TİROİD HASTALIKLARI

TİROİD

20 gr ağırlığında 2 lobdan oluşan bir organdır.

Tiroid bezinden T3 (Triiyodotironin) ve T4

(Tiroksin) hormonları salglanır.

Tiroid hormonları metabolizmanın belirli bir

düzende çalışmasına yardımcı olur.

Eksikliğinde metabolik olaylar yavaşlarken,

fazlalığında metabolizmada genel bir hızlanma olur

HİPERTROİDİ

Tiroid bezinden aşırı miktarda tiroid hormonu yapımı ve

salgılanmasıdır. En sık nedeni Graves Hastalığı’dır. Bunun

dışında toksik multinodüler guatr, toksik nodüler guatr da

görülür.

Hipertroidi; halsizlik, terleme, iştaha rağmen kilo kaybı,

sinirlilik, boyunda şişlik, çarpıntı, uykusuzluk, sıcağa

tahammülsüzlük, ishal gibi belirtileri vardır.

Yaşlılılarda semptomları (belirtileri) daha zayıftır. Deri ılık

ve nemli, titreme (tremor), saçlarda incelme, taşikardi

görülebilir.

Tedavisi;

Antitroid ilaçlar

Radyoaktif İyot Uptake tedavisi

Cerrahi tedavi

Kan bulgularına, yaşam tarzına, kullanılan ilaçlara göre

uygun yeterli ve dengeli bir beslenme programı

uygulanmalı,

Diyet; karbonhidrat, protein, yağ, vitamin-mineraller ve

lifden zengin olmalıdır.

HİPERTROİDİ

Sebze ve meyveler mevsiminde, taze tüketilmeli

Market alışverişinde etiket okuma alışkanlığı edinilmeli

Doymamış yağ asitlerinin (özellikle omega-3) tiroid

fonksiyonlarını düzenleyici özelliği bilinmektedir. Bu

nedenle daha fazla balık tüketmeye çalışılmalı. Haftada

en az 2 kez balık, diğer günlerde ise derisiz tavuk, hindi,

yağsız kırmızı et tüketilmelidir.

Tam tahıl ürünleri ve kurubaklagiller tüketilmeli. Kuru

baklagiller iyi birer bitkisel protein kaynağıdırlar ve

haftada 2 kez tüketilmelidir.

HİPERTROİDİ

Beslenmede keten tohumunu bulunmalı, hem lif oranı yüksek

hem de E vitamini ve çinko mineralinden zengin bir besindir.

Günde 1-2 yemek kaşığı kadar taze öğütülmüş keten tohumunu

sebze yemeklerine, salatalara ve çorbalara yemek piştikten sonra

ilave edip tüketilmeli.

İyot, tiroid fonksiyonları için elzem bir mineraldir ve

tükettiğimiz birçok besinin içerisinde de bulunmaktadır. Eğer

ihtiyacımızdan fazla alınırsa da otoimmün tiroid hastalığına

neden olabilmektedir.

HİPERTROİDİ

Hipertiroidi ve nodüler guatrı olanların aşırı iyot alımında

Hashimato tiroidi oluştuğu için iyotsuz tuz yemeleri

gerekmektedir.

E vitamininden zengin beslenmede iyodun emilimini artırır.

Çinkodan zengin badem, deniz ürünleri, et, karaciğer, tavuk,

hindi, fındık, ay çekirdeği, süt ve yumurta yeme alışkanlıklarınız

arasında olmalıdır.

HİPERTROİDİ

Selenyum minerali de tiroid hormonu için önemli rol

oynamaktadır. Selenyumundan yetersiz beslenildiğinde

kanda T4 ve TSH hormonu yükselir, T3 hormonu düşer.

İyot ve selenyum eksikliği birlikte görülürse hastalığın

şiddeti daha da artmaktadır. Selenyum seviyesinin

düşmemesi için balık, karides, dana karaciğeri, hindi ve

dana eti, mercimek, mantar, susam, ceviz, ay çekirdeği ile

tam tahıllar selenyum kaynağı besinlerdendir.

HİPERTROİDİ

Deniz ürünleri, sarımsak, su teresi, yumurta sarısı, maydanoz,

kayısı, mantar, bira mayası genel olarak troid fonksiyonları için

faydalı besinlerdir.

Tiroid hormonlarının çalışmasını azaltan yiyecekleri; beyaz lahana,

kara lahana, karnabahar, brokoli, turp, brüksel lahanası, hardal, soya

fasulyesi, yer fıstığı, darı çok fazla miktarda ve özellikle çiğ olarak

tüketilmelidir. Tiroidide en fazla görülen problem ödemdir. Bu

nedenle su tüketimi asla ihmal edilmemeli, günde 2-2,5 lt su

içilmelidir.

Çikolata bakırdan zengin bir yiyecektir ama kadmiyum da

içermesinden dolayı tiroid hastalarının dikkatli tüketmesi

gerekmektedir. Fazla alınan kadmiyum selenyumu vücuttan atar.

HİPERTROİDİ

Hipertroidi olanlar süt, peynir, deniz ürünleri, mor lahana,

turp, kuruyemiş tüketimini azaltmalıdır. Çay, kahve, alkol

ve nikotin metabolizma hızını artıracağı için

tüketmemeye çalışılmalıdır.

HİPERTROİDİ

Tiroid hormonlarının eksikliği ile oluşur.

Metabolizma yavaşlar.

Zihinsel fonksiyonlarda yavaşlama, üşüme ve soğuğa

dayanıksızlık, saçlarda kuruma, yüzde derinin şiş ve kaba

görünmesi, iştah azalması, kabızlık, anemi belirtlileri arasında

yer alır.

Yaşlılarda tanı koymak zordur. Aynı bulgular yaşlanmayla

birlikte görüldüğü için sebep tiroid mi yaşlılık mı

bilinemeyebilir

HİPOTROİDİ

Karbonhidratlı, unlu ve şekerli gıdaları az tüketilmeli,

Kafein içeren kola, kahve ve çikolata azaltılmalı,

Margarin tüketilmemeli, zeytinyağı ve sıvı yağlar tercih edilmeli,

Kilo fazla ise zayıflamaya çalışılmalı,

Haftada 2 defa balık tüketilmeli, balık yenilemiyorsa omega 3 desteği

alınmalı,

Egzersiz yapılmalı,

Protein yeteri kadar alınmalı,

Sigara içilmemeli,

Tiroid yetmezliğinde kanda A vitamini veya beta karoten yüksektir.

İlaçların içerisinde iyot ve A vitamini varsa alınmamalı.

HİPOTROİDİ

Menopozda en sık görülen sorun osteoporozdur.

Menopozda vücuttan kalsiyum atılımı hızlanır. Bu

durum kemik kütlesinin kaybını da hızlandırır. Böylece

kemiklerin gücü azalır ve kırılmaya duyarlı hale gelir.

Menopozla beraber hızla artan kemik erimesi ve kemiklerin

kırılmaya eğilimli hale gelmesine neden olacak şekilde

kemik yoğunluğunun azalmasına osteoporoz denir ve

osteoporoz bir hastalıktır.

OSTEOPOROZ

• Sırt ağrısı, bel ağrısı, boy

kısalması, kamburlaşma

görülebilir. Ancak kırık oluşuncaya

kadar sinsi bir şekilde ilerler

• Kırıklar en sık omurga, kalça ve ön

kolda görülür. Omurga kırıkları

boyda kısalma ve kamburlaşmaya

neden olurken kalça kırıkları %30-

40 oranında ölümle

sonuçlanabilmektedir.

OSTEOPOROZLU HASTALARDA

GÖRÜLEBİLECEK ŞİKAYETLER

Diyabet ve hipertroidi gibi hastalıklar

Menopoza girmiş olmak

Erken menopoza girmek veya yumurtalık ameliyatı ile

menopoza girmek

Erkeklerde erkek cinsiyet hormonunda (testosteron)

azalma

Düşük Ca içeren diyetle beslenme, D vitamini yetersizliği

Fiziksel aktivitenin az olması

Ailede osteoporoz olması

Kısa boylu, ince yapılı olmak

Beyaz tenli, açık renk gözlü olmak

Sigara ve alkol kullanımı

Kortizon ve epilepsi ilaçları gibi uzun süre ilaç kullanma

OSTEOPOROZDAKİ EN ÖNEMLİ RİSK

ETMENLERİ

• 30-35 yaşlarına kadar doğru beslenme ve egzersizle

maksimum kemik kitlesine ulaşmaktır.

Süt ve süt ürünleri, brokoli ve ıspanak gibi koyu yeşil

yapraklı sebzeler,

Sardalya ve somon balığı gibi yağlı balıklar

Tahıllar ve Ca bakımından zengin yiyecekler

Her yaşta dengeli bir şekilde tüketilmeli, risk faktörü

oluşturan yiyecek ve içeceklerden uzak durulmalıdır.

Düzenli egzersiz kemikleri güçlendirir, dayanıklılık ve

dengeyi artırır.

Her yaşın egzersiz programı farklı olmalıdır. Hızlı yürüyüş

ve dans, engeli olmayan herkese tavsiye edilebilir.

Osteoporozlu hastalar kaymayan alçak ölçekli ayakkabılar

giyerek, evlerinde uygun zemin ve ışıklandırma sağlayarak

düşme riskini azaltmalıdır.

OSTEOPOROZDAN KORUNMA VE TEDAVİ

En sık görülen hastalık anemidir.

Miyelodisplastik sendrom, multiple myeloma, lösemi ve

lonfoma diğer hastalıklardır.

ANEMİ; dolaşımda eritrosit kitlesinin veya kanın

hemoglobin içeriğinin azalmasıdır. Hemoglobin oksijen

taşır ve anemide en sık şikayetler; halsizlik, nefes

darlığı, çabuk yorulma, baş dönmesi, mide bulantısı.

Bu belirtiler yaşlılıkta da gözlendiği için

«yaşlılıktandır» denilerek göz ardı edilmemelidir.

YAŞLILARDA HEMATOLOJİK SORUNLAR

Yaşlılıkta görülen aneminin en sık nedenleri beslenme

ve emilim yetersizliğine bağlı anemilerdir.

Bulguların kaynağı tespit edilmez yaşlılığa bağlanarak

önemsenmez ise anemi nedeniyle dokuların oksijen

ihtiyacı artar. Kalbe ve beyine giden oksijen azalır.

Bazen kalp krizi gelişebilir, bazen de giderek artan

unutkanlık ve demans gibi nörolojik bir tablo da

gelişebilir.

YAŞLILARDA HEMATOLOJİK SORUNLAR

En Sık Rastlanan Anemi Türleri

• Demir eksikliği anemisi

• Folik asit eksikliğine bağlı anemi

• B-12 eksikliğine bağlı anemi

• Kırmızı et,

• Karaciğer,

• Dalak,

• Balık,

• Kuru üzüm,

• Tahin-Pekmez

Demir Bakımından Zengin Gıdalar

• Şam fıstığı

• Mercimek

• Yulaf

• Ay çekirdeği

• Yeşil yapraklı sebzeler

• Yumurta sarısı demir açısından zengin gıdalardır.

• Büyüme dönemi, gebelik, emzirme, kanama gibi gereksinimin artması,

• Midedeki asit salgısı,

• C vitamini varlığı,

• Proteinden zengin gıdalar,

• Vücuttaki demirin azalması,

Demir Emilimini Arttıran Durumlar

• Büyüme dönemi, gebelik, emzirme, kanama gibi gereksinimin artması,

• Midedeki asit salgısı,

• C vitamini varlığı,

• Proteinden zengin gıdalar,

• Vücuttaki demirin azalması,

Demir Emilimini Arttıran Durumlar

Beslenme Önerileri

• Kırmızı et, kuru baklagiller, kuru meyve

(kuru üzüm, kuru incir gibi), yeşil yapraklı sebzeler, pekmezi daha çok yiyin.

• C Vitamini demirin bağırsaklardan emilmesini arttırır. (Kuşburnu, yeşil biber, maydanoz, portakal, mandalina, yeşil yapraklı sebzeler)

• Demir emilimini azaltan besinlerden uzak

durun: kafeinli içecekler, yumurta, süt ve kepek (kepekli ekmek gibi).

Beslenme Önerileri

• Kırmızı et, mercimek, pekmez vs gibi demir içerikli yiyecekleri; portakal suyu, kuşburnu çayı gibi içeceklerle tüketin

• Demir içerikli besinler yedikten en az 2 saat öncesinde ve sonrasında çay kahve gibi emilimi yavaşlatacak içecekler tüketmeyin.

• Ette bulunan demir, sebze ve bakliyatta bulunan demire göre daha hızlı emilir. Et kaynaklı demir alımına özen gösterin.

KALP VE DAMAR HASTALIKLARINDA

BESLENME

Yaşam kalitesini düşüren ve ölüm nedenlerinin başında yer alan

kalp-damar hastalıklarının başlıca risk faktörleri;

Hipertansiyon

Kanda artmış LDL-Kolesterol (Low Density Lipoprotein)

Kanda artmış Trigliserit düzeyi

Kanda azalmış HDL-Kolesterol (High Density Lipoprotein)

Sigara

Diyabet

Obezite

Kalp damar hastalıklarının temel göstergesi kan kolesterolünün yükselmesidir.

• Kolesterol; Hayvansal kaynaklı besinlerde ve tüm hücrelerde bulunan, yağ sınıfı içerisinde yer alan mum benzeri bir maddedir.

Kan kolesterolü;

Kan dolaşımında bulunur. Kandaki kolesterolün çoğunu vücut kendisi üretirken geri kalan kısmı da besinlerle alınan kolesterol oluşturur.

Bitkisel kaynaklı besinler yağ içerseler bile kolesterol içermez. Kolesterol yalnızca hayvansal kaynaklı besinlerde bulunur.

• En çok kolesterol bulunan besinler

– Karaciğer

– Yumurta sarısı

– Sardalya

– Kırmızı et

Daha az miktarda kolesterol bulunan besinler

Süt ve sütten yapılan besinler

Kolesterol bulunmayan besinler

Yumurta beyazı ve bitkisel besinler

Kolesterol, kanda çözünebilmesi ve taşınması için karaciğerde

lipoproteinlerle birleşir. Yani paket edilerek taşınır. Bu

lipoproteinlerden;

HDL kolesterol (iyi kolesterol);

HDL dokulardaki kolesterolü toplayarak atılmasını sağladığı için iyi

kolesterol olarak bilinir. Yalnızca vücutta bulunur, besinler

içerisinde bulunmaz.

LDL kolesterol (kötü kolesterol) ;

Kolesterolü diğer dokulara taşıyarak arter ve diğer kan

damarlarının duvarlarında birikmesine neden olduğu için LDL,

kötü kolesterol olarak da bilinir. LDL yalnızca vücutta bulunur,

besinler içerisinde bulunmaz

Kolesterol kanda neden yükselir?

Kolesterol bulunan besinler çok yenildiğinde hem daha çok

kolesterol hem de doymuş yağ alınır. Bunun sonucunda kanda

kolesterol yükselir.

Kolesterollü besin yenmediğinde de kanda kolesterol bulunur.

Karaciğerimiz besinlerle alınmasa da kolesterol yapar ve kana

salınır. Kandaki kolesterolün % 20-30’u besinlerden gelir.

Kolesterolün yükselmesi nasıl önlenir?

HDL kan kolesterol düzeyinin yükseltilmesi;

Fiziksel aktivitenin artırılması

Eğer şişmansa vücut ağırlığının azaltılması

Toplam yağ tüketiminin azaltılması

Doymuş yağlar yerine tekli doymamış yağların tercih

edilmesi

Sigara içilmesinin engellenmesi

LDL kan kolesterol düzeyinin azaltılması;

Diyet posa miktarının artırılması

Düzenli fiziksel aktivite

Doymuş yağlar yerine doymamış yağların tercih

edilmesi

Suda pişmiş beyaz tavuk eti ve ızgara balık

Mercimek, fasulye, nohut, kepekli ekmek, bulgur,

sebze ve meyve tüketilmeli

KALP DAMAR HASTALIKLARINDAN KORUNMADA BESLENME İLKELERİ

1- Beslenmede yağın azaltılması

Beslenmede toplam yağ tüketimi enerjinin % 30’nu

geçmemelidir.

Diyette yağı azaltmanın yolları;

Yenilen tüm besinlerin yağ miktarına dikkat edilmeli

Süt ve süt ürünlerinin az yağlı veya yağsız olanları tercih

edilmeli

Balığa daha çok yer verilmeli

Günde en az 5 porsiyon sebze ve meyve tüketilmeli

Yağsız dana, koyun eti ile derisi alınmış kanatlı hayvanlar tercih

edilmeli

Tahıl ve tahıl ürünleri tercih edilmeli

Yemeklerde katı yağ az kullanılmalı

Satın alınan besinlerin etiketleri üzerindeki yağ miktarları kontrol

edilmeli

Ara öğünlerde atıştırmalıklar için yağ miktarı düşük besinler

tercih edilmeli

Uygun pişirme yöntemlerini seçerek yağ kullanımı azaltılmalı ya

da kullanılmamalı

Beslenmede kuru baklagillere daha çok yer verilmeli

Ev dışında yemek yenildiği zaman yağsız/az yağlı

yemekler tercih edilmeli

2- Diyette doymuş yağlar azaltılmalı

3- Doymamış yağlar tüketilmeli

4- Diyette kolesterol kaynakları sınırlandırılmalı

5- Posa tüketimi artırılmalı

6- Daha fazla meyve ve sebze tüketilmeli

7- İdeal vücut ağırlığı korunmalı, birey şişman ise ideal ağırlığına

ulaşmalı

8- Fiziksel aktivite artırılmalı

9- Hipertansiyon var ise kontrol altına alınmalı

10- Sigara içiliyor ise bırakılmalı (sigara kan basıncını ve kalp atım

hızını artırır. HDL kolesterol düzeyini düşürür, kanın pıhtılaşma

eğilimini artırır ve ani kalp krizine neden olur)

11- Stres azaltılmalı

12- Alkol tüketiminden kaçınılmalı

BÖBREK HASTALIKLARINDA BESLENME

Böbreklerin en önemli görevi;

Besinlerin vücutta kullanıldıktan sonra oluşan atık

maddelerin uzaklaştırılmasıdır.

Genellikle üst solunum yollarında başlayan Beta-hemolitik

streptokok enfeksiyonunun böbreklere geçmesiyle hastalık

oluşur.

Böbrek fonksiyonlarının bozulmasına bağlı olarak gelişen

böbrek hastalıklarında üre, kreatinin ve özellikle potasyum çok

yükselir. Kandaki elektrolitlerin dengesi bozulur.

Böbreklerin süzme yetenekleri azaldığında tuzu ve üreyi

dışarı atamaz. Sonuç olarak bacaklarda, göz altında vücudun

diğer kısımlarında su toplanması (ödem) görülür. Hastalık

ilerlediğinde protein atılımı da olur (Nefrit).

Beslenme tedavisindeki ilkeler

Uygun miktarda enerji ve protein alınması

Uygun vücut ağırlığının sağlanması ve/veya korunması

Diyetteki besin öğelerinin yeterli miktarda alınması

(sodyum, fosfor, potasyum, sıvı, vitamin-mineraller)

Hastalığın belirtileri ve diyetin niteliği;

Belirtiler Diyetin Niteliği

1- İdrar çıkışı yoksa, ödem varsa, idrar az ve çok bulanıksa

1-2 gün proteinsiz tuzsuz besinler verilir. En uygunu; şeker, nişasta, meyve, yağ karışımı tatlılardır.

2- İdrar biraz fazla fakat kan üresi yüksek ve ödem varsa

Az proteinli, tuzsuz besinler verilir, Nişasta, şeker, meyve, yağ karışımı tatlı yanında 1 adet yumurta, 2 kase sütlü tatlı verilir.

3- Kan üresi normal düzeyine yaklaşır, ödem devam ederse

Tuzsuz, kaliteli protein içeren yüksek enerjili diyet verilir. Günde 1 yumurta veya 1 yumurta kadar et, 2 kase sütlü tatlı, meyve kompostosu, pirinç pilavı uygun yiyeceklerdir.

4- Çok fazla idrar çıkarılırsa bu idrarla vücuttan protein atımı olur, kanda albümin azalır kan lipitleri artarsa

Yüksek enerjili, yüksek proteinli; kolesterolü ve doymuş yağı az diyet verilir. Yemekler sıvı yağ ile pişirilir. Yoğurt, sütlü tatlılar, tavuk ve balık eti tercih edilir.

Bazı böbrek hastalarında potasyum birikimi olabilir. Bu durumda

hastanın diyeti potasyumun azaltılması yönünde

düzenlenmelidir.

Potasyum kaynakları olan çay, kahve, yeşil yapraklı sebzeler,

bileşiminde potasyum tuzu bulunan kabartma tozları, meyve

suları gibi yiyeceklerden sakınılır. Meyve ve sebzeler pişirilip suyu

süzülürse, potasyum miktarı azalır.

Hastalar iştahsızdır. Sık aralıklarla az beslenir. Tuzsuz yemekler

limon sıkılarak ya da yoğurtla birlikte alınırsa daha kolay

tüketilebilir.

Hastalar yeterince besin alamadıklarında zayıflar ve dirençleri

azalır. Hastanın yeterli enerjiyi alması için şeker, nişasta, yağ

karışımlı tatlılar önerilir. Proteinsiz diyet 1-2 gün içindir. Alınan

besinin protein kalitesi yüksek ise alınacak miktar azaltılabilir.

Bu nedenle düşük proteinli diyetlerde kaliteli protein

kaynakları kullanılır.

Bütün bunların amacı, üresi yüksek olan hastaya az fakat

vücutta kullanımı yüksek iyi kaliteli protein vererek protein

ihtiyacını karşılamaktır.

GASTRİT VE ÜLSERDE BESLENME

Gastrit; mide yüzeyinin iltihaplanmasıdır.

Nedenleri;

Fazla aspirin ya da aspirinin yapısında yer alan salisilatları içeren

ilaçların kullanımı (domates saklamak için kullanılan toz salisilat

yapısındadır)

Aşırı sigara ve alkol tüketimi

Röntgen ışınları ile aşırı temas

Uzun süreli yetersiz ve dengesiz beslenme

Hızlı yeme

Çok sıcak yeme ve içme

Sık besin zehirlenmesi

Gastrit belirtileri;

Yemeklerden sonra şişkinlik

Ağrı

Bulantı ve kusma

Bu şikayetler bireyin besin alımını güçleştirdiğinden ve kanama

olasılığını artırdığından zayıflık ve kansızlığa yol açar.

Ülser; mide salgısının aşırı artmasıyla oluşan yaralardır.

Yaralar, mide ve 12 parmak bağırsağında oluşabilir.

Nedenleri;

Helycobacter pylori enfeksiyonu

Uzun süren yetersiz ve dengesiz beslenme

Fazla ve sık aspirin tüketimi

Alkol tüketimi ile hücrelerin yıpranması ve sinirsel baskı

ile mide salgılarının artmasıdır.

Oluşan yaralar sebebiyle kişi kan kaybetmeye başlar. Az miktarda

kanamada durum farkedilmeyebilir. Mide salgısını uyarıcı aspirin

alımı, uzun süre aç kalma ya da sinirsel baskı ile kanama birden

hızlanabilir. Kan siyah ve kahve telvesine benzer.

Gastrit ve ülser tedavisi için Helycobacter pylori’nin uygun

antibiyotikle tedavisi ve beslenmenin düzeltilmesi zorunludur.

Beslenme kuralları;

1- Besinler düzenli aralıklarla alınarak midenin boş

kalmasının önlenmeli

2- Yemekler normal ısıda olmalı, yavaş ve iyi çiğnenerek

yenmelidir. Böylece diri besinin, aniden alınan besinin sıcak

veya soğuk etkisiyle yarayı zedelemesi önlenir.

3- Yemekler suda pişirilerek ağızda kolayca ezilebilecek

duruma getirilmeli, kızartmalardan kaçınmalı

4- Koyu çay, kahve, alkol, boza, et suyu, sirke, tavuk suyu,

işkembe, acı biber gibi mide salgısını uyaran yiyecek ve

içeceklerden kaçınmalı

5- Sebze ve meyvelerin kabuk ve çekirdek kısımları yarayı

açıcı etkinlik gösterdiklerinden ağızda iyi ezilmeyen bu

kısımlar ayıklanmalı ve gerektiğinde pişirilerek yenmeli

Kanamadan sonra birkaç gün saat başı bir küçük

bardak süt alınır. Kanama düzelince, diyete başka besinler

eklenir. İkinci aşama diyeti olarak isimlendirilir.

Yemekler imkana göre 6 öğünde alınır. Süt ve sütlü tatlılar

yanında pilav, makarna, haşlanmış patates, pişmiş yumurta,

pişmiş sebze, meyve kompostosu yenir. İkinci aşama diyetine

geçilir.

Akşam geç yatılırsa veya sabah erken kalkılırsa takip eden

zamanda 1 küçük bardak süt içilebilir.

GUT HASTALIĞI’NDA BESLENME

Gut; hücre çekirdeğinde yer alan nükleik asitlerin (DNA ve RNA)

bileşiminde bulunan pürin metabolizması bozukluğu sonucu

oluşan bir hastalıktır. Pürinin yıkımı ile oluşan ürik asit kanda

yükselir, ürik asidin tuzları da eklemlerde birikerek şiddetli

ağrılara neden olur.

Nedenleri;

Hiperürisemidir. Beslenme düzeni, genetik yakınlık veya ürik asit

tuzları olan üratın yeterince atılamaması

Beslenmede ürik asit oluşturan pürinden sakınılmalıdır. Pürinden

zengin besinler olan havyar, ançuez, av etleri, sardalya

yenmemelidir.

Sığır ve koyun etleri, tavuk, balık, kuru baklagiller, mantar,

ıspanak ve karnıbahar orta düzeyde pürin içerirler. Özellikle

atakların geldiği sırada bu grup besinlerden sınırlı miktarda

alınmalıdır.

Belirtileri;

Tekrarlayan akut enflamatuvar artrit (kırmızı, hassas,

sıcak, şiş eklem) ataklarıdır.

En sık ayakta gözlenir. Topuk, diz, bilek ve parmak gibi diğer

eklemler de etkilenebilir. Eklem ağrısı genellikle gece başlar.

Sebebi gece vücut ısısının düşük olmasıdır.

Diğer tıbbi sorunlarla birlikte ortaya çıkar.

Abdominal obezite, insülin direnci, hipertansiyon

Ayrıca yağ, ürik asit atımını azalttığı, su ise artırdığından,

yemekler az yağlı yapılır, çorbalar birinci sırada yer alır ve bol sıvı

alınır. Yine sebze ve meyveler çok alınarak idrarın alkaliye

dönüşmesi sağlanarak ürik asidin atımına yardımcı olunur.

Gutlu bireylerin çoğu şişmandır. Bu bireylerin birdenbire

zayıflamaları kan ürik asit düzeyini yükseltebilir. Şişman bireyler

enerjisi yoğun besinleri azaltarak yavaş yavaş zayıflamalıdır.

KARACİĞER HASTALIKLARI’NDA

BESLENME

Proteinler karaciğerde yapılır.

Proteinin yapı taşı aminoasitlerden ayrılan amonyak

karaciğerde üreye çevrilerek sıvılarla vücuttan atılır.

Yağların sindirimi için gerekli safra karaciğerde oluşur.

Yağda eriyen vitaminler, demir, glikojen karaciğerde

depolanır.

Alkol karaciğerde enerjiye dönüşür.

Karaciğer hastalıklarının en çok bilineni enfeksiyöz

hepatit (sarılık) ve sirozdur.

Hastalarda; iştah azlığı, bulantı ve kusma görülmesi besin alımını

azaltır.

Hastalığın ilk döneminde hasta karaciğer amonyağını üreye

çeviremediği için kanda amonyak yükselir. Sirozda da amonyaklı

su birikir ve karın şişliği olabilir.

Hastalıkta yıpranan karaciğer hücrelerinin onarımı için iyi kaliteli

protein içeren ve enerjisi yüksek diyet alınması gerekir.

Fazla alınan yağ ise karaciğeri safra yapmaya zorlar.

Hastanın diyeti hastalığın belirtilerine ve hastanın durumuna göre

ayarlanmalıdır.

Belirtilere göre besin önerileri;

1- Kanda amonyak yüksek olduğu dönemde proteinli besinler

azaltılmalıdır. Kaliteli protein kaynakları olan süt, peynir, yoğurt, yumurta,

tavuk, balık ve et gibi besinler kullanılarak hem vücuda aşırı protein

vermekten kaçınılır hem de bireyin protein ihtiyacı karşılanır.

2- Ödemli durumda tuz sınırlandırılır

3- Bunların dışındaki durumlarda yağı biraz az, hastanın kolayca

yiyebileceği ve sindirimi kolay besinler verilir.

DİYARE VE KONSTİPASYONDA

BESLENME

Diyare, kendi başına bir hastalık değil, bir çok hastalığın

belirtisi olabilir. Diyareye neden olan etmenler; tifo, kolera,

dizanteri, gibi bağırsak enfeksiyonları, besin ve ilaç

zehirlenmeleri ve kronik beslenme yetersizliğidir.

Diyare, vücuttan kaybolan su ve tuzun yerine konulması ve

uygun bir beslenme ile iyileştirilebilir. Diyareli bireyin aç

kalması önlenir. En iyi besin yoğurttur. Yoğurt, kaynamış su

ve tuz eklenip ayran olarak içilebilir. Pirinç lapası ile

karıştırılarak, üzerine pekmez dökülerek veya sade olarak

yenir.

Diyare durumu azalınca şeftali suyu, ekşi elma suyu, koruk suyu, havuç

suyu veya ezmeleri verilmeye başlanır.

Diyare tedavisinde en önemli nokta, vücuttan kaybolan su ile tuzun yerine

konması ve besin depolarının boşalmasının önlenmesidir.

Konstipasyonun nedenleri farklıdır. En önemli nedeni diyetin az posalı, az

sulu olması ve hareketsizliktir. Aniden oluşan kabızlıklarda bağırsak

tıkanmalarından şüphelenilmeli ve hastaneye başvurulmalıdır.

Genellikle, uzun süreli konstipasyonun önlenmesinde uygun beslenme ve

beden hareketleri faydalıdır. Konstipasyona meyilli olanlara sabah kalkınca

1 kaşık kayısı veya erik marmelatı ile 1 su bardağı su veya ıhlamur içmeleri

ve 15-20 dakika beden hareketi yapmaları önerilir.

DİSFAJİ (YUTMA BOZUKLUĞU) VE

ASPİRASYONDA BESLENME

Besin içeriği, mide sıvıları ve/veya tükürüğün hava yollarına

tekrarlayan geçişi kronik solunum sistemi semptomlarına yol

açar.

Videofloroskopik (modifiye baryum yutma çalışması. Hastalara

içerisine baryum karıştırılmış farklı kıvamlarda yiyecekler verilir)

yutma çalışması, yatak başı klinik değerlendirme, pH probu,

akciğer grafisi ile tanı konulur.

Alınan sıvıların akışkanlığındaki değişiklik olasılığı, ağızdan hiçbir

şey alınmaması durumu olasılığı, sıvı ve katı ile beslenme

yöntemindeki olası değişiklikler beslenmeyi etkiler.

Yutma Disfonksiyonu;

İstemli ve istemsiz hareketlerin koordinasyonu, normal yutma

için gereklidir. İstemli kısmı katı veya sıvılar ağıza alındıktan sonra

farinkse gönderilmesidir. İstemsiz olan kısmı ise yumuşak damak,

nazofarinksi kapattığında başlar. İstemli veya istemsiz aşamalar

içerisindeki herhangi bir anormallik, bir miktar subglottik bölgeye

geçişe ya da belirgin biçimde aspirasyona (besinlerin nefes

borusu yolu ile ciğerlere kaçması) neden olur.

Videofloroskopik yutma çalışması yaşlının ağızdan sıvıları hiç

almadığı durumda hangi yoğunluktaki sıvının güvenli olduğunu

veya herhangi bir sıvının güvenli olup olmadığını, ya da hangi

besinlerin aspire edildiğini saptar.

Girişimler;

Bireyin yiyecek, sıvı ve sekresyonu aspire etmesini önlemek

ve beslenmeyi sürdürmek.

Ağızda biriken sekresyonlar sürekli aspire edilmeli

Beslenme sırasında hasta semi fowler pozisyonunda

olmalı ve başı dik öne doğru tutulmalı

Su yerine kıvamı daha yoğun sıvılar

tercih edilmeli

Girişimler;

Hasta sık, küçük öğünler şeklinde beslenmelidir.

Acele edilmeyerek ağzındakileri yutması için zaman

tanınmalıdır.

Ağız içerisinde yiyecek kalıntısı olup olmadığı kontrol edilmeli

ve ağız bakımı verilmelidir.

Hasta aspirasyon bakımından gözlemlenmelidir.

Nazogastrik beslenen hastalarda tolerans kontrol edilmelidir.

Bulantı ve kusması olan hastalar dikkatli gözlemlenmeli ve

doktoruna bilgi verilmelidir.

GASTROENTERİT’TE BESLENME

Mide ve bağırsakların enşamasyonudur (iltihabi durum). Diyarenin

yanında bulantı, kusma, ateş ve karın ağrısı olabilir. Sebebi genellikle

bakteri veya virus olabilir.

Her yaşta görülebilir.

En önemli sonucu sıvı kaybıdır. Öykü ve fizik muayene ile tanı konulur.

Eşlik eden başka bir hastalık durumu olmadan kusma, ishal, kanlı ve safralı

olmayan kusma, kanlı olmayan ishal 7 günden az bir süredir devam

ediyorsa;

Su kaybının derecesi belirlenmeli,

Hipoglisemi belirti ve bulguları varsa glukoz düzeyi düzenlenmeli

Oral rehidratasyon solüsyonu (ORS) veya tolere edilen

herhangi bir besinle az miktarda sık beslenme (her 10

dakikada bir) yapılmalı

Dehidratasyon yok ise çocuğun tercih ettiği yaşa uygun

diyete devam edilir. Normal diyete muz, pirinç, elma ve

kızarmış ekmek gibi besinler eklenebilir.

Hafif/Orta/Ağır dehidratasyon var ise oral dehidratasyon

solüsyonu verilmeli, durum değişmez ise intravenöz sıvı veya

nazogastrik ile ORS verilmeli, rehidratasyon sağlandığında ilk

fırsatta yeniden normal diyet ile beslemeye başlanmalıdır.

VİTAMİN VE MİNERALLERE BAĞLI HASTALIKLARDA

BESLENME

A vitamini;

Besinlerde 2 şekilde bulunur:

1- A vitamini halinde

2- Pro A vitamini (karoten) halinde, vücuda alındıktan sonra ince

bağırsak mukozalarında ve karaciğerde A vitamini haline gelir.

Vücudun ihtiyacı olan A vitamini kanda ve diğer hücrelerde

bulunur. Fazlası karaciğerde depo edilir. Isıya dayanıklı olmasına

rağmen kolay okside olur ve vitamin özelliğini kaybeder (Acımış

yağlarda olduğu gibi)

Görevleri;

1- Vücudun dış yüzeyini, sindirim, solunum, üreme ve görme

organlarını dış etkenlerden koruyan epitel hücrelerin normal

çalışması için gereklidir.

2- Kemik gelişimi ve üreme için gereklidir.

3- Gözün ışık uyumu için gereklidir.

4- İmmün sistemin savunma görevinde yardımcıdır.

Eksikliği;

1- Vitamin A yetersizliği gözün ışığa karşı duyarlılığının

ayarlanamaması nedeniyle gece körlüğü oluşumuna sebep

olur. Gözde kuruma, kızarma, şişme gözlenir.

2- Kemikler ve dişler normal gelişmez

3- Deride kuruma ve pullanma

4- Üreme organlarının çalışmasında aksaklıklar

Vitamin A zengin besinler;

1- Hayvansal kaynaklı besinler; balık yağı, tereyağı, karaciğer, yumurta

sarısı. Et, yağsız süt ve peynirde çok azdır.

2- Bitkisel kaynaklı besinler; A vitamininin ön maddesi karoten bulunur.

Karoten daha çok yeşil yapraklı sebzeler, sarı sebzeler ve sarı meyvelerde

bulunur. Yiyeceklerdeki karotenin sadece 1/12-1/24’i A vitamini için

kullanılır.

Fazlası zararlıdır. Emilebilmesi için safraya ihtiyaç vardır. Hastalık

durumunda A vitamini ihtiyacı artar.

Vitamin K;

Günlük besinlerde yeteri kadar bulunduğu ve kalın bağırsak

bakterileri tarafından da üretildiği için eksikliği fazla görülmez.

Ancak sindirim sistemi bozuklukları, karaciğer ve safra kesesi

hastalıkları K vitamininin kullanılmasını engeller. Fazla miktarda

antibiyotik alımı bağırsak bakterilerine zarar vereceği için K

vitamini kaynağı zarar görür.

K vitamini kanın normal pıhtılaşmasını temin eden protrombin

sentezi için gereklidir. Eksikliğinde kan pıhtılaşmaz.

K vitamini zengin besinler;

Yeşil yapraklı sebzeler, balık, süt ve et.

Thiamin (B-1 vitamini);

Eksikliğinde Beriberi hastalığı görülür.

Isıya karşı duyarlıdır. Yüksek sıcaklıkta ve alkali ortamda

vitamin özelliğini kaybeder.

Enerji metabolizmasında görevlidir. Besin öğelerinin enerjiye

çevrilmesinde gereklidir.

Eksikliğinde belirtileri:

1- İştah azalması, yorgunluk, kusma, baş dönmesi, sindirim

sistemi bozuklukları

2- Sinir sistemi bozuklukları

Beriberi hastalığında eklem şişmesi ve ağrılar yüzünden

refleks hareketlerinin durması ile denge kaybolur. Thiamin

eksikliği giderilmez ise ölümle sonuçlanabilir.

Vücutta depo edilmez. Her gün yeteri kadar alınmalıdır.

Yetişkin bir bireyin ihtiyacı almış olduğu 1000 kkal için 0.4

mg’dır. Eğer 3000 kkal olursa 1.2 mg tiamin alınmalıdır.

Fazlası idrarla dışarı atılır.

Thiamin zengin besinler;

Karaciğer, kuru baklagiller, tahıllar (buğday, çavdar, mısır),

ceviz, fındık, süt ürünleri, yumurta, et ve sebzeler.

Tahıllarda bulunan thiaminin çoğu tahıl tanesinin öz ve kepek

kısmında bulunur. Öğütülme sırasında kepeği ayrılan beyaz unda

thiaminin % 65-90’ı kaybolur. Pirinçte ısı ile dışındaki sarı bölge

ayrıldığından dolayı kabukla beraber thiamin atılmış demektir.

Ülkemizde tahıl çok tüketildiği için thiamin eksikliği fazla

görülmez.

Riboflavin (Vitamin B-2);

Karbonhidrat, yağlar ve proteinlerin metabolizmasında görevlidir.

Eksikliğinde belirtileri;

1- Gözde kan damarları genişlemeye meyillidir

2- Deride, dudak, burun ve göz kenarlarında çeşitli yaralar

görülür

3- Sinir sistemi bozuklukları ve anemi görülebilir

Riboflavin ışığa duyarlıdır. Riboflavin içeren besinler ışıkta

uzun zaman bekletilirse riboflavin oranı azalır. Suda eriyen bir

vitamin olduğu için sebzeler haşlandıktan sonra atılırsa kaybedilir.

Riboflavin zengin besinler;

Karaciğer, böbrek, et ve benzeri ürünler, süt ve süt ürünleri, yumurta yeşil

yapraklı sebzeler, kuru baklagiller, tahıllar.

Günlük ihtiyaç metabolizma hızına bağlıdır. Bu nedenle büyümekte olan

bireylerde daha fazla ihtiyaç vardır.

Riboflavin fazla depo edilmez. Her gün bir miktar dışarı atılır. Fazla alınırsa

idrarla atımı da fazlalaşır. Karaciğerde depo edilen riboflavin miktarı alınan

protein miktarına göre değişir. Protein yetersizliğinde riboflavin

karaciğerde tutulamadığından riboflavine ihtiyaç artabilir.

Günlük ihtiyaç 1.2-1.4 mg’dır. Alınan her 1000 kalori için 0.55 mg önerilir.

Gebe ve emziren kadınlarda biraz daha fazladır. Düşük kalorili diyet

uygulanırsa günlük 1.2 mg alınmalıdır.

Niasin (Nikotinik asit Vitamin B3);

Pellegra hastalığından sorumludur. Suda çözünür. Işık, ısı,

alkali, asit ve oksidasyona duyarlıdır.

Eksikliğinde;

1- Sinir sistemi bozuklukları, hal ve hareket anormallikleri,

depresyon

2- Sindirim sistemi bozuklukları,

3- Deride yaralar (derideki yaralar simetriktir)

Belitiler Pellegra hastalığını kapsar.

3 D (Dermatit, Diyare, Demans)

Pellegra hastalığı niasin eksikliği yanında tüberküloz tedavisinde

temel ilaç olan izoniyazidin kullanımına bağlı olarak da ortaya

çıkabilir. Alkoliklerde, böbrek hastalığı nedeniyle diyetle beslenen

bireylerde, karsinoid tümör varlığında doğumsal bir hastalık olan

hartnup (triptofan ve nötral aminoasitlerin bağırsak ve

böbreklerden emilim bozukluğu) hastalığında da pellegra

oluşabilir.

Niasin zengin besinler;

Maya, karaciğer, böbrek, kalp, et, balık, ceviz, fındık, fıstık, kuru

baklagiller, bulgur, süt, yumurta. Niasin besinlerin pişme suyu ve

tahılların kepeği ayrılmadığı sürece kaybolmaz.

Günlük ihtiyaç; Yetişkin bir bireyin günde 12-15 mg

(alınan her 1000kkal için 6.6 mg). Depo edilemez.

Günlük miktarın besinlerle alınması gerekir.

Pridoksin (Vitamin B-6);

Karbonhidrat, protein ve yağ metabolizması,

hemoglobin sentezi için gereklidir.

Eksikliğinde;

Sinir sisteminde bozukluklar, anemi, deride yaralar.

Pridoksin ışığa duyarlıdır. Işıkta ve sıcakta bekletilen

besinlerde kayıp oluşur. Çok çeşitli metabolik faaliyetlerde

görevlidir ve bireyler arasında genetik farklılıklar günlük

ihtiyacı da etkilemektedir.

Günlük ihtiyaç; bazı bireylerde 1 mg’dan azdır. Depo

edilemez günlük olarak besinlerden temin edilmelidir.

Pridoksin zengin besinler;

Karaciğer ve sakatatlar, süt ve süt ürünleri, tahıllar, kuru

baklagiller, muz, balık, maya. Protein alımı artarsa pridoksin

alımı da artmalıdır. Alınan her gr protein için 0.016 mg’dır.

Pantotenik asit (Vitamin B5);

Karbonhidrat, protein ve yağ metabolizması için gereklidir. Hayvanlarda

belirtileri daha fazladır. İnsanlarda belirtilere daha az rastlanır. Vitamin B5

insan bağırsak florası tarafından sentezlendiği için eksikliğine sık

rastlanmaz.

Eksikliğinde;

Ayaklarda yanma, sinir sisteminde bozukluklar, saç dökülmesi görülür.

Savaş esirlerinde görülen Burning Foot sendromunun vitamin B5

eksikliğine bağlı olduğu düşünülmüştür.

Vitamin B5 zengin besinler;

Brokoli, mercimek, buğday, yumurta ve yeşil yapraklı sebzeler.

Günlük ihtiyaç; 5 mg’dır.

Biotin (Vitamin H);

Üre oluşumu, yağ asitlerinin ve amino asitlerin metabolizması

için gereklidir. Besinlerde yeterince bulunduğu için eksikliğinde

oluşabilecek belirtiler görülmez.

Sadece çiğ yumurta akını fazla tüketen bireylerde saç dökülmesi

ve deride yaralar görülür. Yumurta akında bulunan avidin proteini

biotine bağlanarak vücutta kullanılmasını engeller. Biotin ince

bağırsaklarda bakteriler tarafından da sentezlendiği için

yeterlidir. Günlük ihtiyaç; 50 mcg’dır.

Folik Asit (Folat);

Amino asit metabolizması ve kan hücrelerinin yapımında gereklidir.

Eksikliğinde;

1- Anemi

2- Deride yaralar

Folik asit eksikliğinde oluşan anemi ile demir ve vitamin B6

eksikliğinde oluşan anemi arasında fark vardır. Folik asit eksikliği sebebiyle

oluşan anemi makrositik anemi adını alır. Kırmızı kan hücreleri sayı

bakımından fazla ve şekilleri anormaldir. Beyaz kan hücreleri sayı

bakımından azalır.

Yeni doğanlarda, besin öğelerinin ince bağırsaktan kana emilemediği

durumlarda (çölyak gibi) ve karaciğer hastalığında görülebilir.

Folik asit zengin besinler;

Karaciğer, böbrek, etler, koyu yeşil yapraklı

sebzeler, karnabahar, meyveler, süt ve süt

türevleri, tahıl ve kuru baklagiller.

Günlük ihtiyaç; yetişkin bir bireyde 0.4 mg

Anemi olgularında; yetişkinler için 15 mg

Yaşlılarda ve kalp hastalığı riski olanlarda; 0.4 mg

(homosisteini normalleştirmek için)

Işığa duyarlıdır. Suda erir. Besinlerin piştiği su atılmamalıdır. Fazla

depo edilmez. Bağırsaklardaki bakteriler tarafından sentezlenir.

Sulfamidli ilaçlar bu üretimi etkiler. Folik asitin etkin olması için C

vitamini gereklidir. Vitamin C yetersiz alınırsa folik asit eksikliği

görülür. Ayrıca ağızdan alınan doğum kontrol haplarının folik

asite ihtiyacı artırdığı düşünülmektedir.

Kobalamin (Vitamin B12);

Amino asitler ve nükleoprotein metabolizması için gereklidir.

Böbrek kanamaları ve karaciğer hastalıklarında önleyici etkisi

vardır.

Eksikliğinde pernisyöz anemi görülür.

Pernisyöz anemide alyuvarlar ve akyuvarların sayısı ve hemoglobin miktarı

azalır. Hastada sindirim sistemi bozuklukları, yorgunluk ve baş ağrıları

görülür.

Pernisyöz aneminin sebepleri;

1- Hayvansal besinlerin yokluğu nedeniyle vitamin B12 alınamaması

2- Vitamin B12’nin bağırsaklardan kana emilmesi, midede bulunan

intrinsik faktörün etkisi ile mümkündür. Midede asit yokluğu intrinsik

faktörün yokluğuna işarettir.

3- Sindirim sistemindeki bozukluklar, B12’nin bağırsaklardan emilimini

güçleştirir. Yaşlılarda mide salgısı azaldığı için yetersizlik daha sık görülür.

Günlük ihtiyaç; yetişkin bir bireyde 2.4 g

Vitamin B12 zengin besinler;

Et ve et ürünleri, süt ve süt ürünleri, balık, yumurta.

Bitkisel besinlerde B12 bulunmaz. Hayvansal

besinlerden yararlanmayan bireylerde B12 eksikliği

görülür. Bitkisel kaynaklı beslenen gebelerde folik asit

veriliyorsa B12 de verilmelidir. Bitkisel kaynaklı

beslenen bireylerde günde 2 bardak süt ve 1 yumurta

ile B12 ihtiyacı karşılanabilir.

Askorbik Asit (Vitamin C);

Eksikliği Skorbüt hastalığı’na sebep olur.

Görevleri ve eksikliğinde belirtiler;

1- Dokuları birleştiren kollojenin oluşumu için gereklidir.

Eksikliğinde; diş etlerinde kanama, eklemlerde şişlik ve

ağrılar, vücudun diğer bölgelerinde ufak darbelerde

kanamalar görülür. Belirtilerin fazlalığı sonucu skorbüt

görülür. Ağrılar hastayı hareketsiz bırakabilir.

2- Bazı amino asitlerin metabolizması ve folik asitin etkin

duruma geçmesi için gereklidir. Vitamin C eksikliğinde folik

asit işlev göremez.

3- Antioksidan özelliğinden dolayı vücudu enfeksiyonlara karşı

korur.

4- Demirin kana geçişini kolaylaştırır. Besinlerle birlikte alınan

vitamin C, bitkisel besinlerdeki demirin kullanımını 2-3 kat artırır.

Günlük ihtiyaç; 90 mg

Ateşli hastalıklarda günlük ihtiyaç normalin 5-10 katıdır.

Sigara C vitamini kaybını artırır

Vitamin C zengin besinler;

Kuşburnu, kırmızı biber, yeşil sivri biber, koyu yeşil yapraklı

sebzeler, karnabahar, brokoli, portakal, limon, domates, çilek,

kızılcık, böğürtlen, patates.

Dayanıksızdır. Hava teması ile enzimatik oksidasyon sonucu

özelliğini kaybeder. C vitamini içeren besinler çiğ olarak yıkanıp

temizlendikten sonra hemen tüketilmelidir. Pişirilecek olanlar

kısa zamanda az sulu ya da susuz olarak pişirilir, suyu atılmaz.

MİNERALLER

Kalsiyum ve Fosfor

Vücuttaki kalsiyumun çoğu fosfor ile birleşik durumdadır. Çoğunluğu

kemik ve dişlerde toplanmıştır. Protein yapısındaki yumuşak kısımların

üzerini kaplayarak kemiklerin oluşumunu sağlar. Kalsiyum ve fosforun bir

kısmı ise vücut sıvılarında ve hücrelerde bulunur. Hücre içi ve dışındaki sıvı

konsantrasyonunun dengede tutulması için gereklidir. Kanın pıhtılaşması,

fosfor, karbonhidrat, protein, ve yağların metabolizmasını sağlayan

enzimlerin parçası olarak hücrenin çalışması için gereklidir.

Eksikliğinde;

osteoporoz

Kalsiyum zengin besinler;

Süt ve süt ürünleri, yeşil yapraklı sebzeler, kuru baklagiller ve

tahıllar. Hayvan kemikleri biraz sirke ile beraber elde edilen

sıvı Ca bakımından zengindir. Sirke asidi ve ısı yardımıyla Ca

suya geçer.

Ağızdan alınan kalsiyumun ince bağırsaklardan emilerek

kemiklerde depo edilmesini sağlayan en önemli faktör D

vitaminidir.

Günlük ihtiyaç; yaşlılar için 1300 mg

Sodyum ve Potasyum

Hücre içi ve dışı sıvıların asit-baz dengesinin sağlanması, sinir ve

kasların çalışması için gereklidir. Besinlerde yeterli miktarda

bulunur. Alınan miktar az olduğunda böbrekler idrarla atılımlarını

azaltarak yetersizliğini önler. Aşırı terleme, ishal ve kusma ile

kaybedilebilir. Bu durumda NaCl verilmesi gerekir.

Hayvansal besinlerde bitkisel besinlere oranla daha fazla sodyum

bulunur. Potasyum en çok yeşil sebzelerde, çay, kahve, meyve ve

meyve sularında bulunur.

Normal beslenen bir bireyin yemeklerine tuz ilave etmediği

zaman aldığı sodyum miktarı 1.5-2 gr, potasyum 1.4-4.5 gr’dır.

Günlük tuz alımı 6 gr’ı geçmemelidir.

Magnezyum

Besin öğelerinin metabolizması ile ilgili kimyasal tepkimelerin

bazılarında katalizör işlevi görür. Sodyum, potasyum ve kan

basıncını dengede tutar ve kalbin düzenli çalışmasını sağlar.

Hayvanlarda eksikliği sinir sistemi bozukluklarına neden olurken

insanlarda eksikliğinde oluşan belirtilere rastlanmamıştır. Bitkisel

ve hayvansal besinlerde yeteri kadar bulunur.

Magnezyum zengin besinler;

Ceviz, fındık, fıstık, kuru baklagiller, yeşil sebzeler, özü ve kepeği

ayrılmamış tahıllar.

Su kaybı ve su ihtiyacı

- Böbreklerden idrar

- Deriden ter

- Bağırsaklardan dışkı

- Solunum

Normal koşullarda yetişkin insan idrarla 1500 cc, deriden 500 cc,

solunumla 300 cc ve bağırsaklardan 200 cc olmak üzere 2,5 lt su kaybeder.

Kaybedilen suyun yerine konulması gerekir. Bu kayıp su, içecekler ve

metabolizma sonucu oluşan su ile karşılanır. Su kaybı sonucu kan

plazmasının yoğunluğu artar. Beyindeki susama merkezi uyarılarak susama

duygusu gelişir. 1 kkal için 1-1.5 cc su alınmalıdır.

Dehidratasyon sorunları

Besin zehirlenmesi, bağırsak enfeksiyonları, ishal ve kusma

sonucu su ile birlikte sodyum ve potasyum da kaybedilir.

Elektrolit dengesi bozulur. Bu durumda acilen önleme sıvısı

hazırlanmalıdır.

1 su bardağı çay içine 2/3 silme çay kaşığı tuz, tuzun

yarısı kadar yemek sodası, 1 silme çorba kaşığı şeker, 1 tatlı

kaşığı varsa limon eklenir karıştırılır ve ishalli bireye içirilir

(varsa şeker yerine pekmez, limon yerine koruk suyu veya

şeftali suyu kullanılabilir).

Sıvı tedavisi yanında, hasta uygun şekilde beslenmelidir. Yoğurt,

pirinç lapası, haşlanmış patates veya havuç ezmesi tuz eklenerek

yedirilir. Tuzlu ayran içirilir.

Çok şüpheli içme suları klorlanarak temiz duruma getirilebilir.

2.5 yemek kaşığı (40 gr) kireç kaymağı, 4-5 su bardağı (1 litre)

suda eritilir. İyice dinlendirildikten sonra üstte berrak olarak

toplanan klorlu sıvı koyu renkli bir şişeye aktarılarak kapatılır. Bu

çözelti 10 gün dayanabilir. Kullanılacak suyun litresine bu

çözeltiden 3-10 damla damlatılıp yarım saat bekletilirse

patojenler ölür. Çiğ yenen sebzeler de bu suda bekletilerek

yenilebilir.

Ülseratif Kolit

Kalın bağırsağa karşı otoimmün reaksiyona ikincil olarak

gelişen kronik bağırsak inflamasyonudur (yangı ve

iltihaplanma).

Belirtileri;

- Kanlı ishal

- Demir eksikliği

- Beslenme düzensizliği

- Büyüme geriliği

Tüm hastalara multivitamin verilmeli, eksikliği varsa kalsiyum ve

demir desteği verilmelidir. Sulfasalazin/metotreksat alan

hastalara folik asit desteği verilmelidir. Uzun süre steroid

kullanımında osteomalazi ve osteopeniye (kemiklerin erimeye

başladığı osteoporozdan önceki dönem) yol açabilir. Bu nedenle

eksikliği varsa D vitamini ve kalsiyum desteği verilmelidir.

Beslenme;

Hasta yüksek şeker içeren besinlerden, kafein tüketiminden

kaçınmalıdır. Alevlenme sırasında yalnız süt ürünleri tüketmelidir.

Yüksek miktarda lif içeren diyetle beslenmelidir.