Türkiye'de Paket Arıcılık Sisteminin Geliştirilmesi Olanakları

8/7/2019 Türkiye'de Paket Arıcılık Sisteminin Geliştirilmesi Olanakları

http://slidepdf.com/reader/full/tuerkiyede-paket-aricilik-sisteminin-gelistirilmesi-olanaklari 1/50



T Ü R K İ Y E ' D E PAKET ARICILIK S İ S T E M İ N İ N G E L İ ş T İ R İ L M E S İ OLANAKLARI

PROJE NO:TOGTAG/ TARP-1819

PROF. DR. Ç E T İ N FlRA TLI

DOÇ. DR. METE KARACAOGLU

Y A R D . D O Ç . D R . H . V A S F İ G E N Ç E R

Ş U B A T 2004

ANKARA

S- 1- 3g

r< - 3<:;Z:i i

61

- 7=-, i



ÖNSÖZ

Bal a r ı s ı Anadolu'nun çok önemli biyolojik v a r l ı k l a r ı n d a n , a r ı c ı l ı k da tarihi boyunca ü/.erinde

y a ş a y a n l a r c a y a p ı l a g e l e n geleneksel üretim d a l l a r ı n d a n biridir. Son y ı l l a r d a gelenekselliktcn kurtulup

daha büyük i ş l e t m e l e r halinde ekonomik bir faaliyet biçimine d ö n ü ş m e ç a b a l a r ı izlcn11ll.'ktedir. ( ' ı r c t i c i örgütlenmeleri ise Türkiye a n c ı l ı ğ ı n ı n v a r e l ı ğ ı son n o k t a d ı r .

Hem \ar olan küçük aile a n l ı k l a r ı n ı ı ı büyütülmcsindc hem de yeni a n c ı l ı k i ş l e t m e l e r i ı ı ı n k u r u l ı n a " ı n d a koloni bölmeleri ilc s a ğ l a n a n yeni a r ı ailelerinin k u l l a n ı l m a s ı , ne d a m l / I ı k a ı ı a a r ı ' i O r ı ı l ı ı l l ı ı l ı ı çözümüne ne de h a s t a l ı k ve z a r a r l ı b u l a ş ı k k o v a n l a r ı n ülke içinde d o l a ş t ı r ı l ı ı ı a ~ ı \ c m c d a ı ı a !lek'n

y o ğ u n ölümler nedeniyle verime k a t k ı y a p m a k t a d ı r

Oysa: I I C ı k ü m e t l e r i m i z i n k ı r s a l gclir sorununa vc i ş s i z l i ğ e çare olarak a r ı l ı kman d a ğ ı ı ı m p r o g r a m l a r ı yürüttükieri, bu çerçevede milyonlarca kovan a r ı n ı n d a ğ ı t ı l d ı ğ ı ancak tümüne y a k ı ı ı bir b ö l ü m [ ı n ü n bugün y a ~ a l l 1 a d ı ğ l bilinmektedir.

A. B. D. 'dc, özcllikle s e ı i \e u/un k ı ş mevsimi y a ~ a y a n Kanada ile kendi kuzc) hölgcleri ı ç ı n

g e l i ~ t i r i l l 1 1 i ~ ve b a ~ a r ı l ı u y g u l a m a s ı !lörülel1 'paket a r ı c ı l ı k ' modelinin ülkemiz için dc u y g u ı ı d ü ~ ü n c c s i ile bu proje h a z ı r l a n a r a k T Ü B İ T A K ' a s u n u l m u ş ve desteklenmesi kabul cd i ı n ı i : ; ; ı ir

Bu proje ile: var olan üretim kolonilerinin bölünmesi yerine üreme h ı z ı yüksck i p l e r d c ı ı ; ı r ı üreterek m i k t a r ı belli a r ı t o p l u l u k l a r ı n a d a m ı z l ı k niteliklerine göre s e ç i l l l 1 i ~ U\ )!1I1l ipli al ld

a n l a r ı n \crilmesi ve her tUrlU s a ğ l ı k denetimlerinin y a p ı l m a s ı ile h a z ı r l a n a n 'pakct a n l a r ı ı ı ' ü l k e ı ı i ı ı uzak n o k t a l a r ı a r a s ı n d a t a ~ ı n a b i l i r l i ğ i ve üretim sezonu içerisinde bunlardan \ c r ı n ı s a ğ l a n a ı m ı y a c a ğ ı a r a ş t ı r ı l l 1 1 l ~ t ı r .

Elde edilen sonuçlar, paket a r ı c ı l ı ğ ı n kapasite a r t ı r ı m ı ve/veya yeni i Ş l e t i l l L ' k u r ı n a a m a ç l ı a r ı gereksinimini k a r ş ı l a m a y a uygun bir y o l o l d u ğ u n u göstermektedir. Ege, Akdeniz gihi k ı } i h ö l g l . ' l e r ı ı ı i ı ı

k o ~ u l l a r ı n özell ik le uzun ve s e ı i k ı ~ mevsimin in y a ş a ı ı d ı ğ ı d o ğ u bölgeleri 111 izdek i a r ı c ı l ı k l ~ ı a l i y c t l e r i n d e k u l l a n ı l m a y a h a z ı r koloni üretimi için gerekli iklim ve c o ğ r a f ı k k ( ı ~ l I l 1 a r a ' i a l ı i p ( l l d l 1 ğ t ı g ö r ü l ı n ü ~ t U r .

Ancak d o ğ a l d ki: i ş l e t m e organ izasyonu, sermaye ve pazarlama k o n u l a r ı n d a k i b a : ; a r ı bi d li/c) i ile

s ı n ı r l ı d ı r . Bölgeler a r a s ı n d a h ı z l ı u l a ~ t ı r n ı a engelleri ortadan k a l d ı r ı l d ı ğ ı ı ı d a . a r ı t a l e p l e r ı n i n k a r ~ ı l a n n ı a s ı n d a üretim kolonilerinin rasgele bölünerek k u l l a n ı l m a s ı verine istcnilen b[i\[iklüktc

y a ~ a l l 1 a ~ a n s ı çok daha yüksek koloni nüvelerinin üretilmesi ve k u l l a n ı l m a s ı ile s a ğ l ı k l ı \ e \ erimli bir

a n c ı l ı k yapmak m ü ı n k ü n o l a c a k t ı r . D a m ı z l ı k ana a r ı y e t i ş t i r i c i l e r i n i n , öncelikle vC i i ı e i l i k l e dc ) c ı ı i kurulan a n c ı l ı k birliklerinin böyle bir d a l ı n ı n g e l i ş t i r i l m e s i n d e önderlik y a p m a l a r ı b c k l e ı l ı ı ı e l i L l ı r .



İ ç İ N D E K İ L E R

Ç İ Z E L G E L E R D i z İ N İ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1 \

Ş E K İ L L E R D İ z İ N i . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . v

R E S İ M L E R D i z İ N i . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . viÖZET . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . .vii

ABSTR.!\CT ........................................................................................... viii

1. G i R İ Ş ....................................................................................................................................2. KAYNAK A R A Ş T I R M A S I . ............................................................................................... .4

2.1. Paket ı \ r ı ....................................................................................................................... 4

Paket A r ı Üretim Kolonileri ..................................... ........................................ .......... )

2.3. Paketlerin D o l d u r u l m a s ı ve T a ş ı n m a s ı ....................................................................... 6

2.4. Paket A n l a r ı n Kovanlara y e r l e ş t i r i l m e s i .................................................................... .

2.5. Paket Anlar ile O l u ş t u r u l a n Kolonilerin Y ö n e t i ı n i ...................................................... 8

3 . MATERYAL VE YÖNTEM ............................................................................................ o

3.1. Materyal ..................................................................................................................... 1()

3 Y ö n t e ı T I ........................................................................................................................ ı ı

3 1. D a m ı z l ı k sürünün k u r u l ı n a s ı .................. n........................................ . .. _...... ,. I I

3 Paket a r ı üretim kolonileri ................................ ........................... ..... ......... .12

3 . Paket a r ı ana a r ı l a r l 1 1 ] 1 1 y e t i ş t i r i h n e s i .......................................... " .... o ............... 1

3.2.4. Paketlerin d o l d u r u l m a s ı ve t a ş ı n m a s ı ....... ........ ....... ........ ....... ....... .... ...... .. ... 3

3.2.5. Paket anlar ile o l u ş t u r u l a n koloniler ve p e r f o r m a n s l a r ı ..................................14

3.2.6. Verilerin istatistik analizleri. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . 6

4. A R A Ş T I R M A SONUÇLARI VE T A R T I Ş M A .................................................................. 1

4.1. D a m ı z l ı k Kolonilerin G e l i ş i m i ................................................................................. 7



4.2. Paket An Üretim K o l o n i l e r İ . ........................................................................................ 9

4.3. Ana An iJretin1i ......................................................................................................... .

4.4. Paket A n l a r ı n G e l i ş i m i ............................ ............................. ............................. ......... 25

5. SONlJÇ VE Ö N E R İ L E R ..................................................................................................... 35

Kf\YN/\KLAR ....................................................................................................................... 36

ii i



Ç İ Z E L G E L E R D İ z İ N İ

S a v t ~ ı No

Çizelge 3.1. Deneme yörelerine gönderilen paket a r ı s a y ı l a r ı ................................................. 3

Çizelge 4.1. Genotip g r u p l a r ı n ı n k a p a l ı yavru a l a n l a r ı (cm2

) .............................................. g

Çizelge Genotip g r u p l a r ı n ı n bal verimleri (kg) ................................................................ 19

Çizelge 4.3 Besleme g r u p l a n n ı n k a p a l ı yavru a l a n l a r ı (cm2

) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11

Çizelge 4.4. Besleme g r u p l a r ı n ı n bal verimleri (kg) ............................................................. .

Çizelge 4.5. F a r k l ı genotiplerden ana an y e t i ş t i r i c i l i ğ i n e ve y e t i ş t i r i l e n ana anlara i l i ş k i n b a z ı

d e ğ e r l e r . .......................................................................................................... .

Çizelge 4.6. Paket anlar ile o l u ş t u r u l a n k o l o n İ g r u p l a r ı n ı n yavru a l a n l a r ı (cm:' l ... ... .... ... ... .

Çizelge 4.7. Paket anlar ile o l u ş t u r u l a n kolon i g r u p l a r ı n ı n a r ı I ı çerçeve

Çizelge 4.8. Paket anlar ile o l u ş t u r u l a n k o l o n İ g r u p l a r ı m n bal verimleri

iv

l a r ı .............. .



Ş E K İ L L E R DiziNi

Ş e k i l 4.1. Genotip g r u p l a r ı n ı n k a p a l ı yavru a l a n ı (cm2

) g e l i ş i m i ..........................................

Ş e k i l Besleme g r u p l a r ı n ı n k a p a l ı yavru a l a n ı (cm2

) g e l i ş i m i ...........................................21

Ş e k i l 4.3. Besleme g r u p l a r ı n ı n bal verimleri (kg) ........................................ .......................... ..

Ş e k i l 4.4. F a r k l ı yörelerde paket a r ı l a n n yavru a l a n ı (cm2

) g e l i ş i m i ........................................ 30

Ş e k i l 4.5. F a r k l ı genotipte paket a n l a r ı n yavru a l a n ı (cm2

) g e l i ş i m i ..................................... ..

Ş e k i l 4.6. F a r k l ı a ğ ı r l ı k t a paket a r ı l a r ı n yavru a l a n ı (cm2

) g e l i ş i m i ..................................... ..... 3

Ş e k i l 4.7. F a r k l ı yörelerde paket a n l a r ı n bal v e r İ m l e r i (kg) .................................. ................... 33

Ş e k i l 4.8. F a r k l ı genotipte paket a n l a r ı n bal verimleri (kg) .................................. ................ 33

Ş e k i l 4.9. F a r k l ı a ğ ı r l ı k t a paket a n l a r ı n bal verimleri (kg) ....................................... .............. .

v



R E S İ M L E R D İ z İ N İ

Resim 3.1. Standart kovanlara a k t a n l m a y ı bekleyen paket anlar............................................. 14

Resim 3 Standart kovana a k t a r ı l a n bir paket an .................................................................. 5

Vi



ÖZET

A r a ş t ı r m a n ı n b a ş l a n g ı ç materyalini A y d ı n Ziraat Fakültesi a r ı l ı ğ ı n d a Anadolu a r ı s ı CA. m. a n a t o l i a c a ) ' n ı n Ege ekotipinden 50 k o l o n İ ve A.Ü. Z.F. Zootekni Bölümü a r ı l ı ğ ı n d a 30

Kafkas a r ı s ı CA. m. caucasica) k o l o n İ s i o l u ş t u r m u ş t u r . 1998 y ı l ı n d a g e l i ş m e l e r i izlenen her 2

sürüden 999 y ı l ı n d a birer d a m ı z l ı k koloni s e ç i l m i ş ve Ankara'da bu d a m ı z l ı k l a r d a n y e t i ş t i r i l e n ana a r ı l a r yapay t o h u m l a n m ı ş l a r d ı r . Yapay t o h u m l a n m ı ş ana anlar ile A y d ı n ' d a EXK KXE ve KXK genotip gruplan k u r u l m u ş t u r . Genotip g r u p l a r ı n ı n g e l i ş m e l e r i 2000 y ı l ı

i l k b a h a r ı n d a izlenerek paket a r ı ana a r ı l a r ı n ı n ana h a t t ı olan EXK ve KXE genotip grubundan

birer d a m ı z l ı k koloni s e ç i l m i ş t i r .

A y d ı n ' d a 17.05.2000 tarihinde 25 adet paket a r ı üretim kolonisi k u l l a n ı l a r a k 1.0 kg ve

1.8 kg a ğ ı r l ı ğ ı n d a 30'ar paket a r ı d o l d u r u l m u ş t u r . Her 2 a ğ ı r l ı k grubundan 5 pakete KXE

genotipinden, d i ğ e r 15 pakete ise EXK genotipinden y e t i ş t i r i l m i ş ana anlar kafes içinde

y e r l e ş t i r i l m i ş t i r . Ankara, Van ve Tokat y ö r e l e r İ n d e k i a r ı l ı k l a r a 2 f a r k l ı a ğ ı r l ı k t a ve 2 f a r k l ı genotip grubundan ana anya sahip 5'er paket a r ı , toplam 2 0 ' ş e r paket a r ı , 18-20 M a y ı s 2000

tarihlerinde n a k l e d i l m i ş l e r ve kovanlara a k t a r ı l m ı ş l a r d ı r . Paket a r ı l a r ile o l u ş t u r u l a n kolonilerin mevsim boyu g e l i ş i m l e r i i z l e n m i ş ve mevsim sonunda bal verimleri s a p t a n m ı ş t ı r .

Van'daki a n l ı ğ ı n bal verimi (7.3±1.03 kg) hem Ankara'daki a r ı l ı ğ ı n (12.3± 1.62 kg)

hem de Tokat'taki a r ı l ı ğ ı n (l4.7±1.19 kg) bal veriminden f a r k l ı (P<O.OI), Ankara ve

Tokat'taki a n l ı k l a r ı n ı n verimleri a r a s ı n d a k i fark ise önemsizdir. EKXE genotipli paket

a r ı l a r ı n bal v e r İ m l e r İ (l1.31.17 kg ve 11.6±1.26 kg) f a r k l ı b u l u n m a m ı ş t ı r . Oysa paket a ğ ı r l ı ğ ı bal verimini e t k i l e m i ş t i r (P<O.OI). Her 3 yörede de daha yüksek verimli olan 1.8 k g ' l ı k paketlerin bal verimi o r t a l a m a s ı n ı n 14.3±1. 14 kg, 1.0 kg'hk paketlerin ise 8.5±l.OO kg o l d u ğ u · s a p t a n m ı ş t ı r .

ANAHT AR K E L İ M E L E R : bal a r ı s ı , paket a r ı , ana a r ı , bal verimi

vii



ABSTRACT

The initial matcrials of this rcsearch project eonstituted 50 colonjcs 11'0111 Aegcan

eeotype of Anatolian ho ney bee (A. 111. ww/o/iaca) in Agrieultural Faeulty in A y d ı n and ]0

Caueasian honey bee (A. 1l1. c a ı ı c a s i c a ) c o l o n İ e s in the a p i a ı ' y of A g r İ c u l t u r a l h ı c u l 111

Ankara. The performanees of t\\O stoeks were observed 998. One breeder colom \\as

sclcctcd from each stoek and sister queens were re are d from breeder eolonies in 1999. These

Aegean (E) and Caucasian (K) queens were inseminated instrumentally in Ankara to estabiish

EXK. KXE and KXK genotype groups in A y d ı n apiary. The developmel1ts and broml rearing

activities of c o l o n İ e s in gel10type groups were recorded periodically l!'tm) early spring

tthrough summer 2000. By means of colony development records. two c o ! o ı ı i e s \\cresclec1ed from EXK and KXE genotype groups as mother lines of the queens reared I t ı r packages.

Sixty shipping eontainers having two different dimensions for ı . o kg and 1.8 kg or

bees were filled by shaking bees from 25 package bee produeing eolonies in A y d ı n r\lla)

17. 2000. Sixty shipping cages were filled with ı . o kg of bees (30 cages) and 1.8 kg of bees

(30 eages) with caged laying queens reared from each genotype in May 17. 20()O A y d ı n . The packages (n=20 for eaeh loeation) shipped from A y d ı n to eaeh apiary in ı \ n k a r a . Tokat

and Van provinees were compared in terms of their performances.

The mean yicld of the apim'y in Van (7.3±1.03 kg) was lower than b ı ı t h the mean

yields of the apiaries in Ankara and Tokat (12.3± 1.62 kg and 4. 7± 1.19 kg: P 0.01 l. The

differenee between the mcan yiclds of apiaries in Ankara and Tokat was ı ı o t i t i c a ı ı t h differen1. The genotype did not affeet the produetivity. whereas the package \\eight alTeeted

the ho ney production (P<O.OL). The mean yields of EKXE packages and k.1:XI· packages

were found 11.3±1.17 kg and l1.6±1.26 kg respeetively. 1.8 kg-packagcs ( ] + -114 kg)

were more produeÜve than 1.0 kg-packages (8.5± 1.00 kg) in every e x p e r i ı n e n t a l l o c a t i o ı ı .

KEY WORDS: honey bee. package bee. queen. honey yield

Viii



1. G İ R İ ş

A r ı c ı l ı k , günümüzdc öncelikli a m a ç l a r ı f a r k l ı da olsa g e l i ş m i ş vc g e l i ş m e k t e olan

ülkelerde önemli bir üretim d a l ı s a y ı l m a k t a d ı r . Birinci grup ülkelerde daha çok bitkiselüretimdeki y a d s ı n a m a y a n k a t k ı s ı ile öncelik a l ı r k e n , d i ğ e r grup ülkelerde bir d a l ı ve gelir

k a y n a ğ ı olarak önem t a ş ı m a k t a d ı r .

Türkiye 'de bir yandan s a n a y i l e ş m e ve k e n t l e ş m e süreci y a ş a n ı r k e n d i ğ e r yandan halen

yüksek s a y ı l a b i l e c e k h ı z l ı nüfus a r t ı ş ı sürmekte, t a r ı m arazileri ve t a r ı m i ş l e t m e l e r i n d e küçülme devam etmektedir. K ı r s a l kesimde y a ş a y a n nüfus gelir d a ğ ı l ı m ı n d a yeterince pay

alamamakta, s a ğ l ı k l ı ve dengeli beslenememekte, geleneksel t a r ı m tekniklerinden

kurtulamamakta, ekonomik t a r ı m faaliyetlerine geçememekte ve ürün ç e ş i t l e n d i r i p gelirini

a r t ı r a m a m a k t a d ı r ( A N O N İ M , 2(01).

Yirmi birinci y ü z y ı l a g i r i ş l e birlikte Türk t a r ı m ı y a p ı s a l d e ğ i ş i m e z o r l a ı 1 l 1 1 a k u t geleneksel üretim yöntemleri ve p o l i t i k a l a r ı terk edilmeye ç a l ı ş ı l m a k t a , k a y n a k l a r ı n daha

etkin k u l l a n ı m ı n a yönelik çabalar sonucu ürün deseni, m i k t a r ı ve f i y a t ı n ı belirlemede yeni

politikalar gündeme gelmektedir. Türk t a r ı m ı n d a y a ş a n a n ve y a ş a n a c a k h ı z l ı \e s a n c ı l ı b e ş y ı l l ı k d ö n ü ş ü m sürecinde (2000-2005) t a r ı m d a k i aktifnüfusun % 40'lardan ( ~ ( ) 'S'lere i n e c e ğ i tahmin edilmektedir. Bu süreç içerisinde s ı k ı n t ı y ı daha çok üretim f ~ ı k t ö r l c r i içerisinde d o ğ a ve i ş g ü c ü n ü n a ğ ı r l ı k l ı o l d u ğ u , v e r i m l i l i ğ i d ü ş ü k . modern girdi k u l l a n ı m ı yetersi/..

küçük i ş l e t m e l e r i n y a ş a y a c a ğ ı belirtilmektedir ( Ö Z Ç E L İ K ve PAKSOY, 200 I).

\e

Geleneksel üretim yöntemlerine b a ğ l ı . v e r i m l i l i ğ i d ü ş ü k . örgütsüz \c sahipsiz a n c ı l ı k

:;ektörünün bu süreçte en çok etkilenecek alanlardan birisi olma o l a s ı l ı ğ ı güçlü görünmektedir.

O halde tahminen 30 bin ailenin geçimini s a ğ l a d ı ğ ı ve 200 bin ailenin gelirine k a t k ı s a ğ l a d ı ğ ı a r ı c ı l ı ğ ı m ı z ı n h ı z l a y a p ı s a l d ö n ü ş ü m ü n ü s a ğ l a y a c a k p o l i t i k a l a r ı n üretilme z o r u ı ı l u l u ğ u en acil

sorun olarak k a r ş ı m ı z a ç ı k m a k t a d ı r . Bu amaçla e ğ i t i m ve a r a ş t ı r m a , d a m ı z l ı k . h a s t a l ı k ve

z a r a r l ı l a r gibi v e r i m l i l i ğ i s ı n ı r l a y a n s o r u n l a r ı n çözümüne yönelik ç a b a l a r ı n sürdürülmesi ilc

birlikte örgütlenme ve yeni g ı d a kodeksinin devreye girmesiyle geleneksel pazarlailla

y o l l a r ı n ı n t ı k a n m a s ı n a k a r ş ı n ürün ç e ş i t l e n d i r m e . d e ğ e r l e n d i r m e ve p a z a r l a n ı ~ ı k o n U l d r ı n d a çözümlerin üretilip p r a t i ğ e a k t a r ı l m a z o r u n l u l u ğ u v a r d ı r . "Türkiye 'de jlaket . ı n c d ı k S'isteminin G e l i ş / i r i l m e s i Olanaklan" isimli proje, Türkiye a r ı c ı l ı ğ ı n ı n y a p ı s a l s o r u n l a r ı n ı ı ı



çözümüne k a t k ı yapmak a m a c ı y l a dünyada g e ç m i ş i eski, ancak ülkemiz için yeni bir ç a l ı ş m a olarak p l a n l a n m ı ş ve y ü r ü t ü l m ü ş t ü r .

Serin iklim bölgelerinde k ı ş döneminin uzun ve sert geçmesi a r ı c ı l ı k i ş l e t m e l e r i n i n girdi maliyetlerini ve kolonilerde k ı ş k a y ı p l a r ı riskini önemli ölçüde a r t ı r m a k t a d ı r . Kuzey

Amerika'nm kuzey bölgeleri ile güney bölgeleri arasmdaki iklim t ~ ı r k l ı l ı ğ ı k ı ş l a t m a sorununun ekonomik olarak çözümünde daha uygun bir sistemin ortaya ç ı k m a s ı n a olanak

s a ğ l a m ı ş t ı r . "Paket a n e ı i ı k " a d ı verilen bu sistemde kuzeyli a r ı c ı l a r k o l o n i l c r İ n İ k ı ş l a t m a k yerine baharda güneyden a r ı satm a l m a y ı daha ekonomik b u l m u ş l a r d ı r . Zamanla kuzeyli

üreticilerin artan talepleri güneyli a r ı c ı l a r ı a r ı ve ana a r ı üretimine yönel t m i ş t i r . Böylece

kuzeyde bal üretimi, güneyde ise a r ı üretimi a ğ ı r l ı k k a z a n m ı ş t ı r (TUeKER, 1980:

AMBROSE, 1992; LAlDLA W, 1992).

D o ğ u ve G ü n e y d o ğ u Anadolu Bölgeleri b a ş t a olmak üzere k ı r s a l kesimde y a ş a n a n i ş s i z l i k b a s k ı s m m a z a l t ı l m a s ı ve bu yörelerdeki a r ı c ı l ı k potansiyelinin daha iyi

d e ğ e r l e n d i r i l m e s i a m a c ı ile ç e ş i t l i kamu k u r u m l a r ı kaynak ya da kolcmi

d a ğ ı t m a k t a d ı r l a r . Bölgeye özellikle Akdeniz ve Bölgeleri 'nden satm a l ı n a r a k getirilen

koloniler sonbaharda gerekli b a k ı m , besleme, h a s t a l ı k ve z a r a r l ı l a r ile ilgili önlemlerin

a l m a m a m a s ı nedeni ile k ı ş döneminde büyük ölçüde ölmektedir. Bir sonraki y ı l uygulama tekrar gündeme gelmekte, a y r ı l a n kaynaklar a r ı c ı l ı ğ m gel

sorununun hafifletilmesine önemli bir k a t k ı s a ğ l a y a r n a m a k t a d ı r .

Türkiye'de a r ı c ı l ı k k ı r s a l refahm a r t ı r ı l m a s ı ve sermaye o l u ş u m u n u n s a ğ l a n m a s ı , i ş s i z l i k

sorunununh a f i f l e t i l m e s İ ,

özelliklet o p r a k s ı z

orman köylerinink a l k ı n d ı n l m a s !

vetoplumun s a ğ l ı k l ı beslenmesi s o r u n l a r ı n ı n çözümünde k a t k ı l a r s a ğ l a y a c a k önemli bir a r a ç t ı r (FlRA TLI ve GENÇER, 1994). Bu a r a ç t a r ı yeteri kadar yararlanmada paket a r ı c ı l ı k u y g u l a m a s ı o l a n a k l ı yollardan biridir. Kuzey Amerika'da y o ğ u n olarak uygulanan paket

a r ı c ı l ı k s i s t e m İ n i n ilkbaharda a r ı üretimine son derece uygun Akdeniz Ye ile nektar

a k ı m m ı n k ı s a . ancak y o ğ u n o l d u ğ u Kuzey ve D o ğ u Anadolu Bölgelerine k a z a n d ı r ı l m a s ı o l a n a k l ı d ı r . Böylece bu bölgelerde y a ş a n a n y o ğ u n k ı ş k a y ı p l a r ı önlenebilecek. k ı ş l a t m a a m a c ı ile a y r ı l a n b a l ı n tasarrufu s a ğ l a n a c a k , daha fazla bilgi ve emek gerektiren sonbahar \c

ilkbaharda b a k ı m , besleme, h a s t a l ı k ve z a r a r l ı l a r l a mücadele gibi uygulamalara gerek

k a l m a y a c a k t ı r . Bu yolla Kuzey ve D o ğ u Anadolu'da, a ğ ı r i ş s i z l i k sorunu ile k a r ş ı k a r ş ı y a k a l m ı ş k i ş i l e r e ucuz ve kolay İ s t i h d a m o l a n a ğ ı s a ğ l a n a b i l e c e k t i r . Ülke genelinde tüm

2



koloniler varroa paraziti ile b u l a ş ı k d u r u m d a d ı r . Yine a y n ı ş e k i l d e a n l ı k l a r ı n y a k l a ş ı k % 70'inde kireç h a s t a l ı ğ ı , % 20'sinde Amerikan Yavru Ç ü r ü k l ü ğ ü h a s t a l ı ğ ı mevcuttur

(KAFTANOGLU, 1994). Paket a n c l I ı k ile a n c ı l ı ğ a yeni b a ş l a y a n l a r a ve k o l o n İ s a y ı s ı n ı a r t ı r m a k ya da kolonilerini güçlendirmek isteyenlere s a ğ l ı k l ı ve ucuz k o l o n İ bulma o l a n a ğ ı s a ğ l a n a c a k t ı r . Elde edilen a r a ş t ı r m a s o n u ç l a r ı hayata g e ç t i ğ i n d e ekolojik k o ş u l l a r ı an

üretimine uygun ve ülkemizde en fazla koloniye sahip olan Akdeniz ve Ege Bölgesi'nde

a n c ı l a n n an üretmeleri t e ş v i k edilerek gelirlerini a r t ı r ı c ı yeni olanaklar s a ğ l a n a c a k t ı r . Ana a r ı üretim i ş l e t m e l e r i n i n k u r u l m a s ı ya da kapasitelerinin a r t m a s ı da hem d a m ı z l ı k sorununun

çözümüne hem de istihdam s a ğ l a y a r a k plan hedefleri d o ğ r u l t u s u n d a ilerlernelere yol

a ç a c a k t ı r . Paket a n c ı l ı k sistemi, gün geçtikçe daha y o ğ u n y a p ı l a n gezginci a n e ı l ı ğ ı n olumsuz

etkilerini azaltacak ve örgütlenme sorunun çözümüne k a t k ı s a ğ l a n a c a k t ı r . Son olarak paket

a n c ı l ı k u y g u l a m a s ı üniversite, kamu kurumlan ve a n c ı l a r a r a s ı n d a i ş b i r l i ğ i n i ve yeni

teknolojilerin k u l l a n ı m ı n ı h ı z l a n d ı r a c a k t ı r .

3



2. KAYNAK A R A Ş T I R M A S I

2.1. Paket A r ı

Amerika A n a k a r a s ı ' m n kuzey bölgeleri ile güney bölgeleri

f a r k l ı l ı ğ ı , kolonilerin k ı ş l a t ı l m a s ı sorununun ekonomik çözümünde

rY ' I p ' upn ve a n c l I ı k " a d ı verilen bir a n c ı l ı k sisteminin

o l m u ş t u r (AMBROSE, 992), Paket a n c ı l ı k ilk kez 1879 y ı l ı n d a

iken

önlemek a m a c ı ile b a ş l a t ı l m ı ş , a n c ı I ı k t a önemli bir üretim kolu haline g e l m i ş t i r

a n c ı l ı k ABD 'nin eyaletleri ile

ve Kore a r a s ı n d a yönelik ç a l ı ş m a l a r sürdürülmektedir

teli k a p l ı , an a d ı v e r i l ı n e k t e d i r .

1.0

ç e ş i t l i üreticilere

boyutunda, 1 ve aym,

a m a c ı ile 6 cm

p a ~ : e ı e a l ı n d ı k t a n ş u r u b u d o l d u r u l m u ş

t u t t u r u I d u ğ u an bulunur JAY, 1983;

paket ana a r d ı da ana a r ı s ı z s a t ı l ı r

ve s a ğ l ı k l ı koloniIerden

h a s t a l ı k l a n n ı n b u l u n m a m a s ı ı n n , an ve

ö n l e ı n l e r i n a l ı n m a s ı n ı n , ana o l m a s ı n ı n , kolonilerin r a n d ı m a n ı n ı n ve talebin a r t ı n a s ı n a neden o l d u ğ u (DOGAROGLU ve an üretiminde kullamlacak

anya sahip o l ı n a l a n n ı n a r ı üretiminin 10

2 an elde 3 fazla a r ı almamn

kuluçka üretimini olumsuz ileri sürülmektedir (DOGAROGLU, ikuzey eyaletlerinde ve Kanada'da y a p ı l a n a r a ş t ı r m a l a r d a , s o ğ u k iklim

4

bir

cm

1:ana a r ı

lA

et



kolonilerde önemli ö l ç ü d e k ı ş k a y ı p l a r ı n ı n o l d u ğ u , erken ilkbaharda kovanlara a k t a r ı l a n ı . o ve 1.4 kg' l ı k paket a r ı l a r ı n verimlerinin ç o ğ u kez k ı ş l a y a n kolonilerden yüksek o l d u ğ u s a p t a n m ı ş t ı r (NAUMAN et al, 1990; SZABO and HElKEL, 1987). Bu nedenle Kanada'da bal

h a s a d ı n d a n sonra, a ğ u s t o s sonu eylül b a ş ı n d a kolonilerin s ö n d ü r ü l d ü ğ ü , e r t e s İ y ı l ilkbaharda

s a t ı n a l ı n a n paket a r ı l a r ile a r ı c ı l ı k y a p ı l d ı ğ ı bildirilmektedir (NELSON and JA Y. 982).

Paket a r ı l a r ı n a y r ı c a k ı ş l a y a n z a y ı f kolonilerin güçlendirilmesi ve belirli dönemlerde

t o z l a ş t ı r m a için koloni o l u ş t u r m a d a k u l l a n ı l d ı ğ ı da belirtilmektedir (TUCKER, 1 9 8 0 ~ PENG

et al, 1984; KAFTANOOLU, 1990).

Paket a r ı ABD 'nin y o ğ u n olarak Alabama, Florida.. Georgia, Louisiana, Mi s s i s s i p p İ ,

Teksas, KaIifomiya Eyaletlerinde üretilmektedir (NELSON and JAY, 1982). Sadece

Kalifomiya Eyaleti'nin paket an ü r e t İ m İ 300-400 tondur ve toplam a r ı c ı l ı k gelirinin % 20'si

paket a r ı s a t ı ş l a r ı n d a n elde edilmektedir (PENG et al, 1984). Üretilen paket a n l a r ı n ç o ğ u ABD'nin Kuzey eyaletleri ve Kanada'ya gönderilmektedir. K a n a d a ' n ı n bal üretiminin

% 80'ini s a ğ l a y a n Prairie B ö l g e s İ ' n d e i 980'li y ı l l a r d a k ı ş l a y a n 100 bin koloniye k a r ş ı l ı k 275

bin paket a r ı kolonilerinde bal ü r e t i l d i ğ i , a y n ı y ı l l a r d a tüm Kanada' da ortalama bal v e r i m i n İ n 53.1 kg iken bu bölgede 62.2 kg o l d u ğ u bildirilmektedir (NELSON and .lAY. 1982). Paket

a n c ı l ı k Kuzey A m e r i k a ' n ı n y a n ı s ı r a Avustralya, Yeni Zellanda ve Rusya'da uygulanmakta

ve ülkeler a r a s ı a r ı ticareti paket a r ı l a r ile y a p ı l m a k t a d ı r (NELSON and JAY, 1982;

SOMERVILLE, 1992; DOGAROGLU ve ark., 1992).

2.2. Paket A r ı Üretim KolonUeri

Paketa r ı

üretim kolonilerininh a z ı r l a n m a s ı i ş l e m i n e a ğ u s t o s t a

anaa r ı l a r ı n

denetimi ve

. verimsiz o l a n l a r ı n d e ğ i ş t i r i l m e s i ile b a ş l a n ı r . Sonbaharda kuvvetli olan koloniler k a s ı m a y ı n d a y a v r u l a r ı yetersiz olsa bile bol miktarda genç ergin a r ı içerirler. İ z l e y e n ilkbaharda paket a r ı üretimi için k u l l a n ı l a c a k kolonilerde 25-35 kg bal ve 1 300-1 800 cm 2 polen a l a n ı b u l u n m a s ı gerekir. Bal ve polen e k s i k l i ğ i kuluçka etkinlikleri b a ş l a m a d a n önce giderilmelidir (HARBO.

1986; DOGAROGLU, 1987). Üretim y a p ı l a c a k kolonilerin ilkbaharda ergin a r ı s a y ı s ı n ı a r t ı r m a l a r ı çok önemlidir. Bu nedenle kolonilerin üretim dönemine güçlü girmeleri için d o ğ a l yiyecek k a y n a k l a r ı yetersiz o l d u ğ u durumlarda ş u r u p ve polen içeren yemler ya da polen

ikame yemleri ile beslenmeleri gerekir (PENG et al, 1984; MARINESeU and

MICHAILESCU, 1985; SZABO and LEFKOVITCH, 1989; LAIDLAW, 992).

5



Üretim kolonilerinin b e s l e n m e s İ kadar besleme z a m a n ı da önemlidir. Sonbaharda

ş u r u p ve polen ikame yemleri ile beslenen kolonilerin sonbahardan b a ş l a y a r a k paketlerin

d o l d u r u l m a s ı n a kadar beslenenlerden, ilkbaharda beslenenlerden ve sadece ş u r u p ile

beslenenlerden daha fazla a r ı ürettikleri ve daha ekonomik o l d u k l a r ı s a p t a n m ı ş t ı r (PENG et al,

1984).

Paket a r ı üretim kolonilerinin ilkbaharda 18 bin d o l a y ı n d a ergin anya u l a ş m a l a r ı istenir. Sonbaharda yeterli g ı d a s t o k l a r ı n a sahip kolonilerin a r ı d a ğ ı t ı m dönemi b a ş l a n g ı c ı n d a 18 bin i ş ç i a r ı v a r l ı ğ ı n a u l a ş m a l a r ı daha kolay s a ğ l a n ı r . Bir paket a r ı üretim kolonisinden LO

gün ara ile 2 kga r ı

silkerek en fazla paket a n s ı üretilir. İ l k b a h a r d a 60 günlük üretim dönemi

süresince 17 kg a r ı elde etmek o l a n a k l ı ise de koloniye zarar v e r m e k s İ z İ n 14.5 kg an

silkilebmr (DOGAROGLU, 1987).

2.3. Paketlerin D o l d u r u l m a s ı ve T a ş ı n m a s ı

Paket a r ı , ana a r ı l ı olarak talep e d i l m i ş ise içerisinde mutlaka genç, yumurtlayan bir

ana a r ı b u l u n m a l ı d ı r . Paketlerin ana a r ı l a r ı , a ş ı l a m a yöntemi ile üretilir (LAIDLAW, 1992).

Y a ş l ı i ş ç i ve erkek a r ı l a r ı n pakete girmelerini önlemek için paketler ö ğ l e d e n sonra doldurulur.

A r ı l a r ı n paketlere d o l d u r u l m a s ı n d a silkme kutusu ve siIkme h u n i s İ yöntemi olarak

a d l a n d ı r ı l a n iki f a r k l ı yöntem u y g u l a n ı r (NELSON and JAY, 1982; JAY, 1983;

KAFTANOGLU, 1990; LAIDLAW, 1992).

S i l k ı n e kutusu yönteminde, t a b a n ı n d a ana a r ı ı z g a r a s ı bulunan, standart kovan gövdesi

b ü y ü k l ü ğ ü n d e k i huni silkme kutusu üzerine y e r l e ş t i r i l i r . A r ı a l ı n a c a k k o v a n ı n ikinci k a t ı huninin üzerine oturtulur. Petekler üzerindeki ar11ar huni içine s i l k i l İ r . İ ş ç i anlar ı z g a r a d a n geçerek kutuya inerler. Ana a r ı silkilen peteklerden birinde ise ı z g a r a d a n g e ç e m e d İ ğ İ için

yakalanarak tekrar kovana verilir. Si1kme h u r u s İ yönteminde ise öncelikle silkilecek koloninin

ana a r ı s ı bulunur ve bir çerçeve ile k u l u ç k a 1 ı ğ a y e r l e ş t i r i l i r . D i ğ e r peteklerdeki anlar huni

y a r d ı m ı İ l e paketlere silkilir (YORK, 1984).

Paketlerin d o l d u r m a s ı s ı r a s ı n d a t a r t ı m l a r y a p ı l ı r . H a v a l a n d ı r m a s ı yeterli olmayan ya

da a ç ı k t a b ı r a k ı l a n paketlerde a r ı l a r k ı s a süre içinde y a ş a m l a r ı n ı yitirirler. Bu nedenle paketler

doldurulduktan hemen sonra serin bir yere a l ı n m a l ı d ı r . İ ş ç i a r ı l a r ı n d o l d u r u l m a s ı n d a n sonra,

ana a r ı l ı s a t ı l a c a k ise ana a r ı kafesi paketin üst yüzeyindeki y a r ı ğ a tutturulur. yemlik

6



y e r l e ş t i r i l i r ve içerisine 1 litre d o l a y ı n d a ş e k e r ş u r u b u konur. K a p a ğ ı k a p a t ı l a n paket t a ş ı m a y a h a z ı r hale getirilir (NELSON and JA Y. 1982; JA Y, 1983).

Paketlerin t a ş ı n m a s ı genellikle bu amaca uygun olarak d ü z e n l e n m i ş kamyon ile

y a p ı l ı r . Kamyon h a v a l a n d ı r m a l ı olabilir ya da k a s a s ı t a ş ı m a s ı r a s ı n d a h a v a l a n d ı r m a ) ' ı s a ğ l a y a c a k ş e k i l d e düzenlenir. Bir seferde 1 500-2 000 paket t a ş ı n ı r . Kamyona yüklenmeden

önce, elde t a ş ı m a k o l a y l ı ğ ı ve kamyon ile t a ş ı n m a s ı s ı r a s ı n d a daha iyi h a v a l a n d ı r m a s a ğ l a m a k için her paket a r a s ı n d a 30 cm b o ş l u k olacak ş e k i l d e ç ı t a l a r ile birbirine tutturulur (NELSON

and lAY, 1982;OOGAROGLU, 1987;NAUMANetal, 1990).

T a ş ı m a s ı r a s ı n d a dikkat edilmesi gereken en önemli konu s ı c a k l ı k denetimidir.

A r a l a r ı n d a ç ı t a l a r bulunan paket g r u p l a r ı a ş a ğ ı d a n y u k a r ı y a , önden arkaya ve soldan s a ğ a h a v a l a n d ı r m a s a ğ l a n a c a k ş e k i l d e kamyona yüklenir. T a ş ı m a s ı r a s ı n d a s ı c a k l ı ğ ı n a r t m a s ı a r ı l a r ı n sürekli hareket etmelerine. d o l a y ı s ı ile ı s ı n ı n daha da a r t m a s ı n a yol açar. Özellikle ana

a r ı s ı z paketlerde s a l k ı m o l u ş m a s ı daha güç ve hareket daha fazla olur. Bu sorunu gidermek ve

a r ı hareketini azaltmak için ana a r ı s ı z paketlerde yapayana a r ı feromonlan k u l l a n ı l m a k t a d ı r (NAUMAN et al, 1990).

2.4. Paket A n l a r ı n Kovanlara Y e r l e ş t i r i l m e s i

Paket anlann kovanlara a k t a r ı l m a s ı n d a paketlerin k u l l a n ı m a m a c ı n a uygun olarak

ekipman ve yöntemlerde b a z ı f a r k l ı l ı k l a r v a r d ı r . A n e ı l ı ğ a yeni b a ş l a y a n l a r a paket a r ı l a r ı temel

petekli çerçeveler y e r l e ş t i r i l m i ş kovanlara a k t a r m a l a r ı önerilirken, düzenli olarak paket a r ı kullanan ve a y n ı y ı l bal üretmeyi hedefleyen a r ı c ı l a r ı n b a z ı ön h a z ı r l ı k l a r y a p m a l a r ı

. gerekmektedir (NELSON and JAy, 1982; AMBROSE, 1992; LAIOLAW, 1992).

Paketler gelmeden önce a r ı l ı k yeri belirlenmeli ve kovanlar h a z ı r l a n m a l ı d ı r . K o y a n ı n o r t a s ı n a ana a r ı n ı n y u m u r t l a m a s ı için k a b a r t ı l m ı ş 3-4 çerçeve y e r l e ş t i r i l i r . Bu çcrçeYelerin iki

y a n ı n a bir önceki y ı l d a n s a k l a n m ı ş birer tane polenli ve b a l l ı çerçeve konur. K o y a n l a r ı n u ç u ş delikleri d a r a l t ı l ı r ve yerlerine y e r l e ş t i r i l i r l e r (LAIOLAW, 1992).

Paketler a r ı l ı ğ a u l a ş t ı ğ ı n d a a k t a r ı l m a l a r ı mümkün d e ğ i l ı s e bir süre bekletilebilir.

Paketlerin genellikle serin ve k a r a n l ı k yerde t u t u l m a l a r ı önerilir. Ortam s ı c a k l ı ğ ı n ı n 14 IlC den

24 °eye ç ı k m a s ı ile a r ı k a y ı p l a r ı n ı n a r t t ı ğ ı , ı ş ı ğ ı n tek b a ş ı n a k a y ı p l a r üzerinde etkili o l m a d ı ğ ı ancak s ı c a k l ı k ile birlikte a r ı k a y ı p l a r ı n ı a r t ı r d ı ğ ı , 14 oC'de 48 saat süre ilc tutulan paketlerde

7



bekletilmeden a k t a r ı l a n l a r a oranla a r ı k a y ı p l a r ı n ı n a r t m a d ı ğ ı bildirilmektedir (.lAY, 1983).

Paketlerin serin günlerde ya da a k ş a m üzeri kovanlara a k t a r ı l m a l a r ı önerilir. Bövlelikle

a r ı l a r ı n gece süresince y u v a l a r ı n ı t a n ı m a l a r ı ve e r t e s İ gün ilk u ç u ş a ç ı k m a l a r ı s a ğ l a n a r a k ş a ş ı r m a nedeniyle ortaya ç ı k a c a k a r ı k a y ı p l a r ı a z a l t ı l ı r . Çok s o ğ u k ve k a r l ı günlerde koloni

düzeninin k u r u l m a s ı z o r l a ş a e a ğ ı için aktarmaktan k a ç ı n ı l m a l ı d ı r cnJCKLR, 980: Ji\ Y.

1983: KAFTANO(]UL 990: LAIDLAW, 1992).

Paket a n l a r ı n kovanlara a k t a r ı l m a s ı n d a iki f a r k l ı yöntem u y g u l a n ı r . Silkme \ ö n t e ı ı ı İ de denilen birinci yöntemde. k o v a n ı n o r t a s ı n d a k i 3-4 çerçeve ç ı k a r t ı l ı r . paketin y e m l i ğ i a l ı n ı r ve anlar yemlik d e l i ğ i n d e n kovan içerisine kuvvetlice silkilir. Ana a r ı kaksinin tel k ı s m ı a ç ı l a r a k ana a r ı , an kümesi üzerine b ı r a k ı l ı r ve çerçeveler tekrar y e r l e ş t i r i l i r . İ k i n c i yöntem

olan a k t a r ı n a yönteminde ise yemlik ç ı k a r t ı l ı r ve ana an kafesi a ç ı larak ana a r ı paketteki

a r ı l a r ı n içine serbest b ı r a k ı l ı r . Kovan içinden dört çerçeve ç ı k a r t ı l ı r ve tel yüzeylerden hirisi

a ç ı l a r a k paket kovandaki b o ş l u ğ a b ı r a k ı l ı r . Paket h o ş a l d ı k t a n sonra a l ı n a r a k yerine çen;e\eler

y e r l e ş t i r i l i r . Genellikle silkme yönteminin a r ı k a y ı p l a r ı n ı a r t ı r d ı ğ ı n a i n a n ı ! ı r . A k t a r ı ı ı a yönteminin a r ı k a y ı p l a r ı üzerinde e t k i s İ n i n o l m a d ı ğ ı belirtilmektedir (.fAY. 19X3 I,

2.5. Paket Anlar ile O l u ş t u r u l a n Kolonilerin Yönetimi

ABD' de a r ı e ı l ı ğ a yeni b a ş l a y a n l a r 1.0 k g ' l ı k , bal üretimi yapanlar lA kg' I ı k paketler

k u l l a n ı r l a r . Kanada'da ise bal üretiminde y o ğ u n olarak ı . o k g ' l ı k paketler k u l l a n ı l m a k t a d ı r . Bu m i k t a r l a r ı n paketlerin y e r l e ş t i r i l m e s i s ı r a s ı n d a bölge ve hava k o ş u l l a r ı n d a k i y ı l l ı k d e ğ i ş m e l e r e k a r ş ı en güvenilir miktarlar o l d u ğ u belirtilmektedir (.fAY. 1983: AMBROSL

992: LAIDLAW. 1992).

ABD'nin kuzey eyaletlerinde. özellikle y o ğ u n nektar a k ı m ı n ı n erken b a ş l a d ı ğ ı yörelerde 1.8 k g ' l ı k paketler de talep edilmektedir. Ancak 1.8 k g ' l ı k paketlerin g e l i ş m e l e r i iyiolmakla birlikte geç ilkbaharda s ı c a k l ı k nedeni ile t a ş ı m a güçlükleri ve ana a r ı kabullerinde

sorunlar y a ş a n d ı ğ ı bildirilmektedir (NELSON and .lAY, 1982; JA Y. 1983: NAlll'vli\N et aL.

990). Yine h a z ı a r ı e ı l a r ı n , içerisinde iki ana a r ı bulunan paketler talep ederek b u n l a r ı a r ı l ı k t a böldükleri helirtilmektedir (JAY. 983).

Paket anlar nisan a y ı sonuna kadar kovanlara a l ı n ı r s a koloni serin iklim bölgesindeki

y o ğ u n nektar a k ı m ı n a güçlü girmektedirler. K o l o n İ en yüksek güce 2 hafta sonra u l a ş ı r . Paket anlar ile hal üretimi y a p m a y ı amaçlayan a n c ı l a r üç ana konu üzerinde d u r ı n a l ı d ı r l a r .

8



Birincisi. bölgenin ana nektar a k ı m dönemi, i k i n c i s İ k o l o n i n İ n bu döneme e r g ı n an

b a k ı m m d a n güçlü girmesi, üçüncüsü ise y o ğ u n nektar a k ı m ı s o n r a s ı uygun hasat z a m a n ı vekolonilerin elden ç ı k a r ı l m a s ı d ı r . Paketlerin kovana a k t a r ı l m a s ı ile y o ğ u n nektar a k ı m ı b a ş l a n g ı c ı a r a s ı n d a k i sürenin çok k ı s a o l m a s ı nedeniyle bu döneme güçlü kolonilerle girilmesiüzerinde d u r u l m a s ı gereken en önemli konudur (SZABO and LEFKOVITCH. 1989).

Paketler kovanlara a k t a r ı l d ı k t a n 4-7 gün sonra İ l k denetimler y a p ı l ı r ve ana a n n ı n v a r l ı ğ ı saptamr. Ana a r ı yoksa yenisi verilir. Üç hafta sonra y a p ı l a n ikinci denetimde ana

a r ı s ı z ya da dölsüz yumurta yumurdayan ana a r ı l ı koloni varsa bunlara ya ana a r ı verilir ya da

güçlü bir k o l o n İ İ l e b i r l e ş t i r i l i r . Üçüncü ilkbahar denetimi 4-6 hafta sonra y a p ı l ı r . Bu

denetimde kolonide bal, polen ve h a s t a l ı k durumu incelenir ve 6-8 çerçeve u l a ş a n l a n ı b a l l ı k ilavesi y a p ı l ı r . Bu tarihten sonra 9- ogün ara ile k o l o n İ n i n g ı d a s t o k l a r ı . h a s t a l ı k olup

o l m a d ı ğ ı , balhk gereksinimi ve o ğ u l verme e ğ i l i m i incelenerek gerekli düzenlemeler y a p ı l ı r (NELSON and JAY, 1982).

İ l k b a h a r d a polen ve nektar k a y n a k l a r ı m n yetersiz o l d u ğ u zamanlarda kolonilerin

polenli yemler ya da polen ikame yemleri ve ş u r u p ile beslenmeleri gerekir. Y o ğ u n nektar

a k ı m ı döneminde ise kovanda b o ş yer bulundurmak önemlidir (SZABO and HEIKEL, 987).

Bal üretimi h e d e f l e n m i ş ise a ğ u s t o s a y ı sonu ya da eylül a y ı b a ş ı n d a koloniler

öldürülür. Bu dönemde k o l o n İ n i n ergin an m i k t a r ı çok yüksektir ve ürettiklerinden daha ü ı z l a tüketider. Anlar öldürüldükten sonra kovan h a v a l a n d ı r ı l ı r , petekler üzerindeki a r ı l a r t e m i z l e n İ r ve kovan gelecek y ı l için h a z ı r l a n ı r (NELSON and JAY, 1982; JAY. ).

9



3. MATERYAL VE YÖNTEM

3.1. Materyal

A r a ş t ı r m a d a an materyali olarak, Türkiye a n c ı l ı ğ ı n d a g ü n c e l l i ğ i n i koruyan Anadolu

a r ı s ı (A. m. a n a t o l i a c a ) ' n ı n Ege ekotipi ve Kafkas ı r k ı (A. m. caucasica) k u l l a n ı l m ı ş t ı r . Bu iki

genotip hem mevcut ana a r ı üretim birimlerinin k u l l a n d ı k l a r ı n ı s a v u n d u k l a r ı d a m ı z h k l a r d ı r hem de gezgincilikte kolonUerin t a ş ı n d ı ğ ı bölgeleri temsil etmektedirler. Bu projede Ege

ekotipi (E) ve Kafkas ı r k ı (K); yapay tohumlama ile o l u ş t u r u l a c a k k a r ş ı l ı k l ı melez sürüde Ege

a r ı s ı n ı n h ı z l ı üreme ve güçlü koloni o l u ş t u r m a özelliklerini, Kafkas a n s ı n ı n ise k ı s a , kurak yaz

ve sert k ı ş mevsiminin y a ş a n d ı ğ ı karasal iklim k o ş u l l a n n a d a y a n ı k l ı l ı k ve yüksek bal verimi

özelliklerini kombine etmek a m a c ı ile s e ç i l m i ş l e r d i r .

Üç y ı l süreli olarak planlanan a r a ş t ı r m a y a hem paket a r ı l a n n üretiminde hem de paket

a n l a r ı n ana a n l a r ı n ı n ebeveynleri olan k a r ş ı l ı k l ı melez sÜTÜnün (KXE ve EXK)

o l u ş t u r u l m a s ı n d a k u l l a n ı l m a k üzere 1998 y ı l ı Nisan a y ı n d a Ege ekotipi özelliklerini t a ş ı y a n 50 koloninin s a t ı n a l ı n m a s ı ile b a ş l a n m ı ş t ı r . 1998 y ı l ı üretim döneminde A y d ı n Ziraat

Fakültesi'nde tutulan bu koloniler içinden bir d a m ı z l ı k koloni seçilerek k ı z k a r d e ş ana a r ı l a r y e t i ş t i r i l m i ş t i r . Bu ana a r ı l a r ile A y d ı n ' d a 30 adet d a m ı z l ı k Ege k o l o n i s İ o l u ş t u r u l m u ş t u r .

Melez sürünün o l u ş t u r u l m a s ı n d a k u l l a n ı l a c a k Kafkas sürünün elde edilmesinde ı s e k ı s ı t l ı proje

o l a n a k l a r ı nedeniyle, koloni yerine ana an

s a t ı n a l ı m ı tercih

e d i l m i ş t i r . Bu amaçla

1998 y ı l ı A ğ u s t o s a y ı n d a Artvin-Borçka Camili Köyü'nden 30 adet Kafkas ı r k ı ana a r ı s a t ı n a l ı n m ı ş t ı r . Bu ana anlar da Ankara' da ana a r ı s ı a l ı n a n e ş i t güçteki kolonilere kabul

e t t i r i l m i ş l e r d i r . Böylece projede ön g ö r ü l d ü ğ ü gibi a r a ş t ı r m a n ı n b a ş l a n g ı ç materyali Ege

sürüsü A y d ı n ' d a , Kafkas sürüsü Ankara a n l ı ğ ı n d a o l u ş t u r u l m u ş t u r .

A r a ş t ı r m a d a kolonileri b a r ı n d ı r m a d a standart Langstroth kovanlar, ana a r ı üretiminde

straforç i f t I e ş t i r m e k u t u l a r ı ,

yapay tohumlamada Schley marka yapay tohumlama seti, paketanlann t a ş ı n m a s ı n d a 15.0x22.5x30.0 cm ve 15.0x22.5x40.0 cm b o y u t l a r ı n d a paketler

k u l l a n ı l m ı ş t ı r .

10



3.2. Yöntem

3.2.1. D a m ı z l ı k sürünün k u r u l m a s ı

A y d ı n ' da k ı ş l a t ı l a n Ege sürüsünün ve Ankara' da k ı ş l a t ı l a n Kafkas sürüsünün

o l u ş t u r u l m a l a n n d a n 1999 y ı l ı k ı ş ç ı k ı ş ı n a kadar geçen sürede (1998 s o n b a h a r ı - 1 9 9 9 ilkbahan

a r a s ı ) üreme ve k ı ş l a m a özellikleri tutulan k a y ı t l a r ile i z l e n m i ş t i r . A y d ı n ' d a kurulacak

d a m ı z l ı k sürünün ana a r ı l a r ı n ı y e t i ş t i r m e d e ve yapay tohumlamada d a m ı z l ı k ana ve erkek

kolonisi olarak kullanmak a m a c ı ile 1999 y ı l ı Mart a y ı o r t a s ı n d a Ege sürüsünden h ı z l ı üreme

ö z e l l i ğ i gösteren ve k ı ş l a m a y e t e n e ğ i iyi olan 5 koloni seçilerek Ankara a n l ı ğ ı n a

n a k l e d i l m i ş t i r . Kafkas sürüsü ile birlikte bu kolonilerin Orta Anadolu k o ş u l l a r ı n d a dag e l i ş i m l e r i n i n izlenmesine M a y ı s a y ı o r t a s ı n a kadar devam e d i l m i ş t i r .

Ankara a r ı l ı ğ ı n d a ana a r ı y e t i ş t i r i c i l i ğ i n e bölge k o ş u l l a r ı a l t ı n d a M a y ı s a y ı o r t a s ı n d a b a ş l a n m ı ş t ı r . Bu tarihe kadar tutulan k a y ı t l a r göz önüne a l ı n a r a k her iki genotip grubundan

seçilen birer d a m ı z l ı k koloniden ana a r ı l a r y e t i ş t i r i l m i ş t i r (LAIDLAW, 1985). Kafkas ve Ege

genotipinden y e t i ş t i r i l e n ana a r ı l a r Haziran a y ı içerisinde yapay t o h u m l a n m ı ş l a r d ı r . Ege

ekotipinden y e t i ş t i r i l e n ana anlar Kafkas sürüsünün erkekleri ile Kafkas ı r k ı n d a n y e t i ş t i r i l e n ana anlar ise Ege ekotipi erkekleri ile ve Kafkas sürünün d e v a m ı n ı s a ğ l a m a k ve melez

genotipler ile k a r ş ı l a ş t ı r m a k a m a c ı y l a kendi sürüsünden erkek anlar ile yapay

t o h u m l a n m ı ş l a r d ı r (MORITZ, 1989).

Ç i f t l e ş t i r m e k u t u l a r ı n d a yumurtlamalan izlenen yapay t o h u m l a n m ı ş ana anlar 1999

y ı l ı Temmuz a y ı n ı n sonuna d o ğ r u A y d ı n deneme a n l ı ğ ı n a n a k l e d i l m i ş ve burada ergin an,

yavru ve besin stoku b a k ı m ı n d a n e ş i t l e n m i ş (5 çerçeve ergin an, 4 çerçeve yavru) yeni

kolonilere Eylül a y ı b a ş ı n d a kabul e t t i r i l m i ş l e r d i r . Bu ş e k i l d e 9 adet Ege X Kafkas (EXK), 7

adet Kafkas X Ege (KXE) ve 7 adet Kafkas X Kafkas (KXK) kolonisinden o l u ş a n d a m ı z l ı k sürü k u r u l m u ş t u r .

D a m ı z l ı k kolonilerin k ı ş l a t ı l m a l a n n ı n a r d ı n d a n 2000 y ı l ı Ş u b a t a y ı n ı n ikinci

y a r ı s ı n d a n Temmuz a y ı n ı n i k i n c İ y a r ı s ı n a kadar k a p a l ı yavru a l a n l a r ı 8 kez ö l ç ü l m ü ş t ü r FRESNAYE and LENSKY, 1961) D a m ı z l ı k kolonilerin üreme e t k i n l i k l e r İ n i n y a n ı s ı r a mevsim sonu bal verimleri s a p t a n m ı ş t ı r . Bu yolla paketlerde k u l l a n ı l a c a k ana anlann

y e t i ş t i r i l e c e ğ i d a m ı z l ı k kolonilerin belirlenmesi a m a ç l a n m ı ş t ı r .



3.2.2. Paket an üretim kolonileri

Projede ön g ö r ü l d ü ğ ü gibi paket a r ı üretim kolonilerini uygun besleme yönteminin

s a p t a n m a s ı ve paketler için belirli miktarda ergin a r ı a l ı m ı n ı n koloni g e l i ş i m i ü z e r İ n e y ı p r a t ı c ı etkisinin olup o l m a d ı ğ ı n ı n belirlenmesi a m a c ı y l a ADÜ Ziraat Fakültesi a r ı l ı ğ ı n d a Ege

genotipinden y e t i ş t i r i l e n k ı z k a r d e ş ana a r ı l a r kabul ettirilerek e ş i t l e n e n (5 çerçeve ergin a r ı , 650-880 cm2 yavru, 2 çerçeve bal, 1 çerçeve polen) 25 koloni 1999 y ı l ı n ı n Eylül a y ı n d a her

grupta 5 koloru olacak ş e k i l d e b e ş besleme grubunda denemeye a l ı n m ı ş l a r d ı r . Ş e k e r ş u r u b u ile beslenen koloniler kontrol grubunu (grup I) o l u ş t u r m u ş t u r . Her besleme döneminde

gruba sadece ş e k e r ş u r u b u (500gr ş e k e r + 300 ml su k a r ı ş ı m ı / k o l o n i ) , II. gruba 500 gr pudra

ş e k e r i + 50 gr polen k a r ı ş ı m ı kek/koloni, III. gruba 500 gr pudra ş e k e r i + 50 gr polen k a r ı ş ı m ı kek + 1 gr C vitamini/koloni, IV. gruba 500 gr pudra ş e k e r i + 50 gr polen k a r ı ş ı m ı kek + 400

mg E vitamini + 400 mg K vitamini + 200 mg A v İ t a m i n i l k o l o n i , V. gruba 500 gr pudra

ş e k e r i + 50 gr polen k a r ı ş ı m ı kek + 200 mg vitamini + 200 mg B6 vitamini + 500 mg B2

vitamini/ko loni diyetleri u y g u l a n m ı ş t ı r .

KolonHer 1999 y ı l ı Ekim a y ı n d a O gün ara ile 3 kez y e m l e n m i ş t i r . Besleme

uygulanmayan K a s ı m 1999-0cak 2000 döneminin a r d ı n d a n II Ş u b a t 2000 tarihinden

b a ş l a y a r a k 10 gün ara ile 10 kez besleme u y g u l a n m ı ş t ı r . K a p a l ı yavru a l a n ı ölçümleri besleme

u y g u l a m a l a r ı n ı izleyen günlerde y a p ı l m ı ş t ı r . 1999 y ı l ı Ekim a y ı n d a 2 kez ve 2000 y ı l ı n d a 22

Ş u b a t t a n 4 Temmuz'a kadar 10 kez k a p a l ı yavru a l a n l a r ı ö l ç ü l m ü ş t ü r . Tüm deneme

kolonilerinden 17 M a y ı s 2000 tarihinde paket an o l u ş t u r m a k üzere ı . 5 kg ergin a r ı s i l k i l m i ş t İ r . Kolonilerden bal h a s a d ı Temmuz a y ı o r t a s ı n d a y a p ı l m ı ş t ı r .

3.2.3. Paket an ana a r ı l a n n ı n y e t i ş t i r i l m e s i

Paketlerde k u l l a n ı l a n ana a r ı l a r , 1999 y ı l ı n d a yapay t o h u m l a n m ı ş ana a r ı l a r ile

o l u ş t u r u l a n ve üreme ve k ı ş l a m a yetenekleri belirlenen kolonilerden d a m ı z l ı k olarak seçilen

birer KXE ve EXK kolonisinden 2000 y ı l ı Nisan a y ı b a ş ı n d a A y d ı n ' d a y e t i ş t i r i l m i ş l e r ve Ege

ekotipinin egemen o l d u ğ u bölgede ç i f t l e ş t i r i l m i ş l e r d i r . Böylece paketlerde k u l l a n ı l a c a k ana

a r d a r ı n KXE ve EXK genotiplerinde, paketler kovanlara y e r l e ş t i r i I d i k t e n bir süre sonra

b u n l a r ı n d ö l l e r İ olan i ş ç i a r ı l a r ı n KEXE ve EKXE genotipinde o l m a l a r ı s a ğ l a n m ı ş t ı r .

12



Paketlerde k u l l a n ı l a c a k ana a n l a r ı n y e t i ş t i r i l d i ğ i a y n ı dönemde, saf Kafkas ve Ege

ekotiplerinden de ana anlar y e t i ş t i r i l m i ş ve genotip gruplannda a ş ı l a m a r a n d ı m a n ı , yüksük

boyu, yumurtlama öncesi süre ve ç i f t l e ş t i r m e k a y ı p l a r ı s a p t a n m ı ş t ı r .

3.2.4. Paketlerin d o l d u r u l m a s ı ve t a ş ı n m a s ı

Paket a r ı üretim kolonilerinden projede m a y ı s a y ı içinde 10 gün ara ile üç kez 1.5 ve

2.5 k g ' l ı k paket a r ı üretimi ö n g ö r ü l m ü ş idi. Ancak proje o l a n a k l a r ı n ı n k ı s ı t l a y ı c ı etkisi ve üç

kez paketlerin Ankara, Tokat, Van gibi A y d ı n ' a oldukça uzak illerdeki a n l ı k l a r a t a ş ı n m a s ı n ı n çok güç ve riskli o l m a s ı nedeniyle anhklara gönderilecek koloni s a y ı s ı 10' dan 20'ye

ç ı k a r ı l a r a k 1 kez y a p ı l m ı ş t ı r . Ankara, Van ve Tokafta belirlenen üç a r ı l ı ğ a her iki genotipten1.0 ve 1.8 kg ergin i ş ç i a r ı içeren toplam 60 adet paket a r ı n ı n (Çizetge 3.1) nakli 18-20 M a y ı s 2000 tarihleri a r a s ı n d a y a p ı l m ı ş t ı r .

Çizelge 3.1. Deneme yörelerine gönderilen paket a r ı s a y ı l a n

GenotipPaket A r ı Yöreler

A ğ ı r l ı ğ ı Ankara Van Tokat Toplam

EKXE1.& kg 5 5 5 15

1.8 kg 5 5 5 15

KEXE1.& kg 5 5 5 15

1.8 kg 5 5 5 15

Toplam 20 20 20 60

Denemede 1 k g ' l ı k paketler i ç İ n iki yüzeyi elek teli ile k a p l ı 22.5 cm g e n i ş l i k , 15.0 cm

yükseklik ve 30 cm u z u n l u ğ u n d a a h ş a p kutular, 1.8 k g ' l ı k paketler için ise 22.5x15.0x40.0 cm

boyutlu a h ş a p kutular k u l l a n ı l m ı ş t ı r . K u t u l a r ı n üst yüzeyine plastik yemlik k a p a ğ ı ç a p ı n a uygun (8 cm) delik a ç ı l m ı ş t ı r . Y e t i ş t i r i l e n ana anlar tek bölmeli ve d ı ş t a n d ı ş a 45x35xlO mm,

içten içe 25x25xlO mm boyutlu kafes içinde kutunun üst yüzeyinin iç t a r a f ı n a 5 cm

u z u n l u ğ u n d a bir tel ile t u t t u r u l m u ş t u r .

Paket a r ı üretim kolonilerinin ana a r ı l a r ı 16 M a y ı s 2000 tarihinde p a k e t l e r İ n d o l d u r u l m a s ı s ı r a s ı n d a h ı z l ı ç a l ı ş m a y ı s a ğ l a m a k ve o l a s ı ana a r ı k a y ı p l a r ı n ı n önüne geçmek

için k a f e s I e n m i ş l e r d i r . Bir gün sonra paketlerin d o l d u r u l m a s ı için silkilecek koloni yerine b o ş bir kovan y e r l e ş t i r i l e r e k içerisine iki a r ı l ı çerçeve k o n m u ş ve k a f e s l e n m i ş ana a r ı serbest

b ı r a k ı l m ı ş t ı r . Bu ş e k i l d e s i l k ı n e s ı r a s ı n d a uçan a n l a r ı n bu kovana dönmeleri s a ğ l a n m ı ş t ı r .

13

7 ?w



Paket a r ı nakliye kutulan seyyar bir t a r t ı aleti üzerine s ı r a ile y e r l e ş t i r i l d i k t e n sonra

y a ş l ı a r ı l a r ı n y o ğ u n olarak arazide b u l u n d u ğ u 10:00 ile 15:00 saatleri a r a s ı n d a öncelikle

yavrulu çerçeveler üzerindeki a r ı l a r silkme kutusu y a r d ı m ı ile kutulara d o l d u r u l m u ş t u r .

Öngörülen a ğ ı r l ı ğ a kadar doldurulan paketler serin ve l o ş bir yere a l ı n m ı ş t ı r . Y a k l a ş ı k 15

dakika sonra 1 litrelik plastik ş u r u p l u k l a r 1: 1 o r a n ı n d a h a z ı r l a n a n ş u r u p ile d o l d u r u l m u ş t u r . K a p a k l a r ı n ı n üst yüzeyi kesilerek bez ile k a p l a n m ı ş ş u r u p l u k l a r a r ı d o l d u n ı 1 a n nakliye

k u t u l a r ı n a y e r l e ş t i r i l m i ş t i r . Paketler a r a l a r ı n d a 10 cm b o ş l u k kalacak ş e k i l d e ç ı t a l a r ile dörtlü

gruplar halinde bir araya g e t i r i l m i ş t i r . Paketlerin t a m a m ı önce 18 M a y ı s 2000 tarihinde bir

kamyonet ile A y d ı n ' dan Ankara deneme a r ı l ı ğ ı n a t a ş ı n m ı ş ve buradan 20 paket a r ı Ankara-

Akyurt'ta özel bir a r ı l ı ğ a , 20 tanesi Van Yüzüncü Y ı l Üniversitesi Ziraat Fakültesi 'ne .. 20

tanesi ise Tokat'ta özel bir a r ı l ı ğ a a r a ş t ı r ı c ı l a r t a r a f ı n d a n n a k l e d i l m i ş t i r .

Resim 3.1. Standart kovanlara a k t a r ı l m a y ı bekleyen paket a r ı l a r

3.2.5. Paket a r ı l a r ile o l u ş t u r u l a n koloniter ve p e r f o r m a n s l a r ı

Ankara, Tokat ve Van'a nakledilen paket anlar a r ı l ı k l a r a u l a ş t ı k l a r ı gün saat 17:00'akadar serin ve k a r a n l ı k bir yerde b e k l e t i l m i ş l e r d i r . Paket a r ı l a r ı n a k t a r ı l a c a ğ ı standart

kovanlara 1.0 k g ' l ı k paketler için 5'er adet, 1.8 k g ' l ı k paketler için 7 ' ş e r adet k a b a r t ı i m ı ş

14



petekli çerçeve y e r l e ş t i r i l m i ş t i r . Van' da o l u ş t u r u l a n kolonilere yeterli b a l l ı ve polenli çerçeve

o l m a m a s ı nedeniyle denemede b i r ö r n e k l i ğ i s a ğ l a m a k için o l u ş t u r u l a n tüm paket kolonilerine

b a l l ı ve polenli çerçeve v e r i l m e m i ş t i r . A k ş a m üzeri kovandaki 3 çerçeve ç ı k a r t ı l m ı ş , paketteki

ş u r u p l u k a l ı n m ı ş , elek telinin bir yüzeyi kesilerek paket kovan içerisine kuvvetlice s i l k i l m i ş , ana a r ı kafesinin tel yüzeyi a ç ı l a r a k ana a r ı küme üzerine b ı r a k ı l m ı ş t ı r . Paket a r ı ile

o l u ş t u r u l a n kolonilerde ilk kontrollgün sonra y a p ı l m ı ş t ı r . Kontrol s ı r a s ı n d a ana a r ı s ı bulunarnayan Tokat'ta 2, Van'da 2 ve Ankara'da 2 koloniye paketler ile birlikte nakledilen

uygun genotipteki yedek ana a r ı l a r d a n v e r i l m i ş t i r . Koloniler haftada 5 litre olmak üzere 1: 1

o r a n ı n d a h a z ı r l a n m ı ş ş u r u p ile 3 hafta b e s l e n m i ş l e r d i r .

Yeni o l u ş t u r u l a n kolonilerin g e l i ş i m l e r i mevsim boyunca i z l e n m i ş t i r . Tokat a r ı l ı ğ ı n d a düzenli ölçürnlerin y a p ı l m a s ı n d a k i güçlük nedeniyle kolonilerde yavru y e t i ş t i r m e e t k i n l i ğ i (yavru a l a n ı ) ve koloni g e l i ş i m i n e ( a r ı l ı çerçeve s a y ı s ı ) i l i ş k i n periyodik ölçümler

y a p ı l m a m ı ş t ı r . Ankara ve Van a r ı l ı ğ ı n d a Haziran a y ı b a ş ı n d a n A ğ u s t o s a y ı sonuna kadar 2

gün ara ile 9 kez yavru a l a n ı ölçümü ve a r ı l ı çerçeve s a y ı s ı tespiti y a p ı l m ı ş t ı r . Her üç a r ı l ı k t a da A ğ u s t o s a y ı n ı n son h a f t a s ı n d a kolonilerin b a l ı a r ı hasat e d i l m i ş ve bal verimine i l i ş k i n veriler t o p l a n m ı ş t ı r .

Resim 3.2. Standart kovana a k t a r ı l a n bir paket a r ı

15



3.2.6. Verilerin istatistik analizleri

D a m ı z l ı k k o l o n İ l e r i n 8 ölçüm döneminde saptanan k a p a l ı yavru a l a n l a r ı n a tekrarlanan

ölçümlü varyans analizi u y g u l a n m ı ş , f a r k l ı genotip g r u p l a r ı n ı n ve ölçüm dönemlerinin

k a r ş ı l a ş t ı r ı l m a s ı n d a Duncan çoklu k a r ş ı l a ş t ı r m a t e s t İ u y g u l a n m ı ş t ı r . D a m ı z l ı k g e n o ı i p l e r i n balv e r İ m l e r i n e basit varyans analizi u y g u l a n m ı ş t ı r . B e ş f a r k l ı diyet uygulanan paket an üretim

kolonilerinin 12 ölçüm döneminde saptanan k a p a l ı yavru a l a n ı d e ğ e r l e r i tekrarlanan ölçümlü

varyans analizi ile bal verimleri ise basit varyans analizi ile analiz e d i l m i ş t i r . Paket a n l a r ı n 9ölçüm döneminde 2 yörede saptanan yavru a l a n l a r ı n a ve a r ı l ı çerçeve s a y ı l a r ı n a tekrarlanan

ölçümlü varyans analizi, 3 yörede saptanan n ı e v s i m sonu bal verimlerine basit varyans a n a l i z İ u y g u l a n m ı ş t ı r .

16



4. A R A Ş T I R M A SONUÇLARI VE T A R T I Ş M A

A r a ş t ı r m a , projede ö n g ö r ü l d ü ğ ü gibi d a m ı z l ı k kolonilerin p e r f o r m a n s l a r ı n ı n

belirlenmesi, paket a r ı üretim kolonilerinin üretime h a z ı r l a n m a s ı s ı r a s ı n d a j ~ ı r k l ı besleme

o l a n a k l a r ı n ı n s a p t a n m a s ı , paket a r ı üretiminin koloni g e l i ş i m i ve bal verimi üzerine etkilerinin

s a p t a n m a s ı . paket a r ı l a r için gerekli ana a r ı l a r ı y e t i ş t i r m e k o ş u l ve v e r i m l i l i ğ i n i n belirlenmesi

ve paket a r ı l a r ile o l u ş t u r u l a n kolonilerin g e l i ş i m ve bal verimlerinin s a p t a n m a s ı ş e k l i n d e y ü r ü t ü l m ü ş t ü r . A r a ş t ı r m a s o n u ç l a r ı da bu kurguya uygun olarak v e r i l m i ş t i r .

4.1. D a m ı z h k Kolonilerin G e l i ş i m i

Paket a r ı ana a r ı l a r ı n ı n ebeveynleri olarak k u l l a n ı l a c a k d a m ı z l ı k kolonileri belirlemek

a m a c ı ile Kafkas ı r k ı ve Ege ekotipinden y e t i ş t i r i l e r e k yapay t o h u m l a n m ı ş ana a r ı l a r ile

kurulan d a m ı z l ı k sürüyü o l u ş t u r a n genotip g r u p l a r ı n ı n A y d ı n k o ş u l l a r ı n d a p e r f o r m a n s l a r ı k a r ş ı l a ş t ı r ı l m ı ş t ı r . D a m ı z l ı k sürü, EXK genotipli 9, KXE genotipli 7, ve KXK genotipl i 7

koloniden o l u ş m u ş t u r .

Deneme Eylül 999'da yapay t o h u m l a n m ı ş ana a r ı l ı 23 koloni ile b a ş l a t ı l m ı ş t ı r . FXK

ve KXI: grubunda 'el', KXK grubunda 2 olmak üzere 4 kol(mi k ı ş i a t i l l a d i i n ı ' n ı İ n d e k a r ş ı l a ş ı l a n ana a r ı k a y ı p l a r ı nedeniyle deneme d ı ş ı b ı r a k ı l m ı ş t ı r . Deneme: i K. KXI ..

KXK, FXE ve KEXE genotip g r u p l a r ı n d a n s ı r a s ı y l a 8. 6 ve 5 kolcmi (toplam 19 koloni)

t a m a m l a m ı ş t ı r .

K a p a l ı yavru a l a n ı verilerine tekrarlanan ölçümlü varyans analizi (\VINI:R \e ark ..

1991) u y g u l a n m ı ş ve gemHip X dönem interaksiyonunun önemli (IvO.O i) o l d u ğ u b e l i r l e n m i ş t i r . Her ölçüm döneminde genotiplerin k a p a l ı yavru a l a n ı o r t a l a m a l a r ı \e her bir

genotipin i O dönemde saptanan k a p a l ı yavru a l a n ı o r t a l a m a l a r ı a r a s ı n d a k i ü ı r k l a r ı k a r ş ı l a ş t ı r m a k a m a c ı y l a Duncan çoklu k a r ş ı l a ş t ı r m a testi y a p ı l m ı ş t ı r . Genotip g r u p l a r ı n ı n k a p a l ı yavru a l a n l a r ı n a i l i ş k i n t a n ı m l a y ı c ı d e ğ e r l e r ve Duncan testi s o n u ç l a r ı ('izelge -t.I·de.

genotip g r u p l a r ı n ı n g e l i ş i m e ğ r i l e r i ise Ş e k i l 4.1 'de görülmektediL

Denemenin y ü r ü t ü l d ü ğ ü A y d ı n yöresinde genotiplerin yavru y e t i ş t i r m e e t k i n l ı k l e r i f a r k l ı b u l u n m u ş t u L Deneme süresince genotiplerin k a p a l ı yavru a l a n ı dönem o r t a l a m a l a r ı i r d e l e n d i ğ i n d e , saf genotipin (KXK) melez genotiplerden (KXE ve EXK) daha az yaHU

y e t i ş t i r d i ğ i görülmektedir. KXK, az yavru üretimi ile genotipine özgü d a n a n ı ş ı n ı I,

17



Bölgesi'nde de s e r g i l e m i ş t i r . Melez gemHipler k a r ş ı l a ş t ı r ı l d ı ğ ı n d a ise ana h a t t ı Lge ekotipi

olan genotipin (EXK), ana h a t t ı Kafkas ı r k ı olan genotipe (KXE) göre daha yüksek kuluçka

e t k i n l i ğ i g ö s t e r d i ğ i ortaya ç ı k m a k t a d ı r .

Çizelgc 4.1. Genotip g r u p l a r ı n ı n k a p a l ı yavru a l a n l a r ı (cm2

)

')NEM KXKi

KXE ı - - ' " i

(0=5) (0=6)

TarihX i

S X XX X

22.02.2000 "8-64/\. : ı ) . ) a 66.342 409.58/\r 26.134 469.2

]3.()3.2000, 757.10'\ 82.758 893.07/\'\ 60.092 1187.(

03.04.2000 r1240.24

B

cd 123.500 1445.oi

l

d 119.264 19524'()4.2000 1828.10'\ 133.478 1879.95\c 89.789 2392.

15.05.2000 2000.82\ 134.077 2422.07\ 114.773 1832,(

06.06.2000 1322.28\ 113.885 1450. i 5'\1 150.614 1355.

27.06.2000 937.4415

dc 61.930 i 649.93i\d 235.237 1 7 6 4 . ~

17.07.2000 605.201\:1 51.298 2097.95\ 241.061 12199.2

--------

EXK

(0=8)j

.ller dönemde f a r k l ı hüyük h a r f ı (:\. B. C .. ) t a ~ ı ~ a n g e n n t ı p o r t a l a m a l a r ı a r a s ı n d a k ı farklar h e ı i C e ı ı o ' l p ı n E ı ı k ı ı k [ ı ç [ ı k harfi (<I. h. c .) t a ~ l \ ~ ı n dönem o r t a l a m a l a r ı a r a s ı n d a k i l i ı r k l a r önemlidir ( 1 > , 0 . 0 ~

- -EXK KXE - . -KXK

3000

Na2500

---c:.$ 2000

: : ı 1500ı . . ...

;;...

1000--c.. 500

O

4 5 6 7

Dönemler

Ş e k i l 4. I. Genotip g r u p l a r ı n ı n k a p a l ı yavru a l a n ı (cm2) g e l i ş i m i

Genotip g r u p l a r ı n d a k a p a l ı yavru a l a n ı ölçümlerinin t a m a m l a n m a s ı n ı i l a r d ı n d a n mevsim sonu bal verimleri s a p t a n m ı ş t ı r . Genotip g r u p l a r ı n ı n bal verim o r t a l a m a l a r ı j ~ ı r l . ; . ] ı

18



b u l u n m a m ı ş t ı r (Çizelge 4.2). KXK genotipi d i ğ e r genotiplere göre daha d ü ş ü k kuluçka

e t k i n l i ğ i göstermesine k a r ş ı l ı k daha fazla bal ü r e t m i ş t i r . Bu sonuç, KXK genotipinin nektar

k a y n a k l a r ı n ı kuluçka e t k i n l i ğ i n d e kullanmak yerine k ı ş l ı k besin stoklamaya d i ğ e r genntiplere

k ı y a s l a daha erken yönelmesinden ileri g e l m i ş t i r .

Çizelge 4.2. Genotip g r u p l a r ı m n bal verimleri (kg)

G E N O T İ P L E R n X s-XKXK 5 23.00 0.894

KXE 6 20.17 2.044

EXK 8 21.81 1.975

4.2. Paket A r ı Üretim Kolonileri

Projenin bu k ı s m ı n d a paket a r ı üretimi için a y r ı l a n 25 koloniye paketler

doldurulmadan önce 1999 y ı l ı sonbahar mevsimi ve 2000 y ı l ı ilkbahar mevsiminde uygulanan

5 f a r k l ı besleme yönteminin ve paketleri doldurmak için her koloniden ı . 5 kg e r g ı ı ı a r ı

a l ı m ı n ı n koloni g e l i ş i m i ve bal verimi üzerine etkileri s a p t a n m ı ş t ı r .

Deneme süresince kolonilere verilen kek ve ş u r u p t ü k e t i l m i ş t i r . A r a ş t ı r m a sonuna

kadar ana a r ı k a y b ı ya da k o l o n İ ölümü nedeniyle L LV. ve V. gruptan I"er koloni deneme

d ı ş ı k a l m ı ş ve deneme 22 koloni ile t a m a m l a n m ı ş t ı r .

Denemede koloniler yavru üretimi b a k ı m ı n d a n benzer m e v s ı m s e l d e ğ i ş i m l e r g ö s t e r m i ş l e r d i r . Kolonilee Ekim a y ı boyunca yavru y e t i ş t i r m i ş , K a s ı m a y ı b a ş ı n d a koloni ana

a n l a r ı n ı n yumurtlama etkinliklerini sürdürmelerine k a r ş ı n y u m u r t a l a r ı n larva ve pupa

a ş a m a l a r ı m ı getirilmedikleri s a p t a n m ı ş t ı r . Kolonilerin bu dönemde çam b a l ı ü r e t İ m bölgesinde

b u l u n m a l a r ı nedeniyle, polen düzeyinin yetersiz o l m a s ı n ı n yavru ü r e t İ m İ üzerinde etken

o l d u ğ u s a n ı l m a k t a d ı r . Koloniler 2000 y ı l ı Ş u b a t a y ı b a ş ı n d a tekrar yanu y e t i ş t i r m e y e b a ş l a m ı ş l a r ve üretim Nisan a y ı n d a en yüksek düzeye u l a ş m ı ş t ı r ( Ş e k i l 4.2).

Besleme g r u p l a r ı n ı n 12 ölçüm döneminde saptanan k a p a l ı yavru a l a n ı t a n ı m l a v ı c ı d e ğ e r l e r i Çizelge 4.3. 't e s u n u l m u ş t u r . Deneme b a ş l a n g ı c ı n d a g r u p l a r ı n sahip o l d u ğ u yanu

a l a n l a r ı benzer s e y r e t m i ş , süre ilerledikçe gruplar birbirlerinden a y r ı l m ı ş l a r d ı r . Bununla

birlikte tekrarlanan ölçümlü varyans analizi besleme g r u p l a r ı n ı n yavru a l a n ı o r t a l a m a l a r ı

19



a r a s ı n d a k i f a r k l a r ı n ve grup x dönem interaksiyonunun önemli o l m a d ı ğ ı n ı g ö s t e r m i ş t i r . K a p a l ı yavru a l a n ı ölçüm dönemi o r t a l a m a l a r ı ise önemli (P<O.O 1) b u l u n m u ş t u r .

K o l o n i l e r İ n Nisan a y ı n d a en yüksek k a p a l ı yavru a l a n ı n a s a h İ p o l d u k l a r ı g ö r ü l m ü ş t ü r ( Ş e k i L . 4.2). M a y ı s a y ı o r t a s ı n d a paketleri doldurmak için her k o l o n İ d e n 1.5 kg ergin a r ı s İ l k İ l m i ş t i r . M a y ı s a y ı n d a kolonilerden e r g İ n a r ı a l ı n m a s ı ve bölgedeki nektar ve polen

k a y n a k l a r ı n ı n k ı t l a ş m a s ı n ı n e t k İ s İ ile k a p a l ı yavru a l a n l a r ı a z a l m ı ş , Haziran a y ı n d a m ı s ı r bitkisinin çiçeklenmeye b a ş l a m a s ı ile birlikte kuluçka a l a n l a r ı tekrar y ü k s e l m i ş t i r . Bölgede 20

Haziran'dan sonra y o ğ u n nektar k a y n a ğ ı h a y ı t ve kekik bitkilerinin çiçeklenmesi ile birlikte

ise koloniler bal ü r e t i m İ n e y ö n e l m i ş l e r d i r .

Kolonilerde bal h a s a d ı 10-15 Temmuz 2000 tarihleri a r a s ı n d a y a p ı l m ı ş t ı r . Besleme

g r u p l a r ı birbirlerine çok y a k ı n düzeylerde bal ü r e t m i ş l e r d i r . En az bal verimi 18. ± 80 kg ile

IV. grupta s a p t a n m ı ş , bunu s ı r a s ı y l a 18.8±L.21 kg ile i. grup, 19.6±1.32 kg ile II. grup,

19.7±1.91 ile V. grup i z l e m i ş t i r . En yüksek bal verimi 20.6±1.08 kg. ile III. grupta

s a p t a n m ı ş t ı r (Çizelge 4.4, Ş e k i l 4.3). Bal verimlerine y a p ı l a n istatistik d e ğ e r l e n d i r m e l e r sonucu besleme g r u p l a r ı f a r k l ı b u l u n m a m ı ş t ı r .

Deneme kolonilerinde yavru y e t i ş t i r m e e t k i n l i ğ i Ege Bölgesi'nde bulunan kolonilere

genelolarak benzer b u l u n m u ş t u r . Sonbaharda beslenen a r ı l a r k ı ş süresince d o k u l a r ı n d a daha

fazla besin depolarlar (PENG et al, 984). Sonbaharda polen ile ek beslemenin erken

ilkbaharda daha fazla ergin a r ı üretimi s a ğ l a d ı ğ ı s a p t a n m ı ş t ı r . Bu sonuçlar ilkbaharda yapay

o ğ u l , ana a r ı ya da paket a r ı üretimi için polen d e s t e ğ i n i n s a ğ l a n m a s ı n ı n y a r a r l ı o l d u ğ u n u g ö s t e r m i ş t i r . Bununla birlikte ek y e m l e m e n İ n bir maliyeti o l m a k t a d ı r . Deneme süresince II.,

III., IV., ve V. gruplarda 650 gr/koloni polen t ü k e t i l m i ş t i r . Buna k a r ş ı l ı k s a ğ l a n a n ergin a r ı ve

bal verimi a r t ı ş ı literatür b i l d i r i ş l e r i n d e n daha d ü ş ü k b u l u n m u ş t u r .

Denemenin Ş u b a t a y ı ölçümlerinde 1., II. ve III. grubun, Mart a y ı n d a III. grubun,

Nisan a y ı n d a ise V. grubun daha fazla yavru y e t i ş t i r d i ğ i s a p t a n m ı ş t ı r . Sonbahar ve erken

ilkbahar döneminde kolonilere polen d e s t e ğ i n i n yavru y e t i ş t i r m e e t k i n l i ğ i n i a r t ı r d ı ğ ı , erken

ilkbaharda ş u r u b u n yavru y e t i ş t i r m e b a ş l a n g ı c ı n d a etkili o l d u ğ u , polenin k ı t g e l d i ğ i Ş u b a t ve

Mart a y l a r ı n d a C vitamini, Nisan a y ı n d a ise B grubu vitamini d e s t e ğ i n i n yavru y e t i ş t i r m e e t k i n l i ğ i üzerinde olumlu etkilerinin o l d u ğ u s a p t a n m ı ş t ı r . Koloniler vitamin d e s t e ğ i b a k ı m ı n d a n genelolarak d e ğ e r l e n d i r i l d i ğ i n d e C vitamini d e s t e ğ i n i n ergin a r ı ve bal veriminde

20



% 8, B grubu vitaminIerin ise % 4 düzeyinde a r t ı ş s a ğ l a d ı ğ ı , bu sonucun KROL (1993)' un

b i l d i r d i ğ i d e ğ e r l e r d e n d ü ş ü k o l d u ğ u , A, E ve K3 vitamin d e s t e ğ i n i n ise polen grubuna oranla

yavru verimini olumsuz e t k i l e d i ğ i g ö r ü l m ü ş t ü r .

Çizelge 4.3 Besleme g r u p l a r ı n ı n k a p a l ı yavru a l a n l a r ı (cm2)

DönemlerBesleme G r u p l a r ı

l{n=4) II (n=5) IIlin=S) LV (n=4) V (n=4)

10.10.1999 820±43.0 840 ± 19.6 832 ± 23.7 799± 32.2 852 ± 47.7

31.10.1999 637 ± 25.4 677 ± 54.3 574 ± 58.8 568± 50.6 566 ± 40.0

22.02.2000 390 ± 24.5 546 ± 38.6 601 ± 86.3 470± 27.6 466 ± 41.7

04.03.2000 540 ± 51.8 696± 30.4 734 ± 45.4 659 ± 20.7 699 ± 57.7

14.03.2000 576 ± 54.2 757 ± 33.8 873 ± 68.7 699 ± 40.4 835 ± 26.4

24.03.2000 750 ± 28.2 911 ± 51.6 1040 ± 77.1 1041 ± 177.7 909 ± 44.5

04.04.2000 1036 ± 93.1 1430± 204.4 1589 ± 123.4 1362 ± 296.4 1419± 118.5

14.04.2000 2351 ± 238.5 2681 ± 1l4.3 2632 ± 237.6 2056 ± 238.6 2503 ± 159.0

24.04.2000 2455 ± 223.2 3040± 257.5 2716 ± 123.8 2824 ± 218.2 3189± 196.7

04.05.2000 1639± 230.3 1813 ± 256.4 1386± 200.4 1675 ± 112.3 1580 ± 12.3

04.06.2000 1876 ± 215.1 2474 ± 399.9 1832 ± 125.4 1.959 ± 170.0 2083 ± 286.2

04.07.2000 1710 ± 294.6 2603 ± 560.2 2318 ± 230.7 2074 ± 74.5 1910 ± 186.1

Genel 1232±126.8 1539±168.4 1427±116.7 1349±12L.6 1418±109.7

-+-1 --lll ........,....IV

35001

3000 -

_ 2500 .ı : : '..s. <c

i 2000. !>I c ; ı >-

i 1500

§-

::.c 1000

500 -

O ~ - - ~ ~ ~ ~ ~ ~ - - - - ~ - - - - ~ - - - - ~ - -O 2 4 6810

Dönemler

Ş e k i l 4.2. Besleme g r u p l a r ı n ı n k a p a l ı yavru a l a n ı (cm2

) g e l i ş i m i

21

12 14 I6



Bu sonuçlara göre a r a ş t ı r m a n ı n y a p ı l d ı ğ ı A y d ı n yöresinde kolonilere polen s a ğ l a y a n yaban ve kültür bitkilerinin k ı ş a y l a r ı n d a n itibaren y o ğ u n olarak b u l u n m a s ı nedeniyle polen

ve vitamin destekli diyetler ile kolonilerin beslenmesinin ülkemizde ARSLAN ve

KAFTANOGLU (1991), KUMOVA ve ark. (1993) ve Ş A R D A Ş (1998) t a r a f ı n d a n y a p ı l a n a r a ş t ı r m a s o n u ç l a r ı n a benzer olarak beklenen y a r a r ı s a ğ l a m a d ı ğ ı g ö r ü l m ü ş t ü r .

Çizelge 4.4. Besleme g r u p l a r ı n ı n bal verimleri (kg)

GRUPLAR

i

I IIIILVV

21,0

20,0

18,8o 19,0Ö. : ı :

18,0.x:

17,0

16,0 L_

N Ortalama

4 18.85 19.6

5 20.64 8.

4 19.7

ii iii

St. Hata

1.21

1.32

1.081.801.91

NBesleme G r u p l a r ı

Ş e k i l 4.3. Besleme g r u p l a r ı n ı n bal verimleri (kg)

4.3. Ana A r ı Üretimi

v

Proje k a p s a m ı n d a 1999 y ı l ı n d a y e t i ş t i r i l e r e k , yapay tohumlanan E ve K genotipinden

ana anlar ile o l u ş t u r u l a n EXK ve KXE k o l o n İ l e r i n d e n Ankara, Van ve Tokat yörelerinde

belirlenen a r ı l ı k l a r a gönderilecek paketlerin ana anlan, a ş ı l a m a yöntemiyle 2-12 Nisan 2000

tarihleri a r a s ı n d a y e t i ş t i r i l m i ş t i r . Bu dönemde, paket a r ı ana a n l a r ı n ı üretmek üzere yapay

tohumlama ile o l u ş t u r u l a n d a m ı z l ı k koloniler (EXK, KXE ve KXK) ile birlikte p e r f o r m a n s l a r ı gözlenen Ege ekotipinden de ana a r ı l a r y e t i ş t i r i l m i ş t i r . Ana a r ı y e t i ş t i r m e ç a l ı ş m a l a r ı n d a her

genotip grubundan a ş ı l a n a n larva s a y ı s ı , kabul edilen larva s a y ı s ı , yüksükten ç ı k a n ana a r ı

s a y ı s ı , ç i f t l e ş e n ana a r ı s a y ı s ı k a y d e d i l m i ş , bu k a y ı t l a r d a n y a r a r l a n ı l a r a k genotiplerin kabul

22



edilme o r a n ı (KEO), ç i f t l e ş m e o r a n ı (ÇO), ana an ç ı k ı ş ı s o n r a s ı yüksük boyu (YB) ve

yumurtlama öncesi süre (YÖS)'ye i l i ş k i n veriler elde e d i l m i ş ve Çizel ge 4.5'te s u n u l m u ş t u r .

Tüm genotiplerden d a m ı z h k olarak seçilen birer k o l o n İ d e n a ş ı l a n a n larvalar Ege

genotipinden h a z ı r l a n m ı ş bir b a ş l a t ı c ı - b i t i r i c i koloniye v e r i l m i ş t i r . KXE ve EXK

genotiplerinden 160'ar larva, KXK ve EXE genotiplerinden 9 6 ' ş a r larva a ş ı l a n m ı ş ve bu

genotiplerden s ı r a y l a 109, 130, 68 ve 85 larva kabul e d i l m i ş t i r . B a ş l a t ı c ı - b i t i r i c i k o l o n İ t a r a f ı n d a n kabul edilme o r a n l a r ı n ı n a ş ı l a n a n l a r v a n ı n genotipine göre d e ğ i ş i k l i k gösterip

g ö s t e r m e d i ğ i n i belirlemek a m a c ı ile oranlara ait Z testi y a p ı l a r a k oranlar birbirleri ile

k a r ş ı l a ş t ı r ı l m ı ş ve bu k a r ş ı l a ş t ı r m a sonucu Çizelge 4.5'te s u n u l m u ş t u r . Genotipler içinde en

yüksek kabul edilme o r a n ı % 88.5 ile Ege (EXE) ekotipinde s a p t a n m ı ş t ı r . Bu genotipi % 8 ı . 3 ile EXK genotipi i z l e m i ş , 3. s ı r a y ı % 70.8 ile KXK genotipi a l ı r k e n en d ü ş ü k d e ğ e r % 68. ile

KXE grubunda s a p t a n m ı ş t ı r .

FIRATU (1982), ana a n l ı kolonilerde a ş ı l a m a r a n d ı m a n ı n ı % 76.9, ana a r ı s J z k o l o n İ l e r d e ise % 85.9, GÜL ve KAFTANOOLU (1990), Çukurova Bölgesi'nde a r ı sütü ile

a s t a r l a n m ı ş yüksüklere y a p ı l a n a ş ı l a m a d a a ş ı l a m a r a n d ı m a n ı n ı % 55.2 s a p t a m ı ş l a r d ı r . KAFTANOOLU ve ark. (1993), a ş ı l a m a r a n d ı m a n ı n ı nisan, m a y ı s , haziran, temmuz. a ğ u s t o s ve eylül a y l a r ı n d a s ı r a s ı y l a ; % 91.4, % 83.8, % 81.7, % 85, % 60 ve % 58, GENÇ (1996), ise

haziran, temmuz ve a ğ u s t o s a y l a r ı n d a s ı r a s ı y l a ; % 65, % 86.67 ve % 75 o l d u ğ u n u b i l d i r m i ş l e r d i r . THAKUR et aL. (1998), 24 saatlik y a ş t a k i l a r v a l a r ı n kabul edilme o r a n ı n ı % 88.29, GENÇER et al (2000) ise 1 ve 2 y a ş l ı larvalann kabul edilme o r a n l a r ı n ı s ı r a s ı y l a % 73.4, % 82.3 olarak s a p t a m ı ş l a r d ı r . Bu a r a ş t ı r m a d a bulunan tüm genotiplere ait genel

a ş ı l a m a r a n d ı m a n ı (% 76.5)

d i ğ e r a r a ş t ı r m a l a r d a saptanan

d e ğ e r l e r e y a k ı n ve benzer

b u l u n m u ş t u r .

Ç i f t l e ş t i r m e kutulanna d a ğ ı t ı l a n olgun yüksüklerden ç ı k a n ana anlar ve ç ı k ı ş t a n 7 gün

sonra yumurtIayan ana anlar s a y ı l a r a k ç i f t l e ş m e o r a n l a r ı b e l i r l e n m i ş t i r . KXE, EXK, KXK ve

EXE genotiplerinden y e t i ş t i r i l e r e k ç i f t l e ş t i r m e k u t u l a r ı n a d a ğ ı t ı l a n ana an yüksüklerinden

s ı r a s ı y l a 98, 108, 66 ve 82 ana a r ı ç ı k ı ş ı o l m u ş ve bunlardan yine s ı r a s ı y l a 83, LO 1, 57 ve 78

tanesi b a ş a n ile ç i f t l e ş m i ş t i r . Oranlara ait Z testi, ç i f t l e ş m e o r a n ı n ı n genotipten genotipe

d e ğ i ş t i ğ i n i g ö s t e r m i ş t i r (P<O.OS). A r a ş t ı r m a s o n u ç l a r ı n a göre, en yüksek ç i f t l e ş m e o r a n ı % 95.1 ile bölge ekotipi olan Ege genotipinde s a p t a n m ı ş t ı r . Bu genotipi % 93.5 ile EXK

23



genotipi i z l e m i ş , üçünçü s ı r a y ı % 86.4 ile KXK genotipi, son s ı r a y ı ise % 84.7 İ l e KXE

genotipi a l m ı ş t ı r (Çizelge 4.5).

Çizelge 4.5. F a r k l ı genotiplerden ana an y e t i ş t i r i c i l i ğ i n e ve y e t i ş t i r i l e n ana anlara i l i ş k i n b a z ı d e ğ e r l e r

Ö Z E L L İ K G E N O T İ P L E R KXE EXK KXK EXE

KEO(%) 68.1 Li 81.380 70.8DC 88.5c

ÇO(%) 84.6911 93.52° 86.36ao 95.12 IJ

- - 25.1 1I0 25.9° 24.9a 24.69

x

YB (mm) Sx 0.32 0.26 0.39 0.34

n 34 51 32 28- - 9.98 8.4IJ l1.6c 8.9°x

YÖS (gün)- 0.26 0.21 0.27 0.14Sx

n 34 51 32 28

KEO: kabul e d ı l m e o r a n ı ( a ş ı l a m a r a n d ı m a n ı - % ) , ÇO: ç ı f t l e ş m e o r a n ı (%), YB: yüksükboyu (mm), YÖS: yumurtlama öncesi süre (gün). A y n ı s a t ı r d a f a r k l ı h a r f t a ş ı y a n oranlarya da ortalamalar a r a s ı farklar önemlidir (P<O.OS).

A r a ş t ı r m a d a ana an ç ı k ı ş a ğ ı r l ı k l a r ı n ı n b e l i r l e n m e s İ p l a n l a n m ı ş ise de uygulama

s ı r a s ı n d a ana a r ı k a y ı p l a r ı n ı n fazla o l a c a ğ ı e n d i ş e s i y l e ana an a ğ ı r l ı ğ ı yerine yüksük

u z u n l u k l a r ı (GENÇER ve FlRATU, 1999) ö l ç ü l m ü ş t ü r . En yüksek a ç ı k yüksük boyu

25.9±0.26 mm ile EXK genotipinde b e l i r l e n m i ş , bunu s ı r a s ı y l a 25.1±0.32 mm ile KXE,

24.9±0.39 mm ile KXK ve son s ı r a y ı 24.6±0.34 mm ile EXE genotipi i z l e m i ş t i r . Verilerin

İ s t a t i s t i k d e ğ e r l e n d i r i l m e s i (varyans analizi) sonucu gruplar a r a s ı f a r k l a r ı n önemli o l d u ğ u (P<0.05) s a p t a n m ı ş t ı r .

Ana an yüksüklerinin ç i f t l e ş t i r m e k u t u l a r ı n a d a ğ ı t ı l m a s ı n d a n 7 gün sonra b a ş l a y a r a k 7gün süre İ l e ana a r ı l a n n y u m u r t l a m a l a r ı i z l e n m i ş ve yumurtlama öncesi süreler s a p t a n m ı ş t ı r . Bu süreler b a k ı m ı n d a n genotipler a r a s ı n d a farklar g ö r ü l m ü ş , y a p ı l a n varyans analizi

sonucunda da bu farklar önemli (P<O.OI) b u l u n m u ş t u r . A r a ş t ı r m a d a EXK genotipinden

y e t i ş t i r i l e n ana anlar 8.4±l.51 gün ile en erken yumurtlayan ana a r ı l a r o l m u ş , bunu s ı r a s ı y l a 8.9±O.33 ile EXE, 9.9±1.51 ile KXE i z l e m i ş t i r . En geç yumurtlamaya b a ş l a y a n ana a r ı l a r l1.6±L.54 gün ile KXK genotipinde s a p t a n m ı ş t ı r (Çizelge 4.5).

24



GÜL ve KAFTANOOLU (1990), yumurtlama öncesi süreyi 11.28 gün,

KAFTANOGLU ve ark. (1993) ise nisan, m a y ı s , haziran, temmuz, a ğ u s t o s ve eylül a y l a r ı n d a s ı r a s ı y l a ; 11.5, 1.6, 11.5, 13.0, 13.7 ve 15.9 gün olarak s a p t a m ı ş l a r d ı r .

A r a ş t ı r m a d a bölge genotipi (EXE) ve ana h a t t ı bölge genotipi olan kolonderden

(EXK) a ş ı l a n a n l a r v a l a r ı n KXK ve ana h a t t ı Kafkas olan kolonilerden (KXE) a ş ı l a n a n larvalara göre daha yüksek oranda kabul edilmesinde b a k ı c ı kolonilerin Ege genotipinden

o l m a s ı n ı n ve s a l g ı l a n a n larva f e r o m o n l a r ı n a k a r ş ı besleyici a r ı l a r ı n g ö s t e r d i ğ i tepkinin etkili

o l d u ğ u s a n ı l m a k t a d ı r . Yine Ege genotipinin, bölgenin yerli a r ı s ı o l m a s ı ve üreme e t k i n l i ğ i n i n ülkemizde var olan d i ğ e r ekotiplerden daha yüksek o l m a s ı nedeniyle daha yüksek düzeyde

ç i f t l e ş m e o r a n ı n a sahip o l d u ğ u ve daha erken ç i f t l e ş e r e k yumurtlamaya b a ş l a d ı ğ ı söylenebilir.

4.4. Paket A n l a r ı n G e l i ş i m i

A r ı c ı h k t a halen en ö n e m l İ amaç, bal üretimidir. Türkiye gibi, k o I o n İ l e r i n bal veriminin

d ü ş ü k o l d u ğ u ülkelerde bal verimini a r t ı r m a o l a n a k l a r ı n ı n a r a ş t ı n l m a s ı önem k a z a n m a k t a d ı r . K o l o n İ n i n bal verimi b a ş t a iklim ve flora olmak üzere kolonideki i ş ç i an s a y ı s ı (HARBO,

1993), i ş ç i anlann y a ş a m süresi (WOYKE, 1986), ana anmn yumurtlama y e t e n e ğ i vek o l o n İ n i n yavru y e t i ş t i r m e düzeyi ile y a k ı n d a n ilgilidir. ABD'nin kuzey eyaletlerinde ve

Kanada' da y a p ı l a n a r a ş t ı r m a l a r d a s o ğ u k iklim bölgelerinde tutulan kolonilerde önemli ölçüde

k ı ş k a y ı p l a n n ı n o l d u ğ u , erken ilkbaharda kovanlara a k t a r ı l a n 1.0 ve 1.5 k g ' l ı k paket a n l a r ı n verimlerinin ç o ğ u kez k ı ş l a y a n kolonilerin verimlerinden daha yüksek o l d u ğ u bildirilmektedir

(SZABO and HEIKEL, 1987; NAUMAN et al, 1990).

A y d ı n ' da doldurulan paket anlar f a r k l ı iklim ve ekolojiye sahip olan Ankara, Van ve

Tokat'ta belirlenen a n l ı k I a r a n a k l e d i l m i ş l e r ve her bölgede 2 f a r k l ı a ğ ı r l ı k t a (l.0 ve 1.8 kg) ve

2 f a r k l ı genotip grubunda (EKXE ve KEXE) 5'er paket an, toplam 3x2x2x5=60 paket a r ı ,

a n l ı k l a r d a h a z ı r l a n m ı ş standart tek k a t l ı kovanlara a k t a r ı l m ı ş l a r d ı r . Her üç anhkta da ilk iki

gün içinde saptanan ana a r ı k a y ı p l a r ı a y n ı genotipten yedek ana anlar ile telafi e d i l m i ş t i r . Daha sonraki dönemlerde hem Ankara hem de Van' da KEXE genotip grubundan biri

1.0 k g ' l ı k ve d i ğ e r i 1.8 k g ' l ı k paketlerden birer ana an, Tokat'ta ise EKXE genotipinden b i r İ 1.0 k g ' l ı k d i ğ e r i 1.8 k g ' l ı k paketten olmak üzere 2 ana an k a y b ı nedeniyle toplam 6 k o l o n İ deneme d ı ş ı b ı r a k ı l m ı ş t ı r . Ankara ve Van a n l ı k l a r ı n d a lO'ar adet EKXE ve 8'er adet KEXE

k o I o n İ s İ , Tokat a r ı l ı ğ ı n d a 8 adet EKXE ve 10 adet KEXE k o l o n i s İ olmak üzere toplam 54

25



k o l o n İ denemeyi t a m a m l a m ı ş t ı r . A r ı l ı k l a r geneline göre, EKXE genotipinden 28. KEXE

genotipinden 26, ı . o k g ' l ı k paketlerden 27 ve 1.8 k g ' l ı k paketlerden 27 kolemi ile deneme

t a m a m l a n m ı ş t ı r .

Ankara a r ı l ı ğ ı n d a 9.05.2000 ve Van a r ı l ı ğ ı n d a 20.05.2000 tarihinde o l u ş t u r u l a n kolonilerin g e l i ş i m l e r i n i saptamak a m a c ı ile 10 gün ara ile 9 kez yavru a l a n ı ö l ç ü n ı ü y a p ı l m ı ş ve a r ı p o p u l a s y o n l a r ı ( a r ı l ı çerçeve s a y ı s ı ) s a p t a n m ı ş t ı r . K o l o n İ l e r i n yavru a l a n l a r ı ilk

olarak kolonilerin o l u ş t u r u l ı n a s ı n d a n sonraki 13.-14. gün olan 02.06.2000 tarihinde. son

ise 21.08.2000 tarihinde ö l ç ü l m ü ş t ü r . Kolonilerin 9 ö l ç ü ı n d e saptanan a l a n ı (Çizelge 4.6) tekrarlanan ölçümlü varyans analizi u y g u l a n m ı ş t ı r . Analiz s o n u ç l a r ı n a bölge o r t a l a m a l a r ı (P<O.O 1) ve paket a r ı a ğ ı r l ı k o r t a l a m a l a r ı (P<O.O 1) . farklar

ö n e ı n l i , genotip o r t a l a m a l a r ı a r a s ı n d a k i fark ve bölge x genotip, bölge x paket genotip

x paket a ğ ı r l ı ğ ı ve bölge x genotip x paket a ğ ı r l ı ğ ı i n t e r a k s i y o n l a r ı önemsizdir. Yavru a l a n ı ölçümleri ile aym günde belirlenen a r ı l ı çerçeve s a y ı l a r ı (Çizelge 4.7) karekök

transformasyonu u y g u l a n d ı k t a n sonra tekrarlanan ölçümlü varyans analizi ile i r d e l e n m i ş ve

sadece paket a r ı a ğ ı r l ı k o r t a l a m a l a r ı a r a s ı n d a k i f a r k l a r ı n önemli (P<O.O 1) o l d u ğ u b e l i r l e n m i ş t i r .

Genelolarak Ankara' daki genotip ve paket a ğ ı r l ı ğ ı g r u p l a r ı (2

a ğ ı r l ı ğ ı 4 alt grup) Van a r ı l ı ğ ı n d a k i gruplardan daha yüksek üreme etkinl

hem Ankara'da hem de Van'da L.8 k g ' l ı k paketler ile o l u ş t u r u l a n koloniler 1.0

x 2 paket

l ı k paketler

ile o l u ş t u r u l a n kolonilerden ve ana h a t t ı EK olan koloniler (EKXE) ana h a t t ı olan

kolonilerden (KEXE) daha fazla yavru y e t i ş t i r m i ş l e r d i r . Ankara a r ı l ı ğ ı n d a kolemiler daha h ı z l ı g e l i ş e r e k en yüksek yavru a l a n ı o r t a l a m a s ı n a 22.06.2000 tarihli 3. ölçümde, Van 'da ise

12.07.2000 tarihli 5. ölçümde u l a ş m ı ş l a r d ı r ( Ş e k i l 4.4). Ankara ve Van an l ı ğ ı n d a yavru

a l a n l a r ı n ı n a y n ı o l d u ğ u 22.07.2000 tarihli 6. ölçümden sonra Ankara a r ı l ı ğ ı n d a k i kolonilerin

yavru a l a n l a r ı n d a büyük boyutta azalma o l m a m ı ş , Van a r ı l ı ğ ı n d a k i kolonilerde ise sürekli

a z a l m ı ş t ı r .

Bölge ve paket a ğ ı r l ı ğ ı f l : ı r k ı gözetmeksizin genotipler k a r ş ı l a ş t ı r ı l d ı ğ ı n d a genotiplerden birinin d i ğ e r i n e a ç ı k bir ü s t ü n l ü ğ ü s a p t a n m a m ı ş t ı r . İ l k ölçümde her iki

genotipin a y n ı yavru a l a n ı n a sahip o l d u k l a r ı b e l i r l e n m i ş , 02.07.2000 tarihli 4. ölçümele EKXE

genotipi KEXE genotipinden biraz daha fazla yavru y e t i ş t i r m i ş , son ölçümde yine a y n ı düzeyde yavru a l a n ı n a sahip o l m u ş l a r d ı r ( Ş e k i l 4.5). Bölge ve genotip f a r k ı gözetmeksizin

26



paket a ğ ı r l ı k l a r ı b a k ı m ı n d a n koloni g e l i ş i m l e r i i r d e l e n d i ğ i n d e ise her ölçüm döneminde L.8

k g ' l ı k paketlerin 1.0 k g ' l ı k paketlerden daha yüksek üreme e t k i n l i ğ i gösterdikleri

b e l i r l e n m i ş t i r ( Ş e k i l 4.6).

Son yavru a l a n ı ölçümünün (21.08.2000) a r d ı n d a n 3 deneme bölgesindeki kolonilerin

bal1an hasat e d i l m i ş t i r . Kolonilerden hasat edilen bal v e r İ m i d e ğ e r l e r i Çizelge 4.8'de

v e r i l m i ş t i r . Faktöriyel düzendeki denemede elde edilen bal verimi s o n u ç l a r ı n a varyans analizi

u y g u l a n d ı ğ ı n d a yavru alanlanna uygulanan istatistik analizi sonucundaki gibi bölgeler

(P<O.OI) ve paket a ğ ı r l ı k l a n (P<O.Ol) a r a s ı n d a k i farklar önemli, genotipler a r a s ı n d a k i fark ve

bölge x genotip, bölge x paket a ğ ı r l ı ğ ı , genotip x paket a ğ ı r l ı ğ ı ve bölge x genotip x paket

a ğ ı r l ı ğ ı interaksiyonlan önemsiz b u l u n m u ş t u r . A n l ı k l a n n bal verimlerine uygulanan Duncan

testi sonucu Van a n l ı ğ ı n d a k i k o l o n i l e r İ n bal verimi o r t a l a m a s ı n ı n (7 .3±1.03 kg) hem Ankara

hem de Tokat a r ı l ı ğ ı n d a k i kolonUerin bal verimi o r t a l a m a l a r ı n d a n (l2.3±1.62 kg ve 4.7±1.19

kg) f a r k ı n ı n önemli (P<O.OL) o l d u ğ u b u l u n m u ş t u r . Tokat a n I ı ğ ı ile Ankara a r ı l ı ğ ı n ı n bal

v e r i m l e r İ f a r k l ı b u l u n m a m ı ş t ı r (Çizelge 4.8).

Van'a gönderilen paket a r ı l a n n bal üretimi için gerekli k o l o n İ gücüne u l a ş m a s ı n a gerekli z a m a n ı n e l v e r m e m e s İ n İ n kolonilerin bal verimlerinin d ü ş ü k l ü ğ ü n d e etken o l d u ğ u g ö z l e n m i ş t i r ( Ş e k i l 4.7). Ankara, Van ve Tokat yörelerinde paket anlar ile o l u ş t u r u l a n kolonilerin bal verimleri genotip b a k ı m ı n d a n d e ğ e r l e n d i r i l d i ğ i n d e 1.6± 1.26 kg verim veren

KEXE grubunun ve 1L.3±L. 7 kg verime sahip EKXE grubu ile a y n ı p e r f o r m a n s ı sergiledikleri görülmektedir.

Varyans analizi sonucu üç bölgede de genotiplerin benzer e ğ i l i m l e r g ö s t e r d i ğ i s a p t a n m ı ş , bölge x genotip interaksiyonu önemsiz b u l u n m u ş t u r . Bununla birlikte, Ankara ve

Van'da ana h a t t ı Ege olan koloniler (EKXE), ana h a t t ı Kafkas olan kolonderden (KEXE).

Tokatta ise ana h a t t ı Kafkas olan k o l o n İ l e r ana h a t t ı Ege olan kolonilerden daha fazla bal

ü r e t m i ş l e r d i r ( Ş e k i l 4.8). EKXE genotip grubunun Ankara, Van ve Tokat'ta bal v e r İ m d e ğ e r l e r i s ı r a s ı y l a 13.2±2.16 kg, 7.9±1.65 kg ve 13.0 ±1.89 kg iken, KEXE genotip grubunun

bal v e r İ m i a y n ı yöre s ı r a l a m a s ı ile l1.0±2.52 kg, 6.5±1.12 kg ve 16.l0±1.45 kg' d ı r . Busonuçlar melez koloniler ile y a p ı l a n paket a r ı c ı l ı k t a Ege genotipinin ana h a t t ı olarak

k u l l a n ı l m a s ı n ı n verim düzeyini y ü k s e l t t i ğ i n i göstermektedir.

27



Ç İ z e l g e 4.6. Paket a r ı l a r ile o l u ş t u r u l a n k o l o n İ g r u p l a r ı n ı n yavru a l a n l a r ı (cm2

)

.:- > O İ ı Dönemler - r ~ -

.. c <':-.

ı . . .... ol l:0 C " . ; ı : ;;.. .. . ; ı : ~

O <': 02.06 12.06 22.06 02.07 12.07 22.07 01.08 11.08 21.08 Oc ı . .

1.0 3300 4916 6180 6647 4330 2865 3357 2906 1819 4036n=5 86 135 318 394 231 256 321 381 286 268

ı . . . ı 1.8 3436 6570 8119 6757 5619 4097 3908 4214 3390 5123><

n=5 163 257 392 275 350 337 365 317 276 304ı . . . ı

geneli 3368 5743 7150 6702 4974 3481 3633 3560 2604 4580n=IO 90 308 401 227 292 286 247 320 322 277

1.0 3366 4838 5878 5733 4227 3366 2940 2862 2153 3929

<':n=4 93 355 339 329 315 335 245 202 195 267

ı . . ı . . . ı 1.8 3337 6154 7134 5581 4891 3578 3409 3637 2836 4506<': ><. ; ı : ı . . . ı n=4 518 617 680 613 489c 638 194 361 425 504

< genel 3352 5496 6506 5657 4559 3472 3174 3250 2494 4218n=8 244 413 424 323 297 336 169 241 252 300

1.0 3330 4881 6046 6241 4284 3088 3172 2887 1967 3988

n=9 60 162 224 295 178 21 i 210 217 180 1')3.,

1.8 3392 6385 7681 6234 5296 3866 3686 3958 3144 484').. n=9 229 295 387 355 300 328 226 245 247 290O

genel 3361 5633 6864 6238 4790 3477 3429 3422 2556 4419

n=18 115 245 294 224 209 212 162 205 206 208

1.0 1506 3065 3789 4895 5487 3613 1396 630 204 2732

n=5 399 396 225 280 414 260 219 147 97 271ı . . . ı 1.8 2991 5020 5191 5830 6230 3665 1774 1213 413 3592><

n=5 210 323 373 249 356 526 386 303 153 320ı . . . ı

genel 2249 4042 4490 5362 5859 3639 1585 922 308 3162n=IO 326 386 31 i 236 286 277 218 186 n 258

1.0 2780 3164 3988 4712 4691 2489 1627 1025 388 2763n=4 185 163 130 306 624 561 406 267 176 313

ı . . . ı 1.8 1959 4333 4823 4869 5252 3466 1659 967 306 3070><<':

ı . . . ı ;;-: . ı : :

n=4 106 418 650 427 99 356 292 365 76 310

genel 2370 3748 4405 4790 4972 2977 1643 996 347 2916

n=8 184 303 345 245 311 359 231 209 90 253

1.0 2072 3109 3878 4813 5133 3113 1499 805 286 2745

n=9 316 171 134 196 363 332 206 151 94 218.,

1.8 2533 4714 5027 5403 5795 3576 1723 1104 365 3360.. n=9 217 270 337 276 258 315 236 222 88 247O

genel 2303 3912 4452 5108 5464 3345 161i

955 325 3053n=18 194 249 224 179 230 229 155 135 63 184

1.0 2403 3990 4985 5771 4908 3239 2377 1768 1011 3384

n=IO 356 345 439 370 295 212 375 426 305 347ı . . . ı 1.8 3214 5795 6655 6294 5925 3881 2841 2714 1902 4358><::..-: n=IO 146 324 551 233 257 303 435 541 518 367ı . . . ı

genel 2809 4892 5820 6032 5416 3560 2609 2241 1456 3871

n=20 209 309 393 221 223 195 284 352 310 277

1.0 3073 4001 4933 5223 4459 2927 2284 1944 1270 3346

n=8 146 364 395 284 335 345 331 380 355 326., ı . . . ı 1.8 2648 5244 5978 5225 5072 3522 2534 2302 157 3788

><.. ı . . . ı 0=8 357 487 617 371 241 339 368 558 518 428O

genel 2861 4622 5456 5224 4765 3225 2409 2123 1421 3567

n=16 194 335 379 226 214 246 241 329 306 274

1.0 kg 2701 3995 4962 5527 4709 3100 2335 1846 1126 3367

0=18 218 243 292 244 222 191 248 283 227 241

1.8 kg 2962 5550 6354 5819 5544 3721 2705 2531 1755 4104

n=18 185 280 407 240 201 223 286 381 360 285

genel 2832 4772 5658 5673 5127 3411 2520 2188 1440 3736

n=36 143 225 273 171 164 154 89 241 216 186---

28



Çizelge 4.7. Paket a r ı l a r ile o l u ş t u r u l a n koloni g r u p l a r ı n ı n a r ı l ı çerçeve s a y ı l a r ı Q . ı e j ı Dönemler... :;: O l ~ oj

.. o c:oc

...;;.. ...

.:;t. __

c:;c:; ol

02.06 12.06 22.06 02.07 12.07 22.07 01.08 11.08 21.08Q.

1.0 5.0 5.5 7.2 10.5 10.6 10.7 10.6 10.8 10.4 9.0n=5 0.00 0.16 0.26 0.32 0.37 0.44 0.60 0.49 0.25 0.32"" 1.8 6.4 8.1 9.3 12.9 14.0 14.4 13.8 13.9 112 11.6

n=5 0.40 0.29 0.26 0.83 0.89 0.86 0.68 0.66 058 0.61"" geneli 5.7 6.8 8.3 117 12.3 12.6 12.2 12.4 IO.S 10.3

n=IO 0.30 0.46 0.39 0.58 0.73 0.77 0.68 0.65 033 0.54

1.0 4.9 5.5 7.4 10.5 10.9 11.1 11.4 10.6 10..1 9.2

oln=4 0.32 0.46 0.66 0.61 0.52 0.66 0.55 0.63 0.25 0.52

.. "" 1.8 6.4 7.5 9.1 11.9 12.6 12.9 12.9 13. i i 10.8.. X.:;t.

"" n=4 0.43 0.74 0.52 1.09 1.25 1.26 109c: ; ı : : : 1.33 058 __ 0.92

. . ı : i - - - - ~ genel 5.6 6.5 8.3 11.2 11.8 12.0 12.1 11.9 10.6 100

n=8 0.38 0.55 0.51 0.63 0.7\ 0.76 0.70 0.75 0.32 059

1.0 4.9 5.5 7.3 10.5 10.7 10.9 10.9 10.7 10.3 9. i

n=9 0.13 0.20 0.30 0.30 0.29 0.36 0.41 0.36 017 0.28o j

1.8 6.4 7.8 9.2 12.4 13.4 13.7 13.4 13.6 II I 112c...n=9 0.27 0.35 0.25 0.65 0.74 0.76 0.65 0.58 0.39 0.52c:;

genel 5.7 6.7 8.3 11.5 12.1 12.3 12.2 12.1 10.7 10.2

n=18 0.23 0.35 0.30 0.42 0.50 0.53 0.48 0.48 0.23 0.39

1.0 3.8 5.0 6.6 8.2 9.4 10.4 10.2 9.6 9.6 8.1

n=5 0.37 0.45 0.51 0.58 0.75 0.93 1.02 0.75 0.75 0.68"" 1.8 5.6 8.6 11.0 13.2 14.6 14.8 15.6 14.2 13.6 12.4X: ; ı : : : n=5 0.40 0.68 1.14 !.O7 1.29 1.39 1.47 1.53 1.12 1.12

"" genel 4.7 6.8 8.8 10.7 12.0 12.6 12.9 11.9 i 1.6 10.2n=IO 0.40 0.71 0.94 1.0 \ 1.12 1.08 1.23 Lll 0.92 0.95

1.0 4.0 4.5 6.5 8.0 10.3 10.3 10.3 9.5 9.5 S. i

n=4 0.00 0.29 0.29 0.71 0.95 0.95 0.95 0.29 ()65 0.56"" 1.8 5.8 7.8 9.5 11.0 11.8 12.3 12.8 12.8 120----

c X 10.6..

""--

;;;. n=4 0.25 0.25 0.29 0.58 0.63 0.85 0.75 0.48 O.O!): ; ı : : : ' - - - - -

genel 4.9 6. i 8.0 9.5 11.0 11.3 11.5 i i . I IO.S t - - 9.3- ~ - - - - - 1-- - - - - - -

n=8 0.35 0.64 0.60 0.71 0.60 0.70 0.73 0.67 056 0.62

1.0 3.9 4.8 6.6 8. i 9.8 10.3 10.2 9.6 9.6 8.1

n=9 0.20 0.28 0.29 0.42 0.57 0.62 0.66 0.41 0.48 0.44o j

1.8 5.7 8.2 10.3 12.2 13.3 13.7 14.3 13.6 12.9 11.6c... n=9 0.24 0.40 0.67 0.72 0.88 0.93 0.97 0.87 0.66 0.70c:;

genel 4.8 6.5 8.4 10.2 11.6 12.0 12.3 11.6 i 1.2 9.8.- --n=18 0.26 0.48 0.58 0.64 0.67 0.68 0.76 0.67 056 0.59

..-1.0 4.4 5.3 6.9 9.4 10.0 10.6 10.4 10.2 10.0 S.6

n=IO 0.27 0.24 0.29 0.50 0.44 0.49 0.56 0.47 039 (J.40

"" 1.8 6.0 8.4 10.2 13. i 14.3 14.6 14.7 14.1 12.4 12.0X: ; ı : : : n=IO 0.30 0.36 0.62 0.64 0.75 0.77 0.82 0.79 0.72 0.64"" genel 5.2 6.8 8.5 11.2 12.2 12.6 12.6 12.1 11.2 10.3

n=20 0.27 0.41 0.50 0.58 0.65 0.64 0.69 0.63 0.48 0.54

1.0 4.4 5.0 6.9 9.3 10.6 10.7 10.8 10.1 9.9 8.6

n=8 0.22 0.31 0.37 0.64 0.51 0.56 0.55 0.38 035 0.43"" 1.8 6.1 7.6 9.3 11.4 12.2 12.6 12.8 12.9 11.5 10.7c X..."" n=8 0.26 0.36 028 0.59 0.67 0.74 0.68 0.56 OJ3

---c:; : ; ı : : :

0.50

genel 5.3 6.3 8.1 10.3 11.4 11.6 11.8 115 10.7 9.7

n=16 0.27 0.4\ 0.38 0.51 0.46 0.51 0.50 0.49 n.JI 0.43

1.0 kg 4.4 5.1 6.9 9.3 10.3 10.6 10.6 10.1 9.9 8.6

n=18 0.17 0.19 0.22 0.38 0.33 0.36 0.39 0.30 026 0.29

1.8 kg 6.0 8.0 9.8 12.3 13.4 13.7 13.9 13.6 12.0 I lA

n=18 0.20 0.26 0.37 0.47 0.56 0.58 0.58 0.51 O.·B 044

genel 5.2 6.6 8.3 10.8 11.8 12.2 12.2 118 i l o ~ o n=36 0.19 0.29 0.32 0.39 0.41 0.43 0.44 0.41 030 0.35

._,--- ' - ' - -

29



-+-Ankara Van

8000

7000

- 6000Ne

<:.i

5000'- '-=eo:4000-

: : ı ı . . 3000...eo:

>- 2000

1000

O

2 " 4 5 6 7 8 9.)

Dönemler

Ş e k i l 4.4. F a r k l ı yörelerde paket anlann yavru a l a n ı (ernk) g e l i ş i m i

---- EKXE KEXE

7000

6000

-NE 5000

<:.i

'- '

2 4000eo:

< 3000: : ı ı . . ...eo: 2000>-

1000

O

2 " 4 5 6 7 8 9. )

Dönemler

Ş e k i l 4.5. F a r k l ı genotipte paket a n l a r ı n yavru alam (em2) g e l i ş i m i

30



--.-- l.okg · - L. 8 kg i

70006000-Ne5000'-"

;::4000.$

<3000=ı . .

;..

2000eo:

;;...

1000

O

1 2 3 4 5 6 7 8 9

Dönemler

Ş e k i l 4.6. F a r k l ı a ğ ı r l ı k t a paket a r ı l a r ı n yavru a l a n ı (cm2) g e l i ş i m i

Paket a ğ ı r l ı ğ ı b a k ı m ı n d a n sonuçlar i r d e l e n d i ğ i n d e (Çizelge 4.8) 1.8 kg a r ı içeren

paketler ile o l u ş t u r u l a n kolonilerin (l4.3±L.14 kg) 1 k g ' l ı k paketler ile o l u ş t u r u l a n l a r d a n (8.5±1.00 kg) daha fazla bal ürettikleri ve o r t a l a m a l a r ı a r a s ı n d a k i f a r k ı n önemli (P<O.OI)

o l d u ğ u s a p t a ı u n ı ş t ı r . Üç bölgede de L.8 k g ' l ı k paketler 1.0 k g ' l ı k paketlerden daha ü ı z l a bal

ü r e t m i ş l e r d i r . Aneak iki a ğ ı r l ı k grubu a r a s ı n d a k i verim f a r k ı Tokat a r ı l ı ğ ı n d a ortalama 2.5 kg

olarak belirlenirken, Ankara a r ı l ı ğ ı n d a üstünlük iki k a t ı n a (16.2 kg'a) Van a n l ı l ı ğ ı n d a üç

k a t ı n a (10.9'a) ç ı k m ı ş t ı r ( Ş e k i l 4.9). Bu sonuçlara göre Karadeniz geçit bölgesinde yer alan

Tokat a r ı l ı ğ ı n d a kovanlara y e r l e ş t i r i l e n paketlerin 1.8 kg o l m a s ı bal veriminde önemli bir a r t ı ş

s a ğ l a m a z k e n koloni g e l i ş i m i n i s ı n ı r l a y a n ve bal verimini k ı s ı t l a y a n ekolojik k o ş u l l a r nedeniyle Ankara gibi karasal yaz k o ş u l l a r ı n ı n ya da Van gibi D o ğ u Anadolu k o ş u ı ı a r ı n ı n egemen o l d u ğ u bölgelerde daha fazla ergin a r ı y a sahip paket a r ı l a r ile üretime b a ş l a n m a s ı ya

da daha erken tarihlerde paket a r ı l a r ı n bu bölgelere götürülmesi gerekmektedir. Projede elde

edilen sonuçlara göre; kimi kaynaklarda da (CALE et al, 1984) b e l i r t i l d i ğ i gibi paket a r ı e ı l ı k t a ergin a r ı m i k t a r ı ya da paket a r ı a ğ ı r l ı ğ ı ekolojik k o ş u l l a r a ve paketlerin bölgelere t a ş ı n d ı ğ ı tarihe b a ğ l ı olarak f a r k l ı o l m a l ı d ı r .

3\



Çizelge 4.8. Paket a r ı l a r ile o l u ş t u r u l a n koloni g r u p l a r ı n ı n bal verimleri (kg)

Bölge GenotipPaket

N OrtalamaStandart

a ğ ı r l ı ğ ı Hata

1.0 kg 5 8.4 1.37i

EKXE 1.8 kg 5 18.0 2.77

genel 10 13.2 2.16

1.0 kg 4 8.2 2.33

Ankara KEXE 1.8 kg 4 13.9 4.36

genel 8 11.0 2.52

1.0 kg 9 8.3 \.19

Genel 1.8 kg 9 16.2 2.41

genel 18 12.3A

1.62 i

1.0 kg 5 3.5 0.39 i

EKXE 1.8 kg i 5 12.3 1.53 .

genel 10 7.9 1.65

1.0 kg 4 3.9 0.45

Van KEXE 1.8 kg 4 9.1 \.06

genel 8 6.5 1.12

1.0 kg 9 3.7 0.29 ii

Genel 1.8 kg 9 10.9 1.07 1

genel 18 7.38

\.03

1.0 kg 4 13.7 3.50

EKXE 1.8 kg 4 12.3 2.02 j

genel 8 13.0 1.89

1.0 kg 5 3.4 0.87

Tokat KEXE 1.8 kg 5 18.9 2.21

genel 10 16.1 1.45 i

i

1.0 kg 9 13.5 1.50 ·Genel 1.8 kg 9 16.0 1.83 i

genel 18 14.7A

1.19 i1

1.0 kg 14 8.2 1.52 ·EKXE1.8 kg

1414.3 1.39

genel 28 11.3 1.17 i1

1.0 kg 13 8.9 1.35 ·i

Genel KEXE 1.8 kg 13 14.3 1.88 igenel 26 11.6 1.26

1.0 kg 27 8.5' 1.00ii

4

Genel 1.8 kg 27 14.3Y 1.14 igenel 54 i 1.4 0.85

Bölgeler: A, B, (P<O.OI); paket a ğ ı r l ı ğ ı : x, y, (P<O.OI)

32



-- ---------------- ----- -- ------- -- - --- ------- -----

16 14.7

14 12.3

12

..10c:

o7.3-o 8

. : ı : : --eIJ

6. : ı : :

4

2

O

Ankara Van Tokat

A r ı l ı k Yöreleri

Ş e k i l 4.7. F a r k l ı yörelerde paket a r ı l a r ı n bal verimleri (kg)

20,0

16.1

15,0..c:

OEKXEo-o 10,0. : ı : : .KEXEbb. : ı : :

5,0

0,0

Ankara Van Tokat

A r ı l ı k Yöreleri

Ş e k i l 4.8. F a r k l ı genotipte paket a r ı l a r ı n bal v e r i m l e r İ (kg)

33



20.016.2 16.0

15.0....

c:o

O 1.0 kg-o ı o , o 1.8 kg

. : ı : 5,0

0,0

Ankara Van Tokat

A n l ı k Yöreleri

Ş e k i l 4.9. F a r k l ı a ğ ı r l ı k t a paket anlann bal v e r i m l e r İ (kg)

A r a ş t ı r m a d a elde edilen bir b a ş k a sonuca göre 1.0 kg ergin an düzeyinde genotiplerin

her üç bölgede de benzer sonuçlar vermesine k a r ş ı n , 1.8 k g ' l ı k ergin an ile denemeye a l ı n a n

k a l a n İ l e r d e genotip g r u p l a r ı n a b a ğ l ı olarak bal v e r i m İ b a k ı m ı n d a n farklar ortaya ç ı k m ı ş t ı r . Ankara, Van ve Tokat a n l ı k l a r ı n d a ana h a t t ı Ege olan ı . o k g ' l ı k paketler ile o l u ş t u r u l a n koloniler (EKXE) s ı r a s ı y l a ; 8.4±1.37 kg, 3.5±0.39 kg ve 13.7±3.5 kg bal üretimiyle ana h a t t ı Kafkas olan kolonilere (KEXE) çok y a k ı n (8.2±2.33 kg, 3.9±0.45 kg ve 13.4±0.87 kg)

bulunurken, 1.8 k g ' l ı k paketlerde ana h a t t ı Ege olan koloniler ana h a t t ı KafKas olan

kolonilerinden Ankara'da 4.1 kg, Van 'da 3.2 kg daha fazla, Tokat'ta ise ana h a t t ı Kafkas olan

koloniler ana h a t t ı Ege olan kolonilerden 6.6 kg daha fazla bal ü r e t m i ş l e r d i r .

34



5. SONUÇ VE Ö N E R İ L E R Türkiye'de a r ı c ı l ı k k ı r s a l r e f a h ı n a r t ı r ı l m a s ı ve sermaye o l u ş u m u n u n s a ğ l a n m a s ı ,

i ş s i z l i k sorununun hafifletilmesi, özellikle t o p r a k s ı z orman köylerinin k a l k ı n d ı n l m a s ı vetoplumun s a ğ l ı k l ı beslenmesi s o r u n l a r ı n ı n çözümünde k a t k ı l a r s a ğ l a y a c a k önemli bir a r a ç t ı r ( F ı r a t l ı ve Gençer, 994). Bu araçtan yeteri kadar yararlanmak konusunda paket a n c ı l ı k u y g u l a m a s ı o l a n a k l ı yollardan biridir. Bu sistemin ülke a r ı c ı l ı ğ ı n a k a z a n d ı r ı l m a s ı ile a ş a ğ ı d a sunulan k a t k ı l a r ı s a ğ l a y a c a ğ ı d ü ş ü n ü l m e k t e d i r .

-Paket a n c ı l ı k özellikle Kuzey D o ğ u ve D o ğ u Anadolu'da özel bilgi. beceri gerektiren

ve p a h a l ı bir uygulama olan k ı ş l a t m a sorununun çözümüne y a r d ı m c ı o l a c a k t ı r .

- K ı r s a l kesimde y a ş a y a n ekonomik gücü yetersiz ailelere ucuz ve kolay istihdam

o l a n a ğ ı s a ğ l a y a c a k t ı r .

-Ülke genelinde tüm k o l o n İ l e r varroa (Varroa jacobsoni) paraziti ile b u l a ş ı k d u r u m d a d ı r . Yine a y n ı ş e k i l d e a r ı l ı k l a r ı n y a k l a ş ı k % 70'inde kireç h a s t a l ı ğ ı . % 20'sinde

Amerikan Yavru Ç ü r ü k l ü ğ ü h a s t a l ı ğ ı mevcuttur (KAFTANOOLU, 1994). Paket a n c ı l ı k ile

a n e ı l ı ğ a yeni b a ş l a y a n l a r a , koloni s a y ı s ı n ı a r t ı r m a k ya da kolonilerini güçlendirmek

isteyenlere s a ğ l ı k l ı ve ucuz koloni bulma o l a n a ğ ı s a ğ l a n a c a k t ı r .

-Türkiye a n c ı l ı ğ ı n ı n en önemli s o r u n l a r ı n d a n biri de d a m ı z l ı k ana a r ı y e t e r s i z l i ğ i d i r ( F ı r a t l ı ve Gençer. 994). Bu uygulama ile en a z ı n d a n paket a r ı için, bölgelerin ekolojik

k o ş u l l a r ı n a uygun ana a r ı üretimine yönelik i ş l e t m e l e r o l u ş a c a k t ı r .

-Ekolojik k o ş u l l a r ı a r ı üretimine uygun Akdeniz ve Ege a r ı c ı l a n n a gelirlerini a r t ı r ı c ı yeni olanaklar s u n u l a c a k t ı r .

-Paket a n s ı ile bal üreten i ş l e t m e l e r d e s a ğ l ı k l ı ve temiz bal üretilerek tüketicilere

s u n u l a c a k t ı r .

-Gün geçtikçe daha y o ğ u n y a p ı l a n g e z g ı n c ı a n c ı l ı ğ ı n olumsuz e t k i l e r İ azalacak.örgütlenme sorunun çözümüne k a t k ı s a ğ l a n a c a k t ı r .

-Son olarak paket a n c ı l ı k u y g u l a m a s ı üniversite, kamu k u r u m l a r ı ve a n c ı l a r a r a s ı n d a i ş b i r l i ğ i n i ve yeni teknolojilerin k u ı ı a n ı m ı n ı h ı z l a n d ı r a c a k ! ı r .

35



KAYNAKLAR

A N O N İ M , 2001. DPT 8. B e ş Y ı l l ı k K a l k ı n m a P l a n ı H a y v a n c ı l ı k Özel İ h t i s a s Komisyonu

Raporu, DPT: 2574-öiK:587.

AMBROSE, lT., 1992. Management for honey production. Ed: Graham, J.M., The Hive and

The Honey Bee, A Dadant Publication, Illinois, USA. p:601-655.

ARSLAN, S., KAFTANOOLU, O., 1991. Çukurova Bölgesi k o ş u l l a r ı n d a balans! (Apis

mellifera L.) kolonilerinin proteinli ek yemlerle beslenmesi üzerine bir a r a ş t ı r m a . Çukurova Üniversitesi. Fen ve Mühendislik Dergisi (1) :35-42.

CALE, G.H., BANKER, R., POWERS, l , 1984. Management for honey production. Ed:

Dadant and Sons, The Hive and The Honey Bee, A Dadant Publication, Illinois, USA.p: 355-412.

DOOAROOLU, M., 1987. Türkiye için ideal bir sistem. Paket A n c ı l ı ğ ı . Hasad Dergisi,

S a y ı : 23-24.

DOOAROOLU, M. ÖZDER, M., POLAT, C., 1992. Türkiye'deki önemli bal a r ı s ı (Apis

mellifera L.) ı r k ve ekotiplerinin Trakya k o ş u l l a r ı n d a p e r f o r m a n s l a r ı n m k a r ş ı l a ş t ı r m a s ı . D o ğ a . Tr. L ofVet. and Animal Science. 16:403-414.

FlRA TLI, Ç. 1982. Ana a r ı üretim yöntemleri üzerinde bir a r a ş t ı r m a . (Doktora tezi) 59 s.

( b a s ı l m a m ı ş ) . F ı R A T L I , Ç., GENÇER, H.V., 1994. Dünya a n c ı l ı ğ ı ve Türkiye'nin yeri. Türkiye IL Teknik

A r ı c ı l ı k Kongresi, 8-9 Ş u b a t 1994, Ankara.

FRESNAYE, l , LENSKY, Y. 1961.Methods d'apreciation des survaces couvain dans les

c o l o n İ e s d'abeilles. Ann. Abeille, 4 (4): 369-376.

GENÇ, F., 1996. Y e t i ş t i r m e a y l a r ı ile larva transfer yöntemlerinin Erzurum k o ş u l l a r ı n d a y e t i ş t i r i l e n ana a r ı l a r ı n (Apis mellifera L.) özelliklerine etkileri. TÜBITAK,

V e t e r İ n e r l i k ve H a y v a n c ı l ı k A r a ş t ı r m a Grubu, Proje No: VHAG/1032, 52 s.

GijNÇER, H.V., F ı R A T L I , Ç., 1999. Bir ve iki gün y a ş l ı larvalardan y e t i ş t i r i l e n ana anlann

(A.m. anatoliaca) b a z ı iç ve d ı ş y a p ı s a l ö z e l l i k l e r i n İ n k a r ş ı l a ş t ı r ı l m a s ı . T a r ı m Bilimleri

Dergisi, 5 (3):13-16.

GENÇER, H.V., SHAH, S.Q., F ı R A T L I , Ç., 2000. Effects of Supplemental Feeding ofQueen

Rearing Colonies and Larval Age on the Acceptance of Grafted Larvae and Queen

Traits. Pakistan Journal ofBiological Sciences, 3 (8): 3 9-1322.

GÜL" M. A., KAFTANOOLU, O., 1990. Çukurova Bölgesi k o ş u l l a r ı n d a ana an (Apis

36



mellilera L.) y e t i ş t i r i c i l i ğ i n d e uygulanan larva transfer yönteminin y e t i ş t i r i l e n ana

anlann kalitelerine olan e t k i l e r İ üzerinde bir a r a ş t ı r m a . Ç.Ü.. F.B.F. Fen ve

Mühendislik Bilimleri Dergisi .. 4 (2):41-53.

HARBO. lR .. 986. Effect of population size on brood production, worker s u r v j n ı l anel

honey gain in colonies of honeybees. lo f Apic. Res., 25(1 ):22-29.

HARBO, J.R. 993. Worker-bee crowding affect brood production, hone} production and

longevity of honey bees (Hymenopthera:Apidae). 1. of Econ. EmtomoL 86 (6): 1672-

1678 .

.lAY; S.c.. 1983. Studies on hiving package bees. V. effect on loss of bees of queenlessness,

size of package, shaking packages during hiving and storage conditiüns. 1. of

Apicu1tural Rcsearch, 22 (2): 111- ı ı 4

KAFTANOGLU. O.. 1990. Türkiye A r ı c ı l ı ğ ı n ı n Genel Durumu ve Paket A r ı c ı l ı ğ ı n ı Uygulama o l a n a k l a r ı . Türkiye Ziraat M ü h e n d i s l i ğ i III. Teknik Kongresi. 8-12 Ocak

990, Ankara.

KAFTANOGLU, O .. D Ü Z E N L İ . A .. KUMOVA. U .. 1993. Effect of the rearing seasol1 and

tlora on the quality of the queen honey bees ( A p ı s mellilcra L.) XXXIII.

Int.Apic.Cong.of Apimondia, Sepl l ı

, China.

KAFTANOGLU, O., 994. T ü r k İ y e ' d e a r ı s a ğ l ı ğ ı s o r u n l a r ı ve çözüm y o l l a r ı . II. Teknik

A r ı c ı l ı k Kongresi, 8-9 Ş u b a t 1994, Ankara.

KROL, A .. 1993. Effect of dietary vitamin on the conditionand development of hone}

bees. Pszczlnicze Zeszty Naukowe. 37: 11-21. A l ı n m ı ş t ı r , Apic.Abst. 1995.

46(2): 188.

KUMOVA,U., KAFTANOGLU. O .. Y E N İ N A R , H. 1993. Çukurova Bölgesinde b a l a r ı s ı (Apis mellifera L) kolonilerinin ek yemlerle beslenmesinin koloni g e l i ş i m i üzerine

etkileri. Ç.Ü.z. F. Dergisi. 8(1): 53- 66.

LAIDLAW. H.H .. Jr., 1985. Contemporary Queen Rearing. A Dadant Publication. Dadant

and Sons, Hamilton, Illinüis, U.S.A.

LAlDLAW, H.H., Jr.. 992. Production of queen s and package bees. Ed: Graham. l:V1.. The

Hive and The Honey Bee. Dadant and Sons Inc., Illinois. p:989- 042.

MARINEseu, i. AND MIHAILESCU, c.. 985. Pollen substitutes lIsed 111 stimulating

reedings. Apiacta. 1: 6-18.

MOIUTZ. R.F.A., 1989. The Instrumental Insemination of the Queen Bee. International

Beekeeping Technologyan Ecology Institute of Apimondia. B u c h a r e s İ . Romania.

37



NAUMAN, K., WINSTON, M.L., WYBORN, M.H., SLESSOR, K.N., 1990. Effects of

synthetic, ho ney bee (Hymenoptera: Apidae) queeeeen mandibular-gIand pheromone

on workers in paekages, J. Econ. Entomol., 83(4): 1271-1275.

NELSON, D.L., JAy, S.C., 1982. Produeing honey in the Canadian Prairies using package

bees. Bee World, 63(3): i ı o - l 7.

Ö Z Ç E L İ K , A., PAKSOY, M., 2001. Ekonomik krizin ( K a s ı m 2000 ve Ş u b a t 2(01) Türkiye

t a r ı m ı n a e t k i l e r İ . Türk-Koop. Ekin Dergisi. 5 (16):23-29 Nisan -Haziran 2001.

PENG, Y.S., MARSTON, J.M., KAFTANOGLU, O., 1984. Effect of supplemental feeding

of honeybee (Hymenoptera: Apidae) populations and the economie value of

supplemental feeding for production of paekage-bees. J. of Econ.Ent011101..

636.

SOMERVILLE, D.J 992. Developing package bees in A u s t r a l İ a . Australian Hee Journal.

(8): 10-l3

SZABO, T.I., HEIKEL, L.P., 1987. Patterns of honeybee colony gain Alberta, Canada. J.

of Apic Res., 26(1 ):47 -52.

SZABO,T.I., LEFKOVITCH, L.P.1989. Effect of brood production and population size on

honey bee eolonies in Alberta, Canada. Apidologie, 20 (2): 57 - 63.

Ş A R D A Ş , C., 998. Sonbaharda polen yerine k u l l a n ı l a n maddelerin a r ı kolonilerinin üreme

ve k ı ş l a m a özellikleri üzerine etkileri. AÜ. Fen Bilimleri Enstitüsü. (Yüksek lisans

tezi).

TUCKER. K. W., 1980. Queens, package bees and nudei: produetion and demand. Ed:

USDA, Beekeeping in the United States. USDA, Agrieulture Handbook. No 335.

p:58-63.

THAKUR, R. K., DOGRA, G. S., GUPTA, J.K., 1998. Investigation on Ü ı e t O l ' s int1uencing

queen r e a ı ' i n g suecess in honey bee, Apis mellifera L. Pest Management and E c o n o m İ c Zoology, 6 (1): 61-63.

WOYKE. J. 1986. Sex determination. Ed: Rinderer. T.E., Bee Genetics and Breeding.

Academie Press, Ine. London, U.K. 91-115.

YORK, H.F., 1984. Production of queen s and package bees. Ed: Dadant and Son s, The Hive

and The Honey Bee,. A Dadant Publication, Illinois, USA, p: 559-578.

38



B i B L i Y O G R A F İ K B i L G İ FORMU- Proje No: TOGTAGIT A R P - 1 8 9 2-Rapor Tarihi: 25.02.2004

3- Projenin B a ş l a n g ı ç ve B i t i ş Tarihleri: 01.04.1998-01.04.2004- Proje A d ı : Türkiye'de Paket A r ı c ı l ı k Sisteminin G e l i ş t i r i l m e s i O l a n a k l a r ı

5- Projenin Yürütücüsü ve Y a r d ı m c ı A r a ş t ı r ı c ı l a r : Prof. Dr. Çetin FIRATLIDoç. Dr. Mete KARACAOGLUYrd. Doç. Dr. H. Vasfi GENÇER

6-Projenin Y ü r ü t ü l d ü ğ ü K u r u l u ş ve Adresi: Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Zootekni Bölümü

D ı ş k a p ı - A N K A R A

· · 7 ~ O e s t e k l e y e n K u r u l u ş ( l a r ı n ) A d ı ve Adresi: T Ü B İ T A K , Atatürk B u l v a r ı No:22 i K a v a k l ı d e r e , 06100 ANKARA

8- Öz:

Anadolu a r ı s ı (A. m. a n a t a f i a c a ) ' n ı n Ege ekotipinden (E) ve Kafkas a r ı s ı (A. 111. c a ı ı c a s i c a ) ' n d a n birer

d a m ı z l ı k koloniden 1999 y ı l ı n d a y e t i ş t i r i l e n k ı z k a r d e ş ana anlar yapay tohumlanarak EXK ve KXE

genotip g r u p l a r ı k u r u l m u ş t u r . Paket a r ı ana a r ı l a r ı n ı n ana h a t t ı olan EXK ve KXE genotip grubundan

birer d a m ı z l ı k koloni s e ç i l m i ş t i r . A y d ı n ' d a 17 M a y ı s 2000'de i ,O kg ve i ,8 kg a ğ ı r l ı ğ ı n d a 30'ar paket

a r ı d o l d u r u l m u ş t u r . Her 2 a ğ ı r l ı k t a n 15'er pakete KXE genotipinden, d i ğ e r 15 pakete ise EXl(

genotipinden y e t i ş t i r i i m i ş ana anlar y e r l e ş t i r i l m i ş t i r . Ankara, Van ve Tokat yörelerindeki a r ı l ı k l a r a 2

f a r k l ı genotipte ana a r ı l ı , 2 f a r k l ı a ğ ı r l ı k t a 2 0 ' ş e r paket an n a k l e d i l m i ş t i r . Paket anlar ile o l u ş t u r u l a n

kolonderin g e l i ş i m l e r i i z l e n m i ş ve mevsim sonunda bal verimleri s a p t a n m ı ş t ı r . Genotiplerin bal

verimleri (11.3± 1.17 kg ve 11.6± 1.26 kg) f a r k l ı bulunmazken 1.8 k g ' l ı k paketler ( 4.3= 1.14 kg) 1.0

k g ' l ı k paketlerden (8.5±1.00 kg) daha fazla bal ü r e t m i ş l e r d i r (P<O.OI). Van'daki a r ı l ı ğ ı ı ı bal \erimi

(7.3±1.03 kg) hem Ankara'daki a r ı l ı ğ ı n (12.3±1.62 kg) hem de Tokat'taki a n l ı ğ ı n (14.7±1.19 kg) bal

veriminden f a r k l ı (P<O.O 1) b u l u n m u ş t u r .

Anahtar Kelimeler: bal a r ı s ı . paket a r ı , ana a r ı , yavru a l a n ı , bal verimi

Abstract:

The sister queens reared from breeder stocks of Caueasian (K) honey bee (A. 111. c a ı ı c a s i c u ) and Aegean

eeotype (E) of Anatolian honey bee (A. 171. anatafiaca) were inseminated instrumentally to establish

EXK and KXE genotypes in 1999. One eolony was seleeted from eaeh EXK and KXE genotypes as

mothers of the queens reared for paekages. Sixty shipping eages were filled with 1.0 kg of bees (30

cages) and 1.8 kg of bees (30 cages) with caged laying queens reared from each genotype in May 17.

2000 in A y d ı n . The paekages (11"'20 for each location) shipped from A y d ı n to each dpiary in Ankara.

Tokat and Van provinces \Yere compared in terms oftheir performances. The genotypes did r ı o ! differ in



mean honey yields, whereas 1.8-kg packages (I 4.3± 1.14 kg) produced s i g n i f ı c a n t l y (LL 0.0 i) more

honey than LO-kg packages (8.5± 1.00 kg). The mean honey yield of the apiary in Van (73::: 1.03 kg)

was lower than those of the apiaries in Ankara and Tokat (12.25± 1.615 kg and 14. 7± i. 19 kg,

respectively; P<O.O I).

Key Words: honey bee, package bee, queen, brood area, honey yield

9-Proje ile ilgili Y a y ı n I T e b l i ğ l e r l e ilgili Bilgiler :Gençer, H.V., K a r a c a o ğ l u , M., 2003. Kafkas ı r k ı (Apis mellifera caucasica) ve Kafkas ı r k ı ile Anadolu

a r ı s ı - E g e ekotipi (Apis mellifera anatofiaca)'nin k a r ş ı l ı k l ı melezierinin Ege Bölgesi

k o ş u l l a r ı n d a yavru. . . i ' ~ ~ i ş t i r m e etkinlikleri ve. baL. verimleri. YYü Ziraat Fakültesi T a r ı m Bilimleri Dergisi (Journal of Agricultural Sciences), 13 (I): 61-65.

K a r a c a o ğ l u , M., Gençer, H.V., Koç, A.U., 2004. Ege Bölgesi k o ş u ı ı a r ı n d a ek beslemenin bal a r ı s ı ( A p ı \ " mellilera L.) kolonilerinin yavru üretimi ve bal verimi üzerine etkileri. Hayvansal Üretim

( b a s k ı d a ) . Gençer, H.V., K a r a c a o ğ l u , M., F ı r a t l ı , ç., 2003. Performances of package bees in Tmke:. A p i a c ı a . 38

(4): (in press).Koç, A.U., GençeL H.V., 2003. Ege Bölgesi k o ş u ı ı a r ı n d a nitelikli ana a r ı y e t i ş t i r i c i l i ğ i . Teknik A n e ı l ı k ,

S a y ı : 82,2-7.

K a r a c a o ğ l u , M., Gençer, H.V., F ı r a t l ı , ç., 2003. Türkiye'de paket a r ı c ı l ı k sistemini g e l i ş t i r m e o l a n a k l a r ı . II. Marmara A n c ı l ı k Kongresi. 28-30 Nisan 2003. Atatürk Bahçe Kültürleri

A r a ş t ı r m a Enstittisü, Yalova.

10- Bilim D a l ı : Hayvan Y e t i ş t i r m e ve I s l a h ı Doçentlik B . D a l ı Kodu: 1203

U z m a n l ı k A l a n ı Kodu: 5.018

I - D a ğ ı t ı m (*) : CJ S ı n ı r l ı 12- Raporun Gizlilik Durumu: CJ Gizli

ISIC Kodu:

CJ S ı n ı r s ı z CJ Gizli D e ğ i l

(*) P r o j e n ı z ı n Sonuç Raporunun u J a ş f ı n l m a s ı n l ı s t e d i ğ i n i z kurum ve k u r u l u ş / a n aynca b e l ı r t ı n ı z ,

Documents

Türkiye'de Paket Arıcılık Sisteminin Geliştirilmesi Olanakları