กาวกระโดดของสงคมบพกาล

TU 110 สหวทยาการมนษยศาสตรอ.ดร.พจนก กาญจนจนทร

คณะสงคมวทยาและมานษยวทยา ม.ธรรมศาสตร

2 ธนวาคม 2553

ประเดนส าคญ

วธการศกษาสงคมบพกาลของ นกโบราณคด

ลกษณะทางเศรษฐกจ สงคมและวฒนธรรมของสงคมบพกาล

เทคโนโลยทกอใหเกดการเปลยนแปลงทางสงคม-วฒนธรรม

วธวทยาทางโบราณคด(Archaeological Methodology)

งานกอนภาคสนาม– ส ารวจเอกสาร (เอกสารโบราณ, รายงานการส ารวจ-ขดคน,

แผนท, ภาพถายทางอากาศ)

เกบขอมลภาคสนาม (Data collections)– การเดนส ารวจตามแหลงโบราณคด (Filed walking) (เกบหลกฐานบนพนผวดน), สมภาษณ

(สบทราบแหลงทพบหลกฐาน และการเปลยนแปลงของสภาพภมประเทศ)

– การใชเทคนคทางวทยาศาสตรชวยในการส ารวจ (เชน ธรณฟสกส, สารสนเทศ (GIS), การแปลภาพถายทางอากาศ ภาพถายดาวเทยม) เพอคนหาแหลงโบราณคด

– การขดตรวจ (Test pitting) / ขดคน (Excavation) – ไดหลกฐานขอมลใหมทใชอางองได

การวเคราะหหลกฐาน (Data analysis) – วเคราะหดวยตาเปลา เชน การจ าแนกประเภท (Classification) การจดหมวดหม Typology)

– การวเคราะหดวยเทคนคทางวทยาศาสตร (Scientific analysis)

Field walking Excavation

หลกฐานทางโบราณคด (Archaeological Evidence)

โบราณวตถ (Artefacts)– สงประดษฐทมนษยท าขน (เครองมอ, เครองใช,

เครองประดบ) โบราณสถาน (Architectural remains)

– ซากอาคารทอยอาศย, ก าแพง, ปอมปราการ, ศาสนสถาน, เขอน

รองรอยกจกรรมมนษย (Features) – เนนดน, คน า, คนดน, หลมเสา, ศลปะถ า

นเวศวตถ (Ecofacts)– ซากพช (เมลดพช, ละอองเรณ) ซากสตว (กระดกสตว,

แมลง) – เปนขอมลสภาพแวดลอมทางธรรมชาต, ภมอากาศ

Artefact (ภาชนะดนเผา)

Artefacts (เบาหลอขวานส ารด, ขวานส ารด)

นเวศวตถ (Ecofacts)

เมลดขาวพบในแหลงโบราณคดยคหนใหมในจน

รองรอยกจกรรมมนษย (Features)

ละอองเรณ Oats

การแบงยคสมยทางโบราณคด

แบงตามเทคโนโลย– ยคหน (Stone Age)

• หนเกา (Old Stone Age/Palaeolithic)

• หนกลาง (Middle Stone Age/Mesolithic)

• หนใหม (Neolithic Age)

– ยคโลหะ (Metal Age)• ยคทองแดง (Chalcolithic Age)

• ยคส ารด (Bronze Age)

• ยคเหลก (Iron Age)

– ยคประวตศาสตร (Historic Period)

ชวงเวลาของยคสมยของแตละภมภาคไมตรงกนเสมอไป

ววฒนาการเครองมอหน

3. เครองมอหนขด (พบในยคหนใหม)

1. เครองมอสบตด หนกะเทาะหนาเดยว (พบในยคหนเกา)

2. เครองมอหนกะเทาะสองหนา (พบในยคหนกลาง)

การแบงยคสมยทางโบราณคด

แบงตามลกษณะทางเศษฐกจ

สงคมหาของปาลาสตว (Hunting-gathering Society)

สงคมกงลาสตวกงเกษตรกรรม (Pastoral Society)

สงคมเกษตรกรรม (Agricultural Society)

สงคมอตสาหกรรม (Industrialised Society)

สงคมเมอง (Urban/State/Civilisation)

ไมใชทกสงคมทมพฒนาการตามล าดบทกลาวขางตน Modern Bushmen in Tanzania

ภาพจ าลองสภาพสงคมสมยกงลาสตวกงเกษตรกรรม

แบงตามเทคโนโลย แบงตามลกษณะการด ารงชพ แบงตามลกษณะทางสงคม

ยคหน

หนเกา (Palaeolithic)

หนกลาง (Mesolithic)

สงคมหาของปาลาสตว (Hunting-Gathering Society)

สงคมชนเผา

(Tribe/Band)

หนใหม (Neolithic) สงคมกงลาสตว-กงเกษตรกรรม

(Pastoral Society) สงคมชนเผาทมหวหนา (Chiefdom)ยคโลหะ (Metal Age)

ยคทองแดง (Chalcolithic Age)

ยคส ารด (Bronze Age)

สงคมเกษตรกรรม (Agricultural Society)

สงคมชนเผาซบซอน (Complex Chiefdom)

ยคเหลก (Iron Age) สงคมอตสาหกรรม (Industrialised Society)

ยคประวตศาสตร (Historical Period)

ยคประวตศาสตร (Historical Period)

สงคมเมอง (Urban Society)

การแบงยคสงคมบพกาล

โบราณคดในประเทศไทย

Pleistocene0.8 mya. – 10000 BC Pleistocene (ยคน าแขง) Holocene10000 – 3000 BC ยคหาของปา – ลาสตว (Hunting-Gathering Period)

(ยคหนเกา – ยคหนกลาง)3000 – 1500 BC ยคหนใหม (Neolithic Period)1500 – 500 BC ยคส ารด (Bronze Age) 500 BC – AD 500 ยคเหลก (Iron Age)AD 500 ยคประวตศาสตร BC = Before Christ (กอนครสตกาล) AD = Anno Domini (ครสตศกราช)

สงคมหาของปาลาสตว (Hunting-Gathering)

หลกฐานทางโบราณคด

เครองมอหน, เครองมอหาปลา, ภาชนะดนเผา

บางแหงพบหลกฐานวตถเชงสญลกษณ

หลกฐานพธกรรมเกยวกบความตายไมชดเจน (ยงมพบการฝงศพพรอมเครองเซน)

หลกฐานทอายเกากวา 30,000 ปยงพบนอยมาก

(ภาพขวาลาง) Venus of Willendorf สลกจากหนปน oolithic พบทเมอง Willendorf ประเทศ ออสเตรยเมอค.ศ. 1908 อายประมาณ 30,000-25,000 BC

สงคมหาของปาลาสตว (Hunting-Gathering)

การด ารงชพ (Subsistence)

อยเปนกลมเลกๆ ในระดบครอบครว

เกบของปา ลาสตว ตกปลา

อาศยอยตามเพงผาถ า ยายถนทอยไปเรอยๆ ตามแหลงอาหารตามฤดกาล – อาจยายวนกลบมาทเดม

(ภาพขวาบนและลาง) ถ านอา (Niah Cave) เกาะบอรเนยว ประเทศมาเลเซย พบหลกฐานกจกรรมมนษย 40,000 ปมาแลว

สงคมหาของปาลาสตววฒนธรรมโฮบนเนยน (Huabihnian Culture)

Hoabinhian Culture

การส ารวจขดคนทางตอนเหนอของประเทศลาว

แหลงโบราณคดถ าลอด (22,190-12,100 ปมาแลว)อ. ปางมะผา จ.แมฮองสอน

เปนเพงผาทมทางขนสงชน

พบโครงกระดกมนษย 2 โครง

พบขวานหนแบบวฒนธรรมโฮบนเนยน จ านวนมากตามเพงผาถ าทอยใกลเคยงพบหลกฐาน

พบกจกรรมมนษยมอายสมยมาถงสมย ประวตศาสตร

แหลงโบราณคดถ าลอด

มนษยรจกการเพาะปลกเลยงสตวตงแตเมอไร?

หลกฐานเกษตรกรรมยคตนท Uruk, แหลงอารยธรรม Sumer

จากนกลามาเปนชาวนา

ประเดนการศกษาทางโบราณคด มนษยเรมรจกการเพาะปลกและเลยงสตวตงแต

เมอไร? ชมชนใดรจกเทคนคเกษตรกรรมเปนแหงแรก? ท าไมมนษยจงเปลยนการด ารงชพจากเกบของ

ปาลาสตวมาเพาะปลกเลยงสตว? การแพรกระจายของเทคโนโลยการเกษตรเปน

อยางไร? ผลกระทบทางสงคม-เศรษฐกจจากการเพม

ความสามารถในการผลตอาหาร

แหลงเกษตรกรรมในยคแรก (Areas of Early Cultivations)

แหลงเกษตรกรรมยคเรมแรกในภมภาคตางๆ

เอเชยตะวนตก (วท บาเลย)

อเมรกาใตและอเมรกากลาง (ขาวโพด พชจ าพวกน าเตา ฟก แฟง (squash)

เอเชยตะวนออก และเอเชยใต (ขาว)

เอเชยตะวนออกเฉยงใต (พชกนหว เชน เผอก มน แกว)

wheatsquash

barley

เกษตรกรรมในยคเรมตน(Early Agriculture)

เปนกระบวนการทใชเวลานาน ไมใชเหตการณทเกดในชวงเวลาสนๆ

มนษยอาจรจกการเพาะปลกตงแตปลายยคน าแขงแลว (Late Pleistocene)

หลกฐานเกษตรกรรมอยางเตมรปแบบเกดขนในยคหนใหม ประมาณ 10,000 ปมาแลว

การท านาแบบดงเดมทประเทศศรลงกา

มนษยรจกการเพาะปลกไดอยางไร?

เกดจากปจจยสภาพแวดลอมทางธรรมชาต ภมอากาศเปลยนแปลงชวง 11000 BC เกดฤดแลงทยาวนานขน สงผลใหตน

พชทขนตามฤดกาล (annual plants) แหงเหยวเปนเวลานาน แตกลบเปนการกระตนใหพชสรางเมลดขนมา จากเดมทเกดใหมเปนตนออน

มนษยทหาของปาลาสตวรจกน าเมลดพชมาเปนอาหาร

เกดจากปจจยทางสงคม จ านวนประชากรเพมมากขน – ตองการอาหารมากขน

เกดจากทงสองปจจยขางตน เปนการปรบตวของทงพชและมนษยท

หลกฐานทางโบราณคด สมยหนใหม

มกพบแหลงโบราณคดตามทราบลม, แหลงมขนาดใหญขน

การฝงศพมรปแบบทชดเจน, พบสสานขนาดใหญ

พบโบราณวตถทมเทคโนโลยการผลตทกาวหนาและมความปราณต

หลายๆพนทมวตถทางวฒนธรรมทมเอกลกษณเฉพาะถน

พบเครองมอทเกยวของกบการเกษตร เชน จอบ เสยม เคยว แทนหนบด

พบซากพชทเชอวามาจากการเพาะปลก

เคยวดนเผา พบทอหราน อายกวา 5,000 ป

ภาชนะดนเผาวฒนธรรม Yangshao อายกวา 5,000 ป

หลกฐานวตถทเกยวของกบเกษตรกรรม

เมลดขาวพบทแหลงโบราณคด Banshidang ในจงหวด Hunan

แทนหนบด พบในจงหวด Hebei

เครองมอหน จากสมยราชวงค Xia อาย 3,600 ป

ยคหนใหมในประเทศไทย (ca. 3000 – 1500 BC)

แหลงโบราณคดทส าคญ– ภาคตะวนตก

• บานเกา, ดอนนอย, ถ าองบะ (จ.กาญจนบร)• หนองราชวตร (จ.สพรรณบร)• บานนาขนแสน (จ.ราชบร)

– ภาคตะวนออก• โคกพนมด (จ.ชลบร)

– ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ• บานเชยง (จ.อดรธาน)• โนนนกทา (จ.ขอนแกน)• บานโนนวด (จ.นครราชสมา)

วฒนธรรมบานเชยงยคแรก

วฒนธรรมบานเกา

วฒนธรรมบานเกา

แหลงโบราณคดหนองราชวตรจ.สพรรณบร

แหลงโบราณคดโคกพนมด จ.ชลบร

แหลงโบราณคดโคกพนมด

เทคโนโลยกาวหนาในสมยหนใหม

งานชางฝมอ (Craftsmanship) วฒนธรรมยคหนใหมของจน

เทคโนโลยกาวหนาในสมยหนใหม

Mane Braz, Britany

Megalithic Culture ในยโรป

Stonehenge, England

West Kennet Long Barrow, EnglandPoulnabrone Portal Tomb, Ireland

การแปลความหลกฐานโบราณคด

เกดการเปลยนแปลงทางสงคม-เศรษฐกจ การตงถนฐาน – อยอาศยเปนหลกแหลง

(Sedentary) โยกยายถนนอยลง ชมชนมขนาดใหญขน

เทคโนโลย – ผลตวตถตางๆดวยเทคนคทกาวหนา และปราณตและสวยงาม

พธกรรม-ความเชอ – มสถานทประกอบพธกรรมส าหรบสวนรวม, มสสานขนาดใหญ สงคม – มการสรางอตลกษณทางวฒนธรรม, มการรวมตวทางสงคมในบางโอกาส (เชน

สรางสงกอสรางขนาดใหญ), มผน าทมาจากการยอมรบของคนในกลม เศรษฐกจ – มความเหลอมล าทางเศรษฐกจ, มการตดตอแลกเปลยนกบตางถน, มการ

ผลตเพอการแลกเปลยน

เมอมนษยสามารถผลตอาหารไดเอง

เกดความมนคงเรองแหลงอาหาร มการเกบสะสมอาหาร (Food surplus) มการพฒนาเทคโนโลยการเกษตร (Advanced technology) – การผลตอาหารใช

แรงงานนอยลง คนมเวลาวางมากขน เกดการแบงงานกนท า – เกดความช านาญเฉพาะทางทพฒนาเปนชางฝมอ (Craft

specialisation) มการผลตเพอการแลกเปลยนกบตางถน ผคนมความสามารถและความช านาญตางกน – เกดการเหลอมล าทางสงคม (Social

differentiation) มการสะสมทรพยสน (Wealth accumulation) – เศรษฐกจ-สงคมมซบซอนขน (Social Complexity)

เกดการแขงขนทางเศรษฐกจ – มการตดตอแลกเปลยนกบตางถน ตองการทรพยากรมากขน เกดความขดแยง