j aa rgang 13 | ed i t i e 3 | j un i 2017

TRENDS INAUTOMATISERING

EN ROBOTICA

Onbemandbij kleine series

VR en AR dringen door in productie

TSM editie 3 | 3

Smart Industry Smart Industry volgens Daniel Kofman en Leo van der Ven van Siemens“Binnen een productiestraat gaat het er niet om dat een robot een mens vervangt”

36

In beeld 4Nieuws 6Ledenoverzicht FPT-VIMAG 32Verenigingsnieuws 34Productnieuws 50Column 54

En verder

Actueel Productie met Augmented ondersteuning‘De nieuwe digitale werkplaats’

8

Thema Robot focust op seriegrootte één“Vooroordelen robotica slinken”Geautomatiseerd figuurzagen in metaal

12

16

Interview Hans Rosenbrand van Magistor:“Complete partner voor klant en fabrikant”

20

TechniekDigitalisering vergroot transparantie vanmachine en procesAM vindt professionele toepassingenEen kortere doorlooptijd voor maatwerkFlexibel beladen vanaf automatiseringswagen“Verandering is de enige constante”Productieverhogend draaien en draai-frezen

24

2840424448

MarktFocus op digitaliseringskoers productie-industrieAlle plaatwerkfacetten bijeengebrachtIscar richt Smart Factory op

263843

In dit nummer

Inhoud

THEMA AUTOMATISERING EN ROBOTICA

Bij automatisering en robotica, het thema van dit nummer, den-ken veel mensen aan het vervangen van mankracht door ma-chines. Niet zo vreemd. Een robot is veel beter in het langdurig uitvoeren van eenvoudige en eentonige werkzaamheden. Som-mige banen zullen dus worden ingepikt door robots. Toch zal het niet ten koste gaan van de hoeveelheid beschikbare banen blijkt uit diverse gesprekken met partners die in dit nummer aan het woord komen. Want hoe je het ook wendt of keert, mensen zullen automatiseringsoplossingen moeten programmeren, in bedrijf stellen en onderhouden.

Mijn eerste kennismaking met hoogstaande automatisering en robotica weet ik nog goed. Inmiddels alweer zo’n vijftien jaar ge-leden, tijdens een schooltrip naar een productiefabriek van Opel (ik dacht in Bochum), kwam ik voor het eerst in contact met een vergaande geautomatiseerde productie. Tijdens een bezoek aan een autofabrikant verwacht je een indrukwekkend schouwspel van lange lijnen met overal waar je kijkt hi-tech robotarmen die elegante handelingen uitvoeren en zo vanaf nul volledig geauto-matiseerd een auto op de wereld zetten. Normaal gesproken was dit het geval geweest, maar Opel zou ‘slopel’ niet zijn als alles vol-ledig op rolletjes had gelopen. Want je zult net zien, die dag rolde er geen enkele auto van de band. De complete fabriek stond stil door een grote storing. Desondanks bleef het imponerend om de auto-industrie van zo dichtbij mee te maken. Met een productie van tussen de twintig en vijftig auto’s per uur op een normale dag kun je je wel voorstellen wat een schade de autofabrikant die dag leed. En wij konden als een stel ramptoeristen meegenieten. Het maakte ook duidelijk hoe afhankelijk de productie-industrie is van vakmensen die dit soort storingen oplossen.

Inmiddels zijn we vijftien jaar verder en is door technologie zoals ‘predictive maintenance’ de kans op grote onverwachte storingen aanzienlijk verkleind. Toch is ondanks al die automatisering de vraag naar vakmensen groter dan ooit. Daarom is het misschien een idee om de jeugd in het basis- en voortgezet onderwijs in colonnes op schoolreis te sturen naar industriële hi-tech bedrij-ven. Daar zitten de vakmensen tussen die Nederland nu en in de toekomst hard nodig heeft. Het is alleen een kwestie van ‘eventjes’ enthousiasmeren.

Tim Wentinktim@technishow.nl

Volledig onbemand?

Coverfoto: Nataliya Hora - www.shutterstock.com

Meer over universele freesmachines dmgmori.com

+78%Grotere werkruimte +28%

groter zwenkbereik

van DMG MORI

Hogere ijlgangen42 mtr./min.

18 maanden

SPINDELGARANTIE

»5-ASSEN BEWERKING met 15.000 toeren speedmaster in de standaard

Exclusievetechnologische cycliMPC 2.0 – Machine Protection ControlSignificante verminderingvan spindelschade

Exclusievetechnologische cycliMPC 2.0 – Protection ControlSignificante verminderingvan spindelschade

DMU 50 – 3e generatie

TSM editie 3 | 5

ZUIDBERG FRONTLINE SYSTEMSBij Zuidberg Frontline Systems in de Noordoostpolder maken ze front-hefsystemen. Sinds 1982 heeft Zuidberg wereldwijd meer dan 250.000 fronthefsystemen geleverd aan trekkerfabrikanten, importeurs en dealers.Bij Henk Zuidberg, de grondlegger van het bedrijf, ontstond in 1982 het idee om een tractor efficiënter te maken voor een agrariër. Hij ontwikkelde een ‘adapter’ die ervoor zorgde dat een tractor niet alleen aan de achterzijde een werktuig kan gebruiken, maar met behulp van de fronthef, ook aan de voorzijde. Samen met zijn broer, een agrariër, ontwikkelde hij het eer-ste fronthefsysteem; de basis voor het hedendaagse product van Zuidberg Frontline Systems dat inmiddels in meer dan 42 landen wordt verkocht.

AUTOMATISERINGAutomatisering is al jaren lang een essentieel onderdeel van de productie bij Zuidberg. Hier in beeld is de automatisering van de tandwielproductie. De tandwielen worden vervaardigd op vier productiecellen met robots voor het beladen en afvoeren van de werkstukken. De flexibele automatisering maakt het mogelijk overdag enkelstuks en prototypen te produceren en ‘s nachts series. Hierdoor kan Zuidberg concurreren met lagelonenlanden. Tot voor kort voerde Zuidberg alleen het draaiwerk voor de tandwielen uit; het vertandingfrezen, harden, rondslijpen en vertandingsslijpen werd uit-besteed. Bij het toenemende aantal tandwielkasten voor fronthefsystemen bleek het echter rendabel om zelf de complete tandwielproductie ter hand te nemen.

CELLROVoor de tandwielproductie werden vier speciale machines aangeschaft: een afwikkelfreesbank voor buitenvertandingen, een steekbank voor binnen-vertandingen, een vertandingsslijpbank en een rondslijpbank voor de be-werking van astappen. Omdat de machines langdurig onbemand moeten werken, werd gekozen voor werkstukbelading met zesassige handlingro-bots en niet voor aan- en afvoer via transportbanden en/of een portaalla-der. In nauwe samenwerking met Cellro werd de configuratie van de cellen ontworpen met ontbraamstations, reinigingsapparatuur, speciale grijpers en dergelijke. Cellro verzorgde de software voor de automatisering van alle stations en machines.

CONTACTCellro B.V.Koningsschot 413905 PR Veenendaal+31 (0)318 627 100info@cellro.com

Zuidberg Frontline Systems in EnsVrijdag, 9 juni 16.35 uur

TSM editie 3 | 7

FNV Metaal heeft begin mei een principeakkoord bereikt met au-tofabrikant VDL Nedcar in Lim-burg. Ruim 1.400 uitzendkrachten krijgen een vast contract van VDL Nedcar.

Om achterstanden weg te werken en om de jaarplanning te kunnen halen, wil VDL Nedcar de produc-tietijd uitbreiden. Petra Bolster, onderhandelaar van FNV Me-taal: "In eerste instantie moesten de mensen gewoon elke dag een uur langer werken. Zeker 2.500 werknemers tekenden een peti-tie daartegen. Nu hebben we ge-lukkig eerlijke afspraken kunnen maken over andere werktijden en

bijbehorende arbeidsvoorwaarden om Nedcar weer toekomstbesten-dig te maken." Afgesproken is dat de werknemers op de assembla-ge-afdeling per dag 8,75 uur gaan werken, maar naar een vierdaagse werkweek gaan. VDL Nedcar krijgt daarmee een langere bedrijfstijd om aan haar verplichtingen naar BMW te voldoen. En de werk-nemers houden genoeg tijd voor herstel om het werk vol te kunnen houden en om een goede balans tussen werk en privé te houden. Ook krijgen uitzendkrachten de-zelfde rechten als vast personeel, waardoor ze extra adv-dagen krij-gen en meedoen in de winstdeling.

Onder het motto 'Start-ups for intelligent production' wil EMO de groep start-ups een platform geven op één van de belangrijkste beurzen voor de metaalbewerking. Tijdens een EMO persconferentie vertelde Dr. Wilfried Schäfer, di-recteur bij EMO-organisator VDW (Vereniging van Duitse Machinefa-brieken) dat Nederlandse start-ups ook meer dan welkom zijn om hun innovaties te presenteren tijdens de beurs.

Snelle technische veranderin-gen brengen de oprichting van nieuwe bedrijven met zich mee. Jonge ondernemers ontwikke-len bijvoorbeeld software voor de samenwerking van machines en

processen binnen een netwerk of bouwen 3D-printers voor metalen delen. Bedrijven ontstaan vanuit onderzoeksprojecten op universi-teiten of vanuit een briljant idee. Het doel van het nieuwe platform is om jonge ondernemingen bij het op de markt brengen van hun innovaties te ondersteunen. "De speciale stand 'Start-ups for intel-ligent production' staat open voor nieuw opgerichte ondernemingen die zich in een innovatieve omge-ving presenteren en die de inter-nationale markt willen ontsluiten”, licht Schäfer toe. Door de gemeen-schappelijke stand biedt de EMO een kostenefficiënte oplossing voor start-ups.

Nieuws

Project ‘Industriële Robotica’Onderwijs, bedrijfsleven, overheid en ondersteu-nende organisaties in de regio Noordwest-Veluwe en Zwolle slaan de handen ineen in het project

‘Industriële Robotica’. Het ministerie van OC&W ziet toekomst in het project en heeft een subsidie toegekend van 1,5 miljoen euro, 30% van de totale investering.

Vakmensen moeten beschikken over de laatste technische kennis, maar ook over de benodigde vaardigheden om flexibel en in teamverband te kunnen samenwerken (21ste century skills). De samenwerkende partijen willen zoveel mogelijk mensen opleiden die klaar zijn voor de toekomst van de industriële robotica, zowel op vmbo, mbo-

als op hbo-niveau. In het project Industriële Robotica draait het niet alleen om theoretische kennis, maar juist ook om het ontwikkelen van vaardigheden, beroepshouding en praktijkken-nis. Een ‘hybride leeromgeving’, waar het school-se leren zich vermengt met het werkplekleren, is daarom een belangrijk onderdeel van het project. Bij AWL-Techniek in Harderwijk wordt daartoe een fieldlab ingericht waar op vmbo-, mbo- en hbo-niveau praktijkgericht wordt geleerd. De kosten voor het gehele project bedragen de ko-mende vier jaar meer dan 5 miljoen euro.

LVD heeft eind april in het Belgi-sche Gullegem het Experience Cen-ter officieel geopend. Het pand is in een jaar tijd omgevormd tot XP Center. Klanten en business part-ners kunnen in het XP Center zien waar LVD voor staat.

In het XP Center staan diverse ma-chines opgesteld voor lasersnijden, ponsen, plooien en integratietech-nologie. Het Experience Center

is 2.500 m2 groot en bevindt zich naast de 40.000 m2 grote produc-tiefaciliteit van het hoofdkantoor van LVD in Gullegem. De renovatie en uitbreiding van de voormalige demoruimte met behoud van de oorspronkelijke, historische bui-tengevel kostte in totaal 5 miljoen euro. LVD telt wereldwijd zo’n 1.250 werknemers. In de hoofdvestiging in Gullegem werken ruim vierhon-derd mensen.

Promas heeft aangekondigd dat ze de machines van de Japanse fabrikant Enshu in Nederland en België gaan vertegenwoordigen. Enshu is onder meer fabrikant van horizontale bewer-kingscentra.

"Vooral de horizontale GE460H- en GE480H-modellen zijn populair en passen goed in ons leveringsprogramma", vertelt Richard Hermans van Promas. "Deze dyna-mische machines (met acceleraties van 1G en ijlgangen van 90 m/min) kunnen worden in-gezet in serieproductie en voor de vervaardi-ging van hoogwaardige werkstukken. Daarbij kenmerken de machines zich door de hoge nauwkeurigheid en betrouwbaarheid", aldus Hermans. De basisuitvoering van Enshu ma-chines is al erg uitgebreid en geschikt voor al-lerlei automatiseringsoplossingen. Zo kunnen de machines worden voorzien van uitgebreide gereedschapsmagazijnen en palletsystemen voor automatische belading.

Promas breidtprogramma uit met Enshu

Experience Center LVD

In het eerste kwartaal hebben bedrijven in de Nederlandse industrie hun omzet met 10,3 procent zien stijgen. Daarmee zet de industrie volgens het CBS de groei door die eind vorig jaar was ingezet. Ook de afzetprijzen stegen met ruim 10 procent.

In elke branche werd in de eerste drie maanden van dit jaar meer omzet geboekt dan in dezelfde periode een jaar eerder. Producenten in de aard- olie-industrie, de chemische industrie, de far-maceutische industrie en rubber- en kunststof-productenindustrie zagen de omzet met bijna twintig procent toenemen. Ook in de basisme-taal- en metaalproductenindustrie, de trans-portmiddelenindustrie en de elektrotechnische en machine-industrie groeiden de omzetten re-latief sterk. De productie nam afgelopen kwar-taal volgens het CBS voor het zesde kwartaal op rij toe, ditmaal met 3,5 procent. De productie in de chemische industrie en de auto- en aanhang-wagenindustrie ging omhoog; in de chemische

industrie met 10,5 procent en de productie van elektrische apparaten en machines steeg rela-tief fors met respectievelijk 8,2 en 12,2 procent. Autoproducenten produceerden dit jaar 14,4 procent meer auto's, bussen, vrachtwagens en andere voertuigen dan het jaar ervoor. Daarvan gingen er veel naar het buitenland.

STERKE OMZETGROEI NEDERLANDSE INDUSTRIE

VDL Nedcarinvesteert in personeel

Nederlandse start-ups welkom op EMO

TSM editie 3 | 9

REMOTE ASSISTENTIEWas de voornaamste insteek van deze ontwikkeling nog bediening, onder-houd en service, tijdens het hele proces kwam het besef dat je nooit honderd procent alle mogelijk scenario’s in een handleiding kunt vastleggen, zelfs niet in een virtuele. “De kans dat er iets onverwachts gebeurt, is altijd aanwezig. Maar met Augmented Reality is het mogelijk om met één druk op de knop een service-expert van WEMO door de bril te laten meekijken met de ope-rator; waar die zich ter wereld ook bevindt. In de oude situatie moest er bij een probleem dat niet op afstand opgelost kon worden, een monteur naar de locatie. Tot die ter plekke het probleem had opgelost, stond de machine stil. Nu kijkt de service-expert als het ware door de ogen van de operator mee, en kan hij instructies geven om de storing op te lossen. Dat reduceert stilstand tot het minimale en je hebt een foolproof-systeem.”

MULTI-INZETBAAR“We vroegen onze klanten vooraf om input en hebben de toepassing heel specifiek op die wensen ingestoken. De functionaliteit is helemaal uitgekris-

talliseerd en we zijn nu het volledige systeem aan het ontwikkelen. Je zou kunnen zeggen: gericht op de operator 2.0. Die wordt steeds meer multi-in-zetbaar doordat zijn werk steeds beter begeleid wordt door de techniek, bij-voorbeeld met behulp van een bril met Augmented Reality. Zo kunnen we ook de takenlijst vertalen naar 3D-beelden. Daarmee krijgt de operator veel meer inzicht in wat er gebeurt en voorkomen we fouten. En zo kunnen hoog-staande technologische productielijnen laagdrempelig bediend worden.” Ook het design speelt volgens WEMO een belangrijke rol in deze technische wereld. Van der Velde: “Bij een ultramodern productieproces hoort ook een state-of-the- art-uitstraling. De huiskleuren van WEMO zijn staalgrijs met oranje – Nederlands trots en de kleur van innovatie met de kleur van plaat-metaal – om onze klanten die trots uit te laten stralen, zowel qua output als qua looks.”

KANTBANKENEen andere partij die de virtuele ondersteuning al een aan het onderzoeken is, is SafanDarley, producent van kantbanken. Wim van Kranen is commer-

WEMO is een machinebouwer en houdt zich bezig met het ontwerpen en produceren van productielijnen voor pro-ducten vervaardigd uit plaatmetaal. “Onze machines zijn technologisch hoogstaand, met zeer complexe technolo-gieën. Daardoor wordt ook de bediening, het onderhoud

en de service aan die machines steeds complexer”, vertelt Jordy van der Velde. Hij is Innovation & Exploration Manager bij WEMO. Wat hij doet? “Ik on-derzoek nieuwe businessmodellen en businesscases voor WEMO. Dat houdt in dat ik nieuwe markten onderzoek, bestaande markten verder uitdiep maar vooral ook bezig ben met nieuwe producten en nieuwe technieken. Die ver-talen we naar bedrijfsprocessen en producten zodat we een beter product, een betere dienst of zelfs een heel nieuw product kunnen bieden.”Augmented Reality is zo’n techniek die nieuwe mogelijkheden biedt. Van der Velde: “Vanuit de WEMO-visie om operators en machines meer samen te laten werken en leren, voegen we met behulp van Augmented Reality intel-ligentie toe aan de gereedschappen, productielijnen én aan de operators. De Operator 2.0 wordt middels Augmented Reality direct verbonden met alle relevante machinedata. Hierdoor ontstaat een nieuwe digitale werkplaats.”

INSTRUCTIESDe productielijnen van WEMO vragen vanwege de zeer hoge snelheden om nauwgezette en regelmatige smering: iedere acht uur. Van der Velde legt uit: “Daarvoor leveren we een uitgebreide handleiding mee. Maar zoals dat gaat met handleidingen,” hij lacht erbij “die leest niemand. Nou ja, de eerste keer zal de operator die wel gebruiken en ook de tweede keer nog wel. Maar de keren daarna zal hij er al snel vanuit gaan dat hij wel weet wat er gesmeerd moet worden. Dan kan ik garanderen dat er structureel dingen vergeten worden, waardoor onderdelen minder lang meegaan. Als diezelfde operator straks een bril met Augmented Reality draagt, geeft die bril een seintje én instructies. Die kan hij bovendien virtueel afvinken, waardoor alle crucia-le punten zeker behandeld worden.” Volgens Van der Velde geeft dat winst op maar liefst drie fronten: “De machinebediener is sneller klaar, er worden minder fouten gemaakt en de operator beleeft meer plezier aan het werk. Dat smeren is eigenlijk gewoon een saai klusje, en als dat sneller klaar is, is

er meer tijd voor andere zaken. De operator die minder fouten kán maken, haalt meer voldoening uit zijn werk.” De bril - een Microsoft Hololens - met Augmented Reality geeft als het ware een 3D-handleiding die zo visueel mo-gelijk is, want beelden zeggen meer dan woorden. “Zo is er ook minder snel een taalbarrière voor iemand die de taal niet zo goed beheerst.”

Virtual en Augmented Reality. Twee begrippen die je op het eerste gezicht nog voor toekomsttoepas-singen houdt. Ga je verder kijken, dan zie je in onze eigen productie-industrie al de nodige toepassingen. WEMO en SafanDarley onderzoeken de mogelijkhe-den. Niet in de toekomst, maar in het hier en nu.

Actueel

Door: Janet Kooren

Wim van Kranen van SafanDarley: “We hebben zelf de software geschreven om de bril met onze kantbanken te laten werken” (foto: SafanDarley)

Productiemet Augmented ondersteuning

‘De nieuwe digitale werkplaats’

TSM editie 3 | 11

Die kan als het ware door de machine heen kijken en het werkstuk volgen, ook als het in de machine is ‘opgesloten’. Van Kranen: “Het 3D-vormen van een product is best complex. Het samenspel tussen de operator en de machi-ne maakt uiteindelijk het product.” Daarnaast heeft SafanDarley ook de remote optie als waardevolle toepas-sing gevonden. “Bij een storing kunnen we meekijken met de operator. We kunnen helpen de storing op te zoeken en de operator instructies geven.” Hij lacht: “We besturen dan als het ware de operator op afstand. We kunnen afbeeldingen naar zijn bril sturen en hem zo ondersteunen bij zijn taak.”

VOORTGANG Van Kranen vertelt over de voortgang: “We gaan nu een pilot starten en we hebben een vijftal systemen uitgetest. Het ontwerp is klaar en de functio-naliteiten zijn bekend. We zijn al met een paar partijen in gesprek die de pilot willen draaien. Gelukkig zijn er altijd genoeg mensen die wel voorloper willen zijn.” Wat hem opviel tijdens de verschillende demonstraties op beurzen is dat mensen zo enthousiast reageren over wat er allemaal mogelijk is. “Het nieuw-heidsgehalte is heel hoog en mensen weten deze vooruitstrevende technolo-gie ook op waarde te schatten. De ervaringen van een operator die ermee aan de kantbank staat zijn ook echt geweldig. ‘Wauw, ik kan dwars door metaal heen kijken!’ horen we dan.”

VR VERSUS ARAnders dan bij Virtual Reality, waarbij de gebruiker is afgesloten van de re-aliteit, voeg je bij Augmented Reality iets toe aan de realiteit. “Daarmee kun je die meerwaarde verkrijgen,” legt Van Kranen uit. “Het is ontstaan als een zijspoor, we willen ons altijd graag onderscheiden. Maar wij kunnen het wel iets moois vinden, de meerwaarde voor de klanten staat voorop. Daarom zijn de reacties die we in de afgelopen jaren hebben gekregen ook zo belangrijk voor ons.”En de voordelen zijn heel divers. Van ondersteuning bij het plaatsen van ge-reedschappen tot het simpeler kunnen inrichten van de machine, maar denk ook aan een lagere foutkans. “Er komt nog heel veel op ons af. Ik denk dat we ons pas van twintig procent van de mogelijkheden bewust zijn en tijdens het werken met de bril komen er iedere keer weer heel veel ideeën los!”

cieel directeur en vertelt over de vorderingen. “We zijn nu zo’n vier jaar bezig te onderzoeken of en hoe we deze nieuwe technologie in kunnen zetten bij de bediening van onze machines. We hebben de afgelopen jaren op beurzen gestaan met verschillende devices en op de Euroblech 2016 stonden we voor het eerst met de Microsoft Hololens, om de reacties en de behoefte te peilen.”Van Kranen: “Waar het idee vandaan kwam? We zien een aantal uitdagin-gen: het schaarser worden van het personeel, de complexere producten die er worden gemaakt en Industrie 4.0 waarbij we enkelstuks tegen een lage stukprijs mogelijk willen maken. We zochten naar manieren om de operator zo goed mogelijk te ondersteunen. Met deze technologie denken we de infor-matievoorziening en misschien een deel van de bediening van de kantbank over te kunnen nemen. We kijken daarbij onder meer naar ‘gesture-control’, dus het bedienen van de machine door middel van handgebaren. Dat kan met de Hololens al en er is zelfs spraakbediening mogelijk.”

RUGZAK VOL“De techniek gaat heel hard, met name op dit terrein. Het toepassingsgebied wordt daarmee steeds groter en het omvat een toenemend aantal functiona-liteiten. Toen we hiermee voor de eerste keer op de beurs stonden, hadden we een rugzak vol met apparatuur, met allemaal kabels en draden en keken we door een hele grote bril. Inmiddels is dat wel een ander verhaal. Die rug-zak is zelfs helemaal verdwenen. We zien hele goede mogelijkheden voor wat betreft de toepassingen. De Hololens voldoet aan onze behoefte, alleen het draagcomfort mag nog wel wat verbeteren als iemand hem de hele dag op zou moeten houden,” zo horen we van Van Kranen. Hij vertelt hoe de functionaliteit van de Hololens in de praktijk bevalt. “Het werkt eenvoudiger dan we vooraf hadden kunnen denken. We hebben zelf de software geschreven om de bril met onze kantbanken te laten werken. De communicatie gaat door middel van gebaren en spraak en de bril pikt zelf veel referenties op. De imaging is vele malen makkelijker geworden; de bril herkent nu zijn omgeving, waar er eerst allerlei kaders en tekens nodig waren voor oriëntatie.”

DOELDe doelgroep waar SafanDarley de ontwikkelingen op richt zijn de opera-tors van de kantbanken. En het doel van het gebruik is inmiddels, net als bij WEMO, tweeledig geworden. Ten eerste de bediening door de operator zelf.

Actueel

Jordy van der Velde van WEMO: “Met Augmented Reality is het mogelijk om met één druk op de knop een service-expert van WEMO door de bril te laten meekijken met de operator” (foto: WEMO)

Bemet International B.V. | Postbus 1040 | 3900 BA VeenendaalT 0318 - 495858 | E info@bemet.nl | W www.bemet.nl

Software voor de maakindustrie

Maximaal rendement door complete

procesvoorbereiding

30%efficiëntieverbetering

Meer machinecapaciteit met huidige

productiemiddelen

CAD/CAM ERP APM

Door de verschillende softwarepakketten op elkaar af te stemmen wordt het productieproces geoptimaliseerd.

Onze adviseurs denken proactief met u mee, daag ze uit!

Bendertechniek b.v.Plesmanstraat 32NL 3905 KZ Veenendaal

T +31 (0)318 550 200E info@bendertechniek.nlI www.bendertechniek.nl

Meer weten?

Neem voor meer informatie over Matsuura contact met ons op. Wij zijn u graag van dienst!

Matsuura

De nieuwe Matsuura MX 330.

Betrouwbaar en toonaangevendSupersnelle en uiterst precieze machines met grote flexibiliteit

Hoog ergonomisch ontwerp

Dé machine om de stap naar 5 assig bewerken te nemen

›››

MX serieDe Matsuura MX serie combineert een hoge kwaliteit met een ergonomisch design.

X slag 435mmY slag 465mmZ slag 560mmA as -125~+10 deg.C as 360 deg.tafel diam. 250mmmax gew. 80 kg.

TSM editie 3 | 13

Robots hebben een grote impact op de maakindustrie. Dat ze menselijke werkzaamheden gaan overnemen is onvermijdelijk. Robotisering levert echter ook veel banen op. Een kijkje in de keuken van ABB, Fanuc en Yaskawa laat de ontwikkeling van robots zien in een industrie waar massaproductie heeft plaatsgemaakt voor kleine series.

tijden. De ontwikkeling die robotica de laatste tien jaar heeft doorgemaakt zorgt ervoor dat robots tegenwoordig prima ingezet kunnen worden bij het handelen van kleine series. Eén van de belangrijkste ontwikkelingen voor zowel ABB, Fanuc als Yaskawa zit hem in de software. De communicatie-mogelijkheden zijn enorm toegenomen, de rekencapaciteit van de controller is veel groter en ook de toegenomen gebruiksvriendelijkheid is belangrijk. Van der Have noemt een belangrijk voordeel van moderne robotbesturin-gen: “Vroeger zaten bedieningspanelen vol met drukknoppen. Tegenwoordig zie je veel vaker touchscreens die menu’s weergeven die je als programmeur daadwerkelijk nodig hebt.” Deze trend zorgt ervoor dat de aansturing van robots verschuift van programmeren naar configureren en dit neemt indirect ook de angst weg bij operators om aan een robotprogramma te sleutelen. “Processen lagen vroeger lang stil door angst. Dat proberen we met nieuwe besturingssystemen op te lossen.”

EENVOUD“De komst van moderne besturingen zijn rechtstreeks het gevolg van het groeiende tekort aan vakmensen”, vertelt Mennen. Hij gaat verder: “Daar-naast moeten we ervoor zorgen dat de nieuwe generatie werknemers, die is opgegroeid is met touchscreens en gewend is om alles op te kunnen zoeken, eenvoudig met deze machines om kan gaan. Dat neemt niet weg dat voor het werken met robots vakkennis nodig is. Vandaar dat we ook deelnemen aan Brainport Industries en daarin samenwerken met onderwijsinstelling Teclab.” Yaskawa heeft bij Teclab twee robots beschikbaar gesteld die kunnen worden gebruikt door studenten. De MotoLogix besturingssoftware interface van Yaskawa is een voorbeeld van een oplossing die eenvoud creëert in het programmeerproces. De ro-bots worden namelijk aangestuurd met behulp van een PLC. Volgens Men-nen heeft dit als voordeel dat programmeurs geen andere programmeertaal

hoeven aan te leren. Een ander voordeel is dat de PLC-taal het toelaat om de robot eenvoudig in PLC-aangestuurde productieomgevingen te integreren.Ook Fanuc heeft met een nieuwe configuratie-omgeving op de R-30iB+ con-troller een oplossing gecreëerd waarmee minder ervaren robotgebruikers op een snelle manier een programma kunnen maken. De oplossing maakt sterk gebruik van visuele aspecten en wizards.

OFFLINE PROGRAMMERENTevens een voordeel van hedendaagse robots is de mogelijkheid om ze offline te programmeren en het programma te simuleren. Tijdens de Fanuc Fandays konden bezoekers de meerwaarde hiervan ervaren. Bij Fanuc heet het simulatieprogramma Roboguide. Net als bij de oplossingen van ABB en Yaskawa is er dankzij het offline programmeren en simuleren minder tijd nodig om een robot klaar te maken voor een volgende klus. Tevens zorgt het ervoor dat de productie door kan gaan terwijl een nieuw programma wordt geschreven en getest. In de software kunnen modellen van werkstukken en de machineruimte worden geïmporteerd zodat met het hele proces rekening gehouden kan worden.

“De maakindustrie heeft nog steeds vooroordelen als het op robotica aankomt”, vertelt Martin van der Have van ABB. “Hoewel de voor-oordelen minder worden, zijn mensen nog steeds in de veronder-stelling dat robots alleen economisch ingezet kunnen worden bij het produceren van grote aantallen en dat er hoog gekwalificeerd perso-

neel nodig is om robots te programmeren.” Ook Eddie Mennen van Yaskawa geeft aan dat sommige klanten alleen kijken naar de eventuele nadelen van robotica. Bedrijven zijn vaak bang om werknemers te moeten verruilen voor robots. “Een robot is goed in staat om werkzaamheden van de mens over te nemen. Maar het gaat dan voornamelijk om eenvoudige, eentonige en continue handelingen. De mens is beter dan een robot in het uitvoeren van incidentele handelingen. Werknemers kunnen daarom beter ingezet worden op een andere positie op de werkvloer. Daarnaast zijn mensen nodig om de robot te programmeren, zeker wanneer series steeds kleiner worden. Dus dat robotica ten koste gaat van banen is in de meeste gevallen niet het geval”, vertelt Mennen. “Bovendien is het belangrijk om te begrijpen dat de winst

na de ingebruikname van een robot wordt behaald door het reduceren van de indirecte kosten. Dus niet zozeer door de hoogte van de uren

die bespaart kunnen worden op een werknemer”. Mennen en Van der Have bekrachtigen dit: “Met een robot is een constantere kwaliteit te behalen wat resulteert in minder afkeur. Daarnaast is de up-time van een robot 99% ten opzichte van 70% van een operator.” Die voorde-len zorgen er uiteindelijk voor dat er meer winst valt te behalen met de implementatie van robots in het productieproces. Filip Tuypens, Sales & Business Development manager bij Fanuc ver-telde tijdens de Fanuc Fandays medio mei in het Belgische Mechelen

dat veel klanten niet op de hoogte zijn van de mogelijkheden van ro-bots. Daarmee haalde hij ook de komst van collaboratieve robots aan,

waar veel interesse voor is, maar die nog mondjesmaat worden geïm-plementeerd in het productieproces. Hij vertelt: “Bedrijven zijn zeker

wel op zoek naar nieuwe toepassingen. Alleen vergt de komst van colla-boratieve robots een nieuwe benadering in de engineering van machines. Vanuit deze optiek heeft de industrie dus nog een leertraject af te leggen maar het gaat zeker de goede kant op. Cobots moet je deels zien als aan-

vulling op de industriële robots. Nieuwe toepassingen en nieuwe mogelijk-heden; de twee zullen samen groeien en het speelveld wordt steeds groter.”

GEBRUIKSVRIENDELIJKHEID Terugkijkend op robots van een decennium geleden en de robots van nu is te concluderen dat de mechanische unit van robots vele malen compacter is geworden. Dat wil zeggen dat de voet van de robot dichter bij de machine ge-zet kan worden. Dit zorgt voor kortere cyclustijden omdat de robot minder afstand hoeft af te leggen. Daarnaast hebben robots meer bewegingsvrijheid gekregen en kan er complexer en nauwkeuriger gemanoeuvreerd worden. Ook de lichtere constructie zorgt voor meer dynamiek en hogere cyclus-

Thema Productieautomatisering en Robotica

Door: Tim Wentink

Door digitalisering en de vereenvoudiging van programmeren, kunnen robots tegenwoordig ook ingezet worden bij kleine series of zelfs enkelstuks. Vision is daarin cruciaal (foto: ABB)

“Vooroordelenrobotica slinken”

Robot focust op seriegrootte één

“

“

“DAT ROBOTICA TEN KOSTE GAAT VAN

BANEN IS IN DE MEESTE GEVALLEN

NIET HET GEVAL”

Met de nieuwe Motoman HC10 stapt ook Yaskawa in de markt van collabo-ratieve robots (foto: Yaskawa)

TSM editie 3 | 15

ZIEN, VOELEN EN COMMUNICERENMet de groeiende vraag naar op maat gemaakte producten tegen korte le-vertijden en de alsmaar stijgende loonkosten, zullen robots een belangrijk rol gaan vervullen in de productie-industrie. Daarin wordt sensortechno-logie een belangrijke schakel tussen het proces en de mechanische unit van de robot. Met name bij kleine series van wisselende werkstukken is het van belang dat de robot kan zien en voelen. Ook zullen robots moeten gaan com-municeren, met de digitalisering in het verschiet. Zo heeft bijvoorbeeld ABB een platform ontwikkeld waarmee gebruikers hun robot kunnen koppelen aan de cloud. Onder de naam Connected Services wordt data van robots wereldwijd gemonitord en op die manier kan de gebruiker afstappen van periodiek onderhoud en rekenen op predictief onderhoud. Omdat de robot constant gemonitord wordt, kan een storing vroegtijdig worden voorkomen. “Sensortechnologie wordt heel belangrijk om de computer taken te geven. De mechanische unit blijft een dom ding”, vult Van der Have aan. Ook met de komst van collaboratieve robots is sensortechnologie niet meer weg te denken.

COBOTSCollaboratieve robots, ook wel cobots genoemd, zijn een ontwikkeling die veel interesse wekt in de markt. De meeste robotfabrikanten hebben inmid-dels een of meerdere robots op de markt gebracht die samen met of in de omgeving van mensen veilig operationeel kunnen werken. Cobots werken zonder additionele veiligheidsvoorzieningen, hebben een geometrie zonder knijppunten en stoppen zodra ze in contact komen met mensen. Vrij recent

bracht Yaskawa hun eerste cobot uit; de Motoman HC10. Deze zesassige ro-bot heeft een laadvermogen van 10 kg en kan geprogrammeerd worden door handmatig de bewegingen voor te doen. “Cobots kunnen ingezet worden in onder andere de montage, waarbij de cobot eentonige handelingen verricht en een werknemer de laatste handelingen uitvoert waarvoor het menselijke fingerspitzengefühl nodig is”, vertelt Mennen.Fanuc heeft diverse cobots in het assortiment die tijdens de Fandays wer-den gepresenteerd. Het betreft de CR-4iA/4, CR-7iA/7L en de CR-35iA/35 met een maximale payload van respectievelijk 4 kg, 7 kg en 35 kg. Tijdens het evenement, dat georganiseerd werd ter ere van het twintigjarige be-staan van Fanuc Benelux, ging er veel aandacht uit naar de diverse cobots. “Het is belangrijk om de voordelen van de cobots te kennen maar ook hun beperkingen. Met deze inzichten zijn zeker wel toepassingen te bedenken waarbij geen hoge cyclustijden aan de orde zijn. Zeer nabije samenwerking mens-machine, beperkt vloeroppervlak, mobiele robots, toegankelijkheid van de machines en installaties bewaren, zijn zonder meer de troeven van de cobot”, vertelt Tuypens.Ook ABB heeft verschillende oplossingen voor collaboratieve robots. De meest bekende is waarschijnlijk de compacte YuMi met twee armen en een payload van 0,5 kg per arm. Voor een hogere payload kan ABB traditionele robots uitrusten met een stukje sensortechnologie en een veiligheids-PLC. Deze oplossing zorgt ervoor dat de snelheid van de robot wordt aangepast aan de positie van de werknemer. De robot hoeft dus niet helemaal stilgezet te worden. Dit wordt al veel toegepast bij het pelletiseren.

Verrijdbare robotAutomatisering vraagt ook om flexibiliteit. En wat is er nou flexibeler

dan een robot op wielen? Dat moeten de ontwerpers van het mobiele

OTTO platform ook hebben gedacht. De OTTO is een zelfrijdend

voertuig met de mogelijkheid om uitgerust te worden met een

robotarm. Zowel Yaskawa als Fanuc zien de OTTO als een handige

oplossing om het productieproces flexibel en mensonafhankelijk

te maken en tevens het maximale uit een robot te halen. In

tegenstelling tot een AGV (Automated Guided Vehicle) die een vooraf

gedefinieerd pad volgt, kan de OTTO zelf een route bepalen door een

in kaart gebrachte productieomgeving. Men spreekt dan ook van een

SDV (Self Driving Vehicle). De OTTO in combinatie met een robotarm

kan machines beladen, ontladen en gereedschapswissels uitvoeren.

De distributeur van OTTO in Nederland is Romias uit Enter.

Thema Productieautomatisering en Robotica

Harry Kortwijk: “Er zijn ontzettend veel mogelijkheden in opspansyste-men. Metaalbewerkers moeten zich hier meer in verdiepen om het maxi-male uit hun proces te kunnen halen”Een Fanuc CR-7iA/L robot op een OTTO SDV (foto: Tim Wentink)

Robots zijn multi-inzetbaar en kunnen bijvoorbeeld ook gebruikt worden voor laswerkzaamheden zoals bij Schuitemaker in Rijssen (foto: Yaskawa)

“

“

“DE KOMST VAN MODERNE BESTURINGEN

ZIJN HET GEVOLG VAN HET GROEIENDE

TEKORT AAN VAKMENSEN”

In de hedendaagse verspanende industrie kunnen productieprocessen ongelooflijk complex zijn. Ze omvatten veel verschillende producten die in vorm en grootte variëren. De voltooide werkstukken moeten aan hoge kwaliteitsnormen voldoen, waardoor een betrouwbare kwaliteitscontrole noodzakelijk is. Tegelijkertijd wordt gekwalificeerd personeel schaarser. De vaak krappe productiedeadlines dwingen fabrikanten elke seconde van de productietijd te benutten. Hoe optimaliseer je de output van de verspaning in zo’n veeleisende productieomgeving?

Dat was de uitdaging waar Schunk mee kampte, net als vele andere bedrijven in de verspanende industrie. De befaamde fabrikant van grijpsystemen en klem-technologieën wilde de output van zijn vestiging Schunk Lauffen verbeteren, een onderdeel van het bedrijf dat gespecialiseerd is in klemstations en klembekken.

De beste automatiseringsoplossingop maat samenstellenDe productie van Schunk Lauffen kenmerkt zich door een groot aantal producten binnen één familie. Omdat deze producten veel gemeenschappelijke eigenschappen hebben, is gecombineerde seriële productie mogelijk. Er worden bijvoorbeeld verschillende klembekken geproduceerd in series van 150 tot 200 werkstukken.

Samen met Schunk ontwikkelde Cellro een aan-gepaste robotcel op basis van haar gestandaardi-seerde Skid-oplossing. Het hele systeem is erop gericht de snelst mogelijke tack-time te behalen en tegelijkertijd de productie van verschillende producten binnen dezelfde familie mogelijk te maken. Het kostte Schunk en Cellro een jaar om de algemene productie-infrastructuur van Schunk te optimaliseren om maximaal te kunnen profiteren van de potentiële voordelen van automatisering.

Verhoging van de productie-outputDe overgang naar geautomatiseerde productie verliep vlot. Schunk was opgelucht dat er geen ingrijpende veranderingen in de productieplanning nodig waren nadat de robots op de werkvloer kwamen. Daardoor bleef het aantal knelpunten in de opstartfase zeer beperkt.

Inmiddels draait het automatiseringssysteem op volle toeren. Schunk is tevreden over het effect van het systeem op de output en de kwaliteit:

De productie-output ging omhoog. De productie •loopt nu 24 uur per dag.De arbeidskosten daalden met 50 tot 60%.•De kwaliteit van de productie verbeterde dankzij •nauwkeurigere metingen en kwaliteitscontroles, die volledig automatisch worden uitgevoerd.Schunk kan de productie nu efficiënter •afstemmen op de behoeften van de markt.

En minstens even belangrijk: het personeel op de werkvloer werkt graag met de robots. Dankzij de gebruiksvriendelijke besturing en de duidelijke werkprocedures kon de automatiseringsoplossing vlot worden ingevoerd.

Schunk is van plan in de toekomst meer geautomatiseerde oplossingen in te zetten om haar output, kwaliteit en efficiency verder te verhogen.

Hoe Schunk complexe series viaautomatisering eenvoudig heeft gemaakt

advertorial

TSM editie 3 | 17

Georg Fisher Machining Solutions presenteerde tij-dens de Solution Day op het hoofdkantoor in Losone (CH) een aantal nieuwe ontwikkelingen op het gebied van EDM (Electrical discharge machining, ook wel vonkeroderen genoemd). Diverse automatiseringsop-lossingen en een nieuwe generator behoorden tot de highlights. Beide technologieën realiseren een hoge-re productiviteit en nauwkeurigheid. Daarmee wordt EDM nog interessanter om toe te passen bij de pro-ductie van complexe en hoognauwkeurige producten.

meer vraag naar volledig geautomatiseerde bewerkingsunits, dat geeft ons een belangrijk voordeel in de productiviteit en zorgt voor het zogenaamde reshoring. Industrie 4.0 zorgt voor extra efficiëntie bij het 24/7 onbemand produceren. Remote aansturen, uitlezen, bewaken en storingen oplossen met een live remote assistent, tot het mogelijk maken van voorspellend en proac-tief onderhoud, allemaal onderwerpen die GF inmiddels ter beschikking stelt. Maar naast de remote en predictive mogelijkheden zijn er ook smart features op machines die ervoor zorgen dat de machine zelf gereedschappen kan kiezen, zelfs de juiste bewerkingstechniek en het juiste draad selecteert en ook geautomatiseerd wisselt.” En ook aan het milieu wordt gedacht met een hele reeks ‘Eco-functies’. Maar niet alleen Industrie 4.0 zorgt voor een hogere automatiseringsgraad, ook de technologische ontwikkelingen van het EDM-proces zelf leveren een niet onbelangrijke bijdrage.

ACCEPTATIEDe EDM-technologie - Electrical Discharge Machinery, heeft zich lang moe-ten bewijzen. Universiteiten schreven vuistdikke rapporten over het effect van de technologie op de materiaalintegriteit. “Het eroderen als techniek

is eigenlijk een contactloze verspaning. De vonk schiet in korte pulsen een stukje van het materiaal af. Het smelt het bovenste laagje tot een plasma dat

Mike Onida, Benelux salesmanager van Georg Fisher Machi-ning Solutions (GFMS), ziet de toepassingsmogelijkheden van EDM groeien. “In veel industrieën zien we steeds com-plexere geometrieën voorbijkomen waarbij conventionele bewerkingstechnieken niet meer voldoen. De voorsprong

van EDM-technieken blijft parallel lopen met de vraag naar complexe pro-ducten van de markt aan de ene kant, en de ontwikkelingen in de chipindus-trie aan de andere kant. Die laatste ontwikkelingen zijn van belang voor de rekenkracht die nodig is om de vonk steeds verder te controleren en zodoen-de een steeds hogere nauwkeurigheid van de bewerking te realiseren. En die nauwkeurigheid is direct bruikbaar bij die vraag naar complexe producten.” Je zou bijna een soort wetmatigheid gaan vermoeden.De laatste technologische ontwikkeling bij GFMS heeft direct te maken met die verhoogde rekenkracht. “De generator is het hart van de machine. Daarmee wordt de vonkoverslag gegenereerd en hoe hoger de kracht van de generator hoe nauwkeuriger die vonkoverslag te beheersen is. En hoe nauwkeuriger de vonkoverslag, hoe preciezer de bewerking. Het nieuwe type generator heeft een veel kleinere inbouwmaat en kan daardoor veel dichter op het proces worden geplaatst, wat de nauwkeurigheid nog verder ten goe-de komt. Deze nieuwe generatoren zorgen voor een zodanig nauwkeurige bewerking dat de homogeniteit van het materiaal nog maar onmeetbaar wij-zigt.” De nieuwe generator met haar beter beheerbare en kortere vonk, zorgt voor maar liefst 20% meer productiviteit.

AUTOMATISERINGAandacht voor eroderen neemt toe, ook in Nederland. De grote rekenca-paciteit van microchips zorgt voor nieuwe mogelijkheden die zelfs weer tot een nieuwe generatie zullen leiden, zo is de verwachting. “Naast de hogere nauwkeurigheid van de vonkbeheersing zijn er ook besturingstechnisch, net als bij veel andere machines, steeds nieuwe mogelijkheden. The sky is the limit, zo lijkt het soms wel,” zegt Onida. En ook GFMS richt zich natuurlijk

op Industrie 4.0, op het volledig automatiseren van processen, op het remo-te kunnen communiceren. Was het voorheen vooral gereedschapswissel dat geautomatiseerd werd, nu zien we een compleet geïntegreerde cel met robot toevoer- en uitnamesystemen. “Het automatiseren van het proces geeft met name voordelen omdat je een machine zo onbemand en 24/7 kunt inzetten. De processen verlopen nu een stuk sneller, maar het blijft nog steeds, afhan-kelijk van de complexiteit en afmetingen van een werkstuk, een precisiepro-ces dat tijd nodig heeft. Met name in de Nederlandse markt zien we steeds

Thema Productieautomatisering en Robotica

Door: Janet Koren

Een Cut 2000 S draadvonkmachine met een automatieringsoplossing. Ook bij een precisieproces wat veel tijd nodig heeft, is automatisering winstgevend omdat er 24/7 geproduceerd kan worden (foto’s: Janet Kooren en GFMS)

Geautomatiseerd figuurzagen in metaal

Ook vonkenworden intelligent

Tijdens de Solutions Day van GFMS werden demonstraties met grote interesse gevolgd

TSM editie 3 | 19

deze manier vervaardigd. Een elektrode kan uit verschillende materialen be-staan, afhankelijk van het te bewerken materiaal. Er zijn elektrodes uit grafiet, koper, messing maar ook wolfraam en molybdeen zijn in opkomst. Bij draadvonken doet een draad dienst als elektrode. De draad wordt continu toegevoerd met een statische snelheid. Het materiaal wordt bij circa 20.000 °C gevonkt. Dit gebeurt niet continu. De pulsen bij draadvonken zijn korter dan bij zinkvonken. Bij het erodeerproces ontstaat koolstofcarbide in de vonkspleet. Met de hui-dige technologie kan dit op de elektrode gebonden worden. Dat heeft een positief effect op de slijtage van de elektrode, die hierdoor minimaal wordt. Dit effect kan ook worden ingezet bij draadvonken. De volgende stap is het vrijkomende koolstofcarbide binden op het werkstuk. “Die techniek is nog lastig te beheersen op dit moment. We hebben daarvoor een samenwerking met de universiteit in Zurich om dit verder uit te kristalliseren.

MEERWAARDEZinkvonkeroderen levert momenteel vooral een grote meerwaarde op bij led- en ICT-uitdagingen. Daar worden hele kleine radii gevraagd en precies dat is waar de techniek in uitblinkt. Moeilijk te verspanen materialen, echte exoten waarvoor je eigenlijk geen proces in kunt richten maar ook de toe-name op het gebied van miniaturisatie geven ruimte aan de toepassing van EDM-technieken. De techniek van eroderen is gebaseerd op een natuurkundig principe. Een onconventioneel proces dat voor veel mensen lastig te bevatten is en redelijk wetenschappelijk gedreven is. Zo is vorig jaar de iGaptechnologie ontstaan, waarbij het gelukt is om de polariteit in een elektrode te beïnvloeden. Met deze intelligente vonktechnologie kunnen ongewenste vonkrichtingen wor-den voorkomen en wordt alleen daar gevonkt, waar nodig. Daarnaast is er nu ook fluxmanagement, waardoor slug geen probleem meer vormt en 100% automatiseren mogelijk is.

GFMS is grondlegger van de EDM-technieken. De ontdekkers van het fe-nomeen achter de techniek - het Russische echtpaar Lazarenko ontdekte het principe als bijvangst bij baanberekeningen voor ballistische rakketten - verkochten de patenten aan twee bedrijven: Agie en Charmilles. Beide fir-ma’s waren jarenlang dé spelers en zijn nu weer verenigd onder de naam GF AgieCharmilles. Voor het eerst is er één platform waaronder beide merken zijn verenigd. Dat maakt de productie veel efficiënter en scheelt enorm in de productiekosten, er is één standaard. “De merken zijn nu echt volledig geïn-tegreerd waarbij het geheel naar een hoger niveau is getild. Sowieso wordt iedere machine klantspecifiek gebouwd. Met de juiste opties en specificaties, zodat het maatwerk is voor de gewenste toepassing.

vervolgens weer verdampt. Dat bovenste laagje is dan niet langer homogeen,” zo verklaart Onida. Maar de acceptatie is er nu. En daarmee de ruimte voor toepassing in nagenoeg alle industrieën. Ook die waar voorheen scepsis was. Bij GF hebben ze daar tijdig op voorgesorteerd. “Vijf jaar geleden zijn we ons gaan richten op marktsegmentatie. We hebben technologiegroepen op-gericht die zich specifiek richten op de ontwikkelingen die de verschillende marktsegmenten verder helpen. Daarmee kun je direct meerwaarde realise-ren voor sectoren en zie je de penetratie veel sneller gebeuren.”

TECHNIEKENMet de EDM-technieken is het mogelijk om geleidbare materialen van elke hardheid te bewerken zonder dat er mechanische acties aan te pas komen, met een nauwkeurigheid tot maar liefst 0,001 millimeter. Dit maakt het een van de belangrijkste technologieën in de productie van matrijzen, vormen en werktuigen. Binnen de erodeertechnieken zijn er twee type processen, draadvonktechniek en zinkvonktechniek. En bij GF Machining Solutions is ook een techniek ontwikkeld om gaten te boren met EDM. Het eroderen gebeurt onder water, letterlijk. Het gehele proces vindt plaats in een bassin - afhankelijk van de afmeting van de machine natuurlijk - gevuld met gede-mineraliseerd water. Om het plasmakanaal te concentreren en het werkstuk direct te koelen. Zinkvonken is een vorm van vonkverspanen waarbij een voorgevormde elektrode als het ware in het te bewerken materiaal zinkt gedurende het ver-spaningsproces. De elektrode geeft pulsen af die het materiaal verwijderen. Bijvoorbeeld spuitgietmatrijzen voor kunststof onderdelen worden vaak op

New SparkWas het allemaal eroderen waar het om draaide tijdens de Solution

Day? Nou nee, dat niet. Maar de nieuwe generator nam wel een

belangrijke rol in. ‘Feel a new spark’ was dan ook de pay-off van

de dag. Er was genoeg om van te smullen tijdens deze vierde

Solution Day. We zagen dus prachtige opstellingen van zowel

EDM-machines in een robotcel met volledig geautomatiseerde

gereedschapwisselmodules, we zagen een femtoseconde-

laserbewerkingsunit, een precisiefreesmachine en een

microbewerkingsunit voor elektronische componenten. Er werden

veel voorbeelden getoond van hele complexe producten, gemaakt

met de gedemonstreerde machines. Wie ooit een metalen tennisbal

wilde laten stuiteren, werd hier bediend.

Thema Productieautomatisering en Robotica

De nieuwe generator is compacter dan zijn voorganger en vraagt daarom min-der inbouwruimte

Met EDM-processen zoals zinkvonken kunnen ontzettende nauwkeurige pro-ducten gemaakt worden

Programmeren

Paneelbouw / installatie

M2M / Remote support

Servo en besturings specialist

Engineering, Specials, Services & System SolutionsEngineering, Specials, Services & System Solutions

elsto.euT +31(0)88 7865200F +31(0)88 7865299E info@elsto.eu

Servobesturingen

Human Machine Interface

Servomotoren

Servoreductoren

Industriële reductoren met servo aanbouwflens

Regeneratieve regelaars

Frequentieregelaars (< 1,2 MW)

PONSGEREEDSCHAP

KANTPERSGEREEDSCHAP

LASERSNIJONDERDELEN

Amsterdamsestraatweg 33 Naarden 035-539 90 90 info@hptooling.nl

GOED GEREEDSCHAP IS HET HALVE WERK

H O L L A N D P R E C I S I O N TO O L I N G

www.hptooling.nl

TechniShow Magazine is het vakblad voor leveranciers van machines, gereedschappen en automatisering voor de (inter)nationale maak-industrie, specifiek de metaal-bewerking. Het vakblad, de site, de nieuwsbrieven, de beurs en de branche-organisatie vormen samen een sterk merk met als gezamenlijk doel “maken mogelijk maken”.

Wilt u in één of meerdere edities adverteren? Neem dan contact op met Kim de Bruin per telefoon +31(0)70 399 00 00 of E-mail kim@jetvertising.nl

septemberspecial 3D en Meettechniek + Vision en EMO Hannoveroktoberspecial Verspanendecemberspecial Spaanloos, Plaatwerk en Verbinden

TSM editie 3 | 21

Magistor in Rijssen is een technische groothandel van straal-middelen en verspaningsgereedschappen. Het bedrijf levert straalmiddelen die met behulp van zeefanalyses optimaal zijn afgestemd op de producten en processen van de klant. Daarnaast behoren gereedschappen zoals tappen, boren,

frezen, ruimers en wisselplaten tot het leveringsprogramma. “Dankzij een uitgebreid assortiment kunnen we onze klanten zo goed mogelijk bedienen. Dat gaat overigens verder dan het aanbevelen van de juiste gereedschappen of straalmiddelen. Een bijpassende dienstverlening is niet weg te denken”, vertelt Rosenbrand in een interview.

ZOWEL STRAAL- ALS VERSPANINGSTECHNIEK;WAAROM DEZE COMBI?“Straal - en verspaningstechniek hebben voor een groot deel dezelfde doel-groep en vullen elkaar daarom goed aan. Eigenlijk kun je zeggen dat straal- en verspaningstechniek de twee poten onder Magistor zijn. Kijkende naar onze strategie waarin onze buitendienstmedewerkers een adviserende rol vervullen en het gegeven dat ons assortiment groter en de technologie uit-gebreider wordt, dan kun je niet anders dan specialiseren. Daarom zien we de ontwikkeling dat onze technisch commercieel adviseurs zich steeds meer specialiseren naar één van de twee onderdelen van onze dienstverlening. De technologie is te breed om beide technieken volledig te beheersen. Verte-genwoordigers van verspanende gereedschappen moeten bijvoorbeeld op de hoogte zijn van de verschillende gereedschappen, de diverse verspaningspro-cessen, materiaalkunde en de bijbehorende freesstrategieën. Straaltechniek is dan net weer een vak apart en vica versa.”

HOE WORDT VAKKENNIS OP PEIL GEHOUDEN?“Je kan Magistor zien als een intermediair tussen klant en fabrikant. Daar-bij speelt kennisoverdracht een belangrijke rol. We informeren onze klanten

met onze eigen kennis en met informatie van de fabrikant. Aan de andere kant informeren we de fabrikant met kennis uit de dagelijkse praktijk. Op die manier blijven de klant, de fabrikant en vooral wij binnen Magistor altijd vol-ledig op de hoogte van de laatste technologische ontwikkelingen. Uiteraard is het van belang dat we binnen Magistor weten wat de mogelijkheden zijn van onze producten. De merken die we vertegenwoordigen worden met zorg geselecteerd en voordat we deze op de Nederlandse markt brengen, brengen we de productkennis op peil.”

IS ER ONLANGS NOG EEN NIEUW MERK TOEGEVOEGDEN HOE GING DIT IN ZIJN WERK?“Ons assortiment is als laatste uitgebreid met de verspanende gereedschap-pen van Mikron Tools. In het voortraject hebben we uiteraard eerst uitge-zocht welke categorie we nog niet in ons leveringsprogramma hadden. Dit heeft twee belangrijke redenen: ten eerste willen we met een goed kwalitatief product een nieuwe markt aanboren en ten tweede willen we voorkomen dat het productgamma van de ene fabrikant bijt met dat van een andere fa-brikant. Mikron verlangde van ons dat we eerst op de hoogte waren van de moge-lijkheden van de diverse gereedschappen voordat we er in Nederland mee naar buiten traden. Duidelijk een teken dat Mikron niet alleen kwaliteitsge-reedschappen op de markt wil brengen, maar zeker ook service hoog in het vaandel heeft staan.”

WAT MAAKT DE MIKRON GEREEDSCHAPPEN NOU SPECIAAL?“Bijzonder aan Mikron is de reden waarom ze gereedschappen zijn gaan ont-wikkelen. Voor hun eigen productie van automatiserings- en productiesyste-men konden ze de benodigde speciaalgereedschappen niet vinden. In eerste instantie hebben ze dus gereedschappen ontwikkeld om hun eigen produc-tieprobleem op te lossen. Door de succesvolle resultaten van de gereedschap-pen heeft Mikron besloten om deze uiteindelijk ook te gaan verhandelen. Het Zwitserse bedrijf ontwikkelt en produceert nu kleine en middelgrote precisie en high-performance snijgereedschappen voor de high-end markt. De preci-siegereedschappen zijn verkrijgbaar in een diameterbereik van 0,1 mm tot 8 mm om een indruk te geven.”

Interview

Leveranciers van machines, gereedschappen en ande-re toebehoren stellen zich tegenwoordig vaak op als dienstverlener en intermediair tussen klant en fabri-kant. “Sinds de oprichting van Magistor in 2003 is dit ook onze filosofie”, vertelt Hans Rosenbrand, verkoop-leider Nederland bij Magistor. “Het delen van kennis speelt binnen ons bedrijf een belangrijke rol. Zowel wij, onze klant als de fabrikant profiteren hiervan”, is de visie van Rosenbrand.

Door: Tim Wentink

Hans Rosenbrand, verkoopleider bij Magistor: “Gaat het goed bij onze klant, dan gaat het goed met ons” (foto: Magistor)

Groothandel is meer dan alleen leverancier

Hans Rosenbrand van Magistor:“Complete partner voor klant en fabrikant”

“

“

“KENNISOVERDRACHT SPEELT EEN

BELANGRIJKE ROL”

TSM editie 3 | 23

The strong connectionThe strong connection

Valk Welding info@valkwelding.com tel. 078 69 170 11 www.valkwelding.com

Ook uw lasproductie flexibel automatiseren?

Complete systemen uit één hand Snel en eenvoudig programmeren Flexibel inzetbaar voor kleine series

Beki

jk d

e vo

orbe

elde

n op

:w

ww

.you

tube

.com

/val

kwel

ding

Valk Welding info@valkwelding.com

TERUGKOMEND OP JULLIE DIENSTVERLENING, WAT HOUDT DIT NOU PRECIES IN?“Als leverancier willen we onze klanten zo goed mogelijk bedienen en dat gaat verder dan het aanbevelen van de juiste gereedschappen of straaloplos-singen. We willen een complete partner zijn, want gaat het goed met onze klant, dan gaat het goed met ons. Dienstverlening gaat bij Magistor hand in hand met kennisoverdracht en dit kan heel breed worden opgepakt. Het begint over het algemeen altijd met vertegenwoordigers die bij de klant het proces in kaart brengen en al doende onderzoeken of en hoe er een pro-cesoptimalisatie kan plaatsvinden. Daarin merken we dat klanten vaak nog niet volledig op de hoogte zijn van de mogelijkheden. Er ontbreekt een stuk kennis die wij met onze dienstverlening aan kunnen vullen.”

IS ER EEN VOORBEELD VAN EEN RECENTE DIENSTVERLENING?“Het laatste project van Magistor vanuit onze dienstverlening werd gedraaid door Alex Jonker, technisch commercieel adviseur. Hij gaf onlangs een aantal cursussen op het gebied van draaien en frezen bij een goede relatie van hem. Zaken als machinekennis, het verlengen van de gereedschapstandtijd en spe-cifieke verspaantechnieken kwamen tijdens de cursussen aan bod. In totaal namen zestig werknemers deel aan dit traject. Dit soort trajecten zijn soms een flinke uitdaging omdat je in alle lagen van het bedrijfsleven opereert. Dat betekent dat je de ene keer technisch ontzettend diep in de kennis duikt en de volgende keer processen en toepassingen in ‘jip-en-janneketaal’ moet uit-leggen. De werknemers van Magistor moeten daarom volledig op de hoogte zijn van zowel de producten die we verkopen, als de processen bij de klant.”

Interview

Magistor levert sinds kort de gereedschappen van Mikron Tools. Deze producten vullen een gat op in het assortiment van de leverancier (foto: Mikron)

Naast verspanende gereedschappen levert Magistor ook oplossingen voor straalmiddelen (foto: Magistor)

Focus op winstgevende producten en wees de concurrentie

te slim af.

MODERNISEER JE PRODUCTIEBEDRIJF

De belangrijkste voordelen van Exact Online voor Productie:

Calculeer razendsnel scherpe o� ertes.Stuur je productiebedrijf aan met digitale werkorders.

Probeer 30 dagen gratis. Kijk op www.exactonline.nl/productie

COMPACT. > dynamiek, prestatie en kwaliteit op kleine footprint

> intuïtief als een smartphone te bedienen > ideaal voor de bewerking van verschillende materialen

Koetje HSC Plus BV Dorpsstraat 139 | 9699 PG Vriescheloo | 0597 - 54 18 84 www.hscplus.nl

meer informatie over productieve oplossingen vindt u op www.hscplus.nl/datron

vanaf nu is frezen Appeltje-Eitje!

www.datron-neo.com

datron-neo.com/neo-video-nl

productvideo

Smart Manufacturing Solutions

TSM editie 3 | 25

Tijdens de tiende editie van de jaarlijkse ‘Werktage’ in het Duitse Nürtingen, medio maart, presenteerde Heller het nieuwe HF 5500 bewerkingscentrum. Te-vens introduceerde de machinebouwer diverse oplos-singen waarmee Heller klanten kan ondersteunen op weg naar een digitale fabriek.

Oplossingen ontwikkelen voor Industrie 4.0 is een trend onder machinebouwers de laatste jaren. Zo ook Heller, die tijdens de Werktage lezingen gaf over verschillende nieuwe oplossingen die het bedrijf heeft uitgebracht om Industrie 4.0 toegankelijk te maken voor producenten. Bernd Zapf,

hoofd van de New Business & Technology afdeling binnen Heller, vertelde tijdens de lezing over de toegevoegde waarde van Industrie 4.0. Volgens Zapf zijn productiviteit en transparantie een integraal onderdeel van Industrie 4.0. “Het doel in de productie-industrie is om de productiviteit continu te blijven verhogen. Als gevolg daarvan moeten bewerkingsmachines en toe-behoren steeds verder doorontwikkeld worden. En dat loopt nu langzaam tegen zijn technologisch haalbare grens aan. Althans, dat geldt voor conven-tionele technologieën”, vertelt Zapf. In termen van Industrie 4.0 is er volgens hem nog veel winst te behalen. “Heller’s aanpak is om de transparantie van de machine te vergroten en zo informatie uit de machine te vergelijken met bestaande data om doelgericht het proces te verbeteren. Om dit te bereiken zullen machines gecombineerd worden met o.a. data-extractie systemen. De oplossingen die we hebben ontwikkeld zijn onze eerste producten voor in-dustrie 4.0 en deze helpen onze klanten op weg naar een geoptimaliseerd bewerkingsproces. Het productprogramma dat we aanbieden gaat onder de naam Heller4Industrie”, vertelt Zapf.

DRIE MODULESIndustrie 4.0 is en blijft in Duitsland een hot topic. Dat geldt niet alleen bij de aanbieders van de technologie maar zeker ook bij de gebruikers. In Ne-derland heeft de metaalbewerker het beduidend minder vaak over Industrie 4.0, vertelt ook Danny van Rij van Oude Reimer. Oude Reimer uit Hilversum vertegenwoordigt in Nederland de machines van Heller. “In Nederland zijn we wat dat betreft vrij nuchter. Klanten zijn absoluut bezig met procesopti-

malisatie maar ze hebben het niet per se over Industrie 4.0 of Smart Industry. Het is gewoon de volgende stap die moderne technologie mogelijk maakt. Heller4Industrie is het resultaat van die technologie waarmee klanten in Nederland prima uit de voeten kunnen bij het optimaliseren van produc-tieprocessen”, vertelt Van Rij. Het Heller4Industrie programma bestaat uit een drietal oplossingen die elkaar completeren, namelijk: Heller4Operation, Heller4Service en Heller4Performance. Heller4Operation is een eenvoudig te gebruiken user-interface die ontwikkeld is om producten en productie-processen in een keten met elkaar te verbinden met behulp van bijvoorbeeld een ERP- of CAD/CAM-systeem. Het touchscreen besturingspaneel van

Techniek

Digitalisering vergroottransparantie van machine en proces

“Technologisch haalbare grens bijna bereikt”

24’’ kan uitgebreid worden met klantspecifieke programma’s, zogenaamde Xtends. Hiermee kunnen extra functionaliteiten worden toegevoegd.Voor het verkorten en voorkomen van onvoorziene stilstandtijden is

Heller4Services ontwikkeld. Deze module analyseert en evalueert machine-gegevens en kan aan de hand van die gegevens onderhoudsintervallen in-plannen. Door de status van assen, spillen en andere slijtagedelen weer te geven, kan de gebruiker preventief onderhoud uitvoeren. De laatste module binnen het Heller4Industrie pakket is Heller4Performan-ce. Deze module bevat de analyse van de machine voor het optimaliseren van het bewerkingsproces en de machineprestatie, real-time datamanage-ment en evaluatie in de cloud. Met dit systeem kan het werkstuk en de baan die het gereedschap aflegt gesimuleerd en vergeleken worden in de cloud en zo, voordat het werkelijke verspaningsproces plaatsvindt, geoptimaliseerd worden. Heller4Performance zit momenteel nog in de ontwikkelfase. Op de EMO 2017 in Hannover wordt de definitieve versie samen met de andere modules binnen Heller4Industrie voorgesteld.

NIET ALLEEN SOFTWAREAl die software-oplossingen zijn erg interessant, maar met alleen software ontstaan er geen spanen. Vandaar dat de ontwikkeling van nieuwe machi-nes voor Heller net zo belangrijk is. Zo werd tijdens het open huis het ho-rizontale HF 5500 bewerkingscentrum aan het publiek voorgesteld. Met de ontwikkeling van het nieuwe HF 5500 bewerkingscentrum heeft Heller de kernwoorden productiviteit, prestatie en betrouwbaarheid als hoofddoel in het achterhoofd gehouden. Zoals gebruikelijk bij de machines van Heller, is ook de HF 5500 voorzien van een horizontale spil. Het voordeel van deze bouwwijze is volgens Van Rij de mogelijkheid voor een snelle gereedschaps-wissel, korte stilstandtijden en een vrije spanenval. Het bewerkingscentrum is voorzien van vijf assen: drie lineaire assen in X, Y en Z en twee direct aan-gedreven dynamische rotatie-assen in A en B. Een voordeel van de HF 5500 in vergelijking met concurrerende machines is volgens Van Rij een tegenla-ger dat de A- en B-as ondersteunt. Dit zorgt voor een stijve en stabiele con-structie die bijdraagt aan de maximaal toelaatbare werkstukmassa van 750 kilogram. Daarnaast is het mogelijk om werkstukken over de kop te kantelen. Een groot zwenkbereik van 225o maakt dit mogelijk. In vergelijking met de kleinere HF 3500 die vorig jaar is geïntroduceerd, is de HF 5500 voorzien van een grotere bewerkingsruimte voor werkstukken met een diameter van 900 mm en een hoogte tot maximaal 800 mm. “De HF 5500 is een welkome aan-vulling op ons leveringsprogramma”, vertelt Van Rij. “Met deze machine kun-nen we concurreren in een nieuw segment”. Inmiddels is de eerste HF 5500 in Nederland verkocht aan VDL TIM in Hapert. Deze wordt rond de zomer in bedrijf gesteld. Ook Heller zelf heeft inmiddels een HF 5500 in gebruik.

De Heller HF5500 is een horizontaal bewerkingscentrum dat ontwikkeld is om een gat in het leveringsprogramma op te vullen. Zo kan Heller concur-reren met andere machinefabrikanten die machines in dit werkbereik op de markt brengen (foto’s: Tim Wentink en Heller)

Bezoekers konden tijdens de Werktage een kijkje nemen in de productie van Heller. Veel productiemachines in de fabriek zijn van eigen fabricaat

Door: Tim Wentink

Tijdens een rondleiding door de machinefabriek viel de FP 16000 op. Heller zet het bewerkingscentrum in om o.a. machineframes te bewerken. Het frame van deze grote horizontale vijf-asser bestaat uit staal. De reden hiervoor is dat de machine beladen kan worden met twee werkstukken van ieder 8.000 kg

TSM editie 3 | 27

Door: Tim Wentink

Tijdens het jaarlijkse open huis van Trumpf in Ditzin-gen (D), de Intech, legde de machinebouwer de focus op digitalisering. Het bedrijf presenteerde een breed product- en technologieportfolio op het gebied van plaatbewerking, industriële lasers en softwareoplossin-gen, met name geënt op de digitaliseringskoers die de productie-industrie staat te wachten.

“Photonic is de deuropener voor digitalisering. Kijken we naar de productie van morgen dan zien we nieuwe systemen die gebaseerd zijn op lichttechnologie”, start Peter Leibinger, voorzitter van het be-stuur en directeur van Trumpf Lasertechnik/Elektronik de perscon-ferentie. “In de productie is photonics al jaren een belangrijk middel.

Kijk naar de laser, het flexibelste gereedschap dat er bestaat”, aldus Leibin-ger. Hij doelt daarmee op de mogelijkheden die de laser biedt zoals lassen, snijden, boren, frezen, buigen, harden, markeren of printen. In de toekomst verwacht Leibinger dat photonics alsmaar belangrijker wordt, zeker met de digitaliseringsslag die gemaakt gaat worden. “We zijn er zeker van dat de di-gitalisering een doorslaggevend effect zal hebben op de productie-industrie”, vervolgt Leibinger. Het verbaast dan ook niet dat de nieuwe disklaser Tru-Disk generatie die tijdens de Intech is gepresenteerd, klaar is voor de digita-liseringsslag.

VIJFHONDERD SENSOREN REAL-TIME UITLEZENIn de nieuwe generatie TruDisk lasers zijn vijfhonderd sensoren verwerkt die real-time informatie uit de laserbron kunnen verzenden naar de software voor analyse. De nieuwe laserbron heeft naast dat die Industrie 4.0 ready is gemaakt, ook diverse andere technologische verbeteringen. “De laser zit nu al in de vierde generatie. Behalve dat lasers kunnen communiceren met ro-bots en manipulatoren worden ze ook compacter, energiezuiniger en robuus-ter. We kunnen stellen dat de laser een volwassen tool is geworden”, vertelt Jeroen Olde Benneker, team leider sales lasertechniek bij Trumpf Nederland. De nieuwe TruDisk generatie geeft exact aan wat Olde Benneker daarmee bedoelt. Het systeem is compact geconstrueerd, 20% energie-efficiënter dan zijn voorganger en is leverbaar met drie, vier en vijf kW vermogen. Volgens Olde Benneker wordt er veel moeite gestoken in de doorontwikkeling van lasertechnologie. “Snelheid, energie-efficiëntie, en een zeer nauwkeurige laserstraal vragen om nieuwe technologieën. Een andere interessante ont-wikkeling is de nieuwe generatie van de TruDiode direct-diodelaser”, vertelt Olde Benneker. Een diodelaser kenmerkt zich door een hoger rendement in vergelijking met een disk- of fiberlaser. Dit komt omdat een diode energie rechtstreeks inkoppelt in de fiber. Er is geen kristal of tussenmedium nodig. Een bijkomend voordeel hiervan is dat een diodelaser veel compacter ge-construeerd kan worden. De uitdaging ligt erin, om een stap in verbetering van de straalkwaliteit van de diode directlaser te maken. “Binnen vijf jaar worden vlakbedlasers met diode directlasers uitgeleverd”, is de visie van Olde Benneker.

Markt

TOUCHDOWN NOZZLEHet democentrum van Trumpf was tijdens de Intech gevuld met bijna het complete machine-assortiment van de machinebouwer. Tussen al die grote plaatbewerkingsmachines was het even goed zoeken naar een nieuwe ont-wikkeling die hier werd gepresenteerd, namelijk de touchdown nozzle. Dit kleine nieuwe onderdeeltje vermindert het gasverbruik van vlakbedlasers tot wel zeventig procent. Het idee achter de inmiddels gepatenteerde nozzle is net zo eenvoudig als dat het doeltreffend is. De nozzle is modulair opge-bouwd en bestaat uit drie onderdelen waarvan het onderste deel, het mond-stuk, in hoogte verplaatsbaar is. Het beweegbare mondstuk wordt op de plaat ‘gedrukt’ en past zich tijdens het snijden aan aan de vorm/hoogte van het materiaal. Door de bouwwijze blijft het snijgas grotendeels opgesloten bin-nen het mondstuk en het plaatmateriaal, waardoor de efficiëntie significant toeneemt. Er treden geen verliezen meer op zoals bij conventionele nozzles waarbij een deel van het snijgas ontsnapt uit de nozzle voordat het een bij-drage aan het snijdproces levert. Een aanzienlijke kostenbesparing is daarom mogelijk. Het opsluiten van het snijgas in de snijzone van de laser heeft nog een tweede voordeel. Zo kan de snijsnelheid en dus de productiviteit om-hoog. Het slijtagegevoelige mondstuk dat in contact komt met de plaat is dankzij de modulaire opbouw van de nozzle eenvoudig te vervangen.

AM WERKENVELOP BLIJFT GROEIENLasers, lasers en nog eens lasers, ook op het gebied van additive manufac-turing vind je deze technologie terug. Zo zitten er drie 500 W lasers in de nieuwe TruPrint 5000 3D-metaalprinter. De TruPrint 5000 werd samen met de 3000 vorig jaar tijdens de Formnext gepresenteerd. De 5000 was toen nog een demonstratiemodel. Op de Intech werd de definitieve versie gepresen-teerd die eind dit jaar op de markt komt. Meer lasers is meer productiviteit volgens het multi-laser principe van Trumpf. De drie lasers in de TruPrint 5000 kunnen gelijktijdig op meerdere plaatsen in de proceskamer ingezet

worden. De lasers zijn niet begrensd tot een bepaalde zone in de proceska-mer waardoor ze, ongeacht de hoeveelheid en de geometrie van de onderde-len, samen voor een hogere ‘built-up rate’ zorgen. De nieuwe 3D-printer is daarnaast voorzien van een voorverwarming tot 500 oC die voor een hoge werkstuknauwkeurigheid zorgt. De TruPrint metaalprinters werken allemaal volgens hetzelfde principe met drie cilinders; een cilinder voor de poederop-slag, een cilinder voor het opbouwen van het werkstuk en een cilinder voor de afvoer van overtollig poeder. De cilinder voor het opbouwen schuift na elke laag een laagdikte omlaag. Op die manier kunnen er met de TruPrint vijfduizend werkstukken met een hoogte van 400 mm en een diameter tot 300 mm geproduceerd worden.

I4.0 in praktijk brengen Veel aandacht ging er dit jaar tijdens de Intech uit naar TruConnect. Dit is de oplossing van Trumpf om Industrie 4.0 in de praktijk te

brengen. Met TruConnect kan de gebruiker te alle tijden real-time informatie over de productiviteit van het ‘vernetzte’ machinepark

bekijken. Daarnaast kan de monteur bijvoorbeeld de toestand van alle lasers in het netwerk bewaken (Condition Monitoring),

eventuele procesoptimaliseringsmogelijkheden identificeren en door gerichte onderhoud of service in te plannen (Predictive

Maintenance), de beschikbaarheid en productiviteit van de lasersystemen verhogen. De basis van TruConnect is de data-interface

Central Link. Deze stelt informatie van de machine- en productiestatus ter beschikking en draagt dit over aan een lokaal ERP-

systeem of aan cloud gebaseerde oplossingen. Central Link functioneert met verschillende machinetypen en maakt het mogelijk om

bijvoorbeeld de bezettingsgraad en de onderhoudsbehoeften te

koppelen. Zo wordt data bruikbaar gemaakt.

Digitalisering is een hot topic voor Trumpf. “Onze nieuwe website

laat goed zien hoe belangrijk we de digitale transformatie

vinden”, besluit Mathias Kammüller. Net voor de huisshow is de

nieuwe website waaraan ruim 2,5 jaar is gewerkt live gegaan.

De nieuwe generatie TruDisk Laser is voorzien van 500 sensoren en illustreert wat Trumpf bedoelt met de digitaliseringskoers van de productie-industrie (foto’s: Tim Wentink)

De foto geeft een doorsnede aan van de sterk vergrootte touch-down nozzle. Bovenop het demomodel liggen de drie afzonderlijke onderdelen van de nozzle in realistische afmeting. De nieuwe nozzle vermindert het gasverbruik van fiberlasers tot wel 70%

De TruPrint 5000 is de grootste 3D-metaalprinter in het assortiment van Trumpf. De printer is voorzien van drie 500 W lasers

Je kan tegenwoordig niet meer om industrie 4.0 heen. Helemaal niet wanneer je een Duitse machinebouwer binnenloopt. Trumpf heeft bin-nen TruConnect diverse oplossingen ontwikkeld om een digitale fabriek werkelijkheid te laten worden

“Laser meest flexibele gereedschap”

Focus op digitaliseringskoersproductie-industrie

TSM editie 3 | 29

NX11 printen. Het voordeel van NX11 is dat er zowel gewerkt kan worden met mesh data als productmodeling. Daarnaast kan in NX11 de topologie geoptimaliseerd worden en kan er direct rekening gehouden worden met lattices (roosterstructuren) en supports. Die laatste twee zijn een cruciaal onderdeel van een print en moeten tijdens het ontwerp al worden aange-bracht. “We zien vaak dat lattices en supports later in de 3D-printsoftware nog worden toegevoegd als het ontwerp in het STL-bestand al klaar is. Dit is niet gewenst omdat dan niet het optimale uit je printproduct wordt gehaald en bovendien kost herontwerpen erg veel tijd.”

KOSTPRIJS DRUKKEN“Innovatie is het sleutelwoord om als bedrijf vooruitstrevend te zijn. Daarom moeten we denken in nieuwe mogelijkheden”, is de visie van Sebastian Hess, CEO van DQBD. DQBD is een design- en ontwikkelbureau dat klanten helpt om efficiënte en doelgerichte producten te ontwerpen. Voor nieuwe ontwer-pen komt vaak AM als productietechniek om de hoek kijken. Voorbeelden van producten die het bedrijf heeft ontworpen zijn bijvoorbeeld lichaam-sprotectoren voor motorrijders en helmen en schoenen voor sportfietsers. Het voordeel van AM is volgens Hess de vrijheid in design. “In het design van protectoren kunnen we bijvoorbeeld gebruik maken van een harde schaal met een structuur die de energie van een impact absorbeert. We kunnen hard en zacht naast elkaar construeren en we zijn in staat om producten te maken die lichter zijn. Dat is vooral ook in de sportbusiness waarin we erg actief zijn van wezenlijk belang. Daarnaast geeft AM ons de kans om klantspecifieke producten te maken zoals fietsschoenen met een perfecte aansluiting met de voet. Ook is ‘mass customization’ mogelijk waarin we de gebruiker betrekken in de productontwikkeling”, legt Hess uit. Tijdens de conferentie werd een fietszadel gepresenteerd die klantspecifiek op de markt gebracht wordt. Met behulp van pressure maps wordt per persoon de anatomie bepaald. Met die gegevens wordt vervolgens de constructie van het zadel met interne lattices aangepast. Volgens Hess gaat nog altijd het gerucht dat 3D-printen als pro-ductietechniek een dure oplossing is. “Dit hoeft niet zo te zijn, mits het op de juiste manier wordt toegepast. De zadels die we nu produceren bestaan uit slechts vijf onderdelen die samen worden geklikt. Een conventioneel zadel kan uit wel vijftien delen bestaan die gemonteerd worden met bijvoorbeeld lijmen. Een arbeidsintensief proces”, aldus Hess. Daarnaast brengen zadel-fabrikanten nu een groot aanbod verschillende zadels op de markt om zo dicht mogelijk bij de anatomie van de rijder te komen. Daar zijn evenveel dure matrijzen voor nodig. Dat terwijl de totale markt voor fietszadels niet zo groot is. Een ander voorbeeld waarmee Hess aantoont dat 3D-printen een oplossing is om kostengunstig te ontwerpen is een kniebrace. De conventio-neel geproduceerde brace kost 1.200 euro, de 3D-geprinte variant 349 euro.

Medio maart stond het jaarlijkse Additive World Conference weer volledig in het teken van professio-nele toepassingen voor additive manufacturing (AM). Daan Kersten, medeoprichter en CEO van Additive Industries opende de conferentie met de woorden: “AM is nu echt verschoven van prototyping naar in-dustrieel produceren. Er is ruimte in de markt voor ‘lab tot fab’.”

De conferentie is elk jaar gevuld met lezingen van gastsprekers die voorbeelden geven van toepassingen waarin AM al succes-vol toegepast wordt. Dat was dit jaar niet anders. Philip von Tell van RocketDiesel, één van de eerste gastsprekers, heeft een compleet boek (The rise of Industrial 3D-Printing) geschre-

ven waarin 220 voorbeelden van succesvolle toepassingen en 49 business-cases zijn omschreven. Allemaal met 3D-printen als productietechniek. Met het boek wil Von Tell laten zien dat AM niet alleen iets is voor grote techno-logische bedrijven zoals GE, NASA of Boeing. In het boek worden projec-ten van o.a. Ducati Motorcycles, Empire Cycles, Dixon Valve & Couplings, Nimrod Racing (RC auto’s) en EuroK beschreven. Deze bedrijven hebben met AM hun ontwikkeltijd aanzienlijk gereduceerd. Daarnaast is in het boek te lezen hoe Daihatsu Motors met AM het uiterlijk van auto’s klantspecifiek kan aanpassen, hoe Daimler Trucks AM inzet voor de productie van reser-veonderdelen en hoe Raceway Direct nieuwe fietsaccessoires binnen enkele weken op de markt brengt. Von Tell kan door alle research stellen dat bedrij-ven nog in de veronderstelling zijn dat de AM-technologie niet volwassen is en dit weerhoudt ze ervan om erin te investeren. Voor deze bedrijven kan hij een quote van Thomas A. Edison aanbevelen: “Opportunity is missed by most people because it is dressed in overalls and looks like work.” Eigenlijk

zegt hij hiermee dat er kansen ontstaan wanneer je uit je comfortzone stapt en veranderingen niet uit de weg gaat. Bedrijven die deze hobbel hebben genomen komen volgens Von Tell nog een ander probleem tegen, blijkt uit zijn research. “Engineers worstelen om buiten hun creatieve grenzen te ont-werpen”, aldus Von Tell. Dit probleem kwam vorig jaar tijdens de conferentie ook al aan bod. Engineers hebben moeite om ‘out of the box’ te denken. Om 3D-geprinte producten te ontwerpen moet een engineer de eigenschappen bezitten van zowel een vormgever als van een werktuigbouwer.

Techniek

Door: Tim Wentink

DATACONVERSIEEen onderneming die stevig inzet op AM is Siemens. De technologie wordt bij Siemens met name gebruikt in twee gebieden, namelijk in verbrandings-kamers en turbines. Voorbeelden van onderdelen zijn turbinebladen, burners en nozzles. Tom van ‘t Erve, directeur ontwikkeling bij Siemens vertelt dat er momenteel 3D-geprinte onderdelen in hun industriële gasturbines van 15 MW t/m 50 MW worden toegepast. “Met AM kunnen we de productietijd flink inkorten. Neem bijvoorbeeld een brander. Voorheen bestond dit onder-deel uit dertien delen en duurde het 26 weken om te produceren. Met AM kan het in drie weken omdat er geen coating meer nodig is dankzij een geop-timaliseerde koeling. Tevens is het onderdeel nu een kilo lichter”, aldus Van ‘t Erve. Daarnaast vertelt hij dat de doorlooptijd van turbinebladen dankzij AM van twee jaar is teruggebracht naar twee maanden. Ook bij Siemens zijn ze zich ervan bewust dat er bij AM bepaalde processen beter kunnen. Neem bijvoorbeeld dataconversie. “Veel tekenprogramma’s leveren STL-bestanden die vervolgens door 3D-printing software moeten worden geconverteerd. Op die manier kunnen supports en layers aan het model worden toegevoegd. Deze dataconversie vraagt om problemen”, aldus Van ‘t Erve. Daarom heeft Siemens de nieuwe NX 11 software ontwikkeld die compatible is met 3D-printers. Gebruikers kunnen modellen direct vanuit

“

“

“MET AM KUNNEN WE DE

PRODUCTIETIJD FLINK INKORTEN”

“

“

BEDRIJVEN ZIJN NOG IN DE

VERONDERSTELLING DAT DE

AM-TECHNOLOGIE NIET VOLWASSEN IS

EN DIT WEERHOUDT ZE ERVAN

OM ERIN TE INVESTEREN”

Daan Kersten, medeoprichter en CEO van Additive Industries opende Additive World Conference met de woorden dat AM klaar is voor industrieel gebruik (foto’s: Tim Wentink)

“Ruimte in de markt voor lab to fab”

AM vindt professioneletoepassingen

TSM editie 3 | 31

belangrijk onderdeel van een betrouwbaar proces. Volgens Wimpenny is de helft van alle defecte geprinte producten te herleiden naar materialen die niet goed zijn. Wanneer materialen niet onder de juiste atmosfeer bewaard worden, gaan ze in kwaliteit achteruit. Tevens is de kans op poederverontrei-niging bij recycling groot. Poeder dat bijvoorbeeld in de buurt heeft gelegen van het smeltbad kan al over andere eigenschappen beschikken dan de rest van het poeder. Ludo Bautmans van Oerlikon bevestigt dat de zuiverheid van metaalpoe-ders van veel verschillende factoren afhankelijk is. Daarnaast geeft Bautmans aan dat de korrelgrootte en zelfs de positionering van de korrels effect kan hebben op het eindproduct. “Materialen moeten nauwkeurig worden gedefi-nieerd om een gecontroleerd AM-proces te garanderen”, is de conclusie van Bautmans.

PRODUCTIVITEIT MOET OMHOOGOm AM, en dan met name metaalprinten, gereed te maken voor seriepro-ductie zijn er nog enkele uitdagingen te overwinnen. Bij Fraunhofer ILT in Aachen (D) zijn ze al in 1996 begonnen met 3D-printen, toen nog voor pro-totyping. Inmiddels zijn ze druk bezig om de technologie klaar te maken voor serieproductie. Voor een project in de automotivesector hebben ze in-middels een serieproductie op kunnen starten. Toch geeft Wilhelm Mein van Fraunhofer ILT aan dat er nog veel moet gebeuren. De productiviteit moet bijvoorbeeld met een factor tien omhoog. Ook David Wimpenny van Manufacturing Technology Centre (MTC) geeft aan dat de built-rate aanzienlijk omhoog moet. “Momenteel is een built-rate van 200 tot 300 gram per uur mogelijk. De industrie vraagt om 200 kg per uur”, al-dus Wimpenny. Mein vervolgt: “Het vergroten van de build rate kan alleen met meer laservermogen en meer lasers. Dat is niet zo eenvoudig als het klinkt want meer lasers en meer vermogen betekent meer warmte-inbreng.” Momenteel doet Fraunhofer ILT onderzoek naar nieuwe 3D-printsystemen. Een voorbeeld van een recente ontwikkeling is een machine met een groot bouwvolume en een beweegbare proceskamer die als een portaal over de be-werkingsruimte beweegt. Daarnaast onderzoeken ze een multispot concept met meer lasers naast elkaar, die werkt zoals een papierprinter.

CONTROLEERBAAR PROCES“Alles wat je in een procesketen niet controleert zal fout gaan. Als je het pro-ces niet kan controleren, helemaal in de luchtvaartindustrie, kan het pro-duct niet gebruikt worden”, aldus Wimpenny. Poedermanagement is een

Instappen in metaalprintenAdditive Industries bracht twee jaar geleden een oplossing voor seriematig industrieel metaalprinten op de markt. Het gaat om de MetalFAB1.

Tijdens Additive World Conference heeft Additive Industries een nieuwe, kleinere uitvoering van de MetalFAB1 gepresenteerd. Het systeem is

ontworpen voor proces-, applicatieontwikkeling en prototypebouw. Het compacte formaat en concurrerende prijsniveau helpen

beginnende gebruikers om ervaring op te doen met AM in metaal alvorens op te schalen naar seriematige productie.

De modulaire opzet van het compacte systeem biedt de mogelijkheid om in een later stadium te upgraden

naar een volledig MetalFAB1. De technologie en het bouwvolume (420 x 420 x 400 mm) zijn identiek aan de

grotere systemen voor serieproductie. “Deze machine is het resultaat van een intensieve dialoog met onze

klanten en beoogde gebruikers en completeert ons aanbod van MetalFAB1 systemen voor industriële additive

manufacturing in metaal”, vertelt Mark Vaes, CTO van Additive Industries.

Techniek

De kwaliteit van poeders is van essentieel belang voor het succes van 3D-geprin-te metaaldelen

3D-printen kan toegepast worden wanneer ‘out of the box’ gedesignd wordt. De foto toont een geprinte warmtewisselaar

De compacte MetalFAB1 is een instapmodel voor bedrijven die willen starten met metaalprinten (foto: Additive Industries)

035-646 0820 (machineafdeling) | www.oudereimer.nlOUDE REIMER BV vertegenwoordigd o.a.:

OUR_Adv_Technishow_Star_A5_WT.indd 1 25-05-17 08:02

TSM editie 3 | 33

VIMAG

GFM

FHG

VPA

VVT

0478 TechniShow Landkaart 3000x3450mm 5.indd 1 08-03-16 13:26

LEDEN FPT-VIMAG

Abus Kraansystemen B.V.Ad. A. KLEIN Transporttechniek b.v.Air Liquide Welding Nederland B.V.Air Products Nederland B.V.Allround Machinery B.V.Almotion B.V.Alup-Kompressoren B.V.Amada GmbHAMTC B.V.Atlas Copco NederlandATS EdgeIt BVB+F International B.V.BEKO Technologies B.V.Bemet International B.V.Bendertechniek B.V.BMT Machine Tools B.V.Boelens Machines BVBokhoven Tool Management BTMBP Europa SE - BP NederlandBruma Machines B.V.Bystronic Benelux. B.V.Cadmes B.V.CellRo B.V.Ceratizit Nederland B.V.Cloos Benelux N.V.CNC-Consult & Automation B.V.Dalmec B.V.De Tollenaere bvDESTACO Benelux B.V.DMG MORI Netherlands B.V.DoALL Nederland B.V.Dormac Import B.V.Drabbe B.V.Dymato B.V.Efaflex-van der Tol en Keijzer B.V.Eisma Industriemedia B.V.Electrotool B.V.EMS Benelux BVEmuge-Franken B.V.Enginia OostEritec BVErtec BVEsab Nederland B.V.Evolent Machines B.V.FANUC Benelux BVBAFaro BeneluxGelderblom CNC Machines B.V.GF Machining Solutions International SAGibac Chemie B.V.Gibas Numeriek B.V.GJ Tools International B.V.Glavitech B.V.GOM Benelux

Gühring Nederland B.V.Hagro Precisie B.V.Hahn+Kolb Tools BeneluxHALTER CNC AutomationHänel Kantoor- en MagazijnsystemenHarry Hersbach Tools B.V.Heesen-ICA B.V.Heidenhain Nederland B.V.Hembrug B.V.Henkel Nederland B.V.Hermle Nederland B.V.Hevami OppervlaktetechniekHexagon Metrology B.V.HGG Profiling Equipment B.V.Hoffmann Quality Tools B.V.Holland Precision Tooling B.V.HurcoIscar Nederland B.V.ISD BeneluxJaarbeurs B.V.Jeveka B.V.JÖRG Machines B.V.Kaltenbach Tools B.V.Kennametal Nederland B.V.Klein Tooling B.V.Kurval B.V.Laagland B.V.Landré Machines B.V.Laskar Hardinxveld B.V.Leering Hengelo B.V.Limas B.V.Lorch Lastechniek BVMachinehandel OvermarsMagistor B.V.MAKE! Machining Technology B.V.Mayfran Limburg B.V.Metaaltechniek Handelsonderneming B.V.Metal Work Nederland B.V.Mikrocentrum Holding B.V.Mitutoyo Nederland B.V.MondialeOnkenhout en Onkenhout B.V.OSG Nederland B.V.Oude Reimer B.V.Panflex B.V.Petroline International NederlandPferd-Rüggeberg B.V.Pimpel Benelux B.V.Posthumus Machines & Revisie B.V.Primoteq B.V.ProdutecProger Spantechniek B.V.Promas B.V.Promatt B.V.

Radan B.V.Renishaw Benelux B.V.Resato International B.V.REW Gereedschappen BVRhenus Lub BVRINGSPANN Benelux b.v.RoBoJob N.V.Rolan Robotics BVRomias B.V.Rösler Benelux B.V.S.A. Seco Tools Benelux N.V.SafanDarley Lochem B.V.Sandvik Benelux B.V. Divisie Dormer PrametSandvik Benelux B.V. Division CoromantSchut Geometrische Meettechniek B.V.Siemens Nederland N.V.Staalmach B.V.Stichting Promotie TechniekSTODTStyle CNC Machines B.V.Technische Handelsonderneming De Ridder B.V.Technische Handelsonderneming Klaassen B.V.TechnoSpray B.V.Th. Wortelboer B.V.Timesavers International B.V.TopfinishTrumpf Nederland B.V.Tuwi Nederland B.V.Valk Welding B.V.Van Hoorn Carbide B.V.Van Hoorn Machining b.v.Van Ommen Holding B.V.VLH Welding Group B.V.Voortman Steel Machinery B.V.Waldmann b.v.Walter Benelux N.V.Welding Company Nederland B.V.WEMO Nederland B.V.WiCAM Benelux B.V.Widenhorn B.V.Wila B.V.Wouters Cutting & Welding BVBAYamazaki Mazak Nederland B.V.YASKAWA Benelux BVYoung Cuttingtools b.v.ZEISSZVS Techniek B.V.

SECTIE FHG

Ceratizit Nederland B.V.Gühring Nederland B.V.Iscar Nederland B.V.

Kennametal Nederland B.V.OSG Nederland B.V.S.A. Seco Tools Benelux N.V.Sandvik Benelux B.V. Divisie Dormer PrametSandvik Benelux B.V. Division CoromantWalter Benelux N.V.

SECTIE GFM

CellRo B.V.HGG Profiling Equipment B.V.Mayfran Limburg B.V.Resato International B.V.Style CNC Machines B.V.Timesavers International B.V.UPMATO B.V.Voortman Steel Machinery B.V.WEMO Nederland B.V.

SECTIE VIMAG

Amada GmbHBendertechniek B.V.BMT Machine Tools B.V.Bystronic Benelux. B.V.Cadmes B.V.CellRo B.V.Ceratizit Nederland B.V.CNC-Consult & Automation B.V.DMG MORI Netherlands B.V.Dormac Import B.V.Dymato B.V.Emuge-Franken B.V.Evolent Machines B.V.FANUC Benelux BVBAGelderblom CNC Machines B.V.

Gibac Chemie B.V.Gibas Numeriek B.V.Gühring Nederland B.V.Hagro Precisie B.V.Heesen-ICA B.V.Heidenhain Nederland B.V.Hembrug B.V.HGG Profiling Equipment B.V.Hoffmann Quality Tools B.V.Iscar Nederland B.V.Jeveka B.V.JÖRG Machines B.V.Kaltenbach Tools B.V.Kennametal Nederland B.V.Klein Tooling B.V.Laagland B.V.Landré Machines B.V.Leering Hengelo B.V.Mayfran Limburg B.V.Mitutoyo Nederland B.V.OSG Nederland B.V.Oude Reimer B.V.Proger Spantechniek B.V.Promas B.V.Radan B.V.Renishaw Benelux B.V.Resato International B.V.S.A. Seco Tools Benelux N.V.SafanDarley Lochem B.V.Sandvik Benelux B.V. Divisie Dormer PrametSandvik Benelux B.V. Division CoromantSiemens Nederland N.V.Staalmach B.V.Style CNC Machines B.V.Technische Handelsonderneming De Ridder B.V.

Technische Handelsonderneming Klaassen B.V.Timesavers International B.V.Trumpf Nederland B.V.Tuwi Nederland B.V.Voortman Steel Machinery B.V.Walter Benelux N.V.WEMO Nederland B.V.Yamazaki Mazak Nederland B.V.Young Cuttingtools b.v.

VAKGROEP PLAATWERK

Amada GmbHBruma Machines B.V.Bystronic Benelux. B.V.Holland Precision Tooling B.V.Laskar Hardinxveld B.V.Radan B.V.Resato International B.V.Rösler Benelux B.V.SafanDarley Lochem B.V.Trumpf Nederland B.V.Tuwi Nederland B.V.Wila B.V.

Ledenoverzicht FPT-VIMAG

VIMAG

GFM

FHG

VPA

VVT

0478 TechniShow Landkaart 3000x3450mm 5.indd 1 08-03-16 13:26

Op TechniShow | Portal vindt u de profielen van álle FPT-VIMAG leden. U kunt dus zelfs nog uitgebreider zoeken op deze digitale marktplaats. Bent u op zoek naar de juiste machine, passend gereedschap of een innovatieve automatiseringsoplossing dan bent u op TechniShow | Portal 24/7 op het juiste adres.Door middel van filters op productcategorie en markten komt u bij de juiste bedrijven terecht. U kunt rechtstreeks contact opnemen of doorlinken naar de eigen website van het bedrijf voor meer informatie.

TSM editie 3 | 35

Verenigingsnieuws

FPT-VIMAG leden goed vertegenwoordigd op EMO 2017

Cybersecurity voor directieleden

Chantal Baas, directeur FPT-VIMAG is trots op de beurs EMO en de Nederlandse inbreng daar. Volgens haar profiteert de machinemarkt van de aantrekkende economie. Ze baseert dit op basis van cijfers van VNO-NCW, CPB, ABN-Amro en DNB, aangevuld met data vanuit de leden van FPT-VIMAG. “De stemming is erg optimistisch over de verwachting voor de economie voor ko-mend jaar. Zelfs de protectionistische houding van de Verenigde Staten heeft naar verwachting maar een kleine invloed op onze export.”

De vakgebieden binnen de productietechnologie komen volgens Baas terug tijdens de tweejaar-lijkse EMO, dit keer gehouden in Hannover. “Ten opzichte van de vorige EMO in Milaan is het aantal Nederlandse exposanten gegroeid. Met twintig Nederlandse bedrijven is de Hollandse productietechnologie goed vertegenwoordigd. We zijn tevreden over de brede vertegenwoor-diging op de grootse EMO.” Baas is trots op de beurs EMO als internationaal podium voor Ne-derlandse bedrijven. “Als vereniging ondersteu-nen we de activiteiten om van EMO een mooi

feest te maken. De Nederlandse maakindustrie is het hart van de Nederlandse economie. Met een jaaromzet van 39,6 miljard staat de technologi-sche industrie voor 6,6% van het BBP.”

I4.0 EN INNOVATIEDe FPT-VIMAG directeur verwacht veel aan-dacht van de Nederlandse exposanten voor In-dustrie 4.0. “Smart Industry is belangrijk voor FPT-VIMAG. Maar de FPT-VIMAG- lidbedrij-ven laten ook nieuwe producten en ontwikke-lingen zien tijdens de EMO”. Als voorbeeld haalt ze Leering Hengelo aan. Leering Hengelo is pro-ducent van straalinstallaties en totaalleverancier voor de metaal- en kunststofverwerkende in-dustrie. “Dit Hollandse bedrijf staat met een sys-teem van een straalmachine met een robot op de beurs. Een eigen, innovatieve oplossing.” Andere bedrijven, zoals Hembrug, staat groter dan ooit op de EMO. “Hembrug Machine Tools is een fabrikant van harddraaimachines. Nooit eerder was Hembrug groter op de EMO aanwezig. Dit keer presenteren ze twee machines en tonen ze hun ‘4.0-oplossingen’”, zegt Baas.

Dagelijks zijn er in de media berichtgevingen over digitale aanvallen. Dit laat zien dat cyber-security een belangrijk onderwerp is, zeker voor bedrijven in de industrie, waar continuïteit van dienstverlening en bescherming van intellectu-eel eigendom van cruciaal belang zijn. Daarbij is cybersecurity al lang geen zaak meer van al-

leen ICT’ers, ook directieleden hebben hierin een grote verantwoordelijkheid. Om directies van industriële bedrijven te helpen deze verant-woordelijkheid in te vullen, organiseert FME in samenwerking met CGI op 29 juni de eendaagse training ‘Cybersecurity voor directieleden’.

Door middel van deze training kan men de ken-nis op het gebied van de meest relevante cyber-security zaken vergroten en daarmee de orga-nisatie weerbaarder maken tegen een mogelijk cyberincident. “Als je niet weet wat de risico’s zijn, dan kun je je er ook niet tegen wapenen”, vertelt Liesbeth Holterman, beleidsadviseur cybersecu-rity bij FME. Volgens Holterman is de interesse in cybersecurity sinds de laatste grootschalige aanval met de gijzelingssoftware WannaCry sterk gegroeid. “We ‘connecten’ tegenwoordig alles met elkaar maar we vergeten dat zodra een apparaat met het internet is verbonden er geen grenzen meer zijn. Software wordt gemaakt door mensen en die maken fouten. Gemiddeld zelfs vijf fou-ten op de duizend codes. De vraag is dus: Hoe maken we software veiliger en hoe lang gaat soft-ware mee? Gelukkig bieden risico’s ook kansen.” “Nederland heeft een mooie industrie, zowel een maak-, software-, als cybersecurity-industrie. Laat ze nou eens samenwerken”, is de boodschap van Holterman. De FME wil met de training Cy-bersecurity bewustwording creëren in de indus-trie.

TermijnEen nieuwe maand, een nieuwe mislukte coalitie. Het was denk ik wel goed geweest om een regering te krijgen waarin en ondernemerschap en groene ambitie een plaats hebben. Maar helaas, er is geen overeen-stemming. Ik hoorde gisteren op de radio een interessante uitspraak: “politici zijn bezig met de volgende verkiezing, niet met de volgende generatie.” Ik vrees dat die uitspraak waar is. Het hier en nu houdt ons bezig, morgen is ver en overmorgen al niet meer te overzien. In een formule: korte termijn > lange termijn. Niet alleen in de politiek zie je deze trend. Ook in ons vakgebied. Het gaat nu heel erg goed. De meesten kunnen de vraag niet aan, zo hard komen de bestellingen binnen. Dat is fijn, daar klaag ik zeker niet over. We rennen, springen, vliegen. We hebben bijna geen tijd meer om even stil te staan. Ik zou graag willen dat we juist nu even een momentje ne-men om naar de lange termijn te kijken. En dan gaat het niet alleen om omzet en winst. Juist niet. Het gaat om de volgende generatie.

Niet voor niets was ik erg trots vorige week op één van mijn collega’s. Hij was in gesprek met een leverancier van een reinigingsproduct, te gebruiken in een industriële wasmachine. Was volgens de vertegen-woordiger van het verkopende bedrijf een prima middel, biologisch volledig afbreekbaar. Mijn collega vond het schoonmaakmiddel echter een beetje stinken. Hij had het daarbij kunnen laten, maar hij zocht uit wat precies het schoonmaakmiddel was. Waarom klopt mijn gevoel niet met wat ik ruik en zie? Hij vroeg om het MSD blad. Wat bleek? Dit reinigingsproduct mocht helemaal niet het riool in, het was slecht voor het milieu en eiste speciale maatregelen.

Ik ben heel fier op mijn collega. Die heeft even stilgestaan en nage-dacht. Hij had de volgende generatie in gedachten.

Het is duidelijk: lange termijn > korte termijn.

André Gaalman is directeur van Leering Hengeloen voorzitter van FPT-VIMAG

Chantal Baas, directeur FPT-VIMAG, heeft onlangs bekend gemaakt dat ze FPT-VIMAG gaat verlaten en met ingang van 1 augustus 2017 zal gaan werken bij BioNederland. Zij wordt directeur van de branchevereniging van biologische voedselproducten, -verwerkers en -handelaren.

“Ik heb voorafgaand aan dit besluit een forse afweging gemaakt, maar de uitdaging die voorbij kwam was te mooi om te laten lopen. De biologische voedselindustrie is een snel groeiende sector die een verbindende functie heeft tussen de diverse schakels in de duurzame voedselketen en waar veel verduurzamingsvraagstukken spelen. Deze functie is een combinatie van mijn huidige functie (verenigingsprofessional voor een zeer veelzijdige vereniging) en de sector waar ik daarvoor actief was als beleidscoördinator Verduurzaming Voedsel bij het ministerie van EZ”, vertelt Baas. Tot 1 juli zal Baas zich richten op lopende processen en de overdracht van taken binnen het team van FPT-VIMAG. “Alle processen richting TechniShow 2018 staan op de rails en lopen goed, evenals de vakgroepen. Momenteel wordt er hard gewerkt aan het vinden van een opvolger om samen met het bestaande team de leden van FPT-VIMAG van dienst te zijn.”

(foto: Cathelijne Berghouwer)

Chantal Baasvindt nieuwe uitdaging

TSM editie 3 | 37

gingen en andere bedrijven, net als de data van je klanten en leveranciers. Je werkt samen in een gezamenlijke informatie-omgeving.”Een tweede onderdeel van Smart Industry is volgens hun ‘de digitale twee-ling’. Van der Ven legt uit: “Stel je een robot voor die zichzelf kan program-meren. Dat in een lijn een robot de ingestelde handelingen doet, maar dat er een virtuele wereld naast is. In die virtuele wereld probeert de robot zelf uit hoe het een product kan verbeteren of anders kan maken, aan de hand van de data die gegenereerd wordt in de de echte wereld. Virtueel kan je een robot honderdduizend keer iets laten uitproberen. Een soort zandbak, waarin de

Daniel Kofman is sinds 2000 werkzaam bij Siemens en is voor-al actief binnen de CNC verspaning. Nu is hij product mana-ger motion control, met de nadruk op machinetools en nieu-we technologieën. Voor dat laatste richt hij zich op zaken als 3D-printing, robotisering en de samenwerking tussen CNC en

software. Leo van der Ven werkt als pre sales business development. “Ik ondersteun de verkopers. Dat doe ik door naar bedrijven toe te gaan en te kijken wat ze doen en hoe wij met onze producten de processen bij klanten kunnen ondersteunen. En dan vooral met een focus op de ‘digital enterprise’ en Industrie 4.0.”

TWEELINGVoor het duo is het het duidelijk wat Smart Industry betekent. “Op de keper beschouwd is Industrie 4.0 de digitalisering van de automatisering. Maar het is meer dan dat”, zegt Kofman. Van der Ven valt hem bij: “Het gaat om het maken van verbindingen tussen van alles en nog wat binnen een bedrijf. Alle informatiesystemen knopen we aan elkaar.”De data binnen een bedrijf moet voor iedereen beschikbaar zijn. Kofman: “Vroeger was er CAD, CAM, CNC en allemaal interfaces daartussen. Onze visie is dat je met een systeem de hele keten kan doorlopen. Data ontsluit je centraal. Dan gaat het niet alleen om je eigen data, maar ook die van vesti-

digitale tweeling kan spelen, totdat het virtuele product goed is en in de echte wereld kan worden toegepast. Daar zit zo veel potentieel in. Dit zelflerende gedeelte gebeurt op dit moment nog niet, maar ik weet wel dat het gaat ge-beuren. Aan de hand van de data die we ontdekken dankzij Smart Industry.”Wat al wel kan is het inzetten van de digitale tweeling in de ontwikkeling van machines. Hierbij kunnen 3D-modellen van een nieuw machinecon-cept gekoppeld worden aan een daadwerkelijke CNC-besturing, waardoor een machine geheel getest kan worden voordat er ook maar een onderdeel van is gebouwd. Hiermee kunnen innovatieve concepten worden bedacht. Bovendien kan door virtual commissioning ook de inbedrijfname van een machine aanzienlijk worden verkort en natuurlijk first time right gemaakt. En uiteraard kan in de CAM nu een werkelijke software CNC worden geïnte-greerd zodat daadwerkelijk G-code kan worden gesimuleerd en de simulatie nagenoeg honderd procent nauwkeurig wordt. Dit is een ander voorbeeld van wat we digital twin noemen.

WAARDEMachinebouwers realiseren zich volgens Van der Ven en Kofman niet altijd hoeveel waarde de data heeft die ze toch al bezitten. Kofman: “Wat de pro-ductietechnologie nastreeft is dat we één product op maat kunnen maken voor één klant. Dat een klant dat ene product speciaal kan krijgen tegen de prijs die vergelijkbaar is met een product dat in massa is geproduceerd. Customized Mass Production. Je wilt een klantspecifiek product maken. Sa-men met het Fraunhofer instituut ontwikkelden we een machine die par-

fumflesjes vult. Maar elk flesje en elke inhoud kan anders zijn. Elke klant krijgt een customized product. Maar wel in dezelfde tijd en voor dezelfde kosten als bij massaproductie.”Als voorbeeld haalt Van der Ven de Mini er bij. “Elke mini is anders. Er is een klantbestelsysteem waarin iemand op de eigen laptop besluit dat er een Engelse vlag op het dak moet komen en dat de rest roze moet zijn. Dat wordt door het systeem opgepikt, ingepland en verwerkt. Belangrijk is de zoektocht die we maken om zoiets in de de machinebouw te krijgen. We willen het productiviteitsniveau van een plant naar het mkb brengen.”Dichter bij huis past Siemens dit al in de praktijk toe. In de motorenfabriek in Bad Neustadt worden per jaar ruim 600.000 servomotoren gebouwd. Daar-van zijn 30.000 varianten mogelijk, variërend van vermogen tot encoderty-pe. Geen enkele motor wordt op voorraad gebouwd. Dit vereist een gedegen planning en een flexibele productie. Kofman: “In de Arena of Digitalization zoals we deze plant hebben omge-doopt, laten we alle mogelijkheden zien die we op dit moment al bieden maar die in de praktijk nog weinig worden ingezet. Wat is overtuigender dan zelf alle oplossingen in de eigen productie inzetten.” Dat dit wordt gewaardeerd blijkt uit het feit dat sinds de opening er wekelijks meerdere bezoeken wor-den gepland. Binnenkort gaat een delegatie van de Nevat op bezoek naar Bad Neustadt.

DATA ANALYSERENKofman: “In de fabriek in Bad Neustadt verzamelen we veel data. Ook machi-nebouwers doen dat meer en meer. Binnen Siemens proberen we die data te analyseren en in te zetten voor verbeteringen in de fabriek. Misschien blijkt uit de analyse dat er een extra kraan moet komen, of dat er een andere werk-voorbereiding moet komen. Binnen de aerospace en automotive-industrie gebeurt dit al jaren. Bij het mkb blijkt het lastiger in te richten.”Nu is dit platform beter toegankelijk geworden, als een cloud-gebaseerde op-lossing. Hiervoor zet Siemens MindSphere in, de ‘cloud for industry’-oplos-sing. Manage MyMachines is een app binnen MindSphere en stelt CNC-ver-spaners in staat om de efficiëntie van installaties te verbeteren door grote hoeveelheden productiegegevens te verzamelen en te analyseren. De gedach-te is dat gebruikers standaard apps kunnen gebruiken die met de data analyse maken. Die apps kunnen van Siemens afkomstig zijn, maar ook van derde partijen. Vergelijkbaar met de App-store van Apple.De kracht van de cloud-oplossing is dat het dankzij de gebruikers zal gaan groeien. “Wij hebben verstand van de productiviteit van een machine. Maar misschien heeft een machinebouwer wel een beter idee? Of iemand anders uit de gemeenschap. Die komen met een app die anderen ook weer kunnen gebruiken. En net als in de App-store beslist de markt welke van de apps succesvol worden.”

KRITISCHDeze ontwikkeling naar Industrie 4.0 vraagt wel wat van een bedrijf en haar medewerkers, vinden de twee. Kofman: “Ik denk dat het belangrijkste is dat klanten kritisch naar hun eigen proces kijken en open staan voor nieuwe ideeën. Laat desnoods iemand van buiten eens naar je bedrijf kijken. Stel je-zelf vragen. Waarom gebruik je nog steeds vijf verschillende softwarepakket-ten? Waarom gebruik je nog steeds handgeschreven notities? Neem een stap-je terug en kijk waarom jij jouw product maakt en waarom op die manier.”Van der Ven sluit zich daarbij aan: “Er is een enorme hoeveelheid waarde in de meeste bedrijven. Volgens een recent rapport van McKinsey is bij de hui-dige stand van techniek binnen een gemiddelde fabriek nog zestig procent van alles automatiseerbaar. Zorg er dus voor dat je vandaag op de hoogte bent hoe je de waarde in je bedrijf kan ontsluiten.”Kofman: “Zorg dat je op de hoogte blijft.”Van der Ven: “Want het gaat hard. Heel hard.”

“Binnen de maakindustrie gaat het er niet om dat een roboteen mens vervangt”

Smart Industry volgens Daniel Kofmanen Leo van der Ven van Siemens

Smart Industry draait om data en digitaliseren. Bij Siemens houden Daniel Kofman en Leo van der Ven zich onder andere bezig met deze ‘digital enterprise’. Ze zien dat zestig procent van een fabriek nog geau-tomatiseerd kan worden. “Neem een stapje terug en kijk waarom jij jouw product maakt en waarom op die manier.”

Leo van der Ven (links) en Daniel Kofman van Siemens

“

“

“KLANTEN MOGEN KRITISCH NAAR HUN

EIGEN PROCES KIJKEN EN OPEN STAAN

VOOR NIEUWE IDEEËN”

Smart Industry

Door: Henk van Beek

TSM editie 3 | 39

De Technologiedagen Twente werden medio maart voor de tweede keer georganiseerd bij Voortman Steel Machinery in Rijssen. Aan dit event deden naast Voortman, ook Bruma Machines, ING Lease, Resato, SafanDarley, Trumpf, Valk Welding en Wilson Tool mee. Belangrijkste doel van de Technologiedagen was kennisoverdracht. Dat benadrukte Godfried Kaanen, voorzitter van de Koninklijke Metaalunie, nog eens tijdens de officiële opening.

Interessante workshops over diverse thema’s die betrekking hebben op de plaatbewerkende industrie vulden het driedaagse evenement. Zo vertel-den Voortman en Resato bijvoorbeeld over 3D- en bevelsnijden en pre-dictive maintenance. 3D- en bevelsnijden is een productietechniek die gebruikt kan worden

voor bijvoorbeeld lasnaadvoorbereiding, het snijden van verzonken gaten of het corrigeren van afschuiningen. Bij zowel plasma als waterjet brengt 2.5D- en 3D-snijden ook complicaties met zich mee. Ten eerste is een karakteris-

tiek dat de straal afbuigt en dus gecompenseerd dient te worden. Voortman kan dit met Vacam automatisch corrigeren. Op die manier wordt het moge-lijk om perfecte schuine kanten te snijden. Ook bij waterstraalsnijden zijn er aspecten waar rekening mee gehouden moet worden. De waterstraal is niet programmeerbaar op diepte dus stopt nergens. Bij het uittreden van het ma-teriaal heeft de waterstraal nog steeds veel kracht en daarnaast kan de straal uitwaaien. Dit zijn allemaal kenmerken waarmee tijdens het programmeren rekening moet worden gehouden.

PREDICTIVE MAINTENANCEVeel bedrijven zijn tegenwoordig bezig om oplossingen te bedenken om preventief onderhoud te kunnen vervangen voor voorspelbaar onderhoud. Eén van de ontwikkelingen in het plasmasnijbereik is dat door middel van de plasmabooglengte bepaald wordt wanneer slijtdelen vervangen moeten worden. Ook wordt door middel van het meten van deze plasmabooglengte voorkomen dat het proces zich plotseling onderbreekt en hiermee de slijtde-len ernstig beschadigt. Ook voor Resato is predictive maintenance van be-lang omdat waterstraalmachines veel onderhoud vergen. Dit heeft te maken met de hogedruktechniek die veel vraagt van de afdichtingen.

ROBOTLASSENNaast de lezing van Voortman en Resato vertelde Remco Valk van Valk Welding over de opkomst van robotlassen. Als voorbeeld noemde Valk de radiatorfabrikant Vasco, één van de eerste Nederlandse bedrijven die in 1995 het robotlassen ging toepassen voor productiedoeleinden. “Sindsdien heeft de techniek niet stilgestaan”, vertelt Valk. “De laatste ontwikkeling van Panasonic, de huisleverancier van Valk Welding, is een kleine laserkop met een massa van slechts vijf kilogram. De kop is met twee externe assen erg flexibel en dit brengt bijvoorbeeld in de automobielindustrie veel voordelen met zich mee. Zo kan puntlassen op den duur grotendeels vervangen worden door robotlassen”, aldus Valk.

PLASMASNELHEIDOm een optimale ruwheid, haaksheid en slakvorming te verkrijgen, wordt vaak niet het uiterste uit een plasmasnijmachine gehaald. Dat werd tijdens de lezing van Voortman en Bruma machines (importeur van Lissmac) duidelijk. Het verhogen van de plasmasnelheid heeft een minimaal negatief effect op de ruwheid en de haaksheid en een significant effect op de slakvorming. Maar omdat er na afloop toch nabewerkt moet worden, kan het doeltreffender zijn om de machine juist wel op de hoogst mogelijke snelheid te laten snijden. De nadelige effecten van het verhogen van de plasmasnelheid, kunnen met het slijpen en ontbramen worden opgelost met meer productiviteit als resultaat.

“Betalen per slag, oftewel betalen voor het gebruik is een trend die we in verschillende sectoren zien ontwikkelen”, vertelt Wim van Kranen van SafanDarley in een andere lezing. Samen met ING Lease werd tijdens de pre-sentatie duidelijk gemaakt dat met huidige machinesensoren en -besturin-gen de informatie aanwezig is om naar ‘pay per use’ te gaan. De metaalbran-che blijft volgens ING en SafanDarley op dit vlak nog wat achter.

Markt

Door: Tim Wentink

Met live demonstraties presenteerde Voortman tijdens de Technologiedagen Twente de mogelijkheden van de plasmasnijmachines. Tevens werden er rond-leidingen gegeven door de fabrieken van Voortman. Het doel van het evene-ment was kennisoverdracht (foto: Tim Wentink)

Alle plaatwerkfacetten bijeengebracht

“Kennisoverdracht centraal”

Een simpele en snelle controlemethode voor de positioneringsnauwkeurigheid van CNC-bewerkingsmachines volgens erkende internationale normen

Voor meer informatie kijk op www.renishaw.nl/qc20

• nauwkeurige gemaakte producten, die meteen goed zijn

• minder machinestilstand en uitval, en lagere inspectiekosten

• het aantonen dat voldaan wordt aan normen over machinenauwkeurigheid en kwaliteitsbeheer

• preventief onderhoud uitvoeren op basis van feiten

• upgrade van QC10 mogelijk, vraag naar de voorwaarden

Renishaw Benelux BV Nikkelstraat 3, 4823 AE, Breda, Nederland

T +31 76 543 11 00 F +31 76 543 11 09 E benelux@renishaw.com

www.renishaw.nl

QC20-W draadloze ballbar

Renishaw QC20 ad Technishow half 0417_NL.indd 1 25/04/2017 16:08:59

TSM editie 3 | 41

kun je ook sneller inspelen op hele specifieke klantvragen.”Daarnaast kan je de voorraadgegevens, behoeftes en/of planningen aan de systemen van je leveranciers en afnemers koppelen. “Dat geeft niet alleen betere processen, het zorgt er ook voor dat leveranciers en afnemers daad-werkelijk samenwerken aan projecten. Je ziet dat deze twee partijen dan ook steeds vaker bij elkaar in de buurt hun fabrieken hebben, zodat er een sym-biose ontstaat.” Hamans heeft jaren in Zuid-Oost Azië gewerkt en zag daar machinebouwers hun fabrieken concentreren rond grote opdrachtgevers, zoals NXP. Ook in Nederland concentreren toeleveranciers zich rond bijvoorbeeld ASML. “De

bedrijfsprocessen van de verschillende partijen moeten met elkaar kunnen ‘praten’. Je kunt elkaar automatisch op de hoogte brengen dat producten ge-reed gemeld zijn in de fabriek, waarna ze direct op transport gezet worden. Automatische uitwisseling van serie- en/of batchgegevens, kwaliteitsgege-vens en omgevingsvariabelen is ook mogelijk. Hierdoor zijn doorlooptijden korter en is de leverbetrouwbaarheid hoger.”

ELECTRONIC DATA INTERCHANGEHet is volgens Hamans interessant om te zien hoe andere sectoren hun ‘4.0-revolutie’ hebben ondergaan. Zoals genoemd is Albert Heijn nog meer gaan floreren door hun verregaande procesintegratie met hun leveranciers en een volledige digitalisering van het proces. “Maar kijk ook naar de chemi-sche industrie en de markt van olie en gas. Dat zijn volcontinue processen. Zo’n chemische plant leg je niet even stil als er even geen toevoer is. Decennia geleden heeft deze industrie al een soort van Smart Industry omarmd.”Toen speelde de automatisering zich vooral af door communicatie via Elec-tronic Data Interchange (EDI). “Vandaag de dag gebruiken we de cloud. In-structies zijn direct beschikbaar en informatie komt uit één centrale data-base, waar iedereen toegang tot heeft. Daarnaast is het meten van kwaliteit steeds eenvoudiger, waardoor je organisatie beter in staat is om de kwaliteit duurzaam te verbeteren.”Hij verwijst naar 247TailorSteel. Dat is onderdeel van het fieldlab ‘Smart Bending Factory’, waarin een fysieke ultramoderne fabriek op het gebied van metaalbewerking wordt opgezet. Hier kunnen bedrijven kennis, ervaring en middelen met elkaar delen en bewerkingsprocessen gezamenlijk exploiteren. Via internet kunnen klanten volledig gedigitaliseerd producten bestellen, waarbij de kosten van één product gelijk zijn aan een serie van bijvoorbeeld vijfhonderd stuks. Hamans: “De huidige markt eist dat een leverancier vol-ledig gedigitaliseerd is. Dat begint bij de boekhouding, via het ERP-pakket naar de productieomgeving.”

Industry 4.0 begint al bij de boekhouding. Het ver-band tussen grootboek en digitalisering van de au-tomatisering is logisch, stelt Pieter Hamans. Hij is bij Exact specialist op het gebied van productie. “De hui-dige markt eist dat een leverancier volledig gedigitali-seerd is.”

“Eigenlijk zijn we allemaal schatplichtig aan Albert Heijn, de klein-zoon van de gelijknamige oprichter en supermarktketen”, zegt Pieter Hamans. Het was de in 2011 overleden nazaat van het Heijn-impe-rium die zich in de jaren zeventig inzette voor de streepjescode. Het was zijn doel om een efficiëntere keten te maken, door bedrijven

internationale uniforme standaarden te bieden voor de identificatie en het vastleggen en delen van productgegevens.

Hamans is bij Exact verantwoordelijk voor de ontwikkeling van de dienst Exact voor Productie. Exact, gespecialiseerd in bedrijfssoftware voor het mkb, lijkt op het eerste gezicht wellicht een vreemde eend in de industriële bijt. Toch is de stap niet groot, vertelt Hamans. “Er zijn prima verbanden te leggen tussen het grootboek, gemaakte uren, voorraden en machines. Uren, afschrijvingen op machines, bezettingsgraden en voorraden zijn goed bij te houden en te koppelen in Exact. Materiaalgebruik, nacalculatie en zelfs de werkorders en pakbonnen kunnen vanuit Exact worden gemaakt. De kracht is juist dat vanuit de administratie een uitstekende ERP kan worden opgezet. En van daaruit is weer een verdere stap te maken naar Smart Industry, de digitalisering van de automatisering.”

KLANTORDERGESTUURDDat de Nederlandse productietechnologie moet aansluiten bij de trend van Industrie 4.0 is voor Hamans geen vraag. “Het toepassen van digitalisering is cruciaal. Met Exact voor Productie maken we bedrijfsgegevens eenvoudig beschikbaar voor medewerkers en machines, waardoor je minder behoefte aan seriematige productie hebt. Omstellen gaat steeds gemakkelijker en snel-ler, waardoor single piece production binnen handbereik komt. En daarmee

Techniek

“

“

“BEDRIJVEN DIE EEN OUDE

REINIGINGSINSTALLATIE VERVANGEN DOOR

EEN NIEUWE MET DEZELFDE TECHNIEK,

DOEN ZICHZELF TEKORT”

Door: Henk van Beek

Een kortere doorlooptijd voormaatwerk van configureerbare producten

Exact en Festo samen in digitale fabriekDigitale fabriekExact en Festo richten in Delft een digitale fabriek in om de fabriek van de toekomst te optimaliseren. In Duitsland staat al een aantal van dit

soort fabrieken, maar voor Nederland is dit de primeur.

Een digitale fabriek is een productieomgeving met een volledig geautomatiseerde en flexibele assemblagelijn. Alles in het productieproces wordt

automatisch aangestuurd; van het ingeven van de verkooporder en productieorder tot de daadwerkelijke productie en het administreren van het

eindproduct in het voorraadsysteem.

In de samenwerking tussen Exact en Festo gaan software en hardware hand in hand. Auke Hylarides, Product Marketing manager Manufacturing

bij Exact: “In de demonstratiefabriek wordt namelijk de productieorder uit de software van Exact omgezet naar aansturing van de robots en de

productie units van Festo, die het fysieke product maken. Dit gebeurt volledig digitaal.”

De voordelen van een digitale fabriek zijn legio; een hogere productiesnelheid, verhoogde efficiency en uiteraard flexibiliteit. Hylarides: “In een

digitale fabriek maakt het niet uit hoe laat een order binnenkomt, de productie kan altijd direct starten. Exact gelooft dan ook dat de digitale

fabriek de toekomst is van de Nederlandse productiesector.”

“In deze omgeving is het mogelijk om een productie-opdracht via de bedrijfssoftware rechtstreeks aan de productieomgeving door te geven,

zonder dat daar een mens aan te pas komt”, aldus Pieter Hamans, Principal Product Marketing Manufacturing bij Exact. De CP Factory wordt ook

beschikbaar gesteld voor het onderwijs; studenten van onder meer TU Delft en De Haagse Hogeschool kunnen in de fabrieksopstelling practica

uitvoeren.

(foto: Festo)

TSM editie 3 | 43

Lang Technik uit het Duitse Holzmaden, in de Bene-lux vertegenwoordigd door Leering Hengelo, heeft een automatiseringsoplossing ontwikkeld waarbij een automatiseringswagen en een robot zorgen voor de belading van een bewerkingscentrum. De wagen van het Robo-Trex systeem kan extern worden beladen waardoor er snel omgeschakeld kan worden. Dit geeft de gebruiker een hoge flexibiliteit.

Er komt een ‘kleine’ Smart Factory in Gouda bij Iscar. Dit bedrijf opent samen met CNC Consult en Gel-derblom CNC op 18 oktober hun eigen Smart Indus-try-demonstratiefabriek. Doel is om alles van CAD/CAM, via ERP tot machines en gereedschappen in één verbonden eco-systeem te tonen.

alle bewerkingscentra worden ingebouwd en door de snelle ROI (return on investment) en de ongecompliceerde besturing met behulp van een touch- screen is het systeem erg aantrekkelijk voor kleine bedrijven en bedrijven die net beginnen met automatisering”, aldus Harrold Filart van Leering.

TWEE WAGENSEr zijn twee type automatiseringswagens beschikbaar. Voor een maximale werkstukafmeting van 120 mm x 120 mm x 100 mm is er een wagen met een capaciteit van 30 spanners. Voor onderdelen met een afmeting tot 120 mm x 100 mm x 70 mm is er een wagen met een capaciteit van 42 spanners. In totaal kan de Robo-Trex maximaal vier wagens handelen. Dit vergroot de opslagcapaciteit afhankelijk van de productgrootte tot 168 producten. De positionering van de werkstukken op de wagen is een opvallende eigenschap en is zelfs gepatenteerd. De producten worden namelijk verticaal gepositi-oneerd in een klem-opslag met een bekbreedte van 46 of 77 mm. Dit zorgt voor een optimale benutting van de ruimte en het zorgt er tevens voor dat de robot een goede toegankelijkheid heeft tot het product. De robot kan werk-stukken handelen met een massa tot 12 kg.

NULPUNTSPANSYSTEEMVoor een optimale nauwkeurigheid worden de producten eerst opgespannen in een Makro-Grip Robo 77 spanklem. Dit spansysteem is speciaal ontwik-keld voor de Robo-Trex. Het bevat een groef waar de robot het spansysteem kan oppakken. Het spansysteem is aangepast om in de verticale klem-opslag van de wagen gepositioneerd te kunnen worden. De spanbek is aan de on-derzijde voorzien van aantrekbouten, die zeer nauwkeurig kunnen worden vergrendeld in het nulpuntspansysteem dat op de tafel van het bewerkings-centrum is gemonteerd. Dit nulpuntspansysteem, de Robo-Trex Zero-Point Plate, kan zowel pneumatisch bediend worden als mechanisch met behulp van de robot. Het nulpuntspansysteem draagt bij aan een flexibele en nauw-keurige onbemande productie.

de smartphone bij Bol bestelt en vervolgens op dezelfde smartphone direct betaalt vanuit je bankieren-app, met je vingerafdruk. Hierbij zijn naadloos de processen van Bol, de bank en Apple geïntegreerd.”Wat deze demo bijzonder maakt, is dat bij 95 procent van de bedrijven al deze stappen op ‘eilandjes’ worden gedaan waarbij telkens het werk overge-dragen wordt. In deze opzet gaan we uit van één eco-systeem, dat continue gestuurd wordt. Hierdoor kan de klant een veel hoger spilrendement halen.

IMPACTIs het niet vreemd om een Smart Factory te initiëren, mede vanuit een leve-rancier van gereedschappen? “De keuze voor een gereedschap is steeds min-der op basis van de techniek, maar op basis van de impact die het heeft op de processen. Een gereedschap kan objectief beter zijn, maar als het te veel werk is om de CAD/CAM-systemen aan te passen, wordt de keuze soms niet gemaakt. Waarom? Omdat alle afdelingen eilanden zijn en het voordeel voor de één soms een nadeel is voor de ander. Wij moeten de logica hierachter goed begrijpen om goed gefundeerd een reactie te geven. Uiteindelijk wil-len we toch onze gereedschappen verkopen. Hoe meer wij begrijpen van de processen bij onze klanten hoe meer wij in staat zijn om advies te geven op een ander niveau. We moeten van meer dan alleen gereedschappen verstand hebben.”

Techniek Markt

“

“

“IK MERK DAT ER EEN ZEKERE

4.0-MOEHEID ONTSTAAT”

De Robo-Trex automatiseringsoplossing van Lang Technik maakt gebruik van wagens die extern beladen kunnen worden met werkstukken (foto’s: Lang Technik)

De gepatenteerde verticale klem-opslag zorgt voor een goede toegankelijkheid en meer ruimte

Flexibel beladen vanafautomatiseringswagen

Iscar, CNC Consult en Gelderblom CNC richten Smart Factory op

Door het extern beladen van de automatiseringswagen met spanklemmen en producten, kan de Robo-Trex binnen enke-le seconden omschakelen naar een nieuw product. Dit zorgt ervoor dat het bewerkingscentrum niet onnodig stil komt te staan. “Onze flexibele oplossing maakt het mogelijk om zowel

enkelstuks als grotere series te automatiseren. De Robo-Trex kan in bijna I

n het bedrijfsgebouw van Iscar in Gouda komt een kleine Smart Factory. Iscar CNC Consult en Gelderblom CNC hebben de handen ineen gesla-gen om een demo-opstelling te maken. In de Smart Factory laten de drie partijen zien hoe ze vanaf een tekening van een fictieve klant een product maken, door achtereenvolgens te programmeren, te controleren op be-

schikbaarheid van de gereedschappen, de planning van de machine in te voe-ren, en vervolgens real-time op de machine te zien hoe het proces verloopt en wat de productietijd is versus de gecalculeerde tijd.De Smart Factory is ook een reactie op de hype rond Industrie 4.0. Eric van Leeuwen van Iscar: “Er is een overdaad aan initiatieven. In elk tijdschrift of in elke krant wordt de ene na de andere fabrikant geciteerd die bezig is met Industry 4.0. Het zijn tot dusverre allemaal losstaande voorbeelden. Terwijl het hele idee achter 4.0 juist is: integratie. Daarvan zijn nog niet veel proef-opstellingen. Wij laten zien dat de driehoek machine/cadcam/gereedschap geïntegreerd is.”

BOLVan Leeuwen realiseert zich dat ook deze Smart Factory een van de vele ini-tiatieven is rond dit thema. Toch kan hij niet om het onderwerp heen. “Ik merk dat er een zekere 4.0-moeheid aan het ontstaan is. Het is voor velen nog een ‘ver-van-mijn-bed-show’. Wat op zich grappig is, want privé zijn we al volledig gewend aan integratie van systemen. Denk aan een boek dat je via

TSM editie 3 | 45

“Wat vraagt de toekomst vandaag de dag van bedrij-ven? Jezelf steeds opnieuw uitvinden. Zonder enige beperking, maar ook: zonder enig risico!” Dassault Systèmes uit Frankrijk ontwikkelde zich in de afge-lopen decennia van een CAD-softwareleverancier tot een organisatie die bedrijven helpt zichzelf compleet opnieuw uit te vinden. Met verschillende tools die uit-eenlopen van high-end realtime 3D-visualisatie tot software voor datamining en -analyse en alles daar-tussenin.

Of het nu om het compleet omvormen van de IT-omgeving gaat, of het anders inrichten van de productontwikkeling, in een veilige omgeving omvormen en innoveren, compleet met simulatie waar nodig, de middelen zijn er. Op de SS Rotterdam bracht Dassault Systèmes tijdens zijn 3DExperi-

ence Forum ‘Doing Business in the Age of Experience’ een aantal interessante cases voor het voetlicht. We horen in de industrie voortdurend termen als Smart Industry, big data, virtual reality, Internet of Things. Het speelveld op het gebied van ontwikke-ling en innovatie wordt op zijn kop gezet door de mogelijkheden om virtueel en gesimuleerd te ontwerpen, maar ook te testen. Het enige dat nodig is, is een beetje fantasie en ineens kunnen ook start-ups met baanbrekende inno-vaties komen. Dassault Systèmes laat zich op dat vlak met enige regelmaat gelden. Tijdens het forum op 15 maart jongstleden, konden de aanwezigen proeven van al die mogelijkheden in een ‘playground’ met verschillende op-lossingen. De sprekers van Dassault Systèmes gaven verschillende voorbeelden van de opties die de tools bieden. Het 3DExperience platform omarmt alle IT-plat-

formen, voor het samenbrengen van ideeën, oplossingen en data en vormt een business platform met als doel alle klanten te kunnen bedienen. Daar-naast waren er onder de sprekers klanten die hun ervaringen deelden. Erva-ringen met als overkoepelend thema: Transformatie.

Techniek

Door: Janet Kooren

DAMEN SHIPYARDS GROUPVoor Damen Shipyards Group schetste CIO Aart Rupert een beeld van de uitdagingen van een bedrijf dat wereldwijd opereert in een meer dan com-petitieve markt. “Innovaties moeten sneller en sneller, de kostprijs moet la-ger en de bouwtijd moet korter. Daarbij hebben we een sterk flucturerende orderportefeuille. Tegelijkertijd ontwikkelen de wensen van de klanten zich ook in hoog tempo. Zo zijn er al remote operated vaartuigen, die geheel on-bemand hun werk verrichten. In een dergelijke wereld hebben we te ma-ken met een organisatie die door allerlei ontwikkelingen is uitgegroeid tot een bedrijf met dertig verschillende IT-afdelingen en meer dan zeshonderd businessapplicaties. Dat dat zo gegroeid is, is allemaal verklaarbaar, maar nu hebben we te maken met een IT-landschap binnen één bedrijf dat een bui-tenproportionele hoeveelheid inspanning vraagt om te managen, ondersteu-nen en onderhouden.”De uitdaging voor Damen was dus duidelijk. Zoals Rupert het zegt: “Damen moet van een legacy omgeving naar een digitaal platform, waarbij we te ma-ken hebben met drie belangrijke factoren. Ten eerste staat onze markt onder

“

“

HET ENIGE DAT NODIG IS,

IS EEN BEETJE FANTASIE

Het speelveld op het gebied van ontwikkeling en innovatie wordt op zijn kop gezet door de mogelijkheden om virtueel en gesimuleerd te ontwerpen

Doing Business in the Age of Experience

“Verandering is deenige constante”

Het 3DExperience platform omarmt alle IT-platformen, voor het samenbren-gen van ideeën, oplossingen en data en vormt een business platform met als doel alle klanten te kunnen bedienen

TSM editie 3 | 47

robotica kunnen gaan inzetten.” Zowel van Meyn als van Damen horen we dat ‘Cloud First’ een belangrijk onderdeel van de IT-strategie is . “Niet alleen voor onszelf en alle applicaties, maar ook onze klanten vragen meer data voor hun eigen business intelligence. De investeringen die je nodig hebt om de veiligheid van de cloud te overtreffen, zijn niet op te brengen. Informatie is het nieuwe goud,” zo besluit Kling.

DE MENSTijdens de presentatie van Rupert horen we dat een belangrijke succesfac-tor het ‘meekrijgen’ van de mens is. Aart Rupert en Alain Houard, Marine & Offshore Industry Vice President van Dassault Systèmes lichten dit onder-werp nader toe. “Het is belangrijk om te erkennen dat dit een kritische factor is. Daarom hebben we voor veel onderwerpen proceseigenaren aangesteld,” zegt Rupert. “Daarnaast hebben we verschillende programma’s opgezet om deze traditionele industrie attractiever te maken. Zo hebben we communities gebouwd waarin we mensen op een informele manier laten samenwerken aan nieuwe ideeën. Naar iedereen wordt geluisterd.” Houard vult aan: “Het is belangrijk dat zo’n project gedragen wordt door het topmanagement van het bedrijf. Het totale digitaliseringsproces vraagt om een echte cultuuromslag. Daarom beginnen we met het trainen van de directie. Die moet leiderschap nemen om het uit te dragen in het bedrijf. Als de directie het commitment heeft en uitdraagt, dan heb je de juiste basis voor de gehele organisatie.”Zoals later in de paneldiscussie werd opgemerkt: “Leg uit waarom je deze verandering wilt. Toon commitment en doe niet alles in één keer, stel pri-oriteiten. Zichtbare veranderingen zijn nodig om de mensen te overtuigen dat er iets gebeurt, dat geeft een emotionele klik. Als ze vervolgens zien dat de veranderingen worden omarmd door de hele organisatie, blijven ze en-thousiast.”

druk, ten tweede willen we naar duurzame processen en ten derde werken we aan een digitale transformatie, met daarin meer ruimte dan voorheen voor de customer experience.” In de nieuwe situatie willen we alle informatie zoveel mogelijk integreren, voor sales, marketing, engineering, productie en dienstverlening. Platfor-men waarin informatie is opgenomen over, zoals Rupert het noemt: Dingen, Klanten, Partners en Damen intern. Eén digitale omgeving waarin eisen, re-gelgeving en projectplanning samenkomen, met volledige traceerbaarheid. Bestaande data kan door alle belanghebbenden worden ingezien en gebruikt. Damen is bezig het aantal kritische business-applicaties terug te brengen van zeshonderd naar tweehonderd. De voordelen? Onder aan de streep gaat het natuurlijk om het terugbrengen van de kosten. Daarnaast verwachten we dat de kwaliteit, leadtimes en bedrijfsflexibiliteit sterk verbeteren en noemt Rupert nieuwe businessmodellen en schaalbare innovatie als winst.

MEYNBart Kling, Global ICT-manager van Meyn Food Processing Technology, vertelde over hun ervaring in de productie-automatisering. “We werkten al langer met Dassault Systèmes samen en hebben onder andere PLM-oplos-singen geïmplementeerd. We zijn nu aan het kijken naar de mogelijkheden van Virtual Reality, Augmented Reality, Artificial Intelligence, Robotica en eigenlijk het hele Industrial Internet of Things. We kunnen dankzij nieuwe tools heel eenvoudig klant- en orderspecifiek engineeren en produceren.” Meyn produceert lean met behulp van PLM en modulaire opbouw van haar machines en gebruikt tools om 3D te ontwerpen, een vloerplan te optima-liseren maar ook voor training en ondersteuning. “We zijn nu bezig Aug-mented Reality zo te ontwikkelen dat we die in kunnen zetten voor fieldser-vice-engineering. Zo krijgt een engineer niet alleen de handleidingen in 3D op een bril te zien, maar ook explosietekeningen, stap-voor-stapinstructies en ondersteuning. Daarnaast zijn we druk doende te onderzoeken hoe we

Techniek

Aart Rupert van Damen Shipyards: “Innovaties moeten sneller en sneller, de kostprijs moet lager en de bouwtijd moet korter”

Bart Kling van Mey Food Processing Technology: “We kunnen dankzij nieuwe tools heel eenvoudig klant- en orderspecifiek engineeren en produceren.”

“

“

“INFORMATIE IS HET

NIEUWE GOUD”

Tijdens het Dassault forum konden de aanwezigen in een ‘playground’ de ver-schillende mogelijkheden en oplossingen bekijken

destaco.com

Comprehensive and Insightful

End Effectors | Gri jpers | Indexers | Handspanners | Pneumatische Spanners | Remote Handling

Wij bieden u een uitgebreid programma aan met innovatieve producten zoals:

• End Effectoren

• Grijpers, draaitafels en Lineaire sleden

• Indexers en Conveyors

• Hand- en Pneumatische spanners• Pneumatische krachtspanners en

zwenkeenheden

Kan DESTACO u van dienst zijn Versnel uw produktiviteit

Wij zijn bereikbaar onder telefoonnummer +31 (0)297 28 53 32 of bezoek onze website

2017_DSC_210x297mm Ad_EE-GR-IN-MC-PC_NL RZ.indd 1 09.01.17 13:46

TSM editie 3 | 49

te maken met het verticale machinebed dat je tegenwoordig in alle nieuwe modellen van Index terugvindt”, vertelt Vollema. Het voordeel van het verti-cale bed is dat er meer ruimte in de machine komt en dat spanen goed weg kunnen vallen. Vollema noemt nog een ander bijkomend voordeel: “Door het verticale frame stap je als operator als het ware in de machine. Je staat direct bij de gereedschappen en het werkstuk en dit geeft een goed zicht en tevens een ergonomische verbetering.” Eddie Cammeraat, directeur van Laagland, is enthousiast over de G200 en vertelt dat de machine nu al een succes is: “De fabriek in Esslingen (D) staat vol met G200’s die momenteel geproduceerd worden.”

Machinebouwer Index Traub presenteerde tijdens een open huis eind maart in het democentrum in het Duit-se Reichenbach enkele primeurs: nieuwe machines, ontwikkeld om een hogere productiviteit te kunnen genereren. Aan de kant van Traub werd een nieuwe lang-kortdraaiautomaat gepresenteerd die was voor-zien van een kersverse ingenieuze robotbelading. Aan de kant van Index was onder meer de nieuwe GS200 draaifreescombinatie te aanschouwen.

De TNL20 van Traub is een doorontwikkeling van de succesvolle TNL-serie. De machine werd tijdens het open huis als primeur gebracht en zal ook op de EMO in Hannover te aanschouwen zijn. Een bijzonder kenmerk van de machine is het hydrauliek-vrije ontwerp. “Voor de ontwikkeling is gekozen om hydrauliek

te vervangen door pneumatiek. Het voordeel hiervan is dat er geen warmte-ontwikkeling plaatsvindt, waardoor de machine thermisch stabiel blijft. Een ander voordeel is de verhoogde snelheid. De hoofd- en subspil worden nu standaard met een pneumatische ‘knaggenspanning’ uitgerust. De spantijd is een factor vijf sneller dan de hydraulische spancilinder”, vertelt Gerlof Vollema, sales engineer bij Laagland. Laagland vertegenwoordigt in Neder-land de machines van Index Traub.

De basis van de TNL20 is een gietijzeren bed. In het geval van de TNL20-9 worden daar negen lineaire assen, twee gereedschapsrevolvers met ieders ruimte voor acht aangedreven gereedschappen met een toerental van 12.000 min-1, een ‘rug-apparaat’ met vier gereedschapsposities en een tegenspil met een toerental van 10.000 min-1 opgebouwd. Voor meer productiviteit is er de TNL20-11 die verder nog is uitgerust met een ‘frontapparaat’ met zes gereed-schapsposities waarvan drie aangedreven. Het frontapparaat bezit in de Z- en de X-as zowel autonome kruissleden als een NC-draaias. Door de interpola-tie met de X-as kan de machine een extra Y-as realiseren. Tevens geeft deze optie de mogelijkheid om gelijktijdig met vier gereedschappen te verspanen. Net als de TNL18 die vorig jaar werd geïntroduceerd, kan de TNL20 binnen enkele minuten worden omgebouwd van langdraai- naar kortdraaimachine en vice versa.

GEÏNTEGREERDE WERKSTUK- EN MATERIAALHANDLINGTijdens het open huis werd de TNL20 voorgesteld met een geïntegreerde, optioneel verkrijgbare Xcell robotcel. De TNL20 heeft standaard al diver-se mogelijkheden voor de aan- en afvoer van materiaal en werkstukken. Zo kunnen kleinere delen eenvoudig en snel worden afgevoerd met een trans-portband rechts van de machine en kunnen langere producten tot 700 mm door de subspindel worden afgevoerd. Voor de handling van grotere delen kan een optionele portaalunit worden gebruikt. Echter, voor de automatische aanvoer van zaagstukken of ruwe voorgevormde delen, zoals gietstukken, was er tot de komst van de nieuwe Xcell nog geen standaard oplossing. De Xcell is een robotcel die geïntegreerd wordt in de bewerkingsmachine. De cel bestaat uit een robotarm en een verticale palletopslag met 28 palletposities. Zo kunnen ook werkstukken met een diameter groter dan 20 mm automa-tisch worden aangevoerd. Daarnaast kan de robot werkstukken die vanaf de staf zijn aangevoerd, afvoeren en op een pallet plaatsen. Bijzonder aan de au-

Techniek

Door: Tim Wentink

tomatiseringsoplossing is dat de Xcell over twee rails kan worden geschoven. Omdat de operator dan toegang krijgt tot de machine, kan de machine ook functioneren als standalone machine. Tijdens de ontwikkeling van de Xcell hebben de engineers in de robotcel ruimte vrijgelaten voor bijvoorbeeld een 3D-meettoestel of een reinigingssysteem. Tijdens het open huis werd een Renishaw Equator gedemonstreerd.

MEER PRESTATIE IN NIEUWE GENERATIEAan de kant van Index konden bezoekers tijdens het open huis kennisma-ken met de tweede generatie van het G200 draai-freescentrum. Index heeft de prestaties van het draaifreescentrum vergroot. De machine is uitgerust met een krachtige freesspil met een vermogen van 22 kW, een koppel van 52 Nm en een maximaal toerental van 7.200 min-1. De nieuwe G200 is voorzien van drie turrets met een onafhankelijke Y-as en met elk ruimte voor veer-tien gereedschappen voor een hoge productiviteit. De slag van de bovenste turret is vergroot naar 845 mm. Elke turret kan zowel aan de hoofd- als aan de subspil werken. Om botsingen te voorkomen kunnen de twee onderste turrets buiten het bewerkingsgebied gepositioneerd worden. Een opvallende constructie is de positionering van de bovenste turret en de freesspil; deze zijn in dezelfde unit geplaatst. Dat wil zeggen dat aan de achterzijde van de bovenste turret de HSK-A40 freesspil is gepositioneerd. Al deze eigenschap-pen maken van de G200 een echte multitasker. “Multi-Tasking gaat bij Index verder dan draaien en frezen alleen. Slijpen en vertanden zijn technologieën die ook mogelijk zijn en dit maakt de machine zeer breed inzetbaar. Naast de verbeterde prestaties van de nieuwe G200, zijn we ook tevreden met het feit dat de ‘footprint’ van de machine nauwelijks groter is geworden. Dit heeft

Een voorbeeld van een draaifrees werkstuk dat met de machines van Index ge-produceerd kan worden

Een kijkje in het G200 draaifreescentrum met een hoofd-, sub- en freesspil en drie gereedschapsturrets met elk ruimte voor veertien gereedschappen (foto: In-dex Traub)

De Traub TNL20 met aan de linkerzijde de geïntegreerde Xcell robotcel (foto’s: Tim Wentink)

De nieuwe generatie van de Index G200 is dankzij het verticale machinebed nauwelijks gegroeid. Vanaf de linkerzijde wordt de machine aangevoerd met stafmateriaal vanaf een nieuwe MBL65 stangenlader

Productieverhogenddraaien en draai-frezen

Twintig jaar oud en topfitIndex Traub biedt klanten met een oude machine de mogelijkheid om deze te laten restaureren naar de laatste

stand der techniek. “We ervaren dat het aantal klanten dat een oude machine wil retrofitten groeit. Het retrofitten

is in vergelijking met het kopen van een nieuwe machine vaak een zeer kostengunstige oplossing, omdat de

structurele onderdelen van een machine dikwijls nog goed zijn.”, legt Vollema uit. Bij het retrofitten wordt de oude

machine voorzien van nieuwe opties die eerder nog niet beschikbaar waren. Daarnaast worden de bekabeling,

slangen, slijtdelen, elektronica, hydrauliek en pneumatiek volledig vervangen. “Zolang een machine in onderhoud

staat, ontvangt de klant tijdelijk een vervangende machine zodat de productie door kan gaan”, vertelt Cammeraat.

Bij het retrofitten van oude Index Traub machines, worden alle cruciale com-ponenten vernieuwd

TSM editie 3 | 51

Productnieuws

Tijdens het jaarlijkse internationale Die & Mould Forum in Kirchheim unter Teck, lanceerde Makino een nieuw vijf-assig verticaal bewerkingscentrum, de D200Z. De D200Z is uitgerust met een robuust bed, driepunts-ondersteuning en een ko-lom met een laag zwaartepunt. De Z-vor-mige configuratie van de B-as en de C-as zorgt ervoor dat de massa van het werk-stuk weinig effect heeft, onafhankelijk van de positie en de stand. In combinatie met een geavanceerde thermische rege-ling voor effectieve warmteafvoer, maakt de stijve machineconstructie nauwkeurig verspanen mogelijk. Een geïntegreerd nulpuntspansysteem in de tafel verkort de insteltijden. In combinatie met een robotroldeur is de D200Z hiermee klaar voor zowel pallet- als werkstukautomati-sering. Het verticale bewerkingscentrum biedt X-, Y- en Z-as bewegingen van 350

x 300 x 250 mm en kan werkstukken handelen tot 300 mm diameter, 200 mm lengte en een massa tot 75 kg. En dit bin-nen een compacte footprint van 1.500 x 2.200 mm. De D200Z kan ingezet worden in de matrijzenbouw, de medische, opti-sche en horloge-industrie.

Makino introduceert compact en nauwkeurig

Nolato Hertila, een leverancier van Drabbe uit Noot-dorp heeft gedurende twee jaar gewerkt aan een nieuwe maskeringsplug. Omdat het aanbrengen van maske-ringspluggen in metrische schroefgaten een tijdrovende klus voor het verfspuiten of coaten is, heeft Hertila de vorm en de keuze voor het materiaal van de plug her-zien. Tijdens de ontwikkeling van de plug hadden de en-gineers van Hertila als doel om het maskeren eenvoudi-ger en sneller te laten verlopen. Het resultaat is een plug met een multifunctionele vorm. Zo is één plug geschikt voor het afdichten van meerdere schroefgaten. Hertila produceert inmiddels twee pluggen; de ene is geschikt voor het afdichten van M6, M8, M10 en M12 terwijl de grotere versie M18 kan afdichten. De constructie zorgt er daarnaast voor dat de plug eenvoudig te plaatsen en te verwijderen is en goed blijft zitten tijdens transport. Hier draagt de keuze van het synthetische rubber ook aan bij. “Het synthetische rubber is een thermoplastisch elastomeer en is te gebruiken tot een temperatuur van 135 °C. Tijdens het uitharden van de lak in een oven (moffelen) zal de plug daarom niet vervormen”, vertelt Robbert van der Veen, salesmanager bij Drabbe. Het voordeel van synthetisch rubberen pluggen ten opzichte van andere oplossingen, zoals siliconen pluggen of het afdichten met moeren, is dat de synthetisch rubberen plug voorkomt dat poeder kan ophopen waardoor een lakafzetting ontstaat. De herontwikkelde plug van syn-thetisch rubber maakt het maskeren van metrische ga-ten eenvoudiger, sneller en zorgt voor een hogere kwali-teit van het werkstuk.

Vorm enmateriaal cruciaal

FEUILLETONDEEL 2

Matsuura heeft onlangs het compacte MX-330 bewerkingscentrum geïntrodu-ceerd. Gijs Bender van Bendertechniek verwacht veel van de nieuwe Matsuura MX-330. “Dit kleine bewerkingscentrum biedt dankzij een grote gereedschapswis-selaar (90 gereedschappen) in combinatie met een palletwisselaar (tien pallets) een hoge graad van automatisering. Toch is de machine heel toegankelijk, waardoor

het ook mogelijk is om een werkstuk te verspanen zonder automatisering. Denk bijvoorbeeld aan een spoedopdracht. Deze flexibiliteit maakt de machine ge-schikt voor veel Nederlandse metaalbe-werkers.” De MX-330 is een verticaal vijf-assig bewerkingscentrum met een bereik van 435 mm x 465 mm x 560 (XxYxZ) en een spiltoerental van maximaal 15.000 min-1.

Kleine Matsuura met hoge automatiseringsgraad

Grote innovaties kunnen klein lijken. Neem zoiets als de Hertila plug, een maskeringsoplossing. In dit feuilleton volgen we in zes stappen de ontwikkeling van deze innovatie. Deel 2: keuze van vorm en materi-aal. In dit deel gaan we verder in op de keuze van het materiaal en de vorm van de maskeringsplug.

LANG MAKRO-GRIPOnverslaanbaar compromis tussen compact, eenvoudig en hoge vasthoudkracht voor het bewerken van 5 vlakken van uw werkstukken!

LEERING.NL/LANG-SPANTECHNIEK

DE NIEUWE ROBO-TREX EN ROBO-SHELF BELADEN UW CNC – BEWERKINGSCENTRUM MET HOGE FLEXIBILTEIT VIA ZIJKANT OF VOORZIJDE. DAARBIJ IS HET ALTIJD MOGELIJK OM DE MACHINE, ZONDER DE AUTOMATISERING, MANUEEL TE BEDIENEN. DE COMPLETE AUTOMATISERINGSOPLOSSING: PRODUCTOPSLAG – HANDLING – SPANMIDDELEN EN HET 0-PUNT SPANSYSTEEM!

STRALEN - REINIGEN - GEREEDSCHAPPEN EN MACHINES EXPERTISE IN METAALBEWERKING

Bel +31 (0)187-491533 of kijk op glavitech.com voor de info

OLIE-NEVEL AFSCHEIDEN & RETOURNEREN

geen onderhoud •slechts 0,002 mg/m3 uitstoot •

100% terugwinning snij-vloeistof •permanente onderdruk •

bespaar milieu & kosten •

Ook benieuwd wat je huidige nevel-afzuiging nu écht uitstoot, of wil je weten wat je inademt? Vraag nu een Gratis meting met onze professionele DustTrak partikel-counter aan!

uitstoot, of wil je weten wat je inademt? Vraag nu een Gratis meting met onze professionele DustTrak

(foto: Makino)

(foto: Tim Wentink)

(foto: Drabbe)

TSM editie 3 | 53

Fraunhofer IPT heeft in het onderzoeks-project ‘Pinokkio’ een gereedschapshouder ontwikkeld die de lengte van het freesge-reedschap automatisch kan variëren tij-dens het verspanen. Het systeem regelt tegelijkertijd dat trillingen worden voorko-men met behulp van software en een geïn-tegreerde sensor. Het doel van het project is om een langere standtijd en een hogere productiviteit te verkrijgen door het aantal gereedschaps-wisselingen te reduceren. Door de groeien-de diversiteit aan producten die door ver-spaning worden geproduceerd, neemt ook het aantal bewerkingen en de benodigde

gereedschappen toe. Daarom ontwikkelde Fraunhofer IPT samen met drie industriële partners een gereedschapshouder die een flexibele aanpassing van de gereedschapslengte mogelijk maakt en daarmee het gehele frees-proces optimaliseert. Het resultaat: langere standtijd, kortere insteltijden, minder frequente gereedschapswisselingen en het verlagen van de produc-tiekosten. Fraunhofer test momenteel het systeem op een conventionele freesmachine. Met behulp van op computer gebaseerde simulaties wordt de mechanica van de gereedschapshouder en de dynamische beweging van de huls geoptimaliseerd. Het project loopt nog tot september 2018.

Dormer Pramet heeft nieuwe spaanbrekers voor draaien en schil-len gelanceerd. De ne-gatieve NRM-spaan-breker is bedoeld voor het voorbewerken en het semi-voorbewerken van roestvast staal en laaggelegeerd staal. De spaanbreker is verkrijgbaar voor zowel dubbel-zijdige als enkelzijdige wisselplaten. Het gereedschap is ontwikkeld voor continue en massaproductie en garandeert stabiele prestaties en een hoge voeding. De NRM-spaanbre-ker heeft daarnaast spaanbrekende eigenschappen, waardoor hij ook gebruikt kan worden voor het bij een lagere voeding voorbewerken van roestvast staal, zonder dat verharding van het werkstuk optreedt. De spaanbreker is verkrijgbaar in de hardmetaalsoorten T7325, T7335 en T9315. Tevens heeft Dormer Pramet een nieuwe spaanbreker ont-wikkeld voor het schillen van roestvast staal, staal en superlegeringen. De MM-spaanbreker is geschikt voor voor- tot nabewerkingen en is voorzien van een brede, robuuste T-fase met een stabielere snijkant. Er zijn drie snijkantopties: de S01 voor harde materialen, de S02 voor een gemiddelde hardheid en de S03 met gestabiliseerd facet op de hoofd-snijkant voor zachte materialen. De MM-spaanbreker is geschikt voor de hardmetaalsoorten T7325, T9315 en T6310.

Spaanbrekers voor draaien en schillenLengte variërende gereedschapshouder

Verspanende techniek

Leering HengeloBarnsteenstraat 17554 TC HENGELO OV074 – 255 82 82info@leering.nlwww.leering.nl

Iscar NederlandZwolleweg 62803 PS GOUDA0182 – 53 55 23Iscar@wxs.nlwww.iscar.nl

Machine-gereedschappen

Klein ToolingVeluwezoom 501327 AH ALMERE036 – 521 80 90mail@kleintooling.nlwww.kleintooling.nl

Plaatbewerking

Trumpf NederlandJohn Maynard Keynesstraat 3017559 SV HENGELO OV088 – 400 24 00info@nl.trumpf.comwww.nl.trumpf.com

Uw bedrijf onder uw rubriek in de WieDoetWat index?Voor een vermelding met uw NAW gegevens + full colour logo betaalt u slechts € 150,- per editie (6 edities per jaar). Voor meer infor-matie over een vermelding in de WieDoetWat index kunt u contact opnemen met: Kim de Bruin, telefoon 070 - 399 00 00 of per e-mail kim@jetvertising.nl.

WieDoetWat

Productnieuws

Het handlingsysteem HS Flex is gebaseerd op meerdere componenten, die als volledige eenheid worden geleverd en aangepast. Alleen de werkstu-kopslagmodule wordt ter plaatse gemonteerd en afgesteld. Daardoor gebeurt de volledige installa-tie snel. Het mineraal gegoten vlak waarop de drie assen van de handling-eenheid worden gevoerd, geeft de bediener een goede ergonomische toe-gang. Beide vleugeldeuren zijn met een dubbele werking uitgevoerd. Bij de gereedschapswissel versperren ze de toegang voor de bediener, terwijl tijdens de bewerking van de werkstukken het ge-zichtsveld op het werk en de toegang tot de wer-kruimte vrij blijven en tegelijk de toegang tot de handlingeenheid wordt versperd. De draai-, hef- en lineaire assen van de handlingeenheid maken een precieze beweging mogelijk met werkstukken tot 450 kg zwaar, inclusief pallets tussen de voor-bereidingsplaats, de opslagmodule en de wer-kruimte van het bewerkingscentrum. Er kunnen pallets tot 500 mm x 400 mm mee worden behan-deld. Om mogelijke fouten door de bediener te verminderen, wordt al op de voorbereidingsplaats de maximale werkstukhoogte opgevraagd, zodat er geen werkstukken met te grote afmetingen kunnen worden binnengebracht.

OPSLAGMODULE IN REKBOUWBij de ontwikkeling van de HS Flex is ook veel aandacht besteed aan de ontwikkeling van de op-slagmodule. Standaard is één module ingebouwd en optioneel is een tweede module mogelijk. De module is in rekbouw opgebouwd en biedt veel

eigen mogelijkheden voor pallet- en werkstukaf-metingen. Er kunnen tot vier rekoppervlakken met in totaal tot twintig palletopslagplaatsen per module worden aangebracht. Daardoor staan er bij het gebruik van twee opslagmodulen tot veertig palletplaatsen ter beschikking. Door een opslaggenerator kan het opslaggebruik snel en eenvoudig worden vastgelegd. De generator die zowel toegelaten massa’s als afmetingen test, is zelf ontwikkeld omdat er verschillende machine-modellen mogelijk zijn.

HACSZowel de HS Flex als de palletwisselaar en het robotsysteem RS 05 worden gestuurd en beheerd

door HACS, het door Hermle ontwikkelde Herm-le-Automation-Control-System. Met HACS is een intelligent orderbeheer mogelijk. Het assisteert de bediener bij zijn dagelijkse werk met software die via een intuïtief touchpad wordt gebruikt. Door de inzichtelijke weergave van de taken en van de noodzakelijke bedieningshandelingen worden de organisatorisch vereiste stilstandtijden ver-minderd en de productiviteit van de installatie gemaximaliseerd. Samen met het Hermle-Infor-mation-Monitoring-System (HIMS), dat de toe-stand van de machine in real-time toont en op elke tablet, desktop of smartphone kan worden weergegeven, vormen beide softwaretools een be-langrijke bouwsteen voor I 4.0.

Hermle ontwikkelt eigen automatiseringsoplossingTijdens het jaarlijkse open huis van Hermle in Gosheim (D), eind april, presenteerde de machinebouwer een zelfontwikkelde automatiseringsoplossing: de HS Flex. Het handlingsysteem is ontwikkeld voor zowel drie- als vijfassige bewerkingscentra van de Performance (C 250 en C 400) en High-Performance Line (C 12, C 22, C 32 en C42).

De HS Flex is een eigen automatiseringsoplossing van Hermle voor zowel drie- als vijfassige bewerkings-centra van Hermle (foto’s: Hermle)

Het open huis van Hermle in Gosheim (D) trekt elk jaar weer veel bezoekers. Tijdens het open huis kunnen bezoekers ook in de productie van de ma-chinebouwer kijken

(foto: Fraunhofer IPT)

(foto: Dormer Pramet)

Column

Help! Mijn baan!

Chris Meijnen is Coördinator Training and Education bij AWL. Hij beschrijft wat hij meemaakt tijdens zijn werk-dagen. Naast zijn werk bij AWL is hij eigenaar van Orbit Loopbaanadvies in Zwolle.

COLOFON

TechniShow Magazine is hét vakblad voor de metaalindustrie en (inter)nationale maakindustrie. Het behandelt productietechno-logie in al zijn facetten en is een uitgave van branchevereniging FPT-VIMAG.

jaargang 13 | editie 3 |juni 2017

TechniShow verschijnt zes maal per jaar. Toezending geschiedt op abonnementbasis en controlled circulation.

UitgeverVerbinding UitgeverijHenk van Beek, UitgeverTelefoon: 06 284 17 073E-mail: info@verbinding.nl

RedactieraadIngrid Coffeng, Elise de Koning, Sebastiaan Laumen

HoofdredacteurTim Wentink

RedactieVerbinding UitgeverijHenk van BeekKitty Hemmer

FPT-VIMAGChantal BaasIlse Bloot-BloklandDaphne Rijk-Selhorst

Email:redactie@technishow.nl

VormgevingGrafilithAnna van Renesseplein 81911 KN Uitgeest0251 36 20 34

DrukDrukkerij DamenLeemansstraat 74251 LD Werkendam0183 50 85 55

PostadresVerbinding UitgeverijAmpèrestraat 72316 DG Leiden

AbonnementenE-mail: info@verbinding.nl

Advertentie-exploitatieJetvertisingLaan van Zuid Hoorn 372289 DC Rijswijk070 399 0000

Aan dit nummer werkten meeJanet KoorenChris Meijnen

©2016 THX 1138 B.V.

Bij AWL wordt nu onderzocht wat de mogelijke toe-passingen zijn van collaborative robots in onze ma-chines. Tijdens rondleidingen loop ik regelmatig met bezoek even bij ons Fieldlab Industrial Robotics (FIR) langs en vertel de bezoekers dat we eventuele toepas-singen aan het onderzoeken zijn. Er is er tenminste altijd één die vraagt: “Maar gaat dat dan niet ten koste van heel veel banen?”

Als opleidings- en loopbaanadviseur schiet regelmatig de gedachte door mijn hoofd: ‘Zou mijn baan weg geautomatiseerd kunnen worden?’ Niet zo-zeer door een collaborative robot, maar door kunstmatige intelligentie. Al enkele jaren heb ik het vermoeden dat dit kan, maar ondertussen weet ik dat zo goed als zeker. Watson, van IBM en vernoemd naar de oprichter Thomas J. Watson, is een cognitieve computer, die in staat is te redeneren, na te denken, te spreken, te lezen en te leren. Geen supercomputer dus om bijvoorbeeld de kans te berekenen op het vinden van een passende baan/opleiding. Deze is afhankelijk van gestructureerde data. Maar een computer die in staat is van-uit ongestructureerde data, zoals tekst, beeld en spraak een advies te geven voor een passende baan/opleiding. Eerlijk is eerlijk, het is nog niet zo ver, maar met de exponentiële kracht van dit soort technieken voeg ik met mijn kennis en vaardigheden van nu, binnen tien jaar geen enkele waarde meer toe als adviseur. Als het gaat om de robotisering van Nederland, dan zal dat ten koste gaan van banen, maar dat gebeurt al meer dan dertig jaar en er ontstaan dan nieu-we banen. Meer zorgen mogen we, als ‘dienstverlenend’ land met veel kennis-werkers, hebben over de ‘watsonisering’. Dat gaat pas impact hebben op onze banen. Dus geen banen meer als productiemedewerker (dat doen robots), geen banen meer als adviseur (dat doet Watson), geen banen meer als arts (dat doen collaborative robots, samen met Watson), geen…! Vul maar in.Gelukkig hebben we dan Watson nog; die vindt vast wel een passende op-

lossing voor ons. En als er dan helemaal geen banen zijn door roboti-sering en watsonisering, dan kan Watson vast heel goed advies geven hoe we het basisinkomen kunnen implementeren.

Thema van TechniShow|Magazine 4 is: 3D en Meettechniek & Vision + EMO voorbeschouwing

Breeuwhamer 25, 1648 HG De Goorntel. 0229 54 24 85 - info@dormac.nl - www.dormac.nl

Solutions for better machining

Vooroplopen inde verspanende industrie...

• Groter bewerkingsbereik• Grotere tafelafmetingen • Hogere toelaatbare tafelbelasting • Kortere gereedschapswisseltijden• Kortere start- en stoptijden

Model werkbereik max werkstukgewicht

DNM 4500 800 x 450 x 510 mm 600 kgDNM 5700 1.050 x 570 x 510 mm 1.000 kgDNM 6700 1.300 x 670 x 625 mm 1.300 kg

Direct leverbaar en demoklaar bij Dormac!

met de nieuwe DNM serie verticale bewerkingscentra van Doosan

DOR-adv A4 DNM.indd 2 24-05-17 11:56

Draadsnij wisselplaten met10 snijkanten

ISCAR introduceert de meest populaire draadprofielen en spoedsoorten.

• TTG-16E-ISO - ISO metrisch• TTG-16E-UN - UN-Unified draad• TTG-16E-A55 - Partieel 55° profiel • TTG-16E-A60 - 60° profiel

Slim VerspanenISCAR HIGH Q LINES w w w. i s c a r. n l

IQ Startup Ads_2017_Holand.indd 8 5/3/17 14:08