Leksione te EndokrinologjiseLeksione te Endokrinologjise

Prof Asc Dr Agron YLLIProf Asc Dr Agron YLLI

TUMORET SEKRETUESE TE TUMORET SEKRETUESE TE HYPOFIZESHYPOFIZES

AKROMEGALIAAKROMEGALIA

PROLAKTINOMAPROLAKTINOMA

AKROMEGALIAAKROMEGALIA

HistorikuHistoriku

Fiziologjia e HRFiziologjia e HR

Fiz-patologjiaFiz-patologjia

KlinikaKlinika

MjekimiMjekimi

AkromegaliaAkromegalia cregullim hormonal qe vjen nga prodhimi i cregullim hormonal qe vjen nga prodhimi i tepert i GH si rezultat i nje tumori hypofizartepert i GH si rezultat i nje tumori hypofizar

Fjala Akromegali vjen nga greqishtja : Fjala Akromegali vjen nga greqishtja : acron-extremitet dhe megas - rritjeacron-extremitet dhe megas - rritje

Prevalenca e Akromegalise shkon nga Prevalenca e Akromegalise shkon nga 38 -69 raste per milion38 -69 raste per milion

Incidenca vjetore 3 - 4 raste per milionIncidenca vjetore 3 - 4 raste per milion

Ne USA diagnosikohen rreth 1000 raste te Ne USA diagnosikohen rreth 1000 raste te reja cdo vitreja cdo vit

Ne 1886Ne 1886 Pierre Marie,Pierre Marie, beri publikimin e pare dhe propozoi beri publikimin e pare dhe propozoi te quhej Akromegalite quhej Akromegali

Ne 1892Ne 1892 MassalongoMassalongo sugjeroi se shkaku i Akromegalise sugjeroi se shkaku i Akromegalise eshte hyperfunksioni pituitareshte hyperfunksioni pituitar

Ne 1900Ne 1900 BrendaBrenda tregoi se keto tumore permbanin qeliza tregoi se keto tumore permbanin qeliza eosinofilike adenohypofizale,te cilat ai mendonte se ishin eosinofilike adenohypofizale,te cilat ai mendonte se ishin hiperfunksionalehiperfunksionale

Ne 1909 Ne 1909 Cushing,Davidoff dhe BaileyCushing,Davidoff dhe Bailey dokumentuan dokumentuan shfaqjet kliniko-patologjike te Akromegalise dhe shfaqjet kliniko-patologjike te Akromegalise dhe demostruan remisionon klinik te indeve te buta pas heqjes demostruan remisionon klinik te indeve te buta pas heqjes se adenomesse adenomes

Ne 1921 Ne 1921 Evants dhe LongEvants dhe Long induktuan gjigandizmin ne minj induktuan gjigandizmin ne minj duke injektuar extrate te hypofizes anterioreduke injektuar extrate te hypofizes anteriore

AKROMEGALIAAKROMEGALIA

HistorikuHistoriku

Fiziologjia e HRFiziologjia e HR

Fiz-patologjiaFiz-patologjia

KlinikaKlinika

MjekimiMjekimi

GH (Hormoni Somatotrop)GH (Hormoni Somatotrop)Ka nje T1/2 rreth 20-50 min.Ka nje T1/2 rreth 20-50 min.

Sekretohet ne menyre pulsative.Sekretohet ne menyre pulsative.

70% e GH sekretohet gjate fazes se 3 dhe 4 te 70% e GH sekretohet gjate fazes se 3 dhe 4 te gjumit.gjumit.

50% e GH eshte i lidhur me GHBP(growth 50% e GH eshte i lidhur me GHBP(growth hormone binding protein).hormone binding protein).

Shumica e veprimeve te GH ndermjetesohet Shumica e veprimeve te GH ndermjetesohet nepermjet IGF1(insulin growth factor) ose nepermjet IGF1(insulin growth factor) ose somatomedinavesomatomedinave

Qelizat somatotrope perbejne 35-45% te Qelizat somatotrope perbejne 35-45% te qelizave pituitare.qelizave pituitare.

Vlerat e GH ne periudha te Vlerat e GH ne periudha te ndryshme te jetesndryshme te jetes

150150µg/l ne mes te gravidancesµg/l ne mes te gravidances

25-35 µg/l ne neonatet25-35 µg/l ne neonatet

7-10 µg/l ne femijeri7-10 µg/l ne femijeri

0.07 µg/l ne adoleshence0.07 µg/l ne adoleshence

0.04 µg/l ne adultet0.04 µg/l ne adultet

Hormoni i rritjes(GH)Hormoni i rritjes(GH)GH eshte nje polipeptid i perbere nga 191 Ac aminoacide.GH eshte nje polipeptid i perbere nga 191 Ac aminoacide.

Sintetizohet dhe sekretohet nga qelizat somatotrope te Sintetizohet dhe sekretohet nga qelizat somatotrope te hipofizes anteriore.hipofizes anteriore.

Sekretohet kryesisht ne forme 22 Kd (75%) pjesa tjeter ne Sekretohet kryesisht ne forme 22 Kd (75%) pjesa tjeter ne forme: 20Kd (5-10%); deaminuara; acetiluara. forme: 20Kd (5-10%); deaminuara; acetiluara.

Ka strukture te ngjashme me prolaktinen dhe Ka strukture te ngjashme me prolaktinen dhe somatotropinen korionike(laktogjenin placentar).somatotropinen korionike(laktogjenin placentar).

Geni pergjegjes per GH eshte ne kromozonin 17.Geni pergjegjes per GH eshte ne kromozonin 17.

Qelizat prodhuese te GH identifikohen ne hypofize qe ne Qelizat prodhuese te GH identifikohen ne hypofize qe ne javen e 9 te gravidances.javen e 9 te gravidances.

EFEKTET FIZIOLOGJIKE TE GHEFEKTET FIZIOLOGJIKE TE GH

Stimulimi i rritjes se kartilagove epifizareStimulimi i rritjes se kartilagove epifizare

Stimulimi i anabolizmit muskulorStimulimi i anabolizmit muskulor

Stimulimi i mitogjenezes dhe rritjes Stimulimi i mitogjenezes dhe rritjes qelizoreqelizore

HiperglicemiHiperglicemi

Hiperinsulinizen Hiperinsulinizen

LipolizeLipolize

AKROMEGALIAAKROMEGALIA

HistorikuHistoriku

Fiziologjia e HRFiziologjia e HR

Fiz-patologjiaFiz-patologjia

KlinikaKlinika

MjekimiMjekimi

Hipersekretimi i GHHipersekretimi i GHModifikimet morfologjike:Modifikimet morfologjike:

Stimulim i rritjes se kartilagoveStimulim i rritjes se kartilagove

Organet rriten ne vellim (Megasplanki)Organet rriten ne vellim (Megasplanki)

Modifikime biologjike:Modifikime biologjike:

Hiperglicemi, Hiperinsulinizem, HiperlipemiHiperglicemi, Hiperinsulinizem, Hiperlipemi

Metabolizmi fosfokalcik:Metabolizmi fosfokalcik:

Hiperfosforemi dhe kalciuri e rriturHiperfosforemi dhe kalciuri e rritur

Rriten nevojat per oksigjen dhe debiti kardiakRriten nevojat per oksigjen dhe debiti kardiak

Rritet filtrimi glomerularRritet filtrimi glomerular

Rritet riabsorbimi i NaRritet riabsorbimi i Na

(Hiperhidrim extraqelizor me volemi te shtuar)(Hiperhidrim extraqelizor me volemi te shtuar)

Akromegalia shkaktohet nga tumore pituitare te cilat Akromegalia shkaktohet nga tumore pituitare te cilat sekretojne GH dhe rralle nga crregullime sekretojne GH dhe rralle nga crregullime extrapituitare.extrapituitare.

Me teper se 95% e pacienteve me Akromegali kane Me teper se 95% e pacienteve me Akromegali kane nje rritje te GH nga adenoma pituitare.nje rritje te GH nga adenoma pituitare.

Hiperplazia e qelizave somatotrope eshte e veshtire Hiperplazia e qelizave somatotrope eshte e veshtire te diferencohet nga adenome e qelizave te GH.te diferencohet nga adenome e qelizave te GH.

Hiperplazia e qelizave te GH shkaktohet nga Hiperplazia e qelizave te GH shkaktohet nga sekretimi ektopik i GHRH si pasoje e nje tumori sekretimi ektopik i GHRH si pasoje e nje tumori extrapituitar (tu karcinoid bronkial,tu i qel te ishujve extrapituitar (tu karcinoid bronkial,tu i qel te ishujve te pankreasit,tu i qel te vogla te pulmonit)te pankreasit,tu i qel te vogla te pulmonit)

Adenomat hypofizare qe shkaktojne Adenomat hypofizare qe shkaktojne akromegali zakonisht jane mbi 1 cm akromegali zakonisht jane mbi 1 cm (Makroadenoma)(Makroadenoma)

Me pak se 20% te tumoreve jane nen 1cm Me pak se 20% te tumoreve jane nen 1cm (Mikroadenoma)(Mikroadenoma)

Ne 15-30% te rasteve ka tumore Ne 15-30% te rasteve ka tumore hypofizare qe sekretojne si GH edhe PRLhypofizare qe sekretojne si GH edhe PRL

Adenomat hypofizare qe sekretojne GH Adenomat hypofizare qe sekretojne GH jane me pak frekuente se prolaktinomatjane me pak frekuente se prolaktinomat

AKROMEGALIAAKROMEGALIA

HistorikuHistoriku

Fiziologjia e HRFiziologjia e HR

Fiz-patologjiaFiz-patologjia

KlinikaKlinika

MjekimiMjekimi

Diagnoza e AkromegaliseDiagnoza e Akromegalise Ekzaminimet laboratorike Ekzaminimet laboratorike

Rritja e GH (GH >10 ng/ml)Rritja e GH (GH >10 ng/ml)GH > 2 ng/ml ne proven e ngarkeses me GH > 2 ng/ml ne proven e ngarkeses me glukoze(Hipergliemia e provokuar oraleglukoze(Hipergliemia e provokuar oraleRritje e vlerave te IGF1Rritje e vlerave te IGF1

Ekzaminimet imazherikeEkzaminimet imazherike Ro/grafi e kokes (Sela turcika)Ro/grafi e kokes (Sela turcika) CT(Tomodensitometria)CT(Tomodensitometria) MRI(Rezonanca magnetike)MRI(Rezonanca magnetike)

KlinikaKlinika A – Dismorfia AkrofacialeA – Dismorfia Akrofaciale

Fytyra e zgjatur,hunda e fryre, Fytyra e zgjatur,hunda e fryre, prognatizem,makroglosi,aspekt « fytyre si prognatizem,makroglosi,aspekt « fytyre si kale »kale »

Kraniumi : dalje e mastoideve dhe Kraniumi : dalje e mastoideve dhe protuberancave oksipitaleprotuberancave oksipitale

Duart dhe kembet te trashura si katrore me Duart dhe kembet te trashura si katrore me gishterinj te fryregishterinj te fryre

Shtylla kurizore: kifoze dorsale dhe Shtylla kurizore: kifoze dorsale dhe hiperlordoze lumbare kompesuesehiperlordoze lumbare kompesuese

Lekura:hipertrofia e dermes ,epidermes dhe Lekura:hipertrofia e dermes ,epidermes dhe strukturave pilosebacestrukturave pilosebace

B – OrganomegaliaB – OrganomegaliaZemra:hipertrofi,kardiomiopati dhe HTA nga rritja e Zemra:hipertrofi,kardiomiopati dhe HTA nga rritja e volemisevolemise

Mushkrite : rritja e kapacitetit pulmonar totalMushkrite : rritja e kapacitetit pulmonar total

Hepari,lieni,veshkat,gjendrat e peshtymes rriten si Hepari,lieni,veshkat,gjendrat e peshtymes rriten si vellimvellim

Koloni:megakolon,polipeKoloni:megakolon,polipe

Gjendrat endokrine te rritura si vellimGjendrat endokrine te rritura si vellim

Polipet -KardiomegaliaPolipet -Kardiomegalia

Ekzaminimet biologjikeEkzaminimet biologjike

Formula e gjakut:anemi(nga hemodiluimi)Formula e gjakut:anemi(nga hemodiluimi)

Glicemia e rriturGlicemia e rritur

HiperlipidemiHiperlipidemi

Fosforemia e rritur me kalcemi normaleFosforemia e rritur me kalcemi normale

Fosfaturia normale me kalciuri te shtuiarFosfaturia normale me kalciuri te shtuiar

Osteokalcina dhe hidroksiprolina rritenOsteokalcina dhe hidroksiprolina rriten

AKROMEGALIAAKROMEGALIA

HistorikuHistoriku

Fiziologjia e HRFiziologjia e HR

Fiz-patologjiaFiz-patologjia

KlinikaKlinika

MjekimiMjekimi

Mjekimi i AkromegaliseMjekimi i Akromegalise

KirurgjikalKirurgjikal

Medikamentoz:Medikamentoz:

Agonistet e dopaminesAgonistet e dopamines

Analoget e somatostatinesAnaloget e somatostatines

Antagonistet e GHAntagonistet e GH

RadioterapiRadioterapi

Kirurgjia transfenoidaleKirurgjia transfenoidale

Pakeson ne menyre te shpejte vlerat e GH Pakeson ne menyre te shpejte vlerat e GH dhe IGF1dhe IGF1

Ne Ne 24 – 76% te pacienteve GH < 2.5 24 – 76% te pacienteve GH < 2.5μμg/lg/l

Ne mikroadenomat ka rezultat 85 -90%Ne mikroadenomat ka rezultat 85 -90%

Ne makroadenomat ka rezultat 50-55%Ne makroadenomat ka rezultat 50-55%

40% e pacienteve kane vlera te larta te 40% e pacienteve kane vlera te larta te GH dhe IGF1 pas kirurgjiseGH dhe IGF1 pas kirurgjise

Agonistet e DopaminesAgonistet e Dopamines

Lidhen ne recertoret D2 te hypofizes dhe ulin Lidhen ne recertoret D2 te hypofizes dhe ulin sekretimin e GH ,por mekanizmi eshte i paqartesekretimin e GH ,por mekanizmi eshte i paqarte

Me pak se 10% e pacienteve kane vlera normale Me pak se 10% e pacienteve kane vlera normale te IGF1ne trajtim me Bromokriptine(15 mg/d) te IGF1ne trajtim me Bromokriptine(15 mg/d)

Me pak se 20% e pacienteve kane vlera normale Me pak se 20% e pacienteve kane vlera normale te GH (<5te GH (<5μμg/l)g/l)

Doza te larta te Cabergolines ndoshta jane Doza te larta te Cabergolines ndoshta jane efektiveefektive

Analoget e SomatostatinesAnaloget e Somatostatines

Me i perdoruer eshte Okteotridi Me i perdoruer eshte Okteotridi (Sandostatine) injektohet 20-40 mg S/C (Sandostatine) injektohet 20-40 mg S/C ose im nje here ne muaj dhe Lanreotidi ose im nje here ne muaj dhe Lanreotidi 30mg cdo 15 dite30mg cdo 15 diteEfektiv ne 65% te rasteveEfektiv ne 65% te rasteveReduktohen konsiderueshem simptomat Reduktohen konsiderueshem simptomat klinikeklinikeNe 25 % te rasteve bejne gure te Ne 25 % te rasteve bejne gure te kolecistes kolecistes

RadioterapiaRadioterapia

GH <10 GH <10 μμg/l ne 70% te pacienteve pas 10 g/l ne 70% te pacienteve pas 10 viteshvitesh

GH < 20 GH < 20 μμg/l ne 90 % te rasteve pas 20 g/l ne 90 % te rasteve pas 20 viteshvitesh

5% te rasteve IGF1 normal pas 7 vitesh5% te rasteve IGF1 normal pas 7 vitesh

Ul permasat e tumoritUl permasat e tumorit

Pre dhe post radioterapiPre dhe post radioterapi

ProlaktinomaProlaktinoma

Hiperprolaktinemia eshte semundja me e Hiperprolaktinemia eshte semundja me e shpeshte e hypofizes anterioreshpeshte e hypofizes anteriore

Ne shumicen e rasteve jane Ne shumicen e rasteve jane mikroadenoma te hypofizesmikroadenoma te hypofizes

Shumica e femrave me prolaktinome Shumica e femrave me prolaktinome kane galaktorekane galaktore

Prolakina sekretohet nga 20-25 % e Prolakina sekretohet nga 20-25 % e qelizave te hypofizes anterioreqelizave te hypofizes anteriore

Faktoret stimulues fiziologjik te Faktoret stimulues fiziologjik te ProlaktinesProlaktines

HormonalHormonalProlactin releasing factorProlactin releasing factorTRHTRHEstrogenetEstrogenetVIPVIP

FizikeFizikeShtatzania dhe laktacioniShtatzania dhe laktacioniStimulimet e gjiritStimulimet e gjiritStresi dhe sforcimet fizikeStresi dhe sforcimet fizikeGjumiGjumi

Faktoret frenues fiziologjikeFaktoret frenues fiziologjike

FarmakologjikeFarmakologjike

Prolactin inhibing factor(PIF)Prolactin inhibing factor(PIF)

Sistemi GABASistemi GABA

Sistemi KolinergjikSistemi Kolinergjik

FizikeFizike

Mbingarkesa hidrikeMbingarkesa hidrike

KlinikaKlinika

Tek femrat:Tek femrat:GalaktoreGalaktoreCregullime te ciklit ,AmenoreCregullime te ciklit ,AmenoreInfertilitetInfertilitet

Tek burrat:Tek burrat:Ulje e libidosUlje e libidosRralle galaktore dhe gjinekomastiRralle galaktore dhe gjinekomasti

Shenjat e tumorit hypofizarShenjat e tumorit hypofizar

Diagnoza e HyperprolaktinemiseDiagnoza e Hyperprolaktinemise

Prolaktina >20 ng/mlProlaktina >20 ng/mlStimulimi me TRH :Stimulimi me TRH :

Mungese pergjigje - Adenome Mungese pergjigje - Adenome hypofizarehypofizarePergjigje e shtuar – Shkaqe te te tjeraPergjigje e shtuar – Shkaqe te te tjera

Vlerat e prolaktines>200ng/ml =ProlaktinomaVlerat e prolaktines>200ng/ml =Prolaktinoma

Vlerat e prolaktine >100ng/ml = Tumori behet evident nga Vlerat e prolaktine >100ng/ml = Tumori behet evident nga ana radiologjikeana radiologjike

Mjektimi i prolaktinomesMjektimi i prolaktinomes

KirurgjiKirurgji

Medikamentoz:Medikamentoz:

Agonistet e dopaminesAgonistet e dopamines

RadioterapiRadioterapi

KirurgjiaKirurgjia

Procedura e zgjedhur-TransfenoidaleProcedura e zgjedhur-Transfenoidale

Ne mikroadenomat ka sukses ne 85-90% Ne mikroadenomat ka sukses ne 85-90% te rastevete rasteve

Ne makroadenomat :Ne makroadenomat :

80% sukses kur Tu < 2cm,pa extension 80% sukses kur Tu < 2cm,pa extension selar,PRL<200ng/mlselar,PRL<200ng/ml

25-50% sukses ne Tu >2 cm dhe invaziv25-50% sukses ne Tu >2 cm dhe invaziv

Agonistet DopaminergjikAgonistet Dopaminergjik

Bromokriptina 2.5-10mg/diteBromokriptina 2.5-10mg/dite

Ne mikroadenomat sukses ne 80% te Ne mikroadenomat sukses ne 80% te rasteverasteve

Cabergolina 0.25-1.0mg/javeCabergolina 0.25-1.0mg/jave

Ne mikroadenomat sukses ne 90% te Ne mikroadenomat sukses ne 90% te rasteverasteve

Ne makroadenomat sukses ne 60-70% te Ne makroadenomat sukses ne 60-70% te rasteverasteve

RadioterapiaRadioterapia

Perdoret n e rast te makroadenomave qe Perdoret n e rast te makroadenomave qe nuk i jane pergjigjur as trajtimit medikal e nuk i jane pergjigjur as trajtimit medikal e as atij kirurgjikalas atij kirurgjikal

Ne grupet e pacienteve te perdorur eshte Ne grupet e pacienteve te perdorur eshte ndaluar expansioni i tumoritndaluar expansioni i tumorit

Vlerat e Prolakines nuk bien deri ne vlerat Vlerat e Prolakines nuk bien deri ne vlerat normalenormale