u-s.kz · Web viewШешендік сөздер көбінесе дауларға байланысты туған десек, шешендер екі кісі, екі ру арасындағы

«БЕКІТЕМІН»

Күні: Пәні: Әдебиет Сыныбы: 5

Сабақтың тақырыбы: Кіріспе. Әдебиет - өнердің бір саласы Сабақтың мақсаты:

1.Білімділік - оқушыларға әдебиет, оның салалары туралы жан-жақты білім беру. 2.Тәрбиелік - оқушыларды адамгершілікке, ізгілікке баулу, достыққа тәрбиелеу. 3.Дамытушылық - оқушылардың әдеби дүниетанымдарын кеңейту.

Сабақтың типі: жаңа білім беру Сабақтың түрі: дәстүрлі сабақСабақтың әдіс-тәсілі: баяндау, сұрақ-жауап, түсіндіру Сабақтың көрнекілігі: «Қазақ әдебиеті» энциклопедиясы.Пәнаралық байланыс: қазақ тілі, тарих.

Сабақтың барысы:І. Ұйымдастыру кезеңі: 1. Оқушылармен сәлемдесу. 2. Оқушылардың сабаққа қатысын тексеру. 3. Оқушылардың зейіндерін сабаққа аудару

II. Жаңа сабаққа дайындық: 1.Сабақтың тақырыбын тақтаға жазу. 2. Сабақ мақсатын түсіндіру.III. Жаңа тақырыпты түсіндіру

Әдебиет – ол да көркемөнер. Көркем өнердің сәулет, мүсінші, сурет, музыка сияқты түрлері болады.Көркем әдебиет адамның тілімен берілетіндіктен, өнердің барлық түрінің әсерін тудыра алады. «Дүниенің көрінген һәм көрінбеген сырын түгендеп білмесе, адамдықтың орны болмайды» деп Абай айтқандай, көркем әдебиет бізді адам өмірі, әлемнің сырлары, табиғат келбеті туралы көрінетін және көрінбейтін ұғымдармен сусындата алады, ішкі сезімді аңғарып, сезінуге үйретеді. Сонымен бірге көркем әдебиетте автордың өз көңіл – күй қалауы, өзіндік көзқарасы тұрғысынан жеткізетінін есте ұстаймыз.Көркем әдебиеттің әр түрін жақсы танып – білген адамның көркем шығарманы дұрыс түсінуге дайындығы болады. Бесінші сыныпта біз оның өлең, дастан, роман повесть сияқты түрін білетін боламыз. Жанрдың еркшеліктерін аңғара отырып, шығарманы көркемөнер түрі ретінде қабылдауға үйренеміз, олардың авторлары туралы түсінік аламыз.Сондай – ақ әдебиеттің үлкен бір түрі – ауыз әдебиетінің үлгілерімен де танысамыз. Сөйтіп әдебиеттің әр түрін біліп көркем әдебиет туралы тұтас ұғым аламыз. Көркем әдебиет үлгілерін оқу арқылы біз ішкі рухани дүниемізді байыта түсеміз, білімнің адамгершілік қасиеттердің жаңа биіктеріне шығамыз. Дұрыс оқып, сауатты жазуға одан әрі жаттығамыз. Кітап біздің ажырамас досымызға айналатын болады.

ІV. Түсінік тексеру:1. Әдебиет не туралы ғылым?2. Әдебиеттің өнердің басқа түлерінен айырмашылығы неде?3. Көркем әдебиет туралы А.Құнанбаев қандай ой айтты?4. Көркем әдебиеттен біз нені үйренеміз?5. 5- сыныпта біз көркем әдебиеттің қандай түрлерімен танысамыз?6. Бізге көркем әдебиеттің қандай пайдасы бар деп ойлайсың?

V. Жаңа сабақты бекіту

Топтастыру әдісіРоман

өлең повесть

дастан поэма

әңгіме

VІ.Сабақты қорыту1. Бағалау 2. Үй тапсырмасын беру.

1 . Әдебиет - өнердің бір саласы туралы түсінік.2. Сөзжұмбақ құрап келу

Көркем әдебиет



Сабақтың тақырыбы: Қазақ ауыз әдебиеті Сабақтың мақсаты:1. Білімділік: Оқушылардың халық ауыз әдебиеті туралы білімдерін кеңейту.2. Тәрбиелік: Оқушыларды халық ауыз әдебиет туындыларын қастерлеуге,

елжандылыққа тәрбиелеу.3. Дамытушылық: Оқушылардың қосымша деректер арқылы әдеби

дүниетанымдарын кеңейту.Сабақтың типі: аралас сабағы.Сабақтың түрі: дәстүрлі сабақ.Сабақтың әдіс-тәсілі: баяндау, сұрақ-жауап, мәнерлеп оқу, әңгімелеуСабақтың көрнекілігі: «Қазақ тілі» және «Қазақ әдебиеті» энциклопедиялары.Пәнаралық байланыс: тіл, тарих.

Сабақтың барысы:І. Ұйымдастыру кезеңі: 1. Оқушылармен сәлемдесу. 2. Оқушылардың сабаққа қатысын тексеру. 3. Оқушылардың зейіндерін сабаққа аудару

ІІ. Үй тапсырмасын тексеру 1. Әдебиет - өнердің бір саласы туралы түсінік. 2. Сөзжұмбақ құрап келу.

ІІІ. Білім тексеру1. Әдебиет не туралы ғылым?2. Әдебиеттің өнердің басқа түлерінен айырмашылығы неде?3. Көркем әдебиет туралы А.Құнанбаев қандай ой айтты?4. Көркем әдебиет бізді неге үйретеді?5. 5- сыныпта біз көркем әдебиеттің қандай түрлерімен танысамыз?6. Бізге көркем әдебиеттің қандай пайдасы бар деп ойлайсың?

ІV Жаңа сабаққа дайындық 1.Сабақ тақырыбын тақтаға жазу 2.Сабақ мақсатын түсіндіру

V. Жаңа тақырыпты түсіндіру Қазақ әдебиеті екіге бөлінеді: біріншісі – ауыз әдебиеті, екіншісі – жазба әдебиеті. Ауыз әдебиеті елдің жазу өнерін білмей жүрген кезінде шыққан сөз өнері. Жазу өнері болмаған соң, елдің тарихы, өмірі, тұрмысы, салты, туған жері, өнері, арманы әдемі мәнді әңгімелерімен айтылған. Ауыз әдебиетінің шығарушыларының аты – жөні бізге белгісіз. Олар басында ауызша шығарылған және бір ауыздан екінші ауызға көшіп, ауызша айтумен сақталған. Ескі

ліктен қалған ондай сұлу, дәмді сөздерді жалғыз адам ғана біліп қоймайды, жалпақ ел болып үйреніп, түгелімен есінде сақтайды. Ел болып кейінгілерге көркемдеп, әсерлі етіп айтып беріп отырады. Ауыз әдебиеті осылай пайда болады. Ауыз әдебиетінен елдің даналығын, танымын, тәлімін, мінез- құлқын түгел білеміз.

VІ. Түсінік тексеру:1. Қазақ әдебиеті нешеге бөлінеді?2. Ауыз әдебиеті деген не?3. Жазба әдебиет деген не?4. Ауыз әдебиетінің үлгілері бізге қалай жеткен?5. Ауыз әдебиеті қалай пайда болды?6. Ауыз әдебиетінің бізге берері не?

VІІ. Жаңа сабақты бекіту /кестеге сызу/ Халық ауыз әдебиетінің түрлері:

1. Тұмыс – салт жырлары2. Ертегілер3. Мақал – мәтелдер4. Жұмбақтар5. Шешендік сөздер6. Аңыз – әңгімелер7. Батырлар жыры8. Ғашықтық жыры9. Ақындар айтысы

VІІІ.Сабақты қорыту

1. Бағалау 2. Үй тапсырмасын беру. Халық ауыз әдебиеті туралы түсінік Ертегілер оқу



Сабақтың тақырыбы: Тұрмыс – салт жырларыСабақтың мақсаты:1.Білімділік: Оқушыларға тұрмыс – салт жырлары туралы әдеби білім беру.2.Тәрбиелік: Оқушыларды еліміздің тарихын қастерлеуге, ұлтжандылыққа , адами құнды қасиеттерге тәрбиелеу.3.Дамытушылық: Оқушылардың әдеби дүниетанымдарын кеңейту, мәнерлеп оқу дағдыларын дамыту, пәнге деген қызығушылықтарын арттыру.Сабақтың типі: жаңа білім беру Сабақтың түрі: дәстүрлі сабақСабақтың әдіс-тәсілі: баяндау, сұрақ-жауап, мәнерлеп оқу, әңгімелеуСабақтың көрнекілігі: «Қазақ әдебиеті» энциклопедиясы. Пәнаралық байланыс: тіл, тарих.

Сабақтың барысы:І. Ұйымдастыру кезеңі: 1. Оқушылармен сәлемдесу. 2. Оқушылардың сабаққа қатысын тексеру. 3. Оқушылардың зейіндерін сабаққа аудару ІІ. Үй тапсырмасын тексеру

1. Халық ауыз әдебиеті туралы түсінік 2. Ертегілер оқу

ІІІ. Білім тексеру:1. Қазақ әдебиеті нешеге бөлінеді?2. Ауыз әдебиеті деген не?3. Жазба әдебиет деген не?4. Ауыз әдебиетінің үлгілері бізге қалай жеткен?5. Ауыз әдебиеті қалай пайда болды?6. Ауыз әдебиетінің бізге берері не?

ІV. Жаңа сабаққа дайындық 1.Сабақ тақырыбын тақтаға жазу 2.Сабақ мақсатын түсіндіру

V. Жаңа тақырыпты түсіндіру Қазақ әдебиетінің үлкен бір саласы – тұрмыс – салт жырлары. Күнделікті тұрмыста өлең айту қазақтың ең қасиетті салты болған. Ондай өлеңдерді, жырларды сондықтан да тұрмыс- салт жырлары деп атаған. Тұрмыс – салт жырларында халықтың өзіне тән тұрмысы, тіршілігі салт – дәстүрі сөз болады, төрт түлік мал және басқа жануарлар туралы, наурыздағы, көктемдегі ел қуанышы туралы жырлар айтылады. тұрмыс – салт жырларының түрлері:

1. Бесік жыры.2. Тұсау кесер жыры.

3. Жар – жар4. Той бастар.5. Беташар.6. Бата-тілек.7. Жоқтау.

Тұрмыс- салт жырларының төрт түлік малға, басқа жануарларға арналған түрлері көп. Тұрмыс – салт жырларының ең көп тараған түрі – наурыз жырлары. Көктемнің келуін жаңа жылдың келуі деп түсінген халық, күн жылып, мал көкке тойынған шақты қуаныш көріп, жауын көп болсын, ақ мол болсын, елге тоқшылық болсын деп өлеңдер айтқан. Оны біз Наурыз жырлары деп атаймыз.

VІ. Түсінік тексеруСұрақ - жауап

1. Тұрмыс – салт жырлары дегеніміз не?2. Оларды неге тұрмыс – салт жырлары деп атаған?3. Тұмыс – салт жырларының қандай түрлері бар?4. Тұмыс – салт жырларының ең көп тараған түрі қандай?5. Наурыз жыры дегеніміз не?

Қосымша ақпараттармен жұмыс:1. «Малдың баласын сүюі» атты өлеңді мәнерлеп оқу2. «Төрт түлік мал туралы» атты өлеңді тізбектеп оқу

VІІ. Жаңа сабақты бекіту.1. Өлеңнен төрт түлік малға қазақ халқының қалай қарағанын аңғарыңдар.2. Әрбір түлік төлінің сипатын ақындық тілмен айтыңдар.3. Өлеңдегі әрбір төлдің сипатына лайықтап шағын суреттемелер жазыңдар.4. Өлең шумақтарын жалғастырып жазып көріңдер.

VІІІ.Сабақты қорыту:1. Бағалау 2. Үй тапсырмасын беру.

1. Тұрмыс – салт жырлары туралы оқу және мақал – мәтелдер жаттап келу. 2. «Малдың баласын сүюі» атты өлеңді жаттау3. Төрт түлік мал, жан – жануарлар, табиғат құбылыстары туралы жырларды

оқу.

Бекітемін:

Күні : Пәні : әдебиет Сыныбы : 5

Тақырыбы: Аңыз әңгімелер.«Асан Қайғының жерұйықты іздегені»

Сабақтың мақсаты: Білімділік –Асан Қайғы баға берген жерлер тарихына кеңірек тоқталып, жалпы қазақ жерін әңгімелеу арқылы білімін толықтыру.

Дамытушылық - өз туған жерлеріне ойтолғау түрінде баға бергізу арқылы логикасын дамыту.

Тәрбиелік – туған жер табиғатымен, ел тарихымен таныстыру арқылы отансүйгіштікке, өз елі мен жерін құрметтеуге, қадір тұтуға тәрбиелеу.

Сабақтың әдістері: түсіндіру, баяндау, салыстыру, сұрақ-жауап әдістері.

Сабақ түрі: Кіріктірілген сабақ.

Көрнекілігі: оқулық, «Тарихи тұлғалар» және «Шың» оқулықтары Сабақ барысы: Ұйымдастыру Оқушылармен сәлемдесу, сыныпты түгелдеу. Үй тапсырамасын сұрау

1. «Сырттандар » ертегісі2. Кейіпкерге хат 3. Жаңа сабақ

Ауыз әдебиетінің бір алуан саласы - аңыз. Аңыз белгілі бір адамның атына, іс-әрекетіне байланысты туады.Асан Қайғы туралы мәлімет: Асан Қайғы (шын аты-жөні Хасан Сәбитұлы XIV ғ/ң 2-жартысында, Еділ бойы –т.ө.ж. белгісіз) – қазақ жырауы. Алтын Орданың ыдырауы дәуірінде өмір кешкен. Асан Қайғы ілкіде Сарайда, біраз жылдардан кейін Қазандағы Ұлығ-Мұхаммед ханның жанында болған. XV ғ/ң 50-жылдарында Дешті қыпшаққа қайта оралып, Керей, Жәнібек бастаған қазақ хандығының ақылшы биі болды. Толғауларына қарағанда елдің Еділ, Жайық, Жем өңіріне қоныс тебуін қалағаны байқалады.

Шоқан Уәлиханов Асан Қайғыны «Көшпенді қазақ, ноғай ұлысының философы» деп атаған. Ел аузындағы аңыздарда да Асан Қайғы халқының қамын ойлап күңіренген абыз-жырау ретінде танылады. Ол малы мен жаны кемтарлық көрмей «Қой үстінде бозторғай жұмыртқалаған» жайлы қоныс іздейді. Елінің тыныш, бейбіт, бақытты болуын көксейді. Дүниедегі сондай «жерұйықты» іздеп, Асан Қайғы желден жүйрік желмаямен жердің жеті бұрышын кезеді. Болған, көрген мекендерінің бәріне де баға беріп, пайдалы және жағымсыз жағын саралап айтып отырады. «Жерұйықты» таба алмай, әбден қалжырап, Ұлытауға жеткенде дүние салады.

ЖАҢА ДЕРЕК1. Каспий теңізіне сұғына орналасқан Маңғыстау түбегінде Маңғыстау таулары жатыр. Аласа жас таулар қатарына жатады. Ең биік тау жотасы-Қаратау, биік нүктесі Бесшоқы -556м. Маңғыстау таулары құм, кристалды тақта тастардан тұрады. Қара әктастан Қаратау, ақ әктастардан Ақтау түзілген. Маңғыстау тауларының оңтүстігінде теңіз деңгейінен төмен орналасқан терең ойыс Қарақия ойысы бар-132 м. төмен. Маңғыстауда мұнай мен газ өндіріледі, мол қоры бар. Түбекте Ақтау қаласы әктастан салынған. 2. Жайық өзенінің сол жақ саласы Шыңғырлау өзені болып табылады. Өзен қар, жауын суымен қоректенеді. Шыңғырлау ауданы, Ақсай қаласының маңымен ағып өтеді, кейде Жайыққа жетпей қалады.3. ІІ дүниежүзілік соғыс басталар алдында 12 көмір шахтасы жұмыс істеп, түсті металлургияның ірі орталықтарының бірі Қарсақбай кен орны пайда болды. Орталық Қазақстандағы Жезқазған кен орны «Қазақстан магниткасы» деп аталады. Қарсақбай кен орны түсті металға бай.4. Қырғыз тау жотасынан басталатын Аспара өзені ағып өтеді. Мерке жерінде ежелгі Аспара қаласы болған. Аспара өзені Жібек жолы бойында орналасқан. Аспара өзенінің халық шаруашылығында маңызы зор. Мал жайылымына қолайлы.5. Баянауыл - Сарыарқаның солтүстік-шығыс бөлігіндегі таулы өлке. Батыстан шығысқа қарай 40-50 км, солтүстіктен оңтүстікке қарай 20-25 км созылып жатыр. Таудың биіктігі 600 м -1000м дейін. Ең биік тауы –Ақбет 1026 м.Киелі жерім менің Баянауыл,Тау-тасы, өзен-көлі бәрі асыл,Осындай жер жаннатта туып өскенБақытты ғой, шіркін барша қауым.6. Сарыарқаның оңтүстік-батысында Ұлытау жүйесі орналасқан. Ұлытау құмтастан, аралас жыныстардан, кристалды тақтатастан, граниттен тұрады.Ұлытаудың биіктігі-1134м. Ұлытау қуаңшылық климатымен көзге түседі. Жылдық жауын-шашын мөлшері 180-230мм. Шоқ-шоқ қарағай өседі. Жусан, бетеге, боз, көде, еркекшөп, сораң өседі.7. Әулиеатаның батысындағы Жуалы Жамбыл облысындағы аймақта орналасқан. Ауыл шаруашылығы және ірі қара мал шаруашылығымен айналысады. Жуалы теміржол станциясы бар, ірі жол торабының бірі.8. Жоңғар Алатауының солтүстік-шығысындағы созылып жатқан Жетісу тау сілемі Алакөл ойысының оңтүстік-батыс жағындағы ендік бағытта созылып жатыр. Биіктігі -2605м. Қызыл қоңыр топырағында әр түрлі астық тұқымдасты шөптер

өседі. Шыршалы орман өседі. Жетісу халық шаруашылығында мал жайылымына қолайлы. ЖетісуСандық тау, сандал белім,Шоқтығы өсіп, жан бітіп,Жандаңды елің,Жер таппан жерге жетер Жетісуым,Күркілдек, Көксу, Лепсі, Іле, Шуым,Бөленген бұлтқа мәңгі меңіреу құзНу тоғай, қоғалы көл, қоңыр құмым,-деп ақын жырлаған жер жаннаты - Жетісу.9. Жетісу Алатауы, Жоңғар Алатауы - Қазақстандағы ірі, әрі құрылымы жағынан күрделі тау жүйесі. Солтүстігінде Балқаш-Алакөл ойысы, оңтүстігінде Іле аңғары аралығында батыстан шығысқа қарай 450 км-ге, батыста ені 100 км, шығысында 250 км-ге жетеді.

Сабақты бекітуТөмендегі белгілер бойынша әңгімелеу.а) Асан Сәбитұлының тарихта болғаны;ә) Жерұйықты іздеудегі мақсаты, арманы;б) Көрген жерінің бәріне қонымды баға беруінің мәні, оның шыңдыққа қатысы;в) Әркімнің туған жері – жерұйық. Мүмкін сендердің туған жерлеріңе де Асан аталарың келген шығар?Сөздікпен жұмыс:Желмая – түйе.Жиһан - дүние, жер-жаһанЖерұйық –жайлы қоныс.Түз - дала, мидай дала. Тест.1. Кендебай мінген тұлпарды ата.а) Керқұла б) Кербесті в) Шалқұйық2. «Ер Төстік» ертегісіндегі кейіпкерлерді ата.а) Тазша бала б) Жалмауыз кемпір в) Кендебай3. Жаман адамның хан болған кездегі аты.а) Ерназар б) Мадан в) Аяз би4. «Ер Төстік» ертегісіндегі жалмауыз кемпірдің қызының аты.а) Бекторы б) Күңке в) Кенжекей5. Қырық уәзір қай ертегідегі кейіпкерлер?а) «Ер Төстік» б) Аяз би в) Қырық өтірік6. «Аяз би» ертегісіндегі құстың жаманын белгілеа) Қырғауыл б) Шеңгел в) Сауысқан7. Қай шығарма аңыз әңгімеге жатады?а) Асан Қайғының Жерұйықты іздегеніб) «Аяз би»в) Қырық өтірік

Сабақты қорыту «Қазағым менің»... Ойлар толып көптеген,Өрнегін қанша төкті өлең.Ұрпақты сақтап қалсақ деп,Қайда да, қайда кетпеген?!

Бәрі де таныс жайт маған,Әділет болмас айтпаған.Ақыры алтын бесіккеСабылып қайдан қайтпаған?!...Сағынып қайдан қайтпаған?! Күләш Ахметова

Үйге тапсырма: Аңыз әңгімені оқи отырып, Асан қайғы туралы ақпараттық материалдардан ізденіс жұмыстарын жүргізу.

Бағалау

Бекітемін:

Күні : Пәні : әдебиет Сыныбы : 5

Сабақтың тақырыбы : «Ақсақ құлан, Жошы хан»Сабақтың мақсаты : а) білімділік – аңыз әңгіменің мазмұнын игеру. Сұрақ қойып жауап беруге үйрету;ә) тәрбиелік - өз ойларын жүйелей білуге, батылдыққа тәрбиелеу;б) дамытушылық – аңыз әңгіме арқылы ұлы адамдардың өмірін өнеге ете отырып, ақылдылық пен тапқырлықты дамыту;

Сабақтың түрі : араласСабақтың әдіс – тәсілдері : мазмұндау, ой қозғау,түсіндіруПәнаралық байланыс : тарих, қазақ тілі

Сабақтың барысы :І.ҰйымдастыруОқушылармен сәлемдесу, түгелдеу, сынып тазалығына назар аудару.ІІ.Үй тапсырмасын сұрау.Аңыз әңгімелер туралы оқу.ІІІ.Жаңа сабақ. «Ақсақ құлан, Жошы хан»

Жоспары :І.Жошы ханның ұлының аңға шығуыІІ.Ақсақ құланды қууыІІІ.Баланың өліміІҮ.Ханның қаһары мен жарлығыҮ.Домбырашының күйіҮІ. Қаралы хабар айтушының жазасын алуы

Кет – Бұғаның естіртуіЖоспары :І.Қаһанның Кет – Бұға жырауға бұйрық беруіІІ.Кет – Бұға жыраудың Жошының өлімін қобызбен естіртуіІІІ.Қаралы хабар айтушының жазасын алуы

ІҮ.Бекіту кезеңіІ тапсырма. Аңыздың домбырада орындалған шығармасын тыңдау.Алған әсерлерімен бөлісу.

ІІ тапсырма. Төменде көрсетілген сөздердің мағынасын анықтау.

Құлан – жабайы жылқы. Басы үлкен, құлағы ұзын, құйрығы қысқа, кекілі жоқ, жалы тік – есекке ұқсаса, жүріс – тұрысы, сирағының ұзын болуы жылқыға ұқсайды.

Шыңғыс хан – Тэмүүжин деген атпен белгілі. Азияда тұңғыш біртұтас мемлекет құрушы. Өз заманының әскери және мемлекет қайраткері. Әскерде өте қатаң тәртіп орнатқан. Сәл кінәлі немесе қорқақтық танытқан әскери адамдарды өлтірген. Ол - Жошы, Шағатай, Үгедей, Төле деген балаларына жаулап алған жерлерін бөліп берген.

Жошы хан - Шыңғысханның үлкен ұлы .Әкесінің жорықтарына қатысқан, қолбасшылық қызмет атқарған. Ақ Орданың ханы болған.Шешесінің аты – Бөрте.

Кет – Бұға – шамамен 1150 – 1225 жылдары өмір сүрген. Жырау, күйші. Халық оған «Ұлы жырау» деп ат берген. Оны көне дәуірдегі қазақ әдебиетінің негізін қалаушы деп те атайды.

Естірту – қазаға ұшыраған адамның қайғылы хабарын оның жақын туыстарына хабарлауы. Ертеде естірту өлеңмен айтылған. Ол кейде күңіренген күй сазымен де орындалатын болған. Естіртудің соңы көңіл айтып, қайғылы хабарға ортақтасып, жұбатуға ауысқан.

Қорқыт Ата – ұлы ойшыл, жырау, қобызшы. Сырдария бойында өмір сүрген. Қорқыт Ата ескерткіші Қармақшы ауданы Жосалы кентінде орналасқан.

Ү.Сабақты қорыту. Ой қозғау. «Баласының өлімін әкесіне қалай естіртер едіңдер?»

ҮІ.Үйге тапсырма.Ертегіні оқып, мазмұнын айту, зерттеу жұмыстарын жүргізу.

ҮІІ.Бағалау.

Бекітемін: Сыныбы : 5 «Б»Күні : 02.11.2012 ж. Пәні : әдебиет

Сабақтың тақырыбы : «Жиренше шешен мен Қарашаш сұлу»Сабақтың мақсаты : а)білімділік – аңыз әңгімедегі кейіпкерлердің тапқырлықтарын насихаттау.Білімдерін жетілдіру;ә) тәрбиелік – шығармадағы шешендік, тапқырлық қасиеттерді даралай отырып, оқушыны тәрбиелеу;б)дамытушылық – әңгімедегі тіл байлығына назар аударту, аңыз кейіпкерлерінің ақылдылығын, білімділігін, тапқырлығын паш ету.

Сабақтың түрі : дәстүрліСабақтың типі : жаңа сабақСабақтың әдіс – тәсілдері : мазмұндау, баяндауПәнаралық байланыс : тарихСабақтың барысы :І.ҰйымдастыруОқушылармен амандасу, түгендеуІІ.Үй тапсырмасын сұрау.ІІІ.Жаңа сабақ. «Жиренше шешен мен Қарашаш сұлу»Жоспары :І.Жиренше мен жігітІІ.Жиреншенің Қарашашпен кездесуі, ұнатуыІІІ.Жиреншенің Қарашашқа қосылуы.

Жиренше - қазақтың ақыл – парасатымен, тапқырлығымен аты аңызға айналған шешен. Жиренше шешен кедей адам болған. Басқа түркі тілдес халықтар фольклорында да Жиренше шешен туралы ертегі, аңыз, әңгімелер кездеседі. Мысалы, қарақалпақта Жиренше шешен, қырғыздарда Жээренче чээчэн, түрікмендерде Ийкренче туралы аңыздар бар. Жиренше шешен туралы әңгімелерді негізінен үш салаға бөлуге болады:

1) Жәнібек ханның уәзірі, досы ретінде бейнеленеді.2) Ханның кемшіліктерін бетіне айтып, ақыл – парасатымен өзін мойындата

білген әділ адам ретінде суреттелсе;3) өз әйелі Қарашашпен қарапайым халық бұқарасы мен қарым – қатынаста

болады.Қарашаш – Жиреншенің әйелі. Қарашаш бейнесі - өз бойына фольклорлық дәстүрдің түрлі ерекшеліктерін сіңірген күрделі бейне.

ІҮ.Сабақты бекіту. Жиренше мен Қарашаш сұлуды венн диаграмма арқылы салыстыру.Ү.Үйге тапсырма.Мазмұндау.ҮІ.Бағалау.Бекітемін: Сыныбы : 5 «Б»Күні : 03.11.2012 ж. Пәні : әдебиет

Сабақтың тақырыбы : «Жиреншенің хан сынағына түскені»Сабақтың мақсаты : а) білімділік – әңгімедегі Жиренше мен Қарашаштың тапқырлығын саралау;ә) тәрбиелік – аңыздан тәлімдік, танымдық өнеге алуға бағыттау;б) дамытушылық – аңыз әңгіме арқылы ұлы адамдардың өмірін өнеге ете отырып, ақылдылық пен тапқырлықты дамыту;

Сабақтың түрі : дәстүрліСабақтың типі : жаңа сабақСабақтың әдіс – тәсілдері : баяндау, мазмұндауСабақтың барысы :І.ҰйымдастыруОқушылармен амандасу, түгендеуІІ.Үй тапсырмасын сұрау.ІІІ.Жаңа сабақ. «Жиреншенің хан сынағына түскені»Жоспары :І.Ханның бұйрығыІІ.Жиренше мен қырық сиырІІІ.Қарашаштың тапқырлығыІҮ.Ит пен ешкіҮ.Ханның Жиреншеге сексен еркек қой беруіҮІ.Ханның Қарашаштан жеңілуі

ІҮ.Сабақты бекіту Сұрақтар:1.Жиренше Қарашаштың ақылымен құтылып отыруында қандай мән бар?

2.Аңыздан қандай тәлімдік, танымдық өнеге алуға болады?

3.Өздерің өз кемшіліктеріңді немесе теріс істеріңді мойындап, ұялып, кешірім сұраған кездерің болды ма?

Ү.Үйге тапсырма.Әңгімені оқу

ҮІ.Бағалау.


Сабақтың тақырыбы : «Сұратқан хан ақымақ па, сұраған сен ақымақ па?»

Сабақтың мақсаты : а) білімділік – ауызекі сөйлеуге, мәтінді дұрыс оқып түсінуге, сөздік қорын молайтуға жұмыс жасау;ә) тәрбиелік – адам бойындағы жақсы қасиеттерді, ақылдылығы мен тапқырлықты насихаттау;б) дамытушылық – сұрақ қойып жауап беруге дағдыландыру;

Сабақтың түрі : араласСабақтың типі : жаңа сабақСабақтың әдіс – тәсілдері : ой қозғау, баяндауСабақтың барысы :І.ҰйымдастыруОқушылармен амандасу, түгендеуІІ.Үй тапсырмасын сұрау. 1.Жиренше ханның сынақтарынан қалай өтті? 2.Қарашаштың бойынан қандай мінездерді байқауға болады? 3.Аңыз әңгімедегі Жиренше мен Қарашаштың тапқырлығына баға бер. ІІІ.Жаңа сабақ. «Сұратқан хан ақымақ па, сұраған сен ақымақ па?»Мазмұны. Ертеде Жиренше деген шешен өте кедей болыпты.Алайда, ол ақылды, тапқыр, шешен болыпты. Тапқырлығына қызыққан хан оны өзімен бірге ертіп жүріпті. Жиренше ханның алтындаған сарайына жатқысы келмей, өзінің қырық жамау киіз үйіне барып, керіліп – созылып жатқанда оның аяғы тізесіне дейін сыртқа шығы жатады екен. Бір күні Жиреншені ертіп хан нөкерлерімен серуенге шығыпты. Жолда хан ұшып бара жатқан бір түп қаңбақты көреді. Жиреншеге әлгі қаңбақтың қайдан келе жатқанын , қайда бара жатқанын сұрап кел, - деп бұйырады. Содан Жиренше жүгіріп кетіп, қамшысымен әлгі қаңбақты тоқтатып, біраздан кейін, ханға қайта оралады. Хан тұрып : - Уа, Жиренше, қаңбақ не деді? – дейді. Жиренше тұрып : - Сұрамаңыз.Өзімді сөгіп салды. Менің ұшарымды жел біледі, қонарымды сай біледі. Соны сұратқан хан ақымақ па, сұраған сен ақымақ па? – деген екен. Хан ұялғанынан ештеңе дей алмапты. ІҮ.Сабақты бекіту Сұрақтар:1.Ханның Жиреншені бағалайтыны қандай оқиғалардан аңғарылады?2.Жиреншенің өз үйі, күйі әңгімеде қалай берілген?3.Жиреншенің қаңбақпен сөйлесуін ауыз әдебиетінің қандай жанрына жатқызуға болады?Ү.Үйге тапсырма.Әңгімені оқуҮІ.Бағалау.Бекітемін: Сыныбы : 5 «Б»Күні : 16.11.2012 ж. Пәні : әдебиет

Сабақтың тақырыбы : Шешендік сөздер туралы түсінік. «Тайкелтірдің төрелігі» «Байдалы бидің көңіл айтуы»

Сабақтың мақсаты : а) білімділік – шешендік өнердің алуан сипаттарын, шешендік сөздердің түрлерін, шешендіктің шалқар шабыт, шалқыған сыр мен сезімнен тұратынын, даналық ой, көркем сөз өрімін талдай оқу;ә) тәрбиелік – шешендердің ой маржандарын, сырлы сөздерін бойға сіңіру,адамдық қасиеттерін үйрену. Билер істерін өнеге ету, ұлттық құндылықтарды бағалауға тәрбиелеу;б) дамытушылық – шешендер сөздеріндегі оралымды өткір ойды анық танып, талдай білулерін жетілдіре отырып, ой белсенділігін дамыту;

Сабақтың түрі : араласСабақтың типі : жаңа сабақСабақтың әдіс – тәсілдері : баяндауСабақтың барысы :І.ҰйымдастыруОқушылармен амандасу, түгендеуІІ.Үй тапсырмасын сұрау. Ханның жеңілгендігін мойындауынан қазақ халқының қандай мінезін көруге болады? Сенің ойыңша, сұратқан хан ақымақ па, сұраған Жиренше ақымақ па?ІІІ.Жаңа сабақ. Шешендік сөздер туралы түсінік Шешендік сөздер – ауыз әдебиетінің бір саласы. Елге белгілі адамдардың қайсыбір оқиғаға байланысты айтқан тапқыр сөздері. Шешендік сөздерде халықтың бастан кешкен оқиғалары, ақыл – ойы, арман – тілегі бейнеленеді, тілінің байлығы, оралымдылығы байқалады. Шешендік сөздер адамды жақсы мінездерге баулиды, бірлікке, татулыққа, үлкен – кішіні сыйлауға шақырады. Шешендік сөздер ауызба - ауыз елден – елге тарап отырғандықтан, кей кезде сөздердің авторлары да ұмытылып кеткен. Шешендік сөздер көбінесе дауларға байланысты туған десек, шешендер екі кісі, екі ру арасындағы мал – мүлік, ар мен жер, ер мен жесір құны сияқты даулардан бастап, екі ел арасындағы мемлекеттік келісім сөздерге дейін аталы сөзбен тындырып, бітімге келтіріп отырған.

«Тайкелтірдің төрелігі»Мазмұны.Төле би Тайкелтірдің болашағын болжайды. Ел намысын жібермейтін, қысылғанда халқына пана бола алатын алғыр, ұтымды адам болып өсіп келе жатқанын, Айдаболдың ұлы емес, халқының ұлы болатынына сенеді. Сол себепті жиылған қауымға баланың шешендігін, тапқырлығын паш етейін деп, Төле би өзінің атқосшысына екі кісіні таласып жүрген ер – тұрманымен шақырып келуін бұйырады. Ер – тұрманға таласқан екі кісіге әділ төрелік айтқан Тайкелтір өзінің тапқырлығын, шешендігін көрсете біледі.

«Байдалы бидің көңіл айтуы»

Мазмұны.Шоқанның атасы Уәлихан қайтыс болғанда Байдалы шешен астында жарау аты, үстінде иығын жабар тоны болмағандықтан жаназадан да, қырқынан да қалып қояды. Уәлиханның бәйбішесі Айғаным ханым іштей өкпелеп, Байдалы би көңіл айтуға келгенде аттан түсіріп алуға шыға қоймайды. Өзінің не себепті келе алмағанын шешендік сөзімен жеткізген Байдалы биге Айғаным ханым өзінің ас - суын беріп, өзінің өкпелеп жүргенін, мен сізді келер, келер де жұбатар, жұбатар да жылатар, содан кейін ханға арнап бір құран шығартар деп едім.Бірақ, мұның бірін де істемедіңіз.Сонда да мен бір түрлі көтеріліп, сергіп қалдым. Мұның мәнісі қалай?- деп сұрайды. Сонда Байдалы би былай деп жауап берген екен.: - Келген жерден білместігіңді бетіңе айттым.Ол жылатқаным емес пе? Қайғырып жатқан жеріңнен тұрғызып, ас –суыңды өзіңе басқарттым.Бұл жұбатқаным емес пе? Ханымның қайғысы жылаумен жеңілденбейді, ханның күнәсі құранмен жуылмайды. Менің сөзім сенің қайғыңды емес, қайратыңды қолдаған болар, - депті. ІҮ.Сабақты бекітуМағынаны тану бөлімі. Әңгімедегі Төле , Тайкелтір , Байдалы билердің өмірімен танысу. Төле би Әлібекұлы – (1663-1756 ж.ж.) – араб, парсы тілерін жақсы меңгерген. Алғыр, тапқыр, әділ болған.Сол себепті оған «Қарлығаш әулие», «Бала би» деп халық ат қойған. Тайкелтір Айдаболұлы – би, шешен, ақын. Төле биден бата алған.Әділдігімен, тапқырлығымен, шешендігімен аты аңызға айналған. Байдалы Бекшеұлы – Абылай ханның сегіз бидің ең беделді бас биі болған. Абылай хан «сегіз биім, сегіз бидің ішінде семіз биім» деп атағанда оның дене бітіміне емес, ақыл, парасатына қарап айтса керек. Ү.Үйге тапсырма. Тайкелтір бидің тапқырлығын табу.ҮІ.Бағалау.


Сабақтың тақырыбы : «Қазыбек би мен Бұқар жырау»Сабақтың мақсаты : а)білімділік – шешендік сөздерді тереңірек түсіндіре түсу,Қазыбек би мен Бұқар жырау туралы білімдерін кеңейту;

ә) тәрбиелік – ой – саналарын оятып, жақсы мінезге, байқағыштыққа, сергек те зерек болуға үйрету;б)дамытушылық – сөйлеу тілдерін байытып, ұтқыр да ойлы сөйлеуге баулу.

Сабақтың түрі : араласСабақтың типі : жаңа сабақСабақтың әдіс – тәсілдері : мазмұндау, ой - қозғауПәнаралық байланыс : тарихСабақтың барысы :І.ҰйымдастыруОқушылармен амандасу, түгендеуІІ.Үй тапсырмасын сұрау. 1.Төле би Тайкелтірді қалай сынайды? 2.Тайкелтір сыннан қалай сүрінбей өтеді? 3.Айғаным ханым Байдалы биге өкпе – назын қандай сөзбен білдіреді? 4.Би қалай жауап береді?ІІІ.Жаңа сабақ. «Қазыбек би мен Бұқар жырау»Мазмұны . Бұқар жыраудың қартайған кезінде көңілін сұрамақ болып Қаз дауысты Қазыбек би келіпті.Төсекте жатқан Бұқар жырау бірден онға дейінгі санның мағынасын маған ешкім айтып бере алмап еді, Қазыбек сен айтып берші , - деген екен. Сонда Қазыбектің берген жауабы : - Бір дегеніңіз – бірлігі кеткен ел жаман. Екі дегеніңіз – егесіп өткен ер жаман Үш дегеніңіз – үш бұтақты шідерден шошынған ат жаман. Төрт дегеніңіз – төскейге шыға алмаған кәрілік жаман Бес дегеніңіз – білікті адамнан белгілі азамат тумаған жаман Алты дегеніңіз – аймағын билей алмаған хан жаман. Жеті дегеніңіз – жетем деген мақсатына жете алмаған жаман. Сегіз дегеніңіз – серкесіз бастаған қой жаман Тоғыз дегеніңіз – толғаныңыз Он дегеніңіз - өткеніңіз, о дүниеге жеткеніңіз, - деген екен.ІҮ. Сабақты бекіту.Тапсырмалар:а) қызығушылықты ояту бөлімі: Оқушылар мұғалім қойған сұрақтарға «ИӘ» немесе «ЖОҚ» деп жауап береді.1.Шешендік сөздер қазақ ауыз әдебиеті саласына жата ма? (иә)2.Шешендік сөздердің елге белгілі адамдарға қатысы бар ма? (иә)3.Шешендер мен билердің сөздері жазылып сақталған ба? (жоқ)4.Шешендік сөздер тек дауларға байланысты ғана туған ба? (жоқ)5.Шешендік сөзде халықтың тіл байлығы байқала ма? (иә)6.Айтушылары ұмыт болған шешендік сөздер кездесе ме? (иә)7.Қазыбек би Бұқар жырауға он дегеніңіз - өткеніңіз, о дүниеге жеткеніңіз деді ме? (иә)8.Қазыбек биді «Бала би» деп атай ма? (жоқ)9.Қазыбек би жас бала күнінде қалмақ ханы Қоңтажыны шешендік өнерімен келісімге келтірген бе? (иә)

10. Қазақ тұрмысында дауларды соттар шешіп отырған ба? (жоқ)

ә) мағынаны тану бөлімі: Қаз дауысты Қазыбек Келдібекұлы - (1667 – 1764 ж.ж) - қазақ халқының ХҮІІ – ХҮІІІ ғ. үш ұлы биінің бірі, көрнекті қоғам және мемлекет қайраткері. Озық ойлы, әділ де көреген, батыл да батыр адам болған. Әділдігі мен алғырлығы үшін Тәуке хан Қазыбекті Орта жүздің бас биі еткен. Хандықтың бірлігін сақтау мақсатында Тәуке ханның «Жеті жарғы» заңдар жинағын жасауға атсалысқан. Бұқар жырау Қалқаманұлы – (1693 – 1787 ж.ж.) - әйгілі жырау. Абылай ханның ақылшы – биі, абыз. Жұрт оны «Көмекей әулие» деп атаған. Сөйлегенде үнемі қара сөзбен емес, көмекейі бүлкілдеп, түйдек – түйдек жырмен сөйлейтін болған. Әкесі Қалмақан батыр болған. Бұқар жыраудың өзінен Ақдербіс, Жарылғап, Жанта есімді үш ұл тараған. «Ақтабан шұбырынды» заманында тәуелсіздік пен ел бірлігін сақтауда айрықша күш жұмсаған.

б) сөздікпен жұмыс : Жырау - өз жанынан жыр шығарып айтатын және эпикалық дастандар мен толғауларды орындайтын халық поэзиясының өкілі. Сәуегейшілік, батагөйшілдік, түс көру, ырым айту, табиғат құбылыстарына болжамдар жасау – көне дәуір жырауларына тән қасиет. Абыз – ғұлама, әулие, көріпкел адам. Тайпа, ұлыс өміріне, ел басқару ісіне, жорық жасау мәселесіне араласып отырған саяси тұлға.

Мұғалім: - Балалар, қалай ойлайсыңдар? Осы шешендік сөздің балалар әдебиетімен ұқсастығы бар ма? Балалар : -Бар.Санамаққа ұқсасМұғалім : - Дұрыс-ақ. Ал, санамақ дегеніміз не? Қандай санамақтарды білесіңдер?

в) қосымша жадығат: Санамақ – қазақ балалар фольклорындағы жанрлық түр. Сәбилерге сан үйрету, санаудың ретін танытуды көздейтін ойын өлеңі. Ол кейде ұйқасқа, кейде тек қана ырғаққа негізделе береді. Сандар жай ғана санамаланып келіп, соңғы, түйіндеуші жолдар ғана ұйқасады.Мысалы:

«Он бір - қара жұмбақ» Бір дегенің – білеу, Екі дегенің – егеу, Үш дегенің – үскі, Төрт дегенің – төсек, Бес дегенің – бесік, Алты дегенің – асық, Жеті дегенің – желке, Сегіз дегенің – серке, Тоғыз дегенің – торқа, Он дегенің – оймақ,

Он бір – қара жұмбақ.Сөздікпен жұмыс:Білеу – қамшы.Үскі – тесетін, бұрғылайтын біз секілді құрал.Торқа – бағалы жібек мата.

Ү.Үйге тапсырма.Шешендік сөзді жаттау.

ҮІ.Бағалау.

Сабақ жоспары1. Пән аты: Әдебиет2. Сыныбы: 53. Күні, айы, жылы: 13 қыркүйек Сабақтың тақырыбы: Мақал – мәтелдер Сабақтың мақсаты:1.Білімділік: Оқушыларға аңыз және Оғыз қаған жыры туралы әдеби білім беру, жырды талдауға дағдыландыру.2.Тәрбиелік:Оқушыларды адамгершілікке, ізгілікке, ұлтжандылыққа тәрбиелеу.3.Дамытушылық:Оқушылардың әдеби, тарихи дүниетанымдарын кеңейту, әдебиет пәніне деген қызығушылықтарын арттыру. Сабақтың типі: аралас сабағы.Сабақтың түрі: дәстүрлі сабақ.Сабақтың әдіс-тәсілі: баяндау, сұрақ-жауап, мәнерлеп оқу, әңгімелеуСабақтың көрнекілігі: Ежелгі дәуір әдебиетіПәнаралық байланыс: тіл, тарих.Сабақтың барысы:І. Ұйымдастыру кезеңі: 1. Оқушылармен сәлемдесу. 2. Оқушылардың сабаққа қатысын тексеру. 3. Оқушылардың зейіндерін сабаққа аудару

ІІ. Үй тапсырмасын тексеру: ІІІ. Білім тексеру:

ІV Жаңа сабаққа дайындық 1.Сабақ тақырыбын тақтаға жазу2.Сабақ мақсатын түсіндіру

V. Жаңа тақырыпты түсіндіру: Мақал – мәтелдер ауыз әдебиетінің бір түрі. Мақал – мәтелдерде көбінесе нақыл, ақыл айтылады. жаманнан сақтандырып, жақсыны үлгі етеді. Мақал – мәтелдердің мәндері, тақырыптары әр алуан; еңбек пен ерлік, жақсы мен жаман, достық пен қастық, ақыл мен өнер- білім, ынтымақ пен бірлік, Отан туралы т.б. болып келеді. Халық өмірдегі өз бақылауларын қорытындылап, тұжырым жасап, ұйқасты сөздермен өнеге, үлгі боларлық мақарлад жасап отырған. Мақал – мәтелдер өлең сөз сияқты көркем, ұйқасып тұрады. Сөйлемдерді өте ықшам, басы артық сөз болмайды, сөздерді басқа сөзбен алмас

тыруға келмейтін тұрақты кедеді. Мәселен, «Ақыл – жастан, асыл – тастан» деген мақалдың сөздерінің орнына басқа сөз қойып немесе қосып, я алып тастап көрсеңдер мағынасының мақал ретінде қуаты да, көркі де, мәні де бұзылып, өз сипатын жоғалтатынына көздерің жетеді. Ақын – жазушылар шығармаларының жақсы сөздері де мақалға айналып кетіп отырады. Мысалы, Абайдың жаман дос туралы « Күн жауғанда қойныңда, күн ашықта мойныңда», «Күшік асырап ит еттім, ол балтырымды қанатты» деген сияқты сөздері бүгінде мақал ретінде айтылады. Мақал – халықтың өмірден алған тәжірибесінің ойтұжырымының қорытынды жиынтығы, айқын ойды үлгі өнеге, ақыл ретінде қысқа қайырып, көркем бейнелеп жеткізетін халықтың дана, нақыл сөзі.

VІ. Түсінік тексеру:1. Мақал деген не?2. Мәтел деген не?3. Мақал мен мәтелдің айырмашылығы неден байқалады?4. Мақал мен мәтелдің ой түйіндеу тұрғысынан қарағандағы ерекшелік

терін ата?5. Мақал мен мәтелдің құрылымы жағынан айырмашылықтарын ата.

VІІ. Жаңа сабақты бекіту:

Топтастыру әдісі:Аяқталға

ой тиянақтыдәлелді

сөйлем

салыстыру екі бөлімді топшылау сөйлем немесе сөз

тіркесі

қортынды мағына тұспалдыпікір дәлелдеужоқ VІІІ.Сабақты қорыту:

1. Бағалау 2.Үй тапсырмасын беру. 1. 17-22- беттегі мақал – мәтелдерді жаттау2. Мақал – мәтелдер туралы түсінік.

Мақал

Мәтел

Сабақ жоспары1. Пән аты: Әдебиет2.Сыныбы: 3.Күні, айы, жылы:

Сабақтың тақырыбы: ЖұмбақтарСабақтың мақсаты:1.Білімділік: оқушыларға жұмбақтар туралы әдеби білім беру, білігін тереңдету, салыстыру, ажырата білу мен оқу, талдау машықтарын қалыптастыру2.Тәрбиелік: оқушыларды адамгершілікке, ұлтжандылыққа тәрбиелеу. 3.Дамытушылық: оқушылардың логикалық ойлауын,ой дәлдігін дамыту,сөйлеу мәдениетін жетілдіру, түрлі амал – тәсілдер арқылы іздендіре отырып шығармашылыққа баулу.Сабақтың типі: аралас сабағы.Сабақтың түрі: дәстүрлі сабақ.Сабақтың әдіс-тәсілі: баяндау, сұрақ-жауап, мәнерлеп оқу, әңгімелеуСабақтың көрнекілігі: қосымша әдебиеттер.Пәнаралық байланыс: тіл, тарих.Сабақтың барысы:І. Ұйымдастыру кезеңі: 1. Оқушылармен сәлемдесу. 2. Оқушылардың сабаққа қатысын тексеру. 3. Оқушылардың зейіндерін сабаққа аударуІІ. Үй тапсырмасын тексеру:

1. 17-22- беттегі мақал – мәтелдерді жаттау2. Мақал – мәтелдер туралы түсінік.

ІІІ. Білім тексеру:Оқушыларды іздендіре отырып кестені толтыру.

№ Мақал - мәтелдер Тақырыптары 1 Денсаулық – зор байлық .....2 ..... Өнер – білім3 Досы көпті жау алмайды,... ...4 .... Еңбек5 Ата көрген оқ жонар,... ...6 .... Ынтымақ, бірлік7 Ерді намыс өлтіреді,.... ...


V. Жаңа тақырыпты түсіндіру:

Жұмбақ – ауыз әдебиетінің ертеден келе жатқан түрі. Ол адамдардың бір нәрселердің белгілерін екінші нәрсенің белгілері арқылы жұмбақтап айту өнері. Жұмбақ мақал – мәтел сияқты тақпақтап, ұйқастырып айтылады. Жұмбақтар өте ертеден келе жатқанмен, әр уақытта халық оның жаңа түрлерін ойлап шығарып отырған. М.Әуезов «Жұмбақ адамның дүниетану жолындағы ойының, қиялының шамасын білдіреді» деген. Жұмбақ болатын заттар: аспан әлемі, жыл мезгілдері, қоршаған табиғат, тұрмыстық заттар,мал, жан – жануарлар, адам, оның дене мүшелері, еңбек құралдары,т.б. әр түрлі заттар мен құбылыстар, білім өнер ұғымдары. Жұмбақтар соған байланысты тақырыбы жағынан да сан алуан. Өздерің де кез келген нәрсені жұмбақтап, ұйқасын келтіріп құрастыруларыңа да болады.

VІ. Түсінік тексеру:1. Жұмбақ дегеніміз не?2. Жұмбақтар қалай пайда болған?3. Жұмбақ болатын заттар нелер?4. Жұмбақтардың тақырыбы қандай болады?5. Жұмбақтарды қалай құрастыруға болады?

VІІ. Жаңа сабақты бекіту: 1. Оқулықпен жұмыс.

Жұмбақтарды оқып, олардың тақырыбын, нені танытатындығын айтыңдар.

Жұмбақтың қысқа да, ұзын да болатынын, оны біреу айтып, енді біреу шешу керектігін ескеріңдер.

Жұмбақ болған нәрселерді екінші бір затқа теңеп ұқсатып, қарама – қарсы қойып айтқан сөздерге мысал келтіріңдер.

Өздерің жұмбақ құрастырыңдар.VІІІ.Сабақты қорыту:

1. Бағалау 2. Үй тапсырмасын беру.1. Жұмбақ туралы түсінік 2.23-24 – беттегі жұмбақтарды жаттау. Сабақ жоспары1.Пән аты: Әдебиет2.Сыныбы: 53.Күні, айы, жылы:

Сабақтың тақырыбы: Ертегілер оның түрлеріСабақтың мақсаты:1.Білімділік: Оқушыларға ертегілер туралы мәлімет беру.2.Тәрбиелік: Оқушыларды адамгершілікке, елжандылыққа тәрбиелеу.3.Дамытушылық: Оқушылардың әдеби дүниетанымдарын кеңейту.Сабақтың типі: аралас сабағы.Сабақтың түрі: дәстүрлі сабақ.Сабақтың әдіс-тәсілі: баяндау, сұрақ-жауап, әңгімелеу

Сабақтың көрнекілігі: «Қазақ әдебиеті» энциклопедиясыПәнаралық байланыс: тіл, тарих.Сабақтың барысы:І. Ұйымдастыру кезеңі: 1. Оқушылармен сәлемдесу. 2. Оқушылардың сабаққа қатысын тексеру. 3. Оқушылардың зейіндерін сабаққа аудару

ІІ. Үй тапсырмасын тексеру: 1. Жұмбақ туралы түсінік 2.23-24 – беттегі жұмбақтарды жаттау.ІІІ. Білім тексеру:

1. Жұмбақ дегеніміз не?2. Жұмбақтар қалай пайда болған?3. Жұмбақ болатын заттар нелер?4. Жұмбақтардың тақырыбы қандай болады?5. Жұмбақтарды қалай құрастыруға болады?


V. Жаңа тақырыпты түсіндіру: Ертегілер ауыз әдебиетінің ең көне жанрына жатады. бұларда көбінесе өмірде сирек кездесетін немесе мүлде кездеспейтін, ойдан шығарылған оқиғалар баяндалады. Ол ауызша айтылып, ел есінде ғасырлар бойы сақталып, ұрпақтан – ұрпаққа ауысып біздің дәуірімізге жеткен. Әр кезеңде ертегі айтушылар өз жандарынан ертегі мазмұнына жаңа оқиғалар қосқан. Сөйтіп ол үнемі жаңарып, толықтырылып, жетілдіріліп отырған. Халық ерте кезде-ақ әрқашан зұлымдықты әділеттік жеңеді, адам табиғаттың асау сырларын біліп, қолдана алатын болады деп сенген. Жақсы өмірді аңсаған қашықтарға тез жетуді, ғажап күшті болуды, көкке ұшуды, жер асатына түсіп, асыл қазынасын алып, пайдалануды армандаған. Соның бәрі ертегілерге арқау болған. Сондықтан да ертегілерде халық қиялы, арманы, даналығы ғасырлар бойы жинақталған өмір тәжірибесі бар. Ертегілердің үш түрі бар. Олар:

1. Хайуанаттар туралы ертегілер2. Қиял – ғажайып ертегілер3. Шыншыл ертегілер

Хайуанаттар туралы ертегідегі негізгі кейіпкерлер аң, құс, үй жануарлары болады. Алайда олар адамға тән қасиеттер иесі болып суреттеледі де, сол арқылы сұм, қиянатшыл, дөрекі, қу мінез құлықтар әшкереленеді, еңбексүйгіштікті, батылдықты, адалдықты сүйсіне әңгімелейді. Ал қиял – ғажайып ертегілерде ер жүрек, батыр адамдардың басынан кешкен сан алуан ерлік оқиғалар баяндалады. Олар жеті басты дәумен, жалмауызбен, небір құбыжықтармен күрес үстінде бар асыл қасиеттерімен көріне

ді. Олар көкке ұшады, жер астына түседі, теңіздерден өтеді, азабы мол ғажайып оқиғаларды ақыл, айла – тәсілін асырып, жеңіп отырады. Осы жолда оларға Желаяқ, Таусоғар, Саққұлақ, Самрұқ құс, Қарлығаш сияқты ізгі ниетті жандар болысады, ақылды ат, алып құстар жәрдемдеседі. VІ. Түсінік тексеру:

1. Ертегілерде нелер баяндалады?2. Ертегілер бізге қалай жеткен?3. Ертегілердің қанша түрі бар?4. Хайуанаттар туралы ертегілер деген не?5. Қиял – ғажайып ертегілер деген не?


1. Топпен жұмыс.І топ. Хайуанаттар туралы ертегілерден үзінді айту.

ІІ топ. Қиял – ғажайып ертегілерден үзінді айту ІІІ топ. Шыншыл ертегілерден үзінді айту.

VІІІ.Сабақты қорыту:

1.Бағалау 2.Үй тапсырмасын беру.

1.Ертегілер туралы түсінік. 2. Қалаған ертегі оқып келу

Сабақ жоспары1.Пән аты: Әдебиет2.Сыныбы: 53.Күні, айы, жылы: Сабақтың тақырыбы: «Ер Төстік» ертегісі оның тақырыбыСабақтың мақсаты:1.Білімділік: оқушыларға Ер Төстік ертегісінің тақырыбын аша отырып, кейіпкер туралы түсінік беру.2.Тәрбиелік: оқушыларды адамгершілікке, ізгілікке баулу, ұлтжандылыққа тәрбиелеу.3. Дамытушылық: оқушыларды мәтінмен жұмыс істеуге, өз пікірін қорғауға дағдыландыру, әдебиетке қызығушылығын ояту. Сабақтың типі: аралас сабағы.Сабақтың түрі: дәстүрлі сабақ.Сабақтың әдіс-тәсілі: түсіндіру, сұрақ-жауап, мәнерлеп оқу, әңгімелеуСабақтың көрнекілігі: «Қазақ әдебиеті» энциклопедиясыПәнаралық байланыс: тіл, тарих.Сабақтың барысы:І. Ұйымдастыру кезеңі: 1. Оқушылармен сәлемдесу. 2. Оқушылардың сабаққа қатысын тексеру. 3. Оқушылардың зейіндерін сабаққа аударуІІ. Үй тапсырмасын тексеру:1.Ертегілер туралы түсінік.

2. Қалаған ертегі оқып келуІІІ. Білім тексеру:

1. Ертегілерде нелер баяндалады?2. Ертегілер бізге қалай жеткен?3. Ертегілердің қанша түрі бар?4. Хайуанаттар туралы ертегілер деген не?5. Қиял – ғажайып ертегілер деген не?6. Ер Төстік ертегісі қандай ертегіге жатады?

ІV. Жаңа сабаққа дайындық 1.Сабақ тақырыбын тақтаға жазу 2.Сабақ мақсатын түсіндіру

V. Жаңа тақырыпты түсіндіру:Жоспар құру. Осы жоспар бойынша бөлімдерге бөлу.1. Ер Төстіктің дүниеге келуі2. Өрмек тоқып отырған кемпір3.Ер Төстіктің ағаларын іздеуі4.Ерназардың ұлдарының елге келуі5. Ерназардың келін алуы6. Бекторының тұсау құруы7. Ерназардың жалмауыз кемпірдің құрсауына түсуі8.Ер Төстіктің достары9.Жер асты оқиғасы10.Кенжекейдің ақылы11.ЕрТөстіктің әкесін құтқаруы* Ерназардың тоғыз ұлына келін іздеген жерін тауып оқу.* Кенжекейдің Ер Төстік туралы жаман ойлап, зарлана бастаған жерін тауып оқу.

VІ. Түсінік тексеру:Топтастыру стратегиясы:

жанашырадал

қайырымды мейірімді

айлалы кішіпейіл

VІІ. Жаңа сабақты бекіту: 1. Оқулықпен жұмыс. 1. Ер Төстіктің көмекшілеріне сипаттама жасаңдар 2. Ертегіден халық тұмысына, сенім – нанымына байланысты әдет – ғұрып, салт – сана көріністерін тауып, әңгімелеңдер.

Ер Төстік

3. Ертегінің ұнаған жері туралы шығарма жазыңдар. 4.Ертегі кейіпкерлерінің суретін салыңдар. VІІІ.Сабақты қорыту:1.Бағалау 2.Үй тапсырмасын беру.1.Ер Төстік ертегісі туралы түсінік2. Ертегі кейіпкерлеріне мінездеме жазу.

Сабақ жоспары1.Пән аты: Әдебиет2.Сыныбы: 53.Күні, айы, жылы: Сабақтың тақырыбы: «Аяз би» ертегісі, мазмұны Сабақтың мақсаты:1.Білімділік: оқушыларға «Аяз би» ертегісі туралы түсінік беру, мазмұны мен құрылымын талдату.

2.Тәрбиелік: оқушыларды қайырымдылыққа, мейірімділікке, адамгершілікке, татулыққа, еңбекті сүюге тәрбиелеу.3.Дамытушылық: Оқушылардың логикалық ойын кеңейту, сөйлеу мәдениетін арттыру, сөздік қорларын молайту, шығармашылық қабілетін ұштау.Сабақтың типі: аралас сабағы.Сабақтың түрі: ойын сабақ.Сабақтың әдіс-тәсілі: талдау, сұрақ-жауап, мәнерлеп оқу, әңгімелеуСабақтың көрнекілігі: «Қазақ әдебиеті» энциклопедиясыПәнаралық байланыс: тіл, тарих.Сабақтың барысы:І. Ұйымдастыру кезеңі: 1. Оқушылармен сәлемдесу. 2. Оқушылардың сабаққа қатысын тексеру. 3. Оқушылардың зейіндерін сабаққа аудару ІІ. Үй тапсырмасын тексеру:1 «Ер Төстік» ертегісі туралы түсінік2. Ертегі кейіпкерлеріне мінездеме жазу.

ІІІ. Білім тексеру: 1. «Ер Төстік» ертегісі бойынша қиял-ғажайып ауызша журнал толтыру. 2. «Ер Төстік» ертегі кейіпкерлерінің суретін салыңдар.


V. Жаңа тақырыпты түсіндіру: Сабақтың шарты: Сабақ негізінен үш ойыншымен жүргізіледі. Қалған оқушылар сарапшылар болып табылады.

І бөлім: «Табалдырық» Ойыншылар өздері конверт таңдап алып, сұрақтарға жауап береді. Бірінші ойыншыға:

1. Уәзірлер не үшін Жаманды адамның жаманы деп шешті?2. Хан уәзірлерімен келісіп, Жаманның әйелін алу үшін Жаманды қайда

жұмсайды?Екінші ойыншыға:

1. Уәзірлер не үшін құстың жаманы деп қырғауылды таңдады?2. Хан Жаманды қайда көшіріп жібереді?

Үшінші ойыншыға:1. Жаман не үшін шөптің жаманы қарақоға деді?

ІІ бөлім: Қозыкөш.Бірінші ойыншыға:

1. Барсакелместегі «Інжілі қой» ертегіде қалай суреттелген және хан оған не үшін қызықты?

2. Жаман тұлпардың сиырға шатыс екенін қалай білді?Екінші ойыншыға:

1. Барсакелместегі «Інжілі үйрек» ертегіде қалай суреттелген және хан оған не үшін қызықты?

2. Жаман гаухар тастың ішінде құрт бар екенін қалай білді?Үшінші ойыншыға:

1. Барсакелместегі «дәудің інжілі- қара арғымағы » ертегіде қалай суреттелген және хан оған не үшін қызықты?

2. Жаман ханның наубайдың баласы екенін қалай білді?

ІІІ бөлім: Беласар.1. «Е, шырағым, жасым сексенге келгенде біреудің қанын жүктеп не

қылайын? Бір сыр бар еді, оны тәңірінің өзі ғана білетін еді, мен білетін едім». Осы сөз кімнің сөзі?

2. Ертегіде Жаманды дарға асып өлтіргелі жатқанда кеоген адам қалай бейнеленген?

Екінші ойыншыға:1. Ханның әкесінің аты кім еді?2. Жаман неліктен ханға шынын айтпаған еді?Үшінші ойыншыға:1. Меңді сұлу Жаманды өлімнен құтқарып, дардың жібін қиып, көкірегіне

қылышын тастап кеткені оның не дегені? (Мен үшін күнәсіз өлме, ерлігіңді көрдім. Қылыш үстінде серт жүрмейді деуші еді, антыңды қайтып ал,- дегені еді).

2. Уәли байдың қызы Меңді сұлуға келген бай балалары қыз берген заттарды көргенде неге ашуланатын? («Менің үйімде пышағым жоқ па, болмаса қазынамда гауһар тасым жоқ па, я тіпті қайрақ таба алмай жүрмін бе?)

ІV бөлім: МәреБірінші ойыншыға ІҮ бөлімнің сұрағы

1. Хан шаңыраққа қарап, ойланып жатып, қырық уәзіріне қандай жұмбақ жасырады? (жау шапты, ел бүлінді, апат соқты)

2. Жаман Барсакелместен келгенде ханға не дейді? (Уәзірлер шығарып салған соң, бір аш арыстан соңымнан қалмады. Мына жауды мұқатайын деп, қылышымды суырып алып қуып кеттім. Осы сіздің ордаға кірді ме деп отырмын)

Екінші ойыншыға ІҮ бөлімнің сұрағы1. Жаманды шақыруға хан бір адамды жібереді. Жіберген жігіті барып, үйден

сығалап қараса, төрде төсек үстінде Жаман жатыр. Ал, Жаманның әйелі не істеп отыр еді? (әйел төрдегі айнаға қарап, өз көркіне таңғалып отыр екн).

2. Жаман өзі хан болған соң ордасының маңдайшасына нелерді шегелеп қойды? (жыртық тоны мен жаман тымағын)

Үшінші конверттегі ІҮ бөлімнің сұрағы 1. Шегелеулі тымағы мен тонына қарап, Жаман не деп өз көңілін басатын?

(«Ай,Аяз, баймын деп аспа, ханмын деп таспа! Аяз, әліңді біл, Құмырсқа жолыңды біл)

2. « Аяз би» ертегісі ертегінің қай түріне жатады?

VІ. Түсінік тексеру:

Топтастыру стратегиясы:

жанашырадал



VІІІ.Сабақты қорыту:1.Бағалау 2.Үй тапсырмасын беру.1 «Аяз би» ертегісі туралы түсінік2. Ертегі кейіпкерлерінің суретін салу.

Сабақ жоспары1.Пән аты: Әдебиет2.Сыныбы: 53.Күні, айы, жылы: Сабақтың тақырыбы: «Керқұла атты Кендебай» ертегісіСабақтың мақсаты:

Жаман

1.Білімділік: оқушылардың Кендебай бейнесін аша отырып, кейіпкер туралы түсінік беру. өткен тақырыптармен байланыстыра отырып, әдебиеттен алған білімін жетілдіре түсу.2.Тәрбиелік: оқушыларды қайырымдылыққа, мейірімділікке, адамгершілікке, имандылыққа, еңбекті сүюге тәрбиелеу.3.Дамытушылық: оқушылардың өз бетінше жұмыс істеу қабілеттерін жетілдіру, логикалық ойлау қабілеттерін кеңейту, пәнге деген қызығушылықтарын арттыру.Сабақтың типі: аралас сабағы.Сабақтың түрі: дәстүрлі емес сабақ.Сабақтың әдіс-тәсілі: талдау, сұрақ-жауап, мәнерлеп оқу, әңгімелеу, сыни тұрғыдан ойлау, қарама-қайшылықты табу.

Сабақтың көрнекілігі: Ертегілер жинағыПәнаралық байланыс: тіл, тарих.Сабақтың барысы:І. Ұйымдастыру кезеңі: 1. Оқушылармен сәлемдесу. 2. Оқушылардың сабаққа қатысын тексеру. 3. Оқушылардың зейіндерін сабаққа аударуІІ. Үй тапсырмасын тексеру: 1 «Аяз би» ертегісі туралы түсінік2. Ертегі кейіпкерлерінің суретін салу.

ІІІ. Білім тексеру: 1. Ертегіден өзіңе ұнаған жерін не үшін ұнағаны туралы ауызша баянда. 2. Кендебай және оның достарының суретін салыңдар. ІV Жаңа сабаққа дайындық

1.Сабақ тақырыбын тақтаға жазу 2.Сабақ мақсатын түсіндіру

V. Жаңа тақырыпты түсіндіру: 1. Қайталау - оқу айнасы. 2. Кітап – досың, ақылшың. 3. Өнерлі өрге жүзер 4.Кейіпкер келбеті. 5. Білімдіден ақыл шығар.1. Қайталау – оқу айнасы.* Ертегі дегеніміз не?* Ертегінің құрылысы қандай?* «Керқұла атты Кендебай ертегісі қандай ертегіге жатады?2. Кітап – досың, ақылшың. а) Түсінгенін жоспар бойынша қысқаша айту.1. Кендебайдың дүниеге келуі. 2. Мергенбай батырдың баласымен кездесуі.3. Кендебайдың малшы болуы. 4. Алтын құйрықты құлын. 5. Ханның шарты.

ә) Мәтінмен жұмыс - Қазанқап кедейдің іс – әрекеті, кәсібі туралы айтылған жерді тауып оқу. - Сиыр айдап өткізер жерін табу. 3. Өнерлі өрге жүзер.Кендебай мен жетім бала кездескен сәтінен көрініс көрсету. Мақал – мәтелмен түйіндеу. 1. Кішіпейілділік – кішілік емес, кісілік. 2. Мейірімділік – жүректен, Мейірімсіздік – білектен. 4.Кейіпкер келбеті (теориялық жұмыс). а) Сыртқы түрін, қимыл – әрекетін, мінез – құлқын, басқалармен қарым – қатынасын ойша біліп, көз алдымызға елестетеміз. Шығармадағы адамдардың көркем бейнесін кейіпкер деп атаймыз. ә) Ертегідегі қарама – қарсы кейіпкерлерді тауып, қарама-қайшылықты табу кестесін толтырайық.

Кендебай бай балалары

еңбекқор еріншекмейірбан жалқаубатыр өтірікшіжігерлі шыдамсыз

VІ. Түсінік тексеру:Топтастыру стратегиясы: адал жанашыр



5.Білімдіден ақыл шығар (әр қатарға деңгейлік тапсырма)1-қатар: Кендебайға ұқсағың келе ме, саған қай қасиеті көбірек ұнады?Қазіргі жастар бойынан осындай қасиеттер кездесе ме? 2-қатар: Сен осы ертегіге қандай өзгеріс енгізер дедің? 3-қатар: Суреттер сөйлейді. Тест сұрақтарын беру. Өзіміз оқыған осы ертегіні салыстырып, ұқсастығын табыңдар. Мысалы, «Ер Төстік», т.б. Жылқы малымен дос болу, сөйлеуі

VІІІ.Сабақты қорыту:1.Бағалау 2.Үй тапсырмасын беру.

Кендебай

1 Ертегіні ары қарай өз қиялымен жалғастырып жазу. 2. «Бүгінгі күннің Кендебайлары» тақырыбына шағын шығарма жазу.

Сабақ жоспары1.Пән аты: Әдебиет2.Сыныбы: 53.Күні, айы, жылы: Сабақтың тақырыбы: «Сырттандар» ертегісіСабақтың мақсаты:1.Білімділік: оқушыларға ертегінің мазмұнын ұғындыру, кейіпкерлерге мінездеме беруді үйрету.2.Тәрбиелік: оқушыларды қайырымдылыққа, мейірімділікке, адамгершілікке тәрбиелеу, оқу-өнерді насихаттау.3.Дамытушылық: оқушылардың әдеби дүниетанымдарын кеңейту, өзіндік пайымдау дағдыларын дамыту.Сабақтың типі: аралас сабағы.Сабақтың түрі: дәстүрлі сабақ.Сабақтың әдіс-тәсілі: баяндау, сұрақ-жауап, мәнерлеп оқу, әңгімелеуСабақтың көрнекілігі: Ертегілер жинағыПәнаралық байланыс: тіл, тарих.Сабақтың барысы:І. Ұйымдастыру кезеңі: 1. Оқушылармен сәлемдесу. 2. Оқушылардың сабаққа қатысын тексеру. 3. Оқушылардың зейіндерін сабаққа аударуІІ. Үй тапсырмасын тексеру:1 «Керқұла атты Кендебай» ертегісін мазмұндау.2. «Бүгінгі күннің Кендебайлары» тақырыбына шағын шығармаларын оқу. 3.Ертегі кейіпкерлерінің суретін салу.

ІІІ. Білім тексеру:1. Ертегілердегі таң қалдырған оқиғалар?2. Ертегілер бізге қалай жеткен?3. Ертегілердің қанша түрі бар?4. Хайуанаттар туралы ертегілер деген не?5. Қиял – ғажайып ертегілер деген не?6. «Ер Төстік» ертегісі қандай ертегіге жатады?


V. Жаңа тақырыпты түсіндіру:

«Сырттан» деген сөзді қалай түсінесіңдер? * Жоспар құру:

1. Бай баласының түс көруі.

2. Әке – шешесінің қобалжуы3. Сәуегейдің түс жоруы4. Баланың қашуы5. Кербестінің шабысы6. Қара қасқыр7. Ми даладағы жалғыз үй8. Бай баласының басынан өткенін баяндауы9. Қара ауыз10. Жігіттің өкініші11.Ит атаулының қасқырға қожа болуы.

Мәтінді бөлімдерге бөліп, әр қатарға тапсырмалар беріледі.

VІ. Түсінік тексеру:1. Бай баласы қандай түс көрді?2. Әке – шешесі не істеді?3. Түсті кім және қалай жорыды?4. Бала қасқырдан қалай қашып құтылды?5. Баланың қасқырдан қашып құтылуына кім көмектесті?6. Қара ауыз ит қара қасқырды қалай жеңді?VІІ. Жаңа сабақты бекіту:

1. Оқулықпен жұмыс.1. Кербестіге, қара қасқырға, қара ауыз итке мінездеме беру2. Қара ауыз иттің өлуі нені байқатады?3. Ертегіні басқа ертегілермен салыстыр, ерекшелігін айт.4. Өз ойларыңнан ертегі жазып көріңдер

VІІІ.Сабақты қорыту:1.Бағалау 2.Үй тапсырмасын беру.1. «Сырттандар» ертегісі туралы түсінік.2. Ертегі кейіпкерлеріне мінездеме жазу.

Сабақ жоспары1. Пән аты: Әдебиет2. Сыныбы: 53. Күні, айы, жылы: Сабақтың тақырыбы: «Қырық өтірік» ертегісі Сабақтың мақсаты: 1. Білімділік: оқушыларды ертегі мазмұнымен таныстыру, кейіпкерлерге мінездеме беру.2. Тәрбиелік: Оқушыларды ұлтжандылыққа, елді қорғауға тәрбиелеу.3. Дамытушылық: оқушылардың әдеби дүниетанымдарын кеңейту, мәнерлеп оқу дағдыларын дамыту, қосымша деректер арқылы пәнге деген қызығушылықтарын арттыру.Сабақтың типі: жаңа сабақты түсіндіру сабағыСабақтың түрі: дәстүрлі сабақ.

Сабақтың әдіс-тәсілі: талдау, мәнерлеп оқу, әңгімелеу, түсіндіру.Сабақтың көрнекілігі: тіл, тарих, географияПәнаралық байланыс: тіл, тарих.Сабақтың барысы:І. Ұйымдастыру кезеңі: 1.Оқушылармен сәлемдесу. 2. Оқушылардың сабаққа қатысын тексеру.

3.Оқушылардың зейіндерін сабаққа аудару.

ІІ. Үй тапсырмасын тексеру: 1. «Сырттандар» ертегісі туралы түсінік. 2. Ертегі кейіпкерлеріне мінездеме жазу. ІІІ. Білім тексеру:«Сырттандар» ертегісі бойынша

1. Бай баласы қандай түс көрді?2. Әке – шешесі не істеді?3. Түсті кім және қалай жорыды?4. Бала қасқырдан қалай қашып құтылды?5. Баланың қасқырдан қашып құтылуына кім көмектесті?6. Қара ауыз ит қара қасқырды қалай жеңді?


V. Жаңа тақырыпты түсіндіру: Жоспар:

1. Ханның халқына шығарған жарлығы.2. Тазша баланың хан алдына келуі.3. Ханның Тазша баланы мысқылдауы.4. Тазша баланың өтірік әңгімесі.5. Тазша баланың өтірік әңгімесінің аяқталуы.6. Ханның Тазша балаға таң қалуы.7. Тазша баланың өтірік өлеңі.8. Ханның жеңілуі.

Жоспар бойынша мәтін бөлімдерге бөлініп, әр қатарға топтастырылған тапсырмалар беріледі.

VІ. Түсінік тексеру:1. Өтірік әңгімені толық оқып шығып, мазмұнын естеріңе сақтаңдар.2. Өтірік әңгіменің оқиғасының қызық та күлкілі болып шығуына, мән

мағынасына зер салыңдар.3. Өтірік әңгіменің оқиға тұтастығын аңғар.4. «Қырық өтірік» атты әңгіменің тууына себепші болған оқиғаны баяндап,

мәтінен тауйп оқыңдар.5. Тазша баланың қырық өтірік әңгімесін өз алдына оқып, бөлімдерге бөліп

қараңдар:

а) жоғалған құлын хикаясы;ә)қоянның оқиғасы; б)етіктің шатағы.

VІІ. Жаңа сабақты бекіту:1. Оқулықпен жұмыс.

1. Әр бөлімнің мазмұны мен оның ішіндегі әңгімені бөлек айтыңдар, оның неге өтірік екенін дәлелдеңдер.

2. Өтірік өлеңнің әр шумағын жеке – жеке оқып, оның мәнін, мағынасын түсіндіріңдер.

3. Өтірік әңгімеден тұтастай қарағанда қандай құндылықтар аңғаруға болады?

4. Ертегінің басталуы мен аяқталуында өздерің бұрын оқыған ертегілермен ұқсастық бар ма?

5. «Қырық өтірік» ертегісін ертегілердің шыншыл түріне қандай сипаты жағынан жатқызуға болады?

6. Ертегіге берілген суреттерге қарап әңгімелеңдер. VІІІ.Сабақты қорыту:1.Бағалау 2.Үй тапсырмасын беру.1. «Өтірік өлең» туралы түсінік2. Ертегі кейіпкерлеріне мінездеме жазу.

Сабақ жоспары1. Пән аты: Әдебиет2. Сыныбы: 53. Күні, айы, жылы: Сабақтың тақырыбы: Аңыз – әңгімелер, Асан ҚайғыСабақтың мақсаты:1. Білімділік: Оқушыларды аңыз – әңгімелер туралы түсінік беру, Асан қайғы туралы аңыздармен таныстыру, оларды тілдік тараптан талдауға үйрету.2. Тәрбиелік: оқушыларды адамгершілікке, ізгілікке баулу, елжандылыққа тәрбиелеу.3. Дамытушылық: оқушылардың әдеби дүниетанымдарын кеңейту, пәнге деген қызығушылықтарын арттыру, мәнерлеп оқу дағдыларын дамыту.Сабақтың типі: жаңа сабақ.Сабақтың түрі: дәстүрлі сабақ.Сабақтың әдіс-тәсілі: мәнерлеп оқу, әңгімелеу,талдау.Сабақтың көрнекілігі: Аңыз – әңгімелер жинағы.Пәнаралық байланыс: тіл, тарих,география.Сабақтың барысы:І. Ұйымдастыру кезеңі: 1.Оқушылармен сәлемдесу. 2. Оқушылардың сабаққа қатысын тексеру.

3. Оқушылардың зейіндерін сабаққа аудару. ІV Жаңа сабаққа дайындық


V. Жаңа тақырыпты түсіндіру: 1. Әдебиет теориясынан түсінік беру.

Тарихта болған әйгілі адамдар жайында немесе елдің, рудың шыққан тегі туралы не нақтылы бір жерде өткен оқиғалар жайлы тарихи шындыққа негізделген, бірақ уақыт өте келе, көркем шығармаға айналып кеткен әңгімені аңыз дейміз.Аңыз белгілі бір адамның атына, іс- әрекетіне байланысты туады. Кейде аңыз – әңгімеде шындық оқиға мен қиял- ғажайып оқиға аралас келіп отырады. Аңыз әңгіме көбінесе тарихта болған адамның басына құрылады. Ол адам не батыр, не ел басшысы немесе әділ би, ақыл – парасатымен ел құрметіне бөленген беделді адам болуы мүмкін. Бірақ ол адамдардың айтқан сөздері мен істеген іс– әрекеттеріне байланысты айтылған әуелгі шындыққа қоспалар қосып , сол істепті – міс, сол айтыпты – мыс деген әртүрлі лақап біртіндеп аңызға айналады. Оны әңгіме, жыр етіп, біреуден – біреу жаттап алып, кейінгі ұрпаққа жеткізіп отырған. Қазақ аңыздарындағы Асан қайғы, Жиренше, Қорқыт, Жошы хан сияқты кейіпкерлер-бәрі де тарихта болған, ел басқарған дамдар, бірақ кейін олардың әрекеттері біреуден – біреуге ауызша айтылып аңыз болып кеткен.Мысалы:

Асан Қайғының Жернұйықты іздегеніАсан Қайғы Желмаяға мініп, жиһан кезіп «Жерұйық» дейтін ну орманды,

көкорай шалғынды, сулы жер, қой үстінде бозторғай жұмытрқалайтын қоныс іздейді.

Асан қайғы Маңғыстауға үш барып үш қайтыпты. Асан шұрайлы қоныс, нулы өлке іздеумен өмір бойы Желмаясымен желіп өткен екен. Ұлытаудың бас жағына келіп дүние салыпты.

VІ. Түсінік тексеру:Сұрақ жауап1. Аңыз дегеніміз не?2. Аңыз қалай пайда болған?3. Аңыз – әңгіме неден құралады?4. Аңыз – әңгіме бізге қалай жеткен?5. Асан Қайғы жерұйықты қалай іздеген?6. Асан Қайғы қайда қайтыс болған?

VІІ. Жаңа сабақты бекіту: 1. Оқулықпен жұмыс. 1.Өзіңнің туған жеріңе Асан Қайғыша баға беріп көр. Суретті пайдаланып, шығарма жаз, эпиграф етіп Асан Қайғының бір сөзін алуға тырыс. 2.Бұл әңгіменің аңыз екенін мына белгілер бойынша айтыңдар:

1. Асан Сәбитұлының тарихта болғаны;

2. Жерұйықты іздеудегі мақсаты, арманы;3. Көнген жерінің бәрәне қонымды баға беруінің мәні, оның

шындыққа қатысы;4. Әркімнің туған жері - жерұйық екендігін дәлелдеу.

VІІІ.Сабақты қорыту:1.Бағалау 2.Үй тапсырмасын беру.1. Аңыз – әңгімелер, Асан Қайғы туралы түсінік.

Сабақ жоспары

1. Пән аты: Әдебиет2. Сыныбы: 53. Күні, айы, жылы: Сабақтың тақырыбы: Ақсақ құлан, Жошы ханСабақтың мақсаты:1. Білімділік: Оқушыларды Ақсақ құлан, Жошы хан аңызы туралы түсінік беру, оларды тілдік тараптан талдауға үйрету.2. Тәрбиелік: оқушыларды адамгершілікке, ізгілікке баулу, елжандылыққа тәрбиелеу.3. Дамытушылық: оқушылардың әдеби дүниетанымдарын кеңейту, пәнге деген қызығушылықтарын арттыру, мәнерлеп оқу дағдыларын дамыту.Сабақтың типі: аралас сабақ.Сабақтың түрі: дәстүрлі сабақ.Сабақтың әдіс-тәсілі: мәнерлеп оқу, әңгімелеу ,талдау.Сабақтың көрнекілігі: Аңыз – әңгімелер жинағы.Пәнаралық байланыс: тіл, тарих,география.Сабақтың барысы:І. Ұйымдастыру кезеңі: 1.Оқушылармен сәлемдесу. 2. Оқушылардың сабаққа қатысын тексеру. 3. Оқушылардың зейіндерін сабаққа аудару. ІІ. Үй тапсырмасын тексеру: 1. Аңыз – әңгімелер, Асан Қайғы туралы түсінік.

ІІІ. Білім тексеру:Сұрақ жауап7. Аңыз дегеніміз не?8. Аңыз қалай пайда болған?9. Аңыз – әңгіме неден құралады?10.Аңыз – әңгіме бізге қалай жеткен?11.Асан Қайғы жерұйықты қалай іздеген?12.Асан Қайғы қайда қайтыс болған?

ІV Жаңа сабаққа дайындық


V. Жаңа тақырыпты түсіндіру: Ақсақ құлан Жошы хан Жошы ханның ашамайға мінгізген жас баласы аңшылармен бірге жүріп, бір жерде қашып бара жатқан ақсақ құланды қуып кетіпті. Ақсақ құлан жүйіткіп бара жатқан бір топ құланға қосылыпты. Баланың астындағы еріккен тұлпар елігіп құландарға қосылады. Құланның әңгісі баланы шайнап өлтіреді. Жошы аңшыларға қаһарын төгіп: «баламды тауып бер» деп қалың кісіге іздетеді. Баламды өлді деп естірткен адамның құлағына қорғасын құямын деп жарлық қылады. Енді ешкім баласының өлгенін Жошы ханға айта алмайды. Ақыры көпшілік ордада отырып, бір домбырашыға күймен айтқызады. VІ. Түсінік тексеру:Сұрақ жауап

1. Жошы ханның жас баласы қалай қайтыс болған?2. Жошы қаһарын қалай төкті?3. Жошы не деп жарлық шығарды?4. Жошыға баласының өлгенін кім және қалай естіртті?


Аңыздың оқулықта келтіріліп отырған екі нұсқасын да ой сала, мәнерлеп оқып шығыңдар.

Кет Бұға күйшіге оқулықтағы суретті пайдалана отырып, мінездеме беріңдер.

VІІІ.Сабақты қорыту:1.Бағалау 2.Үй тапсырмасын беру.1. Аңыздың фолклорлық нұсқасы мен белгілі жазушы Мұхтар Мағауин жазған әдеби үлгісін салыстырып, ауыз әдебиеті мен жазба әдебиетінің ұқсастығы мен айырмашылығына зер салыңдар.2. Өздерің көрген мультфильмді еске түсіріңдер.

Сабақ жоспары1. Пән аты: Әдебиет2. Сыныбы: 53. Күні, айы, жылы: Сабақтың тақырыбы: Жиренше шешен мен Қарашаш сұлуСабақтың мақсаты:1. Білімділік: Оқушыларды Жиренше шешен туралы аңыздаздармен таныстыру, түсінік беру, 2. Тәрбиелік: оқушыларды адамгершілікке, ізгілікке баулу, елжандылыққа тәрбиелеу.3. Дамытушылық: оқушылардың әдеби дүниетанымдарын кеңейту, пәнге деген қызығушылықтарын арттыру, мәнерлеп оқу дағдыларын дамыту.

Сабақтың типі: аралас сабақ.Сабақтың түрі: дәстүрлі сабақ.Сабақтың әдіс-тәсілі: мәнерлеп оқу, әңгімелеу, талдау.Сабақтың көрнекілігі: Аңыз – әңгімелер жинағы.Пәнаралық байланыс: тіл, тарих,география.Сабақтың барысы:І. Ұйымдастыру кезеңі: 1.Оқушылармен сәлемдесу. 2. Оқушылардың сабаққа қатысын тексеру. 3. Оқушылардың зейіндерін сабаққа аудару. ІІ. Үй тапсырмасын тексеру: 1. Аңыздың фольклорлық нұсқасы мен белгілі жазушы Мұхтар Мағауин жазған әдеби үлгісін салыстырып, ауыз әдебиеті мен жазба әдебиетінің ұқсастығы мен айырмашылығына зер салыңдар. ІІІ. Білім тексеру: Сұрақ жауап

1. Жошы ханның жас баласы қалай қайтыс болған?2. Жошы қаһарын қалай төкті?3. Жошы не деп жарлық шығарды?4. Жошыға баласының өлгенін кім және қалай естіртті?


V. Жаңа тақырыпты түсіндіру: Жиренше шешен мен Қарашаш сұлу Қарагөз ханым өлгеннен соң Жиренше үйленбей көп жүріпті. Сөйтіп жүргенде жолда бір жігіт кездесіп жолдас болыпты. Жиренше жігітке қарап: 1) «жол қысқартайық» дейді, 2) «ағаш қазан қайнатайық» дейді. 3) «мынау бір бейбастақ үйдің жұрты екен»,- дейді жігіт үндемейді. Сонымен екеуі бір елге жақындағанда, жаңбыр жауып кетеді. Тезек теріп жүрген қыздар ауылға қарай жүріреді. Тек бір қыз сырт киімін шешіп, қапқа жауып отырып қалады. Жиренше отырып қалған қызға келеді. Жиреншеге қыздың көркі ұнайды. Ақылы қандай екен деп сынау үшін: «Сен неге қыздардан бөлініп жалғыз қалдың?» - дейді. «Бұл өткінші жаңбыр, аз жауып ашылады. Мен отыныма шапанымды жаптым, отынымның ығына өзім отырдым. Менің су болған жалғыз ақ шапаным. Үйге барғанда отынымды жағып шапанымды кептіріп аламын» - дейді қыз. Қыздың көркіне ақылы сай екеніне көзі жетіп, Жиренше сұлуға ғашық болып қалады.

VІ. Түсінік тексеру:Сұрақ жауап

1. Жиренше неге үйленбей көп жүреді?2. Жиренше жолаушыға не дейді?3. Жиреншеге кезіккен қандай қыз еді?4. Жиренше қызға неге ғашық болып қалады?


Шығарманы оқып шығып, оның аңыз – әңгімеге жақын екенін айтыңдар.

Бұл аңыз – әңгімеде Жиренше мен қыздың тапқырлығына баға бере отырып, оның жетесіздік пен пайымсыздыққа қарама – қарсы қойылуын аңғарып, баяндап беріңдер.

Аңыз неге іштей екі бөлімге бөлінген деп ойлайсыздар? Аңызды өздерің білетін сұлу сөздермен әңгімелеуге тырысыңдар.

VІІІ.Сабақты қорыту:1.Бағалау 2.Үй тапсырмасын беру.1. Жиренше шешен мен Қарашаш сұлу туралы әңгімелеу.

Сабақ жоспары1. Пән аты: Әдебиет2. Сыныбы: 53. Күні, айы, жылы: Сабақтың тақырыбы: Жиреншенің хан сынағына түскеніСабақтың мақсаты:1. Білімділік: Оқушыларды Жиренше шешен туралы аңыздаздармен таныстыру, түсінік беру, 2. Тәрбиелік: оқушыларды адамгершілікке, ізгілікке баулу, елжандылыққа тәрбиелеу.3. Дамытушылық: оқушылардың әдеби дүниетанымдарын кеңейту, пәнге деген қызығушылықтарын арттыру, мәнерлеп оқу дағдыларын дамыту.Сабақтың типі: аралас сабақ.Сабақтың түрі: дәстүрлі сабақ.Сабақтың әдіс-тәсілі: мәнерлеп оқу, әңгімелеу,талдау.Сабақтың көрнекілігі: Аңыз – әңгімелер жинағы.Пәнаралық байланыс: тіл, тарих,география.Сабақтың барысы:І. Ұйымдастыру кезеңі: 1.Оқушылармен сәлемдесу. 2. Оқушылардың сабаққа қатысын тексеру. 3. Оқушылардың зейіндерін сабаққа аудару. ІІ. Үй тапсырмасын тексеру: 1. Жиренше шешен мен Қарашаш сұлу туралы әңгімелеу.

ІІІ. Білім тексеру: Сұрақ жауап

1. Жиренше неге үйленбей көп жүреді?2. Жиренше жолаушыға не дейді?3. Жиреншеге кезіккен қандай қыз еді?4. Жиренше қызға неге ғашық болып қалады?


V. Жаңа тақырыпты түсіндіру: Жиреншенің хан сынағына түскені

Бір күні хан Жиреншені шақырып алып оған қырық сиыр беріпті. - осы сиырлардың ішек – қарынын тірідей тазалап әкел. Сойғанда ішінен бір түйірде қылтан шықпасын!-депті. Жиренше сиырларды Қарашашқа әкелдіҚарашаш: -Қорықпа! Сиырларды ащы құдықтың басына айдап барып, жалғыздап суар да, суарғаныңды сол жерде айналдыра қуа бер; әуелі ішінің қармауы кетер, онан кейін жын аралас су кетер, ең соңында қара судың өзі кетер, - депті.

Жиренше Қарашаштың барлық айтқандарын істеген екен, оның айтқандарының барлығы да дұрыс келіпті. Сөйтіп қырық сиырдың барлығының да ішін тазалап, ханға алып келіпті. Хан сиырларды шетінен сойғыза бастапты. Сөйтіп ешбіреуінің ішінен қылтан таба алмай, аң – таң болған екен.

VІ. Түсінік тексеру:Сұрақ жауап

1. Хан Жиреншеге қырық сиыр беріп қалай сынады?2. Хан Жиреншеге: «Біздікіне келгенде жолмен де жүрмесін, жолсызбен де

жүрмесін» - деген сөзіне қалай жауап берді? 3. Хан Жиреншеге сексен еркек қой бері : «Көктемде қой қоздағанда осы

қойларды қоздатып кел» - деген сөзіне қандай айла тапты?


Мәтіннен қазақ халқының ақыл иесі әйелдерді қадірлейтінін аңғарыңдар.

Ханның аталы сөзден жеңілгендігін мойындаған жерін тауып оқыңдар.

Аңыздан қандай тәлімдік өнеге алуға болады?VІІІ.Сабақты қорыту:1.Бағалау 2.Үй тапсырмасын беру.1. Жиреншенің хан сынағына түскені туралы аңызды әңгімелеу. Сабақ жоспары1. Пән аты: Әдебиет2. Сыныбы: 53. Күні, айы, жылы: Сабақтың тақырыбы: Шешендік сөздер. Тайкелтірдің төрелігіСабақтың мақсаты:

1. Білімділік: Оқушыларға шешендік сөздер туралы түсінік беру, Тайкелтірдің төрелігімен және шешендік сөздерімен таныстыру, түсінік беру, 2. Тәрбиелік: оқушыларды адамгершілікке, ізгілікке баулу, елжандылыққа тәрбиелеу.3. Дамытушылық: оқушылардың әдеби дүниетанымдарын кеңейту, пәнге деген қызығушылықтарын арттыру, мәнерлеп оқу дағдыларын дамыту.Сабақтың типі: аралас сабақ.Сабақтың түрі: дәстүрлі сабақ.Сабақтың әдіс-тәсілі: мәнерлеп оқу, әңгімелеу,талдау.Сабақтың көрнекілігі: « Шешендік сөздер» кітабыПәнаралық байланыс: тіл, тарих,география.Сабақтың барысы:І. Ұйымдастыру кезеңі: 1.Оқушылармен сәлемдесу. 2. Оқушылардың сабаққа қатысын тексеру. 3. Оқушылардың зейіндерін сабаққа аудару. ІІ. Үй тапсырмасын тексеру: 1. Жиреншенің хан сынағына түскені туралы аңызды әңгімелеу. ІІІ. Білім тексеру:Сұрақ жауап

1. Хан Жиреншеге қырық сиыр беріп қалай сынады?2. Хан Жиреншеге: «Біздікіне келгенде жолмен де жүрмесін, жолсызбен де

жүрмесін» - деген сөзіне қалай жауап берді? 3. Хан Жиреншеге сексен еркек қой бері : «Көктемде қой қоздағанда осы

қойларды қоздатып кел» - деген сөзіне қандай айла тапты?


V. Жаңа тақырыпты түсіндіру: Шешендік сөздерҚазақ ауыз әдебиетінің бір саласы – шешендік сөздер. Шешендік сөздер –

елге белгілі адамдардың қайсыбір оқиғаға байланысты айтқан тапқыр сөздері. Ол сөздер мәйекті, өткір болғандықтан елге тез тарап, ауыздан – ауызға көшіп сақталып отырған. Шешендік сөздер әдетте екі адамның белгілі бір талас мәселені шашудегі сөз жарысында туып, елге жайылып кетеді. Ондай дауды негізінен билер шешіп отырған. Сондықтан да шешендік сөздерді айтушылар көбіне билер мен шешендер болып келеді.

Шешендік сөздер дау- тартыстардағы айтылған айтыстармен шектелмеген. Көпті көрген өнегелі адамдардың бата – тілек, насихат – нақыл сөздері түріндеде айтылып отырған. Шешендік сөздерде халықтың бастан кешкен оқиғалары, ақыл – ойы, арман – тілегі бейнелегеді, тілінің байлығы, оралымдылығы байқалады.

Шешендік сөздер адамды жақсы мінездерге баулиды, бірлікке ,татулыққа, сыйластыққа шақырады.

Тайкелтірдің төрелігі Төле би Тайкелтірдің болашағын болжайды. Төле би атқосшы жігітін

шақырып: -Қонақ үйдегі екі кісіні таласып жүрген ертұрманымен осында әкелші! -Иә, балам Тайкелтір, осы ертұрманға мына екеуі талас. Бұлар тоқтарлық бітім айтып екеуінде риза етші! –дейді Төле би.

Тайкелтір кереге ілулі тұрған Төле бидің қамшысын қолына алып, ортадағы ерге жақындап барып қамшымен тартып жібередіде есік алдында тұрған Төле бидің жігітіне ерді береді. Дауласып жүрген екі кісі ердің Төле бидің атқозшысына берілгеніне ризалығын білдірді. VІ. Түсінік тексеру:Сұрақ жауап

1. Шешендік сөздер деген не?2. Шешендік сөздер қандай сөздерден жасалады?3. Шешендік сөздердің тәрбиелік мәні неде?4. Төле би Тайкелтірді қалай сынады?5. Тайкелтір даукестерге қандай төрелік сөз айтты?


Тайкелтірдің тапқыр сөзін оқып бер Өздерің білетін Төле бидің төрелік сөзінен мысал келтір.

VІІІ.Сабақты қорыту:1.Бағалау 2.Үй тапсырмасын беру.1. Шешендік сөзер. Тайкелтірдің төрелігі туралы мазмұндау.

Сабақ жоспары1. Пән аты: Әдебиет2. Сыныбы: 53. Күні, айы, жылы: Сабақтың тақырыбы: Байдалы бидің көңіл айтуыСабақтың мақсаты:1. Білімділік: Оқушыларды Байдалы бидің көңіл айтуы туралы түсінік беру.2. Тәрбиелік: оқушыларды адамгершілікке, ізгілікке баулу, елжандылыққа тәрбиелеу.3. Дамытушылық: оқушылардың әдеби дүниетанымдарын кеңейту, пәнге деген қызығушылықтарын арттыру, мәнерлеп оқу дағдыларын дамыту.Сабақтың типі: аралас сабақ.Сабақтың түрі: дәстүрлі сабақ.Сабақтың әдіс-тәсілі: мәнерлеп оқу, әңгімелеу,талдау.Сабақтың көрнекілігі: « Шешендік сөздер» кітабыПәнаралық байланыс: тіл, тарих,география.Сабақтың барысы:І. Ұйымдастыру кезеңі: 1.Оқушылармен сәлемдесу. 2. Оқушылардың сабаққа қатысын тексеру. 3. Оқушылардың зейіндерін сабаққа аудару.

ІІ. Үй тапсырмасын тексеру: 1. Шешендік сөзер. Тайкелтірдің төрелігі туралы мазмұндау.ІІІ. Білім тексеру:Сұрақ жауап

1.Шешендік сөздер деген не?2.Шешендік сөздер қандай сөздерден жасалады?3.Шешендік сөздердің тәрбиелік мәні неде?4.Төле би Тайкелтірді қалай сынады?5.Тайкелтір даукестерге қандай төрелік сөз айтты?


V. Жаңа тақырыпты түсіндіру: Байдалы бидің көңіл айтуы Шоқанның атасы Уәлихан қайтыс болғанда астында аты, үстінде тоны болмағандықтан Байдалы би жаназаға бара алмапты. Бір күндері Байдалы Уәлиханның бәйбішесі Айғанымға келеді. Өкпелі Айғаным шешенді аттан түсіріп алуға шыға қоймады. Сондағы Байдалы бидің айтқаны:

-Ер қартайды, мал тайдыЕкеуледі, ей, ханым!Қатын жалқау, ұл ынжық, Төртеуледі, ей, ханым!Келін қатал кер болды, Ағайын жат ел болды, Алтаулады, ей, ханым!Кәрілік пен кедейлік, Егіз келді, ей, ханым!Мұның бәрін санасаң, Сегіз болды, ей, ханым!Қақсаған жақ, иек бар, Саудыраған сүйек бар, Ауыл алыс жер болды, Тоқсан темір жер болды, Оннан асты , ей, ханым!Шығар жолды осыдан Өзің тапшы, ей, ханым!Құла бие құлындап, Келе алмадым, ей, ханым!Келдім енді кетемін, Ықылассыз ордаға, Ене алмадым, ей, ханым!

VІ. Түсінік тексеру: Сұрақ жауап

1.Байдалы бидің жаназаға бара алмау себебі неде?2.Уәлиханның бәйбішесі Айғаным Байдалы биге неге өкпеледі?3.Айғанымға Байдалы бидің сөзінен қандай ой түйдіңдер?


Байдалы би Шоқанның атасы Уәлиханның үйіне неге келді? Шоқан Уәлиханов кім? Айғаным ханым қалай қарсы алады? Байдалы би не деді? Байдалы бидің көңіл айтқан шешендік сөзін тап. Айғаным ханым өкпе – назын қандай сөзбен білдірді? Би қалай жауап берді? Түсініп, оқып бер.

VІІІ.Сабақты қорыту:1.Бағалау 2.Үй тапсырмасын беру. 1. Байдалы бидің көңіл айтуы туралы мазмұндау.

Сабақ жоспары1. Пән аты: Әдебиет2. Сыныбы: 53. Күні, айы, жылы:

Сабақтың тақырыбы: Қазыбек би мен Бұқар жырауСабақтың мақсаты:1. Білімділік: Оқушыларды Қазыбек би мен Бұқар жыраудың шешендік сөздері туралы түсінік беру, оқушылардың білім көзқарасын жинақтап қорыту.2. Тәрбиелік: оқушыларды адамгершілікке, ізгілікке баулу, елжандылыққа тәрбиелеу, ұлттық сананы қалыптастыру.3. Дамытушылық: мәтінмен жұмыс істей отырып, баланың ойына қозғау салу, өз бетінше салыстыру, қорытынды жасай білуге үйрету.Сабақтың типі: аралас сабақ.Сабақтың түрі: дәстүрлі сабақ.Сабақтың әдіс-тәсілі: мәнерлеп оқу, әңгімелеу,талдау.Сабақтың көрнекілігі: « Шешендік сөздер» кітабыПәнаралық байланыс: тіл, тарих,география.Сабақтың барысы:І. Ұйымдастыру кезеңі: 1.Оқушылармен сәлемдесу. 2. Оқушылардың сабаққа қатысын тексеру. 3. Оқушылардың зейіндерін сабаққа аудару. ІІ. Үй тапсырмасын тексеру: 1. Байдалы бидің көңіл айтуы туралы мазмұндау.

ІІІ. Білім тексеру: Сұрақ жауап1.Қаз дауысты Қазыбек би туралы не білесіңдер?2.Қазыбек би қай ханның тұсында өмір сүрді?3.Қаз дауысты Қазыбек би деп аталуының себебі неде?4.«Ұят пен ар қымбат» тақырыбында ойтолғау жазу.ІV Жаңа сабаққа дайындық


V. Жаңа тақырыпты түсіндіру:1. «Қазбек пен Бұқар» мәтінінің мазмұнымен таныстыру.

Сонымен Қазыбек би қалай жауап берген екен?Бір дегеніміз – бірлігі кеткен ел жаманЕкі дегеніміз – егесіп өткен ер жаман.Үш дегеніміз - үш бұтақты шедірден шошынған ат жаман.Төрт дегеніміз – төскейге шыға алмаған кәрілік жаман. Бес дегеніміз – белсеніп шапқан жау жаман.Алты дегеніміз – аймағын билете алмаған адам жаман.Жеті дегеніміз – жетем деген мақсатына жете алмаған жаман.Сегіз дегеніміз – серкесіз бастаған қой жаман.Тоғыз дегеніміз – тойғаның.Он дегеніміз – өткеніңіз, о дүниеге жеткеніңіз.

Қарт жырау бас бидің жауабына риза болыпты.2.Сөздік жұмысын жүргізу.

Үш бұтақты шідер – аттың алдыңғы екі аяғымен артқы бір аяғын қосып салынатын тұсау. Шідер үш аяққа бірдей салынады.Төскей – таудың қия беткейі, биіктеу баурайы.

3.«Бірлігі кеткен ел жаман» мәтінінің мазмұнымен оқушылардың өздері танысып шығады. VІ. Түсінік тексеру: Сұрақ жауап

Бұқар жырау «бірден онға дейін санның мағынасын» Қазыбектен неге сұрады? Оның мағынасы қалай екен?Қазыбек би шешен тілімен қалай жауап берді?

Мәтінмен жұмыс.«Салыстыру» әдісін пайдаланып, екі мәтінді салыстырыңдар.

«Қазбек пен Бұқар жырау» «Бірлігі кеткен ел жаман»Төрт дегеніміз –төскеге шыға алмаған кәрілік жаман.

Төрт дегеніміз- төсектен безген жас жаман.

VІІІ.Сабақты қорыту:1.Бағалау 2.Үй тапсырмасын беру. 1. Қазыбек би мен Бұқар жыраудың шешендік сөздері туралы түсінік.


1. Пән аты: Әдебиет2. Сыныбы: 53. Күні, айы, жылы: Сабақтың тақырыбы: Сырым мен МалайсарыСабақтың мақсаты:1. Білімділік: Оқушыларды Сырым мен Малайсарының шешендік сөздері туралы түсінік беру.2. Тәрбиелік: оқушыларды адамгершілікке, ізгілікке баулу, елжандылыққа тәрбиелеу.3. Дамытушылық: оқушылардың әдеби дүниетанымдарын кеңейту, пәнге деген қызығушылықтарын арттыру, мәнерлеп оқу дағдыларын дамыту.Сабақтың типі: аралас сабақ.Сабақтың түрі: дәстүрлі сабақ.Сабақтың әдіс-тәсілі: мәнерлеп оқу, әңгімелеу,талдау.Сабақтың көрнекілігі: « Шешендік сөздер» кітабыПәнаралық байланыс: тіл, тарих,география.Сабақтың барысы:І. Ұйымдастыру кезеңі: 1.Оқушылармен сәлемдесу. 2. Оқушылардың сабаққа қатысын тексеру. 3. Оқушылардың зейіндерін сабаққа аудару. ІІ. Үй тапсырмасын тексеру: 1. Қазыбек би мен Бұқар жыраудың шешендік сөздері туралы түсінік.ІІІ. Білім тексеру: Сұрақ -жауап

1.Бұқар жырау «бірден онға дейін санның мағынасын» Қазыбектен неге сұрады? Оның мағынасы қалай екен?2.Қазыбек би шешен тілімен қалай жауап берді?


V. Жаңа тақырыпты түсіндіру: Сырым мен Малайсары Сырым ат жалын тартып жас кезінде атақты Малайсары биден бата алуға келді.

Сырым жайласып отырғаннан кейін: - «Үйіңнің алдында төбе болса, ерттеулі тұрған атпен тең, аулыңда ақылгөй қарт болса, жазып қойған хатпен тең», деуші еді. Сізге сәлем беріп,

бата алғалы келдім, - депті.Малайсары жүзі жадырап, шешіліп сөйлеп кетіпті: -Жайыңа енді түсіндім, балам. «Кісі болар баланың кісіменен ісі бар, кісі

болмас баланың кісіменен несі бар?»дейді халық. Топқа керіп сөз бастайтын, атқа мініп қол бала екенсің . «Асыл тастан, ақыл жастан» деген. Азуын алдырып, ақылын шалдырып отырған шалдан не сұрайсың? Бітпеген ісім көп...

-Ол қандай іс?

-Біздің Байұлының барымтаға барған бір жігітін Әлімнің кісілері өлтіргелі үш жыл болды. Сол ердің құны әлі жоқтаусыз... «Ердің құнын жастың жайсаңы не қартың шайтаны даулайды» дейді екен бұрынғылар. Қартайғанда қазымыр атанып, Әлімнің Ақсауыт биіне бара алмадым, жастан жайсаң шығып, ағасының құнын сұрай алмады. Ел арасы дүрдараз болып бүлініп барады, жапсарлас отырған ел бір – біріне қатынасудан, қыз алып, қыз беруден қалды.

-Онда, ата, осы тапсырмаңызды орындап келіп сөйлесейін!-деп Сырым аулына қайтып кетеді. Қасына елдің басты адамдарынан он шақты кісі ертіп, Әлім руының ақсақалы Ақсауыт бидің алдына келеді. Сырым Малайсары бидің айтқандарын жеткізеді. Сонда Ақсауыт би:

-Бала сөзіңе сендім. Байұлының бір жігіті біздің елдің малшыларынан жазым болуы рас еді. Ердің құны мың қой, үлесе келсе, үй басына бір қой. Бір қойдан Әлімнің үйі кедейленіп қалады деп жүргенім жоқ, жоқтаушысы кездеспей жүр еді. Іздеушісі болса, табылмас жоқ болмайды. Билігін өзіңе салдым, төрелігін айта ғой, - дейді.

-Бір қора қойдың бір жазғы төлімінен біз де Байұлын байытайын деп кегеніміз жоқ. Ағайын арасындағы қатынасты қалпына келтірейік деп келдік. Егер билікті маған берсеңіз, жорта емес, жортуылда маған «жазым» деп отырсыз ғой. Ерімнің құны жарты құн болсын және қой емес, қозы емес, елу жылқы болсын,-деген екен Сырым. VІ. Түсінік тексеру:Сұрақ жауап

1.Әңгімедегі басты кейіпкерлер кімдер?2.Сендерге қай кейіпкерлер ұнайды? Неге?3.Жағымсыз кейіпкер кім?4.Неге ұнамайды?5. Сырым атақты Малайсарының үйіне неге келді?6.Малайсары Сырымға не деді?7.Сырым қайда барды?8.Сырымның әлімдерге қандай төрелік айтты?

VІІ. Жаңа сабақты бекіту:Ертегіге ұқсайды өмірде болған адам

Қиял ғажайып ауыз әдебиетінің бір әңгіме мейірімді түрі

VІІІ.Сабақты қорыту:1.Бағалау 2.Үй тапсырмасын беру. 1. Сырым мен Малайсары мазмұндау 2. Түсінік жазу Сабақ жоспары1. Пән аты: Әдебиет2. Сыныбы: 53. Күні, айы, жылы:

Аңыз әңгімелер

Сабақтың тақырыбы: Қасиетті Құран Кәрім жайындаСабақтың мақсаты:1. Білімділік: оқушыларға қасиетті Құран Кәрім жайында оқыта отырып, сөйлеу тілін дамыту.2. Тәрбиелік: оқушыларды елжандылыққа, адамгершілікке тәрбиелеу.3. Дамытушылық: оқушыларды ауызекі сөйлеуге , мәтінді дұрыс оқып түсінуге, сөздік қорын молайтуға, практикалық жұмысты бере отырып тіл дамытуға пайдалану.Сабақтың типі: жаңа сабағы.Сабақтың түрі: дәстүрлі сабақ.Сабақтың әдіс-тәсілі: сұрақ-жауап, мәнерлеп оқу, әңгімелеу.Сабақтың көрнекілігі: «Қазақ әдебиеті» энциклопедиясыПәнаралық байланыс: тіл, тарих.Сабақтың барысы:І. Ұйымдастыру кезеңі: 1.Оқушылармен сәлемдесу. 2. Оқушылардың сабаққа қатысын тексеру. 3. Оқушылардың зейіндерін сабаққа аудару. ІІ. Жаңа сабаққа дайындық


ІІІ. Жаңа тақырыпты түсіндіру: Қасиетті Құран Кәрім жайында

Құран – ислам дінінің ең негізгі, басты кітабы. Құранды 114сұре бар. Құран Кәрім аяттарын Алла тағала Жәбірейіл періште арқылы пайғамбарымыз Мұхаммед ҒалайҺсаламға 23 жыл ішінде әр түрлі тарихи оқиғаларға байланысты уаһи (хабар) түсірген. Мұхаммед – Алланың елшісі және жер бетіндегі пенделерге шарапатын тигізуші ең соңғы пайғамбар.Кейін екінші Халиф Әбубәкір Сыдық пайғамбарымыз Мұхаммедтің сахабасы Зейд ибн Сәбитке кезінде пайғамбарымыздан жаттап, ұғып алған адамдар арқылы құран аяттарын ел расынан жинауды тапасырады. Өйткені ол көп елдің тілін меңгерген, сауатты да білімді, пайғамбарымыздың сенімін ақтаған сахабаның бірі ғана емес, бірегейі еді.

ІҮ. Түсінік тексеру:Сұрақ жауап

1.Құран Кәрім жайында не білесіңдер?2.Құранда неше сүре бар?3.Құран Кәрім адамды қандай болуға тәрбиелейді?4.Мәтінді түсініп оқып, мазмұнын естеріңе сақтаңдар.

V. Жаңа сабақты бекіту:

Біз бүгін сабақта: нені Неге---------- үйрендік? қалай VІІІ.Сабақты қорыту:

1.Бағалау 2.Үй тапсырмасын беру.1.Қасиетті Құран Кәрім жайында оқу, мазмұндау.

Сабақ жоспары1. Пән аты: Әдебиет2. Сыныбы: 53. Күні, айы, жылы: Сабақтың тақырыбы: Адам атаСабақтың мақсаты:1. Білімділік: оқушыларға Адам ата туралы мәлімет беру. 2. Тәрбиелік: оқушыларды адамгершілікке, ізгілікке баулу, елжандылыққа, ұлтжандылыққа баулу.3. Дамытушылық: оқушылардың әдеби дүниетанымдарын кеңейту, пікірлесу, мәнерлеп оқу дағдыларын арттыру.Сабақтың типі: аралас сабағы.Сабақтың түрі: дәстүрлі сабақ.Сабақтың әдіс-тәсілі: сұрақ-жауап, мәнерлеп оқу, әңгімелеу, түсіндіру.Сабақтың көрнекілігі: «Қазақ әдебиеті» энциклопедиясыПәнаралық байланыс: тіл, тарих.Сабақтың барысы:І. Ұйымдастыру кезеңі: 1.Оқушылармен сәлемдесу. 2. Оқушылардың сабаққа қатысын тексеру. 3. Оқушылардың зейіндерін сабаққа аудару.ІІ. Үй тапсырмасын тексеру:

1.Қасиетті Құран Кәрім жайында оқу, мазмұндау. ІІІ. Білім тексеру:

Сұрақ- жауап1.Құран Кәрім жайында не білесіңдер?2.Құранда неше сүре бар?3.Құран Кәрім адамды қандай болуға тәрбиелейді?


1.Сабақ тақырыбын тақтаға жазу2.Сабақ мақсатын түсіндіру

V. Жаңа тақырыпты түсіндіру: Алла тағала күллі әлемді бір күнде жаратты. Адам баласы мен жан- жануарлар және бүкіл тіршілік өмір сүруі үшін бар қажетті нәрселерді пайда қылды. Оннан әрі Алла тағала байтақ Жерді мекен тұтуға Адам атаны және оның ұрпақтарын жаратуды ойлады. Алла тағала балшықтан Адам атаны – Сапиолланы жасады. Оған Алла тағала өзінің демінен дем үрледі, яғни жан берді. Сонымен ол тірішілік тынысына ие кәдімгі адам болды. Адам атаға жүгіну жайлы Алла тағала періштелерге әмір берді. Олар Алла

ның әмірі бойынша іззетпен келіп, Адам атаға бас иді. Бірақ ібіліс Алланың әміріне бағынбады. Адам атаға бас иуден бас тартты. Бұл қылық Аллаға шек келтіру еді. Алла тағала ібілістің азғыруына орай, оған жаза берді. - Бұл арадан қараңды батыр, - деді. –Сендей қуаландыға қарғыс, нәлет қамыты қиямет – қайымға дейін сенен алынбасын! Ібіліс Алладан кеңшілік тілеп: «Адамзатқа қиямет – қайым болғанша тірі жүрсем» деп Аллаға жалбарынды. - Сол күнге жетуіңе кеңшілік еттім ,- деді оған Алла тағала. Алла тағала Адам атамен Хауа ана жұмақтағы жемістерді қалағанынша үзуге жеуге рұқсат етті. Десе де оның ішіндегі бір ағашқа жуымау жөнінде тыйым салды. Ібіліс Адам атамен Хауа ананы әлгі ағаштың жемісін жеуге азғырады. Адам атамен Хауа ана ібілістің сөздеріне сеніп, тыйым салынған ағаштың алмасынан үзіп жеді. Адам атамен Хауа ана Алланың әміріне қиғаштық істегендіктен, жұмақта тұрудан шектелініп, пәни дүниеге жөнелтіліп, жерді мекен тұтатын болды. Кім Алла меңзеген дұрыс жолмен жүрсе, Алланың әміріне құлақ асса, сол адам сайтанның азғыруынан қорықпайтындығын, кім Алланың әмірін қабыл алмай дұрыс жолдан тайса, сол тұрмыста таршылық тартып, теріс жолға түсетіндігін айтты. VІ. Түсінік тексеру:Сөздік жұмысы:

Алла – Ислам діні ұғымында күллі әлемді жаратушы.Уаһи – хабар( Тек Жәбірейіл періште арқылы Мұхаммедке аян беріп, құлағына сыбырлап айтуы нәтижесінде ғана түсірілді).Сахаба – пайғамбарымыздың әрдайым қасында жүріп, уағыздары мен соғыс жорықтарына қатысып, ислам дініне үлес қосқан серіктері.Хафиз – құранды жаттап, үнемі есінде сақтаған адам.Қари – құрашды жаттап, оны жеті түрлі қырағатқа салып оқушы адам.Ғайып – көзбен крмесек те жүрекпен, иманмен сезінетін әлем, яғни ғайып әлемі.бұл жерде: періштелерге Алла тағала Адам атаны жаратпай тұрғанда, ол ғайп болып саналатын еді.Сапиолла – Адам атаның шын аты.Уасуаса – азғыру.


Адам атаны жаратудағы Алланың ойы қандай? Періштелер неге уайымдады? Адамда Алла қалай жаратты, оның тұңғыш есімі кім? Адам ата мен Хауа ананы кім азғырды? Алланың ібліске берген жазасын айт.

VІІІ.Сабақты қорыту:1.Бағалау 2.Үй тапсырмасын беру. 1. Адам ата туралы түсінік. Сабақ жоспары

1. Пән аты: Әдебиет2. Сыныбы: 53. Күні, айы, жылы: Сабақтың тақырыбы: Смайыл, ЗәмзәмСабақтың мақсаты:1. Білімділік: оқушыларға Смайыл, Зәмзәм туралы мәлімет беру, 2. Тәрбиелік: оқушыларды адамгершілікке, ізгілікке баулу, елжандылыққа, ұлтжандылыққа баулу.3. Дамытушылық: оқушылардың әдеби дүниетанымдарын кеңейту, пікірлесу, мәнерлеп оқу дағдыларын арттыру.Сабақтың типі: аралас сабағы.Сабақтың түрі: дәстүрлі сабақ.Сабақтың әдіс-тәсілі: сұрақ-жауап, мәнерлеп оқу, әңгімелеу, түсіндіру.Сабақтың көрнекілігі: «Қазақ әдебиеті» энциклопедиясыПәнаралық байланыс: тіл, тарих.Сабақтың барысы:І. Ұйымдастыру кезеңі: 1.Оқушылармен сәлемдесу. 2. Оқушылардың сабаққа қатысын тексеру. 3. Оқушылардың зейіндерін сабаққа аудару.ІІ. Үй тапсырмасын тексеру:

1. Адам ата туралы түсінік.


Адам атаны жаратудағы Алланың ойы қандай? Періштелер неге уайымдады? Адамда Алла қалай жаратты, оның тұңғыш есімі кім? Адам ата мен Хауа ананы кім азғырды? Алланың ібліске берген жазасын айт.


V. Жаңа тақырыпты түсіндіру: Смайыл

Ибрахим әйелі Сараны және күңі Ажарды алып Палестинаға келді. Ибрахимнің әйелі Сара бала көтермеген еді. Сондықтан Сара өзінің адал күңі Ажарды некесіне алуды еріне ақылетіп айтты. Ибрахим әйелінің ақылын алды.

Арада көп өтпей Ажар ұл туды. Оған Сымайыл деп ат қойды. Бала өте зерек ақылды болып ержетті. Ибрахим бұған қатты қуанды. Бірақ Сараның өзегі қызғаныштан өртенді. Біркүні Сара күйеуіне:

-Сымайылды шешесімен бірге алыс жерге апарып тастауды өтінді. Ибрахим әйелінің талабын құптады. Ибрахим ана мен бала екеуін құла

далаға апарып тастайды. Әйелінің жылағанына да қарамастан: -Бұл Алланың әмірі оған сөзсіз бойұсынуымыз керек,- деді ол. -Алла бізді әсте қараусыз қалдырып қоймайды,- деді Ажар ақырында.

Ибрахим ботадай боздап келеді. Алайда ол Пайғамбар ретінде мұндай айырылысу азабына шыдамақ керек. Ол ана мен бала екеуіне жар бола көр деп Аллаға жалынды.

Зәмзәм Ажар тағдырдың басқа салғанына көнді. Азықтары таусылған соң баланы

емізуге сүті, беруге суы жоқ болғандықтан, бала шөлге шыдамай безек қақты. Баласының күннен күнге жүдегенін көрген Ажар қатты қиналды. Жас нәрестенің жан тәсілім етуге айналғанын көргенде, оны құтқаруға шара таба алмай анасының мысы құрыды. Бала ақырын бір аяғын көтеріп, жерді түртіп қалды. Кенет оның өкпесінің астынан бұрқылдап су шықты, тасты жарып мөлдір бұлақ ақты. Мұның өзі Алланың шапағаты еді. Әлгі су әби зәмзәм еді. Ол сол кезден бастап күні бүгінге дейін тоқтаусыз ағуда. Қажыға барушылар осы зәмзәмға келіп шөлдерін қандырады. VІ. Түсінік тексеру:Сұрақ жауап

1.Смайыл өмірге қалай келді?2.Сараның қызғаныш сезімін айт.3.Ибраһимнің Сара өтінішін Алла өміріндей орындауы не себепті?4.Ажар ананың зарын әңгімеле.5.Алланың шексіз мейірімі туралы ойлан.

VІІ. Жаңа сабақты бекіту: Оқушылардың ойларын дәлелдеу:

Әңгіме аты Қазақ әдебиетінің түрі

Бастапқы кейіпкер

Жағымсыз кейіпкер

Жағымды кейіпкер

Ортақ қасиеттері

Смайыл, Зәмзәм

Аңыз әңгіме

Қандай адам? Қандай адам?

Оқушылар таблицаны ойлана отырып толтырады және дәптерлеріне жазады.VІІІ.Сабақты қорыту:1.Бағалау 2.Үй тапсырмасын беру. 1. Смайыл, Зәмзәм туралы оқу.Сабақ жоспары1. Пән аты: Әдебиет2. Сыныбы: 53. Күні, айы, жылы: Сабақтың тақырыбы: Әдеби ертегілерСабақтың мақсаты:1. Білімділік: Оқушылардың әдеби ертегілер туралы түсініктерін кеңейту.2. Тәрбиелік: оқушыларды адамгершілікке, ізгілікке баулу, елжандылыққа тәрбиелеу.

3. Дамытушылық: оқушылардың әдеби дүниетанымдарын кеңейту, пәнге деген қызығушылықтарын арттыру, мәнерлеп оқу дағдыларын дамыту.Сабақтың типі: жаңа сабақ.Сабақтың түрі: дәстүрлі сабақ.Сабақтың әдіс-тәсілі: мәнерлеп оқу, әңгімелеу,талдау.Сабақтың көрнекілігі: « Шешендік сөздер» кітабыПәнаралық байланыс: тіл, тарих,география.Сабақтың барысы:І. Ұйымдастыру кезеңі: 1.Оқушылармен сәлемдесу. 2. Оқушылардың сабаққа қатысын тексеру. 3. Оқушылардың зейіндерін сабаққа аудару. ІІ. Жаңа сабаққа дайындық


ІІІ. Жаңа тақырыпты түсіндіру:Ертегілердің бір саласы – әдеби ертегілер. Әдеби ертегілердің жазған

авторы белгілі болғандықтан, оны әдеби ертегілер деп атайды. Әдеби ертегілер көбінесе ел арасында ауызша айтылып келген әңгіме аңыздардың негізінде туады.

Әдеби ертегілер өлең және қарасөз түрінде айтылады, еңбек адамын қадірлеуді, туған елін сүйюді, биік адамгершілікті, әділетті болуды уағыздайды. Мысалы: Ә. Тәжібаевтың «Толағай» әдеби ертегісіне Толағай атты батыр бала туралы және оның атымен аталып кеткен Толағай тауы туралы халық аңызы арқау болған. Ақын жазушылар кейде қызықты ертегілерді балаларға арнап әдейілеп те жазады. Олар да әдеби ертегілерге жатады. Мысалы: М. Жұмабаевтың «Жүсіп хан» ертегісі.

ІV. Түсінік тексеру:Сұрақ - жауап

1.Әдеби ертегілер деген не?2. Әдеби ертегілердің халық ертегілерінен қандай айырмашылығы бар?

V. Жаңа сабақты бекіту: Венн диаграммасы бойынша әдеби ертегілердің басқа ертегілерден айырмашылығы мен ұқсастығын табу.

VІ.Сабақты қорыту:1.Бағалау

2.Үй тапсырмасын беру. 1. Әдеби ертегілер туралы түсінік.

Сабақ жоспары1. Пән аты: Әдебиет2. Сыныбы: 53. Күні, айы, жылы: Сабақтың тақырыбы: Әдеби ертегілер. Ә Тәжібаев «Толағай». Толағайдың ерекше сипаты, ерен ерлігі.Сабақтың мақсаты:1. Білімділік: Әбділдә Тәжібаев туралы сөз, әдеби ертегінің ауыз әдебиетіндегі ертегі жанрынан айырмашылығы мен ұқсастығы туралы түсінік беру.2. Тәрбиелік: оқушыларды адамгершілікке, ізгілікке баулу, елжандылыққа, ержүректілікке тәрбиелеу.3. Дамытушылық: оқушылардың өз ойын жүйелі айта білуін, шапшаңдыққа, сөздік қорының молдығына назар аудару. Сабақтың типі: аралас сабақ.Сабақтың түрі: дәстүрлі сабақ.Сабақтың әдіс-тәсілі: мәнерлеп оқу, әңгімелеу,талдау.Сабақтың көрнекілігі: «Шешендік сөздер» кітабыПәнаралық байланыс: тіл, тарих,география.Сабақтың барысы:І. Ұйымдастыру кезеңі: 1.Оқушылармен сәлемдесу. 2. Оқушылардың сабаққа қатысын тексеру. 3. Оқушылардың зейіндерін сабаққа аудару. ІІ. Үй тапсырмасын тексеру: 1. Әдеби ертегілер туралы түсінік.

ІІІ. Білім тексеру: Сұрақ - жауап

1.Әдеби ертегілер дегеніміз не?2. Әдеби ертегілердің халық ертегілерінен қандай айырмашылығы бар?


V. Жаңа тақырыпты түсіндіру: Ертегінің түрлерін оқушылар өздері жазады. Хайуанаттар туралы қиял-ғажайып ертегілер

шыншыл ертегі әдеби ертегілер Ертегі

1. Әдеби ертегі авторы Ә.Тәжібаев өмірі, шығармашылығы.

1909 жылы 4- ақпанда Қызылордаоблысында дүниеге келген. 1998 жылы 23 – қыркүйекте 89 жасында дүниеден өткен. Ә.Тәжібаев – ақын, драматург, әдебиет зерттеушісі, Қазақстанның

халық жазушысы, филология ғылымдарының докторы, профессор. Қарсақбайдағы «Қызыл кенші», республикалық «Жас алаш», «Қазақ

әдебиеті» газеттерінде қызмет атқарған. Тұңғыш жинағы «Жаңа ырғақ» 1933жылы жарық көрген. 50 шақты

кітаптың авторы. «Толағай» әдеби ертегісі 1978 жылы жазылған «Жамбыл» кинофильмінің сценарийін жазған. Марапаттаулары: «Октябрь революциясы» орденімен, «Еңбек Қызыл

Ту» орденімен екі рет, «Құрмет белгісі» орденімен, медальдармен.2. « Толағай» ертегісін оқушылардың өздеріне жекелеп оқыттыру.

VІ. Түсінік тексеру:1. Суретпен жұмыс:

Суреттерге қарап оның ертегіге қандай қатысы бар екенін айту.ықталады, суретке тақырып қойылады.(жұппен)

VІІ. Жаңа сабақты бекіту:Салыстыру (Венн диаграммасы)

VІІІ.Сабақты қорыту:1.Бағалау 2.Үй тапсырмасын беру. 1. Ертегіні оқып, түсінгенін өз сөзімен айту. 2.Жоспар құру, бөлімге бөліп ат қою. Сабақ жоспары1. Пән аты: Әдебиет2. Сыныбы: 53. Күні, айы, жылыСабақтың тақырыбы: Мысал. А. Байтұрсынов «Егіннің бастары» Сабақтың мақсаты:1. Білімділік: Оқушыларға мысал өлеңдері туралы және ақынның өмірі туралы туралы түсінік беру.2. Тәрбиелік: оқушыларды адамгершілікке, ізгілікке баулу, елжандылыққа тәрбиелеу.3. Дамытушылық: оқушылардың әдеби дүниетанымдарын кеңейту, пәнге деген қызығушылықтарын арттыру, мәнерлеп оқу дағдыларын дамыту.

Керқұла атты Кендебай

Толағай

Сабақтың типі: аралас сабақ.Сабақтың түрі: дәстүрлі сабақ.Сабақтың әдіс-тәсілі: мәнерлеп оқу, әңгімелеу,талдау.Сабақтың көрнекілігі: «Ертегілер» кітабыПәнаралық байланыс: тіл, тарих,география.Сабақтың барысы:І. Ұйымдастыру кезеңі: 1.Оқушылармен сәлемдесу. 2. Оқушылардың сабаққа қатысын тексеру. 3. Оқушылардың зейіндерін сабаққа аудару. ІІ. Үй тапсырмасын тексеру: 1. Ертегіні оқып, түсінгенін өз сөзімен айту. 2.Жоспар құру, бөлімге бөліп ат қою.


1.Әдеби ертегілер деген не?2. Әдеби ертегілердің халық ертегілерінен қандай айырмашылығы бар?


V. Жаңа тақырыпты түсіндіру: 1. Мысалдар туралы түсінік.

Мысалда аңдар, құстар хайуанаттар, өсімдіктер, іс–әрекеті, мінезі арқылы адам бойындағы мінді, кемшілікті тұспалдап, әжуа-күлкі етеді. Мысалдар өлеңмен де, қарасөзбен де жазылады. Осындай шағын көлемді, оқиғалы, адамға сабақ болатын тағылымдық шығарманы мысал дейді. Мысалдар еңбексүйгіштік, әділдік, адалдық, қарапайымдылық сияқты жақсы қасиеттерді мадақтап, уағыздайды, жағымсыз қылықтарды мысқыл түрінде күлкі ете отырып, одан сақтандырады. Аллегория деп мысалдарда жануарлар мен жәндіктерге адам істейтін әрекеттерді жасап, көрсетуді атаймыз.

Қазақ әдебиетінде мысал жанры ұлы Абайдан басталады. Ахмет Байтұрсынұлы, Сәбит Дөнентаев секілді ақындар Абай дәстүрін ілгері оздырды. Бұлар орыстың ұлы мысалшысы И.А. Крыловтың туындыларына қазақтың шапанын жауып, қалпағын кигізді. Сондықтан Абай мен Ахмет мысалдарды аудармадан гөрі қазақтың өз топырағында жаратылған шығарма кейпінде көрінеді.

2. Ахмет Байтұрсынұлы өмірі мен шығармашылығы туралы түсінік.

VІ. Түсінік тексеру: «Егіннің бастары» мысал өлеңін композициялық құрылымы бойынша

талдау, мәнерлеп оқу, автордың түйінді сөздерін жаттап, өзіне сай қорытынды шығару.

«Өгіз бен бақа»- «Әлін білмеген әлек».«Егіннің бастары» - «Тәкәппарлық – жаман қасиет».

VІІ. Жаңа сабақты бекіту:1. Оқулықпен жұмыс.

Мысалдың тұспалдап айту, астарлап білдіру арқылы адам мінездеріне меңзейтінін дәлелдеңдер.

Көрсеқызырлық, мақтаншақтық, әлі келмейтінін істеуге ұрыну жағымсыз мінездерді талқылау.

Әке мен баланың диалогын екі оқушы кезектесіп оқиды. Мысалдың қорытындысын түсіндіріп айту.

VІІІ.Сабақты қорыту:1.Бағалау 2.Үй тапсырмасын беру. 1. А. Байтұрсынов өмірі туралы мәлімет жинау, мазмұндау. 2. «Өгіз бен бақа», «Егіннің бастары» мысал өлеңдерін салыстырып, айырмашылықтары мен ұқсастықтары туралы айту.

Сабақ жоспары1. Пән аты: Әдебиет2. Сыныбы: 53. Күні, айы, жылы: Сабақтың тақырыбы: А. Байтұрсынов «Өгіз бен бақа» Сабақтың мақсаты:1. Білімділік: Оқушыларға «Өгіз бен бақа» мысал өлеңі туралы түсінік беру.2. Тәрбиелік: оқушыларды адамгершілікке, ізгілікке баулу, елжандылыққа тәрбиелеу.3. Дамытушылық: оқушыларды ұстаз ұлағатымен таныстыра отырып, шығармашылыққа баулу. Сабақтың типі: аралас сабақ.Сабақтың түрі: дәстүрлі сабақ.Сабақтың әдіс-тәсілі: мәнерлеп оқу, әңгімелеу,талдау.Сабақтың көрнекілігі: шығармалар жинағы, ақын портретіПәнаралық байланыс: тіл, тарих,география.Сабақтың барысы:І. Ұйымдастыру кезеңі: 1.Оқушылармен сәлемдесу. 2. Оқушылардың сабаққа қатысын тексеру. 3. Оқушылардың зейіндерін сабаққа аудару. ІІ. Үй тапсырмасын тексеру: 1. А. Байтұрсынов өмірі туралы мәлімет жинау, мазмұндау. 2. «Өгіз бен бақа», «Егіннің бастары» мысал өлеңдерін салыстырып, айырмашылықтары мен ұқсастықтары туралы айту.

ІІІ. Білім тексеру: Сұрақ - жауап

1.Мысал өлеңдер деген не? 2. Мысал өлеңдердің басқа өлеңдерден қандай айырмашылығы бар?

3.Қандай мысал өлеңдерді білесіңдер?


V. Жаңа тақырыпты түсіндіру:Суретпен жұмыс:

Өгіз бен бақаның суретін көрсету. Суретке қарап өгіз бен бақаға сипаттама беру. Мысалды мәнерлеп оқу. Мысалдың композициялық құрылымына талдау жасау.

1. Өгіздің шөлдеп келіп, су ішуі.2. Көрсеқызар бақа.3. Бақаның қарнын керуі.4. Бақаның жарылып өлуі.5. Әлін білмеген әлек.

VІ. Түсінік тексеру:Сұрақ- жауап Бұл мысалдағы кейіпкерлер кімдер? Мысалдағы негізгі ойды беру үшін ақын қандай әдіс – тәсілдерді

пайдаланған? Мысалдан үзінді ала отырып дәлелдеу.VІІ. Жаңа сабақты бекіту:

2. Оқулықпен жұмыс. Мысалдың тұспалдап айту, астарлап білдіру арқылы адам мінездеріне

меңзейтінін дәлелдеңдер. Көрсеқызырлық, мақтаншақтық, әлі келмейтінін істеуге ұрыну

жағымсыз мінездерді талқылау.

VІІІ.Сабақты қорыту:1.Бағалау 2.Үй тапсырмасын беру.

1. А. Байтұрсыновтың «Өгіз бен бақа» мысал өлеңін мазұндау. Қалаған жерін жаттау. Сабақ жоспары1. Пән аты: Әдебиет2. Сыныбы: 53. Күні, айы, жылы: Сабақтың тақырыбы: М.Өтемісұлы «Соғыс» өлеңіСабақтың мақсаты:1. Білімділік: өлеңнің авторы туралы мәлімет беріп, өлеңнің айтайын деген ойын, Исатай-Махамбет бастаған көтерілістің мақсатын, соғыс сипатын, көтеріліс басшыларының ерлік, батырлық тұлғаларын түсіндіру, өлеңде кездесетін тұрақты тіркестер, теңеу сөздерді талдау.

2. Тәрбиелік:. Оқушыларды елін, жерін, Отанын сүйетін патриот етіп тәрбиелеу, ерлік пен елдікті, батырлықты дәріптеу, олардың бойында қызығушылық, ізденушілік қабілеттерін арттыру. 3. Дамытушылық: оқушылардың әдеби дүниетанымдарын кеңейту, пәнге деген қызығушылықтарын арттыру, мәнерлеп оқу дағдыларын дамыту.Сабақтың типі: аралас сабақ.Сабақтың түрі: дәстүрлі сабақ.Сабақтың әдіс-тәсілі: баяндау, диалог, талдау, түсіндіру, қорытынды.Сабақтың көрнекілігі: ақын портреті, шығармалар жинағы, Қазақстан картасы, Исатай мен Махамбеттің суреті, Жәңгір ханның суреті.Пәнаралық байланыс: тарих,география, қазақ тілі.Сабақтың барысы:І. Ұйымдастыру кезеңі: 1.Оқушылармен сәлемдесу. 2. Оқушылардың сабаққа қатысын тексеру. 3. Оқушылардың зейіндерін сабаққа аудару. ІІ. Үй тапсырмасын тексеру: 1. А. Байтұрсыновтың «Өгіз бен бақа»мысал өлеңін мазұндау. Қалаған жерін жаттау. ІІІ. Білім тексеру:

1. Ахмет Байтұрсынұлы кім?2. Крылов мысалдарын қай кезеңдерде аударды?3. Ахмет Байтұрсынұлының мысал өлеңдері жинақ болып қай қалада

басылып шықты?4. Мысал жанрының басқа жанырлардан өзгешелігі.5. Аллегория деген не?6. Қазақ әдебиетінде мысал жанры қай ақыннан басталады?


V. Жаңа тақырыпты түсіндіру: 1. М. Өтемісұлының өмірі туралы мәлімет. Махамбеттің 80 –ге жуық өлеңі бар, мұрасының көбі бізге жетпеген. Оның өлеңдерін шәкірті Қуан жырау жатқа білген екен. Одан Мұрат Мөңкеұлы үйренген. Одан Ығылман Шөреков жаттаған. Бірқатар өлеңдерін жинаған ақын – Шәңгерей Бөкеев. Ең алғаш Махамбет өлеңдері 1908 жылы Қазан қаласында «Мұрат ақынның Ғамырқазы уғылына айтқаны» деген жинақта жарық көрген. Сонымен қатар күйші, сазгер, домбырашы. Олай дейтініміз - Махамбеттің «Жорық», «Жайық асуы», «Қайран, Нарын» «Исатайдың Ақтабаны – ай», «Кішкентай», «Жұмыр қылыш», « Өттің дүние», «Өкініш», «Қиыл қуғыны»т.б. күйлері бар.

3. Электронды оқулықтан Махамбеттің өскен ортасы, өмірінен мәліметтер беріледі.

4. Махамбеттің « Соғыс» өлеңін оқу.5. Хронологиялық кестені пайдаланып, көтерілістің шығу себебі мен оқиғаның

болған уақыты жайлы айтылады. VІ. Түсінік тексеру:

Сұрақ -жауап Өлеңде қандай оқиға суреттеледі?Өлеңнен Исатайдың сырт бейнесін суреттейтін жерін тауып оқу.


Өлеңнен Исатайдың ерлік бейнесін суреттейтін жерді тауып, дәптерлеріңе жазыңдар.

Өлеңнен тұрақты тіркестерді тауып, білдіретін мағынасын ашу. Өлеңдегі эпитет, метафора, теңеу сөздерді тауып талдау. Өлең шумақтарынан омоним болатын сөздерді табу.

VІІІ.Сабақты қорыту:1.Бағалау 2.Үй тапсырмасын беру. 1.М.Өтемісұлы өмірі туралы түсінік. 2. «Соғыс» өлеңін жаттау. Сабақ жоспары1. Пән аты: Әдебиет2. Сыныбы: 53. Күні, айы, жылы: 4. Сабақтың тақырыбы: М.Өтемісұлы «Қызғыш құс» өлеңінің тілі туралы Сабақтың мақсаты:1. Білімділік: «Қызғыш құс» өлеңнің айтайын деген ойын, өлеңнің туу себебін түсіндіру.2. Тәрбиелік:. Оқушыларды елін, жерін, Отанын сүйетін патриот етіп тәрбиелеу, ерлік пен елдікті, батырлықты дәріптеу, олардың бойында қызығушылық, ізденушілік қабілеттерін арттыру. 3. Дамытушылық: оқушылардың әдеби дүниетанымдарын кеңейту, пәнге деген қызығушылықтарын арттыру, мәнерлеп оқу дағдыларын дамыту.Сабақтың типі: аралас сабақ.Сабақтың түрі: дәстүрлі сабақ.Сабақтың әдіс-тәсілі: баяндау, диалог, талдау, түсіндіру, қорытынды.Сабақтың көрнекілігі: ақын портреті, шығармалар жинағы, Қазақстан картасы, Исатай мен Махамбеттің суреті, Пәнаралық байланыс: тарих,география, қазақ тілі.Сабақтың барысы:І. Ұйымдастыру кезеңі: 1.Оқушылармен сәлемдесу. 2. Оқушылардың сабаққа қатысын тексеру. 3. Оқушылардың зейіндерін сабаққа аудару. ІІ. Үй тапсырмасын тексеру: 1.М.Өтемісұлы өмірі туралы түсінік. 2. «Соғыс» өлеңін жаттау.ІІІ. Білім тексеру:

Өздерің бұдан бұрын Махамбеттің қандай өлеңін жаттадыңдар?Сен білетін Махамбет кім?



V. Жаңа тақырыпты түсіндіру: 1. Топтастыру:

Ел ағасы ержүрек,батыл

Көтеріліс Шыншыл ақын басшысы

үлкен парасат иесі адал дос

2.Өлеңді мәнерлеп оқу.Ақын «Қызғыш құс» өлеңін Исатай өлген соң жазды. Көлінен айырылған құс пен өзін салыстыра отырып, екеуінің басындағы жайға кінәліні іздейді. Ақынның артықшылығы сол – сарыуайымға салынбай, алдағы күнге сенеді.оптемизм басым. VІ. Түсінік тексеру:Кубизм әдісі:

Суретте:Ақынның көңіл – күйі өлеңде қалай суреттелген?Салыстыр: Махамбет пен қызғыш құсты салыстыр. Зертте: Махамбет ақын туралы тағы не білесің?Қолдан: өлеңде лашын құс пен Махамбеттің бейнесі қалай суреттелген?

Бұл туралы ойтолғау жаз.Талда, қолдан, қарсы шық: Махамбетті көтеріліске алып шыққан қандай

күш? Өзінің көтерілісі жеңілгеннен кейінгі көңіл – күйін қалай суреттейді?

VІІ. Жаңа сабақты бекіту: Екі жақты түсініктеме күнделік жазу.Өлеңнен үзінді, жаңа сөз немесе сөһз тіркесі Оқушы тұжырымы, үзінді жайлы

пікірі

VІІІ.Сабақты қорыту:1.Бағалау 2.Үй тапсырмасын беру. 1.М.Өтемісұлы « Қызғыш құс» өлеңін жаттау. Сабақ жоспары1. Пән аты: Әдебиет2. Сыныбы: 53. Күні, айы, жылы: Сабақтың тақырыбы: Ы.Алтынсарин «Өзен» өлеңіСабақтың мақсаты:

Махамбет

1. Білімділік: Оқушыларды Ыбырай Алтынсариннің өмірі туралы түсінік беру, «Өзен» өлеңіне талдау жасау. 2. Тәрбиелік: оқушыларды адамгершілікке, ізгілікке баулу, елжандылыққа тәрбиелеу.3. Дамытушылық: оқушылардың әдеби дүниетанымдарын кеңейту, пәнге деген қызығушылықтарын арттыру, мәнерлеп оқу дағдыларын дамыту.Сабақтың типі: жаңа сабақ.Сабақтың түрі: дәстүрлі сабақ.Сабақтың әдіс-тәсілі: мәнерлеп оқу, әңгімелеу,талдау.Сабақтың көрнекілігі: Ы.Алтынсариннің жинақтар топтамасы, портреті Пәнаралық байланыс: тіл, тарих,география.Сабақтың барысы:І. Ұйымдастыру кезеңі: 1.Оқушылармен сәлемдесу. 2. Оқушылардың сабаққа қатысын тексеру. 3. Оқушылардың зейіндерін сабаққа аудару. ІV Жаңа сабаққа дайындық


V. Жаңа тақырыпты түсіндіру: 1. Ы.Алтынсариннің өмірі мен шығармашылығы туралы мәлімет.

Ыбырай Алтынсарин – қазақ балалар әдебиетінің атасы. 1841 жылы Қостанай облысында, Затобол ауданында дүниеге келген. 4 жасында әкесі қайтыс болады. Атасы Балғожа бидің тәрбиесінде өседі 1850 жылы Ыбырай орыс – қазақ мектебіне оқуға түседі. Оны жеті

жылда жақсы бағалармен бітіреді. 1864 жылы Ыбырай қазақ балаларына арнап мектеп ашады. Ыбырайдың «Өзен», «Дүние қалай етсең табылады?» т.б. өлеңдері

бар.2.«Өзен» өлеңін мәнерлеп оқу.

VІ. Түсінік тексеру:*Сұрақ - жауап

Өзеннің табиғаттағы, адам өміріндегі атқарар жүгін ақын қалай көрсеткен?Өлеңде қандай көркемдегіш сөз және сөз тіркестерін қолданған?

Өлеңнің буын өлшемін және ұйқас түрін анықтаңдар VІІ. Жаңа сабақты бекіту: Өздік жұмыс:

Өздерің көрген, шомылған өзенді туралы әңгімелеу және олардың адамның қандай игілігіне жарап жатқанын жазу.

Өлең жолдарынан бейнелі сөздер мен теңеулерді тауып жазу.

*Сөздік жұмысын жүргізу:Өксіген – шөлдеген мағынасында.Қынарда – жағасында, маңында.Жай – орын, қоныс.Жанабында – жанында, маңында.

VІІІ.Сабақты қорыту:1.Бағалау 2.Үй тапсырмасын беру

1.Ы.Алтынсариннің өмірі туралы мәлімет жинау, жазу. 2. «Өзен» өлеңін жаттау.

Сабақ жоспары1. Пән аты: Әдебиет2. Сыныбы: 53. Күні, айы, жылы: Сабақтың тақырыбы: Ы.Алтынсарин «Дүние қалай етсең табылады?» атты әңгімесіСабақтың мақсаты:1. Білімділік: Оқушыларды Ыбырай Алтынсариннің «Дүние қалай етсең табылады » өлеңі туралы түсінік беру, әңгіменің идеялық мазмұнына талдау, оқушыларға ойландыратын сауал бере отырып, пікірін тыңдау, қорытынды жасау. 2. Тәрбиелік: оқушыларды еңбексүйгіштікке, мамандық таңдай білуге, ізгілікке баулу, елжандылыққа тәрбиелеу.3. Дамытушылық: оқушылардың білімдік танымын , шығармашылық қабілетін, тілдік қорын, ізденістерін арттыру.Сабақтың типі: жаңа сабақ.Сабақтың түрі: дәстүрлі сабақ.Сабақтың әдіс-тәсілі: мәнерлеп оқу, әңгімелеу,талдау.Сабақтың көрнекілігі: Ы.Алтынсариннің шығармалар топтамасы, портреті, еңбек туралы нақыл сөздер. Пәнаралық байланыс: тіл, экология, еңбек..Сабақтың барысы:І. Ұйымдастыру кезеңі: 1.Оқушылармен сәлемдесу. 2. Оқушылардың сабаққа қатысын тексеру. 3. Оқушылардың зейіндерін сабаққа аудару. ІІ. Үй тапсырмасын тексеру: 1.Ы.Алтынсариннің өмірі туралы мәлімет жинау, жазу. 2. «Өзен» өлеңін жаттау. ІІІ. Білім тексеру:

«Топтастыру» стратегиясы.

Ы.Алтынсарин туралы не білеміз?


V. Жаңа тақырыпты түсіндіру:* «Дүние қалай етсең табылады?» әңгімесін мәнерлеп оқу.

Магнитофоннан әңгіменің қысқаша мазмұнын тыңдату. Сөздікпен жұмыс

Франк –француз ақшасының атауы. Мәтіннен көнерген сөздерді табу: купец, реуішті.


*Сұрақ - жауап1.Әңгіменің мазмұнына зер салып оқыңдар.2.Еңбек етуден ерінген адам қандай болатынын аңғарту.3.Қайыршы Антонға бейтаныс кісінің ақылы қалай әсер етті?4.Антон бұл сөзден қандай қорытынды шығарды? Мәтіннен тауып оқыңдар.


1. Венн диаграммасы:

2. Кітаппен жұмыс: рөлдерге бөліп оқу.1. Автор сөзі:2. Француз жұртының білімді адамының сөзі:3. Бейтаныс адамның сөзі:4. Антонның сөзі:

3. Қорытынды: «Екі бетті күнделік» стратегиясы.Әңгімеден алған әсерім Пікірім

VІІІ.Сабақты қорыту:1.Бағалау 2.Үй тапсырмасын беру

1.«Байлықтың көзі еңбекте» тақырыбында шағын шығарма жазу.2. «Дүние қалай етсең табылады?» әңгімесін мазмұндау.

Сабақ жоспары1. Пән аты: Әдебиет2. Сыныбы: 53. Күні, айы, жылы:

Еңбекқор Жалқау

Сабақтың тақырыбы: Абай Құнанбайұлы « Қыс» өлеңіСабақтың мақсаты:1. Білімділік: оқушыларға қазақтың ұлы ақыны Абай Құнанбайұлының өмірі мен шығармашылығы туралы әдеби білім беру, «Қыс» өлеңінің мазмұнын, тілдік ерекшеліктерін меңгерту.2. Тәрбиелік: оқушыларға эстетикалық тәрбие беру.3. Дамытушылық: оқушылардың шығармашылықпен жұмыс істеуіне ықпал ету,ойлау шеберлігін, сөйлеу мәдениетін жетілдіру.Сабақтың типі: жаңа сабақ.Сабақтың түрі: дәстүрлі сабақ.Сабақтың әдіс-тәсілі: сұрақ-жауап, мәнерлеп оқу, әңгімелеу, түсіндіруСабақтың көрнекілігі: «Абай» энциклопедиясы, ақын портреті, қысты бейнелейтін суреттер, тірек сызбалар.Пәнаралық байланыс: тіл, тарих, бейнелеу өнері, саз өнері.Сабақтың барысы:І. Ұйымдастыру кезеңі: 1.Оқушылармен сәлемдесу. 2. Оқушылардың сабаққа қатысын тексеру. 3. Оқушылардың зейіндерін сабаққа аудару.


V. Жаңа тақырыпты түсіндіру:1.Оқушылардың назарын тақтадағы тірек – сызбаға аудару.

2.Абай Құнанбайұлының өмірі мен шығармашылығы туралы мәлімет беру. Ұлы жазушы М.Әуезов Абай шығармашылығын алғаш зерттеп жүрген кезінде: «Абайдың істеп кеткен қызметі-әдебиетімізге асыл іргетас. Бұл асыл іргенің үстіне салынатын ілгері қазақ әдебиетінің дүкені көрікті, көрнекті, нақышты өрнекті болуына лайықты. Қуанамыз! Нанамыз! Марқұм атамыз қазақ халқына халықтығын жоғалтпайтын өшпес белгі орнатты». Абай (Ибраһим) Құнанбаев 1845 жылы Шығыс Қазақстан облысындағы (бұрынғы Семей облысындағы) Шыңғыс тауында дүниеге келген. Абайдың әкесі тілге шешен, ақылға бай, әділ ел басқарып, жұртына жақсылық жасаған адам болыпты. Сол кездің өзінде жол бейнетін тартып, қажылық жолына тартып, Меккеге барған. Онда қажылыққа барған қазақтар үшін қонақ үй салдыр

А.Құнанбайұлы

поэзиясы

өлеңдер поэмалар

прозасы

қарасөздер

ған. Меккеден келген соң, ел басқаруды қойып, Қарқаралыда мешіт салдырып, мұсылманшылық жолын ұстаған. Абайдың «Арғы атасы қажы еді» атты өлеңіндегі әкесі Құнанбай туралы айтылған сөзін оқып көрелік.

Арғы атасы қажы еді, Бейістен татқай шәрбәтті. Жарықтықтың өнері Айтуға тілді тербетті. Адалдық, ақыл жасынан Қозғапты, тыныштық бермепті. Мал түгіл, жанға мырза еді Әр қиынға сермепті. Мұңды, шерлі, жоқ-жітік Аңсап алдын кернепті

Бәрінің көңілін тындырып, Біреуін ала көрмепті. Әділ, мырза, ер болып Әлемге жайған өрнекті. Тәубесін еске түсіріп, Тентекті тыйып, жерлепті. Қазақтың ұлы қамалап, Іздеген жүзін көрмек-ті. Ақылынан ап қайтқан Өлгенше болар ермек-ті. Ол сыпатты қазақтан Дүниеге ешкім келмепті. Өлмейтін атақ қалдырып, Дүниеге көңілін бөлмепті.

Құнанбай қажы туралы Абайдан артық ешкім айта алмас. Біздің білетініміз: Абайдың ақылды әкеден алған тәлімі, тәрбиесінің көп болғандығы. Абай өлеңді бала кезінен-ақ сүйді. Әжесі Зере мен анасы Ұлжаннан көптеген әңгімелерді, естеліктерді, ертегі, жырларды тыңдап өсті. Оқу дегенде, Абай не бары үш жыл мұсылманша, үш ай орысша оқыды. Абайдың табиғат лирикасы:

Абайдың табиғат лирикасы – ақындық шеберлікпен жазылған сұлу, сырлы жырлар. Жыл мезгілдерін сипаттайтын өлеңдерінде оқушының көз алдына түрлі –түрлі табиғат көріністері келеді: жайқалған бәйшешек, «көгорай шалғын» мен күркіреген өзені бар, тамылжып тұрған шыбынсыз жазда сонда, ақтүтек бораны мен үскірік аязы бар, қылышын сүйреген қытымыр қыс та сонда, аспанын бұлт торлап, гүлі солған, сарғыш даласын шаң басқан, сұрғылт күз де сонда. Табиғат туралы әр өлеңінде ақын әуелі табиғат көріністерін суреттейді, ізінше сол көрініске бөленген қазақ ауылының тіршілік кәсібіне, шаруа жайына көшеді. «Жаз» өлеңінде күркіреп жатқан өзеннің көгорай шалғын жағасына көшіп барып, қонып жатқан ауыл, ақ білегін сыбанып, үй тіккен қыз-келіншектер суреттелсе, «Қыс» өлеңінде шидем мен тон қабаттап киіп, оранып алса да, долы боранға «бет қарауға шыдамай, сырт айналып» мұз жастанған жылқышылар, бет – ауызын үсік шалған жас балалар, суық өтіп, титығы құрыған жылқы

лар, айналада жортып жүрген аш қасқырлар көз алдымызға келеді.VІ. Түсінік тексеру:

Суретпен жұмыс: сендер қыс бейнесін көз алдарыңа қалай елестетесіңдер? Абай атамыз қысты қалай суреттеген екен?

Түсініксіз сөздермен жұмыс істеу.Ұшпа – шашыранды бұлт. Шидем – қойдың жабағысынансыртын қаптап

тіккен тон. Қондыбай, Қанай – кедей ауылдың аттары.

VІІ Жаңа сабақты бекіту.1. Өлеңді қандай бөлімдерге бөлуге болады?(«Қыстың сипаты», « Қысқы

ауыл»)2. Оқушыларға әр бөлімді жеке – жеке оқыту.3. Сатылай кешенді талдау арқылы өлеңнің теориялық мазмұнына көңіл

бөлу.

4.Сұрақтарға жауап беру: Не білдік? Не үйрендік? Не білгің келеді? 5.Оқушыларға әдебиет теориясынан білім беру.

VІІІ Сабақты қорыту:1. Бағалау :2. Үй тапсырмасын беру:

1.Абай «Қыс» өлеңін жаттау, өлең соңындағы сұрақтарға жауап беру.

Қыс

Өлең құрылысы

Көркемдеуіш құралдар

Тақырыбы мен идеясы



Сабақтың тақырыбы: «Қысқы жолда», «Балалық шақ» өлеңдеріСабақтың мақсаты:1. Білімділік: М.Жұмабаевтың жыр әлемімен танысу, поэзияның тереңіне бойлау, өлеңнің, сөздің астарына, қыр – сырына мән беруге, идеясын түсініп, бағалай білуге баулу.2. Тәрбиелік: оқушыларды адамгершілікке, ізгілікке баулу, елжандылыққа тәрбиелеу.3. Дамытушылық: оқулық және қосымша материалдар деректерін тиімді пайдалануға, ойын еркін айтуға, өз пікірін қорғап, айқын да айшықты тілмен сөйлеуге дағдыландыру.Сабақтың түрі: жаңа сабақСабақтың әдіс-тәсілі: мәнерлеп оқу, әңгімелеу,талдау.

Сабақтың көрнекілігі: портрет, тірек сызба суреттер.Пәнаралық байланыс: тіл, тарих, география.

Сабақтың барысыІ. Ұйымдастыру кезеңі: 1.Оқушылармен сәлемдесу. 2. Оқушылардың сабаққа қатысын тексеру. 3. Оқушылардың зейіндерін сабаққа аудару. ІІ. Үй тапсырмасын тексеру

1.Мағжан Жұмабаев «Сағындым» өлеңін жаттау ІІІ. Білім тексеру М.Жұмабаев шығармашылығы бойынша іздену жұмыстары.

Мағжан кім? Оның қандай шығармаларын білесіңдер? Оқыған жері


V. Жаңа тақырыпты түсіндіру «Қысқы жолда», «Балалық шақ» өлеңдерін мәнерлеп оқу. Түсінік беру. Мәтінмен жұмыс

VІ. Түсінік тексеруӨлеңді сатылай кешенді талдау.

«Қысқы жолда»Өлең.5 шумақ.21 тармақ8 бунақ7-8 буынАралас ұйқас (а-а-б-б-в-б-г-в)а) Эпитет «Құлағын қайшыландырып»ә) Кейіптеу«Екі иінінен дем алып», «Сақ – сақ күледі, долданып», «кебін жамылып», «екі санын шапақтап».

Б) Теңеу: «Аңдай ұлып» 9) Қаракөк – аттың аты. 10) Өлең табиғаттың қаталдығы адамға, малға қауіпті екендігін білдіреді.

VІІ. Жаңа сабақты бекіту 1. Оқулықпен жұмыс.

«Қысқы жолда» өлеңінде қай мезгіл туралы айтылған? Қазір жылдың қай мезгілі? Қыс туралы тағы қандай ақынның өлеңін білесіңдер?

2.Венн диаграммасы арқылы қыс пен жаз мезгілдерін салыстыру.

3. «Балалық шақ» өлеңіндегі «Білімдінің сөзі - ем», «Балалық шағың патшаның тағы» деген тіркестерге түсініктеме беру,талдау.

VІІІ.Сабақты қорыту

1.Бағалау 2.Үй тапсырмасын беру 1. Ұнаған өлеңді жаттау. 2. Қыс туралы немесе балалық шақ туралы әңгіме жазу.


Күні: 22.01.13 ж Пәні: Әдебиет Сыныбы: 5

Сабақтың тақырыбы: Жамбыл Жабаев « Өтеген батыр» дастаны Сабақтың мақсаты:1. Білімділік: оқушыларға Жамбыл Жабаевтың өмірі мен шығармашылығын, дастанның тақырыбы, идеясы мен мазмұнын меңгерту.2. Тәрбиелік: оқушыларды адамгершілікке, ізгілікке баулу, ұлтжандылыққа тәрбиелеу.3. Дамытушылық: оқушыларды пікірлерін ашық айта білуге, бір – бірімен пікір алыса білуге, талдауға , ой – өрістерін дамыта отырып өздіктерінен қорытынды жасауға машықтандыру..Сабақтың типі: жаңа білім беру Сабақтың түрі: дәстүрлі сабақСабақтың әдіс-тәсілі: түсіндіру, мәнерлеп оқу, әңгімелеу.Сабақтың көрнекілігі: портрет, сызба - нұсқаларПәнаралық байланыс: қазақ тілі, тарих.

Жаз1.Жылы2.Жаңбыр3.Жел

Қыс1. Суық2. Қар3. Боран

Сабақтың барысы:І. Ұйымдастыру кезеңі: 1.Оқушылармен сәлемдесу. 2. Оқушылардың сабаққа қатысын тексеру. 3. Оқушылардың зейіндерін сабаққа аудару. ІV Жаңа сабаққа дайындық


V. Жаңа тақырыпты түсіндіру1. Қызығушылықты ояту кезеңі.

«Ой қозғау» әдісіА) Суырып салма дегеніміз не?Ә) «Өлең - сөздің даналығы» сөзіне талдау жасауБ) Ауыз әдебиеті дегеніміз не?В) Жамбыл жылдан ұзақ ғасыр жасаған ақын

3. «Топтастыру» әдісі. Ақынның ақындық, тұлғалық бейнесін жасау.

2. Жамбыл Жабаевтың өмірі мен шығармашылығы туралы мәлімет беру. Жамбыл Жабаев (28.02.1846ж. Жамбыл облысы, Хан тауының етегі-22.05.1945ж.) –халық ақыны. Балалық шағы Жетісу өңірінде – осы күнгі Алматы облысының Жамбыл ауданында өткен. Анасы Ұлдан мен нағашысы Қанадан әнші, күйші өнерпаздар екен. Жамбыл жастайынан өнерлі ортада өсіп, ер жеткен. Ол нағашысының соңына ере жүріп, қобыз, домбыра тартуды үйренеді. Жабай баласының бұл беталысын ұнатпай, оған тоқтам салуға тырысқан. Өнерге ұмтылған жас малшы, жалшылар бас қосқанда, түнгі күзет кезінде батырлар жыры, ертегі, аңыз әңгімелер тыңдап, оның кейбірін өзі өлеңдетіп жүрген. Сүйінбай ақынға шәкірт болып, одан бата алған, бірқатар өлең, дастандар үйренген. Содан былай ол: «Менің пірім – Сүйінбай, сөз сөйлемен сыйынбай» деп, жырды өрбіте түскен. Басқа да көптеген атақты ақын-жыршылармен кездесіп, достасқан. Жамбылдың енді бір үлкен мектебі – қазақ фольклор қазынасы болды. Ол жастайынан-ақ «Қобыланды батыр», «Алпамыс батыр» және қырғыздың «Манас» эпосынан үзінділері, Шығыстың «Рүстем» дастанын, «Көрұғлыны», «Жүсіп – Зылиқаны» жатқа жырлады. Сүйінбай ұстазынан Сұраншы, Өтеген батырлар туралы аңыздарды үйренеді. Айтыс өнеріне Жамбыл жастайынан араласқан. Шілдехана, жиын-тойларда қыз-жігіттермен түре, сүре айтысқа түсіп, қарсыластарын көбінде жеңген. 16-17 жасынан-ақ ел аузына ілігіп, «ақын бала»

Жамбыл

Өлең сөздің даналығы

Айтыс ақыны өнерлі

Ауыз әдебиетін жалғастырушы

Дара жүйрік Суырып салма

атанды. Бұл жөнінде «Менің өмірбаяным» деген өмірбаяндық толғауында былай деген. «Топ десе он жетімде тартынбадым, семсердей майдандағы жарқылдадым». Жамбыл – көптеген ақындармен айтысып, жеңіске жеткен, халқымыздың ақындық өнерін дамытуға үлкен үлес қосқан ақын. Өзінің айтуынан, шәкірттерінің жадында сақталғандарынан жазылып алынып, хатқа түскендері мыналар: Жамбыл мен Айкүміс, Бақтыбай мен Жамбыл, Бөлектің қызы мен Жамбыл, Жамбыл мен Сара ақын, Майкөтпен дидарласу, Жамбылдың Шыбыл шалға айтқаны, Жамбыл мен Бөлтірік, Жамбыл мен Сарыбас, Құлмамбет пен Жамбыл, Жамбыл мен Доспанбет, Жамбыл мен Шашубай. Бұлардың бәрі жинақтарына еніп, зерттеулер мен мақалаларда талданып келеді. Жамбылдың ақындық, айтыскерлік даңқын шығарған – Құлмамбетпен айтысы.

2. «Талдау» әдісі. Шығарманың композициялық құрылымына талдау жасау

1. Шығарманың тақырыбы - жайлы қоныс, шұрайлы жер.2. Оқиғаның басталуы – Алып келсем елімді Жиделібайсын еліне қалмас

еді – ау арманым.3. Оқиғаның шиеленісуі – Егер де айтқаныма көнбесеңдер бұл жерді

ақырында алар орыс.4. Оқиғаның шарықтау шегі – Жиделібайсын дегенн жерге көшелік тіл

алсаңдар жерден ауып.5. Оқиғаның аяқталуы – Жұрт Өтегеннің тілін алмады, Өтеген еліне

өкпелі болып Түркістанға кетті.6. Шығарманың идеясы – Ел ертеңі халық қамы.

VІ. Түсінік тексеру:Сұрақ- жауап

1. Батырдың арманы не?2. Батырдың ренжіп, қапалануы неліктен?3. Өтеген батыр өз басын ойласа қиналар ма еді?4. Мал жайылымына неліктен ерекше мән беріді?

VІІ. Жаңа сабақты бекітуШығарманы салыстыру

.

Асан қайғы-жырау, халық қамқоршысы,бейбіт өмірді аңсаушы

Өтеген батыр-батыр, ақылды,төзімді, отарлау саясаты кезінде өмір сүрген,еліне өкпелі.

Ел қамын ойлаушы,жер қадірін бағалаушы жайлы жерден қоныс іздеуші.

VІІІ. Сабақты қорыту1. Бағалау2. Үй тапсырмасын беру.

1.Жамбылдың өмірі мен шығармашылығы туралы мәлімет жинау. 2.«Өтеген батыр» дастанының ұнаған шумақтарын жаттау.

Сабақ жоспары1. Пән аты: Әдебиет2. Сыныбы: 53. Күні, айы, жылы:Сабақтың тақырыбы: С. Сейфуллин «Ақсақ киік» өлеңіСабақтың мақсаты:1. Білімділік: ақын жайлы білетін мәліметтерді тыңдай отырып жаңа мағлуматтар алуына жағдай жасау, «Ақсақ киік» өлеңінің тақырыбы мен идеясын ашу.2. Тәрбиелік: оқушыларды адамгершілікке, ізгілікке баулу, елжандылыққа тәрбиелеу.

3. Дамытушылық: өз бетінше талдау , зеріттеу жұмыстарына машықтанып, түйінді ой, өзіндік пікір қалыптастыруына жағдай жасау.Сабақтың типі: аралас сабақ.Сабақтың түрі: дәстүрлі сабақ.Сабақтың әдіс-тәсілі: мәнерлеп оқу, әңгімелеу,талдау.Сабақтың көрнекілігі: портрет, тірек сызба суреттер,электронды оқулық.Пәнаралық байланыс: тіл, тарих,география.Сабақтың барысы:І. Ұйымдастыру кезеңі: 1.Оқушылармен сәлемдесу. 2. Оқушылардың сабаққа қатысын тексеру. 3. Оқушылардың зейіндерін сабаққа аудару. ІІ. Үй тапсырмасын тексеру:1. Оқулықтан Жамбылдың өмірі мен шығармашылығы туралы мәліметті оқу. 2.«Өтеген батыр» дастанының ұнаған шумақтарын жаттау. ІІІ. Білім тексеру: Өткен сабақта Сәкен туралы зерттеу деректер жинап келу тапсырылған. Қане, ойымызды ортаға салайық.


V. Жаңа тақырыпты түсіндіру: Электронды оқулықпен жұмыс.(Электронды оқулықтан «Ақсақ киік» өлеңі мәнерлеп оқылады)

- Балалар, өлеңнің бастапқы жлдарында баяндалған Арқа, Бетпақдала туралы мәлімет бере кетейін. Арқа-Сарыарқа - Орталық Қазақстанды алып жалтқан аймақ. Батысынан шығысына дейін 1200 км өңірді алып жатыр. Бетпақдала осы Сарыарқада орналасқан, батысы сазды, шығысы тасты құмды, шөлді жер.

- Киік дегеніміз не? Киікті қазақ ақбөкен деп те атайды. Киік шөлді жерді мекендейді. Оның мүйізі медицинада дәрі – дәрмек жасау үшін пайдаланылады. Еті мен мүйізі бағалы.

VІ. Түсінік тексеру:1. Кітаппен жұмыс:

Мәнерлеп оқу. Түсініксіз сөздерді белгілеу.

2. Экранға сөздік жазылады.Қу баялыш –шөптің атауы.Сегіз көштік – ұзындық өлшемі.Таңа – жануардың әсем, сұлу мүсіні.Қос – шатыр күрке.Бетеге – шөп атауы.

Тақтадағы сөздерді дәптерге жазу.

VІІ. Жаңа сабақты бекіту: Шығармашылық жұмыс.

1. Өлең мазмұнына сүйене отырып, өлең ішінен табиғат көрінісі, киіктің сұлу мүсіні, мүшкіл халін суреттеген жолдарды тауып, өз сөзімізбен айтып көрелік.(Оқушылар өлеңнен тауып айтады.)

2. Өлеңнен ақынның қандай бейнелі сөздерін байқадық?Елеңдеп жас балаша жаутаңдайды – теңеу.

3. Сұрақ жауап «Ақсақ киік» өлеңінің тақырыбы не? С.Сейфуллин «Ақсақ киік» өлеңі арқылы жас ұрпаққа не айтқысы

келді? Табиғатты қорғау, жан – жануарларды қорғау туралы қандай мақал –

мәтелдер білесіңдер?

4. Балалар біз бүгін не білдік, не үйрендік? ББҮ әдісі.

Білемін Білгім келеді Үйрендім

VІІІ.Сабақты қорыту:1.Бағалау 2.Үй тапсырмасын беру. 1. С.Сейфуллиннің өмірі мен шығармашылы туралы мәлімет жинау 2.«Ақсақ киік» өлеңін мазмұндау, өздеріңе ұнаған жерін жаттау.



Сабақтың тақырыбы: І. Жансүгіров «Күй» поэмасы Сабақтың мақсаты:1.Білімділік: оқушыларға І. Жансүгіров өмірі мен шығармашылығы туралы әдеби білім беру, поэманың негізгі идеясы мен мазмұнын меңгерту.2.Тәрбиелік: оқушыларды мейірімділікке, адамгершілікке, елжандылыққа тәрбиелеу.3.Дамытушылық: оқушылардың әдеби дүниетанымдарын кеңейту, қосымша деректер арқылы пәнге деген қызығушылықтарын арттыру.Сабақтың түрі: жаңа сабақ Сабақтың әдіс-тәсілі: сұрақ-жауап, әңгімелеу, түсіндіру, мәнерлеп оқуСабақтың көрнекілігі: І.Жансүгіров портреті, «Қазақ әдебиеті» энциклопедиякітабы, І.Жансүгіровтің шығармалар жинағыПәнаралық байланыс: Қазақ тілі, Қазақстан тарихы.Сабақтың барысы:І.Ұйымдастыру кезеңі: 1.Оқушылармен сәлемдесу. 2.Оқушылардың сабаққа қатысын тексеру.

3.Оқушылардың зейіндерін сабаққа аудару. ІІ .Жаңа сабаққа дайындық


ІІІ. Жаңа тақырыпты түсіндіруАқын өмірі мен шығармашылығы туралы мәлімет. 1894 жылы 14 мамырда Алматы облысы Ақсу ауданында туған. 4 жасында анасынан айырылып, әке тәрбиесінде өскен. 1911 жылы ауылдағы қазақ – татар тіліндегі бастауыш мектепті бітіреді. Ташкетте қазақ – қырғыз институтында, 1925 жылы Мәскеуге оқуға кетеді. 1928 жылы коммунистік журналистика институтын бітіреді. Балаларға арнап әдемі өлеңдер жазған.

1. Шығарманы жоспарлауІ кіріспе:а) Қобызшы туралы.ІІ негізгі бөлім:а) «Бозінген күйі» туралы.ІІІ қорытынды:а) Күйдің адам өміріндегі маңызы

ІV. Жаңа сабақты бекіту Шығарманың негізгі бөлімін жоспармен салыстырғанда:

Молықбайдың ерекше шебер тартатын күйі. Қобыз үнімен күтімдегі інгеннің маңғаз, сұлу мүсінін бейнелеу. Сатылған інгеннің зарын тарту. Ақын қолданған теңеу мен эпитетті табу.

Сұрақ - жауап:«Күй күшті тауды тасты бұзатұғын» деген ақынның ойын сендер қалай

дамытар едіңдер?«Нар идірген» аңызын білетіндерің бар ма?

Поэма өздеріңе қалай әсер етті? Қылқобыздың зарлы үнін поэмадан таба аласыңдар ма?

V. Сабақты қорыту*Бағалау

*Үй тапсырмасын беру1. І. Жансүгіров өмірі мен шығармашылығы туралы түсінік.2. «Күй» поэмасын оқып, үзінді жаттау.

Сабақ жоспары1.Пән аты: Әдебиет2.Сыныбы: 53.Күні, айы, жылы:4.Тоқсан: ІІІ5.Мұғалім: Сабақтың тақырыбы: Мұхтар Әуезов « Ақын қонақтар» әңгімесіСабақтың мақсаты:1.Білімділік: оқушыларға М Әуезовтің өмірі мен шығармашылығы, тақырып пен идея туралы, « Ақын қонақтар» сюжеті жайында әдеби білім беру.2.Тәрбиелік: оқушыларды ізгілікке, мейірімділікке тәрбиелеу.3.Дамытушылық: оқушылардың дүниетанымдарын кеңейту.Сабақтың типі: араласСабақтың түрі: дәстүрден тыс сабақСабақтың әдіс-тәсілі: баяндау, сұрақ-жауап, әңгімелеу, түсіндіру, мәнерлеп оқуСабақтың көрнекілігі: М. Әуезовтің портреті, шығармаларыПәнаралық байланыс: қазақ тілі, Қазақстан тарихы.Сабақтың барысы:І.Ұйымдастыру кезеңі: 1.Оқушылармен сәлемдесу.

2.Оқушылардың сабаққа қатысын тексеру. 3.Оқушылардың зейіндерін сабаққа аудару. ІІ.Үй тапсырмасын тексеру:

1. І. Жансүгіров өмірі мен шығармашылығы туралы түсінік.2. «Күй» поэмасы туралы ойтолғау жазу

ІІІ. Білім тексеру: І. Жансүгіров «Күй» поэмасы бойынша Сұрақ - жауап:

« Күй күшті тауды тасты бұзатұғын» деген ақынның ойын сендер қалай дамытар едіңдер?

«Нар идірген» аңызын білетіндерің бар ма? Поэма өздеріңе қалай әсер етті? Қылқобыздың зарлы үнін поэмадан таба аласыңдар ма?


V.Жаңа тақырыпты түсіндіру. 1. Мұхтар Әуезовтің өмірі мен қызметі туралы әңгімелеу. Қазақ халқының ХХ ғасырдағы ұлы жазушысы, ғалым, қоғам қайраткері Мұхтар Омарханұлы Әуезов 1897 жылы бұрынғы Семей (қазіргі Шығыс Қазақстан) облысына қарасты Шыңғыстау деген жерде, Абай туған өлкеде дүниеге келген. Өз әкесі Омархан да, атасы Әуез де ескіше сауатты кісілер болған екен. Олар Абаймен жақсы сыйластықты қарым-қатынаста болыпты. Білім сапарын ауыл мектебінен бастаған бала Мұхтардың кішкентай кезінен сусындап өскен рухани қазынасының бірі-Абай өлеңдері. «Атам Әуез Абаймен дос еді. Ол кісі біз сияқты немерелеріне ақынның өлеңдерін де, аудармаларын да көп оқытатын. Әсіресе, Абай аудармаларын, Татьяна жанының нәзік сырын, оған Онегин жауабын жаттатқызатын», - деп қаламгер кейін өз естеліктерінде жазған. 1908 жылы Семейдегі қалалық училищеде, одан соң мұғалімдік семинарияда оқыған шақтарында ол орыс және шетел әдебиетінің туындыларымен молынан танысады. Мұның бәрі оның шығармашылықпен айналысуына үлкен себепші болған. М. Әуезовтің тырнақалды туындысы- «Еңлік – Кебек» пьесасы 1917 жылы семинарияда оқып жүрген кезінде жазылған. Болашақ жазушы, ғұлама ғалым Санкт-Петербург университетінде (1928 жылы аяқтаған), Ташкенттегі Орта Азия университетінде оқыған. 20-30 – жылдары жазушы қаламынан қазақтың байырғы өмірінің көрінісін бейнелеген көптеген әңгімелер туған, ал 20-жылдардың аяғына қарай «Қараш-Қараш оқиғасы» (1927) және «Қилы заман» (1928) повестері жазылған. Мұхтар Әуезов – қазақ драматургиясының негізін салушылардың бірі, ол- тарихи тақырыптарға арналған ондаған пьесалардың авторы. Қаламгердің есімін әлемге мәшһүр еткен ең басты туындысы – «Абай жолы» атты 4 кітаптан тұратын тарихи роман-эпопеясы. 2. Тақырып пен идея туралы әдеби білім беру. Көркем шығармада жазушы көтерген мәселені тақырып деп атайды.

Көркем туындының идеясы дегеніміз – жазушының өзі көтеріп, көркем бейнелеген әлеуметтік мәселелер, адамдар тағдыры арқылы айтпақ ойы, танытпақ шындығы.

3. М. Әуезов шығармаларының ең биік шыңы – «Абай жолы» романы.Бүгін осы шығарманың үзіндісімен танысамыз.

-Сендер Абай туралы не білесіңдер?-Оған жас кезінен өлең – жыр әңгімені кім айтқан?-Абай кімнің тәрбиесінде болған?Абай Құнанбаев – қазақтың ұлы ақыны. Мұхтар Әуезов – қазақ халқының ұлы жазушысы бүкіл әлемге, бізге Абайды танытқан.

Балалық шағы Шыңғыстау бөктерінде өткен, жастай өлең – жырға құмар болған Абайдың ұстаздары – әжесі Зере, шешесі Ұлжан. Мұхтар Әуезовтың атасы – Әуез балаға Абайдың өлеңдерін жаттататын.

Жас кезінен балалық шағы бір жерде өткен, Мұхтар Әуезов қолжазбаларды жинап, көп жылдан соң өзінің ең үлкен жұмысын «Абай жолы» романын жазып, бүкіл дүние жүзіне Абайды танытты.


Оқулықпен жұмыс: үзіндімен танысып, жай жоспар жасау.1. Абайдың бейнесі2. Екі досы3. Абайдың қызығы4. Екі қонақОсы жоспар арқылы үш деңгейлі тапсырма беріледі.

ТапсырмаларІ

1. Әдебиет сөздігінен портретке анықтама беру. Жас Абайдың кескін – келбетін жазушы қалай суреттеген? Мұқият қараңдар, оның портретінде қандай өзгеріс болған, ол ненің әсері?

2. Әңгімеден Абайдың кескін – келбетін тауып, өз бетіңше оқып, түсіну керек.

3. Мәтінді оқы. Сұраққа жауап бер: 1. Биыл Абай неше жасқа толды?2. Денесі бойы қандай?3. Беті, шашы қандай еді?

ІІ

1. Абайдың ендігі ермегі нелер, досы кімдер?Абайдың қарт әжесі Зере, өз анасы Ұлжанқандай абзал қасиеттерімен көрінеді? Суретке қарап, суретші қарт әже Зеренің мейірімділігін, жас Абайдың ынта – ықыласын, көрсете білді ме?

2. Мәтінді оқып, мазмұнын айту. Әңгіме? Әңгімеші деген кім?3. Сұраққа жауап беру:

1. «Басқа бір ермек, бөлек бір дос тапты...» Олар кімдер?2. Абай биыл нені бағалады?3. Әжесі қандай әңгімеші еді?4. Абай ауырғанда, әжесінен не сұраған?

ІІІ1. Шеше – ана туралы мақалдарды еске алыңдар? Қазақ ертегілерін,

әңгімелерін, жырларын қисса – дастандарын Абайға кім айтқан?2. Мәтін бойынша жұмыс : Абай әжесінен ертегі айтып беруді қалай

өтінді?(оқы). Ертегілердің атын дәптерге жазып ал.3. Сұраққа жауап бер:

1. Абай әжесінен қандай ертегілерді тыңдады? ІҮ

1. Барлас ақынның портретін тауып оқу. Барлас ақынның алғаш жырлаған жыры қай жыр, оны Абай қандай сезіммен қабылдады?

2. «Жыр» , «Жыршы» деген сөздерді түсіндір.3. Сұраққа жауап беру:

Абай ауылына кімдер келді? Қонақтарды Ұлжан қалай қарсы алды? Ақын деген кім?

Ү

1. Ертеде ақындарды қалай қарсы алған?2. Абайдың қарт әжесі Зере, анасы ұлжан қандай рухани азық берді және

нелерді білуіне жәрдем етті?3. Әңгіменің тақырыбы, идеясы неде?4. Ұлжан қонақтарды неге жібергісі келмеді?5. Абай шешесіне ризашылығын қалай көрсетті?

Қорытынды жасалады.Төмендегі тірек схема толтырылады.

Абайдың портреті

Бала Абайдың кескін – келбетін жазу

Бала Абайдың рухани байлығы

VІІІ.Жаңа сабақты қорыту.

1. Бағалау:2. Үй тапсырмасын беру:

1. М.Әуезовтің өмірі мен қызметі2 « Ақын қонақтар»туралы түсінік.



Сабақтың тақырыбы: С.Мұқанов «Лашын» әңгімесіСабақтың мақсаты:1. Білімділік: оқушыларға С.Мұқановтың өмірі жайлы түсінік беру, «Өмір мектебі» романынан үзінді туралы түсінік беру 2. Тәрбиелік: оқушыларды еңбексүйгіштікке, адамгершілікке, ізгілікке тәрбиелеу.3. Дамытушылық: оқушылардың әдеби дүниетанымдарын кеңейту, пәнге деген қызығушылықтарын арттыру, өзндік ой толғауларын дамыту.Сабақтың түрі: аралас сабақСабақтың әдіс-тәсілі: түсіндіру, мәнерлеп оқу, әңгімелеу.Сабақтың көрнекілігі: «Абай» энциклопедиясы, журнал-газеттерПәнаралық байланыс: қазақ тілі, тарих.Сабақтың барысы:І. Ұйымдастыру кезеңі: 1.Оқушылармен сәлемдесу. 2. Оқушылардың сабаққа қатысын тексеру. 3. Оқушылардың зейіндерін сабаққа аудару.ІІ. Үй тапсырмасын тексеру:1. «Еңбек түбі - береке» тақырыбында ойтолғау жазу

ІІІ .Жаңа сабаққа дайындық 1.Сабақ тақырыбын тақтаға жазу 2.Сабақ мақсатын түсіндіру

ІV. Жаңа тақырыпты түсіндіру

1.Ақын өмірі мен шығармашылығы туралы мәлімет. 1900 жылы Солтүстік Қазақстан облысында туған. Молдадан оқып, сауатын ашады. Абайдың, Ғабдолла Тоқайдың кітаптарын оқып, өседі. Омбы қаласында мұғалімдік оқу оқиды. Шығармалары: «Сұлушаш» поэмасы, «Өмір мектебі», «Аққан

жұлдыздар», «Балуан Шолақ», «Ботагөз» романдар, повестер жазған. 2. Шығарманы мәтін бойынша бөлімдерге бөлу.

Балтабай ауылында Балтабайдың Ақметі, оның портреті, атбегілікпен,

құсбегілікпен айналысатыны Ақмет лашынының сипаты Ақметтің лашынды құс алуға шығаратын мезгілдері. Лашынның үйрек алу тәсілдері. Дабыл қағудың мәнісі. Лашынның қазды алған кездегі амалы. Лашынға қарсы дуадақтың көрсеткен қайраты. Құс салудың ең дұрыс мезгілі. Құстардың таң ата жайылуға шығуы. Құстардың қойған қаруылына көрінбей, етіртпей баруы. Дабылдау, құстардың айналып ұшуы. Лашынды жіберу. Саятшылық – өмірдің бір қызығы.

V. Жаңа сабақты бекіту1. Әр бөлімді әңгімелеп меңгерген соң оны мынадай шығармашылық жоспарға жинақтауІ Кіріспе:а)Балтабай ауылында.ІІ Негізгі бөлім: Саятшылық.а) құсбегі – Ақметб) Ақмет лашынының мүсіні.в)Ақмет пен лашынның өнері.г) Шілдеде құс алу.2. әңгімеден теңеу, эпитетті тауып, дәптерге жазу.

VІ. Сабақты қорыту1. Бағалау

2. Үй тапсырмасын беру1. С. Мұқанов «Лашын» әңгімесін мазмұндау.

1.«Талдау»әдісі. «Лашын» үлгіге қарап, оқушылар өздері талдайдыШығарманың композициялық құрылымына талдау жасау

Шығарманың тақырыбы- Оқиғаның басталуы – Оқиғаның шиеленісуі – Оқиғаның шарықтау шегі – Оқиғаның аяқталуы – Шығарманың идеясы –

Сабақ жоспары1. Пән аты: Әдебиет2. Сыныбы: 53. Күні, айы, жылы:Сабақтың тақырыбы: Ғ.Мүсірепов «Жаңа достар» әңгімесіСабақтың мақсаты:1. Білімділік: ақын жайлы білетін мәліметтерді тыңдай отырып жаңа мағлуматтар алуына жағдай жасау, «Қазақ солдаты» романының үзіндісінің тақырыбы мен идеясын ашу.2. Тәрбиелік: оқушыларды адамгершілікке, ізгілікке баулу, елжандылыққа тәрбиелеу.3. Дамытушылық: өз бетінше талдау , зеріттеу жұмыстарына машықтанып, түйінді ой, өзіндік пікір қалыптастыруына жағдай жасау.Сабақтың типі: аралас сабақ.Сабақтың түрі: дәстүрлі сабақ.Сабақтың әдіс-тәсілі: мәнерлеп оқу, әңгімелеу,талдау.Сабақтың көрнекілігі: портрет, тірек сызба суреттер,электронды оқулық.

Пәнаралық байланыс: тіл, тарих,география.Сабақтың барысы:І. Ұйымдастыру кезеңі: 1.Оқушылармен сәлемдесу. 2. Оқушылардың сабаққа қатысын тексеру. 3. Оқушылардың зейіндерін сабаққа аудару. ІІ. Үй тапсырмасын тексеру:

1. С.Мұқанов «Лашын»әңгімелеу.ІV Жаңа сабаққа дайындық


V. Жаңа тақырыпты түсіндіру: * Электронды оқулықпен жұмыс.

Электронды оқулықтан Ғ.Мүсіреповтың өмірі жайлы мағламаттар алу. Оқулық бойынша Ғ.Мүсіреповтың өмірі жайлы әңгімелеу.

1. 1902 жылы Солтүстік Қазақстан облысы, Жамбыл ауданында туған.2. Ғабит ауыл ақсақалдарына «Қыз Жібек», «Қобланды батыр», «Ер Тарғын»

жырларын оқып беріп, жаттап алған.3. Әңгіме жазудың шебері.4. Пьесалары: «Қыз Жібек», «Қозы Көрпеш – Баян сұлу», «Амангелді» .5. Романдары: «Оянған өлке», «Қазақ солдаты», «Ұлпан».


Сұрақ жауап1. Шығарма оқиғасы кімнің атынан баяндалады?2. Роман қай кездегі өмірді суреттеп отыр?3. Қайрош қалаға кіммен және неге қашып келеді?4. Жайық өзені, Каспи теңізі көріністері мен Қайроштың көніл күйінде

қандай ұқсастық бар?5. Шеген мен Бораштың сыртқы кескін – келбетін, мінез – құлқын, іс –

әрекетін, тұрмыс – жайын суреттейтін көріністерді мәтіннен табыңдар. Шегеннің портретін ашу үшін жазушы қандай теңеулерді қолданған?

6. Шеген Қайрошқа неліктен сеніммен қарайды, оған қандай қамқорлық жасалы, қандай шарт қойды? Балалар күнкөріс жолында не істеді?

7. Қайрош балалар үйіне қалай әікелінді?8. Қайрош ана құшағында қандай шаттық сезімге бөленді?9. Қайрош шешесімен бірге ауылға қайтып кетпей, неге балалар үйінде

қалды? Ол нені арман етеді? Апасы оған қандай аманаттар тапсырды?10.Шығарманы ең басты – басты мәселелер бойынша бөлімге бөліп, әр

бөлімге лайық ат қойыңдар.11.Шығармада жазушы қолданған мақал – мәтелдерді дәптерлеріңе теріп

жазыңдар. Осы нақыл сөздердің оқиғаға қандай қатысы бар екенін анықтаңдар.

12.Жазушының табиғатты суреттеу шеберлігіне ықылас аударыңдар.VІІ. Жаңа сабақты бекіту:

Балалар біз бүгін не білдік, не үйрендік? Түртіп алу әдіс.і

VІІІ.Сабақты қорыту:1.Бағалау 2.Үй тапсырмасын беру. 1. Ғ.Мүсірепов «Жаңа достар» мазмұндау.

2. Ойтолғау жазу.

Сабақ жоспары1. Пән аты: Әдебиет2. Сыныбы: 53. Күні, айы, жылы:Сабақтың тақырыбы: С.Бегалин «Бала Шоқан» әңгімесіСабақтың мақсаты:1. Білімділік: оқытудың жаңа технологияларына сай Шоқан тұлғасын қалыптастыру, тарих, география, мүсін өнерлерін басшылыққа ала отырып, қосымша мәліметтер арқылы оқушыны жан – жақты білім алуға тарту. 2. Тәрбиелік: шыдамды болуға, жанашырлыққа, уәдеге беріктікке, өнер сүюге тәрбиелеу.3. Дамытушылық: оқушының ой еркіндігін, эстетикалықсезімін дамыту.Сабақтың типі: дамыта оқыту технологиясының білім жүйесі, сын тұлғасынан ойлау.Сабақтың түрі: дәстүрлі сабақ.Сабақтың әдіс-тәсілі: сұрақ – жауап, ұжымдық, проблема туғызу, даралау, интеграциялау.Сабақтың көрнекілігі: суреттер, плакат, карта, кітаптар, графопроектор. Пәнаралық байланыс: тіл, тарих,география, сурет, мүсін өнері.Сабақтың барысы:І. Ұйымдастыру кезеңі: 1.Оқушылармен сәлемдесу. 2. Оқушылардың сабаққа қатысын тексеру. 3. Оқушылардың зейіндерін сабаққа аудару. ІІ. Үй тапсырмасын тексеру:

1. Ғабит Мүсірепов «Жаңа достар» туралы түсінік.

ІІІ. Білім тексеру:Топтастыру әдісі:Шоқанның өмірі мен шығармашылығы жайлы оқушылар өздер жазады.

Шоқан


V. Жаңа тақырыпты түсіндіру:Графопроектор көмегімен, жоспар бойынша салынған слайдтағы суреттерді көре отырып, Шоқан мен Жақыптың қарым – қатынасы арқылы Бала Шоқанның мінездемелік тұлғасын қалыптастырамыз.

Суреттер Оқиғалар Мінездеме 1-сурет

2-сурет

3-сурет

4-сурет

5- сурет

Мысық Шоқанды неге асыға күтті?Осы оқиға үстіне Шоқанға қандай мінез сай келеді?Мысық Шоқан аулына баруға неге қорқады? Жақып Мысықты неге соға алмады?Шоқан тағы қай қырынан көрінді? 187-беттегі диалогты рөлге бөліп оқу.Мына суретте кімдер бейнеленген? Олар қайда бар жатыр?шоқан әкесінен неге бөлініп кетті?Әңгіме қалай аяқталып еді? Шоқан күзектен көшерде Мысықты үйіне неге әкелді?

Өнертанығыш, аңғарғыш.

Әлсізді қорғаушы.

Мейірімді, бауырмал.

Уәдеге берік.

Қайырымды.

VІ. Түсінік тексеру: 1. Топтық жұмыс:

І топ Әңгіме бойынша семантикалық карта толтыру.

ІІ топ Диалог деген не? сахналап көр.

ІІІ топ Әңгіменің әр бөліміне ат қойыңдар. Портреттерді табыңдар.

2. «Бес жолды өлең» әдісі«Шоқан» (синтез).

1. Зат есім. Шоқан. 2. Екі сын есім. Мейірімді, өнертанығыш.3. Үш етістік. Кездесті, қорғады, уәде берд. 4. Сөйлем құрау. Шоқан – қазақтың жарық жұлдызы.5. Тақырып синонимі. Ғалым

VІІ. Жаңа сабақты бекіту: Блиц – турнир.(сұрақ – жауап).

1. Бала Шоқанның өнерге қызығушылығы болашақ өміріне қалай әсер етті?

2. Шоқан бабамыздың өмірінен үлгі алуға бола ма?Жақып пен Мысыққа салыстырмалы сипаттау «Венн диаграммасы

VІІІ.Сабақты қорыту:1.Бағалау 2.Үй тапсырмасын беру.«Шоқандай болғым келеді». Шығарма жазу.

Шоқан Мысық



Сабақтың тақырыбы: «Бала Шоқан»

Сабақтың мақсаты:

- Әңгімені жан-жақты меңгерту, талдауға, өз ойын еркін жеткізе білуге, салыстыру, қорытынды жасай білуге үйрету.

- Оқушылардың танымдық қызығушылығын, шығармашылық ізденісін,тапқырлық, байқағыштық қабілетін, тіл байлығын дамыту.

- Оқушыларды адалдық,қайырымдылық,достыққа тәрбиелеу, өнерге деген құрметін ояту.

Сабақтың түрі: аралас

Әдісі: Ой қозғау, топпен жұмыс, әдебиет лотосы, түсініктеме күнделік, сөздер,

Пәнаралық байланыс: тарих, математика, бейнелеу өнері.

Сабақ барысы

І. Ұйымдастыру 1.Оқушылармен сәлемдесу. 2. Оқушылардың сабаққа қатысын тексеру. 3. Оқушылардың зейіндерін сабаққа аудару.

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау«Шоқандай болғым келеді» ойтолғау жазу.

ІІІ. Жаңа сабақты түсіндіру

Ой қозғау

1 Сапарғали Бегалин деген кім?

2. Шоқан кім, ол туралы не білесің?

3. «Бала Шоқан» әңгімесі кім, не туралы?

4. Мысықтың негізгі ермегі не?

5. Шоқан Мысықпен қай жерде кездеседі?

Парақшалармен жұмыс.

1. Шоқан мен Мысықтың арасындағы достықты қалай түсінесің, бағалайсың?2. Мысық Шоқан айтқан түйені емес,ненің бейнесін салды?3. Бай баласы мен кедей баласы арасындағы достықтың туындауына не себеп болды?

ІІІ. Кубизм

1. Зерттеу. Әңгімедегі теңеулерді тауып жаз. Теңеудің ережесін айт.

2. Салыстыру

Шоқан Ортақ Жақып

3.Талқылау.

Шоқанның қайырымдылығын ,уәдеге беріктігін қандай істерінен көруге

болады?

ІҮ.Бекіту

Топтастыру.

І топ. Әдебиет лотосы.

Шығарманың аты

Ұнаған

кейіпкер

Іс-әрекеті Мінез-құлқы Түйінді ой

ІІтоп. Түсініктеме күнделік.

Кейіпкер портреті мінездеме Іс-әрекеті Кейіпкердің ұстанымы

ІІІ топ.Түсініктеме күнделік.

Шығарманың аты Әсер еткен тұсы Өз пікірің

ҮІ.Қорыту

Түйінді сөздер.

Достық , адамгершілік туралы мақал-мәтел айту.

ҮІІ. Еркін жазу.

Достық- .................................

Достық- ................................

Достық- ..................................

Үйге тапсырмасын беру: «Өнерлінің өрісі кең» тақырыбында эссе жазу.

Бағалау.



Сабақтың тақырыбы: Қ.Әбдіқадіров «Қажымұқан» Сабақтың мақсаты:1. Білімділік: оқытудың жаңа технологияларына сай Қажымұқан тұлғасын қалыптастыру, тарих, география өнерлерін басшылыққа ала отырып, қосымша мәліметтер арқылы оқушыны жан – жақты білім алуға тарту. 2. Тәрбиелік: шыдамды болуға, жанашырлыққа, уәдеге беріктікке, өнер сүюге тәрбиелеу.3. Дамытушылық: оқушының ой еркіндігін, эстетикалық сезімін дамыту.Сабақтың типі: дамыта оқыту технологиясының білім жүйесі, сын тұлғасынан ойлау.Сабақтың түрі: дәстүрлі сабақ.Сабақтың әдіс-тәсілі: сұрақ – жауап, ұжымдық, проблемалық, топтастыруСабақтың көрнекілігі: суреттер, плакат, кітаптар, автор мен кейіпкер портреті Пәнаралық байланыс: тіл, тарих,география, сурет.

Сабақтың барысы:І. Ұйымдастыру кезеңі: 1.Оқушылармен сәлемдесу. 2. Оқушылардың сабаққа қатысын тексеру. 3. Оқушылардың зейіндерін сабаққа аудару. ІІ. Үй тапсырмасын тексеру:И.Байзақов «Жазғы кеш» өлеңін оқып, жаттау.

ІІІ. Білім тексеруТоптастыру әдісіҚажымұқан туралы оқушылар өздерінің білгендерін жазады.


V. Жаңа тақырыпты түсіндіру Жазушының өмірі туралы мәлімет.

Қалмақан 1903 жылы Қызылорда облысы Шиелі ауданына қарасты «Қарғалы» деген жерде туған.

Қызылорда облысы Шиелі ауданына қарасты «Қарғалы» деген жерде мектеп үйі бар.

Балаларға арнап өлеңдер мен әңгімелер жазған. «Өміртайдың ауылы», «Тапқыш», «Тәтті қауын», «Амантай»

т.б. әңгімелері бар. «Мың бір түнді» ең алғаш аударған. «Қажымұқан» хикаяты француз күрестен дүние жүзінің

чемпионы Қажымұқан Мұңайтпасовтың өміріне арнаған.

Мәтінмен жұмыс:1. Мәтінді бөлінген бөлімдер бойынша топтарға бөлу және оқу.

І топ Қар күреген бала, Жаяу сүйреген шана.

Қажымұқан

ІІ топ Ұлы Петрдің қаласы.

ІІІ топ Парижде.

VІ. Түсінік тексеру Сұрақ - жауап.

Мұқанның балалық шағы қайда және қандай жағдайда өтті.Отыз пұт май қатырған кеспекті бала шанаға қалай салды?Мұқан бір шан шөпті бай үйіне қалай жеткізді?Мұқанның ерекше күшін байқап, оған достық көмекке келгендер кімдер?Лебедев мектебі Мұқанға нелерді үйретті?Париж қаласында Ресейден келген балуандар қандай өнер көрсетті?Қазақтың ата – анаға мейірімді болу өнегесі шығармада қалай берілген?

VІІ. Жаңа сабақты бекіту 1.Мұқанның мінез – құлқын, сыртқы түрін шығармадан іріктеп алып, балуанның өсу жолына жоспар жасап, жазба түрде мінездеме беріңдер.2. « Шана сүйреген Мұқан» деген көріністі жазып, әңгімелеп беріңдер. VІІІ.Сабақты қорыту1.Бағалау 2.Үй тапсырмасын беру.

« Шана сүйреген Мұқан» деген тақырыпта шағын шығарма жазыңдар. «БЕКІТЕМІН»


Сабақтың тақырыбы: "Қажымұқан" хикаятыСабақтың мақсаты: Білімділік: Қажымұқан бейнесін талдау, өнерлерін басшылыққа ала отырып, қосымша мәліметтер арқылы оқушыны жан – жақты білім алуға тарту. Тәрбиелік: өнерді құрметтеуге болуға, қамқорлыққа, уәдеге беріктікке, отанды сүюге тәрбиелеу.Дамытушылық: оқушының ойлауын, қиялын, эстетикалық сезімін дамыту.Сабақтың түрі: талдау сабағыПәнаралық байланыс: дене тәрбиесіӘдістері: болжау, талдау, жинақтау, сұрақ – жауап Көрнекіліктері: суреттер топтамасы, окулықСабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі: 1.Оқушылармен сәлемдесу. 2. Оқушылардың сабаққа қатысын тексеру. 3. Оқушылардың зейіндерін сабаққа аудару.

ІІ. Үй тапсырмасын тексеру« Шана сүйреген Мұқан» деген тақырыпта шағын шығарма жазыңдар. ІІІ. Өткен сабақпен байланыстыру Туған жерлеріңнің табиғатын суреттеу, әңгімелеу.-Балалар, сіздердің туындыларыңыздан туған жерлеріңізге деген сүйіспеншіліктеріңіздің шексіз екенін аңғардым. -Туған жерлеріңізге болашақта қалай еңбек сіңіремін, мәртебесін асырамын деп ойлайсыздар?-Біздің бүгінгі кейіпкеріміз де туған халқына адал еңбегімен қызмет атқарып, даңқын асқақтатты, әлемге танытты. Ол туралы таныспас бұрын тақтадағы суреттер арқылы әңгіме құрайық. «Тірек символдар» стратегиясы.

ІІІ. Жаңа сабақ Повесть (хикаят) – баяндау түрінде қара сөзбен жазылған оқиғалы көркем шығарманың түрі.Ол көлемі жағынан әңгімеден ұзақтау, романға жақындау болады. Әңгімеде көбіне өмірдің бір мезеті, қысқа оқиғалар суреттелсе, романда аса күрделі әрі көлемді, бүкіл бір кезеңнің оқиғалары тұтастырыла суреттеледі.Ал повестегі оқиғалар жинақы, сюжеттік желі негізінен бір арнада өрістейді, кейіпкерлер саны да аса көп болмайды.-Қажымұқан Мұңайтпасұлының өмір жолы, жетістіктері туралы әңгімелеу.Қажымұқан Мұңайтпасұлы — қазақ халқының тарихындағы тұңғыш кәсіпқой балуан. Тұтас ғұмырын күрес өнеріне арнап, ұланғайыр жері мен өршіл халқын бірінші болып өзге жұртқа паш еткен, өзінен бұрынғы қандастары баспаған топырақты басып, көрмеген елді көріп, өзге қазақ тақпаған алтын, күміс медальдарды мойнына тұңғыш ілген.

Орасан күштің иесі, күрестің бірнеше түрінен әлем чемпионы атанған тұңғыш қазақ алыбы! Теңдессіз өнерімен жер шарын аралаған, 28 мемлекетте күреске түсіп, 56 медаль олжалаған Қажымұқандай мықты ХХ ғасырдың басында түркі халықтарының ішінде қазақта ғана болды.Дүние жүзінің чемпиондары Иван Поддубный, Иван Шемякин, Алекс Аберг, Иван Заикин, Георг Лурих, Поль Понс

сынды жампоздармен қатар жүру, боз кілемдегі айқастарда осы балуандарды шетінен жығып, бәйге алу — сол заманда нағыз ерлік еді.

Тарихи деректерге сүйенсек ол 1871 жылғы 7 сәуірде Ақмола уезі, Сарытерек болысына қарасты Жәдік деген жерде дүниеге келген.Қажымұқан кедей шаруаның баласы болғандықтан, орыс байларына және дәулетті адамдарға жалданған. Сөйте жүріп, күреске түсіп, той томалақтарда елге көрініп, бала балуан деген атқа ие болған. Қажымұқанның тұңғыш рет әлемдік деңгейде көрінген шағы — 1906 жыл. Алманияда өткен дүниежүзілік сайыста ол әлем чемпионы атанады. Бірақ орыс әкімшілігіне бұратана халықтың атын шығарған палуан онша ұнай қоймайды. Сол үшін де Қажымұқан орыс палуандарының атымен күресуге мәжбүр болды. Қажымұқанға неше түрлі лақап аттар беріледі. Қажымұқанды «Ямагата Мухунури» деген лақап атпен күрестіреді. Сонымен қатар, Мухан, «Иван Чёрный» сияқты лақап есімдері болған. 1909 жылғы халықаралық палуандар жарысына ол «Қара Мұстафа» деген атпен шыққан. Сөйтіп бүкіл дүние жүзіне Мұқанның неше түрлі лақап аттары тарай бастайды.http://kk.wikipedia.org/wiki/1910 1910 жылы Мұқан тұңғыш рет Оңтүстік Америка құрлығына табан тірейді. Аргентинаның астанасы Буэнос-Айрес қаласында өткен еркін күрестен болған біріншілікте чемпион атанады.http://kk.wikipedia.org/wiki/1911 1911 жылы Мұқан Мұңайтпасов Ыстамбулға барады. Сол кезеңде әлемде түрік палуандарынан мықты палуандар жоқ сияқты көрінетіндігі соншалық , ол жаққа орыс палуандары аяқ баспайтын-ды. Осы ретте намысқой Қажымұқан өзі түркі халқының өкілі ретінде Түркияға баруға бел буады. Ұлы Отан соғысы басталған кезде Қажымұқан ҚКСР Жоғарғы кеңестің төрағасы Қазақбаевқа жолығып, оған «Ел аралап, цирк өнерін көрсетсем, сол арқылы ақша тауып, майданға көмектессем» — деген ұсыныс айтады. Бұл ұсынысты үкімет қолдап, екі жылға жуық жүріп цирк өнерін көрсетіп, 100 мың сомдай ақша тауып майданға жолдайды. Ол 1948 жылы Оңтүстік Қазақстан облысы, Бөген ауданында қайтыс болды. Темірлан деген ауылда, қабырының басына ескерткіш орнатылған.

Егер ол өз заманында тәуелсіз елдің азаматы болса, оның Мұқан Мұңайтпасұлы деген шын есімі әлемдік спорт тарихында алтын әріптермен жазылар еді. Өмірінің 55 жылын күрес пен цирк өнеріне арнап, жеңіс тұғырынан түспеген дара тұлға — қазақтың нағыз хас батыры.

«Болжау кестесі»

Не болады деп ойлайсыз?

Оған қандай дәлеліңіз бар?

Шын мінінде не болды?

Әңгімені оқулықтан тыңдату. Мәтінді бөліктерге бөліп, сұрақтар арқылы жұмыс жүргізу.мәтін. Жас бала сарайға не себепті қайта-қайта қарай берді деп ойлайсыз? Бұл кім болуы мүмкін?мәтін.Шын мінінде не болды?

http://kk.wikipedia.org/wiki/1911


мәтін. Бала Орлий Масликовқа жұмысқа жалданады деп ойлайсыз ба?мәтін. Мұқан қандай ірекет жасайды деп ойлайсыз?мәтін. Әңгіме әрі қарай қалай өрбейді деп ойлайсыздар?мәтін. Мұқан шанаға жеккен ат өліп қалып, оны шананың үстіне салып жаяу сүйретіп әкелуіне тура келді.Бұл жағдайға бай қандай көзқарас танытады деп ойлайсыз?http://kk.wikipedia.org/wiki/1909ІІІ. Бекіту кезеңі «Жуан және жіңішке сұрақтар» .

- Балалар, Қазақстанда 2011 жылы Азиялық қысқы олимпиада өтетінін білеміз. Сол олимпиадаға біздер де үлес қосайық. Ол үшін мына сұрақтарға жауап беріп олимпиаданың символын жасайық.

(Мына сақиналардың артында сұрақтар жасырылады)

1.Мұқанның балалық шағы қайда, қандай жағдайда өтті? (көк)2.Отыз пұт май қатырған кеспекті, бала шанаға қалай салды? (қара)3.Мұқан бір шана шөпті бай үйіне қалай жеткізді? (қызыл)4. Мұқан бір шана шөпті бай үйіне қалай жеткізді? (сары)5.Қажымұқан жайында не білеміз? (жасыл)

Қорытынды: - Бүгінгі сабақтан әлемдік аренаға шығып халық міртебесін асырған Қажымұқанның қиын тағдырына ортақтастық. «Көп бейнеттің зейнеті болады» деуші еді ғой халық. Мұқан да қиындықтардан шыңдалып, жақсылыққа жеткен екен. Үйге тапсырма: - Кейіпкерге хат жазу.- Бөлімдерге жоспар құру Бағалау.




Сабақтың тақырыбы: Қ. Аманжолов «Дауыл» Сабақтың мақсаты:1. Білімділік: ақын жайлы білетін мәліметтерді тыңдай отырып жаңа мағлуматтар алуына жағдай жасау, «Дауыл» өлеңі жайлы түсінік беру, өлеңнің тақырыбы мен идеясын ашу.2. Тәрбиелік: оқушыларды адамгершілікке, ізгілікке баулу, елжандылыққа тәрбиелеу.3. Дамытушылық: өз бетінше талдау , зеріттеу жұмыстарына машықтанып, түйінді ой, өзіндік пікір қалыптастыруына жағдай жасау.Сабақтың типі: жаңа сабақСабақтың түрі: дәстүрлі сабақСабақтың әдіс-тәсілі: мәнерлеп оқу, әңгімелеу,талдау.Сабақтың көрнекілігі: портрет, тірек - сызба, суреттерПәнаралық байланыс: қазақ тілі, тарих,география.Сабақтың барысы:І. Ұйымдастыру кезеңі: 1.Оқушылармен сәлемдесу.

2. Оқушылардың сабаққа қатысын тексеру. 3. Оқушылардың зейіндерін сабаққа аудару.

ІІ . Жаңа сабаққа дайындық 1.Сабақ тақырыбын тақтаға жазу 2.Сабақ мақсатын түсіндіру

ІІІ. Жаңа тақырыпты түсіндіру

Сабақ эпиграфы: Дейсіңдер – ау, Қасымның несі басым? Қасым солай болмаса несі Қасым? Ақынмын деп қопаңдап жүргендердің Әммесінен Қасымның десі басым. (М.Мұқағали)

1. Тірек сызба арқылы ақын өміріне, шығармашылығына шолу.

Өмір жолы Шығармашылығы

Қарқаралыдағы Балалар Өлеңдері: Поэмалары:қызыл деген жер. үйінде «Сарыарқа», «Ақын өлімі тәрбиеленген «Ертіс» туралы аңыз»

«Жайық» «Қытай қызы»Соғысқа қатысқан «Орал» «Құпия қыз»

«Мен «Бикеш» Табиғат «Естай – бөбегі». Қорлығайын».

2.Өлеңді мәнерлеп оқу.3. ұжымдық жұмыс

Лирика түрі – Тақырыбы – Идеясы – Лирикалық кейіпкерге мінездеме беру

VІ. Түсінік тексеруДеңгейлік тапсырмалар:І деңгей

Өлеңді мәнерлеп оқу, мазмұнын айту.ІІ деңгей

Өлең құрылысына талдау.

Қасым Аманжолов (1911-1955)

ІІІ деңгей Ақынның поэтикалық тіліне талдау.

ІV деңгей «VІІ. Жаңа сабақты бекіту: Өлді деуге бола ма ойлаңдаршы»... атты

эссе жазу. V.Сабақты қорыту 1.Бағалау

2.Үй тапсырмасын беру. 1. Қ. Аманжолов «Дауыл» өлеңді жаттау. 2. «Табиғатым – тағдырым» ойтолғау жазу.



Сабақтың тақырыбы: Ж. Молдағалиев «Ар- ұят туралы» Сабақтың мақсаты:1. Білімділік : ақын жайлы білетін мәліметтерді тыңдай отырып жаңа мағлуматтар алуына жағдай жасау, «Ар – ұят туралы» өлеңінің тақырыбы мен идеясын ашу.2. Тәрбиелік: оқушыларды адамгершілікке, ізгілікке баулу, елжандылыққа тәрбиелеу.3. Дамытушылық: өз бетінше талдау , зеріттеу жұмыстарына машықтанып, түйінді ой, өзіндік пікір қалыптастыруына жағдай жасау.Сабақтың түрі: дәстүрлі сабақ.Сабақтың әдіс-тәсілі: сұрақ – жауап, ұжымдық, проблемалық, талдауСабақтың көрнекілігі: суреттер, плакат, ақынның шығармалар жинағы. Пәнаралық байланыс: тіл, тарих,география, сурет, мүсін өнері.Сабақтың барысы:І. Ұйымдастыру кезеңі: 1.Оқушылармен сәлемдесу. 2. Оқушылардың сабаққа қатысын тексеру. 3. Оқушылардың зейіндерін сабаққа аудару.

ІІ. Үй тапсырмасын тексеру: 1. Қ. Аманжолов «Дауыл» өлеңді жаттау. 2. «Табиғатым – тағдырым» ойтолғау жазу.

ІІІ. Білім тексеру:Топтастыру әдісі:Ар – ұят туралы оқушылар өздерінің білгендерін жазады.


V. Жаңа тақырыпты түсіндіру: Жазушының өмірі туралы мәлімет.

Жұбан Молағалиев 1920 жылы Батыс Қазақстан облысы Сайқұдық деген жерде туған.

Орал ауыл шаруашылық техникумында оқыған. 1940 – 1947 дейін әскер қатарында болған. «Мен қазақпын деп аталатын поэмасымен қазақ әдебиетінің ірі

тұлғасына айналған.Мәтінмен жұмыс:

Өлеңді мәнерлеп оқу. Өлеңді компазициясына орай:

А) Шал мен жігіт шатағыӘ) Ар – ұят туралы.Б) қорытынды деп жоспар жасау.

VІ. Түсінік тексеру: Өлеңді тұтас оқып , өз сөздеріңмен әңгімелеп беріңдер.Ақын осы өлең арқылы не айтқысы келді?


Салыстыру арқылы дәлелдеу.

Ар - ұят

VІІІ.Сабақты қорыту:1.Бағалау

2.Үй тапсырмасын беру.

--- Ж. Молдағалиев «Ар- ұят туралы» өлеңді жаттау



Сабақтың тақырыбы: Қ. Шаңғытбаев «Сабалақ» өлеңіСабақтың мақсаты:1. Білімділік: Қуандық Шаңғытбаев өмірімен танысу, өлеңін меңгере отырып, ақын идеясын ашу, өлең арқылы қазақ халқының тарихымен жете танысу;2. Тәрбиелік: өз елін, Отанын сүюге, қазақ елінің біртуар ғұламаларының елге жасағанигі істерін қадірлей білуге тәрбиелеу. 3. Дамытушылық: оқушыны өзіндік талдау, жинақтау жасауға, ойлана біліп, сөз мәдениетін, сөз қоры қолданысын дағдыландыруға, ойлылық пен тапқырлық арқылы сөз өрнектей білуге төселдіру.Сабақтың түрі: дәстүрліСабақтың әдіс-тәсілі: сұрақ-жауап, мәнерлеп оқу, әңгімелеу.Сабақтың көрнекілігі: Абылай, Төле би, Бөгенбай суреті, «Алтын қақпа» жәшігі, сатылай кешенді талдау сызбасы. Пәнаралық байланыс: қазақстан тарихы, қазақ тілі Сабақтың барысы:І. Ұйымдастыру кезеңі: 1.Оқушылармен сәлемдесу. 2. Оқушылардың сабаққа қатысын тексеру. 3. Оқушылардың зейіндерін сабаққа аудару.

Ар мен ұят Арсыздық пен ұятсыздық

ІІ. Үй тапсырмасын тексеру1. Ж. Молдағалиев «Ар – ұят туралы»

ІІI. Жаңа тақырыпты түсіндіру Қуандық Төлегенұлы Шаңғытбаев (21.03.1925 - 19.02.2001) — Қазақстанның халық жазушысы, ақын. Қазіргі Ақтөбе облысы, Қарабұтақ ауданында туған. 1937 жылы Қуандықтың 12 жасында әкесі Төлеген "халық жауы" ретінде он жылға айдалып кетеді]. Төлегеннің ағасы Жоныс пен Қуандықтың нағашы ағасы Сауда [3]

атылады. Бала Қуандықты пионер қатарынан шығарады. Он алты жасында үздік оқыған Қуандық Алматыға келіп, Қазақтың мемлекеттік университетінің филология факультетіне оқуға түседі. Сол 1940 жылы бірінші курстың студенті Қуандық Шаңғытбаевтың тұңғыш кітабы шығады. Ол кітап ұстазы Мәулен Балақаевпен (кейіннен профессор, ҚҒА корреспондент-мүшесі) бірге жазылған қазақ тілінің оқулығы болған. Алғашқы қаламақысын 16-дағы Қуандық итжеккенде жүрген әкесіне жасырын (қазыға тығып) жібереді. 1942 жылы 2-ші курстың студенті Қуандық Қазақтың мемлекеттік баспасына жұмысқа алынады (ол кезде Қазақстандағы жалғыз баспасы). Тұңғыш өлеңдерін жаза бастаған болашақ ақын Мұхтар Әуезов, Бейсембай Кенжебаев, Әбу Сәрсенбаев секілді тұлғалармен танысады. 1942 жылы Қуандық "Қазақ жүрегі" атты (кейіннен "Ар") бірінші өлең жинағын баспаға тапсырады. Сол жылы редактор Қуандыққа бастығы Бейсембай ағасы Мұхтар Әуезовтың "Абай" романының қолжазбасын редакциялауға жасырын береді. Партия орталық комитетінің адамдары кітаптың шығуына қарсы болғасын, Кенжебаев пен Шаңғытбаев "Абайды" ешкімге білдірмей жарыққа шығарады, және 1942 жылдың 26 шілдесінде "Соц. Қазақстан" газетінде бірігіп рецензия жазады. Одан кейін Бейсембай Кенжебаев бас редакторлық қызметінен "өз еркімен" кетуге мәжбүр болады, ал 3-ші курстың үздік студенті Қуандық, Нұрпейіс Байғанинге қатысты партия қауылысы шыққаннан кейін, Ақтөбеге, Байғаниннің әдеби хатшысы ретінде, кетеді. "Ар" баспадан шығалмай қалады. Және тәкәппар жас ақын (итжеккенде жүрген "халық жауының" баласы!) сол тұңғыш жинағына "Мен — қазақ!" деген өлеңін кіргізеді. Сталиннің кезінде олай жазу — ерлік болды. "Ар" өлеңінде Шаңғытбаев: "Тәңірім — ар, соған ғана бағынам, / Жалбарынам, жалғыз соған жалынам; / Патша тәжі жолда жатса, қайырылмай, / Теуіп өтіп, алдыңа кеп табынам", — деп, жазады.

«Сабалақ» өлеңінің әр шумағын мәнерлеп, әр шумақтың мазмұнын түсіне оқыту. Деңгейлік тапсырмалар сұрақтары жазылған плактты басшылыққа алып, оқушылардың өлең мазмұнын қаншалықты меңгеріп, өз ойларын жаткізе білулері қадағаланады.

Оқушы деңгейі 1. Өлеңнің тақырыбын ажырат.

(Ақын сонау тарихта болған ертедегі қазақ – қалмақ арасындағы соғысты өзінің өлеңіне арқау еткен).

2. Соғыс болып жатқан жерді ата. (аңырақай даласы)3. Ақын соғысты қай шумақта, қалай сипаттаған? Алгоритмдік деңгей

1. Әбілмәмбет қандай күй кешті? Қандай шешімге келді?

http://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%A4%D0%B8%D0%BB%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D0%B3%D0%B8%D1%8F

http://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=%D2%9A%D0%B0%D1%80%D0%B0%D0%B1%D2%B1%D1%82%D0%B0%D2%9B_%D0%B0%D1%83%D0%B4%D0%B0%D0%BD%D1%8B&action=edit&redlink=1

http://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D2%9B%D1%82%D3%A9%D0%B1%D0%B5_%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D1%8B%D1%81%D1%8B

http://kk.wikipedia.org/wiki/%D2%9A%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D2%9B%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD

2. Көмекке келген жас жігітке сипаттама бер.Оқушылар өлең шумақтарынан тауып, сатылай кешенді талдау сызбаны толтырады.

Жеңіл шидем шапан киген. Қабағы түйілген. Қолында қаруы бар. Астында құстай ұшқан тұлпар. Қара мұртты. Соңында ерген қол. Аққан жұлдыз сияқты. «Абылайлап!»ұрандаған.

«Алтын қақпа ойыны»Оқушылар І топ «қалмақтар», ІІ топ «қазақтар» болып екіге бөлінеді.

Тас қақпа1. Сүңгі – қару түрі 2.Байрақ – ту2.Күміс қақпа1. Құзғын – өлікті аңдыған құстар2. Ойрат – қалмақтар

Ата нәкес – ата жау.

Іздеушілік деңгейӨлеңді бөлімдерге бөліп, ат қою, дәлелдеу.1. «Қанды соғыс»2. «Келген күш»3. «Алғашқы танысу»4. «Арман»

IV. Жаңа сабақты қорыту1. Бағалау2. Үй тапсырмасын беру.

1. Қ. Шаңғытбаев «Сабалақ» мазмұндау.

Сабақ жоспары1. Пән аты: Әдебиет2. Сыныбы: 53. Күні, айы, жылы:Сабақтың тақырыбы: М. Мақатаев «Фантазия» өлеңі

Сабақтың мақсаты:1. Білімділік: М. Мақатаев өмірімен танысу, өлеңін меңгере отырып, ақын идеясын ашу, өлең арқылы қазақ халқының тарихымен жете танысу;2. Тәрбиелік: өз елін, Отанын сүюге, қазақ елінің біртуар ғұламаларының елге жасағанигі істерін қадірлей білуге тәрбиелеу. 3. Дамытушылық: оқушыны өзіндік талдау, жинақтау жасауға, ойлана біліп, сөз мәдениетін, сөз қоры қолданысын дағдыландыруға, ойлылық пен тапқырлық арқылы сөз өрнектей білуге төселдіру. Сабақтың типі: аралас сабағы.Сабақтың түрі: дәстүрлі сабақСабақтың әдіс-тәсілі: сұрақ-жауап, мәнерлеп оқу, әңгімелеу.Сабақтың көрнекілігі: Ақын портреті, шығармалар жинағы.. Пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы.Сабақтың барысы:І. Ұйымдастыру кезеңі: 1.Оқушылармен сәлемдесу. 2. Оқушылардың сабаққа қатысын тексеру.

3. Оқушылардың зейіндерін сабаққа аудару.ІІ. Үй тапсырмасын тексеру:

1.Қ. Шаңғытбаев «Сабалақ» мазмұндау

ІІІ. Білім тексеру:1. Сөз өнері дегеніміз не?2. Әдебиеттегі тип пен түр деп нені айтамыз?3. Лирика, лирикалық өлең туралы не білеміз?4. Осы уақытқа дейінгі шығармалардан кейіптеу туралы не айтуға

болады?5. Пейзаж дегеніміз не?6. Мұқағалидің табиғат туралы өлеңдерін кім атай алады?7. Қандай жыр – жинақтарын білесіңдер?


V. Жаңа тақырыпты түсіндіру:«Фантазия» сөзіен қалай түсінетіндіктерін анықтау, түсіндіру.1. Мұқағали Мақатаевтың өмірі мен шығармашылығы туралы әдеби білім беру. (1931-1976) ХХ ғасырдың екінші жартысында қазақ поэзиясының дамуына үлкен үлес қосқан ақиық ақын Мұқағали Мақатаев Алматы облысы, Райымбек ауданына қарасты Қарасаз аулында 1931 жылы 9 ақпанда дүниеге келген. Балалық шағы сұрапыл соғыс жылдарына тұстас келді. Мұқағали – жыр еліне ауыз әдебиетінің мөлдірінен сусындап, ұлы Абайдың тереңіне бойлап, өзіне дейінгі ақындарды пір тұтып, орыс пен еуропа, шығыс әдебиеттерінен тәлім алып келген ақын. Оқырман ақынның кез келген өлеңін бейтарап, салқын оқи алмайды. М.Мақатаев өзінің естелігінде былай деп жазыпты: «Егер бір кездерде менің өмірім, шығармашылығым әлдекімнің көңілін аударса, оларға былай дер едім:

- Менің қымбатты достарым! Егер сіздер шынымен менің өмірбаянымды, шығармашылығымды зерттемек болсаңдар, онда мен не жазсам, соның бәрін түгел оқып шығуды ұмытпағайсыздар. Мені өз өлеңдерімнен бөліп қарамауларыңызды өтінемін. Естеріңізде болсын, менің өлеңім жеке тұрғанда түк те емес. Біріктіріп қарағанда ол поэма іспетті. Басы және аяғы бар. Ол кейде күлімдеген, кейде түңілген жанымның құдды дауысындай... Жанымның мұңы мен қуанышы, бәрі сонда. Солар басқа жүректерге өз сәулесін түсіруге тиіс деп ойлаймын. 14 ақпан, 1976 ж».

Сөз жоқ, Мұқағали шығармалары оқушысының жүрегіне сәуле түсіреді. Себебі ақын туған жерін, туған халқын, ана тілін жанындай сүйді. Оның кез келген шығармаларынан жердің, елдің биік рухы сезіледі. Өздеріңе талдауға ұсынылып отырған «Аққулар ұйықтағанда» поэмасын тебіренбей оқу мүмкін емес.

2. Топтастыру әдісі бойынша ақын өмірі жайлы әңгімелесу.

Ақын 1931-1976Поэма, жинақ

«Барлығы да Сүлеймен, сендердікі» Нағиман.

«Мен таулықпын» Мақатай, Тиін.«Қайырлы түн»

1. «Фантазия» өлеңін мәнерлеп оқу.2. Сөздікпен жұмыс:

Галилей, Коперник – жер мен жұлдыздарды зерттеген Еуропа ғалымы.

VІ. Түсінік тексеру: Сұрақ жауап.Ақын ертегідегі қиял мен бүгінгі шындықты қалай байланыстырған?Өздерің бұрын оқыған қиял – ғажайып ертегілерді естеріңе түсіріңдер.

VІІ. Жаңа сабақты бекіту: Салыстыру арқылы дәлелдеу.

VІІІ.Сабақты қорыту:1.Бағалау 2.Үй тапсырмасын беру. 1. М. Мақатаев « Фантазия » өлеңін жаттау.

Сабақ жоспары1. Пән аты: Әдебиет2. Сыныбы: 53. Күні, айы, жылы:4. Тоқсан: ІІІ5. Мұғалім: Сабақтың тақырыбы: М. Мақатаев « Барлығы да сендердікі», «Мен таулықпын» өлеңдеріСабақтың мақсаты:

Мұқағали

Фантазия Қиял – ғажайып ертегілер

1. Білімділік: ақынның өлеңдерінің өзіндік табиғатын даралай, саралай отырып,өзгешелігіне көңіл бөлу, өлеңді мәнерлеп оқуға, жатқа оқуға көңіл бөлу.2. Тәрбиелік: оқушыларды Отансүйгіштікке, туған жерге деген сүйіспеншілікке, адамгершілікке тәрбиелеу.3. Дамытушылық: оқушылардың сөйлеу тілін дамыту, өз пікірі, эстетикалық талғамы бар сауатты оқушыны дайындау, шешен көркем сөйлеуге үйрету.Сабақтың типі: аралас сабағы.Сабақтың түрі: дәстүрлі сабақ.Сабақтың әдіс-тәсілі: сұрақ-жауап, мәнерлеп оқу, әңгімелеу.Сабақтың көрнекілігі: Ақын портреті, «Қарасаздан ұшқан қарлығаш» жинағы, үлестірмелер.Пәнаралық байланыс: тіл, тарих.Сабақтың барысы:І. Ұйымдастыру кезеңі: 1.Оқушылармен сәлемдесу. 2. Оқушылардың сабаққа қатысын тексеру. 3. Оқушылардың зейіндерін сабаққа аудару.ІІ. Үй тапсырмасын тексеру:

1.Қ. Шаңғытбаев «Сабалақ» мазмұндауІІІ. Білім тексеру:

8. Сөз өнері дегеніміз не?9. Әдебиеттегі тип пен түр деп нені айтамыз?10.Лирика, лирикалық өлең туралы не білеміз?11.Осы уақытқа дейінгі шығармалардан кейіптеу туралы не айтуға

болады?12.Пейзаж дегеніміз не?13.Мұқағалидің табиғат туралы өлеңдерін кім атай алады?14.Қандай жыр – жинақтарын білесіңдер?


V. Жаңа тақырыпты түсіндіру:1. «Барлығы да сендердікі»-Үлестірмені тарату.

Өлеңді мәнерлеп оқу. Мәтінен түсініксіз қиын сөздерді тауып, талдау жасау.

2.«Мен таулықпын»,«Хантәңірі» өлеңін үнтаспадан тыңдату Өлең мәтінінен не түсіндік? Хантәңірі қалай суреттеледі?

«Мен таулықпын» өлеңі туралы мәлімет.Мұқағалидің керемет суретті, сыршыл, әсерлі, ойлы өлеңдерінің бірі – «Мен таулықпын» өлеңі. Ақын табиғаттың әсемдігін жырлай отырып,сол табиғатқа деген өзінің қатынасын білдіреді.Тау дейтін алып жүрек Ана туған.Мен –таулықпын!Таудан мен жаратылғам.Киіктің сүтін еміп ер жеткенмін,

Қуат алаып қыранның қанатынан.3. Өлең мәтінін мәнерлеп оқып беру.4. Бір – екі оқушыға мәтінді оқыту.5. Түсініксіз сөздерге талдау жасау.6. Өлеңдегі бейнелі сөздерді дәптерге жазу.

VІ. Түсінік тексеру: Бірінші өлеңнен не ұқтық? (таратылған үлестірмелер арқылы

жауап беру. «Ата ұрпақтар тағдыры», «Барлығын табыстаймыз», «Болашақты

жалғайтын – болашағымыз. Сөздерінің мағынасын сұрау. Екінші өлеңде тау ұлында болуға тиісті қандай қасиеттерді

аңғаруға болады? Ақын осы өлең арқылы не айтқысы келді?

VІІ. Жаңа сабақты бекіту:1. «Тау баласы» деген тақырыпқа суретті пайдалана отырып, шағын шығарма

жазу.VІІІ.Сабақты қорыту:1.Бағалау 2.Үй тапсырмасын беру. 1. М.Мақатаев «Мен таулықпын» өлеңін жаттау.Сабақ жоспары1. Пән аты: Әдебиет2. Сыныбы: 53. Күні, айы, жылы:Сабақтың тақырыбы: С.Жүнісов« Ақырғы бәйге»Сабақтың мақсаты:1. Білімділік: С. Жүнісов өмірімен танысу, «Ақан сері» романынан үзіндіні меңгере отырып, ақын идеясын ашу, үзінді арқылы Ақан сері өмірімен танысу;2. Тәрбиелік: өз елін, Отанын сүюге, қазақ елінің біртуар ғұламаларының елге жасағанигі істерін қадірлей білуге тәрбиелеу. 3. Дамытушылық: оқушыны өзіндік талдау, жинақтау жасауға, ойлана біліп, сөз мәдениетін, сөз қоры қолданысын дағдыландыруға, ойлылық пен тапқырлық арқылы сөз өрнектей білуге төселдіру. Сабақтың типі: аралас сабағы.Сабақтың түрі: дәстүрлі сабақСабақтың әдіс-тәсілі: сұрақ-жауап, мәнерлеп оқу, әңгімелеу.Сабақтың көрнекілігі: Жазушы портреті, шығармалар жинағы.. Пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы.Сабақтың барысы:І. Ұйымдастыру кезеңі: 1.Оқушылармен сәлемдесу. 2. Оқушылардың сабаққа қатысын тексеру. 3. Оқушылардың зейіндерін сабаққа аудару.ІІ. Үй тапсырмасын тексеру: 1. М.Мақатаев «Мен таулықпын» өлеңін жаттау.

ІІІ. Білім тексеру:1. Ақан сері өмірі туралы не білеміз?2. Неге Ақанды сері деп атған?3. Сал, сері деген не?4. Ақан серіден басқа қандай серілік құрған ақын -жырауларды

білесіңдер? ІV Жаңа сабаққа дайындық 1.Сабақ тақырыбын тақтаға жазу2.Сабақ мақсатын түсіндіру

V. Жаңа тақырыпты түсіндіру: 1. Сәкен Жүнісовтың өмірі жайлы мәлімет.

1934 жылы Көкшетауда дүниеге келген. Көрнекті жазушы, белгілі драматург. Романдары: «Жапандағы жалғыз үй», «Ақан сері» Хикаяты: «Заманай мен Аманай»

2.Топтастыру әдісі бойынша Ақан сері өмірі туралы мәлімет беру.

Атақты сері әнші

саяткер құсбегі

сазгер ақын

3. Жазушы Сәкен Жүнісовтің «Ақан сері» романынан алынып отырған бұл үзіндіден атақты әнші, ақын, сазгер, саяткер, құсбегі Ақан сері мен Құлагер тағдырының ең бір күрделі де қайжылы кезімен танысасыңдар. Оқиға Ереймен өңіріндегі атақты паң Нұрмағанбет болыстың тоқсанға келіп өлген әкесі Сағанайға берген асында болғандықтан әңгіменің өзегі нақты тарихи оқиғаға құралған.

VІ. Түсінік тексеру: Сұрақ жауап:

Күреңбай сыншы «Мынау бір пырақ екен» дегенде, ол Құлагердің қандай сипаттарына сүйеніп айтты.

Ат үстінде неше түрлі өнер көрсетіп, сырнай тартып жүрген бала кім?

Мөңкеге Ақан неге «Байқа бала Құлагерді тым қыспа, шаң қаптырып топ ортасына, ыққа түсе көрме, жел жағында отыр» деді?

VІІ. Жаңа сабақты бекіту:Мәтінмен жұмыс.

Үзіндіні бөлімдерге бөліп, әр бөлімге тақырып қойып, жоспар құрыңдар.

Ақан сері

Үзіндідегі сыншылық өнер, той жаршысының өнері, атбегі баланың өнері сияқты қазақтың ұлттық өнерінің әрбірін жекелей сипаттап жазыңдар.

Шығарманың тіліне көңіл аударыңдар. Жазушы қолданған үздік эпитет, теңеу, метафораларды дәптерге жазу.

Мертіккен Құлагердің және Ақанның трагедиялық жан – күйін жазушы қалай суреттеген? Тауып оқу және жаттап алу.

VІІІ.Сабақты қорыту:1.Бағалау 2.Үй тапсырмасын беру. 1. С.Жүнісов« Ақырғы бәйге» туралы шағын шығарма жазу.

Сабақ жоспары1. Пән аты: Әдебиет2. Сыныбы: 53. Күні, айы, жылы:Сабақтың тақырыбы: Т. Молдағалиев « Бауырлар» өлеңіСабақтың мақсаты:1. Білімділік: Т. Молдағалиев өмірімен танысу, «Бауырлар» өлеңін меңгере отырып, өлең идеясын ашу.2. Тәрбиелік: өз елін, Отанын сүюге, қазақ елінің біртуар ғұламаларының елге жасағанигі істерін қадірлей білуге тәрбиелеу. 3. Дамытушылық: оқушыны өзіндік талдау, жинақтау жасауға, ойлана біліп, сөз мәдениетін, сөз қоры қолданысын дағдыландыруға, ойлылық пен тапқырлық арқылы сөз өрнектей білуге төселдіру. Сабақтың типі: жаңа сабағы.Сабақтың түрі: дәстүрлі сабақСабақтың әдіс-тәсілі: сұрақ-жауап, мәнерлеп оқу, әңгімелеу.Сабақтың көрнекілігі: Жазушы портреті, шығармалар жинағы.. Пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы.Сабақтың барысы:І. Ұйымдастыру кезеңі: 1.Оқушылармен сәлемдесу. 2. Оқушылардың сабаққа қатысын тексеру. 3. Оқушылардың зейіндерін сабаққа аудару.


V. Жаңа тақырыпты түсіндіру: 1. Тұманбай Молдағалиев өмірі жайлы мәлімет.

Тұманбай Молдағалиев 1935 жылы Алматы облысындағы Жарсу деп аталатын ауылда дүниеге келген.

Студент кезінде «Студент дәптері» деп аталатын жыр жинағын шығарған.

«Махаббат оты сөнбейді» деген жыр жинағы бар.

2. «Бауырлар» өлеңін мәнерлеп оқу.3. Өлеңді өлең құрылысына талдау.

VІ. Түсінік тексеру: Сұрақ - жауап:

Тұманбай Молдағалиевтің бұл өлеңі кімдерге арналады? Т. Молдағалиев әлемнің әр түпкіріне шашырап кеткен қандас

бауырларымызға нендей өтініш, тілек білдіріп отыр?VІІ. Жаңа сабақты бекіту:Мәтінмен жұмыс.

Өлеңдегі патриоттық идеяны, ақынның үлкен адамзаттық сезімін, ордалы ойын танытатын өлең жолдарын анықтау және жазып алу.

Қазақ елінен жырақта жүрген қазақтардың бәрі дерлік ана тілін, дінін, салтын ұмытпаған. Мұның себебі неде деп ойлайсыңдар?

VІІІ.Сабақты қорыту:1.Бағалау 2.Үй тапсырмасын беру. 1. Т. Молдағалиев « Бауырлар» өлеңін жаттау.

Сабақ жоспары1.Пән аты: Әдебиет2.Сыныбы: 53.Күні, айы, жылы:Сабақтың тақырыбы: Қабдеш Жұмаділов «Қозыкүрең» әңгімесіСабақтың мақсаты:1.Білімділік: оқушыларға қазақтың көрнекті жазушысы әрі драматургі Қ. Жұмаділовтің өмірі мен шығармашылығы туралы әдеби білім бере отырып, Қабдеш Жұмаділовтің «Қозыкүрең» әңгімесінің сюжетін меңгерту.2.Тәрбиелік: оқушыларды ізгілікке, ұлтжандылыққа, тәрбиелеу.3.Дамытушылық: оқушылардың әдеби дүниетанымдарын кеңейту, ауызша және жазбаша тіл мәдениетін дамыту.Сабақтың типі: аралас сабақСабақтың түрі: дәстүрліСабақтың әдіс-тәсілі: әңгімелеу, баяндау, сұрақ-жауап, түсіндіру, мәнерлеп оқуСабақтың көрнекілігі: Қабдеш Жұмаділовтің портреті, шығармалар жинағы.Пәнаралық байланыс: тіл, әдебиет тарихы.Сабақтың барысы:І.Ұйымдастыру кезеңі: 1.Оқушылармен сәлемдесу. 2.Оқушылардың сабаққа қатысын тексеру. 3.Оқушылардың зейіндерін сабаққа аудару. ІІ.Үй тапсырмасын тексеру:

1. Т. Молдағалиевтің өмірі жайлы мәлімет2. «Бауырлар» өлеңін жаттау.

ІІІ. Білім тексеру:Сұрақ - жауап:

Тұманбай Молдағалиевтің бұл өлеңі кімдерге арналады? Т. Молдағалиев әлемнің әр түпкіріне шашырап кеткен қандас

бауырларымызға нендей өтініш, тілек білдіріп отыр?ІV Жаңа сабаққа дайындық


V. Жаңа тақырыпты түсіндіру:1. Қабдеш Жұмаділовтің шығармашылығы туралы мәлімет беру. Жазушы Қабдеш Жұмаділовтің «Қаздар қайтып барады», «Сарыжайлау», «Шарайна», «Сәйгүліктер» тәрізді әңгіме, хикаят жинақтары, «Көкейкесті», «Бақыт жолында», «Атамекен», «Соңғы көш» романдары жарық көрді. Жазушы «Тағдыр» романы үшін Мемлекеттік сыйлыққа ие болған. Халықтың дүниетанымын бейнелейтін, өмірлік тартыс сырын тап басып, дәл суреттейтін дарынды жазушы – тарихи шығармалардың да шебері. Сендерге ұсынылып отырған «Қаздар қайтып барады» әңгімесіндегі қарттың бала кезде табанынан топырғаның ыстығы өтіп, қасиеті сіңген туған жерін жат елде жүріп бір сәт те ұмыта алмауы шынайылығымен жаныңды толқытады. Оның туған жерге деген ұлы сағынышы, елге жету жолындағы қым-қуыт қиыншылықтарға төзе білуі ешкімді де бейтарап қалдырмайды. «...Алпысыншы жылдардың орта шенінде жұртшылық назарын бірден елең еткізген – «Қаздар қайтып барады» әңгімесі еді. Осы әңгімедегі тау асып, тас басып, көп қиыншылықпен шекарадан өтіп келіп, өзінің атамекеніне жетіп жығылған Байтас шалдың тағдырына ой жібере отырып, Қабдештің айтар сыры мұнымен бітпейтінін, әдебиетімізге бір үлкен суреткердің өз тақырыбымен келе жатқанын шамалағанбыз. Көп ұзамай бұл болжам расқа шықты. Айналасы он шақты жылдың ішінде «Соңғы көш» дилогиясы мен «Тағдыр» романы дүниеге келді. Қабдеш – тілге аса бай және әр сөздің сиқыры бояуын жан-тәнімен нәзік сезінетін жазушы» Әкім Тарази2.Әңгімені байыптап оқып шығу.3.Әңгімені бөлімдерге бөліп ат қою, жоспар құрау.

VІ. Түсінік тексеру: 1. Сұрақтарға жауап беру.

Ағыбайлар қырғыз досы Төреқұл ауылына бару сапарына неге ерекше мән берді?

Ағыбай мен Төреқұл достығы қашан, қалай басталған? Төреғұл Ағыбайларды қалай қарсы алды? Әңгімедегі Саяқбай жылқышы қандай адам? Саяқбайдың Қозыкүреңді аман алып қалу үшін жасаған

әрекетін, жануарды арулап көмуін қалай түсінуге болады? «Біздің арамыздағы достықты осы балалар жалғастыратын

болсын» деген сөзді қалай түсінуге болады? VІІ.Жаңа сабақты бекіту.

Ержанның қырғыз, қазақ халықтарына туыстығы туралы ойларын мәтінен тауып оқу.

Қозыкүреңге байланысты Төреқұл әңгімесін мазмұндау.

Әңгімедегі Қозыкүреңнің өзін – өзі жаратып, дайындалуын тауып оқу.

Саяқбайдың Қозыкүреңге сүйіспеншілігін мазмұндау. Әңгімеде портреттік суреттемелер бар ма? Мысал келтір. Әңгімеден теңеу сөздерді табу.

VІІІ.Сабақты қорыту.


1. Қабдеш Жұмаділовтің өмірі мен шығармашылығы 2. «Бәріміз де туыспыз» деген тақырыпта шығарма жазу.

Сабақ жоспары1.Пән аты: Әдебиет2.Сыныбы: 53.Күні, айы, жылы:4.Тоқсан: ІV5.Мұғалім: Сабақтың тақырыбы: Фариза Оңғарсынова «Оюлар» өлеңіСабақтың мақсаты:1.Білімділік: оқушыларға Ф. Оңғарсынованың өмірі мен шығармашылығы туралы әдеби білім бере отырып, «Оюлар» өлеңінің сюжетін меңгерту.2.Тәрбиелік: оқушыларды ізгілікке, ұлтжандылыққа, тәрбиелеу.3.Дамытушылық: оқушылардың әдеби дүниетанымдарын кеңейту, ауызша және жазбаша тіл мәдениетін дамыту.Сабақтың типі: аралас сабақСабақтың түрі: дәстүрліСабақтың әдіс-тәсілі: әңгімелеу, баяндау, сұрақ-жауап, түсіндіру, мәнерлеп оқуСабақтың көрнекілігі: Ф. Оңғарсынованың портреті, шығармалар жинағы.Пәнаралық байланыс: тіл, әдебиет тарихы.Сабақтың барысы:І.Ұйымдастыру кезеңі: 1.Оқушылармен сәлемдесу. 2.Оқушылардың сабаққа қатысын тексеру. 3.Оқушылардың зейіндерін сабаққа аудару. ІІ.Үй тапсырмасын тексеру:1. Қабдеш Жұмаділовтің өмірі мен шығармашылығы 2. «Бәріміз де туыспыз» деген тақырыпта шығарма жазу.ІV Жаңа сабаққа дайындық


V. Жаңа тақырыпты түсіндіру:Қазақтың қандай ою түрлері бар екенін білесіңдер?1. Ақынның өмірі жайлы мәлімет.

1939 жылы Атырау өңіріндегі Манаш ауылында туған.

Фаризаның жырларында Жайықтың суындай жағаны соққан адуынды көңіл – күй сезіледі.

Оның өлеңдері Каспийдің алапат толқынындай айбынды. Ақынның 1967 жылы «Бұлбұл» деген атпен тұңғыш жыр кітабы жарық

көрді.2.Өлеңді мәнерлеп оқу.3.Өлең құрылысына талдау.


Халықтың асыл қасиеттерін өзіне жинақтаған ұлттық қолөнері бұйымдарын, халықтық дәстүрді, өнерді ақынның мейлінше бағалап, қастерлеуінің сыры неде деп ойлайсыңдар?Түрін – ай текеметтің асыл қандай!..«Келе ғой, қошақаным, өзіме» деп,Әжем кеп сипағандай шашымнан жай,-Деген өлең жолдарын қалай түсінесіңдер?

Желбауға, басқұрға, текеметке салынған қазақтың қошқармүйіз өрнектері ғасырдан асып жеткенін, енді одан айырылып қаламыз ба деген қаупін ақын қалай берген?

VІІ.Жаңа сабақты бекіту. Қошқармүйіз өрнектерді көркемдеп, бояумен салып көріңдер,

оған өлең тілімен жан бітіріп жазыңдар. VІІІ.Сабақты қорыту.


1. Фариза Оңғарсынованың өмірі мен шығармашылығы 2. «Оюлар» өлеңін жаттау.

Сабақ жоспары1.Пән аты: Әдебиет2.Сыныбы: 53.Күні, айы, жылы

Сабақтың тақырыбы: М. Шаханов «Отырар» дастаныСабақтың мақсаты:1.Білімділік: оқушыларға Мұхтар Шаханов өмірі мен шығармашылығы туралы әдеби білім бере отырып Мұхтар Шаханов «Отырар» өлеңінен тарихы мол Отырар қаласы туралы түсінік беру және өлең мазмұнына, оқиғасына, тіліне талдау жасау. 2.Тәрбиелік: оқушыларды ізгілікке, ұлтжандылыққа, тәрбиелеу.3.Дамытушылық: оқушылардың рөлге бөліп оқу қабілетін дамыту өз беттерімен ізденімпаздығын арттыра түсу.Сабақтың типі: аралас сабақСабақтың түрі: дәстүрліСабақтың әдіс-тәсілі: әңгімелеу, баяндау, сұрақ-жауап, түсіндіру, мәнерлеп оқу

Сабақтың көрнекілігі: Мұхтар Шаханов портреті, Мұхтар Шахановтың «Танакөз» жыр жинағы.Пәнаралық байланыс: тіл, әдебиет тарихы.Сабақтың барысы:І.Ұйымдастыру кезеңі: 1.Оқушылармен сәлемдесу. 2.Оқушылардың сабаққа қатысын тексеру. 3.Оқушылардың зейіндерін сабаққа аудару. ІІ.Үй тапсырмасын тексеру: Фариза Оңғарсынованың өмірі мен шығармашылығы 2. Оюлар» өлеңін жаттау.

ІІІ. Білім тексеру:Қошқармүйіз өрнектерді көркемдеп, бояумен салып көріңдер, оған өлең

тілімен жан бітіріп жазыңдар. ІV Жаңа сабаққа дайындық


V. Жаңа тақырыпты түсіндіру: М. Шаханов өміріне қысқаша шолу.

Ежелгі Отырар тарихына саяхат. ХІІ ғасырдың соңында қазіргі Манғолия жерінде үлкен мемлекет

құрылды. Оны Шыңғыс хан басқарды. Оның әскері көп жер, дүние, мал үшін басқыншылық саясат жүргізді. Шыңғыс ханның 200 мыңға дейін әскері болды, ол өте қатал тәртіпті талап етті. Егер шайқастан бір жауынгер қашса, оның қасындағы он жауынгер өлім жазасына кесілді.

Отырар қаласын ерлікпен қорғау. Шапқыншылар Сырдария өзені бойындағы қалаларға келіп жетті. Ол қалалардың ішіндегі атағы көбірек шыққаны да, мықты қорғаны және көп әскері бары да Отырар еді. Қала басшысы Қадыр хан (Қайыр хан) болатын. Қаланы басып алуға 1219 жылы күзге қарай моңғолдың 150 мың қолы аттанды. Қадыр ханның басшылығымен отырарлықтар туған қаласын қорғауға барынша әзірленді . Жиырма мың әскерді жақсы қаруландырды. Қорған дуалының үстіне құм салынған қаптар үйілді. Ыстық су құятын бөшкелер әзірленді, қорған қазылған ор сумен толтырылды. ...Амалы таусылғандықтан, моңғол әскері енді Отырарды түгел қоршады. Бірақ бес ай өтсе де, ештеңе істей алмайды. Не пайда, осы күндері адам ойламаған бір қайғылы оқиға болды. Отырарға Хорезм шаһы көмекке жіберген Қараша (Қарашоқы)қолбасы опасыздық жасады. Қорғанның бір дарбазасынан моңғолдар лап қояды. Ендігі шайқас қала ішінде болады. Әскердің көбі қырылғаннан кейін Қадырхан қаланың ортасындағы бекініс – сарайға кіріп қорғанады. Қалаға кірген моңғол әскерлері отырарлықтарды қойдай бауыздайды. Бекініс – сарайдағы ер жүрек Қадырхан мен оның батыр жауынгерлері бір айдан астам жаумен тапжылмай шайқасады. Күші басым жау ақыры жеңеді...

Поэма кейіпкерлері1. Шыңғыс хан – Моңғол ханы2. Шағатай – Шыңғыс ханның ұлы3. Қадыр хан – Отырардың ханы

4. Қараша – сатқын5. Қария – сатқынның әкесі.

Поэма мазмұнын талдау. Пролог. Алты ай бойы Отырар қаласы жаудан жеңілмеді. Отырарды

ала алмағанына ашуланған Шыңғыс хан ұлы Шағатайды шақырып алады. Әкесінің ұлына айтқан « аңыз – ертегінің» мазмұны. Шағатайдың «қулық» әрекеті.

Оқиға. Алты ай бойы жеңілмеген Отырар қаласы күреді. Жау қаланы бүлдіріп жатыр, безбүйрек жау сәбилерді, шал-кемпірлерді, жүкті әйелдерді де қойша бауыздады.

Байланыс. Үш күнен кейін екі адамды Шыңғыс ханың алдына алып келеді. Шыңғыс хан үнсіз әрі ұзақ ойға шомады. Қайырханға қызыға қарайды.

Поэманың дамуы. Шыңғыс хан мен Қайырхан екеуі арасындағы арбасу –диалогі. Шыңғыс ханның Қайырханға берген «сыйы». Қарашоқының әрекеті.

Оқиғаның шарықтау шегі. Қайырханның тегі. Қайырхан мен Қарияның арасындағы диалог.

Оқиғаның шешімі. Қарияның шеткі елші қақпадан бір баланы құтқарып жіберуі.

Эпилог. Соңғы бөлімдегі ҚАйырхан бабасына арналған ақын сөзі.Ойтүрткі. Қайырхан бабасын оятпақ болып тіл қатқан ақын кім деп ойлайсыңдар?

Сөздікпен жұмыс Даңқ – атақ, абыройРух – жан, философиялық ұғым. Тән – адамның денесі, тұла бойы.Ызбар – ашу, сес, айбат.Безбүйрек – қайырымы жоқ, қатігез.Намыс – жоғары адамгершілік қасиет, ар – абырой.


Шыңғыс пен Шағатай тілдесулерінен не ұқтыңдар? Шағатай әкесі Шыңғысқа не деп жауап қатты? Отырарды алу үшін Шыңғыс Шағатайға қандай зұлымдықты

үйретті? Шыңғысхан алдына келген екі адам кімдер? Қайырханға Шыңғысхан қандай баға берді? Сатқынның әкесін алдырып Қайырхан не туралы сұрады? Қайырхан өлім сағатын күткен кезде не деді?

VІІ.Жаңа сабақты бекіту.

Венн диаграммасыШыңғыс хан Қайырхан

Басқыншы, қатыгез, мейірімсіз, жауыздық иесі.

Туған елін, жерін қорғаушы,Отансүйгіш, туған ел тарихын құрметтеуші, Фараби, Отырар жырларын

VІІІ.Сабақты қорыту.5. Бағалау:6. Үй тапсырмасын беру:

1. Мұхтар Шахановтың өмірі мен шығармашылығы туралы2. «Отырар»дастанының мазмұнын айту.


1.Пән аты: Әдебиет2.Сыныбы: 53.Күні, айы, жылы:Сабақтың тақырыбы: М. Шаханов «Отырар» өлеңдегі биік елжандылық Сабақтың мақсаты:1.Білімділік: оқушыларға поэзиялық туындының сюжетін меңгерту, әдебиет теориясы тұрғысынан талдауға дағдыландыру . 2.Тәрбиелік: оқушыларды ізгілікке, ұлтжандылыққа, тәрбиелеу.3.Дамытушылық: оқушылардың мәнерлеп оқу қабілетін дамыту өз беттерімен ізденімпаздығын арттыра түсу, әдеби шығарманы талдау біліктілігін арттыру.Сабақтың типі: аралас сабақСабақтың түрі: пікір алмасуСабақтың әдіс-тәсілі: әңгімелеу, баяндау, сұрақ-жауап, түсіндіру, мәнерлеп оқуСабақтың көрнекілігі: Мұхтар Шаханов портреті, Мұхтар Шахановтың «Танакөз» жыр жинағы.Пәнаралық байланыс: тіл, әдебиет тарихы.Сабақтың барысы:І.Ұйымдастыру кезеңі: 1.Оқушылармен сәлемдесу. 2.Оқушылардың сабаққа қатысын тексеру. 3.Оқушылардың зейіндерін сабаққа аудару. ІІ.Үй тапсырмасын тексеру:

1. Мұхтар Шахановтың өмірі мен шығармашылығы туралы2. «Отырар»дастанының мазмұнын айту.

ІІІ. Білім тексеру:

1. Сұрақтарға жауап беру. Шыңғыс пен Шағатай тілдесулерінен не ұқтыңдар? Шағатай әкесі Шыңғысқа не деп жауап қатты? Отырарды алу үшін Шыңғыс Шағатайға қандай зұлымдықты

үйретті? Шыңғысхан алдына келген екі адам кімдер?

Қайырханға Шыңғысхан қандай баға берді? Сатқынның әкесін алдырып Қайырхан не туралы сұрады? Қайырхан өлім сағатын күткен кезде не деді?



V. Жаңа тақырыпты түсіндіру: Отырар өлеңінің ең түйінді, басты уақиғаларына тоқталу.

1. Отырар поэмасынан алынған үзіндіні кейіпкерлер атынан диалог әдісімен мәнерлеп оқу.1) Автор 2) Шыңғыс хан 3) Шағатай 4) Қайыр хан 5)

Қарашоқы 6)Қарашоқының әкесі2. Шығармадағы басты ойды, негізгі пікірді анықтау: а) өлең сюжеті

бойынша оқушылардың ойын, пікірлерін тыңдау; ә) «Отырар» поэмасындағы оқиғалар ретін көрсететін өлең шумақтарын анықтау.

Дәптерге әдебиет теориясы бойынша баллада терминіне түсінік жазу.Баллада – лиро-эпостық сипаттағы, шағын сюжетті өлең. Мұнда ақын өзінің

көңіл күйін, толғанысын жырлап қана қоймайды, сол сезімді туғызған себептерді оқиғаға айналдыра суреттеп көрсетеді.

VІ. Түсінік тексеру: 1. Тарих және география пәндері бойынша Отырар қаласына тарихи,

аймақтық сипаттама беру.2. Өлең құрылысындағы өзгешеліктерді анықтау, дәптерге жазу.

VІІ.Жаңа сабақты бекіту.Сабақты дүниетанымдық сұрақтар бойынша қорытындылау.

1. Шығарманың бас қаһарманы кім?2. Қайыр хан мен Қарашоқының Отырар трагедиясындағы орны.3. Қайыр ханның соңғы арманы орындалды ма?4. Баллададағы ұлт трагедиясының мәні неде? Оны қалай түсіндіңдер?5. Қазіргі ұрпақтың міндеті мен парызы қандай болмақ?

VІІІ.Сабақты қорыту.


1.Мұхтар Шахановтың өмірі мен шығармашылығы туралы2.«Отырар»дастаны бойынша шағын ойтолғау жазу.

Сабақ жоспары1.Пән аты: Әдебиет2.Сыныбы: 53.Күні, айы, жылСабақтың тақырыбы: Ж.Нәжімеденов «Сен ақылды болсаң екен» өлеңіСабақтың мақсаты:

1.Білімділік: оқушыларға Ж.Нәжімеденов өмірі мен шығармашылығы туралы әдеби білім бере отырып Ж.Нәжімеденов «Сен ақылды болсаң екен» өлеңінің сюжетін меңгерту.2.Тәрбиелік: оқушыларды ізгілікке, ұлтжандылыққа, тәрбиелеу.3.Дамытушылық: оқушылардың әдеби дүниетанымдарын кеңейту, ауызша және жазбаша тіл мәдениетін дамыту.Сабақтың типі: аралас сабақСабақтың түрі: дәстүрліСабақтың әдіс-тәсілі: әңгімелеу, баяндау, сұрақ-жауап, түсіндіру, мәнерлеп оқуСабақтың көрнекілігі: Ф. Оңғарсынованың портреті, шығармалар жинағы.Пәнаралық байланыс: тіл, әдебиет тарихы.Сабақтың барысы:І.Ұйымдастыру кезеңі: 1.Оқушылармен сәлемдесу. 2.Оқушылардың сабаққа қатысын тексеру. 3.Оқушылардың зейіндерін сабаққа аудару. ІІ.Үй тапсырмасын тексеру:1. Мұхтар Шахановтың өмірі мен шығармашылығы 2. « Отырар» поэмасы бойынша шағын шығарма жазу.


V. Жаңа тақырыпты түсіндіру:1. Ақынның өмірі жайлы мәлімет.

1935 жылы Атырау облысы Теңіз ауданының «Қошалақ» ауылында туған.

Құрманғазы атындағы Алматы консерваториясының ұлт аспаптары факультетінде оқыған.

Мәскеудегі М. Горкий атындағы әдебиет институты жанындағы жоғары курсты бітірген.

Еңбек жолын Қарағанды көмір шахтасында қара жұмыс істеуден бастаған

Оның «Менің Қазақстаным» өлеңін күллі қазақ даласы әнге қосыла айтады.

«Ақ шағыл», «Кішкентай», «Даңқ пен дақпырт» романдары бар.2.Өлеңді мәнерлеп оқу.3.Өлең құрылысына талдау.


Өлеңге өздерің тақырып қойыңдар. «Жақсы жанның ұнатқаны – тілегім», «Қауіптенем жамандарға

ұнаудан» деген өлең жолдарын түсіндіріп ой бөлісіп көріңдер.

VІІ.Жаңа сабақты бекіту. 1. Салыстыру арқылы дәлелдеу.


1. Жұмекен Нәжімеденов өмірі мен шығармашылығы 2. « Сен ақылды болсаң екен ... » өлеңін жаттау.

Сабақ жоспары1.Пән аты: Әдебиет2.Сыныбы: 53.Күні, айы, жылы: Сабақтың тақырыбы: Нәсіреддин Серәлиев «Аңсау» әәңгімесіСабақтың мақсаты:1.Білімділік: оқушыларға Нәсіреддин Серәлиев өмірі мен шығармашылығы туралы әдеби білім бере отырып, жазушының «Аңсау» шығармасы туралы түсінік беру және мазмұнына, оқиғасына, тіліне талдау жасау. 2.Тәрбиелік: оқушыларды ізгілікке, ұлтжандылыққа, тәрбиелеу.3.Дамытушылық: оқушылардың рөлге бөліп оқу қабілетін дамыту өз беттерімен ізденімпаздығын арттыра түсу.Сабақтың типі: аралас сабақСабақтың түрі: дәстүрліСабақтың әдіс-тәсілі: әңгімелеу, баяндау, сұрақ-жауап, түсіндіру, мәнерлеп оқуСабақтың көрнекілігі: Нәсіреддин Серәлиев портреті Пәнаралық байланыс: тіл, әдебиет тарихы.Сабақтың барысы:І.Ұйымдастыру кезеңі: 1.Оқушылармен сәлемдесу. 2.Оқушылардың сабаққа қатысын тексеру. 3.Оқушылардың зейіндерін сабаққа аудару. ІІ.Үй тапсырмасын тексеру:

1. Жұмекен Нәжімеденов өмірі мен шығармашылығы 2. «Сен ақылды болсаң екен ... » өлеңін жаттау. ІІІ. Білім тексеру:

Портрет деген не? Кейіптеу деген не?


V. Жаңа тақырыпты түсіндіру:1. Жазушының өмірі жайлы мәлімет:

Жақсы Жаман

1930 жылы Қызылорда облысы Қармақшы ауданындағы Қашқансу деген жерде дүниеге келген.

Журналист қызметін атқарған. Әңгімелері мен повестері: «Ақ лақ пен қара лақ», «Әңгелек»,

«Ақбөпе», «Ақ қайың», «Ыстық күлше», т.б.2.«Аңсау» әңгімесін бөлімдерге бөліп, ат қою, жоспарлау.VІ. Түсінік тексеру: 1. Сұрақтарға жауап беру.

Қария қалаға неге келді? Ол кілге жолықты? Бала кімді аңсап жүр еді? Тақырып неге «Аңсау» деп қойылған? Баланың шешесі не себептен ұлына бөтен адамның қасына

жатуға рұқсат бермеді? Қалымбет қария қайтып бара жатқанда не себептен баланың

түсіне сап – сары бауырсақтар кірді деп ойлайсыңдар? VІІ.Жаңа сабақты бекіту.

Қарт пе баланың арасындағы әңгімені тауып оқу және жазу. Кішкен баланың ақсақалмен ойнағанын тауып оқу. Мәтінен портрет пен кейіптеуді табу.


1. Нәсіреддин Серәлиев өмірі мен шығармашылығы2. «Аңсау» әңгімесін мазмұндау.Сабақ жоспары1.Пән аты: Әдебиет2.Сыныбы: 53.Күні, айы, жылы:4.Тоқсан: ІV5.Мұғалім: Сабақтың тақырыбы: Әлем әдебиеті. А.Пушкин «Балықшы мен балық» ертегісі Сабақтың мақсаты:1.Білімділік: оқушыларға Александр Пушкиннің өмірі мен шығармашылығы туралы мәлімет бере отырып, әлем әдебиетінің нұсқасы болған «Балықшы мен балық» ертегісі туралы әдеби білім беру. 2.Тәрбиелік: оқушыларды ізгілікке, ұлтжандылыққа, тәрбиелеу.3.Дамытушылық: оқушылардың әдеби дүниетанымдарын кеңейту, ауызша және жазбаша тіл мәдениетін дамыту.Сабақтың типі: аралас сабақСабақтың түрі: дәстүрліСабақтың әдіс-тәсілі: әңгімелеу, баяндау, сұрақ-жауап, түсіндіру, мәнерлеп оқуСабақтың көрнекілігі: А.Пушкиннің портреті, шығармалар жинағы.Пәнаралық байланыс: тіл, әдебиет тарихы.Сабақтың барысы:

І.Ұйымдастыру кезеңі: 1.Оқушылармен сәлемдесу. 2.Оқушылардың сабаққа қатысын тексеру. 3.Оқушылардың зейіндерін сабаққа аудару. ІІ.Үй тапсырмасын тексеру:1. Нәсіреддин Серәлиев өмірі мен шығармашылығы2. «Аңсау» әңгімесін мазмұндау. ІV Жаңа сабаққа дайындық


V. Жаңа тақырыпты түсіндіру:1. Ақынның өмірі жайлы мәлімет.

1799 жылы 26 мамырда Мәскеу қаласында дүниеге келген. Сол кездегі жақсы ақындар: В.А.Жуковский, К.Н.Батюшков, т.б. жақсы

аралсқан. Бала кезінен тіл мен өнер табиғатының ортасында өскен. Пушкиннің өлеңдері дүние жүзін шарлады. Пушкиннің «Балықшы мен балық» ертегісін қазақтың ғұлама ғалымы

Ахмет Байтұрсынұлы аударған.2.Ертегіні мәнерлеп оқу.3.Өлең құрылысына талдау.


Орыстың ұлы ақыны А.С.Пушкин және оның шығармашылығы туралы не білесің?

Осы ертегіден қандай әсер алдың? Бағы өскен сайын есірген балықшы кемпірдің ой – пиғалы, іс –

әрекетіертегіде қалай суреттелген? VІІ.Жаңа сабақты бекіту.

Ертегінің ой түйіні, берер ғибраты туралы түсініктеріңді айтып беріңдер.

Ертегідегі диалогтерді рөлге бөліп, мәнерлеп оқу. Ертегі бойынша сценарий құрып, балықшы, балық және кемпір

төлдерін ойнап көріңдер.

1. Салыстыру арқылы дәлелдеу.

2.Бүгінгі «Балықшы мен балық»туралы ертегі құрастыру.


1. А.С. Пушкиннің өмірі мен шығармашылығы туралы түсінік.

Балықшы Кемпір

2. «Балықшы мен балық» ертегі мазмұнын айту. Сабақ жоспары1.Пән аты: Әдебиет2.Сыныбы: 53.Күні, айы, жылы:

Сабақтың тақырыбы: Д.Дефо «Робинзон Крузо» әңгімесі, аралдағы өміріСабақтың мақсаты:1.Білімділік: оқушыларға жазушының «Робинзон Крузо» шығармасы туралы түсінік беру және мазмұнына, оқиғасына, тіліне талдау жасау. 2.Тәрбиелік: оқушыларды ізгілікке, ұлтжандылыққа, тәрбиелеу.3.Дамытушылық: оқушылардың рөлге бөліп оқу қабілетін дамыту өз беттерімен ізденімпаздығын арттыра түсу.Сабақтың типі: аралас сабақСабақтың түрі: дәстүрліСабақтың әдіс-тәсілі: әңгімелеу, баяндау, сұрақ-жауап, түсіндіру, ъСабақтың көрнекілігі: Даниэл Дефо портреті, Пәнаралық байланыс: тіл, әдебиет тарихы.Сабақтың барысы:І.Ұйымдастыру кезеңі: 1.Оқушылармен сәлемдесу. 2.Оқушылардың сабаққа қатысын тексеру. 3.Оқушылардың зейіндерін сабаққа аудару. ІІ.Үй тапсырмасын тексеру: 1. А.С. Пушкиннің өмірі мен шығармашылығы туралы түсінік. 2. «Балықшы мен балық » ертегі мазмұнын айту. ІІІ. Білім тексеру:




V. Жаңа тақырыпты түсіндіру: Ағылшын жазушысы Даниэл Дефо «Робинзон Крузо» аталатын жалғыз романымен – ақ әлемге әйгілі болды. Өйткені ұлы мұхиттың бір түкпіріндегі бұрын – соңды адам баласы аяқ басып көрмеген аралдағы жалғыз жанның жанкешті тірлігі кімді болсын қайран қалдырады. Робинзон Крузоның өмір сүру үшін жасаған айла – шарғысы оқушы жігерін жанып, қайратын қайрай түседі.

Кеме теңізде апатқа ұшырап, жалғыз өзі белгісіз аралға шығып қалған Робинзонның 28 жыл бойы жалғыздықтың жапасын шеккен өмірі шытырман оқиғалы. Сондықтан Даниэл Дефоның «Робинзон Крузо» романы әлем әдебиетінің ең озық үлгілерінің біріне айналды.

Бұл кітап – «Мәңгілік кітаптар» қорына енген, дүние жүзіне мәлім шығарма. Сендерге оқуға ұсынылып отырған үзіндіде тек қана бір жылға жуық өміріндегі кездескен қиындықтарын көрсету арқылы адам адам рухының мықтылығын, сол жалғыздықтың қасіретін қандай жолмен жеңе білгенін, қажырлы еңбек ету жайларынан хабар беру мақсат етілді. Балалар, бұл кітап кітапханалардың бәрінде бар. Әрине қызыға оқитындарың сөзсіз.2.«Робинзон Крузо» романын бөлімдерге бөліп, ат қою, жоспарлау.


Елсіз аралға Робинзон қалай тап болды? Ол өзіне баспана жасап алу жолында не істеді? Еңбек құралдарын қайтіп жасады? Жұмыс істеу, аң аулау, демалу, тамақ ішу уақыттарын қалай

реттеді? Күнделікті өміріне қажетті тамақты қалай және қайдан

тапты? Егіншілік және мал өсірумен айналысты ма? Дәнді қайдан алды? Робинзон бірнеше күндерге созылған жауынды күндерде

жұмыстың қандай түрімен айналысты? VІІ.Жаңа сабақты бекіту.

Робинзон өмір сүрген аралдың ауа райы туралы мәліметті мәтінен тауып оқу.

Елсіз аралда жалғыз қалып, бірнеше жыл өмір сүру оңай ма? Адам өзінің қорқыныш сезімдерін қалай жеңеді деп ойлайсыңдар?


1. «Робинзон Крузо» романнан үзіндіні мазмұндау.Сабақ жоспары1.Пән аты: Әдебиет2.Сыныбы: 53.Күні, айы, жылы:Сабақтың тақырыбы: Ш. Айтматов «Ерте келген тырналар» хикаяты Сабақтың мақсаты:1.Білімділік: оқушыларға Шыңғыс Айтматовтың өмірі мен шығармашылығы туралы әдеби білім беру, «Ерте келген тырналар» хикаятын меңгерту.2.Тәрбиелік: оқушыларды адамгершілікке, ізгілікке, қайырымдылыққа баулу, елжандылыққа тәрбиелеу.3.Дамытушылық: оқушылардың әдеби дүниетанымдарын кеңейту, ауызша және жазбаша тіл мәдениетін дамыту.Сабақтың типі: аралас сабақСабақтың түрі: дәстүрліСабақтың әдіс-тәсілі: әңгімелеу, сұрақ-жауап, талдау, мәнерлеп оқу..Сабақтың көрнекілігі: Шыңғыс Айтматовтың портреті, шығармалары.

Пәнаралық байланыс: тіл, әдебиет тарихы.Сабақтың барысы:І.Ұйымдастыру кезеңі: 1.Оқушылармен сәлемдесу. 2.Оқушылардың сабаққа қатысын тексеру. 3.Оқушылардың зейіндерін сабаққа аудару. ІІ.Үй тапсырмасын тексеру:1. «Робинзон Крузо» романнан үзіндіні мазмұндау.V.Жаңа тақырыпты түсіндіру. Шыңғыс Айтматов 1928 жылы 12 желтоқсанда қырғыз жеріндегі Шекер аулында дүниеге келген. Әкесі Төреқұл өте парасатты, пайымды адам болған екен. Төреқұл ел басқару қызметінде болып, 1937-1938 жылдардағы «халық жауы» деген жазықсыз жаланың құрбаны болады. Кішкентай Шыңғыс бауырларымен бірге көп қиындық көріп өседі. Ш.Айтматовтың шын мамандығы – табиғат сыйлаған жазушылық өнер: ол осы өнерін шыңдау үшін, жетілдіру үшін, М.Горький атындағы Әдебиет институтында оқиды. Шыңғыстың 1956 жылы жазылған «Жәмиля» хикаяты бірден жұрт назарын аударып, көп ұзамай орыс тілінде, ілі-шала Парижде француз тілінде жарық көріп, жас суреткердің есімін әлемге паш етті. Қазақ, қырғыз - ежелден қандас, бауырлас елдер. Бұрынғы кезде халық ақындары екі ауылда кезек-кезек ән шырқап, ақындар қазақ-қырғыз боп айтысып жүрсе, қазақтың ардақты ұлы Шоқан Уәлиханов – «Манастың» еуропалық өредегі тұңғыш зерттеушісі. Бұл дәстүр бүгінгі күнге дейін жалғасын тауып отыр. «Манастың» зерттеушісі Мұхтар Әуезов Шыңғыстың ұстазы болды. Жақсы дәстүр жалғасы деген – осы. Бұл күнде Ш. Айтматовтың есімі дүние жүзіне мәшһүр. Шыңғыс – ең көп аударылған қаламгердің бірі. Жазушы бейнелеген кейіпкерлер, тек қырғыз халқының перзенттері емес, әлем халықтарына тән мінезбен, адамзаттық болмыспен бірігіп жатқан бейнелер. Сондықтан да оны ешбір халық жатсынбайды. Жазушының «Боранды бекет» романы өмір мен өлімді, қасиет пен қасиетсіздікті, жер-анаға адамдардың қарым-қатынасы, қазіргі әскери полигондағы Найман – ана бейітінің тарихын айтатын – психологиялық роман.2.Шығарма мәтінімен жұмыс жасай отырып, оның мазмұнын талдап түсіндіру. 3.Мәтінді тұтас оқып шығу.VІ. Түсінік тексеру: 1. Сұрақтарға жауап беру.

Балалар көктемгі егіске нені қалай дайындады? Ол дайындықты кім тексерді? Тексеруде қандай кемшіліктер байқалды? Оның қандай зардабы болуы мүмкін? « Қар басқан жолдың жонынан таспа тілген» алғашқы үш

күндік жұмысты жазушы қалай сүйсіне суреттеген? Қар аралас жаңбыр жауғаннан кейінгі далаға ерте келген

тырналарды балалар ненің белгісіне жорыды?

VІІ.Жаңа сабақты бекіту. Кейіптеулерді табу

Табиғат суреттерін тауып дәптерге жазу.


1. Ш. Айтматовтың өмірі мен шығармашылығы.2. «Ерте келген тырналар» хикаятының сюжетін баяндау.

Сабақ жоспары1.Пән аты: Әдебиет2.Сыныбы: 53.Күні, айы, жылы:Сабақтың тақырыбы: Ш. Айтматов «Ерте келген тырналар» хикаяты Сұлтанмұратқа мінездемеСабақтың мақсаты:1.Білімділік: оқушыларға «Ерте келген тырналар» хикаятындағы кейіпкерлерге мінездеме беруге үйрету және шығарма бойынша оқушылардың ойын жинақтау.2.Тәрбиелік: оқушыларды адамгершілікке, ізгілікке, қайырымдылыққа баулу, елжандылыққа тәрбиелеу.3.Дамытушылық: оқушылардың әдеби дүниетанымдарын кеңейту, ауызша және жазбаша тіл мәдениетін дамыту, сөздік қорларын байыту.Сабақтың типі: аралас сабақСабақтың түрі: дәстүрден тысСабақтың әдіс-тәсілі: іздендіру , таптыру , ойландыру, талдау. Сабақтың көрнекілігі: Шыңғыс Айтматовтың портреті, шығармалары.Пәнаралық байланыс: тіл, әдебиет тарихы.Сабақтың барысы:І.Ұйымдастыру кезеңі: 1.Оқушылармен сәлемдесу. 2.Оқушылардың сабаққа қатысын тексеру. 3.Оқушылардың зейіндерін сабаққа аудару. ІІ.Үй тапсырмасын тексеру:

1. Ш. Айтматовтың өмірі мен шығармашылығы.2. «Ерте келген тырналар» хикаятының сюжетін баяндау.

ІІІ.Жаңа тақырыпты түсіндіру. Өткен сабақта сендер «Ерте келген тырналар» хикаятынан алынған үзіндімен таныстыңдар. Бұл шығармаға арқау болған - соғыс жылдарындағы еңкейген кәрі мен еңбектеген баланың аянбай еткен еңбегі, жеңіске қосқан үлесі.Соғыс! Осы бір қасіретті сөзді естігенде, жаны ауырып, қабырғасы қайыспайтын пенде жоқ. 1418 күн мен түнге созылған қанды майдан қаншама қасірет әкелді?! Біздің бүгінгі шығарма кейіпкерлері де соғысқа өз үлесін қосқан жандар. Оларды еске түсірейік.(Тақтаға шығармадағы кейіпкерлердің аты жазылады).

1. Іңкәмал апай2. Тінәлиев

3. Сұлтанмұрат4. Анатай5. Шекіш6. Ергеш7. Құбатқұл8. Еркінбек9. Бекбай.Осы шығармада жиі айтылатын, шығарманың бел ортасында жүретін Сұлтанмұрат.демек шығарманың басты кейіпкері – Сұлтанмұрат.

оқушыұлты қырғызжасы 12-13-теБекбайдың баласы

Еңбекқор Командир Мейірімді


Төраға Тіналиев балаларды не үшін жұмысқа салды? Шығармадағы бригадирдің аты кім? Сұлтанмұрат өмірдегі кімнің бейнесі деп ойлайсың? Шығармадағы 12 -13 жасар балалар неге жұмыс істеді деп

ойлайсыңдар? Тырна қандай құс?

VІІ.Жаңа сабақты бекіту. Шығамадағы түсініксіз сөздерге түсінік беру

Қурай – биік болып өсетін шөп тектес ірірек өсімдіктің жалпы атауыТауқымет – қиындықШырпы – отқа жағатын кепкен ағашАрып – арықтауКүйлену – семіруСоқа – жер жырту үшін қолданатын ауылшаруашылық құралыБорозда – жыртылған жердегі соқаның қопырап кеткен терең ізі

Шығармадағы жалқы есімдерді ата. Ат әбзелдерін ата. Еңбек туралы мақал – мәтелдер жазу.


1. Ш. Айтматовтың өмірі мен шығармашылығы.2. «Ерте келген тырналар» хикаятындағы Сұлтанмұрат бейнесіне шағын шығарма жазу .Сабақ жоспары1. Пән аты: Әдебиет

Сұлтанмұрат

2. Сыныбы: 53. Күні, айы, жылы:Сабақтың тақырыбы: К.Ахметова «Қазағым менің» өлеңі Сабақтың мақсаты:1. Білімділік: 2. Тәрбиелік: 3. Дамытушылық: Сабақтың типі: аралас сабағы.Сабақтың түрі: дәстүрлі сабақ.Сабақтың әдіс-тәсілі: сұрақ-жауап, мәнерлеп оқу, әңгімелеу.Сабақтың көрнекілігі: «Қазақ әдебиеті» энциклопедиясыПәнаралық байланыс: тіл, тарих.Сабақтың барысы:І. Ұйымдастыру кезеңі: 1.Оқушылармен сәлемдесу. 2. Оқушылардың сабаққа қатысын тексеру. 3. Оқушылардың зейіндерін сабаққа аудару.ІІ. Үй тапсырмасын тексеру:1. Ш. Айтматовтың өмірі мен шығармашылығы.2. «Ерте келген тырналар» хикаятындағы Сұлтанмұрат бейнесіне шағын шығарма жазу .ІІІ. Білім тексеру: 1. Сұрақтарға жауап беру.

Төраға Тіналиев балаларды не үшін жұмысқа салды? Шығармадағы бригадирдің аты кім? Сұлтанмұрат өмірдегі кімнің бейнесі деп ойлайсың? Шығармадағы 12 -13 жасар балалар неге жұмыс істеді деп

ойлайсыңдар? Тырна қандай құс?


V. Жаңа тақырыпты түсіндіру

1. Қ. Ахметова өмірбаянына қысқаша мағлұмат беру.2. Шығармаларына шолу жасау.3. «Менің қазағым» өлеңінің мән –мағынасын ашып мәнерлеп оқу.

Тақтаға ұйқасы жағынан бір біріне ұқсамайтын өлең шумағы жазылған плакаттар кезек ілініп, ұйқас түрлерін оқушыларға анықтатамыз. № 1 плакат

Бір жерде тұрлау таппаған, аҚосылмай малы қаптаған, аБөлініп қонған қазақты әКімдер де кімдер шаппаған?! а

1. Мәнерлеп оқылады.

2. Шумақ ішінде қандай тармақтар өзара ұйқасып тұрғанын анықтайды.3. Бір – бірімен ұйқасып тұрған тармақтар бірыңғай әріппен шартты4. түрде белгіленеді, ұйқастан бос тұрған тармақ басқа әріппен 5. белгіленеді: а,а,ә,а –қара өлең ұйқасы деп аталатынын еске түсіреді.

№ 2 плакатТолқимын – дағы тоқталам, аТоқталмай кімдер өтті аман? ә Ардағын қимай қазақтар бҚай жерде күмбез соқпаған?! ә

Жоғарыда жүргізілген тәртіппен Күләштің бұл өлеңі кезекті ұйқасқа жататынын оқушылар еске түсіреді. № 3 плакат

Аударып жұрттың назарын, аБардың да көрген базарын, аЖоқтың да көрген азабын аДаладай дана қазағым. ә а,а,а,ә – шұбыртпалы ұйқас

Оқушыларға Күләштің өлеңінде кездесетін осы ұйқастар бар екенін түсіндіре отырып, шұбыртпалы өлең ұйқасы, кезекті ұйқас, қара өлең ұйқасы жалпы қазақ ақындары қолданатын дәстүрлі ұйқас екенін айта кетуіміз керек.

Сонымен қатар Күләш өлеңдерінде қазақ өлеңдерінің дағдылы түрінен басқарақ кездесетін ұйқас түрлерінің бар екенін, ол ақынның өзіндік ерекшелігі болып табылатындығын айта кетуіміз керек.

Сол сияқты экранға ұйқасқа мысал ретінде кадоскоппен қалған өлең шумақтары түсіріліп, оқушыларды шығармашылық ізденіске түсіреміз. Балалар назарына «Ұйқас түрлері» деген ұсынылып, дәптерлеріне түсіріледі. Міне, Күләш өлеңдерінің құрылысын меңгеру оның ұйқас түрлерін білуден басталады. Жаңа материалдың негізгі мәселесін екі қайтара дәлелдеме арқылы игеріп болған соң, енді өлеңнің шумақ және буын өлшемі туралы ұғымдар өз алдына бөлек ұсынылады. Сонда бала тақырыпты жеңіл қабылдап, сабақтың айқындылығы артады.

VІ. Түсінік тексеру: Күләш – шумақ көлемінде өзіндік ерекшелігі бар ақын. Дәстүрлі төрт

тармақтан басқа саны әр түрлі аралас шумақтар өлеңдерінде қолданыс тапқан. Енді пікірді оқушыларға өлең үлгісімен түсіндіреміз.

Жауына қатты қасарған, Қасарған сайын жасарған, Найзамен Нағыз қазақтың Намысын кімдер баса алған?! (бес тармақты шумақ)

Осы сияқты үлгілер тағы да басқа өлеңдерінде кездесетінін атап көрсетіп кету жөн.

Өлең шығару өнерінде буын санының да мәні үлкен екенін айта отырып, тармақтағы буын заңдылықтарын ашып көрсетеміз. Күләш өзіне дейінгі дәстүрлі буын санын өлеңдерінде өте шеберлікпен қолданыс тапқыза білген.

Өшпеген қанша қамалдан 8Қамалдар шыққан тағы алдан 9Несібі жомарт қазақтың 8Есігін кімдер жаба алған?! 9

Өлеңдегі буын еркіндігіне батыл бой ұру ерекшелігі Күләш ақынның өзіндік қалам қабы екендігін атап көрсетеміз.

IV. Жаңа сабақты бекітуОсы сабақта басты мақсат не десек, ол – көркем шығарманы жалаң

мазмұндап, оқушыларды ығыр етуден сақтандыру, өлеңнің көркемдік сипатына үңілту. Оқытудың әр түрлі әдіс-амалдарын қолдана отырып, бүгінгі ұрпаққа ақын мұрасының идеялық – эстетикалық сипатынан хабар беріп әдеби теориялық таным аясын кеңейту алдымызға қойған үлкен міндеттемелеріміздің бірі деп санағанымыз жөн.

VІІІ.Сабақты қорыту.1. Бағалау:2. Үй тапсырмасын беру.1. Күләш Ахметованың өмірі мен шығармашылығы2. «Қазағым менің» өлеңін жаттау.



Сабақтың тақырыбы: И.Байзақов «Жазғы кеш» Сабақтың мақсаты:1. Білімділік: Оқушылардың И. Байзақовтың жыр әлемімен таныстыру, өлең авторы туралы мағлұмат беру, Исаның жазғы кеш көрінісін танытудағы сөз қолдану ерекшелігін, суреттеу шеберлігін сезіну, ұға білу, өлеңді мәнерлеп жатқа айту мен әдеби теориялық талдауға үйрету.2. Тәрбиелік: табиғатты сүю, сұлулық талғамын байыту, әдемілікті сезіне білу, мейірімділікке тәрбиелеу.3. Дамытушылық: өлеңнің, сөздің астарына, қыр-сырына мән беруге, идеясын түсініп бағалай білуге баулу, өзіндік талдау жасауға, шапшаңдық пен тапқырлыққа, өз ойларын әдеби тілмен жеткізе білуге төселдіру, сөйлеу мәдениетін жетілдіру. Сабақтың түрі: дәстүрлі сабақСабақтың әдіс-тәсілі: сұрақ - жауап, мәнерлеп оқу, әңгімелеу.Сабақтың көрнекілігі: «Қазақ әдебиеті» энциклопедиясыПәнаралық байланыс: қазақ тілі, тарих.Сабақтың барысы:І. Ұйымдастыру кезеңі: 1.Оқушылармен сәлемдесу. 2. Оқушылардың сабаққа қатысын тексеру. 3. Оқушылардың зейіндерін сабаққа аудару.ІІ. Үй тапсырмасын сұрау«Өнерлінің өрісі кең» тақырыбында эссе жазуІІІ. Білім тексеру




V. Жаңа тақырыпты түсіндіру «Балапан ұяда не көрсе, ұшқанда соны іледі» дейді халық. Исаның әкесі Байзақ та, анасы Ғазиза да әнші, сауықшыл, өнерге жақын адамдар болған. Иса ақын жас шағында ән – жырдың, сұлулықтың өшпес нұрына қанық болып өседі. 1900 жылы Павлодар облысының Ертіс өңірінде Иса дүниеге келеді. Тоғыз жасында шешесі өліп, нағашы атасының тәрбиесінде өседі. Туған нағашысы Рахмет жақсы әнші болған екен.

Иса өткір әрі отты өлең шығаратын ақын еді. Ол туралы Елубай Өмірзақов деген қазақтың даңқты әртісі «Өз жасында Исадай ақынды көргем жоқ» деп жазған. Тамаша әртіс, домбырашы, ақын, әнші болып елді риза етіп жүрген. Оның әйгілі «Құралай сұлу» дастаны, « Алтай аясында», «Қойшының ертегісі» , «Кавказ» атты шығ армалары бар.VІ. Түсінік тексеру Бұдан кейін «Жазғы кеш» өлеңін байыппен әр жолын зер сала мәнерлеп оқимын. Тақырыпты ашу мақсатында оқушыларға тізбектей оқытамын.

Өлеңді нақышына келтіріп мәнерлеп, алма кезектей оқи отырып әр шумақтан соң Блум токсономиясын пайдаланып, сұрақтар қою арқылы барынша өлеңнің мазмұнын ашу мақсатында жұмыс жасалады.

1. Табиғатын көрінісін осылай суреттеуді көркем шығармада не дейміз?2. Жазғы кештің батуын қандай суретті сөздер арқылы берген?3. Соңғы екі тармақтан нені байқайсыңдар?

VII. Жаңа сабақты бекіту Өлеңге кешенді әдеби талдау жүргіземіз. Тақтада авторлық идеяға бағындырыла сұрақ қою арқылы жүргізілген әдеби телдаудың сызбасы тұр. Оқушылар бұл сызбаны толтырады.

Өлеңнің тақырыбы:Мазмұны:Өлең шумағы:Бунақ, ырғақ:Ұйқас: Тармақ:Буын саны:

Оқушыларға деңгейлік тапсырма беру үшін екі топқа бөлеміз. (дәптермен жұмыс) Ітоп. «Жазғы кеш» өлеңінен әдемі суретті сөздерді табу.ІІтоп. Ақын өлеңі бойынша төрт жолды өлең құрау.Екі топпен дебат ойыны

VІІІ.Сабақты қорыту.1. Бағалау2. Үй тапсырмасын беру

* И.Байзақов өмірі туралы түсінік.* «Жазғы кеш» өлеңді жаттау.

Сабақ жоспары1.Пән аты: Қазақ әдебиеті2.Сыныбы: 53.Күні, айы, жылы:Сабақтың тақырыбы: Мазмұндама «Әкемнің әңгімесі»Сабақтың мақсаты:1.Білімділік: оқушыларды шығармашылыққа баулу, өз ойларын дұрыс әрі сауатты жеткізуге дағдыландыру.2.Тәрбиелік: оқушыларды ел тарихын қастерлеуге тәрбиелеу, елжандылыққа баулу.3.Дамытушылық: оқушылардың ауызша және жазбаша тіл мәдениетін дамыту.Сабақтың типі: бақылау сабағыСабақтың түрі: мазмұндамаСабақтың әдіс-тәсілі: мәнерлеп оқу, әңгімелеу, сұрақ-жауапСабақтың көрнекілігі: Диктанттар мен мазмұндамалар жинағыПәнаралық байланыс: тілСабақтың барысы:І.Ұйымдастыру кезеңі: 1.Оқушылармен сәлемдесу. 2.Оқушылардың сабаққа қатысын тексеру. 3.Оқушылардың зейіндерін сабаққа аудару. ІІ.Жаңа тақырыпты түсіндіру.1. Мазмұндама мәтінімен таныстыру.

Әкемнің әңгімесі Әкем тоғыз жасымда дүние салды. Осы жасқа жеткенше, тізесіне отырғызып алып, Отырарды жанқиярлықпен қорғаған ер жүрек бабалары жайлы сан мәрте әңгімелегені жадымда нақ бір тасқа басылғандай жазылып қалыпты. Бәлкім, перзентінің қөңіліндегі туған жерге деген олқылықты осымен толтырайын дегені шығар. Кейде анамның: «Тым жас қой. Түсіне қояр ма екен?» - деген күмәнді қарсылығына:

- Жоқ, түсінуге тиіс. Түсінбесе өзіне қиын болады. Тамырын тереңге жібере алмаған дорақтың қашан да ғұмыры келте, - дер еді.

Жер қайысқан қолмен әлемді жаулап алуға ұмтылған Шыңғыс ханның әскері Орта Азияның мұнарасы көк тіреген небір әсем шаһарларын бар жоғы бес, он, он бес күннің ішінде бағындырып жатты. Қарсы келгеннің бәрін ат тұяғымен таптаған жойқын күштің қаһарынан қаймыққан кейбір қала әмірлері қақпасын өз қолдарымен ашып берісті. Ал Отырар алты ай бойы жауға алдыртпай, жанқиярлықпен қасқайып қарсы тұрадфы... Шыңғыс хан «Отырарда еркек кіндік қалмасын» деген бұйрық береді. Қайсар рухты Қайыр хан мен өз туған жеріне табан тірей алмаған, Отырардың қақпасын Шыңғыс хан әскерлеріне ашып берген сатқын жігіттің трагедиясы маған ұстаздық қызмет атқарады. Осы әңгімесі үшін ғана әкем, арқылы Отырар менің

мақтанышыма айналды. Кейде көзімді жұмсам болды, тоғыз жасар мені алдына алып, Отырар жанкештілігі туралы әңгіме айтып отырған әкем елестейді. Сезіммен тәрбиелеу – тәрбие атаулының ұлысы. 1992 жылы Отырар топырағында жерлестерімнің сұрауымен шығармашылық кешім өтетін болды. Әкемнің көзін көрген қариялар мен ақ жаулықты кейуаналардың құшағы бірінен соң бірі тартып алып, қапелімде босатар емес. Үш әжей Отырар топырағын алтын жіппен әдіптеген ақ жібек матаға тұмар етіп орап: -Құлыным, қайда жүрсең де, туған топырағыңның қасиеті желеп-жебеп жүрсін, - деп мойныма тақты. Осы өмірімде туған халқымның талай сый-сияпатын көріп, өз елімнен тыс жерлердің де кейбір құрметті сыйлықтарын алған екенмін. Бірақ ешқайсысы осы туған жер топырағы түйілген тұмардай тебірендірген емес. (М. Шаханов «Құз басындағы аңшының зары»)

2. Мазмұндама бойынша жоспар құру. 1) Бабалар жайлы әңгіме.

2) Туған жер туралы толғау. 3) Отырар оқиғасы. 4) Бір уыс топырақ.

3. Сөздік жұмысын жүргізу. Дарақ, кейуана, тұмар.

ІІІ. Сабақтың аяқталуы.

Сабақ жоспары1.Пән аты: әдебиеті2.Сыныбы: 5

«Бекітемін»

Күні: 15.03.13 жыл Пәні: Әдебиет Сыныбы: 5 Сабақтың тақырыбы: Мазмұндама Сабақтың мақсаты:1.Білімділік: оқушыларды шығармашылық қабілеттерін бекіту.2.Тәрбиелік: оқушыларды қоршаған ортаны қорғауға, табиғатты аялауға, Отансүйгіштіке, жанашырлыққа тәрбиелеу.3.Дамытушылық: оқушылардың ойлауын,қиялын,жазбаша тіл мәдениетін, сөздік қорын дамыту.Сабақтың типі: бақылау сабағыСабақтың түрі: жазба жұмысы Сабақтың әдіс-тәсілі: сұрақ-жауап, түсіндіру, баяндау, ойқозғау Сабақтың көрнекілігі: Диктанттар мен мазмұндамалар жинағы.Пәнаралық байланыс: қазақ тілі, жаратылыстануСабақтың барысы:І.Ұйымдастыру кезеңі: 1.Оқушылармен сәлемдесу. 2.Оқушылардың сабаққа қатысын тексеру. 3.Оқушылардың зейіндерін сабаққа аудару. ІІ. Оқушыларды мазмұндама мәтінімен таныстыру.

Құс – табиғат перзенті Көктем күшіне еніп, бүкіл дала құстардың әсем үніне бөленді. Атамыз қазақ қашан да құс атаулыны ерте заманнан ерекше құрметтеп келген. Қыран бүркіт, алғыр қаршыға, көк дауыл сұңқар, ұшқыр тұйғын баулып, оларды қиянға салып, өнерін құмарта тамашалаған. Құс біткенді жәбірлеуді өздеріне рақымсыздық, қиянат көрген. Бұл жөнінде ел аузында мынадай бір аңыз бар. Жоңғар шапқыншылығы кезінде адамдар ел-жұртын тастап, бас сауғалап, жан-жаққа қашқаны белгілі. Сонда жау келе жатқан жолда атақты Төле би көшпей, жалғыз үй қалып қойыпты. Ентелеп келіп бас қойған жау еш қаперсіз жұртта отырған жалғыз үйді көріп, оның бұл қылығына таң-тамаша қалады. Өктем жау ордаға келіп ойран салмақ болғанда, Төле би шығып: - Ей, адамзаттың балалары! Биыл көктемде шаңырағыма қарлығаш ұя салып еді. Қазір сол ұяда оның қызылшақа балапандары жатыр. Соларды аяп, өзгелерге ұқсап үдере көшпей, шаңырағымды, жолдарыңда қалып қойдым. Ең болмаса, сол балапандарды аяңдар. Өзіме тисеңдер де, шаңырағыма тимеңдер, - деп, өтініш жасаған екен дейді.

Сонда жауыздығымен әлемге аты жайылған жоңғар басқыншыларының өзі Төле бидің асқан адамгершілігіне риза болып, оның шаңырағына тиіспеген көрінеді. Саятшылық – үлкен өнер, ата салтымыз. Саятшылық құру – аң-құсты қырып жою деген сөз емес, қайта оған қамқор болу, жанашырлық ету деген сөз. Ел

арасында аңдар мен құстардың қайсысының қай уақытта өсіп-көбейетінін, жүретін жерін, олардың мекендейтін, жайылатын орнын, жүріс-тұрыс, мінез-дағдысын өте жақсы білетін адамдар көп. Олар аң-құстың өсіп-көбейетін кезінде мазасын алмайды, үркітпейді, қайта қамқор болып жүреді. Қазақ салтында жалт еткенді жамбастан, бүлк еткенді бүйректен, сырт еткенді сирақтан тигізетін, құралайды көзге атқан мергендердің өзі аң-құстың бәріне бірдей тие бермейді, қалағанын ғана таңдап ататын болған. Өйткені Табиғат-ана әркімнен өзгеге залалын тигізбей, қажет тап басып тауып алуды, өзін аялауды, шапағатты көзбен қарауды қалайды.

Мазмұндау жоспары:1. Аталар құрметі.2. Аңыз ізімен.3. Саятшылық деген не?4. Құс – табиғат.5. Ата – баба дәстүрін сақтау.

Сөздік жұмысы:бас сауғалау, қаперсіз.

ІV. Сабақтың аяқталуы.

Сабақ жоспары1.Пән аты: әдебиеті2.Сыныбы: 53.Күні, айы, жылы:Сабақтың тақырыбы: МазмұндамаСабақтың мақсаты:1.Білімділік: оқушыларды өз ойларын еркін әрі сауатты жеткізуге дағдыландыру.2.Тәрбиелік: оқушыларды адамгершілікке, мейірімділікке тәрбиелеу.3.Дамытушылық: оқушылардың әдеби дүниетанымдарын кеңейту, жазбаша тіл мәдениетін дамыту.Сабақтың типі: бақылау сабағы.Сабақтың түрі: шығармаСабақтың әдіс-тәсілі: сұрақ-жауап, түсіндіру, жазба жұмысы, мәнерлеп оқу.Сабақтың көрнекілігі: Диктанттар мен мазмұндамалар жинағы.Пәнаралық байланыс: тіл.Сабақтың барысы:І.Ұйымдастыру кезеңі: 1.Оқушылармен сәлемдесу. 2.Оқушылардың сабаққа қатысын тексеру. 3.Оқушылардың зейіндерін сабаққа аудару. ІІ. Оқушыларды мазмұндама мәтінімен таныстыру.

Апам Апамның мінезі қызық. Әлі күнге шейін айналып-толғанып, өбектеп жүргені. Менің ер жетіп, ересектер қатарына қосылып, ерте тұрып, кеш жатқанымда жұмысы да жоқ. Басым жастыққа тиіп, көзім ұйқыға кетісімен маңдайымнан иіскеп, шашымды сипап, қасымнан шықпайды. Кейде оянып, көзімді ашпастан ұзақ жататынмын. Ана мейірімінің таусылар, сарқылар шегі болмайтын да шығар. Әр еміренуі сонау кеудемнің түкпірінде ұйып қалған балалық шақтың елжіреуін қайта қоздатып кететін екі-үш ұлдан қалған жалғыз «қоңыр қозысы» болғаныма өзімді кінәлі санаймын ба, жұрт алдында қабақ түйсем, осындай оңаша шақта алақан иісін құшырлана сіміріп, шексіз қуанышқа бөленем. Анаға жетер не бар екен?! Ана мейірімін алмастырар құдірет бар ма екен! Бүгін де апамның маңдайыма тиген жұп-жұмсақ еріндерінің лебімен күліп ояндым. Әкем жұмысқа кетіп қалыпты. Асығыс атып тұрдым. Апам үстел үстіне

тағамдарын жасап жүр. Далаға шықтым. Өткір жарық көзе шағылысып, ті қаратар емес. Үйге кіріп, апамның бәйек болғанына қарамастан, түрегеп тұрып суық еттен қарбытып бірер асадым да, ораулы түстік тағамымды қолтығыма қысып, жұмысқа кеттім. Көз алдымнан апам кетпей келеді... әсіресе, жасы мөлдіреген жанары әлденеге зарыққандай, әлденеге көңілі ынтығып, соған мұңая қалғандай. Жайдары жаз өтіп барады. Енді бірер айдан кейін мына жасылы азая бастаған далаға күз келіп түседі. Ондайда бұл жердің сұрқы адам көргісіз. Сіркіреп жаңбыр жауады-ай келіп. Жердің миы шығып, аяқ аттасаң ақыретке айналып бітеді. Аспанға қараймын. Ноқаттай боп бозторғай тұр қос қанатын қайшылап. Алысқа қараймын. Маңай жап-жарық. Күн күйдіріп барады. Айналайын жаз ғой бұл. Тағы да апамды ойлап келемін. Ұзақ сапар өмірімнің ащы-тұщысын, күйініш-сүйінішін еске алғанда, қысқа ғұмырдың күңгірт күзіне тап болғанын сезетін болар. Тап сол кездерде көз жетпеске кеткен жастықтың жайдары жазын сағынып, іштей елжірейтін шығар. Сол күйіне аңсары ауғанда тірлігінің қайта ашылған гүліндей, қайта көктеген құрағындай мен көрінетін шығармын. Өбектейтіні де сондықтан болар. (С.Сматаев, 334 сөз.)

Мазмұндама бойынша жоспар құру. 1. Ана мінезі.2. «Ананың көңілі – балада, Баланың көңілі – далада».3. Оятқан ана алақаны.4. Ана көңілі.5. Жайдары жаздың өтуі.6. Күз – көңілсіздік белгісі.7. Өмірдің жазы, күзі.

ІV. Сабақтың аяқталуы.

Documents

u-s.kz · Web viewШешендік сөздер көбінесе дауларға байланысты туған десек, шешендер екі кісі, екі ру арасындағы