Türk Müziğinde Sistem ve Makamlar

8/20/2019 Türk Müziğinde Sistem ve Makamlar

http://slidepdf.com/reader/full/tuerk-mueziginde-sistem-ve-makamlar 1/41

T.C.

MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI

MEGEP(MESLEKÎ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN

GÜÇLENDİR İLMESİ PROJESİ)

MÜZİK ALETLER İ YAPIMI

MÜZİKTE SİSTEM VE MAKAMLAR

ANKARA, 2007



1

İÇİNDE

Milli Eğitim Bakanlığı taraf ından geliştirilen modüller;

Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığının 02.06.2006 tarih ve 269 sayılı Karar ı ileonaylanan, Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlar ında kademeli olarak yaygınlaştır ılan 42 alan ve 192 dala ait çerçeve öğretim programlar ındaamaçlanan mesleki yeterlikleri kazandırmaya yönelik geliştirilmiş öğretimmateryalleridir (Ders Notlar ıdır).

Modüller, bireylere mesleki yeterlik kazandırmak ve bireysel öğrenmeyerehberlik etmek amacıyla öğrenme materyali olarak hazırlanmış, denenmek ve

geliştirilmek üzere Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlar ındauygulanmaya başlanmıştır.

Modüller teknolojik gelişmelere paralel olarak, amaçlanan yeterliğikazandırmak koşulu ile eğitim öğretim sırasında geliştirilebilir ve yapılmasıönerilen değişiklikler Bakanlıkta ilgili birime bildirilir.

Örgün ve yaygın eğitim kurumlar ı, işletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modüllere internet üzerinden ulaşabilirler.

Basılmış modüller, eğitim kurumlar ında öğrencilere ücretsiz olarak dağıtılır.

Modüller hiçbir şekilde ticari amaçla kullanılamaz ve ücret kar şılığındasatılamaz.



i

İÇİNDEK İLER AÇIKLAMALAR ....................................................................................................................iiGİR İŞ .......................................................................................................................................1ÖĞRENME FAALİYETİ –1 ....................................................................................................31.SES SİSTEMLER İ ................................................................................................................3

1.1.Evrensel Müzikte Ses Sistemleri....................................................................................31.1.1. Değiştirici İşaret Almayan Dizi ve Tonlar.............................................................51.1.2. Değiştirici İşareti Olan Dizi ve Tonlar ..................................................................5

1.2.Türk Müziği Ses Sistemi................................................................................................91.2.1.Tampare Sistem ve Türk Müziği Ses Sistemi.......................................................101.2.2. Türk Müziğinde Nota ve Adlar ı ..........................................................................111.2.3. Türk Halk Müziğinde Türler ...............................................................................121.2.4.Folklor Kavramı ................................................................................................... 17

UYGULAMA FAALİYETİ ..............................................................................................18ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ....................................................................................19

ÖĞRENME FAALİYETİ –2 ..................................................................................................212. makamlar............................................................................................................................ 21

2.1. Basit Makamlar........................................................................................................... 222.1.1.Hicaz Makamı....................................................................................................... 222.1.2.Rast Makamı .........................................................................................................242.1.3.Uşşak Makamı ...................................................................................................... 24

2.1.4.Hüseyni Makamı................................................................................................... 242.1.6.Karciğar Makamı ..................................................................................................252.2.Birleşik Makamlar........................................................................................................25

2.2.1.Hüzzam Makamı................................................................................................... 262.2.2.Muhayyer Kürdi Makamı .....................................................................................262.2.3.Segâh Makamı ...................................................................................................... 272.2.4.Saba Makamı ........................................................................................................272.2.5.Buselik Makamı .................................................................................................... 272.2.6.Nikriz Makamı...................................................................................................... 282.2.7.Bayati Makamı .....................................................................................................28

2.3. Göçürülmüş (başka ses üzerine aktar ılmış) Makamlar ...............................................28

2.3.1. Kürdîlihicazkâr Makamı ...................................................................................... 292.3.2. Mahur Makamı .................................................................................................... 292.3.3. Hicazkâr Makamı................................................................................................. 292.3.4.Nihavend Makamı ................................................................................................ 30

UYGULAMA FAALİYETİ ..............................................................................................31ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ....................................................................................32

MODÜL DEĞERLENDİRME ..............................................................................................34CEVAP ANAHTARLARI .....................................................................................................35ÖNER İLEN KAYNAKLAR.................................................................................................. 36KAYNAKÇA .........................................................................................................................37

İÇİNDEK İLER



ii

AÇIKLAMALAR KOD 212MGS028ALAN Müzik Aletleri YapımıDAL/MESLEK Alan Ortak MODÜLÜN ADI Müzikte Sistem ve MakamlarMODÜLÜN TANIMI Temel müzik bilgisini; ses oluşumunu, müzik

türlerini ritm, notayı ve müzikte kullanılan işaretleritanımaya yönelik öğrenme materyalidir.

SÜRE 40/32ÖN KOŞUL Müzik İşaretleri Modülünü bitirmiş olmak

YETERLİK Müzik sistemini ve makamlar ı kullanmak

MODÜLÜN AMACI

Genel Amaç

Gerekli akustik özellikli sınıf ortamı ve donanımlar ısağlandığında müzik ses sistemlerini ve makamkavramlar ını tekniğine uygun uygulayabileceksiniz.

Amaçlar Tekniğine uygun olarak evrensel ve Türk müziği ses

sistemlerini formülize ederek yazabileceksiniz.

Makamlar ı algılayı p tekniğine uygun olarak seslendirecek ve yazabileceksiniz

EĞİTİM ÖĞRETİMORTAMLARI VEDONANIMLARI

Ortam:Müzik odası, derslik Donanım:

Piyano, ud, bağlama vb.Dinleme cihazlar ı, sanat ve müzik çeşitlerine ilişkin örnek mataryeller, CD, VCD nota, kitapders notlar ı ve diğer müzik kaynaklar ı .

ÖLÇME VEDEĞERLENDİRME

Her faaliyet sonrasında o faaliyetle ilgili değerlendirmesorular ı ile kendi kendinizi değerlendireceksiniz.

Öğretmeniniz, modül sonunda size ölçme aracı (uygulama,soru-cevap) uygulayarak modül uygulamalar ı ilekazandığınız bilgi ve becerileri ölçerek değerlendirecektir.

AÇIKLAMALAR



1

GİR İŞ

Sevgili Öğrenci,

Bu modül enstrüman (çalgı) yapımı alanında yapma becerisi kadar, temel müzik kavramlar ını da bilmeniz gerekliliği ışığında hazırlanmıştır. Müzik ses sistemlerini vekullanılan makamlar ı tanımanız ve nası l oluştuğunu bilmeniz, sizler için çok yararlıolacaktır.

Bu mödül ve bundan önceki modül müzik bilgisine giriş ve bir enstrüman çalmanız dafaydalı olacak bilgileri içermektedir. Bu bilgileri iyi kavradığınızda daha bilinçli müzik dinleyip ve bilimsel nitelikte enstrüman çalacağınızı umuyoruz.

Müzik evrensel ve hayatın vazgeçilmez bir parçasıdır. Bütün sanat dallar ında olduğugibi öğrenilmesi uzun zaman ve sabır gerektirir. Her sanat, bulunduğu dönemin tariselgelişim sürecini yansıtır. Olaylar ın ve yaşanılan çevrenin sanatta etkileri kaçınılmazdır.Örnek; bizde aşıklık geneleğinin var olması

Her müzik işareti ve notanın kullanma gerekliliği tarihsel gelişim süreçlerindengeçerek günümüze aktar ılmıştır. Müzikle matematik içi içe girmiş durumdadır porte üzerinekonan her notan ın, işaretin yeri ve tınlama süresi vardır. Yapılan müzik parçası matematikselhesaplar ve müziksel kurallar doğrultusunda yapılır.

Günümüz entsruman yapımcısı müzik bilgisine sahip iyi müzik dinliyor ve yaptığıensrumanı iyi icra ediyor olmalıdır. Bu modül müzik sistemleri ve makamlara girişniteliğindedir. Daha fazla bilgi öğrenmenize teşvik edici niteliktedir. Eğer iyi yapımcı olmak istiyorsanız öğrenme faaliyetlerinde başar ılı olmalısınız.

Konser ve makamların dizisiyle bir kolaj

GİR İŞ



2



3

ÖĞRENME FAALİYETİ –1

Bu faliyet sonunda tekniğine uygun olarak evrensel ve Türk müziği ses sistemleriniformülize ederek yazabileceksiniz.

Bu faaliyet öncesinde yapmanız gereken öncelikli araştırmalar şunlardır: Evrensel müzikte ve Türk müziğinde ses sistemleri neler olabilir? Araştır ınız

Folklor kavamı nedir? Araştır ınız.

Türk müziğinde sesler nelerdir? Araştır ınız.

Bat müziğinde kullanılan diyez ve bemol sırası ne işe yarar? Araştır ınız.

Araştırma işlemleri için internet ortamı, müzik kitaplar ı, notaya alınmış yerli veyabancı klasik eserleri inceleyiniz. Kaset, CD ve VCD dinleyerek ses oluşumunu vemüzikteki değiştirici işaretler hak ında ön bilgi edininiz. Klasik Batı müziği eserlerinden solo

ve şan içerikli parçalar dinleyiniz. Müzikle ilgilenen arkadaşlar ınızda veya kurslardan da bilgi edininiz.

1.SES SİSTEMLER İ

1.1.Evrensel Müzikte Ses SistemleriMüzik duygular ın sesle anlatıldığı bilinçli bir etkinlikler olduğunu biliyoruz. Bu

etkinliktir. Evrensel müzik her ilgilenen taraf ından çalınır ve dinlenilir bir niteliktedir.

Müzikte kullanılan sesler matematiksel olarak belirli teknikte birbiri ardına sıralanır.Bu sıralanmada ana kök sesler ve o dizide olması gereken sesler yer alır.

Dizi merdiven anlamına gelir ve müzikte sekiz sesin ardı ardına sıralanmasına denir.Örneğin; do dizisini yazalım Do’da başlar ve Do notasında biter .(Do, Re, Mi, Fa, Sol, La,Si, Do).Diğer bir anlamda gam diyebiliriz.


AMAÇ

ARAŞTIRMA



4

Müziği oluşturan üç unsur vard ır. Bunlar Melodi Ritim ve armonidir. Bu modülde,

armoni konusuna değinmekte fayda var.

ARMONİ: Yunanca harmonia sözcüğünden gelir. Armoni aslında doğada var olan bir olgudur. Aynı anda duyulan farklı seslerin kaynaşmasıdır. Akorlar ın (en az iki sesin aynı

anda çalınması) art arda bağlanmasından meydana gelen müzik dokusudur. Bir cismintitreşmesiyle oluşan her temel sesle birlikte ondan daha hafif olan armonikleri (doğuşkanlar ı)adı verilen birtak ım armonik yapıyı akorlar oluşturur.

AKOR: Üç veya daha fazla sesin aynı anda tınlamasıdır. Bu nedenle armoni dikeymüzik yazısı olarak tanımlanır. Akor seslerini aynı anda tınladığından dolayı sesleri ayr ı ayr ıiyi algılamak için çok müzik dinlemek ve iyi müzik kulağının olması gerekir. Müziktekullanılan yaklaşık üç binden fazla akor vardır.

Her müzik sisteminin, yapısına göre armoni zenginliği vardır. Klasik batı, sanat, jazz, blus vb.müzik türlerinde çeşitli akor yapılar ı ve buna paralel olarak ezgi çeşitlemesi

bulunmaktadır. Bu tınılar zaten doğada var olduğunu söylemiştik. Duygular ın mantıklı bir şekilde ele alınması armoni bilimini ve akorlar ın oluşmasına yol açmıştır.

Batı müzik sistemi 12 ton üzerine kurulmuştur. Buna “tampare sistem” adı da verilir ("ayarlanmış" anlamında). Bu diziye kromatik dizi ismi verilir. Toplam 12 nota olmasınarağmen sadece 7 tane isim vardır (do-re-mi-fa-sol-la-si). Geriye kalan diğer 5 ses diyezler ve

bemollerle isimlendirilir (iki tane isimleri vardır). Kromatik dizideki notalar ın aralıklar ı“yar ım” olarak isimlendirilir. Bir “tam” aralık 2 “yar ım” aralığın birleşmesinden oluşur.Diyez (#) almış bir nota yar ım ses incelmiş olarak yeni bir nota teşkil eder. Bemol (b) almış

bir nota da yar ım ses kalınlaşmış olarak yeni bir nota oluşturur.



5

1.1.1. Değiştirici İşaret Almayan Dizi ve Tonlar

Batı (evrensel) müziğinde değiştirici işaret almayan iki adet dizi vardır. Bunlar LAminör (Am) ve DO majör dizisidir (C) harfi ile gösterilir. Diğer bir anlamda ar ıza almamışton a diyebiliriz.

Bir majör akor ilgili minörünü bulmak için o dizideki alt ıncı sese bak ılır. Altıncı ses omajör akorun ilgili minör dizininin ismini verir.

Bir uygulama yapalım: Do majör dizisinde veya akorunda Do Re Mi Fa Sol La Si Do,olarak dizini sıralarsak altıncı sesin la olduğunu görürüz. Do majör dizisi için ilgli minör LAminör’dür. Şekil.1.1

Do Majör:

La Minör (natüral)

Şekil.1.1: Do ve la dizileri

NOT: Minör dizini üçe ayr ılır.

Doğal min (örnek; yukardaki la minör dizini)

Armonik minör( VII. seslerinin yar ım ses tizleştirilesi ile oluşur)

Melodik minör( VI. ve VII. sesleri çıkarken diyez alır inerken natural (doğal)

iner. )

1.1.2. Değiştirici İşareti Olan Dizi ve Tonlar

Batı müziğinde değiştirici işaret alan dizileri iki bölümde inceleyebiliriz. Diyez ve bemol diziler. Bu dizilerde hangi ton olduğunu çözmek için diyez sırasına göre en son hangises diyez almışsa o sesin yar ım üstündeki notayı buluruz ve bulduğumuz ses majör dizisi

bazında isimlendirilir.

Örneğin; iki diyezli bir müzik parças ında sırasıyla Fa, Do diyezlerini alır. Son diyezalan nota Do notasıdır. Yar ım ses tizleştirisek Re notasına çıkmış oluruz. Bu parçanın dizisiolarak Re majör dizisi ve ton olarak ta re majör tonundadır, diyebiliriz.



6

Diyez Alan Dizi ve Tonlar

Yedi adet diyez alan dizi vardır bunlar sırasıyla aşağıdaki gibidir. Tek Diyez Alan dizi: Fa diyez alır. Sol Majör dizisini – akorunu

oluşturmuş olur. İlgili minörü Mü minördür. Şek.1.2.

Şekil 1.2.: Sol majör dzisi

İki Diyez Alan Dizi: Fa Do diyez alır. Re Majör dizisini – akorunuoluşturmuş olur. İlgili minörü Si minördür. Şek.1.3

Şekil 1.3: Re majör dizisi

Üç Diyez Alan dizi: Fa Do Sol diyez alır .La Majör dizisini – akorunu

oluşturmuş olur. İlgili minörü Fa minördür Şek.1.4.

Şekil 1.4: La majör dizisi

Dört Diyez Alan Dizi: Fa Do Sol Re diyez alır. Mi majör dizisini –

akorunu oluşturmuş olur. İlgili minörü Do # minördür Şek.1.5.

Şekil 1.5: Mi majör



7

Beş Diyez Alan Dizi: Fa Do Sol Re La diyez alır. si majör dizisini –

akorunu oluşturmuş olur. İlgili Minörü Sol # minördür. Şek.1.6.

Şekil 1.6: Si majör

Altı Diyez Alan dizi: Fa do sol re la mi diyez alır .FA# Majör dizisini – akorunu oluşturmuş olur. İlgili Minörü RE # Minördür Şek.1.7.

Şekil 1.7: Fa#majör

Yedi Diyez Alan Dizi : Fa Do Sol Re La Mi Si diyez alır .Do# majör dizisini – akorunu oluşturmuş olur. İlgili minörü La # minördür Şek.1.8.

Şekil 1.8: Do#majör

Bemol Alan Dizi ve Tonlar: Bu dizide ton bulmak için bemol sırası göz önünealınır bir önceki bemol o parçanın tonunu belirlemiş olur. Örneğin: iki

bemollü dizide, Si ve Mi bemol vardır, bir önceki bemöle baktığmızda si

bemölü bulmuş oluruz. Parçanın tonu için Si b Majör’dür diyebiliriz.

Tek Bemol Alan Dizi: Si diyez alır. FA Majör dizisini – akorunuoluşturmuş olur. İlgigli Minörü RE Minördür. Şek.1.9

Şekil 1.9: Fa majör



8

İki Bemol Alan Dizi: Si Mi diyez alır .Sİ b Majör dizisini – akorunu

oluşturmuş olur. İlgili Minörü Sol Minördür. Şek.1.10

Şekil 1.10: Sib majör

Üç Bemol Alan Dizi: Si Mi La diyez alır. Mib majör dizisini – akorunuoluşturmuş olur. İlgili minörü do minördür. Şek.1.11

Şekil 1.11: Mib majör

Dört Bemol Alan Dizi: Si Mi La Re diyez alır. Lab Majör dizisini – akorunu oluşturmuş olur. İlgili minörü fa minördür Şek.1.12

Şekil 1.12: Lab majör

Beş Bemol Alan Dizi: Si Mi La Re Sol diyez alır. Reb Majör dizisini – akorunu oluşturmuş olur. İlgili minörü sib minördür. Şek.1.13.

Şekil 1.13: Reb majör



9

Altı Bemol Alan Dizi : Si Mi La Re Sol Do diyez al ır .Solb Majör

dizisini – akorunu oluşturmuş olur. İlgili minörü mib minördür. Şek.1.14

Şekil 1.14: Solb majör

Yedi Bemol Alan dizi: Si Mi La Re Sol Do Fa diyez alır. Dob Majör dizisini – akorunu oluşturmuş olur. İlgili minörü lab minördür. Şek.1.15

Şekil 1.15: Dob majör

1.2.Türk Müziği Ses SistemiMuzikayı Hümayun 1828 yılında 2. Mahmut taraf ından kurulmuştu. 1826’da Yeniçeri

teşkilatının kaldır ılışı ile birlikte, buna bağlı Mehterhane de lağvedilip yerine Avrupa askeri bandolar ına benzeyen bir müzik teşkilatı kurulmuş, başına İtalya’dan ünlü opera bestecisi

Gaetano Donizetti’nin kardeşi, Guiseppe Donizetti getirilmişti. Çok sesli müziğin devleteliyle ülkemizde ilk kurumlaşması böyle olmuştu.

Yine Atatürk’ün direktifiyle 1924 yıl ından itibaren Muzik eğitimi görmek üzereAvrupa ülkelerine gençler gönderilmeye başlandı. Bu gençlerin arasında Osman Zeki Bey’inoğlu olan Ekrem Zeki Ün (1924–1930), Ulvi Cemal Erkin (1925–1930), Necil Kazım Akses(1926–1934), Ferit Alnar (1927–1932) ve Ahmet Adnan Saygun (1928–1931) çeşitli Avrupaülkelerinde müzik eğitimi gördükten sonra yurda döndüler ve daha önce ba şka imkânlarlaAvrupa’da müzik eğitimi görüp 1923’te Darülelhan’a müzik öğretmeni olarak dönen CemalReşit Rey ile birlikte Cumhuriyet döneminin ilk besteci kuşağını meydana getirdiler.

Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nde müziğin gelişimi hızla devam ederken Türk Beşleri’nin yanında diğer müzik üstatlar ına da değinmek elbette kaçınılmazdır. Müzik kültürümüzü gelecek nesillere taşıyan, taşımaya ve yaşatmaya devam eden büyük

bestekârlar, opera ve bale sanatçılar ı, orkestralar, orkestra şefleri, solistler, koro ve koroyönetmenleri, müzikologlar ve eleştirmenler, eğitimciler, dernekler, vak ıflar, merkezler vedaha birçok bu alanda üstün başar ılara imza atmış de ğerli sanatçılar, Türkiye CumhuriyetiDevletini müzik alanında tüm dünyada başar ıyla temsil etmeye devam edeceklerdir.



10

Türk Beşlerimiz:

Ekrem Zeki Ün Ulvi Cemal Erkin

Necil Kazım Akses

Ferit Anlar

Cemal Reşit Rey dir.

Müzik ve diğer sanat alanlar ında Atatürk’ün çağdaş yaklaşımlar ı ve bir ilkleri başlatmada çok büyük katk ı lar ı vardır. O dönemle ilgi şöyle söylemde bulunmuştur.

“Büyük olmak için hiç kimseye iltifat etmeyeceksin; hiç kimseyi aldatmayacaksın.Ülke için gerçek amaç ne ise onu görecek, o hedefe yürüyeceksin. Herkes senin aleyhinde

bulunacaktır, fakat sen buna kar şı direneceksin. Önüne sonsuz engeller de yığacaklardır.Kendini büyük değil; küçük, zayıf, araçsız, hiç sayarak, kimseden yardım gelmeyeceğineinanarak bu engelleri aşacaksın. Bundan sonra da sana büyük derlerse bunu söyleyenleregüleceksin”

M. Kemal ATATÜRK

1.2.1.Tampare Sistem ve Türk Müziği Ses Sistemi

Bu sistemde 24 eşit olmayan aralık ve en pest perde olarak gösterilen sesin (kabaçargah) oktavı ile birlikte bir sekizli içinde 25 perde bulunmaktadır. Sistemin daha çok fizik ve matematik yönü üzerinde çal ışan Uzdilek’e göre bu perdeler başlangıç sesi olarak elealınan “kaba çargah” perdesinin üzerine tize doğru 11 tam beşli (3:2) ve 12 tam dörtlü (4:3)olmak suretiyle elde edilmektedir. Daha sonra bu perdeler kalınlık ve inceliklerine göresıralanarak bir oktav içerisinde 24 eşit olmayan farklı dizi oluşturulmaktadır. Perdeler alınandörtlü ve beşlilerin başlangıç sesine göre oktavı aşması halinde bir sekizli indirilerek bir oktavlık alan içine toplanmaktadır.

Türk müziğinde (sanat) kullanı lan müzik aletleri Kudüm

Def

Darbuka

Mahzar

Çalpara

Halide

Zil

Tambur



11

Ud

Kanun Lavta

Santur

Kopuz

Bendir

Mugni

Şeştar

Barbet Çeng

Keman

Kemençe

Rebab

Ney

Klarinet

Sinek kemanı

Kotrbass

Daire

1.2.2. Türk Müziğinde Nota ve Adları

Türk müziği isimleri aşağıdaki gibidir. Batı müziğinde Do Re Mi diye isimlendirilir.Ama Türk müziğinde ise makamlardaki ses başlangıç notalar ının adlar ını alır. Örneğin DO-

NİM ZİRGÜLE olarak adlandır ılır. Makamlar ın dizilerine göre bir makam adı iki üç notayıiçerebilir. Şek.1.17



12

Şekil 1.16: Türk müziği nota ve adları

1.2.3. Türk Halk Müziğinde Türler

Türk halk müziği, halk ın acılar ını, sevinçlerini, k ısaca tüm yaşantısını konu alan,kulaktan kulağa, ustadan çırağa geçmek suretiyle yaşayı p memleketlere göre farklılıklar gösteren, yaratıcısı belli olmayı p gelişimini ortaklaşa sürdüren müzik türüdür. Ses sisteminiüç ana başlıkta inceleyebiliriz.



13

Ses Sistemi: Türk halk müziğimizin en belirgin özelliklerinden biri yerel

nitelikli olmasıdır. Yörelere göre farklı nitelikler gösteren Türk halk müziğinive ses sistemini kura1laştırmak çok genelde mümkün olabilir gidildiğinde Halk

müziğinin yerel ve özel olma niteliğinin tanımlanabilme şansı kalmaz. Müzik

eğitiminde ve tanımlamada kolaylık sağlamak amacıyla Sadettin Arel, Suphi

Ezgi ve Murat Uzdilek taraf ından geliştirilen Türk müziği ses sisteminden

yararlanılmaktadır. Bu sisteme göre diyez (#) 4 komadan bemol (b) 5 komadan

oluşmaktadır. Ayr ıca halk müziğimizde Muzaffer Sar ısözen'den bu yana diyez

ve bemol işaretlerinin üzerine koma değerlerini belirlemek üzere rakamlar konulmaktadır. En yaygın halk çalgımız olan bağlamada la tonuna göre son

yar ım yüzyıldan bu yana en çok kullanılan perde düzeni: La, si bemol, si bemol

iki koma, Si, Do, Do diyez üç koma, do diyez, re, mi bemol, mi bemol iki

koma, mi, fa, fa diyez üç koma, fa diyez, sol, sol diyez, la olmak üzere 17

sesten oluşmaktadır. Türk halk müziğini zengin k ılan en önemli özelliği, üslup

ya da tavır özelliğidir. Türkünün sesleri kadar, onun söyleniş biçimini belirleyen

bu özellikler de önemli rol oynamaktadır. İşte bu özellikler, yöre yöre değişen

karakteristik özellikleri belirler. Bazı ezgi ve üsluplar ın çok kesin bir şekilde

belli yörelere ait olduklar ı anlaşılmıştır.

Usul Sistemi: Usul, ölçü yerine kullanılan bir kavramdır. Çünkü usul genel

olarak Türk müziğinde, ölçü yanında bir de tavır ve üslubu belirler. Türk halk

müziğinde güneydoğunun 5/8'lik parçası ile Köroğlu veya Sümmani'nin

havasının 5/8'liği, tavır ve üslup olarak da birbirinden ayr ılır. Kavramlaşmanın

diğer söylenmesi gereken yönü ise yine bu usullerin ölçü ile değil, belirli adlarla

anılmasıdır: Kar şılama, Zotlatma, Datdiri, Gakgili gibi adlar hızlı 9'lu vuruşlu

usulleri, Metelik, Şık ıldım, Sağma, Zahma gibi adlar 2 vuruşlu usulleri

belirlemektedir.

Türk Halk Müziği usulleri üç bölümde incelenir. Ana usuller ve üçerli şekilleri (2,3 ve 4 birim vuruşlu)

Bileşik usu1ler (5,6,7,8,9 birim vuruşlu)

Karma usuller (10 ve daha fazla birim vuruşlu)



14

Türk Halk Müziğinde Ayaklar

Türk halk müziğinde kullanılan ezgilerin modal bir yapılar ı vardır. Ayaklar aşağıdakigibidir. Bilinen on iki adet ayak vardır. Burada bazılar ını ele alacağız, diğerlerini sizaraştır ınız.

Maya Ayağı: Türk halk müziğimizde ana dizi diyebileceğimiz mayadizisi La-Mi beşliği içerisinde seyreder. Yurdun her yöresindekullanılır. Ancak doğuya gidildikçe daha sık kar şımıza çıkar.

Şekil 1.17: Maya ayağı

Hüseyni ayağı: Hüseyni terimi , Türk halk ve Türk sanat müziği’ndeaynı adla anı lır. Dizisi incelendiğinde, maya dizisinin devamı olduğugörülür. Yurdun her yöresinde en sık kullanılan ayaklardan biridir.

Şekil 1.18: Hüseyni ayağı

Kerem Ayağı: Adını Aşık Kerem’den alan bu ayak çeşitli biçim vedizilerde kar şımıza çıkmaktadır. Engin Kerem ve Yahyalı Keremolmak üzere üç türü vardır. Kerem dizisinde türkülere çoğunlukla Egeve Güney Anadolu’da rastlanmaktadır.

Şekil 1.19: Kerem ayağı



15

Abdal Ayağı: Anadolu’da sayısı az, göçebe bir halk kitlesine abdal

deniyor. Yurdumuzda davul-zurna ile düğün çalmak bunlaramahsustur. Anadolu abdallar ının son kuşağı diyebileceğimiz,K ır şehir’in Keskin yöresine yerleşmiş, zurnadan çok bağlama çalan vesöyleyen yöresel sanatçılar vardır.Abdal dizisindeki ezgileri incelediğimizde iki değişik dizi kar şımızaçıkar. Aydos ve Bozlak dizileri. Ancak aralar ında tavır açısından pek fark olmadığı için her ikisi de abdal ayağı olarak anılır.

Şekil 1.20: Abdal ayağı

Garip Ayağı: Güneydoğu illerimizden Urfa ve Gaziantep yöresindekiezgilerin büyük bir çoğunluğu bu ayaktadır. Adını Âşık Garipten aldığısöylenmektedir. Başka bir söylentiye göre de ilk dörtlüsü içinde oluşan

artık ikili aralığının insan üzerinde bıraktığı dokunaklı, hüzünlü hava bu adla anılmasına neden olmuştur.

Şekil 1.21: Garip ayağı

Kalender Ayağı: Bu dizinin eziklik, çaresizlik, perişanlık havasıtaşıdığı görülür ve adının buradan geldiği sanılmaktadır. Bu dizidefazla eser bulunmamaktadır.

Şekil 1.22: Kalender ayağı



16

Azeri Ayağı: Azeri ayağına Elazığ’da Isfahan, Urfa’da ise Geleneksel

Türk sanat müziğinde olduğu gibi Segah adlar ı verilmektedir.Çoğunlukla Azeri ezgiler bu ayaktan olduğu için bu ad verilmiştir.

Şekil 1.23: Azeri ayağı

Misket Ayağı: Adını İç Anadolu’nun “Misket” adlı oyuntürküsünden almıştır. Ayr ıca Çanakkale ve çevresinde bu ayağa

“Karanfil” ayağı adı verilmektedir.

Şekil 1.24: Misket ayağı

Yörük ayağı: Yurdumuzda yörelere göre, yörük, yanık, kesik ayağıadı ile anılan bu ayak, çoğunlukla Ege ve İç Anadolu bölgelerinde,fazka sık olmamakla birlikte Trakya ve Rumeli taraflar ında görülür.

Şekil 1.25: Yörük ayağı

Türk Halk müziğinde Kullanılan Çalgılar: Kulanılan enstrümanlar ı şöylesıralayabiliriz. Davul Def Darbuka Zurna Zilli maşa Kabak kemane Kaşık Tar Şak şak Kaval Mey Bağlama, cura, divan, tanbura Sipsi



17

Daire

Barbet Bulgari Şeştar Düdük Tulum Kemençe Koltuk Davulu

1.2.4.Folklor Kavramı

Folklor İngilizce bir terimdir, folk (halk)ve lor (bilim) sözcüklerinin bir araya

gelmesiyle oluşmuştur. Folklor (halk bilimi) bir bilime ad olarak ilk kez İngiliz bilginlerinden William John Thoms taraf ından kullanı lmıştır.

Folklor dünya uluslar ınca benimsenmiş bir bilim dalıdır. Halk bilimi; çeşitli uluslar ın bilginlerine göre halk tabakalar ının maddi ve manevi kültürlerini, tarih sosyoloji ve psikoloji bak ımından inceleyen bir bilim dalıdır.

Bir toplumun gerek maddi gerek manevi kültürlerini araştır ı p usulüne göre saptayanve bunlarla ilgili olarak genel konu ve kaidelere varmak isteyen bir bilimdir.( Masallar,efsaneler, türküler, maniler, destanlar, ağıtlar, deyimler, atasözleri, bilmeceler, tekerlemeler,gibi söz sanatlar ı, doğumdan ölüme kadar çeşitli adetler, gelenekler, inançlar, halk oyunlar ı,

halk müziği, halk müzik aletleri, halk k ıyafetleri, süs eşyalar, çanak çömlek , bakraç ,güğüm, kaşık, halı, kilim, cicim heybe, kolan, oya, kese, çevre, uçkur, yazma gibi binbir çeşit el sanatlar ı ile ilgili eşya..) folklorun alanına girer.

Folklorün bilim dallar ı ile ilişkisi;

Folklor-tarih

Folklor-sosyoloji

Ekoloji

Demografi

Etnografya

Antropoloji

Mitoloji



18

UYGULAMA FAALİYETİ

İşlem Basamakları Öneriler

Batı müziğinde bulunan ses sisteminisırasıyla yazınız.

Mi -Fa ve Si -Do arası yar ım ses olduğunugöz önüne alaraktan yar ım ses aralıklarla

bir çıktığımızda 12 ses oluşturmuşolursunuz.

Diyez alan dizilerden iki ve üz diyezalan diziyi yazınız.

Diyez sırasını göz önüne alaraktan hanginotalara denk geliyorsa o nota kök nota

alınaraktan yazılır. Şekil 1.3. ve 1.4’denyararlanabilirsiniz.

Sib Majör dizisini yaz ınız. Şekil.1.10’dan faydalanarak yazınız.

Altı bemöl alan diziyi yazarak budizinin ilgili minörünü bulunuz.

Altı bemol alan dizinin ne olduğunu bemolsırasından çözünüz ve ilgili minörünü ilgiliminör bulma tekniğinden bulunuz.Şekil:1.14’ten faydalanınız.

Türk, müziğinde kullanılanEnstrümanlar hak ında görsel bilgiedinmek için müzik marketlere gidiniz.

Maya ayağının dizideki notalar ınıyazınız.

Bulunduğunu bölgede sürekli müzik aletlerinin yapıldığı ve satıldığı yerleriziyaret ediniz. İstanbul’da Beyoğlu tüneldeve diğer bulunduğunuz semtlerde

bulabilirsiniz.

Türk halk müziğinde sib iki çok kullanılmaktadır. Bunu bağlama üzerindeses olarak çalarak duymaya çalışınız.Şekil.1.17’den faydalanınız.




19

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRMEBoşluk Doldurma Tipi Sorular

Aşağıdaki sorular ın boşluklar ına uygun kelimeyi yerleştirerek değerlendiriniz.

1. ………………Yunanca harmonia anlamındaki sözcükten gelir.Armoni aslında

doğada var olan bir olgudur.Aynı anda duyulan farklı seslerin kaynaşmasıdır.

2. Üç veya daha fazla sesin aynı anda tınlamasına ……………denir

3. Batı müziği ……adet yar ım (koma)ses üzerine kurulmuştur.

4. ……..majör dizisi iki diyez alır

5. Mi majör dizisinin ………….notası diyez alır .

6. DO # majörün ilgili minörü……..dir.

7. Üç bemollü majör dizininin ilgili minörü …………… ‘dür.

8. Ferit anlar, Cemal Reşit Rey, Necip Kazım Akses, Ekrem Zeki Ün ve Ulvi Cemal

Erkin Türk ……………..dir.

9. Türk müziğinde bir birine eşit olmayan ……….ses vardır.

10. Türk müziğinde Nim zirgüle,Kürdi ve n,m hisar seslerine Batı müziğinde

…,……,…….sesleri denk gelir.

DEĞERLENDİRME

Cevaplar ınızı modül sonundaki cevap anahtar ı ile kar şılaştır ınız. Doğru cevap sayınızı belirleyerek kendinizi değerlendiriniz. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddütyaşadığınız sorularla ilgili konular ı faaliyete geri dönerek tekrar inceleyiniz.

Tüm sorulara doğru cevap verdiyseniz diğer faaliyete geçiniz.

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME



20

B- UYGULAMALI TEST

Yaptığınız uygulamayı kontrol listesine göre değerlendirerek, eksik veya hatalıgördüğünüz davranışlar ı tamamlama yoluna gidiniz.

KONTROL LİSTESİ

DEĞERLENDİRME KR İTERLER İ Evet Hayir

Batı müziğinde bulunan ses sistemini sırasıyla yazdınız mı?

Diyez alan dizilerden iki ve üz diyez alan diziyi yazınız mı?

Sib majör dizisini yazdınız mı? Altı bemol alan diziyi yazdınız mı?

Bu dizinin ilgili minörünü buldunuz mu?

Türk müziğinde kullanılan ses sistemlerinden Do Re La notalar ınınkar şılık isimlerini yazdınız mı?

Türk müziğinde kullanılan enstrümanlar hak ında görsel bilgi

edinmek için müzik marketlere gitiniz mi?

Maya ayağının dizideki notalar ını yazdınız mı?

DEĞERLENDİRME

Yaptığınız değerlendirme sonunda hayır şeklindeki cevaplar ınızı bir daha gözdengeçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Eksikliklerinizi

araştırarak ya da öğretmeninizden yardım alarak tamamlayabilirsiniz.

Cevaplar ınızın tamamı evet ise bir sonraki faaliyete geçiniz.

E



21


Makamlar ı algılayı p tekniğine uygun olarak seslendirecek ve yazabileceksiniz. Türk sanat musikisindeki eserleri dinlediğinizde hangi makam olduğunu algılayacaksınız.

Bu faaliyet öncesinde yapmanız gereken öncelikli araştırmalar şunlar olmalıdır;

Türk müziğinki makamlar nelerdir? Araştır ınız.

Makamlar nasıl oluşmuştur? Araştır ınız.

Kazanmış olduğunuz bilgi ve deneyimleri arkadaş grubunuz ile paylaşınız.

2. MAKAMLAR Makam kelimesi Arapça k ıyam kelimesinden alınmıştır. K ıyam Arapçada mevki,

durulacak yer anlamını taşır. Türk müziğinde XIV yüzyıldan sonra kullanılmaya başlanmışt ır. Türk Müziğinde dizinini işleniş biçiminin adıdır.

Türk müziğinde makamlar, Batı müziğinin gamlar ıyla eş anlamlı olmakla birlikteyapılar ı bak ımından farklı olan dizilerdir. Bir önceki modülde işlediğimiz muzikte sesler konusunda olduğu gibi Batı müziğinde bir tam ses (aralık) Türk müziğinde 9 komalık taninisesine eşittir. Bu sesleri koma değerine göre isimlerinin ve harf k ısaltmalar ının olduğunu

belirtmiştik.

Makam; bir durak ve güçlü ses etraf ında belirli kurallarla seyreden dizidir.

Makam, k ısacası belli seslerin belli bir seyirle işlenmesi demektir. Her makamınkendine has melodik çizgisini ortaya koyan bir seyri vardır.

Makamın seslerinde dolaşmaya seyir denir. Her makamın kendine has seyiri vardır.Makamlar ı ayr ıt eden özellikte budur. Seyir çık ıcı inici ve inici-çık ıcı olmak üzere üçeayr ılır.

Çık ıcı Seyir: Dizin alt k ısmından bulunan dörtlü ve beşli seslerden seyire

başlanır.


AMAÇ

ARAŞTIRMA



22

İnici Seyir: Çık ıcı dizinin aksi tiz durak civar ından pese doğru inilir.

İnici-çık ıcı Seyir: Güçlü civar ında başlayan seyir.

Bir müzik parçasında melodik haraketin belli perdeler üzerindeki kalışlar ına karar denilmektedir. Kararlar dildeki soru işareti, virgül, nokta gibi Azgi ak ışı üzerinde önemli roloynamaktadır.

Geneleksel Türk sanat müziğinde makamlar üçe ayr ılır. İnceleyeceğimiz makamlar TRT repertuar ında var olana eserlerin yoğunluğuna göre vurgulanması gerekenler Diğerlerini, merak ettiklerinizi çe şitli kaynaklardan inceleyiniz.

Basit Makamlar Bileşik (Mürekkep) Makamlar Göçürülmüş (başka ses üzerine aktarılmış) Makamlar

2.1. Basit Makamlar

Bir tam dörtlü ve bir tam beşlinin birleşmesinden basit makamlar ın dizileri meydanagelir. Bu makamlarda güçlü, dörtlü ile beşlinin birleştiği sestir. Geneleksel Türk müziğinde13 adet basit makam vardır. Bunlar;

ÇARGAH, BUSELİK, RAST, UŞŞAK, HİCAZ, ZİRGÜLELİ, HİCAZ, NEVA,HÜSEYNİ, KARCİĞAR, SÜZNAK, KÜRDİ makamlar ıdır. Bunlar ın bazılar ını şöyleaçıklayabiliriz.

2.1.1.Hicaz Makamı

Kelime anlamı Arabistan’ daki bir ilin adıdır. İlk defa XIV. yüzyılda Urmevini’nineserlerinde rastlanmaktadır. Yerinde hicaz dörtlüsüne neva perdesinde rast beşlisinineklenmesinden meydana gelir.

Seyri; İnici çık ıcıdır.

Şekil 2.1: Uzzal makamı

Hicaz makamı (hicaz Ailesi ) kendi içersinde üçe ayr ılmaktadır.



23

Hicaz Humayun Makamı: Yerinde hicaz dörtlüsüne, neva perdesinde buselik

beşlisinin eklenmesiyle meydana gelir.Seyri: İnici çık ıcıdır

Şekil 2.2: Hicaz humayun makamı

Uzzal Makamı: Yerinde hicaz dörtlüsüne, hüseyni perdesinde uşak dörtlüsününeklenmesiyle meydana gelir.

Seyri: İnici çık ıcıdır

Şekil 2.3: Uzzal makamı

Zirgüleli Hicaz Makamı: Yerinde hicaz beşlisine hüseyni perdesinde hicazdörtlüsünün eklenmesiyle meydana gelir.


Şekil 2.4: Zirgüleli hicaz makam ı



24

2.1.2.Rast Makamı

Farsça doğru dostdoğru ve gerçek anlamındadır. İlk defa XIV. yüzyılda SafiyüddünAbdülmümin ‘in eserlerinde rastlanılmaktadır. Yerinde rast beşlisine neva perdesinde rastdörtlüsünün eklenmesiyle meydana gelir.


Şekil 2.5: Rast makamı

2.1.3.Uşşak Makamı

Uşak makamı , Arapça aşıklar anlamına gelmektedir. İlk defa XIV. yüzyılda SafiyüdünAbdülmüminin eserlerinde rastlanılmaktadır. Yerinde uşak dörtlüsüne neva perdesinde

buselik beşlisinin eklenmesiyle meydana gelir.

Seyri: Çık ıcıd ır.

Şekil 2.6: Uşşak makamı

2.1.4.Hüseyni Makamı

Hüseyine ait anlamındadır. İlk defa XIV. yüzyılda Safiyüdün Abdülmüminineserlerinde rastlanılmaktadır. Yerinde hüseyni beşlisine hüseyni perdesinde uşak dörtlüsününeklenmesiyle meydana gelir.

Seyri: Çık ıcıd ır

Şekil 2.7: Hüseyni makamı



25

2.1.5.Süznak Makamı

Yak ıcı anlamındadır.1785 yılında tahminen Vardokosta Seyfi AHMET AĞA’ya aiteserlerde rastlanmaktadır. Yerinde rast beşlisine neva perdesi üzerinde hicaz dörtlüsününeklenmesiyle meydana gelir

Seyri : İnici çık ıcıdır

Şekil 2.8: Süznak makamı

2.1.6.Karciğar Makamı

Türkçe yırtıcı kuş anlamına gelmektedir. İlk defa XV. yüzyılda K ır şehir Nizam OğluYusuf’a ait eserlerinde rastlanılmaktadır. Yerinde uşşak dörtlüsüne neva perdesinde hicaz

beşlisinin eklenmesiyle oluşur.

Seyri: İnici çık ıcıdır.

Şekil 2.9: Karciğar makamı

2.2.Birleşik MakamlarYapısında birden fazla makam dzisi bulunduran makamlara bileşik makamlar denir.

Bunlara mürekkep makamlar da denir Bunlar;

FERAHFEZA, IRAK, EVC, BESTENİGAR, FERHNAK, ŞEVKAFZA, NİKR İZ, NEV’SER, SÜZ-İ DİLARA, SAZKAR, ZAVİL, MUHAYYER KÜRDİ, ACEM, ACEMKÜRDİ, GERDANİYE, HİSAR BUSELİK, SABA, NİŞABÜREK, ISFAHAN, BAYATİARABAN, TAHİR BUSELİK, ŞEHNAZ, GÜGAH, HÜZZAM, SEGAH VE MÜZTEAR makamlar ıdır. Bunlar ın repertuarlarda fazlaca yer alanlar ını inceleyeceğiz.



26

2.2.1.Hüzzam Makamı

Kelime anlamı koyu hüzün anlamındadır. İlk defa Kantemur’a ait eserlerderastlanmaktadır. Yerinde hüzam beşlisine eviç perdesde hicaz dörtlüsünün eklenmesiylemeydana gelmiştir. Ayr ıca neva perdesi üzerindeki hicaz dörtlüsünün hümayun dizisi halindeuzantısıyla da gerdaniye perdesi üzerinden buselik beşlisi meydana getirir.

Seyir:İnici çık ıcıdır.

Şekil 2.10: Hüzzam makamı

2.2.2.Muhayyer Kürdi Makamı

İlk defa XIX. Yüzyılda müezzin başı R ıfat taraf ından bulunmuştur ve ikinci Mahmut’aait eserlerinde rastlanılmaktadır. Yerinde muayyer makamı dizisi ve yerinde kürdi makamıdizisinin kar ışımından meydana gelmiştir.

Seyri: İnicidir.

Şekil 2.11: Muhayyer kürdi makamı



27

2.2.3.Segâh Makamı

Açık ve soylu bir hüzün duygusu anlamına gelmektedir. As ıl dizisi, yerinde segâh beşlisine, eviç perdesi üzerinde hicaz dörtlüsünün eklenmesiyle meydana gelir. Bazen eksik segah beşlisinin katıldığı, bundan dolayı Neva perdesi üzerinde bir uşşak bayati dizisimeydana gelir. Bu da gerdaniye perdesi üzerinde buselik beşlisinin doğmasına yol açar.

Seyri: Çık ıcıdır.

Şekil 2.12: Segâh makamı

2.2.4.Saba Makamı

Hafif letafetli esen sabah rüzgar ı anlamına gelmektedir. İlk defa II.Mehmet’e aitkurumlarda rastlanılmaktadır.Çar ğah perdesi üzerindeki zirgüleli hicaz dizisine yerinde sabadörtlünün eklenmesiyle meydana gelir.

Seyri:Çık ıcı veya çık ıcı inicidir.

Şekil 2.13: Saba makamı

2.2.5.Buselik Makamı

Ebu selik anlamına gelmektedir. İlk defa XIV. yüzyılda II. Sfiyudün’e ait eserlerdearastlanılmaktadır. Yerinde buselik beşlisine hüseyni perdesi üzerinde kürdi dörtlüsününeklenmesiyle meydana gelir.

Seyri: İnicidir çık ıcıdır.

Şekil 2.14: Buselik makamı



28

2.2.6.Nikriz Makamı

Bugün İran’da Fars eyaletinde Şiran ile Kirman arasında bir şehrin adıdır. İlk defaXV. Yüzyılda II. Mehmet’e ait eserlerde görülmektedir. Yerinde nikriz beşlisinine, neva

perdesi üzerinde görülmektedir. Yerinde nikriz beşlisine neva perdesi üzerinde rastdörtlüsünün eklenmesiyle meydana gelir. Şekil:2

Seyri :İnici çık ıcıdır.

Şekil 2.15: Nikriz makamı

2.2.7.Bayati Makamı

Bayati, Oğuz boyundan gelmektedir. İlk defa Kantemur’ da rastlanılmaktadır. Yerindeuşak dörtlüsüne neva perdesi üzerinde buselik beşlisininin eklenemsiyle meydana gelir.

Seyri: İnici çık ıcıdır.

Şekil 2.16: Bayati makamı

2.3. Göçürülmüş (başka ses üzerine aktarılmış) Makamlar

Basit makam dizelerinin başka perde üzerinde aktar ılmasıyla göçürülmüş makamlar meydana gelir. Bunlar;

MAHUR, ACEM AŞİRAN, SULTANİYEGAH, NİHAVEND, RUHNÜVAZ,KÜRDİLİ HİCAZKAR, AŞKEFZA, FERAHNÜMA, ŞEDARABAN, SÜZ-İ DİL,EVCARA, HİCAZKAR, ZİRGÜLELİ SÜZNAK, HEFTGAH, RENG-I DİL makamlardır.



29

2.3.1. Kürdîlihicazkâr Makamı

İlk defa 1855 yılında Hacı Arif Bey taraf ından kullanılmıştır. En çok şark ı formundakieserlerde kullanılır. Rast perdesi üzerinde bir kürdi dörtlüsüne çargâh perdesi üzerinde bir

buselik beşlisinin eklenmesiyle meydana gelir.

Seyri: İnicidir.

Şekil 2.17: Kürdîlihicazkâr makamı

2.3.2. Mahur Makamı

Hindistan’da Haydarabat nizamlığında bir şehrin adıdır. İ lk defa XIV. yüzyılında II.Mehmet’e ait eserlerde görülmektedir. Rast perdesi üzerinde çargah beşlisine neva perdesinde çar ğah dörtlüsünün eklenmesiyle meydana gelir.

Seyri :İnicidir.

Şekil 2.18: Mahur makamı

2.3.3. Hicazkâr Makamı

Zerafet ve hayal gücü anlamına gelmektedir. İ lk defa XVIII. yüzyılın ikinci yar ısındaAbdulbaki Nasır Dede rastlanmaktadır. Rast perdesinde Hicaz beşlisine neva perdesiüzerinde hicaz dörtlüsüne eklenmesiyle meydana gelir.

Seyri:İnicidir.

Şekil 2.19: Hicazkar makamı



30

2.3.4.Nihavend Makamı

Kelime anlamı İran’da, Luristan eyaletinde hanedanın güneyinde tarihi bir şehrinadıdır. İlk defa II. Mehmet’e ait eserlerde kullanılmıştır. Rast perdesi üzerinde buselik

beşlisine neva perdesinde kürdi veya hicaz dörtlüsünün eklenmesiyle meydana gelir.

Seyri:İnici çık ıcıdır.

Şekil 2.20: Nihavend makamı



31


İşlem Basamakları Öneriler Makamlardaki farklılıklar ı

algılam (işitsel olarak) için Türk sanat müziği dinleyiniz.

Müzikteki farklı lığı algılamak için müzik dinlemeniz önerilir. Özelikle makamlar ıkavramak için türk sanat müziği dinleyiniz.

Makamlardan hicaz makamınınseslerini yazınız

Hicaz makamının aldığı sesleri öğreneceğinizenstrümanda seslendiriniz. ve bu makama uygun

bir parça seslendirirseniz müzik kulağınız daha da

gelişmiş olacaktır. Karcigar makamdaki değiştirici

işaretleri ve notasını dizek üzerine yazınız.

Her makamın kendine özgü aldığı değiştiriciişaretler ve notalar vardr ır. Bunlar ı iyi tanımak için

Göçürülmüş makamlardan

Mahur ve hicazkar makamınıdizek üzerine yazınız.

Şeklil 2.18 ve 2.19’a bak ınız. Yazarken makamınaldığı ar ızalara dıkkat ediniz ve ar ızalar ı doğruyazınız.

Makamlar ı iyi algı lamak için aynı makamtürlerinden CD ve kasetten parçalar dinleyiniz.




32


E VEÖLÇME VE DEĞERLENDİRMEA- OBJEKTİF TESTLER (ÖLÇME SORULARI)

Boşluk Doldurma Tipi Sorular

1- ………………….bir durak ve güçlü ses etraf ında belirli kurallarla seyreden dizidir.

2- Makamın seslerinde dolaşmaya ……………….. denir.

3- ………… Farsça doğru, dostdoğru ve gerçek anlamındadır.İlk defa XIV.YüzyıldaSafiyüddün Abdül mümin ‘in eserlerinde rastlanı lmaktadır.

4- Aşiran acem ve kürdili hicazkar makamlar ı ………..makamlardandır.

5- Rast perdesi üzerinde buselik beşlisine Neva perdesinde kürdi veya hicaz dörtlüsününeklenmesiyle ……………..makamı meydana gelir

Cevaplar ınızı cevap anahtar ı ile kar şılaştır ınız.

DEĞERLENDİRME

Cevaplar ınızı cevap anahtar ı ile kar şılaştır ınız. Doğru cevap sayınızı belirleyerek kendinizi değerlendiriniz. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt yaşadığınızsorularla ilgili konular ı faaliyete geri dönerek tekrar inceleyiniz

Tüm sorulara doğru cevap verdiyseniz diğer faaliyete geçiniz




33

B- UYGULAMALI TEST

Yaptığınız uygulamayı kontrol listesine göre değerlendirerek, eksik veya hatalıgördüğünüz davranışlar ı tamamlama yoluna gidiniz.

KONTROL LİSTESİ

DEĞERLENDİRME KR İTERLER İ Evet Hayır

Makamlardaki farklılıklar ı algılamak (işitsel olarak) için Türk sanat

müziği dinlediniz mi?

Makamlardan hicaz makamının seslerini yazıdınız mi?

Karcigar makamdaki değiştirici işaretleri ve notasını dizek üzerineyazdınız mı?

Göçürülmüş makamlardan mahur ve hicazkar makamını dizek üzerine yazdınız mı?

DEĞERLENDİRME

Yaptığınız değerlendirme sonunda hayır şeklindeki cevaplar ınızı bir daha gözdengeçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Eksiklikleriniziaraştırarak ya da öğretmeninizden yardım alarak tamamlayabilirsiniz.

Cevaplar ınızın tamamı evet ise modül değerlendirmeye geçiniz.



34

MODÜL DEĞERLENDİRMEPERFORMANS TESTİ (YETERLİK ÖLÇME)

Modül ile kazandığınız yeterliği aşağıdaki kriterlere göre değerlendiriniz.

DEĞERLENDİRME KR İTERLER İ EVET HAYIR

Evrensel müzik ses sistemini kavradınızmı.A)Armonin ne olduğunu kavradınız mı?B)Akorlar ın nasıl oluştuğunu ve sesleri ayırt etmenin müzikte önemli

olduğunu kavradınız mı?Değitirici işaret alan diyez ve bemol diziler.A)Değiştirici işaret alan diyez sırasını kavradınız mı?B)Değiştirici işaret alan bemol sırasını kavradınız mı?

Bir majör akorun ilgili minörü ve diyez ve bemol sıralarınıntonunun nasıl bulunduğuA)Her hangi bir majör akorunun ilgili minörünü çözebiliyormusunuz?B)Diyez ve bemol sıralar ında tonun –dizinin nasıl bulunduğunuçözebiliyor musunuz?Türk müziği ses sistemiA)Türk müziği ses sisteminin neler olduğunu kavradınız mı?B)Atatürk’ün sanata katk ılar ını ve yaklaşımını kavradınız mı?

Türk halk müziğiA)Türk halk müziği ses sistemini kavradınız mı?B)Türk halk müziğinde bulunan ayaklar ın neler olduğunu ve hangidizi ve seslerde olduğunu kavradınız mı?MakamlarA)Makamlar ın ne olduğunu ve nasıl oluştuğunu kavradınız mı?B)Makamlarda var olan sesleri ve dizisini yazd ınız mı?

Diğer

A)Bu konular ın müziğe giden yolda ilk adımlar olduğundan;gözlemci, araştıran, paylaşan bilgilerin bilimsel temelde oturması içinçok çalışmanız gerekliliğini düşünüyor musunuz?

DEĞERLENDİRME

Yaptığınız değerlendirme sonucunda eksikleriniz varsa öğrenme faaliyetlerinitekrarlayınız.

Modülü tamamladınız, tebrik ederiz. Öğretmeniniz size çeşitli ölçme araçlar ıuygulayacaktır. Öğretmeniniz ile iletişime geçiniz.

MODÜL DEĞERLENDİRME



35

CEVAP ANAHTARLARI

ÖĞRENME FAALİYETİ-1 CEVAP ANAHTARI

1- Armoni2- Akor3- 124- Re5- 46- La#

7- DO8- Beşleri9- 24

10- DO, RE, FA

ÖĞRENME FAALİYETİ-2 CEVAP ANAHTARI

1- Makam2- Seyir

3- Rast4- Göçürülmüş5- Nihavend

Cevaplar ınızı cevap anahtarlar ı ile kar şılaştırarak kendinizi değerlendiriniz.

CEVAP ANAHTARLARI



36

ÖNER İLEN KAYNAKLAR

Müzik kitaplar ı (lise ortaöğretimde okutulan).

Müzik kurslar ı ve kursa giden yak ınlar ınızdan, üniversitesi öğrencisi

büyüklerinizden bilgi edinebilirsiniz.

Müzik kitaplar ı, enstrüman öğretim metotlar ından faydalanınız.

İnternette nota ve müzik bilgisi veren siteler. Yine internetten, CD, konserlerden

müzik kaltesi bilimsel içerikli olan müzikleri dinleyiniz.

Musiki cemiyetlerinden de faydalanabilir kurslara katılabilirsiniz.

ÖNER İLEN KAYNAKLAR



KAYNAKÇA İLDAN Haydar, Temel Müzik Teorisi Nota Okuma ve Öğrenme Metodu,

Bemol Müzik,2002.

DOĞRU, Mehmet, Klasik Gitar ve Sanatı, İstanbul, 2002.

Öğrt. Görv. FERUDUNOĞLU Z.Lale, Müziğe Giden Yol, İstanbul, 2004.

MİMAROĞLU İlhan, Müzik Tarihi, Varlık Yayınlar ı,1995.

GÜÇ Berna, Yayınlanmamış Ders Notları, Mimar Sinan Üni.1990.

ÇAVUŞ Sevgi, Yayınlanmamış Ders Notları, Kocaeli üniversitesi,2005.

Öğrt. Görv. SAĞER, Turan. Temel Müzik Teorisi, Bemol Müzik

Yayınlar ı,2004

AY, Göktan, Folklor (Halkbilimi),Pan Yayıncılık, 1999.

www.ayvalik-music.com’dan resimler alınmıştır.

KAYNAKÇA

Documents

Türk Müziğinde Sistem ve Makamlar