkelerini rehber edinen nesiller yetiştirme hedefi eğitim

ortamlarında en önemli şekilde hayata geçirilmek istenmiştir.

Türk Millî Eğitim Sisteminin oluşumunda; millî kültür politikası, Türk

hümanizması ve batılılaşma tezine dayalı eğilimlerin etkisinde kalmıştır. Nesiller

“deneme tahtası” görevini üstlenmişlerdir. Bir nesil belirli bir süre millî kültür

128

ortamında yetişmiş, ondan sonraki ikinci nesil Greko-Lâtin köklerin etkisinde

kalmıştır. Üçüncü nesil, kendilerinden önceki eğitim politikasının izlerini taşımakla

birlikte yalnızca batılılaşmayı bir inanç sistemi olarak benimsemiştir. Bu dönemde

yapılan uygulamaların göstergesi olarak aşağıdaki örnekleri vermek mümkündür

(Süslü, 1995: 154–158).

22 Mayıs 1950 ve 30 Mart 1951 tarihlerinde kurulan birinci ve ikinci Adnan

Menderes Hükümetlerinin programlarında “millî bir dava hâline getirilen Maarif

sisteminden ve bir vatan ideali” nden bahsedilmekte ve şöyle denilmektedir:

“Maddî bakımdan ne kadar ilerlemiş olursa olsun, millî, ahlâkî sarsılmaz

esaslara dayanmayan, ruhunda manevî kıymetlere yer vermeyen bir cemiyetin, bugünkü

karışık dünya şartları içinde kötü akıbetlere sürükleneceği tabiidir. Talim ve terbiye

sisteminde bu gayeyi göz önünde bulundurmayan, gençliğini millî karakterine ve

ananelerine göre manevî ve insanî kıymetlerle teçhiz edemeyen bir memlekette ilmin ve

teknik bilginin yayılmış olması, hür müstakil bir millet olarak yaşamanın teminatı

sayılamaz. Yıllardan beri sarihtir istikâmetten ve rasyonel bir plândan mahrum olduğu

için mütemadî değişikliklere, sarsıntılara uğrayan maarifimizin, milletçe katlanılan

büyük maddî fedakârlıklara mütenasip bir verimlilik arz etmediği açık bir hakikattir.

Hükümetimiz, parti programımızda tespit edilmiş esaslar dairesinde, bu büyük millî

davayı bir kül hâlinde ehemmiyetle ele almış bulunuyor. Tamamıyla demokratik bir ruh

ile ve ilmin son neticelerine göre tespit edilecek geniş ve teferruatlı bir plân için maarif

nimetini memleketin her tarafına müsavi şartlarla yaymayı temin edecek kanun

tasarılarını hazırlıklarımız biter bitmez yüksek tasvibinize arz edeceğiz. Gençliğini millî

karakterine ve ananelerine göre manevî, insanî kıymetlerle teçhiz edemeyen bir

memlekette ilmin ve teknik bilginin yayılmış olması, hür ve müstakil bir millet olarak

yaşamanın teminatı sayılamaz. Gençliğimizin vatan ideali etrafına toplanmasını hareket

noktası olarak alıyoruz.”

Bu açıklamalardan görülmektedir ki, yeni nesillerin milli değerlerine bağlı

kalacak şekilde yetiştirilmesi için eğitim en önemli hedefe sayılmıştır. 3 Kasım 1965

ve 27 Temmuz 1977 tarihlerinde kurulan birinci ve beşinci Süleyman Demirel

Hükümetleri programlarında, millî eğitimde millî şuurun hakim kılınması ve

toplumun bütün kesimlerine yaygınlaştırılması ön görülmüştür. Bu politika şu şekilde

açıklanmıştır:

“Millî eğitim politikamızın temeli; vatandaşın bir kül hâlinde kalkınabilmesine,

maddî ve manevî hayatını techiz ederek ve millî şuuru hâkim kılarak yetişmesine yardım

129

etmektir...” Eğitimin milliliğine büyük önem veriyoruz. Millî Eğitimde temel hedefimiz,

milletimizin bütün fertlerini, Türk Milletinin millî, manevî, ahlâkî, insanî, sosyal ve

kültürel değerlerini benimseyen, koruyan ve geliştiren, ailesini, vatanını ve milletini

seven ve daima yüceltmeye çalışan, Türkiye Cumhuriyetine karşı görev ve

sorumluluklarını bilen ve bunları davranış hâline getirmiş büyük ve şanlı tarihimizle

iftihar eden, milletimizin geleceğine güvenle bakan, her türlü taklitçilikten uzak, millî,

şahsiyetini müdrik, ilim, teknik ve medeniyet yarışında insanlığa örnek olmayı hedef

alan vatandaşlar olarak yetiştirmektir...” (Süslü, 1995: 158).

Cumhuriyet döneminde 1926, 1930, 1936, 1948 ilkokul programlarında da

ayrıca Tarih, Coğrafya ve Yurttaşlık Bilgisi derslerine yer verilmiştir. Dersler 1962

yılında yayınlanan ilkokul programı taslağında disiplinler arası yaklaşımla ‘Toplum

ve Ülke İncelemeleri’ adı altında birleştirilmiştir (Sönmez, 1997: 85). Bu ders 1968

yılında hazırlanan ilkokul programında ‘Sosyal Bilgiler’ adını almış 1998 yılına

kadar bu program uygulanmıştır (MEB: 1968) 1998 yılında 4–7. sınıfları da

kapsayacak şekilde düzenlemeler yapılmış yeni bir “İlköğretim Okulu Sosyal Bilgiler

Dersi Öğretim Programı” yürürlüğü konmuştur (MEB: 1998). Uygulanmakta olan

öğretim programları felsefî bakımdan öğrenci merkezli, bireysel karar verebilme ve

problem çözme becerilerini geliştirmeyi amaçlayan bir yapıdadır buna rağmen yüklü

içerikleri ile bazı becerilerin geliştirilmesine olanak tanımamış, hatta ilköğretim

okullarında ezbere dayalı bir sosyal bilgiler öğretim uygulamasının

gelenekselleşmesine yol açmıştır (Otluoğlu-Öztürk, 2002).

1997 yılında zorunlu eğitim sürecinin kesintisiz sekiz yıla çıkarılmasıyla

birlikte, Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı tarafından yeni bir Sosyal Bilgiler

Öğretim Programı kabul edilmiştir. Bu programın, ilkokul (beş yıl) ve ortaokul (üç

yıl) şeklindeki eski sistemde var olan konu tekrarlarını ortadan kaldırma amaçlı

olduğu belirtilmiş; ancak yine de öğrenci merkezli eğitime geçilebilmesi için gerekli

program zeminini oluşturulamamıştır. Bunun bir nedeni programın yıllara yayılarak

kapsamın genişletilmesine rağmen, haftalık ders saati dağılımında bu durumu dikkate

alan bir düzenleme yapılmaması ve Sosyal Bilgiler dersinin bir saat azaltılmasıdır.

Ders saatinin azaltılmasına bağlı olarak o yaş gurubu öğrencisinin algı ve kavrayış

düzeyine hitap etmemektedir.

Öğretim programlarının uygulayıcıları öğretmen olduğuna göre bu derslerde

amaç ve hedeflere ulaşılması, öğretmenin niteliğiyle doğru orantılıdır. Sosyal Bilgiler

130

derslerini 4. ve 5. sınıflarda sınıf öğretmenleri, 6.-8.sınıflarda branş öğretmenleri

okutmaktadır. 1980’lerin başından 1998 yılına kadar Sosyal Bilgiler dersi yerine

okutulan Millî Tarih ve Millî Coğrafya gibi derslerde branş öğretmenleri fazla

zorlanmamakta idi; fakat 1998–1999 öğretim yılı başından itibaren aynı öğretmenler

öğrenimlerini görmedikleri, tarih, coğrafya veya vatandaşlık derslerini de öğretme

zorunluluğu yaşadılar. Bu durum öğretmenlerin meslekî motivasyonlarını olumsuz

yönde etkiledi. Öğretmenlerin işbaşında bilgi ve deneyim sahibi olmaları, yeni

gelişmelere uyum sağlamaları yıllar almakta, bu durum eğitimde niteliğin düşmesine

yol açmaktadır. Sadece Sosyal Bilgiler öğretmenlerinin değil bütün öğretmenlerin

yaşam standartları ve alım güçlerinin son derece düşük olması da bir başka sorundur.

Bu durum bir yandan onların meslekî motivasyonlarını düşürürken, diğer yandan da

çeşitli yayın teknoloji ve etkinlikleri izlemelerini güçleştirmektedir. Öte yandan

ücretsiz olarak kendilerini geliştirme fırsatı sağlanan birçok öğretmenin bu tür

organizasyonlara büyük bir istek ve özveri ile katıldıkları görülmüştür (Öztürk, 2002:

34).

Ders saatlerinin öğrenci gelişim düzeyi düşünüldüğünde uygulama araştırma

sorgulama ve kazanım boyutunda bir bütünlük sağlama hedefinden uzaklaştığı

görülmektedir. İçerik, öğretmenlerin farklı kaygılarla (öğrenci sınavları, denetlenme

gibi) yılsonuna kadar programı yetiştirmek isteme zorunluluğu ile çıkmaza

girmektedir. 1998 programı, insan hakları ve trafik gibi birçok güncel konuyu eğitim

ve öğretim ortamına taşımış olmakla beraber hâlâ dünyadaki genel eğilimleri

yeterince izlemekten uzak görülmektedir. Örneğin 1998’deki programda dünya

kaynaklarının kullanımı, genel nüfus artışı, mikro milliyetçilik, küresel kirlenme,

doğal afetler gibi konulara ya hiç yer verilmemiş ya da çok kısa bir şekilde

değinilmiştir.

Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin kurulmasıyla birlikte eğitim politikaları

yürürlüğe girmiştir. Bu eğitim politikaları da; Hükümet Programları, Kalkınma

Planları ve Milli Eğitim Şuraları’nda belirlenen hedefler ve alınan kararlar

doğrultusunda biçimlenmiştir. İncelediğimiz her hükümet programında, Milli Eğitim

Şuralarında, kalkınma planlarında eğitimle ilgili sorunlara değinilmiş, bu doğrultuda

kararlar alınmış; ilköğretimi geliştirici çalışmalar yapılması gerektiği belirlenmiş;

ancak beklenen başarıya hala ulaşılamamıştır.

131

Sekiz yıllık zorunlu ilköğretimle ilgili olarak, ilk olarak I. Gürsel Hükümeti

döneminde (30.05.1960–04.01.1961) eğitim reformu çalışmalarında rastlanmaktadır.

1973 yılına gelindiğinde sekiz yıllık eğitim, temel eğitim uygulaması olarak hayata

geçirilmiştir. O günlerde ilkokul, ilköğretim ve ortaokul şeklinde eğitim kademesi

uygulanmıştır. 24 Haziran–4 Temmuz 1974’te toplanan IX. Milli Eğitim Şurasında

ortaokul temel eğitimin ikinci kademesi sayılmış; ancak zorunlu hale getirilmemiştir.

23–26 Haziran 1981’de toplanan X. Milli Eğitim Şurasında Temel eğitimin 6–14

yaşlarındaki çocukların eğitimini kapsadığı ve her Türk vatandaşı için zorunlu

olduğu belirtilmiştir. Temel eğitime giriş yaşının 7’den 6’ya indirilmesi ve zorunlu

eğitimin 5 yıldan temel eğitimin tümünü kapsayacak biçimde 8 yıla çıkarılması

sağlanması kararı alınmıştır. Ardından 18–22 Haziran 1988’de toplanan XII. Milli

Eğitim Şurasında ve 13–17 Mayıs 1996’da toplanan Milli Eğitim Şurasında sekiz

yıllı kesintisiz zorunlu eğitim uygulamasının gerekliliği konusu tartışılmış, meclis

birleşimlerin de sık sık dile getirilmiş olmasına rağmen, zorunlu temel eğitim sekiz

yıla çıkarılamamıştır. Bu durum Millî Güvenlik Kurulu(MGK)’nun 28 Şubat 1997

tarih ve 406 Sayılı Kararı (rejim aleyhtarı irticai faaliyetlere karşı alınması gereken

tedbirler) ile laiklikle ilgili aldığı 18 maddelik kararlar arasında bulunan 3. maddeye

göre, sekiz yıllık kesintisiz eğitim tüm yurtta uygulamaya konulmuştur. 28 Şubat

sürecinde iktidarda bulunan Refahyol Hükümeti’nin başbakanı Necmettin

ERBAKAN (54. Hükümet), başbakanlık görevini hükümet ortağı DYP genel başkanı

Tansu ÇİLLER’e vermek amacıyla 18 Haziran 1997’de istifasını dönemin

Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel’e sundu; ancak Demirel, hükümet ortaklarının

arasındaki protokolü dikkate almadı ve hükümeti kurma görevini TBMM’de

çoğunluğu olmayan muhalefete, ANAP genel başkanı Mesut YILMAZ’a verdi. 28

Şubat sürecini takiben Mesut YILMAZ Hükümeti (55. Hükümet) döneminde 14

Ağustos 1997’de çıkarılan 4306 Sayılı Kanun ile birlikte, 8 yıllık kesintisiz eğitim

kanunu TBMM’de kabul edildi. Bu kararla birlikte eğitimde reform yapıldığı

söylenebilir. Zorunlu temel eğitimin uygulamaya konulması ile ilgili çıkarılan bu

kanunla İmam Hatip Liseleri dahil Meslek Liselerinin ortaokul bölümleri kapatıldı.

Tüm bu veriler ışığında, uzun yıllardan beri ilköğretimle ilgili gösterilen çaba

ve gelişmelere rağmen, eğitim sistemimizin başarılı bir sonuca ulaşamadığı

görülmektedir. Ülkemizin kalkınmasında büyük bir engel olan eğitim sorunlarımızla

başa çıkabilmek için hiç şüphesiz büyük çalışmalar yapmamız gerekir. Bu doğrultuda

132

yapılacak önemli çalışmalardan biri de, eğitimin vazgeçilmez bir aracı olan ders

kitaplarının içerik olarak zenginleştirilmesi ve dönemim iktidarının siyasi

ideolojilerinden olabildiğince arındırılmasıdır. 1980–2009 yılları arasında incelenen

bu dönemde; iktidarda bulunan partiler hükümet programlarında yer alan

politikalarını gerçekleştirebilmek için ders kitaplarını, özellikle de sosyal bilgiler ve

tarih ders kitaplarını bir araç olarak görmüşlerdir. Bu durum özellikle son iktidar

döneminde içinden çıkılamaz bir hal içine girmiştir. Oysa sosyal bilgiler ve tarih

eğitiminin hükümet politikalarından uzaklaştırılması ve bu derslerde çocuklara

verilen bilgilerin nesnel bir bakış açısıyla dile getirilmesi gerekmektedir. Konuların

nesnel bir bakış açısıyla yansıtıldığı, vatanımızın birliği ve bütünlüğü için

vazgeçilmez bir unsur olan laiklik ilkesinin daha doğru bir şekilde ve daha çok

vurgulandığı, Atatürk sevgisinin daha çok işlendiği konuların, ders kitaplarından

çıkarılması yerine daha çok eklenmesi, çocuklarımızda milli bilincin

geliştirilmesinde oldukça önemlidir. Ayrıca devlet tarafından öğrencilerimize

ücretsiz dağıtılan ders kitaplarının hazırlanması aşamasında, seçilecek yayınevlerine

de büyük bir titizlikle karar verilmesi, çocuklarımıza daha yararlı kitaplar

hazırlanması bakımından önem arz etmektedir. İktidarda bulunan hükümetlere veya

içinde bulunulan döneme hakim olan düşüncelere göre hazırlanan ders programları

ve bu programlar doğrultusunda hazırlanan ders kitaplarının öğrencilere gerekli

sosyal bilgiler ve tarih eğitimini sunmadığı düşünülmektedir.

133

KAYNAKÇA

ATAÜNAL, Aydoğan (1994), İlköğretime Öğretmen Yetiştirme (1920–1994),

Ankara.

CARR, E. H. (1996), Tarih Nedir? (Çev. M.G. Gürtürk), İletişim Yayınları, İstanbul.

CİCİOĞLU, Hasan (1983), Türkiye Cumhuriyeti’nde İlk ve Ortaöğretim, (Tarihi

Gelişim), A.Ü. Eğitim Bilimleri Fakültesi Yayınları, Ankara.

DİLEK, Dursun (2002), Tarih Derslerinde Öğrenme ve Düşünce Gelişimi, PegemA

Yayıncılık, 2. Baskı. Ankara.

DOĞANAY, Ahmet (2003), Hayat Bilgisi ve Sosyal Bilgiler Öğretimi (Ed.

ÖZTÜRK,Cemil, DİLEK,Dursun), 2.Baskı. PegemA Yayıncılık.

Ankara.

DOĞRAMACI, E.,(1993), Atatürk’ten Günümüze Sosyal Değişimde Türk Kadını,

Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Atatürk Araştırma

Merkezi, Ankara.

Devlet Planlama Teşkilatı (1963), Kalkınma Planı Birinci Beş Yıl, Ankara.

Devlet Planlama Teşkilatı (1967), Kalkınma Planı İkinci Beş Yıl, Ankara.

Devlet Planlama Teşkilatı (1972), Kalkınma Planı Üçüncü Beş Yıl, Ankara.

Devlet Planlama Teşkilatı (1979), Kalkınma Planı Dördüncü Beş Yıl, Ankara.

Devlet Planlama Teşkilatı (1985), Kalkınma Planı Beşinci Beş Yıl, Ankara.

Devlet Planlama Teşkilatı (1990), Altıncı Beş Yıllık Kalkınma Planı, Ankara.

Devlet Planlama Teşkilatı (1995), Yedinci Beş Yıllık Kalkınma Planı, Ankara.

Devlet Planlama Teşkilatı (2001), Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı, Ankara.

Devlet Planlama Teşkilatı, TURAL Necla (1988), Planlı Dönemde Temel Eğitim ve

Lise Seviyeli Eğitimin Yeniden Düzenlenmesiyle İlgili Politikalar ve

Uygulamalar, Ankara.

MEB (1983), İlköğretim Okulu Kılavuzu, Milli Eğitim Gençlik ve Spor Bakanlığı

Yayınları, Ankara.

ERKAL, Mustafa E. (1983), Sosyoloji (Toplum Bilimi), İstanbul.

ERSANLI, Büşra (2006), İktidar ve Tarih, İletişim Yayınları, İstanbul.

ERTÜRK, Bayram Edip (1995), “Türkiye’de Ortaokul 1. Sınıf 6. Sınıf) Düzeyinde

Tarih Öğretimi ile İlgili Kitapların Kıyaslamalı Eleştirisi”, Tarih

134

Öğretimi ve Ders Kitapları 1994 Buca Sempozyumu, Tarih Vakfı Yurt

Yayınları, İstanbul.

HESAPÇIOĞLU, Muhsin (1984), Türkiye’de İnsan Gücü ve Eğitim Planlaması,

Eğitim Bilimleri Fakültesi Yayınları, Ankara.


http://www.tccb.gov.tr/cumhurbaskanları


















http://www.etarih.net/tr/sosyalbilgiler.2009)

http://www.milliegitimciler.com

Danışma Meclisi Tutanak Dergileri (C1, C6, C11, C21, C23)


http://www.tccb.gov.tr/cumhurbaskanlar


















http://www.etarih.net/tr/sosyalbilgiler.2009

http://www.milliegitimciler.com

135

KABAPINAR, Yücel (1992), “Bir İdeolojik Mücadele Alanı olarak Lise Tarih

Kitapları-II”, Tarih ve Toplum Dergisi, S. 107

KABAPINAR, Yücel (1998), “Dizayn, İçerik ve Kullanılabilirlik Açılarından Türk

ve İngiliz Tarih Ders Kitaplarının Karşılaştırılması”, Doktora Tezi,

Leeds: University of Leeds, Milli Eğitim Bakanlığı Bursu.

KAPTAN, Saim (1984), “Kalkınmada Eğitimin Yeri”, Eğitim Bilimleri Sempozyumu,

Eğitim Bilimleri Fakültesi Yayınları, Ankara.

KOÇAK, Kemal (2009), Cumhuriyet Dönemi Hükümet Programlarının Tarih

Eğitimine Yansımaları, a.g.m. s-9

MEB (1936), İlkokul Programı, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul

MEB (1948), İlkokul Programı, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul.

MEB (1962), İlkokul Program Taslağı, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul.

MEB (1968), İlkokul Programı, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul.

MEB (1986), İlkokul, Ortaokul, Lise ve Dengi Okulların Haftalık Ders Dağıtım

Çizelgeleri, Milli Eğitim Basımevi, Ankara.

MEB (1994), Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı (1983–1993), Milli Eğitim

Basımevi, İstanbul.

MEB (1995), Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı (1983–1993), Milli Eğitim

Basımevi, İstanbul.

MEB (1995), 14.06.1973 Tarihli 1739 Sayılı Milli eğitim Temel Kanunu, Milli

Eğitim Basımevi, Ankara.

MEB (2003), Türkiye’de İlköğretim (İlköğretimin Dünü, Bugünü, Yarını), MEB


MEB (2002), Milli Eğitim Dergisi, S. 153–154, MEB Yayınları, Ankara.

M.E. B. (1995), 1739 Sayılı Milli Eğitim Temel Kanunu, Milli Eğitim Basımevi,

Ankara.

MEB (2006), Milli Eğitim Şuraları (1921–2006), MEB Yayınları, Ankara.

OTLUOĞLU, Rahmi; ÖZTÜK, Cemil (2002), Sosyal Bilgiler Öğretiminde Edebi

Ürünler, PegemA Yay., Ankara.

ÖZBARAN, Salih (1992), Tarih ve Öğretimi, Cem Yayınevi, İstanbul.

ÖZBARAN, Salih (2008), Tarih Öğretimi ve Ders Kitapları, Tarih Vakfı Yurt


SÖNMEZ, Veysel (1997), Sosyal Bilgiler Öğretimi ve Öğretmen Kılavuzu, Anı

Yayıncılık, Ankara.

136

SÖNMEZ, Veysel (1996), Hayat Bilgisi Öğretimi ve Öğretmen Kılavuzu, Anı


SÖNMEZ, Veysel (1997), Sosyal Bilgiler Öğretimi ve Öğretmen Kılavuzu, Anı


SÜSLÜ, Azmi (1995), Cumhuriyet Döneminin Türk Kültürüne Bakışı ve Kültür

Politikaları, Tarih Boyunca Anadolu’da Türk Nüfus ve Kültür Yapısı,

Türk Yurdu Yayınları, Ankara.

ŞAHİN, Ersin, ÖZTEKE ÇAĞLAR, Hatice (2003), “1980–2000 yılları Arası

Hükümet Programlarında İlköğretim”, Uludağ Üniversitesi Eğitim

Fakültesi Dergisi, Cilt XVII, Sayı:1.

TEZCAN, M., (1988), Egitim Sosyolojisi, Olgaç Matbaası, Besinci Baskı, Ankara.

TOSH, John (2005), Tarihin Peşinde, Çev.: Özden Arıkan, Tarih Vakfı Yurt


TUNA, Yılmaz (2003), “Kalkınma Planlarında Yüksek Öğretim”, T.C. MEB

Yayımlar Dairesi Başkanlığı Milli Eğitim Dergisi, Güz 2003, Sayı:

160.

VARIŞ, F. (1987), Eğitim Bilimlerine Giriş, A.Ü. Yayınları, Eğitim Fakültesi


YÖRDEM, Pınar (209), “Yatılı İlköğretim Bölge Okulları’na İlişkin Cumhuriyet

Dönemi Eğitim Politikaları (1923–2000)”, Yüksek Lisans Tezi,

Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adana.

17. Dönem Tutanak Dergileri (C13, C19, C23, C34, C37, C41)

18. Dönem Tutanak Dergileri (C8, C16, C36)

20. Dönem Tutanak Dergileri (C38, C48, C54)

21. Dönem Tutanak Dergileri (C34, C62, C64, C67, C70, C102, C104, C109,

C136, C138, C153)

23. Dönem Tutanak Dergileri (C5, C8, C13, C15, C17, C48)

137

EKLER

EK-1. CUMHURBAŞKANLARIMIZ

1. M. Kemal ATATÜRK (Görev Süresi: 29 Ekim 1923 - 10 Kasım 1938)

2. İsmet İNÖNÜ (Görev Süresi: 11 Kasım 1938-22 Mayıs 1950)

3. Celal BAYAR (Görev Süresi: 22 Mayıs 1950 - 27 Mayıs 1960)

4. Cemal GÜRSEL (Görev Süresi: 27 Mayıs 1960 - 28 Mart 1966)

5. Cevdet SUNAY (Görev Süresi: 28 Mart 1966 - 28 Mart 1973)

6. Fahri KORUTÜRK (Görev Süresi: 6 Nisan 1973 - 6 Nisan 1980)

7. Kenan EVREN (Görev Süresi: 9 Kasım 1982 - 9 Kasım 1989)

8. Turgut ÖZAL (Görev Süresi: 9 Kasım 1989 - 17 Nisan 1993)

9. Süleyman DEMİREL (Görev Süresi: 16 Mayıs 1993 - 16 Mayıs 2000)

10. Ahmet Necdet SEZER (Görev Süresi: 16 Mayıs 2000 - 28 Ağustos 2007)

11. Abdullah GÜL (Görev Süresi: 28 Ağustos 2007- ……………….)

138

EK–2. 1980 SONRASI İKTİDARDA OLAN HÜKÜMETLER

1. Ulusu Hükümeti (20.09.1980–13.12.1983) 44. Hükümet 2. I. Özal Hükümeti (13.12.1983– 21.12.1987) 45. Hükümet 3. II. Özal Hükümeti (21.12.1987–09.11.1989) 46. Hükümet 4. Akbulut Hükümeti (09.11.1989–23.06.1991) 47. Hükümet 5. I. Yılmaz Hükümeti (23.06.1991–20.11.1991) 48. Hükümet 6. VII. Demirel Hükümeti (21.11.1991–25.06.1993) 49. Hükümet

7. I. Çiller Hükümeti (25.06.1993–05.10.1995) 50. Hükümet 8. II. Çiller Hükümeti (05.10.1995–30.10.1995) 51. Hükümet 9. III. Çiller Hükümeti (30.10.1995–06.03.1996) 52. Hükümet 10. II. Yılmaz Hükümeti (06.03.1996–28.06.1996) 53. Hükümet 11. Erbakan Hükümeti (28.06.1996–30.06.1997) 54. Hükümet 12. III. Yılmaz Hükümeti (30.06.1997–11.01.1999) 55. Hükümet 13. IV. Ecevit Hükümeti (11.01.1999–28.05.1999) 56. Hükümet 14. V. Ecevit Hükümeti (28.05.1999–18.11.2002) 57. Hükümet 15. Gül Hükümeti (18.11.2002–14.03.2003) 58. Hükümet 16. Erdoğan Hükümeti (14.03.2003 -29.08.2007) 59. Hükümet 17. II. Erdoğan Hükümeti (29.08.2007 – Devam Ediyor) 60. Hükümet

139

ÖZGEÇMİŞ

KİŞİSEL BİLGİLER

Adı ve Soyadı : Aylin MIZRAK

Doğum Yeri ve Yılı : Adana, 1980

Medeni Durumu : Bekar

e-posta : [email protected]

ÖĞRENİM DURUMU

2009–2010 : Yüksek Lisans, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü

Sınıf Öğretmenliği Anabilim Dalı, Adana.

1998–2002 : Lisans, Çukurova Üniversitesi Eğitim Fakültesi Sınıf Öğretmenliği

Bölümü, Adana.

1994–1997 : Atatürk Lisesi, Adana.

1991–1994 : Cumhuriyet Ortaokulu, Adana.

1986–1991 : Çukurova İlkokulu, Adana.

İŞ DENEYİMİ

2009– : Pozantı Yatılı İlköğretim Bölge Okulu, Adana.

2006–2009 : 23 Nisan İlköğretim Okulu, Ceyhan, Adana.

2003–2006 : Süreyya Nihat Oral İlköğretim Okulu, Adana.

2002–2003 : Mustafa Vedat Mutlu İlköğretim Okulu, Şanlıurfa.

mailto:[email protected]

Documents

TÜRKİYE CUMHURİYETİ ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL … · MEB İlköğretim Okullarında okutulan Sosyal Bilgiler ve TC İnkılâp Tarihi ve Atatürkçülük ders kitapları,