ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ DOKTORA …traglor.cu.edu.tr/objects/objectFile/7GXxQg8p-1892013-31.pdf · KÜMELENME VE TÜRKİYE’DE KIRSAL VE TARIMSAL

ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

DOKTORA TEZİ

Sadık GÖZEK

KÜMELENME VE TÜRKİYE’DE KIRSAL VE TARIMSAL KALKINMA AÇISINDAN UYGULANABİLİRLİĞİ

TARIM EKONOMİSİ ANABİLİM DALI

ADANA, 2012


KÜMELENME VE TÜRKİYE’DE KIRSAL VE TARIMSAL KALKINMA

AÇISINDAN UYGULANABİLİRLİĞİ

Sadık GÖZEK

DOKTORA TEZİ

TARIM EKONOMİSİ ANABİLİM DALI Bu Tez 30/07/2012 Tarihinde Aşağıdaki Jüri Üyeleri Tarafından Oybirliği/Oyçokluğu ile Kabul Edilmiştir. ……………………................. ………………………….. ……............................. Prof. Dr. Faruk EMEKSİZ Prof. Dr. Necat ÖREN Prof. Dr. Cuma AKBAY DANIŞMAN ÜYE ÜYE ...……………............... ...……………………………...………….. Prof. Dr. İsmet BOZ Doç. Dr. Müge KANTAR DAVRAN ÜYE ÜYE Bu Tez Enstitümüz Tarım Ekonomisi Anabilim Dalında hazırlanmıştır. Kod No:

Prof. Dr. M. Rifat ULUSOY Enstitü Müdürü

Not: Bu tezde kullanılan özgün ve başka kaynaktan yapılan bildirişlerin, çizelge ve fotoğrafların

kaynak gösterilmeden kullanımı, 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunundaki hükümlere tabidir.

I

ÖZ

DOKTORA TEZİ

KÜMELENME VE TÜRKİYE’DE KIRSAL VE TARIMSAL KALKINMA AÇISINDAN UYGULANABİLİRLİĞİ

Sadık GÖZEK


TARIM EKONOMİSİ ANABİLİM DALI

Danışman :Prof. Dr. Faruk EMEKSİZ Yıl: 2012, Sayfa: 220 Jüri :Prof. Dr. Faruk EMEKSİZ :Prof. Dr. Necat ÖREN :Prof. Dr. Cuma AKBAY :Prof. Dr. İsmet BOZ :Doç. Dr. Müge KANTAR DAVRAN

Türkiye’de son dönemde özellikle sektörel yoğunlaşma olan bölgelerde kümelenme yaklaşımının benimsenmesi ve uygulanması yönünde çeşitli çalışmalar yapılmaktadır. Söz konusu çalışmalar, Türkiye’de kümelenme potansiyeli taşıyan yerlere ve aktörler arasında kümelenmeye ciddi bir merak ve istek olduğunu göstermesi bakımından dikkat çekicidir. Türkiye’de kamu politikalarına bakıldığında ise son yıllarda kümelenme kavramına önem verildiği ancak kümelenmenin net bir çerçeveye oturtulmadığı görülmektedir. Önümüzdeki süreçte kamu politikaları açısından kümelenme yaklaşımının nasıl benimseneceğine karar verilmesi beklenmektedir. Türkiye’de kümelenme yaklaşımının özellikle bölgesel ve kırsal kalkınma politikası açısından nasıl kullanılacağını araştıran yol gösterici bir çalışmaya ihtiyaç vardır.

Bu çalışmada ilk olarak kümelenme kavramının gelişimi konusunda literatür taraması yapılmış ve değişen bölgesel ve kırsal kalkınma politikaları çerçevesinde kümelenme kavramının konumuna ve yapısına değinilmiştir. Ayrıca, kümelenmelerin desteklenmesi için benimsenen modellere ve farklı ülke uygulamalarına yer verilmiştir. Mersin Tarım-Gıda, İzmir Organik Gıda ve Maraş Biberi Kümelerine anket ve SWOT analizi yapılmış ve kümelenme sonrası gelişmeleri değerlendirilmiştir. Bunun yanında, Türkiye’de kümelenmeye verilen önem ve hâlihazırda kümelenme yönünde verilen destekler değerlendirilmiştir. Çalışmanın neticesinde ise, Türkiye’de farklı politikalar arası uyum sağlanması ihtiyacına, kümelenme oluşumlarının desteklenmesi gerekliliğine ve bölgesel düzeyde işletmelerin rolü üzerine öneriler geliştirilmiştir.

Anahtar Kelimeler: Küme-Kümelenme, Kümelenme Politikası, Kırsal ve Bölgesel Kalkınma, Kümelenme Destekleri

II

ABSTRACT

PhD THESIS

CLUSTER AND ITS APPLICATION TO THE TERMS OF RURAL AND AGRICULTURAL DEVELOPMENT IN TURKEY

Sadık GÖZEK

ÇUKUROVA UNIVERSITY INSTITUTE OF NATURAL AND APPLIED SCIENCES DEPARTMENT OF AGRICULTURAL ECONOMICS

Supervisor :Prof. Dr. Faruk EMEKSİZ Year: 2012, Pages: 220 Jury :Prof. Dr. Faruk EMEKSİZ :Prof. Dr. Necat ÖREN :Prof. Dr. Cuma AKBAY :Prof. Dr. İsmet BOZ :Assoc. Prof. Dr. Müge KANTAR DAVRAN

Recently in Turkey, various studies are made concerning the adoption and implementation of clustering approach especially in the regions which have sectoral agglomerations. These studies draw special attention as they indicate the presence of a serious inquiry and motivation related to territories and actors with clustering potential in Turkey. When public policies in Turkey are examined, it is seen that clustering concept has recently drawn attention but it has not been elaborated in a clear-cut framework. In the forthcoming process how the clustering approach will be adopted in public policies is expected to be determined. In this study, it is aimed to point out the need for a guiding study in Turkey which explores how “the clustering approach” will be used especially in regional and rural development policy field.

In this study, at first, the literature background about development of "clustering concept" has been investigated and then it has been mentioned about the condition of clustering and the structure of clustering in view of the framework of changing regional and rural development policies. In addition, this study covers "the adopted models” -in order to support clustering- and also different countries' implementations in this field. Surveys and SWOT analysis have been applied on Mersin Agro-Food, İzmir Organic Food and Maras Pepper Clusters and their developments were evaluated after the process of clustering. Meanwhile, the importance given to the clustering in Turkey and the relevant supportive measures at present has been evaluated. As a conclusion, a model was proposed concerning, the need for integration among various policy fields, the necessity to support the clustering formations in Turkey, and the role of companies at regional level.

Keywords: Cluster-Clustering, Clustering Policy, Rural and Regional Development, Clustering Supports

III

TEŞEKKÜR

Çalışmamın gerçekleşmesinde katkı ve tavsiyelerini esirgemeyen başta

değerli danışman hocam Prof. Dr. Faruk EMEKSİZ’e, çalışmamın son halini

almasında katkı sağlayan Prof. Dr. Cuma AKBAY’a, Prof. Dr. İsmet BOZ’a,

Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölümü öğretim üyeleri

ve çalışanlarına teşekkür ederim.

Eğitimim süresince yardımlarını ve katkılarını esirgemeyen ve her zaman

desteklerini yanımda hissettiğim aileme teşekkürü bir borç bilirim.

IV

İÇİNDEKİLER SAYFA

ÖZ ................................................................................................................................. I

ABSTRACT ................................................................................................................. II

TEŞEKKÜR ............................................................................................................... III

İÇİNDEKİLER .......................................................................................................... IV

ÇİZELGELER DİZİNİ ........................................................................................... VIII

ŞEKİLLER DİZİNİ ................................................................................................... XII

SİMGELER VE KISALTMALAR ......................................................................... XIV

1. GİRİŞ ....................................................................................................................... 1

2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR ........................................................................................ 5

3. MATERYAL VE METOD .................................................................................... 15

3.1. Materyal .......................................................................................................... 15

3.2. Metod ............................................................................................................. 15

4. BULGULAR VE TARTIŞMA ............................................................................. 17

4.1. Kümelenme Kavramı: Kümelenme Yaklaşımının Gerekçeleri ve Tanımı .... 17

4.1.1. Kümelenme Yaklaşımının Gerekçeleri ................................................ 20

4.1.2. Kümelenme Tanımı .............................................................................. 21

4.2. Kümelerin Yapısı, Oluşumu ve Yaşam Evreleri ............................................ 24

4.2.1 Kümelerin Yapısı .................................................................................. 24

4.2.2. Kümelerin Oluşumu ve Yaşam Evreleri ............................................ 28

4.3. Kümelerde İşbirliği ve Rekabet ...................................................................... 31

4.4. Kümelenmenin, Kümeye Dâhil Olan İşletmelere Sağlayacağı Avantajlar .... 36

4.5. Kümelenme Politikaları ve Stratejileri ........................................................... 40

4.5.1. Kümelenme Politikaları ...................................................................... 40

4.5.2. Küme Geliştirme Stratejileri .............................................................. 42

4.6. Türkiye’de ve Avrupa’da Kümelenme Politikaları ........................................ 45

4.6.1. Türkiye’de Kümelenme Politikaları ..................................................... 45

4.6.1.1. Türkiye’de Kümelenme Politikasının Geliştirilmesi

Projesi ......................................................................................... 53

4.6.2. Avrupa’da Kümelenme Politikaları ..................................................... 58

V

4.6.2.1. Avrupa’da Kümelenme Politikalarına Genel Bakış .................. 58

4.6.2.2. Seçilmiş Bazı Ülkelerde Kümelenme Politikaları ...................... 62

4.6.2.2.(1). Belçika ...................................................................... 62

4.6.2.2.(2). Danimarka ................................................................. 63

4.6.2.2.(3). Almanya .................................................................... 63

4.6.2.2.(4). Yunanistan ................................................................ 64

4.6.2.2.(5). İspanya ...................................................................... 65

4.6.2.2.(6). Slovenya ................................................................... 67

4.6.2.2.(7). Macaristan ................................................................. 69

4.6.2.2.(8). Slovakya ................................................................... 71

4.6.2.2.(9). Fransa ........................................................................ 73

4.6.2.2.(10). İsveç ........................................................................ 75

4.7. Dünyada ve Türkiye’de Bazı Kümelenme Örnekleri ..................................... 77

4.7.1. Dünyada Bazı Kümelenme Örnekleri .................................................. 77

4.7.1.1. Kaliforniya Şarap Kümesi .......................................................... 77

4.7.1.2. Silikon Vadisi ............................................................................. 79

4.7.1.3. Doğu Polonya Lublin Bölgesi Kırsal Kümelenmesi .................. 81

4.7.1.4. Norveç Tarım-Gıda Kümelenmesi ............................................. 83

4.7.1.5. Norveç Deniz Kümesi ................................................................ 86

4.7.1.6. Macaristan Pannon Otomotiv Kümelenmesi (PANAC)

Girişimi ....................................................................................... 88

4.7.1.7. Macaristan Pannon Ahşap ve Mobilya Kümelenmesi

(PANFA) .................................................................................... 92

4.7.2. Türkiye’de Bazı Kümelenme Örnekleri ............................................... 95

4.7.2.1. Sultanahmet Bölgesi Turizm Sektörü Kümelenme

Çalışması .................................................................................... 96

4.7.2.2. Bartın İli Kümelenme Geliştirme Çalışması .............................. 97

4.7.2.3. OSTİM Savunma Sanayi Sektörü Kümesi Geliştirme

Projesi ......................................................................................... 98

4.7.2.4. GAP Bölgesi Kümelenme Çalışmaları-Adıyaman

Tekstil Kümesi ......................................................................... 100

VI

4.7.2.5. Konya Sanayi Odası Otomotiv Yan Sanayi Kümesi

Çalışmaları ................................................................................ 102

4.7.2.6. Mersin Tarım-Gıda Kümesi Çalışmaları .................................. 105

4.7.2.7. İzmir Organik Gıda Kümesi Çalışmaları ................................. 110

4.7.2.8. Türkiye’de Moda ve Tekstil İş Kümesi Oluşturulması

Projesi ....................................................................................... 115

4.7.2.9. Kahramanmaraş Biber Kümesi Çalışmaları ............................. 117

4.7.2.10. Ulusal KOBİ İşbirliği ve Kümelenme Projesi ....................... 120

4.8. Türkiye, Avrupa Birliği ve Uluslararası Kuruluşlar Tarafından

Kümelenme Faaliyetlerine Verilen Destekler .............................................. 124

4.8.1. Türkiye’de Kümelenme Faaliyetlerine Verilen Destekler .................. 124

4.8.1.1. Uluslararası Rekabetçiliğin Geliştirilmesi Desteği-DTM ........ 124

4.8.1.2. İşbirliği Güç Birliği Destek Programı-KOSGEB ..................... 125

4.8.1.3. Tematik Proje Destek Programı-KOSGEB .............................. 127

4.8.1.4. Bölgesel Kalkınma Ajansları Mali Destek Programı ............... 128

4.8.1.5. TÜBİTAK-İŞBAP Destekleme Programı ................................ 129

4.8.1.6. Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı’nca Verilecek Olan

Küme Destek Programı ............................................................ 131

4.8.2. AB Tarafından Kümelenme Faaliyetlerine Verilen Destekler ........... 131

4.8.2.1. AB Katılım Öncesi Mali Yardımlar (IPA) Bölgesel

Rekabet Edebilirlik Operasyonel Programı .............................. 131

4.8.2.2. Yedinci Çerçeve Programı (Kapasiteler Özel Programı) ......... 136

4.8.2.3. AB Rekabet Edebilirlik ve Yenilik Çerçeve Programı

2007-2013 (Girişimcilik ve Yenilik Programı (EIP)) .............. 138

4.8.2.4. Avrupa Bölgesel Kalkınma Fonu-(ERDF) ............................... 145

4.8.3. Uluslararası Kuruluşlar Tarafından Kümelenme Faaliyetlerine

Verilen Destekler-UNIDO-Birleşmiş Milletler Sınai Kalkınma

Teşkilatı ............................................................................................ 146

4.9. Türkiye’de Kırsal Kalkınma ........................................................................ 148

4.9.1. Ülkemizde Kırsal Kalkınma Politikaları ............................................ 150

4.9.2. Ülkemizde Kırsal Alanların Sorunları ve Kümelenme Alternatifi .... 153

VII

4.10. Mersin Gıda-Tarım, İzmir Organik Tarım ve Kahramanmaraş Biber

Kümesi Üyelerine Yönelik Anket Çalışmasının Bulguları ....................... 154

4.11. Mersin Gıda-Tarım Kümesi, İzmir Organik Tarım Kümesi ve

Kahramanmaraş Biber Kümesi Swot Analizi ............................................ 177

4.11.1. Mersin Gıda Tarım Kümesi ........................................................... 178

4.11.2. İzmir Organik Gıda Kümesi ........................................................... 179

4.11.3. Kahramanmaraş Biber Kümesi ...................................................... 181

5. SONUÇLAR VE ÖNERİLER ............................................................................ 185

5.1. Sonuçlar ........................................................................................................ 185

5.2. Öneriler ......................................................................................................... 189

5.2.1. Türkiye’de Kümelenme Politikalarına Katkı Sağlayacak

Öneriler ............................................................................................... 189

5.2.2. Kümelerin Başarılı ve Sürdürülebilir Olması İçin Öneriler ............... 194

KAYNAKLAR ........................................................................................................ 201

ÖZGEÇMİŞ ............................................................................................................. 213

EKLER ..................................................................................................................... 215

VIII

ÇİZELGELER DİZİNİ SAYFA

Çizelge 4.1. Bölgesel Kalkınmanın Gelişim Süreci .................................................... 18

Çizelge 4.2. Kümelenme Politikaları Aşamaları ......................................................... 48

Çizelge 4.3. Kümelenme Yaklaşımının Diğer Politika Alanları Kesişimi .................. 50

Çizelge 4.4. Ulusal Kümelenme Politikasının Geliştirilmesi Projesi

Kapsamında Yol Haritaları Hazırlanan Kümeler .................................... 56

Çizelge 4.5. Bölgesel Rekabet Edebilirlik Operasyonel Programı Kapsamında

Öne Çıkan İl ve Sektörler ........................................................................ 56

Çizelge 4.6. Norveç Tarım-Gıda Kümelenmesine Ar-Ge Tedariki ............................ 86

Çizelge 4.7. Mersin Tarım-Gıda İş Kümesi İçin 9 Ana Başarı Unsuru ...................... 108

Çizelge 4.8. Anket Yapılan İşletmelerin Hukuki Statüleri (%) ................................... 155

Çizelge 4.9. Anket Yapılan Kümelerin Hukuki Statüsü (%) ...................................... 156

Çizelge 4.10. Anket Yapılan İşletmelerin İş Kollarına Göre Dağılımı (%) ................. 156

Çizelge 4.11. Anket Yapılan İşletmelerin Çalışan Sayıları (Kişi) ................................ 157

Çizelge 4.12. Anket Yapılan İşletmelerin Yıllara Göre İhracat Rakamları (2006-

2008 Dönemi) ......................................................................................... 158

Çizelge 4.13. Anket Yapılan İşletmelerin Yıllara göre İhracat Rakamları (2009-

2010) ....................................................................................................... 158

Çizelge 4.14. Anket Yapılan İşletmelerin Yıllara Göre Ciro Rakamları (2006-

2007) ....................................................................................................... 159

Çizelge 4.15. Anket Yapılan İşletmelerin Yıllara göre Ciro Rakamları (2008) ........... 159

Çizelge 4.16. Anket Yapılan İşletmelerin Yıllara göre Ciro Rakamları (2009-

2010) ....................................................................................................... 159

Çizelge 4.17. Anket Yapılan İşletmelerin Küme Öncesi ve Sonrası Ar-Ge

Faaliyetleri............................................................................................... 160

Çizelge 4.18. Anket Yapılan İşletmelerin Küme Öncesi ve Sonrası Ürün ve

Süreç Tasarımı ........................................................................................ 161

Çizelge 4.19. Anket Yapılan İşletmelerin Küme Öncesi ve Sonrası Kalite

Kontrolü .................................................................................................. 161

IX

Çizelge 4.20. Anket Yapılan İşletmelerin Küme Öncesi ve Sonrası Satış ve

Pazarlama Stratejisi Durumu .................................................................. 162

Çizelge 4.21. Anket Yapılan İşletmelerin Küme Öncesi ve Sonrası Tanıtım

Durumu ................................................................................................... 162

Çizelge 4.22. Anket Yapılan İşletmelerin Küme Öncesi ve Sonrası Depolama

Durumu ................................................................................................... 163

Çizelge 4.23. Anket Yapılan İşletmelerin Küme Öncesi ve Sonrası Satış

Merkezleri ............................................................................................... 164

Çizelge 4.24. Anket Yapılan İşletmelerin Kümeye Katılma Sebepleri ........................ 164

Çizelge 4.25. Anket Yapılan İşletmelerin Kümenin Başarısına Olan İnancı ............... 165

Çizelge 4.26. Anket Yapılan İşletmelere Kümenin Sağladığı En Önemli Getiri ......... 165

Çizelge 4.27. Anket Yapılan İşletmelere Göre Kümenin En Önemli Sorunu .............. 166

Çizelge 4.28. Anket Yapılan İşletmelerin Son 2 Yılda Faaliyet Gösterdikleri

Sektöre Sundukları Yeni Ürün Ya da Hizmet ......................................... 166


Sektöre Sundukları Yeni Ürün Ya da Hizmet Sayısı .............................. 167


Sektöre Sundukları Ürün Ya da Hizmetin Geliştiricisi ........................... 167

Çizelge 4.31. Anket Yapılan İşletmelerin Sahip oldukları Sertifikalar ........................ 168

Çizelge 4.32. İşletmelerin Son 2 yılda Tanıtım ve Reklam Faaliyetleri Durumu

(Broşür ve Ürün Kataloğu)...................................................................... 168


(Fuar Katılımı) ........................................................................................ 169


(Reklam Verme) ...................................................................................... 169

Çizelge 4.35. İşletmelerin Son 2 yılda Tanıtım ve Reklam Faaliyetleri Durumu.

(Yurtdışı Firmalarla Görüşme) ................................................................ 169

Çizelge 4.36. İşletmelerin Son 2 yıldaki Satışlarının Durumu ..................................... 170

Çizelge 4.37. İşletmelerin Son 2 yıldaki Müşteri Memnuniyeti ................................... 170

Çizelge 4.38. İşletmelerin Son 2 yıldaki Ürün Maliyeti ............................................... 170

Çizelge 4.39. İşletmelerin Son 2 yıldaki Ürün Çeşidi .................................................. 171

X

Çizelge 4.40. İşletmelerin Son 2 yıldaki Üretim Miktarı ............................................. 171

Çizelge 4.41. İşletmelerin Son 2 Yıldaki Müşteri Sayısı ............................................. 172

Çizelge 4.42. İşletmelerin Son 2 Yıldaki İhracat Miktarı ............................................. 172

Çizelge 4.43. İşletmelerin Son 2 Yıldaki Ürün Fiyatları .............................................. 172

Çizelge 4.44. İşletmelerin Son 2 yılda Satış Yaptıkları Ülke Sayısı ............................ 173

Çizelge 4.45. İşletmelerin Son 2 yılda Kapasite Kullanım Oranı ................................ 173

Çizelge 4.46. İşletmelerin Son 2 yılda Rekabet Gücü .................................................. 174

Çizelge 4.47. İşletmelerin Son 2 yılda Rakip Sayısı .................................................... 174

Çizelge 4.48. İşletmelerin Son 2 yılda Kârlılığı ........................................................... 174

Çizelge 4.49. İşletmelerin Rakiplerinin Yer Aldığı Bölge ........................................... 175

Çizelge 4.50. İşletmelerin Rakiplerine Göre Makine ve Teçhizat Durumu ................. 175

Çizelge 4.51. İşletmelerin Rakiplerine Göre İşgücü Durumu ...................................... 176

Çizelge 4.52. İşletmelerin Rakiplerine Göre Teknolojisi ............................................. 176

Çizelge 4.53. İşletmelerin Rakiplerine Göre Sınai Mülkiyet Hakları Durumu ............ 177

Çizelge 4.54. İşletmelerin Yeni Yatırım Durumları ..................................................... 177

XI

XII

ŞEKİLLER DİZİNİ SAYFA

Şekil 4.1. İtalyan Deri Modası Odağı ....................................................................... 26

Şekil 4.2. Porter Elmas Modeli ................................................................................ 35

Şekil 4.3. Kümelenmenin Yararları .......................................................................... 36

Şekil 4.4. Kümelenme Destek Modeli Önerisi ......................................................... 52

Şekil 4.5. İsveç Kümelenme Programlarının Kurumsal Yapılanmaları ................... 77

Şekil 4.6. Kaliforniya Şarapçılık Kümesi Haritası ................................................... 79

Şekil 4.7. Norveç Denizcilik Kümesi ....................................................................... 87

Şekil 4.8. Adıyaman Tekstil ve Konfeksiyon Kümelenme Haritası ...................... 101

Şekil 4.9. İzmir Organik Gıda Kümesi Organizasyon Şeması ............................... 113

Şekil 4.10. İzmir Organik Gıda Kümesinin Yapısı .................................................. 113

Şekil 4.11. BROP Kapsamında Desteklenen Bölgeler ............................................. 133

Şekil 4.12. Anket Yapılan İşletmelerin İhracat Durumu .......................................... 157

XIII

XIV

SİMGELER VE KISALTMALAR

AB

ABD

: Avrupa Birliği

: Amerika Birleşik Devletleri

ATEKS : Adıyaman Tekstil Konfeksiyoncular Derneği

BGA : Bölgesel Gelişme Anlaşmaları

BGP

BKA

: Bölgesel Gelişme Programları

: Bölge Kalkınma Ajansı

BODTO : Bodrum Ticaret Odası

BROP : Bölgesel Rekabet Edebilirlik Operasyonel Programı

BSTB : Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı

CAT : Competitive Advantage of Turkey

CIP : Rekabet ve Yenilikçilik Çerçeve Programı

CFCU : AB Merkezi Finans ve İhale Birimi

ÇSGB : Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı

DATAR : Fransa Mekânsal Planlama Ajansı

DFİF : Destekleme ve Fiyat İstikrar Fonu

DNV : Det Norske Veritas

DPT : Devlet Planlama Teşkilatı

DTM : Dış Ticaret Müsteşarlığı

EBSO : Eğe Bölgesi Sanayi Odası

ECPG : European Cluster Policy Group

EIP : Girişimcilik ve Yenilik Programı

EİB : Ege İhracatçı Birlikleri

ERDF : European Regional Development Fund

ETO : Ekolojik Tarım Organizasyonu Derneği

GAP : Güneydoğu Anadolu Projesi Bölge Kalkınma İdaresi Başkanlığı

GİDEM : Girişimci Destek Merkezleri

GSYH : Gayri Safi Yurtiçi Hâsıla

IBG : Innovative Business Groupings

ILO : Uluslararası Çalışma Örgütü

XV

IPA : AB Katılım Öncesi Mali Yardımlar

İDM : İstanbul Tekstil ve Hazır Giyim Danışmanlık Merkezi

İMA : İstanbul Moda Akademisi

İŞBAP : Bilimsel ve Teknolojik İşbirliği Ağları Kurma Girişimi Projeleri

İTKİB : İstanbul Tekstil ve Konfeksiyon İhracatçı Birlikleri

İZKA : İzmir Kalkınma Ajansı

KGA : Küme Geliştirme Ajanı

KİGTHM

KKP

: Kahramanmaraş İl Gıda, Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü

: Kırsal Kalkınma Planı

KOBİ : Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeler

KOSGEB : Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeleri Geliştirme ve Destekleme İdaresi

Başkanlığı

KRE : Küme Rekabet Edebilirlik Programı

KSO : Konya Sanayi Odası

KSS : Küçük Sanayi Siteleri

KUL : Küme Uluslararasılaştırma Programı

KY : Küme Yenilikçilik Programı

KYTY : Küme Yönetişim ve Teknik Yardım Programı

MEB : Milli Eğitim Bakanlığı

MTK : Moda ve Tekstil İş Kümesi

NLH : Norveç Ziraat Üniversitesi

NVH : Norveç Veteriner Koleji

OECD : Organisation for Economic Cooperation and Development

OSB : Organize Sanayi Bölgesi

PANAC : Macaristan Pannon Otomotiv Kümelenmesi

PANFA : Macaristan Pannon Ahşap ve Mobilya Kümelenmesi

PHARE : Poland and Hungary Assistance for Restructuring their Economies

SASAD : Savunma Sanayicileri Derneği

SDŞ : Sektörel Dış Ticaret Şirketleri

SSS : Savunma Sanayi Sektörü

STK : Sivil Toplum Kuruluşu

XVI

TEKMER : Teknoloji Geliştirme Merkezleri

TGB : Teknoloji Geliştirme Bölgeleri

TGSD

TKDK

: Türkiye Giyim Sanayicileri Derneği

: Tarım ve Kırsal Kalkınmayı Destekleme Kurumu

TOBB : Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği

TTGV : Türkiye Teknoloji Geliştirme Vakfı

TÜBİTAK : Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu

TÜSİAD

UKKS

: Türkiye Sanayici ve İşadamları Derneği

: Ulusal Kırsal Kalkınma Stratejisi

UKP : Ulusal Kalkınma Planı

UNDP : Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı

UNIDO : Birleşmiş Milletler Sınai Kalkınma Teşkilatı

URAK : Ulusal Rekabet Araştırmaları Kurumu Derneği

ZWVA : Zala Eyaleti Girişimciliği Destekleme Vakfı

XVII

1. GİRİŞ Sadık GÖZEK

1

1. GİRİŞ

Küçük ve orta boy imalat sanayi, hizmet ve tarım işletmelerinin (KOBİ) gelir

ve istihdam yaratmada önemli rolleri olduğu bir gerçektir. Bu tür işletmeler bunca

önemi ve avantajına rağmen, ölçek olarak küçük ve finansal açıdan yetersiz olmaları

nedeniyle zamanla bazı küçük ekonomik krizlerden bile çok çabuk

etkilenmektedirler. Bunlar ayrıca teknolojiyi takip etme, pazar araştırması yapma,

tanıtım ve markalaşma faaliyetlerinde yeteri kadar bulunamama gibi bazı temel

sorunlarla karşılaşmaktadırlar.

Ayrıca piyasalara yeni giriş yapan işletmelerin sadece % 60-70 kadarı ilk iki

yıl ayakta kalmaktadır. İlk yılları atlatan firmaların bir sonraki dönemde ayakta

kalma olasılığı artmaktadır: İlk iki yıldan sonra iş yaşamında kalan firmaların beş yıl

daha yaşama olasılığı %50 ila %80 arasındadır. Bununla birlikte, ortalama olarak

belli bir yılda giriş yapan firmaların sadece %40-50’si yedi yıldan uzun süre

yaşamaktadır (Cotis, 2005).

Bölgelerin rekabet gücü, işletmelerin performansı ile beraber yenilik yapma

kapasitesi, farklı aktörler ve oyuncular arası işbirliğinin sağlanması ve sosyal ve

entelektüel sermayenin geliştirilmesi gibi unsurlarla belirlenmeye başlanmıştır.

Bu doğrultuda, bölgesel ve kırsal kalkınma politikaları da yeniden

şekillenmeye başlamıştır. Yeni bölgesel ve kırsal kalkınma politikaları kapsamında

sürdürülebilir rekabet avantajının sağlanması için yerelin kendine özgü yönleri ön

plana çıkarılmaktadır. Ayrıca işletmelerin, kamu kurumlarının, sivil toplum

kuruluşlarının, eğitim kurumlarının ve diğer kuruluşların işbirliği anlayışı

çerçevesinde bir araya gelmesinin önemi net bir şekilde ortaya konulmaktadır. Son

dönemlerin popüler kavramı olan kümelenme yaklaşımı ile aktörler arası işbirliğinin

gelişmesinin, işletmelerin ve bölgelerin daha rekabetçi ve yenilikçi olmalarının önü

açılmaktadır. Bu itibarla, kümelenme oldukça cazip bir bölgesel ve kırsal kalkınma

politikası aracı olarak karşımıza çıkmaktadır.

Ulusal ve uluslararası rekabetçilik politikalarında önemli bir yaklaşım olarak

görülen kümelenme temelli sektörel ve bölgesel kalkınma stratejileri başta gelişmiş

ülkeler olmak üzere dünya genelinde yaygın bir uygulama alanı bulmaktadır.


2

Kümelenme faktörü, küreselleşme sonucu hayatı zorlaşan bu işletmelerin

başarılı olabilmeleri için; büyümekte olan pazarlarda yeni ve daha iyi ürünler

satabilmesi, kalite ve teknoloji kullanımında lider durumda olması, etkin bir işbirliği

içerisinde olması, fiyatlarını rekabetçi bir şekilde ayarlaması gibi işletmelere ağlar ve

stratejik işbirlikleri yoluyla uluslararası profil oluşturma fırsatı sağlar. Avrupa’da

farklı sektörlerdeki çoğu küçük ve orta ölçekli işletmeler küme oluşumu sayesinde

uluslararası pozisyona getirilmişlerdir (Scheer ve Zallinger, 2007).

Avrupa Birliği kümelenmedeki gelişimi yerel ekonomik kalkınma ve rekabet

edebilirlik için belirleyici bir unsur olarak kabul etmektedir. 2006 yılında, AB geniş

tabanlı bir yenilikçilik stratejisini benimsemiş ve Avrupa’da kümelenmeleri

güçlendirmeyi yeniliğin başarılı bir şekilde teşvik edilmesi için belirlenen dokuz

stratejik öncelikten biri olarak tanımlamıştır. Avrupa Kümelenme Memorandumu,

Ocak 2008 tarihinde başlatılmış ve AB Devlet Başkanları ile Kabine Üyeleri,

“geliştirilmiş bilim–endüstri bağlantıları, dünya standartlarında yenilikçilik kümeleri,

bölgesel kümelerin ve ağların geliştirilmesi de dâhil olmak üzere’’, yenilik için

çerçeve koşulların daha iyi koordine edilmesine ilişkin ihtiyacın altını çizmişlerdir

(Avrupa Konseyi, 2008).

Bugün, hem tarihin değişik dönemlerinde farklı şekil ve amaçlarda ortaya

çıkan ekonomik yoğunlaşmaların izlerini sürmek, hem de çağımızda modern işletme

öğretisi çerçevesinde yapılan çalışmaların sonucunu ileri teknolojilerle anlamak

mümkündür. Tabi bütün bunların yanında teknolojinin olağanüstü gelişimiyle

öğrenilenlerin bütün dünyada yaygınlaştırılması, iletişiminin sağlanması çok

kolaylaşmış, dünyanın dört bir yanındaki her sektörden irili ufaklı yoğunlaşmalar ve

kümeler hakkında bilgiye ulaşmak mümkün hale gelmiştir. Bundan 10 yıl önce

sadece öncü teorisyenlerin dağarcığında olan küme ve kümelenme bilgisi ve

deneyimi bugün Afrika’nın ücra çöllerinden, Sibirya’nın karlar altındaki

kasabalarına, Güney Amerika’dan Avrupa’ya, Kanada’dan Hindistan’a ve

Türkiye’ye kadar her ülkede bilinmekte ve uygulanmaktadır.

Kümeler; yeniliklere ortam sağladıkları ve değişimi tetikledikleri için

ekonomi açısından önemlidirler ve günümüzde kümelerin varlıkları ve ekonomiye

olan değişik alanlardaki katkıları genel olarak tüm dünyada kabul görmektedir. Artık


3

kümelerin kendilerine has özelliklerini iyi anlayabilmek ve kümelere nasıl

yaklaşılarak gelişimlerinin sağlanacağı konusu önemli hale gelmiştir. Bu çerçeve

içerisindeki hedef ise, kümelerin ve kümelerin ana paydaşı olan KOBİ’lerin

uluslararasılaşması, istihdam artışı sağlamaları, yenilikçi bir yapıyla güçlenmeleri ve

daha rekabetçi özelliklere sahip olabilmeleridir (Kunt, 2010).

Bu bağlamda çalışmanın ana amacı, kümelenme ve Türkiye’de kırsal ve

tarımsal kalkınma açısından uygulanabilirliğini araştırmaktır. Bu temel amaç

çerçevesinde planlanan diğer amaçlar şu şekilde sıralanabilir:

• Kümelenmenin tanımı ve gelişimini araştırmak,

• Türkiye ve Avrupa’daki kümelenme politikalarını çeşitli örnekleriyle

araştırmak,

• Türkiye’de ve AB’de kümelenme çalışmalarına verilen destekleri araştırmak,

• Dünyada ve ülkemizde tarım ve gıda sektöründe yer alan farklı kümelenme

modellerini incelemek,

• Ülkemizde tarım ve gıda sektöründe mevcut bazı kümelerin yapısı,

faaliyetleri, kümelenmenin sağladığı avantajları vb. durumlarını ortaya

koymak, güçlü ve zayıf yanları ile fırsatları ve tehditlerini belirlemek,

• Türkiye’deki kümelenme politikalarına katkı sağlayacak öneriler geliştirmek,

• Türkiye’ye uygun bir kümelenme modeli için öneriler geliştirmektir.


4

2.ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Sadık GÖZEK

5

2.ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR

Kümelenme konusunda yapılan çalışmalar incelendiğinde konunun çok uzun

bir geçmişe sahip olmadığı söylenebilir. Bu süreç içerisinde kümelenme yaklaşımı

için en önemli çalışmanın M. Porter tarafından yapıldığı bilinmektedir. Porter’ın

kümelenme çalışması yayınlandıktan sonra birçok araştırmacı tarafından takip

edilmiştir.

Michael Porter’ın kümelenme ile ilgili birçok çalışmasından bahsetmek

mümkündür. 1990 yılında yayınlanan ‘Ulusların Rekabet Üstünlüğü’ adlı

çalışmasında küme elemanlarını açıklayan ‘Ulusal Üstünlük Karosu’ kavramını

geliştirmiştir (Porter, 1990). 1998 yılındaki çalışmasında Porter, kümelenmeleri ve

yeni ekonomide rekabeti incelemiştir. Porter’a göre paradoksal olarak küresel bir

ekonomide devam eden rekabetçi avantajlar artan şekilde uzaktaki rakiplerin

ulaşamayacağı yerel faktörlere örneğin bilgi, ilişkiler ve motivasyona bağlı olarak

oluşmaktadır (Porter, 1998). 2003 yılındaki çalışmasında ise Porter, bölgesel

ekonomik performans hakkındaki temel unsurları incelemiştir. Porter, ABD

ekonomisinde 1990-2000 dönemi için kümelenmelerin rolünü ve bölgesel

ekonomilerin bileşimini değerlendirmiştir. Porter’ın kümelenme çalışmalarından

sonra örnek olay çalışması yöntemi kümelenme analizlerinde tüm dünyada geniş

ölçekte kullanılmaya başlanmıştır (Porter, 2003).

Humphrey ve Schmitz (1995) “Principles for Promoting Clusters & Networks

of SMEs” isimli çalışmalarında 8 ana sonuca varmışlardır. Schmitz çalışmasında

sırasıyla; gelişmekte olan ülkelerde oldukça fazla kümelenme konusunda materyal

olduğunu, gelişmekte olan ülkelerdeki kümelenme üzerine araştırmaların gelişmiş

ülkelerdeki endüstriyel bölgelerin rekabetçiliğinden ilham aldığını, Avrupa sanayi

bölgeleri kamu-özel sektör girişimlerinin ve yerel-bölgesel yönetimlerinin

tecrübelerinin katkı sağladığını ancak küçük kümelerin büyümesine politik dersler

sağlamadığını, ayrıca işbirliği ve uzmanlaşmanın kamu kurumları ve politikaları

aracılığıyla daha etkili olduğunu, bireysel işletmelere yardımdan ziyade grup

işletmelere yardım etmenin daha uygun maliyetli olduğunu, gelişmekte olan

ülkelerde KOBİ’lere yönelik kamu desteğinin aşırı tedarik odaklı olduğunu ve


6

yeterince talep odaklı olmadığını, büyük işletmelerle fuarlara, ihalelere vb.

etkinliklere katılmanın daha fazla yardım sağladığını, son olarak en etkili

müdahalenin müşteri odaklı, kolektif ve kümülatif olduğunu ortaya koymuştur.

Gibbs ve Bernat (1997) “Rural Industry Clusters Raise Local Earnings-Rural

Development Perspectives” başlıklı çalışmasında kırsal sanayi kümelenmeleri

üzerine bir incelemede bulunmuşlardır. Sonuç olarak, sanayi kümelerinin henüz yerel

bölgelerdeki yararlarının tam olarak incelenmemesi ile birlikte kırsal ekonomik

kalkınma için popüler bir strateji haline geldiği, işgücü açısından kümelerin daha

verimli olması ve daha yüksek ücret vermesi beklendiği ve bu analizle küme

dışındaki çalışanlarla küme içinde çalışanların kıyaslandığı ve küme içinde ücretin

küme dışına göre %13 daha yüksek olduğu ortaya konmuştur.

Szymoniuk (2002) “Rural Clusters in the Lublin Region (Eastern Poland) -

Good Solutions for a Young Democracy” isimli çalışmasında, bölgede yer alan kırsal

üreticiler kümesi ve kırsal turizm kümesi incelemiştir. Szymoniuk, kırsal üreticilerin

kümesi ile ilgili olarak tarımsal üretici birlikleri üyelerinin ürün ve hizmetlerini

pazarlamak isteyen kooperatiflerin oluşturduğu yapıların faaliyetleri ve durumunu,

kırsal turizmde ise kümeleri oluşturan çiftlikler ve diğer organizasyonların yapısı ve

durumu hakkında bulgularını ortaya koymuştur.

Van Dijk ve ark. (2003) “Enterprise clusters in developing countries:

mechanisms of transition and stagnation” isimli çalışmasında, gelişmekte olan

ülkelerde kümelenmiş işletmelerin kurumsal gelişim dinamiklerini analiz etmiştir.

Araştırma-geliştirme ve politikanın etkileri özetlenmiş ve mevcut kümelerin fiili

durumuna uygun desteklenmesi gerektiği vurgulanmıştır. Van Dijk’e göre, kümeler

her yerde bulunabilirler ve kendiliğinden oluşurlar ve kümeleme, olguların tesadüfî

dağılmamış olduğunu ancak en yakınındaki gruplar içinde düzenlenme eğilimini

belirten bir terimdir. Van Dijk, sektörel kümelenmenin sanayileşmenin

başlangıcından itibaren gözlemlenen bir süreç olduğunu ve kümeleme olgusunun

tarih boyunca dünyanın birçok yerinde gözlemlendiğini belirtmiştir. Van Dijk’e göre,

Lancashire’daki pamuk fabrikaları ile Detroit’teki otomotiv üretiminden,

Ahmadabad ve Mumbai’de yer alan tekstil fabrikaları ile Kolkata ve Arcot’da yer


7

alan dericiliğe kadar bu kümeleri, sıradan bir gözlemci bile görsel olarak tespit

edebilir.

Goetz ve ark. (2004) “Agricultural and Food Industry Clusters in the

Northeast U.S: Technical Report” konulu çalışması, Amerika’nın Kuzeydoğu

bölgesinde bulunan tarım ve gıda sanayi kümelenmeleri üzerine bir teknik çalışma

olup modellerin analizi yapılmıştır. Daha önceki çalışmalardan farklı olarak tarım-

gıda ile birlikte çiftliklerin de kümelenme içerisinde görülmesi gerektiğini ortaya

koymuşlardır. İkinci olarak, coğrafi kümelenmeyi incelemek için mekânsal analitik

araçları kullanmışlar ve birçok devlet tarafından raporlar ve çalışmaları inceleyerek

bu çalışmada derlemişlerdir.

Mueller ve Summer (2005) “Clusters Of Grapes And Wine” isimli

çalışmasında, firmaların yeniliklere ve bilgi ağlarına adaptasyonunun başarı

sağladığını ve bazı durumlarda coğrafi yakınlığın bilgi akışı ve adaptasyon başarısını

artırdığını ortaya koymuşlardır. Şaraplık üzüm çiftlikleri için yerel olan doğal bilgi

ağları ve yerel iklim ve toprak barındıran yerlerin çok büyük önem taşıdığını, bilgi

ağlarına katılımın Kaliforniya şarapçılığı için oldukça önemli olduğunu ortaya

koymuşlardır.

Matopoulos ve ark. (2005) Yunanistan Makedonya Üniversitesinde yapılan

“Business networks and clusters in the Agricultural Sector” isimli çalışmalarında,

kümelenme ve tarımda kümelenme tabanlı stratejinin agri-business kümelere

potansiyel faydaları, yapıları ve ICT olarak anılan Bilgi İletişim Teknolojilerinin

kullanımının bu modelde ne derece önemli olduğunun üzerine durmuşlardır. Ayrıca

geleneksel tarımsal model ve Agri-business kümelenme modeli üzerinde şemalar

üzerinde detaylı bir karşılaştırma ve incelemede bulunmuşlardır. Business networks

ve kümeler arasındaki farkları ve ortak noktaların altını çizmişler, ayrıca agri-

business cluster modelini ortaya koymuşlardır. Matopoulos ve ark. öne sürdükleri bu

modelle ilgili sorunlar ve kurumların rolleri üzerine değinmişlerdir.

Bulu ve ark. (2005) “Elmas (Diamond) Modeli İle Ankara Bilişim

Kümelenmesi Rekabet Analizi” çalışmalarında, bilişim firmalarının yoğun olduğu

Ortadoğu Teknik Üniversitesi Teknokent’te faaliyet gösteren 26 bilişim firmasına

anket uygulamalar ve neticesinde kümelenme üzerine bir yapılanma oluşmasında


8

sağlayacağı faydalarından bahsetmişlerdir. Bulu ve ark. çalışmaları ile; bilişim

kümelenmesindeki mevcut girdi koşullarının firmalar açısından oldukça avantaj

sağlamakta olduğu, parlak fikirleri olan genç girişimcilere sağlanan kuluçka merkezi

desteklerinin nitelik ve nicelik açısından geliştirilmesi gerektiği, bilişim

kümelenmesinde oyuncuların birbirleriyle olan etkileşimleri, o kümelenmeyi

mükemmele, artan verimliliğin kendini güçlendirme döngüsüne, rekabetçiliğe,

üstünlük ve değer üretimine yönlendireceğini ortaya koymuşlardır. Firmaların

ODTÜ, Bilkent ve Hacettepe Üniversitelerine coğrafi olarak yakın olmaları, onların

geniş bir kalifiye işgücü havuzuna sahip olmalarını sağladığı ve bunun yanında

fiziksel altyapı ve bilgi altyapısı alanlarında da firmaların rekabet avantajına sahip

olduğu ve girdi koşulları kapsamında firmaların büyük çoğunlukla donanımlarını

ithal etmelerinin onların zayıf yanlarını oluşturdukları sonuçlarını ortaya

koymuşlardır.

KOSGEB (2006) OECD’nin yapmış olduğu ve KOSGEB tarafından çevirisi

yapılan bir çalışmadır. Bu çalışma kapsamında, Orta ve Doğu Avrupa’da ekonomik

kalkınmada işletmelerin desteklenmesinde işletme kümelenmelerinin önemi ve

örneklerle farklı ülkelerdeki işletme kümelenmeleri, yapıları, politikaları, faaliyetleri

ile birlikte incelenmiştir.

Boschma ve Ter Wal (2007) “Knowledge Networks and Innovative

Performance in an Industrial District: The Case of a Footwear District in the South of

Italy” isimli çalışmalarında; küme analizlerinin firmalar tarafında ciddiye alınması

gerektiğini, firmaların çeşitliliğinin küme ve kümenin ekonomik performansı

açısından oldukça önemli olduğunu, çalışması yapılan kümenin bilgi kapasitesinin

yüksek olduğunu, işletmelerin yenilikçi performansının güçlü bir yerel ağ konumuna

sahip olmasında pozitif etkisi olduğu gibi bulguları ortaya koymuşlardır.

OECD (2007) OECD tarafından yapılan ve “Yenilikçi Kümelenmeler-Ulusal

Yenilikçi Sistemlerin Öncüleri” isimli çalışma ile birçok ülkede var olan yenilikçi

kümelenmelerin yapıları ve ekonomi üzerine faydaları incelenmiştir. Ayrıca

yenilikçilik ve kümelenme üzerindeki ilişki ve bunun başarısı üzerine değinilmiştir.

Sonuç olarak, yenilikçi kümelerin sürdürülebilirliğin daha fazla olduğu ortaya

konmuştur.


9

Scheer ve Zallinger (2007) Alman Ekonomi Bakanlığına bağlı Alman Teknik

İşbirliği Kurumu GTZ desteğiyle “Küme Yönetimi ve Kümelenmenin Ekonomi

Üzerindeki Faydaları” üzerine bir çalışma yapılmıştır. Kümelerin yönetimi ile ilgili

detaylı ve teknik bilgilerin yer aldığı kılavuz çalışmasında, kümenin oluşumu ve

sürdürülebilirliği aşamasında yer alması gereken yönetim şekli ile ilgili öneriler

verilmiştir.

Boschma ve Terwal (2007) çalışmalarında İtalya’da Barletta bölgesinde

ayakkabı sektöründe endüstriyel bölgeleri incelemiştir. Bu çalışma yerel bilgi

networkünün tamamen zayıf olduğunu ve yerel işletmeler arasında eşit olmayan bir

biçimde dağıldığını kanıtlamıştır. Ron A. Boschma, Üçüncü İtalya Bölgesinde sosyal

sermaye ile bölgesel gelişme arasındaki ilişkiyi incelemiştir. Sosyal sermayenin

makro-bölgesel düzeyde ölçülmeye çalışıldığı bu araştırmada üçüncü İtalya

bölgesinin geçirdiği gelişim aşamaları boyunca belirli sosyo-kültürel özellikler tek

bir bölge olarak incelenmiştir. Birinci İtalya olarak adlandırılan Kuzey-Batı’daki

endüstriyel merkez ile İkinci İtalya olarak adlandırılan gelişmemiş Güney İtalya

karşılaştırılmış ve çalışma, sosyal sermaye ve ekonomik performans arasında pozitif

ve statik bir ilişkinin olduğunu ortaya koymuştur. Ayrıca, sosyal sermaye ve

ekonomik büyüme arasında iki taraflı bir ilişkinin var olduğu ve sosyal sermaye

düzeyinin çok az ya da çok yüksek olmasının sosyal sermayenin ekonomik

performans üzerindeki pozitif etkisinin tersine dönmesine neden olabileceği

belirtilmiştir.

IFPRI (2007) “The Role of Clustering in Rural Industrialization: A Case of

the Footwear Industry in Wenzhou” isimli Doğu Çin’in en fakir bölgelerinden olan

Wenzhou’da yapılan çalışma ile son yıllarda bu bölgenin büyümesindeki hızlı artışa

dikkat çekilmiş ve uzun yıllardır ayakkabı imalatı yapılan bölgede doğal oluşmuş

küme yapısı incelenmiş ve 140 küme üyesine yönelik bir çalışma yapılmıştır.

Hagenauer (2008) 2008’de İstanbul’da Clustering08 Conference’da yapmış

olduğu sunum da başta otomobil olmak üzere Avusturya’da bulunan kümelenme

modelleri üzerinde incelemelerini ve bu modellerin yurtdışı ilişkilerini anlatmıştır.

Sölvell ve ark. (2008) tarafından 38 sektörün ele alındığı çalışmada, AB’ye

yeni üye olan 10 ülkede tekstili de içeren geleneksel kümelerin ABD’deki


10

yoğunlaşma seviyelerinden çok daha aşağıda olduğu belirtilmektedir. Yazarlara göre,

giyim ve tekstil kümeleri tüm bölgelerde bulunmaktadır; (10.000’ den fazla çalışana

sahip) büyük giyim kümeleri Polonya’da yer almaktadır; diğer kümeler ise

Litvanya’da ve Slovakya’dadır. Litvanya’da büyük bir tekstil kümesi yer almaktadır,

AB’ye yeni üye olan 10 ülke arasında ikinci büyük tekstil kümesi Lodz’da (Polonya)

ve üçüncüsü ise Çek Cumhuriyeti’nde ki Liberc’dedir.

Eraslan ve ark. (2008) “Değer Zinciri Yöntemi İle Türk Tekstil ve Hazır

Giyim Sektörünün Değerlendirilmesi” çalışması sonucunda, küresel dinamikler

ekseninde tekstil ve hazır giyim sanayinde değer zincirinde bazı hususlar üzerinde

durmuşlardır. Öncelikle stratejik karar alma süreçlerinin imalatçıdan perakendecilere

geçtiğinin görüldüğünü, üretim operasyonlarında katma değerli ürün ve hizmetlerin

değer kazandığını, tasarım, markalaşma, pazarlama, lojistik gibi operasyonların

küresel rekabet açısından belirleyici olduğunu tespit etmişlerdir. Üretim ve hizmet

operasyonlarında teknoloji kullanımının artması ve teknoloji altyapısının

kullanılmasının rekabet gücünü doğrudan etkilediğini, bununla birlikte inovasyon ve

yenilikçi ürünlerin pazar içerisindeki paylarının sahip oldukları benzersiz yapıları

nedeniyle düşük maliyetli Asya kökenli üretim karşısında rekabet üstünlüğü

taşıdığını belirtmişlerdir.

European Commission (2008) Avrupa Komisyonu Staff Working Document

SEC 2637 “The Concept Of Clusters And Cluster Policies And Their Role For

Competitiveness And Innovation: Main Statistical Results And Lessons Learned”

isimli çalışma Avrupa Komisyonuna bağlı Europa Innova tarafından yapılmıştır.

Çalışma sonunda, Avrupa’da yer alan yenilikçi kümelenmeler ve mevcut

kümelenmelerin yapıları, Avrupa’da kümelenme politikaları ve rekabet ve yenilikle

olan bağları üzerine bilgilere yer verilmiştir.

Anonymous (2009a) “Beyaz Kitap-Türkiye’de Kümelenme Politikasının

Geliştirilmesi projesi”, Dış Ticaret Müsteşarlığı tarafından yapılan çalışma

neticesinde, proje kapsamında oluşturulan 10 adet farklı kümelenme modeli

incelenmiş gıda-tarım, makine, tekstil, ahşap vb. sektörlerde rekabet gücünü artıracak

politika önerileri ortaya sunulmuştur. Türkiye’de Kümelenme Politikasının

Geliştirilmesi projesi kapsamında, projenin amaçları doğrultusunda oluşturulan


11

Beyaz Kitap, Türkiye’de kümelenme politikası için mantıksal bir çerçeve belgesi

sunmaktadır. DTM, Beyaz Kitap’ın Türk Hükümeti’nin kurumları tarafından

üstlenilecek ulusal kümelenme politikası için karar verme sürecine temel oluşturacak

teknik bir belge olduğunu ve ana konuları ve Türk ekonomisinin kümelenmeden

sağlayabileceği yararları vurgulamaktadır. Bu nedenle, Beyaz Kitap’ın amacı söz

konusu politika dâhilinde izlenecek olan stratejik vizyonu, genel hedefleri ve

öncelikli faaliyetleri netleştirmek, bundan ötürü, özel araçlar belirlememekte,

finansman tahsis etmemekte, yükümlülükler yaratmak yerine, politik hedefleri

belirlemekte ve seçilen faaliyetlerin neden önemli görüldüğüne ilişkin motivasyonu

sunmak olarak belirtilmiştir.

Ire Network (2009) “İnovasyonu Yönlendiren Bölgesel Kümelenme ve Ağ

Oluşturma Kılavuzu” çalışmasında, Innovations Regions of Europe Network

kapsamında Mersin Ticaret ve Sanayi Odası tarafından geniş çaplı olarak kümelenme

üzerine literatür, küme yönetimi, gelişimi ve politikaları üzerine öneriler

geliştirilmiştir. Ayrıca ülkemizde kümelenme politikaları, bazı kümeler ve

Avrupa’da bazı ülkeler bazında kümelenme politikaları ve örnek bazı kümeler

detaylı olarak incelenmiş ve öneriler geliştirilmiştir.

Köcker (2009) “Clusters in Germany: An Empirical Based Insight View on

Emergence, Financing, Management and Competitiveness of the Most Innovative”

isimli çalışmasında, Almanya’da bulunan 75 kümenin farklı göstergelere göre analiz

çalışması yapılmıştır. Köcker tarafından kümelerin üyelik yapılarının genellikle

KOBİ’ler, Ar-Ge kurumları, küresel oyuncular, finansal kurumlar vb. kurumlardan

oluştuğu, yenilikçi kümelerin daha aktif olduğunu, Bilgi İletişim Teknolojileri (BİT)

üzerine çalışan kümelerin en yüksek paya sahip oldukları gibi önemli bulgular ortaya

konmuştur.

Kunt, (2010) “KOBİ’lerin Rekabetçi Avantaj Sağlamalarında Kümelenme

Stratejisinin Rolü ve Bir Uygulama” konulu çalışmasında, kümelerin ve

kümelenmenin tanınması hedeflenmiş ve kümelerin KOBİ’lerin gelişiminde ve

rekabetçi avantajlara sahip olmalarında oynadıkları rolün önemi farklı sektör ve

ülkelerden örnekler incelenerek ortaya konmaya çalışılmıştır. Ayrıca Kunt tarafından


12

çalışmasında, Çorum ilinde yumurta üreticilerinin kümelenmesi uygulamaları

anlatılmıştır.

Timurçin (2010) “Türkiye’de KOBİ’lerin Rekabet Gücü ve Rekabet

Üstünlüğü Sağlamada Kümelenmenin Etkisi” konulu yapılan çalışmasının

sonucunda; kümelenme modelinin KOBİ’lere rekabet üstünlüğü sağlamada bir araç

olup olmadığı ekonometrik modeller kullanılarak test edilmiş ve olumlu sonuçlar

ortaya konmuştur.

Alsaç (2010) “Bölgesel Gelişme Aracı Olarak Kümelenme Yaklaşımı ve

Türkiye İçin Kümelenme Destek Modeli Önerisi” isimli çalışmasında,

kümelenmelerin desteklenmesi için benimsenen modellere ve farklı ülke

uygulamalarına yer verilmiştir. Türkiye’de kümelenme kavramına verilen önem ve

hâlihazırda kümelenme yönünde verilen desteklerin değerlendirildiği çalışmanın

neticesinde ise, Türkiye’de farklı politikalar arası uyum sağlanması ihtiyacına,

kümelenme oluşumlarının desteklenmesi gerekliliğine ve bölgesel düzeyde kalkınma

ajanslarının bu konuda neler yapabileceğine yönelik model önerisi geliştirilmiştir.

Alsaç, modeli kümelenme yaklaşımı, politika, program ve bölgesel düzeyde ele

alınmıştır.

Keskin ve Dulupçu (2010) “Kümelenmeler: Bir Literatür İncelemesi” isimli

yaptıkları çalışmada kümelenme ile ilgili bir literatür araştırması yapmış ve özellikle

2000’li yıllardan sonra kümelenme üzerine yapılan araştırmaların kısa özetlerini

sunmuşlardır. Çalışma sonunda farklı kümelenme tiplerinin, farklı yapısal, örgütsel,

kültürel ve sosyal özellikleri olduğunu, bu nedenle de her bir kümelenmenin,

dışarıdan gelen değişikliklerle ve ‘şoklarla’ basa çıkma ve tepki verme konusundaki

kapasitesinin de farklı olduğunu, dolayısıyla, kümelenme yaklaşımının, avantajları

olduğu gibi, birtakım dezavantajları da olabildiğini belirtmişlerdir. Keskin ve

Dulupçu’ya göre kümelenme yaklaşımı her ne kadar çeşitli eleştirilere maruz kalsa

da giderek öneminin arttığını, özellikle bölgesel ve kırsal kalkınma konusunda bir

araç olarak kullanım alanının arttığını ve sonuç olarak kümelenme yaklaşımının

gelişmekte olduğunu belirtmişlerdir. Keskin ve Dulupçu Dünyadaki başarılı

kümelenme örnekleri göz önüne alındığında, getirilen bazı eleştirilere rağmen

kümelenme yaklaşımının genel olarak etkin olduğu görüşünü ortaya koymuşlardır.


13

Europe Innova (2010) “European Cluster Organisation Directory” isimli

çalışmasında Türkiye da dâhil olmak üzere 31 Avrupa ülkesinde yer alan kümelerin

ülke ve sektörler bazında bir rehberi hazırlamıştır.

Bacak ve Altaş (2011) “Kümelenme Politikaları ve Öneriler” isimli

çalışmalarında, kümelerin yaşam döngüsüne göre desteklenmesi gerektiğini ve

politika yapıcıların işbirliği içinde çalışması gerektiğini, bu bakımdan politika

tasarlama sürecinde kümede oluşan sistemik kusurların bertaraf edilebilmesi için

kamunun eşgüdüm halinde stratejik bilgiye ulaşmasının gerektiğini ortaya

koymuşlardır. Bunun için kümelenme politikasını şekillendirecek ve her bir kümenin

farklı bir ihtiyacına cevap verebilecek bir modelin tasarımının gerekli olduğunu,

kümelerin farklı ihtiyaçlarına odaklanması için kaynak tahsisinde kamunun

etkinliğini artırılması gerektiğini ortaya koymuşlardır.

Akarsoy (2011) “Küme ve Kümeleşme” isimli çalışmasında, kümelerin

dinamik yapıları gereği zaman içinde gösterdikleri evrim (kendiliğinden veya

müdahale ile ortaya çıkan dönüşüm) sonucu durumun daha da karmaşıklaşmakta

olduğunu ve her küme girişimi için kendine özgü politikaların geliştirilmesi ve

politika katkısının ölçülmesine varan özellikli yaklaşımlar gerektiğini ortaya

koymuştur. Ayrıca, kümelenme politikaları ve ilgili aktörlerin yoğun çabasının söz

konusu uygulama aracının performansında kritik rollere sahip olduğunu ve AB’nin

bölgesindeki kümeleri, kümeler arası karşılıklı öğrenme ve işbirlikleri aracılığıyla

mükemmeliyet kümeleri üssüne dönüştürmenin politikalarını aramakta olduğunu

ortaya koymuştur.

Önceki çalışmalardan da görüldüğü üzere, 1990’lı yıllardan sonra artan

kümelenme çalışmaları özellikle 2000’li yıllardan sonra tüm bilimsel çevrelerce ilgi

odağı olmuş ve bu konu ile ilgili birçok araştırma yapılmıştır. Aynı zamanda

kümelenme konusunun bazı ülkelerde politika olarak benimsenmesi, farklı kümelerin

kurulması, sürdürülebilirlikleri ve yapıları ile çıktıları da bu konu ile yapılan

araştırmaların sayısının artmasına neden olmuştur.


14

3.MATERYAL VE METOD Sadık GÖZEK

15

3. MATERYAL VE METOD

3. 1. Materyal

Çalışmanın ana materyalini Türkiye’de şu anda faal olan ve kurulmuş ama

faaliyete geçmemiş olan 20 civarında kümelenme modeli içerisinden özellikle tarım

ve gıda sektöründen seçilen örneklerden anket yoluyla alınan birincil veriler

oluşturmaktadır. Bunlar 1-İzmir Organik Gıda Kümelenmesi, 2-Kahramanmaraş

Biber Kümesi ve 3-Mersin Gıda-Tarım Kümesidir. Bu kümelerle tam sayım olarak

yönetimleri ile birebir görüşme yapılmıştır.

Bunların dışında konu ile ilgili var olan ulusal ve uluslararası yayınlar, daha

önce yapılan benzer çalışmalar, araştırma raporları, istatistiksel veriler vb. bilgiler

kullanılmıştır.

3.2. Metod

Anket formlarının hazırlanmasında küme yöneticileri, kümelenme

çalışmalarında yer alan danışmanlar ve daha önce yapılan çalışmalardan

faydalanılmıştır. İzmir Organik Gıda Kümesinin 60, Mersin Gıda-Tarım Kümesinin

36, Kahramanmaraş Biber Kümesinin 8 üyesi vardır. Bu kümelerin toplam 104

üyesine küme yöneticileri ve çalışanları aracılığıyla anketler gönderilmiştir. Geri

dönüş yapanlardan gelen 30 anketin 6’sı eksik ve hatalı bilgiler içerdiğinden

değerlendirilmemiş ve İzmir Organik Gıda Kümesi 8, Mersin Gıda-Tarım Kümesi 8

ve Kahramanmaraş Biber Kümesinin tamamı yani 8’i olmak üzere geri kalan toplam

24 ankete ait veriler değerlendirilmeye alınmıştır. Anketler SPSS programı ile

değerlendirilmiş ve yorumlanmıştır.

SWOT analizi için Mersin Gıda-Tarım Kümesi, İzmir Organik Tarım Kümesi

ve Kahramanmaraş Biber Kümesi üye anketleri dışında, küme yöneticileri ile birebir

yapılan görüşmeler, Meslek Kuruluşları, Sivil Toplum Kuruluşları (STK) ve Kamu

kurumları ile birebir yapılan görüşmelerden faydalanılmıştır.

3.MATERYAL VE METOD Sadık GÖZEK

16

Wikipedia’ya göre SWOT Analizi, bir projede ya da bir ticari girişimde

kurumun, tekniğin, sürecin, durumun veya kişinin güçlü (Strengths) ve zayıf

(Weaknesses) yönlerini belirlemek, iç ve dış çevreden kaynaklanan fırsat

(Opportunities) ve tehditleri (Threats) saptamak için kullanılan stratejik bir tekniktir.

Bu teknik projenin ya da ticari girişimin hedeflerini belirlemeyi ve amaca ulaşmak

için olumlu ya da olumsuz olan iç ve dış faktörleri tanımlamayı gerektirir. Bu

yöntem 1960'larda Harvard Üniversitesi'nin profesörleri olan Learned, Christensen,

Andrews ve Guth tarafından geliştirilmiştir. SWOT analizi, çevresel faktörlerin

incelenmesini, işletmenin geleceği açısından önemli olan fırsatların saptanmasını,

işletmeye tehdit unsuru oluşturabilecek faaliyetlerin (örneğin rakip firmaların

atılımları, tüketici tercihlerindeki ani değişiklikler) önceden fark edilip önlem

alınmasını, işletmenin güçlü yönlerinin ortaya çıkmasını ve bunların hangi

durumlarda, koşullarda ve ortamlarda kullanılması gerekebileceğinin saptanmasını,

işletmenin zayıf yönlerinin belirlenerek önlem alınmasını, zayıf yönlerin olası

tehditler karşısında işletmeyi düşürebileceği zor durumlarını analiz edilmesini vb.

stratejik ve planlamacı yaklaşımları kapsamaktadır (Wikipedia, 2012).

Ayrıca Mersin Gıda-Tarım Kümesi, İzmir Organik Tarım Kümesi ve

Kahramanmaraş Biber Kümelerinin yapısı, organizasyonu, amaçları, gerçekleşen ve

planlanan faaliyetleri araştırılmıştır.

Kümelenme politikaları üzerine çeşitli ülkelerin çalışmaları incelenmiştir.

Ayrıca ülkemizde yer alan politika çalışmaları incelenmiş ve ülkemize yönelik

öneriler geliştirilmiştir.

Bunun yanında ulusal ve uluslararası yapılan benzer çalışmalar derlenmiş

olup, özellikle AB içerisinde yer alan birçok ülkede, başarılı kümelenme modelleri

incelenmiştir.

4.BULGULAR VE TARTIŞMA Sadık GÖZEK

17

4. BULGULAR VE TARTIŞMA

4.1. Kümelenme Kavramı: Kümelenme Yaklaşımının Gerekçeleri ve Tanımı

Dünyaya son otuz yıldır damgasını vuran küresel rekabetin yarattığı ortamda,

küçük ve orta ölçekli işletmeler rekabet güçlerini artırmak ve dünya pazarlarına

açılabilmek için çeşitli arayışlara girmişlerdir. Küreselleşme işletmeler için hayatı

zorlaştırırken, her şey daha zor kestirilebilir hale gelmektedir. Giderek karmaşık ve

çalkantılı hale gelen ortamlarda işletmeler başarılı olmak için; genellikle uzak olan

ve çok tartışılan büyümekte olan pazarlarda yeni ve daha iyi ürünler satmak, kalite ve

teknolojilerde başı çekmek ve rekabetçi fiyatlarla üretim ve satış yapmak zorunda

kalmaktadırlar. Yeni süreçlerin, ürünlerin, teşkilat ve yönetim sistemlerinin sürekli

geliştirilmesi ile tanıtılması ve yeni pazarların başarılı şekilde oluşturulması şeklinde

tanımlanabilecek olan yenilikçilik kavramı, sürdürülebilir rekabetin temeli haline

gelmektedir. Bu ise yalnızca piyasaya dair yeterli teknik bilgiye, ürün bilgisine,

öğrenme kabiliyetine ve sermayeye sahip çok esnek ve bilgiye dayalı işletmeler için

mümkün olabilmektedir. Yenilikçilik, yeni veya önemli ölçüde değiştirilmiş ürün

(mal ya da hizmet), veya sürecin; yeni bir pazarlama yönteminin; ya da iş

uygulamalarında, işyeri organizasyonunda veya dış ilişkilerde yeni bir

organizasyonel yöntemin uygulanmasıdır (TÜBİTAK, 2005)

Bu bağlamda kümelenme hem ulusal hem de uluslararası rekabetçilik

politikalarında başta gelişmiş ülkeler olmak üzere tüm ülkelerde sektörel ve bölgesel

kalkınma stratejilerinde yaygın bir uygulama alanı bulmuştur. 1970’li yıllarda ortaya

çıkan “Bölgesel Kalkınma” yaklaşımının önemli bir aracı olan kümelenme, ancak

1990’lı yılların sonuna doğru girişimcilik, iş geliştirme, alt yapının ve yerel

ortaklıkların geliştirilmesi gibi dinamik ve tüm bölgesel ekonomiyi kapsayan

stratejik yaklaşımlar ile birlikte benimsenmeye başlamıştır. Bu stratejilerin

farklılaşmasında gelir dağılımlarındaki dengesizlikler ile bölgeler arasında hızla artan

eşitsizlikler gibi birçok faktör etken olmuştur. Bununla beraber küreselleşme süreci

ile ekonomilerin homojen ve bütünleşik bir yapı sergilemesi bölgesel ekonomik


18

kalkınma yaklaşımlarında kümelenme gibi farklı bakış açılarının ortaya çıkmasına

neden olmuştur (Scheer ve Zallinger, 2007).

Bölgesel ekonomik kalkınma süreci 1970’li yıllardan başlayarak üç önemli

aşamada gerçekleşmiştir. Bu aşamanın her kademesinde kalkınma uzmanları başarılı

ya da başarısız programlardan yola çıkarak her aşamada farklı yaklaşımlar ortaya

koymuşlardır. Çizelge 4.1’de görüldüğü gibi kümelenme yaklaşımı 1990 yılından

günümüze kadar uzanan süreç içerisinde bölgesel kalkınmanın bir aracı olarak tüm

ülkelerde yaygın bir şekilde kullanılmaya başlamıştır (Aluftekin, 2007).

Çizelge 4.1. Bölgesel Kalkınmanın Gelişim Süreci AŞAMALAR ODAK NOKTALARI ARAÇLAR Birinci Aşama (1960-1980)

• Geçici üretim yatırımları, • Yabancı sermaye

yatırımlarının özendirilmesi,

• Yüksek maliyetli altyapı yatırımları.

• Hibeler ve Vergi indirimleri, • Daha çok yerel üretim

yatırımlarına yönelik sübvansiyonlu krediler,

• Sübvansiyonlu ağır altyapı yatırımları,

• Pahalı endüstriyel istihdam teknikleri.

İkinci Aşama (1980-1990)

• Mevcut yerel işletmelerin geliştirilmesi,

• Yerel yatırımların belirli sektörler dahilinde özendirilmesi.

• Bireysel üreticilere yapılan direk ödemeler,

• İş geliştirme konusunda danışmanlık hizmetleri,

• KOBİ’lere yönelik eğitim programları.

Üçüncü Aşama (1990-)

• Düşük maliyetli altyapı yatırımları,

• Kamu yatırımlarına destek olması için özel sektörün teşvik edilmesi,

• Yerel alanların rekabet üstünlüğü sağlayabileceği alanları için yoğun yatırımların yapılması.

• Yerel firmaların çoğalması • Rekabet edebilir yerel

yatırım ortamlarının sağlanması,

• İşbirliği ağlarının oluşturulmasının teşviki ve desteklenmesi,

• İş kümelerinin geliştirilmesi için teşviklerin uygulanması,

• Yerel yatırımların kümeleme gelişimi ile desteklenmesi,

Kaynak: Idea, 2000


19

Bölgesel kalkınmanın gelişim sürecinde kullanılan çok sayıda araç

bulunmaktadır. Kümelenme gibi bu araçların kullanılmasında yerel yönetimlerin,

özel sektörün, sivil toplum kuruluşlarının (STK) ve yerel toplulukların işbirliği içinde

hareket ederek ekonomik kalkınma sürecini gerçekleştirmeleri önem taşımaktadır.

Ayrıca sürdürülebilir kalkınmanın ve gelişimin her alanda sağlanması için rekabet

ortamının oluşturulması da ayrı bir önem taşımaktadır. Bu noktada ise kümelenme

yaklaşımı diğer bölgesel kalkınma araçlarından farklı olarak öne çıkmaktadır.

Kümelenme yaklaşımında temel felsefe, “sektörel değer zincirinde yer alan

ve sektörde birbirleriyle girdi ve çıktı ilişkisinde bulunan tüm mal ve hizmet üreten

kurum ve kuruluşların belli bir coğrafi mekânda toplanması ve böylece toplam katma

değerin söz konusu mekânda oluşumuna katkı sağlamalarının temin edilmesidir.”

Coğrafi mekan kavramı ve bir kümelenmenin ne kadar uzağa genişleyebileceği bir

tartışma konusudur, ancak bireysel kümelenme mantığına göre, bir kümelenme yerel

bir kapsamda kökleşmiş de olabilir veya gerçekten uluslar arası bağlarıyla birlikte

tüm bölgeye ve ülkeye de yayılabilir.

Küreselleşmenin, işletmeleri çekirdek yeterliliklerine daha fazla konsantre

olmaları ve hammaddeden nihai ürüne kadar olan bütün katma değer zincirinden

yalnızca küçük bir bölümün sorumluluğunu almaya zorlamasının sebebi budur. Yeni

küreselleşme daha fazla iş bölümü ve daha fazla karşılıklı ekonomik ilişkiye sebep

olmaktadır (Scheer ve Zallinger, 2007).

Yaşanılan rekabetin boyutları küçük ve orta ölçekli işletmelerin tek başına

başarılı olabilmelerini güçleştirdiği için, bu tür işletmelerin işbirlikleri, stratejik

ortaklıkları, ağlarda ve kümelerde yer almaları sağlayacağı avantajlar nedeniyle

önem kazanmıştır.

Bir sanayide ya da tedarik zinciri etrafında stratejik işbirlikleri kuran çok

sayıda işletmenin olduğu ve mühendisler, teknik bürolar, avukatlar, profesyonel

muhasebeciler ve vergi danışmanları, yönetim danışmanları ve Ar-Ge kurumları,

üniversiteler ve gelişmiş eğitim kurumları gibi uygun hizmet sağlayıcılarının olduğu

bölgelerde ekonominin geliştiği rahatlıkla gözlemlenebilmektedir (Scheer ve

Zallinger, 2007).


20

Ekonominin benzer veya birbirine bağımlı dallarında faaliyet gösteren

işletmelerin yer aldığı kümeler, küçük ve orta ölçekli işletmelere avantajlar

sağlamaktadır. Kümelenmenin oluşması aşağıdaki avantajları sağlar;

• Yeni ve tamamlayıcı teknolojiye ulaşabilmek,

• Birlikte iş yapmanın sinerjisini yakalamak ve karşılıklı güven,

• Riski dağıtmak,

• Ortak araştırma geliştirme çalışmaları yapabilmek,

• İşbirliği ile rekabeti azaltmak,

• Ortak bilgi ve varlıkların birlikte kullanımı ile karşılıklı fayda sağlamak,

• Öğrenme sürecini hızlandırmak,

• İşlem maliyetlerini düşürmek (insan kaynağı, ortak tedarik vb.),

• Pazara giriş engellerini oluşturmak ya da bu engellerin üstesinden

gelmek.

4.1.1. Kümelenme Yaklaşımının Gerekçeleri

Sanayilerin coğrafi yoğunlaşmasının bölgesel kalkınma modeli ile birlikte

kümelenme yaklaşımına geçişinin gerekçesi, bir çok yazar tarafından incelenmiştir.

Bu incelemeler kendine has doğal kaynaklar ile birlikte üretimde ölçek

ekonomilerinin, pazarlara yakınlığın, işçi havuzu oluşturmanın, yerel girdi ve

teçhizat tedarikçilerinin, ortak altyapının, azaltılmış işlem maliyetlerine bağlı olarak

kümelenmenin yarattığı olumlu sonuçlardan bahsetmektedir (Timurçin, 2010). Bu

faktörlerden doğal kaynaklar ve üretimde ölçek ekonomileri, kümelenme için en

önemli gerekçelerden birisini oluşturmaktadır. Nitekim Suudi Arabistan sahip olduğu

petrol rezervlerinden dolayı petrol ve temel Petro-kimyada güçlü doğal kümelere

sahiptir. Yine, pazara yakınlık Prato ve Kyoto’da tekstil sanayinin, New Jersey’de

ilaç sanayinin, Londra’da mezat ve sigorta sanayinin ve Avrupa ve Kuzey

Amerika’da moda sanayinin kurulmasına yardımcı olan faktör olmuştur. İşçi havuzu

oluşturma, yerel girdi veya teçhizat tedarikçilerinin aynı bölge içerisinde varlığı daha

yüksek düzeyde uzmanlaşmaya, verimliliğin artmasına ve dolayısıyla rekabet


21

avantajı yaratmaya imkân veren bir güç olarak ortaya çıkmaktadır. Örneğin Los

Angeles Bölgesi’ndeki film sanayisiyle ilgili büyük işçi havuzları yapımcılara her

film için ayrı bir iş gücünü bir araya getirme imkânı vermektedir. Yerel tedarikçilerin

varlığı ise küme içinde bulunan işletmelere daha hızlı ve etkin tedarik girişi

sağlayabilmektedir. Ortak altyapı ise tek bir işletmenin sağlayabileceğinden çok daha

fazla destek sağlamaktadır. Örneğin, Nelson’daki (Yeni Zelanda) balıkçılık sanayisi,

Hong Kong ve Singapur’daki kargo hizmet sanayileri, ABD körfezindeki kimya

sanayisi, Hollanda’daki çiçek ve gıda sanayisi ve birçok turizm merkezi ortak

altyapıdan faydalanmaktadır. Kümelenme aynı zamanda işlem maliyetlerini de

azaltabilmektedir. Tedarikçiler ve bu tedarikçilerden girdi sağlayan işletmeler

fiziksel bakımdan yakın olduklarında görüşme ve girdilerin takibi daha az maliyetli

olmaktadır. Yine işletmeler arasında aktarılan bilgi, kişisel temas ile aktarılıyorsa

veya artan mesafe ile iletişim azalıyorsa, iletişim maliyetlerinin artmasına neden

olmaktadır. Buna ilaveten bazı yerel sanayiler, görüşme maliyetlerini azaltan standart

kontrat ve işlem mekanizmaları ile ortak bir dil geliştirmektedirler. Bu sadece finans

merkezlerinde değil, İtalya ve Japonya’daki tekstil kümeleri, Hong Kong ticari

kümeleri ve Yeni Zelanda’daki ziraat kümelerinde yaygın bir şekilde

kullanılmaktadır.

Kümelenmenin gerekçeleri içerisinde tartışılan diğer bir görüş ise sosyolojiye

dayalı bir yaklaşım olarak yerel ekonomik aktörlerin birbirlerine güveni bağlamında

ortaya çıkmaktadır. Bu görüşte kültürel benzerlikler, toplumsal bağlılık, yerel

şirketler arasında karşılıklı bağımlılık ve tanınmışlık kümelerin ortaya çıkmasında ve

sürdürülebilir olmasında önemli etkenler olarak görülmektedir. Nitekim kümelenme

örnekleri ve uygulamaları incelendiğinde yukarıda bahsedilen gerekçelerin mevcut

olmadığı durumlarda devlet eliyle gruplaştırma çabalarının başarısızlığı getirdiğini

göstermektedir (Timurçin, 2010).

4.1.2. Kümelenme Tanımı

Bölgesel kalkınma modelinde kümelenme yaklaşımının uygulanması

işletmeler arasında işbirliğinin ve buna bağlı olarak kurumsal gelişmenin sağlanması


22

ve teşvik edilmesi amacına yöneliktir. Kümelenme diğer bir deyiş ile aynı coğrafi

alanda sektörel olarak yoğunlaşmış işletmelerin bir araya toplanmaları olarak

tanımlanabilir. Bu sektörel yoğunluk tipik olarak birbirleri ile ilgili ve birbirlerini

destekleyen işletmelerin güçlü altyapı varlığı ve teknolojik bilgi kaynakları olarak

işlev gösteren üniversiteler ve araştırma merkezlerinin bu işletmeleri destekleme

mekanizmaları ile ilgilidir. Diğer bir tanım ise kümelenmeyi birbirine katma değer

ekleyen üretim zinciri ile bağlı, bir ürün ya da hizmetin üretilmesi konusunda

doğrudan veya dolaylı olarak etkin olan ya da olma potansiyeli olan birbiriyle ilişkili

ve karşılıklı bağımlı oyuncuların (üreticiler, tedarikçiler, müşteriler, bilgi üreten

kurumlar, araştırma merkezleri, sivil toplum kuruluşları, danışmanlık şirketleri, kamu

kurum ve/veya kuruluşları, yerel yönetim kurum ve/veya kuruluşları, medya, finansal

kurumlar) ortak bir coğrafyada yoğunlaşmaları şeklinde açıklamaktadır (Porter,

1998; Bulu ve Eraslan, 2004).

Michael Porter’a göre ise kümelenme; Aynı iş kolunda faaliyet gösteren,

aralarında ilişkiler olan ama aynı zamanda rekabette bulunan çok sayıdaki

işletmenin, onlara mal satan tedarikçilerin ve hizmet satanların, ilgili kurumların

(üniversiteler, meslek kuruluşları, iş koluyla ilgili standartları belirleyen ve kontrol

eden kurumlar, vb.) aynı coğrafi bölgede yoğunlaşmalarıdır (Porter, 1998). Bu

kümeler modern küresel ekonomilerin temel rekabet birimleri olan “değer

zincirlerini” oluşturmakta, zaman içinde gelişmekte ve o bölgedeki temel ekonomik

yapıları oluşturan şirketlerden ve yerel bazdaki ürün ve hizmet taleplerinden

meydana gelmektedirler. İş kümeleri aynı zamanda yerel halkın dokusundan ortaya

çıkmakta ve bölgenin ekonomik gelişiminin önderleri olmaktadırlar (Humphrey ve

Schmitz, 1996).

Sektörel kümelerin geliştirilmesi konusunda Avusturya, Belçika, İspanya,

Finlandiya, Yunanistan, Almanya, Fransa, İrlanda, İtalya, Hollanda, Portekiz, İsveç,

İngiltere gibi Avrupa ülkelerinde ileri düzeyde politikalar uygulanmaktadır. Bu

politikaların temelinde bölgesel endüstri kümelerini oluşturan şirketlerin kendi

aralarındaki işbirliğini geliştirmek ve aynı zamanda bu şirketler ile bölgesel

destekleyici kurum ve kuruluşlar (bölgedeki üniversiteler, bilgi/beceri geliştirici

diğer kurumlar, Ar-Ge kurumları, bölgesel inkübatörler ve teknoloji ve bilim parkları


23

gibi) arasındaki uyum ve işbirliğini en üst düzeye çıkarma hedefi vardır. Bu hedefler

doğrultusunda, bölgesel başlangıç sermayesi finansmanı olanakları, bölgenin fiziksel

ulaşımı, bilgi ve iletişim altyapısı, bölgesel vergi ve düzenleme koşulları ve

bölgedeki yaşam kalitesi de gelişmektedir (Idea, 2000).

Kümelenmeler işletmelerin giderek küreselleşen rekabet şartları altında başarı

sağlamalarına imkân vermektedir. İster kırsal olsun ister bölgesel olsun işletmeler

birlikte kümelenerek ölçek ve kapsam ekonomilerine ulaşabilir, coğrafi yakınlık ve

sıklıkla güvene dayalı olarak artırılmış karşılıklı etkileşimler sayesinde, iş görme

maliyetlerini azaltabilirler. Sanayi yoğunlaşmaları, uzmanlaşmış işçi ve iş hizmetleri,

özel sanayi ihtiyaçlarını karşılama hedefindeki kamu sektörü yatırımları olduğu

kadar, kümelenmedeki işletmelerin taleplerini karşılamaya yönelik hız kazanmış mali

piyasalar yoluyla da maliyetleri düşürerek ekonomilerin yerelleşmesi görünümüne

doğru gidebilirler. Yeni teknolojilerin arzı, rekabet öğesi ile olduğu kadar

kümelenme üyeleri arasında maliyeti paylaşma imkânı ile de desteklenmektedir.

Genelde kümelenme ile birlikte gelen rekabet avantajı kümelenmeye katılan

işletmelerle kendini sınırlamamakta, aynı zamanda bir kümelenmenin olduğu tüm

bölgesel ekonomiye katkıda bulunmaktadır.

Genel anlamda kümelenme, bir nihai ürünün, malın veya hizmetin, üretilmesi

aşamasında, bu ürüne katma değer katan üretim zinciri ile bağlı; işletmeler (mal veya

hizmet üreticileri, tedarikçiler, dağıtım kanalları vb.), bilgi üreten kurumlar

(üniversiteler, araştırma kurumları, vb.), destekleyici kurumlar (acenteler,

danışmanlık hizmetleri, bankalar, sigorta şirketleri, vb.) ve müşteriler tarafından

oluşturulmuş ağ olarak tanımlanabilir.

Bir kümelenme küçük ya da büyük kuruluşları olduğu kadar farklı orandaki

işletmeleri de içerebilmektedir. Kümelenmeler katılımcıların sayısı ve örgütlenme

derecesine göre büyük ölçüde çeşitlilik gösterirler. Örneğin; işbirliği, gelişen duruma

göre hareket etme temelinde yürütülse de, kümelenmeler birbirlerine karşı rekabet

eden işletmelerden oluşurlar. Bazı durumlarda, işletmeler arası ağ, sosyal kurumlar

tarafından desteklenen işletmeler arasında güçlü yatay bağların oluşturulmasına yol

açmakta, diğerlerinde ise çok az karşılıklı etkileşime sahip yatay bağlantılar ortaya

çıkabilmekte veya hiçbir örgütsel kümelenme altyapısı ortaya çıkmayabilmektedir.


24

Kümelenme, her bir kümelenmenin zaman ve mekân içerisinde tek bir gruplaşma

olduğu yüksek teknoloji veya geleneksel sanayilerden tutun da, tarım veya hizmet

sektörüne kadar sanayinin tüm dallarında meydana gelmektedir (KOSGEB, 2006).

Sonuç olarak, kümelenme politikaları ve girişimleri yıllar boyunca

yayılmıştır. Kümelenmelerin sadece kendiliğinden oluşup oluşmamaları, kümelenme

oluşumunun teşvik edilip edilmediği, bunlardan birinde kamu kurumlarının rolünün

olduğu varsayımı gibi konular sadece güncel olarak tartışılan sorulardan bir kaçını

oluşturur. Kümelenmelerdeki şekil, düzenleme, işletmeler arasındaki bağların doğası

ve onları alttan destekleyen kurumların çeşitliliği; pasif stratejilerden inisiyatifi ele

alan stratejilere doğru yayılan ulusal ve yerel kümelenme destekleme

politikalarındaki çeşitliliğe yansıtılmıştır. Kümelenme politikaları ağ oluşturma

ilişkileri yoluyla, işletmelerin hayatta kalma yeteneklerini kuvvetlendirme araçları

veya kalkınmaya tahsis edilmiş kamu fonlarını daha etkin şekilde kullanma

stratejileri olarak, bölgesel endüstrinin yeniden organize olmasını kolaylaştıran, yerel

ekonomileri dinamik kılmaya yönelik yollar olarak farklı formlarda görülmektedirler.

4.2. Kümelerin Yapısı, Oluşumu ve Yaşam Evreleri

4.2.1. Kümelerin Yapısı

Bölgesel kalkınmanın ve rekabet gücünü artırmanın önemli araçlarından birisi

olan kümelerde kurulan bağlar; alıcı–satıcı ilişkisi, ortak pazarlama, eğitim ya da

araştırma girişimleri, dernekleşme ve lobicilik şeklinde oluşabilmektedir. Bir küme

içinde yer alan şirketler, aralarındaki etkileşimle ortak yetkinlikler yaratarak, katma

değeri sektör ortalamasına göre daha yüksek ürünleri pazara sunabilmektedirler.

AB ülkelerinde 1990’lı yıllardan itibaren özellikle Küçük ve Orta Ölçekli

İşletmelerin (KOBİ) rekabet güçlerinin artırılmasında etkin bir araç olarak

kullanılabilecek farklı kümelenme yaklaşımları uygulanmaktadır. Bu süreçte gerekli

yenilik, ticaret ve yatırım ilişkilerinin geliştirilmesi ile “yükselen” sektörlerin

yaratılması önem taşımaktadır. Diğer bir ifade ile nihai hedef sürdürülebilir ve

rekabetçi sektörlerin oluşturulmasıdır. Kısaca kümeler işbirliği ve rekabetin karmaşık


25

ilişkisi içindeki KOBİ’lerin birbirlerini daha iyi tanımaları ile dikey ve yatay

entegrasyonun sağlanmasından oluşmaktadır.

Kümeleri sanayi sitelerinden ayıran iki önemli özellikten bahsetmek

mümkündür. Birincisi yerel düzeyde gerçekleşen üretimin uluslararası piyasalara

yönelimi ve rekabet gücüne erişmesi, ikincisi ise inovasyon (yenilikçilik) ve

yaratıcılık kapasitesidir. Bu bölgelerde üretimin ana nitelikleri; belirli sektörlerde

uzmanlaşma, işletmeler arası dayanışma, kaliteye dayalı bir rekabet ortamı ve bu

yolla ulaşılan ortak verimlilik artışıdır. Öte yandan üretim örgütlenmesi, ortak

öğrenme ve dayanışma yolu ile inovasyonu desteklemekte ve bu durum işletmelere

olduğu kadar, o bölgenin bir bütün olarak gelişmesine imkân sağlamaktadır

(Timurçin, 2010).

Daha önce belirtildiği gibi, kümeler belirli bir alanda birbirleri ile bağlantılı

işletmeler ve kurumların coğrafi yoğunluğudur. Kümeler rekabet için parça, makine

ve hizmet gibi özel girdilerin tedarikçilerini ve özel altyapı hizmeti sunan bir takım

bağlantılı sanayileri ve diğer birimleri kapsar. Kümeler aynı zamanda, müşterilere ve

tamamlayıcı ürünleri üretenlere ve ustalık, teknoloji veya genel girdiler ile ilgili

sanayilerdeki işletmelere doğru büyüme gösterirler. Ayrıca kümelere üniversiteler,

standart koyucu kurumlar, beyin takımı, mesleki eğitim sunan işletmeler, araştırma

kurumları ve sendikalar gibi özel öğretim, eğitim, bilgi, araştırma ve teknik destek

sağlayan devlet kurumları ile diğer kurum ve kuruluşlar da dâhildir.

Bu bağlamda, kırsal kesiminde dahil olduğu tipik küme örneği olarak

Kaliforniya şarap kümesi örnek verilebilir. Kaliforniya şarap kümesi 680 ticari

şaraphane, binlerce bağımsız üzüm üreticisi, aşı, sulama, fıçı, etiket ve hasat teçhizatı

gibi girdi sağlayan tedarikçi işletmeler, halkla ilişkiler, tanıtım ve reklam işletmeleri

gibi hem şarap yapımını hem de üzüm yetiştiriciliğini destekleyen geniş çaplı

tamamlayıcı sanayiden oluşmuştur. Ayrıca Davis’deki Kaliforniya Üniversitesi’nin

dünyaca ünlü bağcılık ve şarapçılık programı, Şarap Enstitüsü ile Kaliforniya

senatosundaki özel şarap komiteleri gibi yerel kurumlarda bu kümeye dâhildir.

Kümenin aynı zamanda ziraat, gıda ve restoran ve şarap turizmi ile ilgili diğer

kümeler ile de bağlantıları vardır. Kaliforniya şarap kümesi ile Fransız şarapları

arasındaki en önemli unsur, yerel yönetim Kaliforniya için rekabet avantajı alanını


26

keşfetmekle kalmamış, her biri özel sektör kuruluşu olmasına rağmen Kaliforniya'da

şarapçılığın gelişmesi için tüm düzenlemelere ön ayak olmuştur. Kırsal kalkınma için

iyi bir başarı hikayesidir.

Şekil 4.1’de görüldüğü gibi, İtalya Deri ve Ayakkabı Kümesi ise dünyada

ayakkabı parçaları, makine, kalıp, tasarım hizmetleri ve tabaklanmış derinin özel

tedarikçileri olarak Ferragamo ve Gucci gibi tanınmış ayakkabı şirketlerini içinde

barındıran bir kümedir.

Kaynak: Timurçin, 2010

Tabaklam

Deri

Plastik

Bilgisayar destekli ayakkabı tasarımı

Özel makine

Ağaç işleme

Deri kemer

Deri giyim

Deri çanta

Deri eldiven

Spor ayakkabı

Sentetik ayakkabı

Deri ayakkabı

Yürüyüş botu

Kayak botu

Apre - kayak botu

Ayakkabı makinesi

İşlenmiş deri

Nihai işlem

Tasarım -

Kalıp- enjeksiyon

Kalıp

Model Tekstil – moda odağı

Tabaklama donanımı

Şekil 4.1. İtalyan Deri Modası Odağı

İtalyan deri ve ayakkabı kümesi farklı türlerdeki deri ürünleri ve deri

ayakkabı üreten işletmelerin yer aldığı birbiriyle ilgili bir dizi sanayiden

oluşmaktadır. Bu sanayiler, ortak pazarlama araçları kullanmakta ve benzer müşteri

alanlarında benzer imajlarla rekabet etmektedir. İtalyan deri ve ayakkabı kümesinin

olağan üstü gücü ise katılımcı İtalyan işletmelerinin kullandıkları çok sayıdaki

bağlantılar ve sinerjiye bağlıdır (Porter, 1998).


27

Örneğin, bir mobilya kümelenmesinden bahsedilirse, ağın içine almamız

gerekenler arasında şu oyuncular sıralanabilir: mobilya üreticileri, kereste üreticileri,

kırsalda yer alan ormancılık faaliyetleri, makine üreticileri, tasarımcılar, yazılımcılar

ve lojistikle ilgili oyuncular, yerli ve yabancı toptancılar/perakendeciler. Bunların

yanında aynı mobilya kümelenmesine, eğer marangoz veya tasarımcı yetiştiriyorsa o

bölgedeki meslek yüksek okulunu, üniversitenin ilgili araştırma birimlerini, firmalar

arası diyalogu sağlayan ticaret ve sanayi odasını, bankaları ve sektör derneklerini de

ekleyebiliriz. Bir kümelenmenin sınırları bazen bir ilin dışına taşmakta, birden fazla

ile yayılabilmekte, hatta ulusal sınırların ötesine de geçebilmektedir.

Sonuç olarak bölgesel kalkınma aracı olarak sayısız kümelenme örnekleri,

rekabetin ve ekonomik etkinliğin küreselleştiği günümüzde rekabet avantajının

küreselleşmenin aksine bölgeselleştirilebildiğini kanıtlamıştır. Dolayısıyla, rekabet

teorisinde pazarlara daha hızlı ulaşımın ve hızlı iletişimin rekabet avantajı yaratmada

işletmelerin lokasyonlarının önemini azaltacağı inanışı kümelenme yaklaşımı ile

ortadan kalkmıştır. Diğer bir deyiş ile küresel pazar içinde yer alan işletmelerin

kurulan ağlar vasıtasıyla uzak mesafelerden ulaşılabilen her şeyi elde edebileceği ve

lokasyonun bir rekabet avantajı olarak geçerliliğini yitirdiği inanışı başarılı

kümelenme örneklerden sonra yeniden irdelenmelidir. Bu noktada Boston’da dünya

çapında bir şirket kurma olasılığının diğer yerlere göre daha yüksek olması, aynı

tekstil sektörü ile ilgili işletmeler için Kuzey ve Güney Carolina; yüksek

performanslı otomobiller için Güney Almanya veya ayakkabı için Kuzey İtalya’nın

akla gelmesi ya da Türkiye için biber deyince Kahramanmaraş ilinin akla gelmesi

örnek olarak verilebilir.

Kümelenmelerin oluşmasındaki genel yapı ile birlikte kümelerin kendi iç

yapıları da kümelerin başarılı olması açısından son derece önemlidir. Örneğin,

Mersin Gıda-Tarım, İzmir Organik Gıda ve Kahramanmaraş Biber Kümesi başta

olmak üzere ülkemizdeki diğer kümelerin incelenmesi ile kümelenme

organizasyonları ülkemizde genel olarak Dernek veya Vakıf çatıları altında

yürütüldüğü görülmektedir. Bu derneğe bağlı olarak genellikle;


28

• Küme Yürütme Kurulu: Kümelerin kurulması aşamasında çalışmaların

başlatılması nedeniyle gönüllülük esası ile firmalar, kamu-sivil toplum

kuruluşları, üniversiteler, ve diğer paydaşlardan oluşmaktadır.

• Küme Yönetim Kurulu: Kümelenme faaliyetini yürütmekte (kaynakların

sağlanması, Küme koordinatörü ve ekibine destek ve kılavuzluk

yapılması ile Küme ekibi ve alt çalışma gruplarının sorumluluklarının

yerine getirilmesinin sağlanması), firmalar ve paydaşlardan oluşmaktadır.

• Küme Danışma ve Çalışma Grupları: Hedeflerin belirlenmesi, stratejilerin

oluşturulması için bilgi, deneyim ve uzmanlıkların sağlanması görevine

sahiptir. Konusunda uzman kişilerden oluşur (Üniv. Öğret. Üyeleri, Kamu

kurumları, özel danışmanlar, vb.).

• Küme Koordinasyon ve Geliştirme Ekibi: İş planının hazırlanması,

uygulanması, koordinasyonu, yönetim kurulu tarafından verilen

görevlerin ve küme ile ilgili diğer aktivitelerin gerçekleştirilmesinden

sorumludur.

• Küme Denetleme Kurulu: Küme yönetim kurulu ve yönetim birimi

faaliyetleri için mali ve idari denetimi sağlamaktan sorumludur.

Kümeler rekabeti üç ana yoldan etkilemektedir:

• Kümelenme içinde kurulmuş olan işletmelerin verimliliğini artırarak,

• Gelecekte verimliliği yükseltecek ve yeni ürünlerin oluşmasını sağlayacak

yenilikçiliği yönlendirerek,

• Kümelenmenin kendisini genişleten ve güçlendiren yeni iş alanlarının

ortaya çıkmasını teşvik ederek.

4.2.2. Kümelerin Oluşumu ve Yaşam Evreleri

Kümeler farklı şartlar, faktörler ve çevresel etkenlerden oluşmakta ve canlı

bir yapı olarak farklı safhalar geçirmektedir. Porter (1998) bu konuda üç safha

tanımlamıştır: “doğum”, “evrim” ve “gerileme”. Timurçin (2010) tarafından da


29

benzer şekilde kümelerin üç ana safhada şekilleneceği ifade edilmiştir. Bu çalışmaya

göre başlangıç safhası olarak “oluşum”, “gelişme” safhası ve büyüme safhası olarak

da “olgunlaşma” söz konusudur.

Kümenin ortaya çıkması yani “doğum veya oluşum” evresi geleneksel yapıya

ve doğal gelişime bağlı olarak olabildiği gibi, herhangi bir işletmenin izlemiş olduğu

yolu diğer işletmelerin takip etmesi ile de olabilir. Kümelenmenin doğal gelişime

bağlı olarak ortaya çıkması bölgesel yoğunlaşmanın olduğu ve elbise ya da yiyecek

üretimi gibi pazara yakınlıktan veya piyasa şartlarından dolayı olabilir. Örneğin,

Denizli’de yapılan pamuklu tekstil üretiminde olduğu gibi kumaş, elbise ardından

müşteri ve onun yerel istekleri doğrultusunda üretim, düğme, etiket işgücü, okul,

laboratuvar, Ar-Ge ve daha birçok gereksinim için onları üretecek fabrika

gereksinimi ve bunların bir araya gelmesi doğal kümeyi oluşturmuştur. Yine,

Hollywood’un film endüstrisi ve (Çin yakınlarında nemli iklimi içeren) Batı

Japonya’nın ipek endüstrisi, taş işçiliği endüstrisi Carrara’nın (İtalya) erkenden

gelişiminde özel doğal koşullar önemli rol oynamıştır. Basel boya sanayi suyun elde

edildiği Rhinde şehir yerleşiminden, Boston ve San Francisco körfezi civarında bio

teknoloji endüstrisi ve elektronik kuruluşları da yerin özel konumundan

yararlanmaktadır (Timurçin, 2010).

Öncü olarak adlandırılan işletmenin diğer işletmeler tarafından takip edilmesi

ise işletmelerin daha önceki faaliyetlerinden tamamen farklı olan bir şeyi deneme

riskinden çok, mevcut faaliyetlerin sistematik bir şekilde ve rekabet avantajı

kazandıracak şekilde takip edilmesi şeklinde olmaktadır. Kümelenmenin ilk aşaması

işletmelerin birbirlerini gözlemlemesinden oluştuğu için bu aşamada başarısızlık söz

konusu değildir. Bu sayede, yani işletmelerin birbirlerini gözlemlemesi ve bazı

faaliyetleri takip etmesi aşamasından ortaya çıkan “yerel konsensüs” den

bahsedilebilir. Bu aşamada kümeye dahil olan grup içerisinde başarılması gereken

temel şey pasif gruplaşma avantajından aktif gruplaşma avantajına doğru hareket

etmektir. Pasif gruplaşma avantajları, uzmanlaşmış tedarikçilerin, hizmet

işletmelerinin ve uzman işgücünün bulunmasını gerektirir. Aktif avantajlar ise

uzmanlaşmış tedarikçilerden dış kaynak temini ve taşeronluk hizmetleri almak, bu

bağlantıları en üst düzeye çıkarmak, işletmeler arası yakın işbirliğinin yararları ile


30

yoğun bilgi akışının önemini anlamak ve üniversite gibi özel destekleme

kurumlarının katkılarını karşılıklı etkileşimle öğrenmek suretiyle, temel

yetkinliklerin güçlendirilmesini kapsamaktadır (Stamer, 1998). Nitekim, ileri

teknoloji kümelerinden olan Silikon Vadisinde üniversite ile sanayinin birlikteliği

vadide kümelenme nedenlerinin başında gelmektedir. Silikon Vadisi ve Stanford

Üniversitesi arasındaki, 1950’lere uzanan yakın bağların nedeni olarak Silikon

Vadisi’nin başlangıcının, büyük oranda Stanford Üniversitesi Mühendislik Fakültesi

Dekanı Frederick Terman’a ait bir düşüncenin ürünü olduğuna inanılmaktadır.

Terman, bölgede yer alan uzman kişilerin birikimden faydalanarak Stanford

civarında ileri teknoloji merkezi tasarlamış ve bu sayede bölgesel ekonominin

zenginleşmesine yardımcı olarak Stanford ve yerel endüstri arasındaki işbirlikçi

ilişkileri geliştirecek bağlar kurmuştur. 1975 itibariyle, Silikon Vadisi’ndeki ileri

teknoloji işletmeleri 100 binin üzerinde işçi istihdam etmişler ve Vadi ulusun

elektronik icat ve üretim merkezi olarak lider konuma gelmiştir. 1996 itibariyle,

Silikon Vadisi’ndeki 100 kadar yeni Stanford işletmesi 65 milyar dolardan fazla

ekonomik gelir sağlamıştır. Her ne kadar Silikon Vadisi işletmeleri ülke çapında

birçok üniversite kampüsüne kamp kurmuş olsa da, California Üniversitesi’nin

coğrafi yakınlığı, farklı işletmeleri kampüse çekmeyi ve ileri teknoloji işçi

pazarındaki son gelişmelere yakın olmayı kolaylaştırmıştır (Huffman ve Quigley,

2002).

Bölgesel olarak yoğunlaşmaya duyulan yoğun ilginin bir sebebi de kümede

öncü olan işletmenin o bölgede faaliyet göstermesine bağlıdır. Çeşitli yazarlar birçok

sanayide önde gelen şirketlerin aynı milletten, bölgeden ve hatta şehirden olduklarını

vurgulamışlardır. Bölgesel kümeler hemen hemen her gelişmiş ekonomide ve

gelişmekte olan ülkelerde bulunmaktadır. Aynı zamanda bölgesel kümeler geniş bir

sanayi yelpazesinde bulunabilirler. Silikon Vadisi, Route 128, M4 bölgesi, Tokyo ve

Sophia Antipolis gibi iyi tanınmış ileri teknoloji bölgeleri ile Austın, Nort Sydney,

Minneapolis ve Hsinchu gibi daha az tanınan ileri teknoloji merkezleri bunlara örnek

olarak verilebilir. Venedik cam sanayi, Pakistan’daki tıbbı araçlar sanayi, Cenevre

lüks saat sanayisi ve Japonya bıçak sanayisi gibi yüksek düzeyde zanaatkârlık isteyen

sanayilerde bulunmaktadır. Paris, Milano ve New York merkezli moda sanayisi, Los


31

Angeles, Hollywood ve Londra gibi yaratıcı sanayiler, ABD, Fransa ve İngiltere’nin

hava yolu sanayisi, Japonya, Almanya ve İsveç otomobil sanayisi ve Japonya, Kore

ve ABD elektronik sanayisi gibi büyük ölçekli sanayileri yine örnek olarak

verilebilir.

Bir diğer küme oluşumu ise bölgede yer alan hammadde, tedarikçi ve ilgili

sanayilerin varlığı ile ortaya çıkabilmektedir.

Gelişme ve büyüme safhası, kümenin gelişimini açıklamaktadır. Kümelerin

oluşumundan itibaren özellikle yerel kurumların rekabeti güçlendirici desteklerinin

olması kümelerin büyümesinde önemli bir etkendir. Karşılıklı bir etkileşim olarak

küme büyüdükçe devletin, resmi kurumların ve destek veren diğer kurum ve

kuruluşların da etkisi büyümektedir. Büyüyen bir küme pazarlar için bir çok fırsatı da

beraberinde getirir ve bu durum küme içerisine en iyileri çekmeye yardımcı olur.

Özellikle bölgeden ya da bölge dışından girişimciler bu büyümeyi fark ederek küme

oluşumunun içine dahil olurlar. Bu süreç içerisinde uzmanlaşmış tedarikçiler ortaya

çıkar, yerel kurumlar, özel eğitim kurumları ile araştırma ve geliştirme kuruluşları ile

bilgi birikimi sağlanır. Aynı zamanda altyapılar geliştirir ve kümenin gücü ve ünü

artar. Sonunda küme ilgili sanayileri içine almak suretiyle genişler. Kümenin bu

gelişim süreci bir çok faktöre bağlı olmakla birlikte yapılan bir çok araştırma

kümenin tam olarak gelişip gerçek rekabet üstünlüğü elde etmesi için en az bir 10

yılı gerektirdiğini ileri sürmektedir. Bu nedenle küme uzun vadeli ekonomik ve

sosyal planlamaya ihtiyaç duymaktadır.

4.3. Kümelerde İşbirliği ve Rekabet

Kümelenme, gerek küçük gerekse büyük işletmeler ve bölgeler düzeyinde

rekabetçi yapılar oluşturulmasını sağlayan ve çağdaş kavramları içeren bir yaklaşım

olması noktasında yerel yönetimleri, kamu otoritelerini, özel kuruluşları, araştırma

kurumlarını, sivil toplum kuruluşlarını ve toplumun diğer ilgili kesimlerinde yer alan

oyuncuları bir araya getirmektedir. Böylece planlamalar ve uygulamalar,

merkeziyetçilikten çıkıp yerel oyuncuların katılımı ile gerçekleştirilmektedir. Bu

süreçte, rekabet gücü yüksek sektör ve/veya sektörlerin seçilip, eksik oyuncularının


32

tamamlanıp, aralarındaki iletişimin sağlanması amaçlanmakta, nihai hedef olarak

sektörün uluslararası rekabet gücünün artırılmasına ve sürekli hale getirilmesine

yönelik çalışmalar yapılmaktadır. Kümelenme yaklaşımı ile kurulan iletişim, alıcı-

satıcı ilişkisi, ortak pazarlama, Ar-Ge, eğitim ve kullanım, dernekleşme vs. ile güçlü

bir sinerji ortaya çıkaran oyuncular işlem maliyetlerini düşürmekte ve yenilikçiliği

tetiklemektedirler.

Kümelenmelerin hem gelişmiş hem de gelişmekte olan ülkelerde rekabet

gücünü artırıcı etkilere sahip olduğu kabul edilmektedir. Son zamanlarda yapılan

araştırmalar ve bulgular, oldukça geniş bir gelişmiş ve gelişmekte olan ülke ve sektör

yelpazesinde, kümelenme anlayışının uygulanmaya başladığını göstermektedirler.

Günümüzde kümelenmeler ülkelerinin rekabet gücünün artırılması konusunda

ana gündem maddelerinden birisi haline gelmiştir. Bu çerçevede, dünyanın dört bir

yanında kümelenmelerin oluşturulması, analizlerinin yapılması ve geliştirilmeleri

konusunda birçok proje yürütülmektedir. Ülkelerin rekabet gücünü artırmanın yanı

sıra, kümelenme çalışmalarının KOBİ’lerin de rekabet gücünü artırdığına ilişkin

gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde yaşanmış birçok örnek bulunmaktadır.

Avrupa’da oluşturulan endüstriyel bölgeler sayesinde, kalite, tasarım, inovasyon hızı

ve değişimlere yanıt verme hızı ile niş marketlerdeki müşterilere uygun mal ve

hizmetler sunularak rekabet üstünlüğü sağlanmıştır. Tekstil ve hazır giyim

sektöründe İtalya’nın yakaladığı başarı bir örnek oluşturmuş; İtalya örneğinde de

olduğu gibi sektörel kümelenmelerin oluşturulması ile kümelenmeler içerisinde yer

alan işletmelerin üretim olanakları sürekli günün şartlarına yanıt verecek şekilde

iyileştirilmiş, yeni teknolojilerden yararlanma olanakları artırılmış ve pazarda rekabet

edebilme yetenekleri geliştirilmiştir. Rekabet üstünlüğü sağlamış endüstriyel

bölgelerin hepsinin başarısındaki ortak nokta, müşteri gereksinimleri merkezli

(müşteri odaklı – talep odaklı) olarak aynı değer zinciri üzerinde yer alan işletmeler

arasında oluşturulmuş kümelenmelerin varlığıdır (Humphrey ve Schmitz, 1995).

Schmitz, birçok gelişmekte olan ülkede bulunan büyük işgücü fazlalığının,

inovasyon ve kalite geliştirme yöntemiyle rekabet üstünlüğü sağlama anlayışı yerine,

düşük ücretler ile rekabetçiliği teşvik ettiğini söylemiştir. Buna rağmen, bazı karşıt

görüşler, Schmitz’in söylevinin gelişmekte olan ülkelerde yaşanan kümelenmeleri


33

tam olarak yansıtamadığını ve gelişmekte olan ülkelerdeki kümelenmelerden bir

kısmının düşük yol özelliğini gösterirken diğer bazılarının ise her iki yolun

özelliklerine uyumlu bir yapıda geliştiklerini belirtmişlerdir. Bazen inovasyon ve

ucuz işgücü aynı işletmeler içerisinde bir arada görülmektedirler. Bazen de yüksek

ve düşük inovasyon işletmeleri yan yana aynı kümelenmede yer alabilmekte ancak

farklı pazarlara hizmet sunmaktadırlar.

Bütün sanayiler gelişmiş teknoloji kullanabilir ve bilgi yoğunluğuna sahip

olabilir. Ancak şirketlerin belirli bir yerde rekabet ettikleri karmaşıklık yerel iş

çevresinin kalitesinden etkilenmektedir. Şirketler örneğin yüksek kaliteli nakliye

altyapısı olmadan gelişmiş lojistik teknolojilerini kullanamazlar. Yine şirketler iyi

eğitimli işçiler olmadan sofistike hizmet konusunda etkin bir şekilde rekabet

edemezler. İşletmeler zahmetli bürokrasi altında ya da çatışmaları hızlı ve adil bir

şekilde çözemeyen bir yasal sistem altında etkin bir şekilde çalışamazlar. Ancak

gelişmiş ekonomilerde iş çevresinin daha karar yönlü öğeleri genellikle kümeye

bağlıdır; bunlar ise rekabet için en önemli mikro ekonomik temelleri oluşturmaktadır

(Timurçin, 2010).

Michael Porter küme yaklaşımını günümüzdeki popüler konumuna ve

uygulamalarına yönlendiren, rekabetçi avantaj teorisinin “elmas modeline”

dayandırmıştır (Porter, 1990). Bütün bir küme, gerçek bir işletme (girişim) biçimidir.

Bir grubun bazı bileşenleri, sık sık çeşitli endüstrilere hizmet verecektir ve bunlar

bazı grupların üyeleri olabilirler. Sözgelimi, ekran teknolojisi işindeki şirketler bir

elektronik grubunun, bir savunma sanayi grubunun ve bir eğlence grubunun parçası

olabilir. Rekabetçi avantaj içindeki bir faktör olarak, grup kavramının teorik temeli

Porter tarafından ileri sürülmüştür. Porter, bir grubun gücünün birbiriyle etkileşim

halinde olan dört ana grup halinde toplanabilen çeşitli faktörlere bağlı olduğunu iddia

etmiştir. Bunlar:

• İşletme stratejisi, yapısı ve rekabetçiliği,

• Talep koşulları,

• İlgili ve destekleyici endüstriler,

• Girdi koşullarıdır.


34

Porter, kümelerdeki ekonomik aktivitelerin yoğunlaşmasını, firmaların

rekabet edebilmek için yeni ve daha iyi yöntemler bulmaya çalışmalarına ve

yenilikçiliği piyasaya daha hızlı getirebilmelerine bağlı olarak açıklamıştır (Porter,

1990).

O güne kadar rekabetçilik incelemelerinde genellikle gelinen nokta “maliyet

avantajı”, özellikle ucuz işgücü avantajı ve bazı ülkelerin uyguladığı düşük kurun

yarattığı avantaj fırsatlarına odaklanmaktayken; Porter, çalışmalarında belli

bölgelerde yer alan firmaları yenilik yapmaya ve daha gelişmiş stratejiler

oluşturmaya yönlendiren mikro ekonomik temel özellikleri araştırmış ve anlamaya

çalışmıştır.

Porter bunun yanı sıra, ülkelerin rekabetçi avantaja sahip olmalarını saldırgan

sanayi politikaları, yönetimde kültürel özellikler (özellikle Japon Yönetim Modeli)

gibi o güne kadar benimsenmiş modellerin dışında aramaya başlamıştır. Porter, bu

modellerin yerine; rekabetçi avantajı yönlendiren dört ana unsurdan oluşan Şekil

4.2’de görülen “elmas modelini” geliştirmiştir. Bu yaklaşımda rekabetçilik; üretim

faktörleri, özellikli talep, yoğun rekabet ve firmalar arasında değişen stratejiler ve

son olarak da tedarikçi firmalar ve ilgili sanayiler arasındaki gelişmiş seviyedeki

fonksiyonel ilişkiler yumağı olarak tanımlanmaktadır, yani kısaca küme tanımıdır

(Porter, 1990).

Porter’ın Ülkelerin Rekabetçi Avantajları (Porter, 1998) kitabının başlığı her

ne kadar ülkelerden bahsetse de aslında kitap hiç bir ülkenin her konuda rekabetçi

olamayacağını açıklamaktadır. Aslında her ülke bir dizi rekabetçi gücü olan ve

olmayan sanayilere sahiptir. Örneğin 1990’lı yıllarda Japonya’nın rekabetçi gücü

tüketici elektroniği, otomotiv, bilgisayar, kamera sanayileri veya kümelenmeleri

çevresinde yönlenirken; kimya, uzay ve havacılık, işlenmiş gıda, yazılım ve hizmet

endüstrilerinde rekabetçi avantaj yaratamamış olması bu konuda güzel bir açıklama

getirmektedir. Porter, sadece endüstriler arasındaki farklılığa dikkat çekmekle

kalmamış aynı zamanda ülkelerin bazı bölgelerindeki ortak bazı özelliklere de dikkat

çekmiştir.


35

Bu noktada, coğrafi yakınlık, elmas modelinin gücünü pekiştirirken bir

yandan da kümeleri rekabetçilik konusunda öne çıkarmış ve ilgi odağı haline

getirmeye başlamıştır.

Kaynak: Porter,1990

Şekil 4.2. Porter Elmas Modeli

İŞLETME STRATEJİSİ VE

REKABET YAPISI Yerel çevre- yerel rekabet avantajı

yaratılmasını uyarır

GİRDİ KOŞULLARI Maliyet, kalite, ve üretim faktörlerinin etkinliği İnsan kaynakları Sermaye kaynakları Yönetim ve Bilgi altyapısı Bilimsel ve teknolojik altyapı Doğal kaynaklar

TALEP KOŞULLARI Seçici yerel müşteriler

Geleneksel olmayan yerel

talep

İLGİLİ VE DESTEKLEYİCİ KURULUŞLAR

Kritik üretim, Tamamlayan yerel bayiler, yan sanayi vb. Soyutlanmış işletmeler yerine kümeler

Rekabet avantajı

yaratılmasında uyarıcı yerel çevre Yerel

rekabet


36

Porter’in düşüncesinde özellikle verimli sektörler ülkede isteğe göre

dağılmamalı aksine coğrafi olarak yoğunlaşmalıdırlar. Çünkü belli faktörlerin etkisi

elmas adını verdiği bir yapı içinde coğrafi yakınlaşma sayesinde birbirlerini

etkilemeleri ile ülkeyi kalkındıracaktır. Satıcı, müşteri ve rekabetin bir noktada

toplanması potansiyeli ve uzmanlaşmayı ilerletecektir. Burada küme içindeki en

önemli itici gücü küme içindeki rekabet temsil eder.

4.4. Kümelenmenin, Kümeye Dahil Olan İşletmelere Sağlayacağı Avantajlar

Kümelerde işletmelerin bilinçli veya bilinçsiz bir araya gelişi; ortak proje

geliştirme, ortak Ar-Ge faaliyetlerinde bulunma vb. yatay ilişkiler yoluyla veya

taşeronluk, tedarikçilik faaliyetleri gibi dikey ilişkiler yoluyla olmaktadır. Böylece bu

ilişkiler kanalıyla gömülü/örtük bilgi dâhil her türlü bilginin yayılması

sağlanmaktadır. Bilgi yayılımının doğal sonucu olarak da tasarım yetkinliğinin,

yaratıcılığın ve yenileşim faaliyetlerinin gelişmesi, giderek bölgedeki teknoloji

seviyesinin yükselmesi, bilgiye dayalı katma değerin artması ve refahın güçlenmesi

oluşur. Kümeler, bilgi yayılımında olduğu kadar, bilginin kritik noktaya ulaşması ve

kaynakların daha etkin kullanımı açısından da etkin araçlardır; firmaların

performanslarını bilgi akışının yanı sıra kurumsallaşma, altyapı ve yetkinliğin

yerelleştirilmesi bağlamında da güçlendirirler (Akarsoy, 2011).

Kaynak: Akarsoy, 2011

Şekil 4.3. Kümelenmenin Yararları


37

Bir kümelenmenin üyesi olmak, girdilere sahip olmada; bilgiye, teknolojiye

ve gerekli kurumlara erişmede; ilişkili işletmeleri koordine etmede ve gelişimi

ölçmede ve teşvik etmede küme oyuncularının daha verimli çalışmalarını

sağlamaktadır. Hem kümenin verimliliğine hem de kümedeki işletmelere katkı yapan

birçok etmenden bahsedilebilir. Bunlar;

1. İşçi ve Tedarikçilere Erişim: Çalışan kümelerde işletmeler mevcut bir

uzmanlaşmaya ulaşmış ve deneyimli işçiler havuzuna ulaşabilir, böylece işe

alımlardaki maliyetleri azaltabilir. Kümeler, iş fırsatları verdiği ve işçilerin yer

değiştirme riskleri azaldığı için başka yerdeki uzman insanları daha kolay çeker, bu

da bazı sanayiler için önemli bir avantajdır (Porter, 1998).

İşverenle çalışanlar arasındaki güven ortamını sağlayan sosyo-kültürel kimlik

ve etkili yerel kuruluşlar gelişmeye katkı sağlayan unsurlardır. Bu bölgelerde

üretimde yeniliklere kolayca uyum sağlayan ve birlikte çalışmaya hazır iş gücünün

bulunabilirliği doğal olarak öne çıkmaktadır.

Gelişmiş kümeler içinde bulunan işletmeler uzmanlaşmış ve deneyimli bir

işçi havuzu içinde bulunurlar. Bu imkan işletmelerin işe alımlardaki arama ve işlem

maliyetlerini düşürür ve zamanı kısaltır. Kümelenme çeşitli fırsatlar sunar ve

çalışanların farklı yerlerde istihdam riskini düşürür, hatta diğer bölgelerdeki

yetenekli çalışanları kendine çeker. Kümeler ayrıca yarattıkları toplam istihdamla

ülke ekonomisine de katkı sağlar.

Küme hazır bir tedarikçi tabanına sahiptir. Uzaktaki bir tedarikçiden kaynak

sağlamak yerine yerel tedarikçileri kullanmak işlem maliyetlerini düşürecektir.

İyi geliştirilmiş bir küme, başka önemli girdiler elde etmek için etkili bir araç

sağlamaktadır. Böyle bir küme derin ve uzmanlaşmış bir tedarik temeli sunmaktadır.

Uzak mesafedeki tedarikçiler yerine yerel tedarikçilerden yararlanmak nakliye

masraflarını azaltır. Envanter ihtiyacını azaltır, ithalat masrafını ve gecikmeleri

ortadan kaldırır. Yakınlık iletişimi geliştirir tedarikçilere destek sağlamayı

kolaylaştırır. O zaman yerel kaynak, özellikle de ilgili teknoloji, bilgi ve hizmet

memnuniyetini kapsayan gelişmiş ve özelleşmiş girdiler için uzak mesafeli

kaynaklardan daha iyi bir çözümdür.


38

2. Bilgiye Erişim: Diğer yandan pazar, teknik ve rekabet bilgilerinin tamamı

kümelenme içinde birikir, üyeler bu bilgileri kullanabilirler. Ayrıca, kişisel ilişkiler

ve topluluk bağları güveni tesis eder ve bilgi akışını hızlandırır. Bu koşullar bilgiyi

daha akıcı bir hale getirir. Bu şartlar bilginin transferini ve paylaşımını mümkün kılar

(Porter, 1998). Böylece yeni bir model geliştirmede sektördeki işletmeler ve

teknoloji yakından izlenir. Yeni ve özgün talepler işletmelerin birlikte hareket etmesi

sayesinde kolay ve sürekli yerine getirilir (Kavrakoğlu ve ark., 2002). Ayrıca

kümede yer alan finansal kurumlar küme üyelerine yönelik performansı takip etmede

kullanılacak bilgilere rahatça sahip olabilirler.

3. Tamamlayıcılar: Topluluk, üyeleri arasındaki karmaşık parçaların bir araya

gelmesinden çok daha büyük sonuç elde eder. Örneğin tipik bir turizm topluluğunda

bir turistin deneyim kalitesi sadece öncelikli çekiciliğe değil otel, restoran, alışveriş

ve ulaşım imkânları gibi tamamlayıcı işletmelerin kalitesi ve etkinliğine bağlıdır.

Topluluğun üyeleri karşılıklı olarak bağımlı olduklarından birinin iyi performansı

diğerlerinin başarılarını da etkileyebilir (Porter, 1998). Yani müşteri bir işletmenin

ürününe diğer işletmenin ürünü ile birlikte iken tek başına olduğundan daha fazla

değer veriyorsa ikinci işletme ilk işletmenin tamamlayıcısıdır. Tersi durumda ise

ikinci işletme ilk işletmenin rakibidir. Bu durumda ilk işletme ikinci işletme ile

işbirliğine gitmek durumundadır. Diğer bir deyiş ile her iki işletmenin varlığı

birbirlerinin var olması ile anlamlı olacaktır. İşletmelerin varlığını anlamlı kılan bir

diğer etmen de rakiplerdir. Çünkü rakiplerin varlığı işletmeler için itici güç olacaktır.

Bir arada bulunan işletmeler birbirlerini tamamlama özellikleri sayesinde

zamanında üretimi başarılı bir şekilde uygulayabilirler. Siparişten sevkiyata süreçler

hızlanır. Destek faaliyetlerini yakından temin ederler. Nakliye, stoklama gibi

fonksiyonlar ekonomik şekilde gerçekleşir (Kavrakoğlu ve ark., 2002).

Tamamlayıcıların birçok şekli vardır. En bariz olanı turizm örneğinde

açıklandığı gibi müşteri ihtiyacını giderme yolunda ürünlerin birbirlerini

tamamlamalarıdır. Bir başka şekli kolektif verimliliği optimize etmek için şirketler

arasında etkinliklerin koordine edilmesidir. Örneğin ahşap ürünlerinde hızar

atölyelerinin etkinliği, yüksek kaliteli kerestelerin arzına ve de bütün keresteyi-

mobilyada (en iyi kalite), palet ve kutularda (daha düşük kalite) ve talaşta (en düşük


39

kalite)- kullanabilmeye bağlıdır. Aynı zamanda bir küme genellikle belirli bir alanda

bir yerin ününü artırır ve alıcıların orada bir satıcıya yönelmesini mümkün kılar.

Örneğin Ankara Siteler doğal kümesi veya İtalya’nın moda ve tasarım ünü, deri

ürünleri, ayakkabılar, giysi ve aksesuar alanında uğraşan şirketlere fayda sağlamıştır.

Ünün ötesinde küme üyeleri, ticari fuarlar, ticari dergiler ve pazarlama

delegasyonları gibi birçok ortak pazarlama mekanizmalarından faydalanmaktadırlar.

Son olarak tamamlayıcılar bir topluluktan satın almayı müşteri için daha cazip hale

getirebilir. Alıcıların ziyareti bir seferde birçok satıcıyla bağlantı kurması demektir.

Satın alma riskleri de daha düşük olabilir çünkü bir mekân birçok alternatif

tedarikçiyi bir araya getirebilir. Bu ise birçok kaynağa erişimi ve ihtiyaç arttığında

başka satıcıları devreye sokmayı mümkün kılabilir (Porter, 1998).

Kümelenmeler işletmelerin yenilikçilik becerilerinde de önemli bir rol oynar.

Kümelenme içindeki diğer şirketler ve kurumlarla olan ilişkiler, şirketlerin, teknoloji

geliştirme, parça ve makine erişimi, hizmet ve pazar kavramları gibi konuları erken

öğrenmelerine yardımcı olur. Yenilikçi ve rekabet avantajı yüksek ürün ve

hizmetlerin üretilmesine teşvik eder ve teknoloji transferi kabiliyeti kazandırır.

4. Kurumlara ve Kamu Hizmetlerine Erişim: Özel altyapı ya da eğitim

programları için devlet ya da kamu kurumları tarafından yapılan yatırımlar, bir

işletmenin verimliliğini artırabilir. Örneğin, yerel eğitim programlarından eğitim

almış işçiler işletmelerin eğitim maliyetlerini azaltır. Kümenin bilgi ve teknoloji

havuzları ve diğer kamu malları, rekabetin doğal yan ürünleri olarak ortaya

çıkmaktadır. Özel sektörde verimliliği artırmakta olan kamu mallarını sadece devlet

sağlamamaktadır. İşletmelerin yatırımları da eğitim programları, altyapı, kalite

merkezleri, test laboratuvarları vs. artan verimliliğe katkıda bulunmaktadır. Bu tür

özel yatırımlar, genellikle küme üyeleri ile birlikte yapılmaktadır. Çünkü küme

katılımcıları kolektif yararların potansiyelini zaman içerisinde görmektedirler

(Porter, 1998). Bunun yanında küme içinde yer alan işletmelerle ilgili politikaların

takibinde ve yönlendirilmesinde birlikte hareketler daha etkin sonuç verir

(Kavrakoğlu ve ark., 2002).

Sonuç olarak kümeler; işletmelere bir çok avantaj sağlamaktadır, birçok

nedenden dolayı yeni iş kaynakları oluşturmaktadır. Kümelenme içinde bulunan


40

girişimciler, ürün veya hizmetlerdeki boşlukları kolayca tespit edebilirler. Yeni

yatırım taleplerini değerlendirebilirler. Ayrıca, kümelenmenin kendisi genellikle

önemli bir iç pazar oluşturur, girişimciler zaten kurulu olan ilişkilerden kolayca

faydalanabilir. Tüm bu faktörler şirketlerin başarısız olmalarına neden olan riskleri

azaltacaktır.

4.5. Kümelenme Politikaları ve Stratejileri

4.5.1. Kümelenme Politikaları

Boekholt ve Thuriaux (1999)’a göre, kümelenme politikası, kamu-özel

diyalogları, ortak araştırma ihtiyaçlarının tanımlanması, yükleniciler ile tedarikçiler

arasındaki ortak gelişim çalışmaları, vb. yoluyla, yerel iş ortamı ile bağlantıların

teşvik edilmesi ile ilgilidir.

Ketels ve ark. (2006)’ya göre ise küme geliştirme politikaları iş kümelerini

güçlendirmeyi amaçlayan kamu icraatlarıdır.

Kümelenme politikası, yerel küme yapılanmalarını teşvik ederek ekonomik

kalkınmayı destekleyen bir politika yaklaşımıdır.

Sönmez (2008)’e göre, Kümelenme Politikasının Temel Unsurları:

• Şirketler ve kurumların ortak faaliyetlerini destekler, şirketleri doğrudan

değil dolaylı olarak destekleyen faaliyetleri kapsar. Örneğin ortak tanıtım

ve marka çalışmaları, ortak yatırım, ortak fuarlara katılım gibi vb. ortak

diğer faaliyetler. Burada KOSGEB’in ortak yatırım çalışmalarına vermiş

olduğu İşbirliği Güçbirliği Destek Programının olduğunu da hatırlatmak

gerekir.

• KOBİ’lere odaklanır (büyük ölçekli şirketler de kümelenme

faaliyetlerinde yer alabilir). Genel olarak birçok kümeye büyük işletmeler

hakimdir, ancak kümenin büyümesi ve sürdürülebilirliği için kesinlikle

kümelerde çok sayıda KOBİ mevcut olması şarttır.


41

• Diğer politikalarla entegrasyonunu öngörür. 4 temel politika alanıyla

yakından ilgilidir:

i) Bilim ve teknoloji/Ar-Ge ve yenilikçilik politikaları

ii) Girişimcilik

iii) Sanayi politikası

iv) Bölgesel/kırsal kalkınma politikaları

Kümelenme politikaları oluşturulurken mevcut kümelerin yapısına (sektörün

bölgede olması ve geçmişi, işletmelerin büyüklüğü, mevcut ve harekete geçebilecek

bölgesel güç vs.) göre farklı politikalar geliştirilmelidir. Geliştirilecek olan bölgesel

politikalarda öncelikle başka bölgelerin taklit edilmemesi gerekmektedir. Aksi halde

oluşturulan politika bölgenin gelenek, yapı ve problemleri ile tutarlı olmayacaktır.

Bölgenin dışındaki örnekler değerli birer teşvik unsuru olsalar da bölgenin kendi özel

durumu daha önemlidir. Bölgenin profilinde oluşan kümenin potansiyelinden

yaralanmak için özel yapısal şartlara da ihtiyaç vardır. Ancak bunların hepsinin

başlangıçta olmasına gerek yoktur.

Anonymous (2009a)’ya göre kümelenme politikasının hedefi uzun vadede

kümelerin ve kümelenmenin üretime, rekabet edebilirliğe ve büyümeye katkıda

bulunmasıdır. Fakat tarihsel olarak, kümelenme politikaları daha dar kapsamlı

öncelikler setine doğru yönlendirilmiştir ve bu da hem dikkate alınabilecek politika

araçlarının alanını hem de işbirliği faaliyetlerinin kapsamını sınırlandırmıştır.

Uluslararası tecrübeler, bu olası önceliklerden bazılarının aşağıdaki hususları

kapsadığını ortaya koymaktadır:

• Girişimcilik, KOBİ gelişimi, istihdam,

• Bölgesel bütünlük ve bölgesel kalkınma

• Uluslararası rekabet edebilirlik, ihracata dayalı büyüme, KOBİ`lerin

uluslararasılaştırılması,

• Doğrudan yabancı yatırımın çekilmesi,


42

• Yenilikçilik, bilim ve teknoloji, yeni teknolojiye dayalı şirketler ve yeni

kurulmuş şirketler,

• Sürdürülebilir kalkınma,

• Kırsal kalkınma.

Fakat zaman geçtikçe, kümelenme politikaları KOBİ`lere dayalı

programlardan uluslararası rekabet edebilirliği ve yenilikçiliği amaçlayan

programlara doğru bir değişim gösterme eğilimindedir.

Ulusal veya bölgesel düzeyde devletin görevi, küme işletmeleri arasındaki ağ

bağlantılarını kolaylaştırmak, dinamik mukayeseli avantajı yaratmak ve etkin ulusal

ve bölgesel politikaların uygulanmasında uygulayıcı bir kurum olarak görev

almaktır. Devlet aynı zamanda teknolojik gelişimleri de uyguladığı politikalara

taşımak durumundadır. Devlet tarafından uygulanan sanayi politikalarının belirli

aşamalarının şematik olması bir politikadan diğerine geçişlerde keskin çizgiler

olmasını engellemektedir. Bu nedenle ulusal boyutta süregelen bazı politikaların ve

bu politikalara karşı oluşan reflekslerin belirli bir süre devam etmesi kaçınılmazdır.

Bunun için eski sanayi politikalarının yeni küme politikaları içinde yer alması

şaşırtıcı değildir. Nitekim küme yaklaşımı son yıllarda yeni bir kavram olarak ortaya

çıkmasına rağmen, birçok ülkede önceden uygulanan sanayi politikaları farklı bir

şekilde yorumlanarak küme politikası olarak uygulanmaya koyulabilmektedir.

4.5.2. Küme Geliştirme Stratejileri

Kümelenmeye dayalı rekabet gücü yaklaşımının etkin olarak harekete

geçirilebilmesi için küme geliştirme stratejilerine gereksinim vardır. Bu stratejilerin

belirlenmesinde de öncelikli olarak iki önkoşulun yerine getirilmesi gereklidir.

Bunlardan birincisi, ulusal düzeyde kapasite inşasıdır. Kapasite inşasının özünü ise

ülke içerisinde hangi kümelenmelerin var olduğu, bu kümelenmelerin dünyadaki

konularının hangi boyutta olduğu sorularının cevabı oluşturmaktadır. Bu soruların

cevabı objektif bir şekilde belirlendikten sonra öncelikle devletin yerel bir

kümelenme ile rekabet gücünü artırabilmek için kümeye sağlayacağı desteği


43

tanımlaması, elindeki politika araçlarını buna yönelik olarak hareketlendirebilmesi

gerekmektedir (örneğin liman, yol, ihtisas organize sanayi bölgesi, meslek yüksek

okulu, araştırma laboratuvarı vb.).

İkinci olarak ise, yerel kümelenmelerin kendilerini güçlendirmek ve rekabet

üstünlüğü sağlayabilmeleri için yerel gündemlerini belirleyebilir olmalarıdır. Yerel

ortamda kümelenmenin kapsamı tanımlandıktan sonra, kümelenmedeki değer

zincirinin zayıflıkları, bunların nerelerden kaynaklandığı, önündeki fırsatlar, fırsatları

değerlendirmek için neler yapılabileceği ayrıntılı ve bilimsel biçimde ortaya

çıkarılmalı, bu çalışmalar sonunda ise yapılacak işler ve öncelikli tedbirler listesi,

kümelenmenin yol haritası ve vizyonu hazırlanmalıdır. Başarılı ülke örnekleri, işin

büyük bir bölümünün özel sektör-kamu ortaklığında ve yerel düzeyde

yapılabileceğini göstermektedir.

Bu önkoşullar oluştuktan sonra yerel kümeyi güçlendirmeye yönelik bir

sürecin başlamasıyla beraber yerel paydaşların diyaloglarını belirli gündemler

üzerinden geliştirmeleri önem kazanmaktadır. Bu süreçte, gündemlerin içeriğinin

doldurulabilmesi ve yerel önceliklerin en etkin biçimde saptanabilmesi için bir dizi

teknik çalışmanın yapılması gerekmektedir. Bu çalışmalar içinde ilk aşamada arama

konferansları ve SWOT (güçlü/zayıf yönler, tehditler/fırsatlar) analizleri

olabilmektedir. Daha sonraki aşamalardaysa, değer zinciri analizleri gibi daha teknik

ve daha somut politika önerilerinin geliştirilmesine katkı yapacak çalışmalar

yapılmalıdır.

Bu bağlamda, yerel paydaşların, bölgelerindeki kümelenmeleri

güçlendirmeye yönelik girişimleri başlatırken dikkat etmeleri gereken önemli

noktalar şunlardır;

• Gerçekçi olunmalıdır; güçlendirilecek kümelenmeyi seçerken, yerel ve

küresel pazarda rekabet edebilecek nitelikte işletmelerden ve

tedarikçilerinden oluşan kritik bir kitle olmalıdır,

• Kümelenmeyi özel kılacak, diğer bölgedeki benzer kümelenmelerden

ayıracak bir avantaj olmalıdır (özel talep, özel beceriler, özel hammadde),


44

• Eğer bunlardan birinde eksiklik varsa, bölgeye yabancı yatırımcı veya

büyük ölçekli ulusal bir işletmenin çekilmesi de, kümelenmenin

güçlenmesi için çok önemli bir fırsat sunabilir.

Kümelenmenin seçiminin ardından, diğer bir deyiş ile süreç başladıktan sonra

dikkat edilmesi gereken hususlar ise;

• Kümelenmeyi güçlendirme projesinin kapsamı ve hedefleri iyi

belirlenmelidir; sürdürülebilir ve eylem odaklı bir strateji planı

oluşturulmalıdır,

• İlgili tüm paydaşlar ortak bir vizyonda birleşebilmelidir; kendi

bölgelerinin diğer bölgelerden nasıl farklılaşacağını ve küresel ekonomide

nasıl konumlanacağını tespit edebilmelidir,

• Tüm bu strateji geliştirme ve uygulama sürecine özel sektör temsilcileri

liderlik etmeli, nitelikli ve vizyon sahibi bir proje ekibi oluşturulmalıdır.

• Aşamalı bir büyüme süreci hedeflenmeli, önce merkezdeki üreticiler

kümelenme sürecine dahil edilmeli, daha sonra başarı sağlandıkça kapsam

genişletilmeli, ilgili endüstrilerden illerden de üreticiler, paydaşlar

eklenmelidir,

• Proje kapsamındaki faaliyetlerin görünürlüğü sağlanmalı, ulusal ve

uluslararası düzeyde halkla ilişkiler kampanyası yürütülmelidir (Çağlar,

2008).

Ayrıca Anonymous (2009a)’ya göre, küme politika sürecinin stratejik

aşamaları 4 değişik aşamayla ifade edilebilir:

• Analiz: Bir problemin ilk analizi, ihtiyaçların tespit edilmesi ve bu

ihtiyaçlara hitap eden mevcut politikaların incelenmesi.

• Geliştirme: Söz konusu ihtiyaçlara bir politika cevabının geliştirilmesi ve

anahtar politika hedeflerinin tanımlanması, kaynakların gözden

geçirilmesi ve politika araçlarının araştırılması.


45

• Uygulama: Programın uygulanması için prosedürlerin, seçim sürecinin,

bütçelerin ve zaman tablolarının hazırlanması.

• Değerlendirme: Uygun bir faaliyet sürecinden sonra program

performansının ve politikanın etkinliği ile verimliliğinin

değerlendirilmesi.

4.6. Türkiye’de ve Avrupa’da Kümelenme Politikaları

4.6.1. Türkiye’de Kümelenme Politikaları

Kümeler ve kümelenme, Türkiye’de politika gündeminde yeni yer almaya

başlayan kavramlardır. Bu bağlamda, henüz kümelenmelere özel bir yasal çerçeve

bulunmadığı gibi kümelenme politikalarının ve faaliyetlerinin düzenlendiği belli bir

politika alanı da bulunmamaktadır. Ulusal düzeyde herhangi bir politika girişiminde

bulunulmamış olmasıyla birlikte, Türkiye’de politika belgeleri ve tartışmalarında

kümelenme kavramına sıklıkla değinilmektedir. Şu an faaliyette olan bir çok küme

yasal statüsü olmadan faaliyetlerini dernek, platform, vakıf vb. çatılar altında devam

ettirmektedirler.

Türkiye’de politika geliştirme süreci, öncelikle Kalkınma Planları

kapsamında politikanın ana hatlarının oluşturulduğu ve akabinde, bu ana hatların orta

vadeli ve yıllık programlarla detaylandırıldığı bir döngü olarak özetlenebilir. Bunlar,

ilgili kurumlar tarafından oluşturulan uygulamaya yönelik politika önerileri (eylem

planları ve yürütme süreci için ayrıntılı işbirliği programları) ile desteklenmektedir.

DPT tarafından hazırlanan 9. Ulusal Kalkınma Planı (UKP), 2007–2013

yılları arasında Türkiye’de ekonomik, sosyal ve kültürel alanlarda gerçekleştirilmesi

beklenen dönüşümlerin belirlendiği temel politika belgesidir. 9. UKP aynı zamanda,

AB katılım sürecinde gerekli belgeler (Katılım Öncesi Yardım Aracı-IPA, Stratejik

Uyum Çerçevesi, Bölgesel Rekabet Edebilirlik Operasyonel Programı-BROP vb.)

için temel teşkil etmektedir. 9. UKP ve mevcut politika belgeleri incelendiğinde

kümelenmenin;


46

• Ulusal ekonominin rekabet edebilirliğinin artırılması,

• Sanayi ve hizmetlerde teknolojik ve teknolojik olmayan yenilikçilik

yoluyla katma değeri yüksek üretimin geliştirilmesi,

• Eğitimin iş gücü talebine cevap verebilirliğinin artırılması ve

• Bölgesel kalkınmanın teşvik edilmesi için bir araç olarak algılandığı

görülmektedir (DPT, 2006).

Türkiye’de bugüne kadar kümelenme politikası üzerine yapılan tek çalışma

olan AB ve DTM destekli “Türkiye’de Kümelenme Politikasının Geliştirilmesi

Projesi” kapsamında kümelenme politikası altında tasarlanmak ve uygulanmak üzere

4 adet program tanımlanmıştır. Bunlar politikanın belirlediği ana hedef ve öncelikleri

gösteren eşgüdümlü müdahale alanları ve Operasyonel sistemlerin yapılanmasını

amaçlamaktadır. Söz konusu programlar sayesinde ve politika çerçevesinin

temelinde, kümelerin gelişimini desteklemek için gerekli olan değişik önlemler ve

araçlar ile koordineli bir şekilde politikaya atıfta bulunulmaktadır (Anonymous,

2009a).

Bu 4 program:

1- Küme Yönetişim ve Teknik Yardım (KYTY) Programı: Amacı,

Kümelenme politikasının ulusal ve yerel düzeyde sorunsuz uygulanmasını sağlamak.

Kümelenme politikasının bir parçası olarak, KYTY’nin ana görevleri şunlardır:

• Küme gelişim yöntembiliminin ve politika aracının belirlenmesi,

• Kapasite geliştirme (ulusal ve bölgesel),

• Öğrenme süreçleri (inceleme ve araştırmalar),

• Küme politikasına ilişkin bilgi ve iletişim,

• Politika için gözlem ve değerlendirme sistemi,

• Kurumsal yapıyı yönetmek için politikaya destek,

2- Küme Rekabet Edebilirlik (KRE) Programı: Amacı, Küme işletmeleri ve

ilgili kurumlar arasındaki işbirliğini ve ağ oluşturmayı teşvik etmek ve güçlendirmek.

KRE’nin temel görevleri şunlardır:


47

• Küme öncesi faaliyetler,

• Şirketler arası işbirliği,

• Küme girişimine destek,

• Yerel Rekabet Edebilirlik Faaliyet Planları,

• Küme düzeyinde öğrenme süreçleri,

• Program için teknik destek (yönetim, izleme ve değerlendirme, bilgi ve

iletişim),

3- Küme Uluslararasılaştırma (KUL) Programı: Amacı, kümelerin

uluslararası performansını geliştirerek, küresel rekabet düzeyinin artırılması.

KUL’un anahtar görevleri şunlardır:

• Kümelenmeyi ve işbirliğini teşvik etmek,

• Küme gelişimi ve kapasite gelişimini sağlamak,

• Kümelerin uluslararasılaşmasını sağlamak,

• Program için teknik destek (yönetim, izleme ve değerlendirme, bilgi ve

iletişim) temin etmek,

4- Küme Yenilikçilik (KY) Programı: Amacı, yenilikçilik faaliyetlerini

desteklemek ve kümelerdeki üçlü sarmalı güçlendirmek.

KY Programının kilit görevleri şunlardır:

• Ortak KOBİ – bilim projeleri,

• Kümelenme için ortak bilim altyapısı,

• Teknoloji gelişim ağı,

• Enerji verimliliği,

• Çevresel yenilikçilik,

• Teknik destek (yönetim, izleme ve değerlendirme, bilgi- iletişim).


48

Kümelerin yaşam döngülerine göre politika öncelikleri belirlenebilir. Bunlar

(CLUNET, 2011):

1-Başlangıç Aşamasında Kümelenme Politikası (Yığınlardan Kümelere):

Kümelenme sürecinin küme yaşam döngüsüne göre desteklenmesi gerektiği

politika oluşturulurken göz önünde bulundurulmalıdır. Bu çerçevede

yığınlaşmalardan kümelere geçiş döneminde oluşan kümelerin farklı ihtiyaçları

olabilmektedir. Söz konusu dönemde küme içerisinde yer alan aktörler arasında

işbirliği ağları oluşturulmamış ve ticari ilişkilerden başka ilişkiler geliştirilmemiştir.

Bundan dolayı politik önceliklerin de buna göre şekillendirilmesi gerekmektedir.

Aşağıdaki Çizelge 4.2, başlangıç aşamasında olan kümelenme sürecinde politik

tedbirleri sunmaktadır.

Çizelge 4.2. Kümelenme Politikaları Aşamaları Başlangıç Aşaması Kümelenme Politikaları

Politika 1 Potansiyel kümelerin belirlenmesi

Politika 2 Küme ihtiyaçlarının belirlenmesi

Politika 3 Rekabetçi üstünlüklerin desteklenmesi

Politika 4 KOBİ’lerin katılımı

Politika 5 Politikanın diğer politikalarla birleştirilmesi

Gelişen Kümeler için Politikalar

Politika 6 Altyapısı oluşmuş kümelerin geliştirilmesi

Politika 7 Küme ihtiyaçlarının belirlenmesi


Olgun Kümeler için Politikalar

Politika 9 Kümelerin uluslararasılaştırılması

Politika 10 Uluslarüstü işbirliklerinin geliştirilmesi


(CLUNET, 2011)


49

2-Küme Politikalarının Güçlendirilmesi (Gelişen Kümelere Yaklaşım):

Söz konusu evrede aktörler arasındaki etkileşim yüksektir ancak istenilen

seviyede değildir. Kümeler geliştikçe ihtiyaçları farklılaşmakta ve politikaların

güçlendirilmesi gerekmektedir. Bu bakımdan politika daha çok yenilik odaklı

faaliyetlere kayacaktır. Çizelge 4.2’de gelişen kümeler için alınacak politika

tedbirlerini sunulmaktadır.

3-Olgun Küme Politikaları

Kümeler olgunlaştıkça hem ulusal hem uluslararası stratejik işbirliklerine

yönelecektir. Kümelerin uluslararasılaşması faaliyetleri neticesinde kümenin

uluslararası pazarlarda tanınırlığı artacak ve markalaşma sürecinin önemli bir

aşamasına gelinecektir. Bu bakımdan oluşturulacak politikalar uluslararası işbirliği

faaliyetlerini teşvik eden yapıda olacaktır. Yukarıdaki Çizelge 4.2 olgunlaşan

kümelerin ihtiyaçlarına cevap verebilmek adına oluşturulacak politika önerilerini

içermektedir.

Kümelerin örtüşen kavramsal tanımları nedeniyle, çeşitli politika alanları

olası kümelenme politikalarını etkilemektedir. Kümeler, başlıca beş politika alanının

kesişim noktalarında bulunmaktadır: Çizelge 4.3’de görülen bölgesel kalkınma

politikaları, sanayi politikaları, bilim ve teknoloji politikaları, KOBİ gelişim

politikaları, dış ticaret politikaları. Ayrıca, Çizelge 4.3’de görülen tarım politikaları,

çalışma politikaları, insan kaynakları ve eğitim politikaları (mesleki eğitim,

üniversite düzeyleri, teknik ve iş) ile turizm politikaları da kümelenme ile belli

seviyelerde ilişkili politika alanlarıdır. Yenilikçilik, Ar-Ge ve tasarım alanlarında,

girişimciliğe ve becerilerin oluşturulmasına doğrudan etki yaptığı için eğitim özel bir

önem taşımaktadır (Anonymous, 2009a).


50

Çizelge 4.3. Kümelenme Yaklaşımının Diğer Politika Alanları Kesişimi Politika Alanı Kümelenme Politikaları ile

Bağlantısı Politika Kavramında Yansımaları

Bölgesel Kalkınma Politikaları

Bölgesel sanayi yoğunlaşmalarından ‘’değer yaratılması’’. Yerel dinamiklere ve iç potansiyele bağlı gelişim

• 9. Kalkınma Planı, DPT • DPT Orta Vadeli Program 2009-2011 • DPT tarafından hazırlanan Bölgesel Kalkınma

Ajansları Kanunu • GAP BKA tarafından hazırlanan GAP Eylem

Planı (2007) • Sanayi ve Ticaret Bakanlığı tarafından

hazırlanan BROP (2007) • 2008-2009 Yılı Programı, DPT

Sanayi Politikaları

Değer zincirinde kuruluşlar arası işbirliğini güçlendirmek için bir araç olarak ‘’kümelenme’’

• DPT tarafından hazırlanan ve San. ve Tic. Bak. tarafından revize edilen ‘Türkiye için Sanayi Politikası-2008

• DPT Orta Vadeli Prog. 2009-2011 • Ön Ulusal Kalkınma Programı (2004-2006) • “Teknoloji Gelişim Alanları” Kanunu No. 4691,

2001 • OSB Kanunu No. 4562, 2000, ve San. ve Tic.

Bak. tarafından hazırlanan “Sanayi Bölgeleri” Kanunu No. 4737, 2002

Bilim ve Teknoloji Politikaları

İşbirlikçi etkileşimler ve ‘’bölgesel yenilik sistemleri’’ yoluyla teknolojik yenilik

• TÜBITAK tarafından 2006’da yayımlanan İŞBAP ve Teknolojik Platformlar, Bölg. İnov. Strateji Planı “Ar-Ge Faal. Destek. Hak. Kanun” (2008), Kanun No. 5746

KOBİ Gelişim Politikaları

KOBİ’ler arasında bağlantıları ve işbirliğini güçlendirmek ve KOBİ’lerin girişimcilik düzeyinde rekabet edebilirliğini geliştirmek

• KOSGEB Kanunu No. 3624, 1990 • DTM 9. Kalkınma Planı • KOBİ Stratejisi ve Eylem Planı, Sanayi ve

Ticaret Bakanlığı (2007) Dış Ticaret Politikaları

Yüksek katma değerli üretim yapısına geçerek ekonominin rekabet edebilirliğini arttırmak için ihracat odaklı politikaların gerekliliği

• 9. Kalkınma Planı, DPT • DPT Orta Vadeli Prog. 2009-2011 • Hazine ve Dış Ticaret Müsteşarlığı Teşkilat ve

Görevleri Hak. Kanun No. 4059, 1994 • DTM İhracat Stratejisi (2004-2006) • KOBİ Stratejisi ve Eylem Planı, Sanayi ve

Ticaret Bakanlığı (2007) Tarım Politikaları

Sürdürülebilirlik çerçevesi dahilinde, rekabet edebilirliğe atıfta bulunan bir kümelenme yaklaşımının kabul edilebilmesi için Tarım Üreticileri Birlikleri’nin kurulması

• 2006-2010 yılları için Tarım Stratejisi • 9. Kalkınma Planı, DPT • KOBİ Stratejisi ve Eylem Planı, Sanayi ve

Ticaret Bakanlığı (2007)

Turizm Politikaları

Altyapı Birlikleri’nin kurulması, sektördeki Ar-Ge’yi kamu, özel sektör ve üniversiteler arasındaki işbirliği ile desteklemek

• Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından hazırlanan ‘’Türk Turizm Stratejisi 2023: 2007 – 2013 yılları için Eylem Planı’’

• 9. Kalkınma Planı, DPT Çalışma Politikaları

Kayıtlı istihdamı ve işgücünün kalitesini arttırmak, ekonominin ihtiyacı olan vasıflı işgücünün oluşturulması

• ÇSGB’nin Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun No: 3146, 1985,

• İşgücü Piyasası Strateji Raporu - 9. Kalkınma Planı, DPT

Eğitim Mesleki eğitimi arttırmak ve böylece, bir küme dahilinde bulunan KOBİ’ler için işgücünün kalitesini ve vasfını arttırmak

• MEB tarafından hazırlanan Mesleki Eğitim ve Çıraklık Kanunu No: 3308,1986

(Anonymous, 2009a)


51

Türkiye’de kümelenmelerin bölgesel ve kırsal kalkınma açısından etkin bir

şekilde desteklenmesi amacı doğrultusunda Şekil 4.4’de yer alan kümelenme destek

modeli geliştirilmiştir. Mali desteğin kamu ve özel sektör kaynaklarından

karşılanacağı bu modelde kümelenme destek modeli üç temel ayak üzerinde

kurulmuştur (Alsaç, 2010);

• Program düzeyinde; Sanayi ve Ticaret Bakanlığı ve KOSGEB tarafından

kalkınma ajansları ile işbirliği halinde uygulanacak olan Kümelenme

Destek Programı ile kümelenme projelerinin desteklenmesi;

• Politika düzeyinde; Sektörel ve bölgesel politikalar arası uyumun

sağlanacağı merkezi bir platform olan ve ilgili Bakanlıklar, KOSGEB,

İŞKUR, DPT ve Meslek Kuruluşlarını içeren Kümelenme Destek

Programı Danışma Komitesi oluşturulması;

• Bölgesel düzeyde; KOSGEB ve Kalkınma Ajanslarının daha aktif olarak

kümelenme bilincinin oluşturulması ve yerel bilginin ve kapasitenin bu

modelle bütünleşmesinin sağlanması, olarak özetlenebilir.


52

Kaynak: Alsaç, 2010

Şekil 4.4. Kümelenme Destek Modeli Önerisi

Ülkemizde kümelenme politikaları üzerine çok yoğun çabalar sarf

edilmemesine rağmen, Dış Ticaret Müsteşarlığı (Ekonomi Bakanlığı), Devlet

Planlama Teşkilatı, Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı gibi kurumlar aracılığıyla

bazı çalışmalar yapılmıştır. Ancak halen oluşturulmuş bir kümelenme politikamız

bulunmamaktadır. KOSGEB, AB fonları gibi bazı başlıklar altında desteklemeler

yapılmakta olup, bunlar belirli bir politika çerçevesi dahilinde yapılmamaktadır.


53

4.6.1.1. Türkiye’de Kümelenme Politikasının Geliştirilmesi Projesi

“Ulusal Kümelenme Politikasının Geliştirmesi” Projesi Mart 2007 tarihinde

Avrupa Komisyonu’nun finansal desteği ile Türkiye’yi ulusal kümelenme

politikasına sahip birkaç ülkeden biri haline getirme amacı ile başlatılmıştır. Bu ana

hedef çerçevesinde bu politikanın özünü teşkil edecek bir kümelenme stratejisi

geliştirilmesi planlanmıştır. Bu strateji ile kümelenme politikalarının etkin olarak

uygulanması ve ulusal bazda yönetsel ve kurumsal kapasitenin geliştirilmesi

planlanmıştır. Projenin tamamlanması ile iş kümelerine yol gösterici olacak ulusal bir

stratejinin yanı sıra, bu stratejiyi uygulamak için gerekli kurumsal kapasite ve ulusal

ekonominin rekabetçilik kapasitesinin arttırılması da planlanmıştır (Anonymous,

2009a).

Proje kapsamında ulusal kümelenme politikasının geliştirilmesi ve

uygulanmasında aktif rol alabilecek çok sayıda kurum ve kuruluş ile ilgili kapsamlı

analizler yapılmıştır. Bu analizler neticesinde bu kurum ve kuruluşlar için

kümelenme politikaları ve mevcut uygulamaları da içeren benzer programlar

hakkında “küme eğitim programları” düzenlenmiştir. Bu eğitim programlarına ek

olarak, Türkiye’de 20 farklı lokasyonda bilgilendirme seminerleri düzenlenmiştir.

Türkiye'de Kümelenme Politikasının Geliştirilmesi Projesi ile, Türkiye'nin

uluslararası piyasalarda rekabet edebilirliğini arttırarak, sürdürülebilir sosyal,

çevresel ve ekonomik kalkınmayı destekleyecek nitelikte, kapsamlı ve ileriye dönük

bir ulusal kümelenme politikası oluşturulması hedeflenmiştir. Avrupa Birliği

tarafından finanse edilmiş olan proje çerçevesinde, bütünsel bir kümelenme politikası

geliştirilmesi ve uygulanması için ulusal kapasitenin arttırılmasına yönelik

faaliyetlerin yanı sıra Türkiye'nin kümelenme haritasının oluşturulması ve stratejik

öneme sahip kümelenmelerin geliştirilmesi yönünde çalışmalar yapılmıştır.

Türkiye'de Kümelenme Politikasının Geliştirilmesi Projesi'nin yararlanıcı kuruluşu

T.C. Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı (DTM) olmuştur. T.C. Sanayi ve Ticaret

Bakanlığı, T.C. Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı (DPT), T.C.

Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı, T.C. Başbakanlık Hazine Müsteşarlığı, Küçük ve Orta

Ölçekli Sanayi Destekleme İdaresi Başkanlığı (KOSGEB), Türkiye Bilimsel ve


54

Teknolojik Araştırma Kurumu (TÜBİTAK), T.C. Başbakanlık Güneydoğu Anadolu

Projesi Bölge Kalkınma İdaresi Başkanlığı (GAP İdaresi), Türkiye Odalar ve

Borsalar Birliği (TOBB), TÜSİAD, Sabancı Üniversitesi, Müstakil Sanayici ve

İşadamları Derneği (MÜSİAD), Sanayi Odaları Ticaret Odaları ve İhracatçı Birlikleri

ise diğer paydaşlar olarak öne çıkmaktadır (DTM, 2010).

İhracata dayalı kalkınma modelini ve sanayileşme stratejisini benimseyen

ülkemizde, uluslararası rekabet gücümüzün artırılması için yüksek teknolojiye, Ar-

Ge ve yenilikçilik kaynaklı verimliliğe dayanan, sermaye ve bilgi yoğun üretim

yapısının geliştirilmesi gerekliliği ortaya çıkmıştır. Kümelenme, başta KOBİ’lerimiz

olmak üzere üretim süreçlerinin tüm unsurları arasında sinerji oluşturarak rekabet

gücünün geliştirilmesine destek bir model olarak ele alınmış ve GAP-GİDEM ve

Moda ve Tekstil İş Kümesi projelerinde elde edilen başarıların verdiği güven ile Dış

Ticaret Müsteşarlığı’nın yararlanıcısı olduğu ve Avrupa Birliği tarafından kaynak

sağlanan Türkiye’de Kümelenme Politikasının Geliştirilmesi Projesi uygulamaya

geçmiştir. Proje kapsamında, ulusal kümelenme politikası uygulaması için kapasite

geliştirilmesi, ulusal kümelenme politikasının oluşturulması ve küme haritası ile

analizi çalışmaları yürütülmüştür. Proje Mart 2007-Mart 2009 tarihleri arasında

faaliyetlerini gerçekleştirmiştir.

Ulusal Kümelenme Politikasının Geliştirilmesi Projesi Sonucu Bilgi Notuna

göre Ulusal Kümelenme Politikasının Geliştirilmesi Projesi Kapsamında Yapılan

Faaliyetler (BODTO, 2011):

• 2007 yılı Mart ayında resmi olarak uygulama konulan ve 2009 yılı Mart

ayında tamamlanan Proje, “Ulusal Kümelenme Politikasının

Oluşturulması ve Uygulanması için Kapasite Geliştirilmesi”, “Ulusal

Kümelenme Politikasının Oluşturulması” ve “Küme Haritası ve

Analizinin Yapılması” bileşenleri üzerinde yürütülmüştür.

• Projenin birinci bileşeninde, paydaş analizleri yapılmış ve DTM ile

birlikte ilgili ana paydaşların kurumsal kapasitesini geliştirmek amacıyla,

eğitim programları, uluslararası çalışma turları gerçekleştirilmiştir.

Ayrıca, haritaları hazırlanan ve analizleri yapılan kümelerin temsilcileri


55

için de Almanya ve Fransa’da bulunan çeşitli kümelerin ziyareti amacıyla

uluslararası çalışma turları düzenlenmiştir.

• Projenin ikinci bileşeninde, Ulusal kümelenme politikasına temel teşkil

etmek üzere Kümelenme Strateji Belgesi hazırlanmış, ayrıca, 3-4 Aralık

2008 tarihlerinde İstanbul’da Üçüncü Uluslararası Kümelenme

Konferansı düzenlenmiştir. Söz konusu konferansa, kümelenme alanında

deneyimli yerli ve yabancı uzmanlar ile birlikte kamu ve özel sektörden

yaklaşık 400 kişi katılım sağlamıştır.

• Üçüncü bileşende ise, “Ulusal Seviyede Makro Küme Haritasının

Oluşturulması” çalışması gerçekleştirilmiştir. Küme kategorisi ampirik

olarak bir arada faaliyet gösterdiği tespit edilen iktisadi faaliyet kolları

olarak tanımlanarak, yürütülen istatistiksel çalışma sonucunda Türkiye

için geçerli 32 küme kategorisi belirlenmiştir.

• İstatistiksel çalışmayı takip eden ve saha bulguları ile bu çalışmayı

destekleyen vaka çalışmalarını takiben, tüm paydaşlarla koordinasyon ve

işbirliğinin sağlanmasına yönelik Küme Haritalandırma Çalışma Ekibi

kurulmuştur. Dış Ticaret Müsteşarlığı koordinasyonunda; Sanayi ve

Ticaret Bakanlığı, Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı, Kültür ve Turizm

Bakanlığı, Devlet Planlama Teşkilatı, Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği

(TOBB), TÜBİTAK, KOSGEB ve Türkiye İhracatçılar Meclisi’nin temsil

edildiği Küme Haritalama Çalışma Ekibi küme seçim sürecinde aktif rol

almıştır.

• Bu bağlamda, Küme Haritalandırma Çalışma Ekibi ile birlikte uluslararası

genel kabul görmüş temalar çerçevesinde belirlenen 10 pilot iş kümesi

için yol haritaları (Çizelge 4.4.) hazırlanmıştır. Yol haritalarında, pilot

kümelerin gelişimi için gerekli olan hususlar, yapılması gereken

çalışmalar, başarı faktörleri detaylı olarak incelenmiştir. Yol haritaları

hazırlanan kümeler aşağıda gösterilmektedir.


56

Çizelge 4.4. Ulusal Kümelenme Politikasının Geliştirilmesi Projesi Kapsamında Yol Haritaları Hazırlanan Kümeler

Yol Haritaları Hazırlanan Pilot Kümeler Yenilikçilik ve Girişimcilik

Aktörler Arası Network Oluşturulması

Küme Oluşumu

Küme Tabanının Geliştirilmesi

Faktör Şartları

Mersin İşlenmiş Gıda İş Kümesi

Ankara Makine İş Kümesi

Konya Otomotiv Yan Sanayii Kümesi

Eskişehir-Bilecik-Kütahya Seramik İş Kümesi

Manisa Elektrik Elektronik Aletler İş Kümesi

Ankara Yazılım İş Kümesi

Denizli-Uşak Ev Tekstili İş Kümesi

Muğla Yat Üretimi ve Yat Turizmi İş Kümesi

İzmir Organik Gıda İş Kümesi

Marmara Otomotiv İş Kümesi

(BODTO, 2011)

Ayrıca, Bölgesel Rekabet Edebilirlik Operasyonel Programı (BROP)

kapsamındaki 11 pilot küme (Çizelge 4.5.) için de kümelenme analizleri yapılmış ve

11 pilot kümenin mevcut durumu ile kümelenme alanında ihtiyaç duyduğu temel

hususlar ortaya konulmuştur.

Çizelge 4.5. Bölgesel Rekabet Edebilirlik Operasyonel Programı Kapsamında Öne Çıkan İl ve Sektörler

Pilot Kümeler İl Sektör 1-Kayseri Mobilya 2-Gaziantep Makine Halısı 3- Kahramanmaraş Tekstil 4- Sivas Doğal Taşlar 5- Yozgat Mobilya 6- Trabzon Ağaç İşlemeciliği 7- Samsun Dış Ticaret İşlemleri 8- Malatya Kayısı 9- Erzurum-Kars Kış Turizmi 10- Mardin Turizm 11 -Çorum Makine

(BODTO, 2011)


57

Bu çerçevede kümelenme modeli, klasik anlamda bir teşvik sistemi olmayıp,

doğrudan firmaların desteklenmesini amaçlamamaktadır. Temel olarak, kamu

sektörü, özel sektör, üniversiteler ve sivil toplum kuruluşlarının işbirliği içerisinde

çalışılması öngörülmektedir. Yeni Teşvik Sistemi ile hayata geçirilecek düzenlemeler

içerisinde sektörel kümelenmelerin desteklenmesine de yer verilmiş olup, böylece

uygulanacak teşvik sisteminde kamu sektörü, özel sektör, üniversiteler ve sivil

toplum kuruluşlarının işbirliğini arttırmaya yönelik sektörel kümelerin desteklenmesi

imkanı olacaktır (BODTO, 2011).

Sonuç olarak,

• Kümelenme projesi, Türkiye için kümelenme konusunda temel bir

çerçeve oluşturacaktır. Dolayısıyla, kümelenme konusunda bundan

sonraki çalışmaların etkinliği de artacaktır.

• Kümelenme Strateji Belgesi, ülkemiz için oluşturulacak kümelenme

politikasına temel oluşturacaktır.

• Bünyesinde bir çok pilot çalışmayı bulundurması nedeniyle proje, farklı

sektörler ya da benzer sektörlerdeki yeni iş kümeleri için model olacaktır.

• Oluşturulan kümelenme portalı, ülkemiz genelinde yürütülecek

kümelenme çalışmalarında önemli bir buluşma noktası olacaktır.

• Ar-Ge ve yenilikçiliğin geliştirilmesi, KOBİ’ler önündeki engellerin

ortadan kaldırılmasında işbirliğinin önemi açıkça ortaya konulmuştur.

• Dış Ticaret Müsteşarlığı Kümelenme Programının temelini teşkil edecek,

böylece Dış Ticaret Müsteşarlığı’nın sahip olduğu araçlar kümelenme

yaklaşımı ile daha etkin bir şekilde kullanılabilecektir.

• Ülkemizin Avrupa Küme Ağları’na (European Cluster Alliance) üyeliği

sağlanmıştır. Küme içerisindeki ağlar kadar uluslararası bağlantıların da

önemli başarı faktörleri arasında yer aldığı göz önünde

bulundurulduğunda, Avrupa’daki kümelerle işbirliği imkanlarını

genişletmemiz gerekliliği ortaya çıkmaktadır. Bu bağlamda örneğin, İzmir

ve Mersin’deki gıda kümeleri ile İngiltere’deki gıda kümesi veya


58

Ankara’daki yazılım kümesi ile Finlandiya’daki yazılım kümeleri

arasında işbirliği sağlanabilecektir.

• Yeni Teşvik Sistemi kapsamında sektörel kümelenmeler de desteklenecek

olup, proje ile kümelerin oluşturulmasında önemli bir platform ve

farkındalık oluşturulmuştur.

• Kapasite geliştirme çalışmaları ile kümelenme alanındaki altyapının

oluşturulmasına katkı sağlanmıştır.

4.6.2. Avrupa’da Kümelenme Politikaları

4.6.2.1. Avrupa’da Kümelenme Politikalarına Genel Bakış

Avrupa on yıllar boyunca gerçekleşen en ağır ekonomik krizden yavaş yavaş

çıkmaktadır. Bununla birlikte halen Birliğin pek çok parçası krizden halen olumsuz

etkilenmektedir. Kısa vadeli ağır etkileri yanında ekonomik kriz yeni ekonomik

ortamın gerçeklerine adapte olma gereğiyle Avrupa’nın pek çok daha derin yapısal

mücadelesini de ortaya çıkarmıştır. Yenilikçiliğin yapısı daha kullanıcı yönlü, daha

küresel, daha fazla hizmet odaklı ve farklı ortaklar arasında daha fazla interaktif hale

gelerek değişmektedir. Küresel ekonominin yapısı da ekonomik faaliyetin Asya ve

diğer yükselen ekonomilere kaymasıyla değişmektedir.

Avrupa krize farklı seviyelerde tepkide bulunmuştur: GSYH’nin azalmasının

kısa vadeli sonuçlarıyla baş etmek üzere agresif parasal ve mali politikalar

benimsenmiştir. Bununla birlikte her geçen gün politika odağı, politikaların uzun

dönemli istikrarına doğru kaymaktadır. Avrupa seviyesinde ise Avrupa 2020

stratejisi, AB üye devletlerinin karşı karşıya kaldıkları yapısal zorluklara cevap

olarak Avrupa Konseyi tarafından belirlenmiştir.

European Cluster Policy Group (ECPG) (2011) raporuna göre, kümeler

Avrupa 2020 stratejisinin başarılı olması için yeni küresel ortamda artan öneme

sahiptir. Avrupalı politika yapıcılar kümelerin rollerini görmezden gelme lüksüne

sahip değillerdir ve ekonomi politikalarını modernize etmede ve geliştirmede

kümelerin potansiyellerini aktif bir biçimde araştırmalıdırlar.


59

Observatory of European SMEs (2002) raporuna göre kümelenme politikası

için çok çeşitli ulusal yaklaşımlar vardır. İki ana neden çeşitliliği açıklayabilir. İlki,

ulusal ve bölgesel bağlamlar farklılık ve politikaları farklı bağlamlarda adapte

edilmelidir. Politikalar, farklı yönetim sistemlerinin yanı sıra, farklı iş ortamlarında,

kültürel ve kurumsal çerçevelere gömülü olmak zorundadır. İkinci olarak,

kümelenme kavramı çok esnek ve bu nedenle politikaların tasarlanması ve

uygulanması çabalarında politika yapıcılar için yararlı bir kılavuz sağlamaz. Küme

sınırları eksikliği açık bir eksikliktir. Porter kümeleri birbiriyle bağlantılı şirketler ve

ilgili kuruluşların coğrafi olarak birbirine yakın gruplar olarak tanımlamış olmasına

rağmen, herhangi bir hassasiyet ile kümelerin sınırları veya mekânsal aralığı tanımlı

değildir. Gerçekten de, Porter kümelerin mekânsal yığılışının hemen hemen her

düzeyde ölçülebilir olduğunu düşünmektedir.

Kümelenme üzerine ileri seviyede olan birçok ülkenin birer kümelenme

politikasına sahip olduğu görülmektedir. Avrupa’daki ve diğer yerlerdeki politika

yapıcılar son on yılda giderek küme temelli ekonomi politikasının potansiyeline ilgi

duymaya başladılar. Bir yandan, rekabet edebilirliği güçlendirmek için hükümetler,

özel sektörü ve diğerlerini diyalog ve eylemde bir araya getirecek yeni bir yol

bulmalıdır. Kümeler, böylesi ortak çabalar için doğal bir platformdur. Diğer yandan,

hükümetler kırsal ve bölgesel kalkınma ve yatırım çekmeden becerilerin

geliştirilmesi ve yenilikçiliğe kadar alanlarda kendi politikalarının etkinliğini

arttırmalıdır. Bu da kümelerin ihtiyaçlarıyla politika çabalarını bağdaştırarak

başarılabilir. Avrupa Komisyonu ve pek çok AB üye devleti her iki tip program

konusunda da önemli düzeyde deneyim kazanmışlardır.

Avrupa Birliği Asya’dan ve Amerika’dan gelen rekabete karşı koyabilmek

amacıyla kümelere ve kümelenme politikasına ayrı bir önem vermektedir (DG

Enterprise and Industry Report, 2007). Kümelenmelerin kendiliğinden başlaması

seçeneğine karşıt olarak gelişimlerinin devlet tarafından desteklenmesi Avrupa

Birliği’nde genel kabul görmektedir. Bu bakımdan 31 Avrupa ülkesinden 26’sı

kümelerin gelişimini hızlandırmak amacıyla ulusal küme destek programları

uygulamaktadır (Europe Innova, 2008). Yenilikçilik amacı AB’nin Lizbon

Gündeminde de önemle vurgulanmaktadır. Rekabetçilik ve yenilikçiliğin yerel


60

boyutları olduğu bunun yanı sıra, kümelerdeki mevcut ortamın bilginin yaratılmasını

ve kullanımını kolaylaştırdığı da kabul edilmektedir.

ECPG (2011) raporuna göre, ECPG 22 Ekim 2008 tarihli Komisyon

kararıyla, Avrupa’daki küme programlarının kalitesini arttırma arayışı yolunda

önemli bir unsuru oluşturmaktadır. 20 bağımsız uzmandan oluşan gruba “kümelerin

mükemmeliyetinin desteklenmesinde Komisyonun ve Üye Ülkelerin modern politika

cevapları bulma anlayışının geliştirilmesi” ve “Topluluk içerisinde küme

politikalarının nasıl daha iyi tasarlanabileceği hakkında önerilerde bulunulması”

görevleri verilmiştir. ECPG, akademik dünyadan, iş dünyasından ve hükümetlerden

gelen üyelerinin derin ve geniş deneyimlerinden yararlanmanın yanında dış

uzmanlardan da yararlanmış, AB yetkilileri ile görüşmeler gerçekleştirmiş ve

Japonya’ya bir çalışma gezisi düzenlemiştir.

ECPG'nin hedefleri şunlardır:

• Topluluk içinde daha iyi tasarım kümelenme politikalarının nasıl

yapılacağı tavsiyelerinde bulunmak,

• Küme geliştirmede uluslararası trendleri değerlendirmek,

• Küreselleşmeye tepki olarak kümelenme politikaları için gelecek

zorlukları tanımlamak,

• Uluslar üstü küme işbirliği için mevcut engellerin kaldırılması için araçlar

keşfetmek,

• Kümeleri destekleyen finansal araçların ve Topluluk düzeyinde ana

politikalar arasında tamamlayıcılık analizi yapmak.

ECPG öncelikle, Komisyon’un ve üye devletlerin küme programları ve daha

geniş ekonomik politika gündemi için üç prensip ortaya koymaktadır. İkinci

olaraksa, bu üç prensibi pratiğe dönüştürecek olan sekiz eylem önermektedir. Bütün

önerileri Avrupa 2020 stratejisi ile tamamen uyum içerisinde olup ve onun stratejik

içeriği üzerine kurulmuştur. Özellikle, AB’nin yeni sanayi politikası yaklaşımının

yapısal bir unsuru olarak yeni AB küme politika gündemine katkıda bulunmaları

amaçlanmaktadır.


61

ECPG (2011)’e göre bu 3 prensip şunlardır:

• Küme programları özellikle çerçeve koşulları iyileştirme çabalarıyla

olmak üzere, ekonomi politikasının daha geniş bir bağlamına entegre

edilmelidir. Daha güçlü çerçeve koşullar kümelerin ortaya çıkmasını ve

büyümesini destekler ve böylece küme programlarının getirilerinin

artmasını sağlar.

• Küme programları için kamu desteği, küresel rekabete göğüs germede

kümenin daha iyi olma yeteneği ve isteği temeline oturtulmalıdır.

• Küme programları Komisyon ve AB üye devletleri arasında roller ve

sorumlulukların açık bir biçimde tahsis edilmesiyle entegre bir politika

çerçevesinde oluşturulmalıdır.

ECPG (2011)’ e göre 8 eylem önerisi şunlardır:

• AB bütçesindeki fon önceliklerinin rekabet edebilirlikle uyumlu hale

getirilmesi,

• Kümelerle ilgili çerçeve koşulların iyileştirilmesi,

• AB ve üye devlet seviyelerinde fon yararlanıcılarının mevcut profilinin

gözden geçirilmesi,

• AB üye devlet seviyesinde daha iyi küme programlarının desteklenmesi,

• Tek bir idari prosedür seti oluşturarak kümeler için AB fonlarını daha

verimli hale getirmek,

• Genel Müdürlükler arasında küme programları eşgüdümünün arttırılması,

• Küme bilgi/veri tabanının hazırlanmasının kurumsallaştırılması,

• Küme işbirliği için Avrupa Platformlarının iyileştirilmesi.

Ayrıca Avrupa Komisyonu tarafından küme politikaları geliştirilmesine

destek olan farklı organizasyonlar mevcuttur. Avrupa Küme Birliği (European

Cluster Alliance), küme politikası geliştirmekten ve ülkelerinde küme programlarını


62

yönetmekten sorumlu ulusal ve bölgesel kamu otoriteleri arasında, AB düzeyinde

sürekli bir politika diyalogunu sürdürmek için kurulmuş katılıma açık bir

platformdur, küme politikası yapıcılarına destek veren ve ulus ötesi işbirliği ve pilot

girişimleri teşvik eden Avrupa Küme Gözlemevi (European Cluster Observatory) ve

Küme Mükemmeliyeti Girişimi’nin (Cluster Excellence Initiative) dâhil olduğu, çok

sayıda program ve girişim geliştiren Rekabet Edebilirlik ve Yenilik Programı'nın

(Competitiveness and Innovation Programme-CIP) altında fonlanan ‘PRO INNO

Europe’ girişiminin bir parçasını oluşturmaktadır.

4.6.2.2. Seçilmiş Bazı Ülkelerde Kümelenme Politikaları

4.6.2.2.(1). Belçika

Federal Belçika Devletinin üç bölgesi olan Flaman, Valon ve Brüksel,

ekonomik kalkınma ve teknolojik politikalar alanında yaklaşım ve araç geliştirmeye

yönelik özerk sorumluluklara sahiptir. Flaman ve Valon’da yakın geçmişte,

kümelenme ve ağların resmi bir şekilde desteklenmesi için politikalar geliştirilmiştir.

Ancak Brüksel bölgesinde hiçbir kümelenme ve kümelenme politikası

görülmemektedir. Bunun nedeni olarak Brüksel’in daha çok bürokrasi ve AB ile

ilgili kurumların yoğunluğundan kaynaklandığı düşünülmektedir.

Flaman’da halihazırdaki resmi kümelenme kavramını VIS (İnovasyona

Yönelik Flaman İşbirliği Ağları) oluşturmaktadır. VIS’ler toplu araştırma, teknoloji

önerileri, tematik inovasyonun teşvik edilmesi ve alt bölgesel inovasyonun teşvik

edilmesinden oluşan dört alanda faaliyet gösteren ve daha çok işletmelerin ancak

gerektiğinde diğer türden kuruluşların da katılımıyla oluşturulan yapılandırılmış

gruplardır.

Valondaki kümelenme politikası henüz pilot aşamasındadır. Ekonomik

kümelenmeler ve teknolojik kümelenmeler adında iki kavram üzerinde

çalışılmaktadır. Bunlar arasındaki en önemli fark, ikinci kavram da kilit teknolojilere

ve yenilikçi Ar-Ge faaliyetlerine ağırlık verilmesidir (IRE Network, 2009).


63

4.6.2.2.(2). Danimarka

Ulusal düzeyde kümelenme politikalarından sorumlu 3 ana bakanlık vardır.

Bunlar; Danimarka Bilim, Teknoloji ve İnovasyon Bakanlığı; Danimarka Çevre

Bakanlığı ve Danimarka Ekonomik ve Ticari İşler Bakanlığıdır. Bakanlıkların her

biri çok sayıda ajanslardan oluşur. Bu ajanslar Kümelenme politikaları ve

girişimlerinden sorumludur (Europe Innova, 2007a).

Danimarka’nın mega kümelenme projesi 1990’lı yılların başlarında

başlatılmış ve 1999 yılında yenilenmiştir. Bölgesel düzeyde, Ekonomi ve Ticari İşler

Bakanlığı Danimarka ilçeleri ve belediyeleri ile işbirliği içinde, batı Danimarka,

Justland yarım adası ve Funen adasının bölgesel kalkınmasını hedefleyen bir süreç

başlatılmıştır. Justland ve Funen’de bulunan yetkinlik kümelenmelerinin ticari

koşullarının geliştirilmesi, gelecekte yürütülecek çalışmaların hedefleyeceği önemli

bir önceliği oluşturmaktadır (IRE Network, 2009).

4.6.2.2.(3). Almanya

Kümelenme politikalarının yerine getirilmesinden sorumlu 3 ana bakanlık

vardır. Bunlar; Federal Ekonomi ve Teknoloji Bakanlığı, Federal Eğitim ve

Araştırma Bakanlığı, Federal Ulaşım, İnşaat ve Kentsel İşler Bakanlığıdır. Ayrıca,

Alman Rekabetçilik Ağları, German Research and Project Management Agency,

German Research Society, German Science Council gibi ulusal seviyede Ajanslar

olmakla beraber, eyaletler seviyesinde de Bayern Cluster Management Agencies,

Cluster Secretariat of the State of North Rhine-Westphalia, Regional/Local

Economic Development Agencies gibi başka kurumlarda mevcuttur.

Almanya’nın teknoloji politikasına yaklaşımı nadiren bölgesellik içermiştir.

Bölgesel politika genellikle, uluslararası rekabet amacıyla mevcut kümelenmelerin

güçlendirilmesinden çok bölgesel farklılıkların telafi edilmesine yönelik olmuştur.

Zamanla bu durum Alman hükümetinin yaklaşım değiştirmesine neden olmuştur.

2006 yılında federal hükümet bütün bakanlıkları içeren kapsamlı bir “ileri teknoloji

stratejisi” belirlemiş ve kümelenme yaklaşımı da bu stratejinin parçası olmuştur


64

(Köcker, 2009). Yaklaşık 20 yıldır kümelenme politikası hem ulusal hem bölgesel

düzeyde stratejik önem kazanmıştır. Bu çerçevede Almanya’da kümeler ve bölgesel

ağ yapıları hızla artmış ve politika bu yapıları desteklemeye odaklanmıştır. Söz

konusu destekler merkezi ve yerel düzeyde olmak üzere ikiye ayrılmıştır.

Almanya’nın kümelenmeye finansal destek sağlama sürecinde ikili bir yapı

benimsediği ve bahsettiğimiz bakanlıklar ve federal ve bölgesel ajanslar aracılığıyla

desteklemektedir. Genel olarak, eyalet düzeyinde oluşturulan küme destek

programları küme oluşumlarına ve yönetimine odaklanmıştır. Federal düzeyde ise

finansal destekler kümeler arası yarışma neticesinde en rekabetçi kümelere

verilmektedir. Federal düzeyde kümeleri doğrudan destekleyen ilk program

BioRegio Yarışması 1996 yılında uygulamaya konulmuştur. Bu programın temel

amacı, biyoteknoloji alanında Amerikan ve İngiliz firmalarının ticari başarısına karşı

bir strateji oluşturulmak suretiyle özellikle Alman endüstrisinin geleneksel gücü olan

ilaç ve kimya sektöründe rekabet gücünü artırmaktır (IRE Network, 2009).

4.6.2.2.(4). Yunanistan

Kümelenme politikalarının yerine getirilmesinden sorumlu Kalkınma

Bakanlığıdır. Bu bakanlığa bağlı Araştırma ve Teknoloji Genel Sekreterliği

Politikaların yerine getirilmesinden sorumludur (Europe Innova, 2007b).

Kalkınma Bakanlığı, ilk defa 1997 yılında KOBİ’lerin kümelenme

oluşturulmak üzere gruplandırılması fikrini ileri sürmüştür. Oluşturulan

kümelenmeler KOBİ ulusal girişimi çerçevesinde, ihale dokümanında belirlenen

şartnameye göre finanse edilmişlerdir. Bakanlık işletmelerin, imalat, pazarlama ve

teknoloji transferi alanlarında rekabetçiliğini desteklemeyi amaçlamıştır. Katılanlar

daha çok çeşitli iş ortamlarından küçük ve orta ölçekli işletmeler ve eğitim ile

araştırma enstitüleri olmuştur (IRE Network, 2009).


65

4.6.2.2.(5). İspanya

IRE Network (2009)’a göre, kümelenme politikalarının yerine

getirilmesinden Sanayi Ticaret ve Turizm Bakanlığı’na bağlı KOBİ Politikası Genel

Müdürlüğü sorumlu olarak görevlendirilmiştir. 2006 yılına kadar kümelenme

politikası bölgesel hükümetlerin inisiyatifindeydi ve her bölge kendi faaliyetlerini

planlanmaktaydı.

Bask Bölgesi Sanayi, Ticaret ve Turizm Bölümü ana stratejileri şunlardır:

• Sanayi Politikası Rekabetçilik Programı Planları

• Yenilik Planları

• Küme Sözleşmeleri

• Rekabet Gücü Planı

• Bölge Kalkınma Ajansı Ana stratejiler şunlardır:

• Küme Eylem Planları

• Ulaştırma Bakanlığı ve kamu işleri

Katalonya Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, Ticaret ve Turizm ana stratejileri şunlardır:

• Mikro-kümeleri takviye programı

CIDEM (BKA) ana stratejileri şunlardır:

• Yenilik Planı, COPCA ve Küme Takviye Girişimleri

Endüstriyel Tahmin Gözlemevi ana stratejileri şunlardır:

• Endüstriyel Küme Haritalama ve Önceliklendirme

• Rekabet Güçlendirilmesi KOBİ Planı


66

22 @ Yenilik Bölgesi ana stratejileri şunlardır:

• Küme oluşumu ve Küme Takviye Girişimleri

Galicia Sanayi ve Ticaret Bölümü IGAPE (BKA) ana stratejileri şunlardır:

• Teknolojik yatırımlar ve İşbirliği projeleri

Navarra CEIN (BKA) ana stratejileri şunlardır:

• Navarran Teknolojik Planı

Madrid IMADE (BKA) Ana stratejiler şunlardır:

• Rekabet Takviye Girişimleri

Valencia Bölgesi Ekonomi Bölümü Ana stratejiler şunlardır:

• İstihdam 1996-2000 Valencian Anlaşması

• Büyüme ve İstihdam 2001-2006 Valencian Anlaşması

• Rekabet Takviye Girişimleri

• Valencian İş Rekabet Planı

• Sanayi İş Rekabet Planı

Ulusal Cluster Programları

• National Cluster Mapping

• Innovative Business Groupings (IBG) identification and registration

Bölgesel Cluster Programları


67

• Basque Competitiveness Programs

• Cluster Mapping

• Micro-clusters reinforcement programme

• Competitiveness Strengthening SME Plan

• Services Cluster Competitiveness Reinforcement Initiative

• Competitiveness Reinforcement Initiatives

4.6.2.2.(6). Slovenya

1999 yılında Ekonomi Bakanlığı, kümelenmelerin geliştirilmesinde sistemli

bir yaklaşım belirlemeyi amaçlayan “Bir Kümelenme Sistemi Çerçevesinde İşletme

Bağlantılarının Üretim Zincirlerinde Uzmanlaşmanın ve Uluslararası Piyasaların

Ortak Gelişiminin Desteklenmesi” projesini başlatmıştır (IRE Network, 2009).

Buradaki ana fikir, Slovenya için stratejik öneme sahip kümelerin tespit edilmesidir.

Harita hazırlama uygulamasında Slovenya’da kümelenme gelişiminin

ilerideki sürecini etkileyecek sonuçlar elde edilmiştir. Projenin sonucunda, potansiyel

kümelenme katılımcıları arasındaki bağlantıların zayıf olduğu ve kümelenme

gelişiminin erken aşamasında bulunulması sebebiyle Slovenya’da aslında gerçek

anlamda hiçbir kümelenme bulunmadığı tespit edilmiştir. Ekonomi Bakanlığı

işbirliği ve ağ oluşturmayı desteklemek amacıyla, tek bir program yerine, daha geniş

kapsamlı bir tedbirler paketini benimsemeye karar vermiştir. Slovenya kümelenme

geliştirme politikasının 3 hedefi vardır. Bunlardan ilki, farklı iş alanlarındaki

ortaklıkları geliştirecek bireysel ve ortak kabiliyetlerin güçlendirilmesi amacıyla

işbirliği ve ağ oluşturma faaliyetlerinin desteklenmesidir. Bu amaçla Slovenya

Ekonomi Bakanlığı, teknik gelişmeler, ürün geliştirme, uzmanlaşma, tedarik

zincirleri, ortak üretim ve pazarlamayı da içeren 6 farklı alanda en az 3 işletme ve en

az bir Ar-Ge kurumu tarafından yürütülen projelerin finansmanına ortak olmuştur.

İkinci hedef, destek altyapısına yapılacak yatırımların arttırılması suretiyle

kümelenme gelişiminin teşvik edilmesi, üçüncüsü ise kümelenme gelişimi

uygulamasının başlatılmasıdır.


68

2000 yılında bu hedeflere bir yanıt olarak, Slovenya Ekonomi Bakanlığı,

kümelenme geliştirme alanında somut deneyimler, bilgi ve araçlar bulunmaksızın bir

kümelenme geliştirme programı başlatmıştır. Pilot programın amacı, kümelenme

geliştirmeye sistemli bir yaklaşım getirmek, kümelenme politikasını desteklemek,

güçlendirmek ve deneyim kazanmak olmuştur. Başvuran 6 katılımcı arasından bir

otomotiv, bir ulaşım ve lojistik bir de makine aletleri kümelenmesi projesi olmak

üzere 3 kümelenme projesi seçilmiştir. 2001 yılında, bu 3 kümeden her biri,

kümelenme stratejilerini yeniden tanımlamış ve /veya geliştirmiş ve gelecek iki yıla

yönelik eylem planları hazırlamıştır. Otomotiv ve makine aletleri imalatı

kümelenmeleri, yerel tedarikçi ağları da dahil olmak üzere inovasyon ve teknolojik

ilerlemelere yönelirken, ulaşım kümelenmesi farklı bir yaklaşım izlemiştir. Katılan

işletmeler arasındaki yüksek rekabet nedeniyle, ilk evrede, varlıklara, bilgi ve

beceriye dayanarak ortak bir vizyon ve pazarlama stratejisi oluşturulması

amaçlanmıştır. İlk sonuçlar, hem katılımcıların artırılması hem de ortak faaliyetlerin

yoğunlaştırılması açısından önemli bir büyüme olduğunu ortaya çıkarmıştır. Pilot

projeler 2003 yılında tamamlanmıştır ve bu projelerden Slovenya kümelenme

sistemlerine uluslararası bir boyut kazandırılmasının desteklenmesinde Bakanlığa

rehberlik edecek kılavuz kuralları oluşturmuştur (Kroslin ve Bradac, 2007).

Bakanlık, pilot programdan elde edilen deneyimlere dayanarak, bir

kümelenme geliştirme sürecinin (Slovenya modeli) ana hatlarını ve bunun ardından

sürecin çeşitli aşamalarına yönelik tedbir ve araçları belirlemiştir. Kümelenme

geliştirme süreci üç evrede tasarlanabilir. Kümelenme girişimleri ilk evrede başlatılır

ve bunu ilk gelişmeler ve dinamik bir büyüme izler. Başlangıç evresinde , katılan

işletmeler, kurumlar ve kuruluşlar ortak bir vizyon oluştururlar ve bunun

uygulanması için bir eylem planı hazırlarlar. İlk gelişme dönemi, daha çok ortak bilgi

ve dinamik büyüme evresi için ihtiyaç duyulan teknolojik ve kurumsal platformlara

yönelik eylem planının uygulanmasını kapsar. Bu son evrede faaliyetler yenilikçi bir

ortam oluşturulması üzerinde yoğunlaşır ve kümelenmenin uluslararası bir değer

sistemi içinde yer edinmesi için çalışmalar gerçekleştirilir. Sadece en çok umut

vadeden ve yenilikçi kümelenmelerin dinamik büyüme evresine girecekleri açıktır.


69

Sonuç olarak 2000 yılında, ilk ihale aşamasında, başvuran altı proje içinde 3

tanesi seçilmiştir. 2002 yılındaki ikinci ihaleye 15 proje başvurmuş ve 8 teklif,

başlangıç evresinde devlet desteği almak üzere seçilmiştir. 2003 yılındaki 3. ihalede

ise, 30 başvuru sahibinden 9 proje başlangıç, 5 proje ise ilk gelişme evreleri için

seçilmiştir. Alet imalatçılığı, otomotiv sanayi, plastik, klima, ısıtma-soğutma ile

ulaşım ve lojistik kümelenmelerinin hepsi dinamik büyüme evresine hazırdır. Bir

tanesi çevre teknolojisi konusunda olmak üzere çeşitli kümelenme girişimleri ilk

gelişme aşamasındadır. Halihazırda başlangıç aşamasında bulunan ahşap işleme,

enerji ve turizm alanlarında umut vadeden bazı girişimler bulunmaktadır. 350’den

fazla kurum ve işletme ile yaklaşık 55.000 personel pilot projelere ve yeni girişimlere

katılmaktadır. En yenilikçi kümelenmeler (alet imalatçılığı, otomotiv sanayisi,

plastik, klima, ısıtma ve soğutma) teknolojik kabiliyetlerini büyük ölçüde

geliştirmişler ve en gelişmiş uluslararası sanayilerin gelişme ortağı olabilme

potansiyelini kazanmışlardır. Kuşkusuz, fırsatlar uluslararası işbirliğinin ve

kümelenmeler ve diğer ağ yapıcıları aracılığıyla bağlantıların oluşturulmasında

yatmaktadır. İtalyan, Avusturya ve Alman kümelenmeleri ile güçlü bağlantılar,

kısmen AB Çerçeve programlarına ortak katılım yoluyla sağlanmış durumdadır (IRE

Network, 2009).

Şu anda Kümelenme Politikası Slovenya Cumhuriyetinin stratejik

dokümanlarında da yer aldığı için oldukça önemlidir. Bu stratejik dokümanlar;

Girişimcilik ve Rekabet Teşvik Tedbirleri Programı (2007-2013, Ulusal Araştırma

ve Geliştirme Programı (2006-2010), AB Lizbon Stratejisi için Ulusal Faaliyet

Planıdır (Kroslin ve Bradac, 2007).

4.6.2.2.(7). Macaristan

Kümelenme kavramı, 1990’lı yılların sonlarından bu yana Macar resmi

ekonomi politikasının bir parçasını oluşturmaktadır. Ocak 2001’de uygulaması

başlatılan ve Macar ekonomisini desteklemeyi amaçlayan Széchenyi Planı

çerçevesinde, yerel girişimciliğin desteklenmesi amacıyla Macar Kümelenmelerine

finansman sağlanmıştır. İşletme guruplarının mali desteğe hak kazanmaları,


70

kümelenme tanımına uymaları ve Kümelenme Geliştirme Programı (RE-1)

çerçevesinde diğer birkaç koşulu yerine getirebilmeleri halinde mümkün olmuştur.

2002 yılında Orban yönetimi, 19’uncu yüzyılda yaşamış ünlü Macar kontu ve

ekonomik reformcusunun adının verildiği Széchenyi Planını hazırlamıştır. Bu plan,

ticari sektörü ve bölgeleri harekete geçirerek Avrupa Birliği ile uyumu geliştirmek

amacıyla ekonomik kalkınma önceliklerinin belirlendiği bir strateji belgesidir.

Devletin kalkınma projelerinin uygulanmasına finansman sağlamada temel alacağı

bu plan, ekonominin tüm alanlarını kapsamamış, etkinliğin sağlanması amacıyla kilit

öncelikler üzerinde yoğunlaşmıştır. Söz konusu plan işletme desteğini, bölgesel

kalkınmayı, konut inşaatlarını, turizmi, araştırma ve geliştirmeyi, karayolu

inşaatlarını ve altyapı gelişimini desteklemiştir. Macar GSYH’nin % 2-3’ünü

belirlenen hedeflere yönlendirmek suretiyle, özellikle yerel girişimcilik topluluğunun

seferber edilmesi ile Macar ekonomisini harekete geçirmeyi amaçlamıştır. Ancak,

Széchenyi planının ana kısmı açık bir şekilde kümelenme gelişimine

odaklanmamıştır. Buna karşın, planın Macaristan‘daki bölgesel eşitsizlikle mücadele

etmeyi amaçlayan Bölgesel Ekonomik Kalkınma Alt Programı, bölgesel düzeyde

KOBİ gelişimini konusuna yoğun bir şekilde odaklanmaktadır. Bu çerçevede

uygulanan bölgesel kalkınma programlarından bir tanesi de Kümelenme Geliştirme

Programıdır (RE-1).

Politika, yukarıdan aşağıya doğru bir yaklaşım izlemekte ve

• İşletmelerin rekabetçiliğini arttırmayı,

• İşbirliğine dayanan bir üretim sistemi ve ağ oluşturma süreci geliştirmeyi

• Mevcut çok uluslu işletmelerin alt yüklenicilerinin inovasyon

kabiliyetlerini güçlendirmeyi ve

• Bilgi paylaşımını ve farkındalığı arttırmayı amaçlamaktadır.

Kümelenmeler üzerinde yapılan çalışmalar, kümelenmelerin yoktan var

edilmesini amaçlayan yukarıdan aşağıya doğru politikaların çoğunlukla başarısız

olduğunu göstermiştir. Ancak, devlet müdahalesi filizlenmekte olan kümelenmelerin


71

desteklenmesinde katalizör işlevi görmüştür. Bu açıdan bakıldığında, Kümelenme

Geliştirme Programı, Macaristan için uygun bir kümelenme oluşturma modeli olarak

kabul edilebilir. Kuşkusuz bu kümelenmelerin resmi destek olmaksızın ortaya

çıkmayacakları anlamına gelmemektedir. Ancak Kümelenme Geliştirme Programı bu

süreci önemli ölçüde hızlandırmayı planlamıştır. Programın yürütüldüğü 1 Ocak

2001’den 2 Ağustos 2002’ye kadar olan dönemde, toplam on üç projeye yaklaşık 1,2

milyon Euro tahsis edilmiştir. Bu resmi olarak desteklenen kümelenmelerin oluşumu

dışında elde edilen en önemli sonuçlar şunlardır,

• Ağ oluşturma türünde işbirliğine yönelik yerleşik düşüncelerin değişmesi,

• KOBİ’lere birlikte çalışma konusunda yardımcı olunması,

• Sosyal sermayenin temelden başlayarak oluşturulmasıdır.

2002 yılında hükümet değişikliği ile birlikte Széchenyi Planı resmi olarak

sona erdiğinde, Ekonomi ve Ulaştırma Bakanlığının Teknoloji gelişimi ve İnovasyon

Planı çerçevesinde kümelenmelerin desteklenmesine devam edilmiştir. AB’nin

genişlemesi ve Macaristan’ın AB finansmanına hak kazanması da Macaristan’da ki

kümelenme gelişimini şekillendiren etkenler arasında yer almaktadır (IRE Network,

2009).

4.6.2.2.(8). Slovakya

1990’lı yıllarda AB’deki benzer kuruluşların modelleri örnek alınarak pek

çok Slovak destek kurumu kurulmuş, bunlardan çoğu ulusal hükümet kurumları

tarafından yönetilmiştir. Özellikle AB PHARE programı, politika gündemlerini

oluşturmak ve ihtiyaç duyulan mali destek ve politika danışmanlarını sağlamak çok

etkili olmuştur. Bu politikalar hem KOBİ gelişimini hem de Slovak kümelenmesine

yabancı yatırımların çekilmesini desteklemiştir. Ayrıca, bir dizi bölgesel kalkınma

programı da yürütülmüştür. Genel olarak, bu programlar kümelenmeleri özellikle

hedeflememekle birlikte, gelişimlerini desteklemektedir.


72

1993 yılında Slovakya’nın 38 bölgesinin tümünde Bölgesel Danışmanlık ve

Bilgi Merkezlerinin kurulmasına öncülük edilmiştir. Slovakya’da bu merkezlerden

yaklaşık 12 tanesi ve 5 iş ve inovasyon merkezi faaliyet göstermektedir. Ayrıca,

KOBİ’lerin desteklenmesi amacıyla finansmana ve araştırmaya erişim, eğitim ve

öğretim ve uluslar arası arenaya açılma alanlarında bazı önemli politika girişimleri

bulunmaktadır. Uluslararası faaliyetlere yönelik politika, iş temasları ve işbirliği

olanakları konusunda bilgileri de içermektedir (Peritus, 2007).

2001 yılında sonra bölgeler, bölgesel kalkınma politikasının uygulanmasında

giderek daha fazla merkezi rol oynamaya başlamıştır. her bölge, bölgesel kalkınma

stratejisini somut eylemlere dönüştürmekten sorumludur. Özelikle 2000-2006

döneminde öncelikli alanlara yönelik dört program bulunmaktadır. Bu programlar,

yeni işletmelerin kurulmasına ve girişimciliğe, ayrıca bölgenin mevcut işletmelerinin

geliştirilmesine odaklanmaktadır. Kuzey Batı Slovakya’daki program, Slovakya’da

Bölgesel İşletimsel Programa örnek olarak gösterilebilir. Bu program girişimciliğe ve

bölgede yerleşik mevcut işletmelerin geliştirilmesine önem vermekte ve bağımsız

girişimleri içermektedir. En önemli kalkınma hedeflerini ahşap işleme ve ilgili

sanayiler oluşturmaktadır. Ayrıca bu programda know-how, inovasyon ve altyapı

gelişimini de oldukça fazla önem verilmektedir (IRE Network, 2009).

Ayrıca son yıllarda, Ulusal Stratejik Referans Çerçevesinin (2007-2013) bir

parçası olan “Slovakya Cumhuriyeti Ekonomi Bakanlığı İnovasyon Stratejisi 2007-

2013” (http://www.economy.gov.sk/files/investicie/if/material.doc) ve “Rekabetçilik

ve Ekonomik Büyüme Operasyonel Programı”

(http://www.economy.gov.sk/index/go.php?id=2601) hedeflerine göre aşağıdaki

kurumlar kümelenme politikasının ve destek tedbirlerinin uygulanması üzerine ulusal

düzeyde görevlendirilmişlerdir.

National Agency for Development of SMEs (www.nadsme.sk)

Slovak Agency for Trade and Investments (www.sario.sk)

Slovak Energy and Innovation Agency (www.sea.gov.sk)

http://www.economy.gov.sk/files/investicie/if/material.doc)

http://www.economy.gov.sk/index/go.php?id=2601)

http://www.nadsme.sk

http://www.sario.sk

http://www.sea.gov.sk


73

4.6.2.2.(9). Fransa

Fransa’da uygulanan bölgesel gelişme politikalarının temel amacı uzun süre

boyunca üretim ve istihdamın ülke genelinde dengeli dağılımını sağlamak olmuştur.

Özellikle Fransa’nın görece geri kalmış yerleri olan batı ve merkez bölgeleri ile

gelişmiş bölgeler olan başkent ve çevresi arasındaki farkın kapatılmasına

odaklanılmıştır. Bunun için teşviğe dayalı planlama yaklaşımı yerine, dezavantajlı

bölgelere altyapı yatırımı yapılması ve mali kaynakların bölgeler arası dağılımının

belirlenmesi şeklinde yönlendirici bir yaklaşım benimsenmiştir. Bölgesel planlama

ulusal planların bir parçası olmuş ve ulusal strateji 1960’lardan itibaren Fransa

Mekânsal Planlama Ajansı (DATAR) tarafından uygulanmaya başlanmıştır.

DATAR, 1960’lardan itibaren Fransa’da merkezi düzeyde bölgesel gelişme

politikalarını şekillendiren ajanstır. Ajansın farklı düzeylerdeki kurumları koordine

eden bir rolü vardır. Ekim 2005’de ismi rekabet edebilirlik terimini de içerecek

şekilde DIACT (Interministerial Delegation for Land Planning and Competitiveness

of the Territories) olarak değişmiştir. Kurulduğunda Başbakanlığa bağlı olarak

çalışan ajans, hükümet öncelikleri doğrultusunda farklı bakanlıklar ile ilişkili

çalışmış olup, 2005 yılından itibaren de İçişleri Bakanlığı bünyesinde çalışmaktadır

(OECD, 2006).

Merkezi yönetim politika kararlarını alırken yerel birimler merkezin

uygulamadaki aracısı durumunda olmuştur. Diğer taraftan, 1982’den itibaren

bölgesel ve yerel birimlerin karar almada daha etkin rol almalarını sağlayacak çeşitli

düzenlemeler yapılmıştır. Geçtiğimiz yirmi yılda bölgesel politika yaklaşımlarındaki

değişikliklerin paralelinde Fransa bölgesel gelişme politikasında da bazı değişiklikler

olmuştur. Sosyo-ekonomik koşulların 1980’lerden farklı olması ekonomik

faaliyetlerde yeni yaklaşımları beraberinde getirmiştir. Fransa’da 1999’dan ve

yoğunluklu olarak 2002’den sonra bölgesel gelişme politikasına rekabet edebilirlik

boyutu da eklenmiştir. Hazırlanan pek çok çalışmada rekabet edebilirlik faktörlerinin

yoğunlukla bölgesel düzeyde olduğu, gelişme ve istihdam için bölgesel düzeyde

önlem almanın gerekliliği vurgulanmıştır. Günümüz bölgesel gelişme politikası,

ekonomik gelişmeye odaklanarak bölgesel düzeyde projelere destek sağlamaktadır.


74

Pek çok ülkede bölgesel gelişme politikası bölgelerin potansiyellerini harekete

geçirmeyi ve rekabet güçlerini artırmayı hedeflemektedir. Fransa da bu gelişmeler

doğrultusunda stratejisini değiştirmiştir. Bu çerçevede, bölgesel rekabet edebilirliği

teşvik edecek politikalar geliştirilmiştir (Maguire ve Davies, 2007).

1990’lardan önce Fransa’da uygulanan sanayi politikalarında, bir işletmenin

uluslararası düzeyde rekabet edebilir konuma gelmesi için ulusal düzeyde öncü bir

firma (national champions) olması gerektiği düşünülmüş ve öncelik her zaman büyük

ölçekli işletmelere verilmiştir. Bu yüzden sanayi stratejileri, bölgeler arasında

dengenin sağlanması için büyük işletmelerin az gelişmiş bölgelerde kurulmasını

yönlendirmiştir (Alsaç, 2010).

Fransa’da firmalar arası ve işletme, üniversite ve araştırma enstitüleri

arasındaki işbirliğinin düşük seviyede olması nedeniyle çeşitli girişimlerle bu

ilişkilerin güçlendirilmesine çalışılmış ancak bu girişimler mekânsal ve sektörel

olarak yoğunlaşmamış olduğundan somut sonuçlar alınamamıştır. 1998’den itibaren

kümelenmelerin etkinleştirilmesi yönünde daha somut adımlar atılmış, KOBİ’ler

arası alt yapılarını ve KOBİ kümelenmelerini destekleyen bir program uygulanmaya

başlanmıştır. Bu program geleneksel sektörlerde faaliyet gösteren firmalara

odaklanmış; ulusal ve bölgesel rekabet edebilirliği sürükleyecek farklı bir

kümelenme programı ve tamamlayıcı politikalarla da desteklenmiştir. Program

başlamadan önce DATAR tarafından yaptırılan bir küme haritalama çalışması ile

ülke genelinde 144 adet mevcut bölgesel kümelenme ve 82 adet gelişmekte olan

kümelenme tanımlanmıştır. Bu kümelenmelerin tanımlanmasında KOBİ’lerin

yerelde yoğunlaşması, KOBİ’lerin bir ya da birkaç alanda faaliyet gösteriyor olması,

firmaların rekabet ve işbirliği halinde olması, yerelde iş hizmetleri ya da Ar-Ge gibi

ilgili faaliyetlerin bulunması ve aktörlerin ortak kültürü paylaşıyor olması dikkate

alınmıştır (Observatory of European SMEs, 2002).

Yerel Üretim sistemleri Programı ve Rekabet Odakları Programı olarak 2 alt

başlıkta çağrılarla Kümelenme projeleri desteklenmiştir (Maguire ve Davies, 2007).


75

4.6.2.2.(10). İsveç

İsveç bölgesel gelişme politikasında, bölgesel gelişmişlik farklarının işsizlik,

nüfus azalması ve kırsallık gibi sorunlar ile birleşmesi sonucunda büyüdüğü kuzey

bölgelere 1960’lardan itibaren büyük önem verilmiştir. Güneyde ise bölgesel

sorunlar imalat sanayiindeki yapısal değişimlerle ilişkilidir. 1970’lerin sonu ve

1980’lerde sanayide yeniden yapılanma sonucunda güney bölgelerde ilk defa yüksek

işsizlik oranları görülmüştür. Dolayısıyla, politikalar ülkenin daha geniş kesimini

hedef almıştır. Amaç sadece kuzey bölgelerin güney bölgeleri yakalaması değil, ülke

genelinde bölgesel eşitliğin sağlanması olmuştur. Yaşanılan yerden bağımsız olarak

herkesin istihdam fırsatlarına, hizmetlere ve sağlıklı bir çevreye erişimi önem

kazanmıştır. Kamu sektörünün büyüdüğü süreçte bu fikir uygulanabilir olmuş; ancak

kamu sektörü küçülmeye başladığında kaçınılmaz olarak bu durum da sorunun bir

parçası haline gelmiştir.

Bölgesel gelişme yaklaşımlarında görülen değişimlerle beraber İsveç

Hükümeti de 1998’de yeni bir bölgesel gelişme politikası geliştirmiştir. Bu süreçte,

yeni politikanın uygulanmasını kolaylaştırmak üzere Bölgesel Gelişme Anlaşmaları

(BGA) (Regional Growth Agreements) ortaya çıkmıştır. BGA’lar yoluyla

politikaların bütünleşmesi ve sektör odaklı kamu desteklerinin bölgesel çerçevede

kullandırılması amaçlanmıştır. Aynı zamanda BGA’lar ile AB Yapısal Fonlarının

entegrasyonu sağlanarak mali kaynakların etkinliğinin artırılması ve politikalar arası

koordinasyonun sağlanması hedeflenmiştir. Ülke genelinde gelişme anlaşmalarının

ilk uygulamaları mevcut ve gelişmekte olan kümelenmelerin desteklenmesini

içerecek şekilde özel sektörün gelişmesine odaklanmıştır. Yeni politikanın amacı iş

geliştirme ve işletme oluşumunun teşvik edilmesi ile sürdürülebilir ekonomik

kalkınmanın sağlanması olarak belirlenmiştir. Sanayi politikası, bölgesel gelişme

politikası ve istihdam politikaları kapsamında mevcut kaynakların daha iyi koordine

edilmesi sağlanmaya çalışıldığından ilave mali kaynağa gerek duyulmamıştır.

Maguire ve Davies (2007)’e göre, Politikanın daha aktif ve başarılı olması

için 2004 yılından itibaren BGA’lar yerine Bölgesel Gelişme Programları (BGP)

(Regional Growth Programmes) uygulanmaya başlanmıştır. BGP’ler ile farklı


76

sektörlerden aktörlerin işbirliği yapmaları ve büyüme için yapısal etkileri olacak

alanların tespit edilmesi hedeflenmiştir. Belirli kılavuzlara uymak zorunda olan

BGP’leri, merkezi hükümet onaylamaktadır. Böylece fonların öncelikli alanlara

yönlendirilmesi sağlanmış olmaktadır.

BGP’ler ile ulusal fon aktarılacak alanlar şu şekilde belirlenmiştir:

• bölgesel yetkinlik ve işgücü

• kümelenme ve yenilik sistemleri

• bölgenin cazibesinin artırılması

• girişimcilik

• iş geliştirme

• iş ortamının iyileştirilmesi

• altyapı

Ayrıca bölgesel uyum hedefinden ekonomik büyüme hedefine geçişin

göstergesi olarak bölgesel politika yerine bölgesel gelişme politikası ifadesi

kullanılmaya başlanmıştır. Bölgelerin daha fazla sorumluluk alarak kendi

stratejilerini hazırlamaları ve sadece belirlenen bölgelerin desteklenmesi yerine daha

genel bir yaklaşımla tüm bölgelerin desteklenmesi hedeflenmektedir (Alsaç, 2010).

Özetle; İsveç’te ulusal düzeyde uygulanan ve farklı program amaçları olan üç

kümelenme programından bahsedilebilir. Bunlar Vinnvaxt, Visanu ve Bölgesel

Kümelenme Programlarıdır. Programlara ilişkin kurumsal yapılanma Şekil 4.5’de

görülmektedir (Maguire ve Davies, 2007).


77

Kaynak: Maguire ve Davies, 2007

Şekil 4.5. İsveç Kümelenme Programlarının Kurumsal Yapılanmaları 4.7. Dünyada ve Türkiye’de Bazı Kümelenme Örnekleri

4.7.1. Dünyada Bazı Kümelenme Örnekleri

4.7.1.1. Kaliforniya Şarap Kümesi

Kaliforniya Şarap Kümesinde 1940 yılında 989 üretici, 1967 yılında 330

üretici ve 1990 yılında 1.300 üretici bulunmaktadır. Son dönemde yaşanan sayısal

artış bu sektörde bir Rönesans olarak görülmektedir. Kaliforniya şarap kümesi

geleneksel şarap bölgeleri olan Fransa, İtalya ve İspanya dışında özellikle farklı

kıtalarda yapılan çok başarılı bir uygulamadır (Porter ve Bond, 2008). Kaliforniya

şarap kümesinin başarısı dünyanın bir çok başka bölgesinde de benzer çalışmaların

ortaya çıkmasını tetiklemiş ve Avustralya, Şili, Güney Afrika başta olmak üzere bir

çok dünya ülkesi benzer uygulamalarla şaraplık üzüm üretimi ve şarap üretimine

başlamışlardır. Bugün bu ülkelerin hepsinde sektörel ve bölgesel bazda şarap

Kümelerinden bahsetmek doğru olacaktır. Kaliteli şarap üretiminin Fransa ve İtalya

tekelinden çıkıp dünyanın farklı coğrafyalarına yayılması ve değişik bölgelerde şarap

kümelerinin başarılı olması ile birlikte kaliteli şarap dünyanın her yerinde daha


78

ucuza, bol çeşitte ve yaygın şekilde bulunabilir olmuş ve bunun sonucunda da

dünyada şarap tüketimi artış göstermiş, ilgili üretim ve tarım sektörlerinde teknolojik

gelişmeler kaydedilmiş ve yine sonuç olarak şarap kümelerinde yer alan oyunular

için yeni fırsatlar ortaya çıkmıştır.

Avrupa’da önemli şarap ihracatçısı ülkeler olan Fransa, İtalya ve İspanya’nın

ihracat pazarındaki payları azalırken, Kaliforniya Dünyanın en büyük 4. Şarap

ihracatçısı konumundadır. Amerika şarap üretiminin hakimi Kaliforniya kümesidir,

ülkenin 383.000 ha olan üzüm yetiştirme alanının %87’si bu bölge içerisindedir ve

ulusal üzüm hasatının %92’si bu alandan alınır (Mueller ve Summer, 2005).

Şarap Kümesinin Kaliforniya’da oluşmasının sebebi, Kaliforniya’nın eşsiz

doğal çevresi, iklimi, toprağı, anaçları ve üzüm yetiştiriciliği için elverişli olan suya

sahip olmasından kaynaklanmaktadır. Şarap kümesindeki üzüm yetiştiricileri ve

şarap üreticileri arasında sözleşmeli üretim vardır. Bazı büyük üzüm yetiştiricileri

kendi üzümlerini işlemek üzere küçük bir şaraphane de çalıştırmaktadır. Kaliforniya

üzüm yetiştiricilerine yönelik 1999 yılında yapılan bir ankette 2000’den fazla

katılımcı %80’inin yazılı, %10’unun sözlü olmak üzere %90’ının sözleşmeli üretim

yaptığını belirtmiştir. Ayrıca ortalama sözleşme süresinin 3,5 yıl olduğu ortaya

konmuştur. Açıkçası, üzüm yetiştiricileri ve şarap üreticileri risklerini azaltmak,

finansmana erişimini artırmak ve üzüm satışında daha etkili olmalarını sağlamak için

yardımcı olan kalıcı ilişkiler ağı gelişmiştir (Mueller ve Summer, 2005).

Şarap Kümesinde kırsal turizm önemli bir iş sahası olmuştur. Yaklaşık 15

milyon ziyaretçi ve 1,3 milyar dolar gelir sağlanmaktadır. Ayrıca, turistler hoş bir

doğal çevre ve kültürel etkinliklere katılırlar ve birçok şarap imalathaneleri, lokanta

ve oteller içinde avantaj sağlanmış olur. Turistler tarafından küçük şarap

imalathaneleri ziyaret edilir, etkinlikler düzenlenir, şarap yapımı anlatılır. Bu

etkinliklerin standardında Küme Yönetiminin çok büyük bir etkisi vardır. Şekil

4.6’da de görüleceği üzere Kaliforniya Şarap Kümesi neredeyse içerisinden 2. Bir

küme olarak Turizm kümesini ortaya çıkarmıştır. Kamu kurumları politikaların

oluşturulması, desteklenmesi ve izlenmesi gibi faaliyetlerinden dolayı her kümede

olduğu gibi bu kümede de olmazsa olmazlardandır. Yine şekil 4.6’da görüldüğü gibi

üzümün tarımsal girdileri ve imalat aşamasındaki tüm girdileri bu kümenin


79

büyüklüğünü yeterince açıklayabilmektedir. Özellikle kümenin aktif olarak tanıtımı

için sadece başlı başına Halkla İlişkiler ve Reklam birimi bulunmaktadır (Porter,

1998).

Kaynak: Porter, 1998

Şekil 4.6. Kaliforniya Şarapçılık Kümesi Haritası

4.7.1.2. Silikon Vadisi

Wikipedia’ya göre Silikon Vadisi, Güney Kaliforniya'daki San Francisco

vadisinin bir parçası olan San Jose vadisine verilen isimdir. Bu ismin sebebi ise

bölgede yoğun olarak üretim ve geliştirme faaliyetinde bulunan silikon kırmık

(yonga, İng:chip) üreticileridir. Sonradan, yüksek teknoloji ile ilgili sektörleri ifade

etmek için kullanılan isim olmuştur. Çünkü pek çok bu tip firmanın merkezi veya

çıkış yeri burasıdır. Bunlara örnek olarak; Intel, Cisco, Google, HP, Maxtor, Apple,

Microsoft, Oracle, Nvidia, ATi Facebook, Mozilla, Twitter, Facebook, Ebay

sayılabilir.

Bir çok küme ve küme geliştirme raporu, örnek çalışması, ve araştırmasında

kullanılmış ve kullanılmakta olan Silikon Vadisi Bilişim Kümesi; kümelerin ortaya

çıkması, gelişimi ve bölgesel gelişime olan katkılarının açıklanmasında önemli bir


80

yer edinmiştir. Silikon Vadisinin kümelenmesinin başlangıcı 1890 yıllarına, Stanford

Üniversitesinin kurulmasına, daha sonra 1920’li ve 1930’lu yıllarda üniversite ve Ar-

Ge kuruluşlarının sanayi ile aktif işbirlikleri başlatmasına ve 1970’li yıllarda girişim

sermayesinin bölgedeki gelişmesine dayanmaktadır.

Silikon Vadisi olarak nitelenen bölge, ABD’nin batısında San Francisco

şehrinin güney batısında yer almaktadır. Bölge sağladığı Üniversite ve Bilimsel

Araştırma üstünlüğüyle doğal yetenekleri bölgeye çekmiştir. Diğer yandan da

bölgenin hem iklimsel özellikleri, hem yaşam tarzı (Kaliforniya yaşam tarzı),

toleranslı düşünce yapısı ve yaratıcılığı ve girişimciliği teşvik eden düşünce tarzı

özellikle yaratıcı yeteneklerin ve girişimcilerin bölgeye gelmesini sağlamıştır.

Yaratıcı düşüncenin firmalar arası hareketi, firmalardan kopan girişimcilerin yaratıcı

fikirlerle kendi işlerini kurmalarını, özellikle büyük teknoloji firmalarının büyük

çaplı birleşmelere giderek niş alanlar ve yeni kurulacak alanlar açmaları, bölgenin

Bilgi Teknolojileri ve Telekomünikasyonda dünyanın en ileri bölgesi olmasını da

birlikte getirmiştir.

Silikon Vadisi 4.500’den fazla firmanın yer aldığı, bölgenin %8 işgücünü

oluşturan ve girişim sermayesinin de üçte birini çeken bir kümedir (Sturgeon, 2003).

Silikon Vadisi hem Bilgi Teknolojileri sektöründe dünyanın bir çok bölgesine

örnek olmuş hem de değişik sektörler için de bölgesel kalkınmada bir model ve hatta

markalama oluşturmuştur. US Baby Silicons (ABD Silikon Bebekleri) olarak da

adlandırılan kümelenmeler, ABD’nin değişik şehirlerinde yoğunlaşan yeni teknoloji,

hizmet ve sanayi sektörlerini birer bölgesel marka olarak adlandırmakta ve

uluslararası iş dünyasına tanıtmaktadır (Williams, 2007).

• “Chicago –Silicon City”, işten işe endüstriler

• “New York- Silicon Alley”, Finansal hizmetler, yeni medya hizmetleri

• “Miami- Silicon Beach”, Güney Amerika firmaları için ticari üs.

Silikon Vadisi bir çok ülkenin ve bölgenin en çok örnek almaya çalıştığı hatta

kopyaladığı bir kümelenmedir. Ancak Silikon Vadisinin kurulduğu dönemlerdeki

yerel ve özel şartların tekrarlanabilmesi oldukça zordur. Intel, Oracle, Google, Ebay,


81

Apple, Facebook, Twitter gibi firmaların doğduğu bu bölgenin bir “Bilişim Kümesi”

olarak ortaya çıkısında bölgede mevcut güçlü havacılık ve uzay sektörü,

Kaliforniya’nın kendine has açık ve özgür yaşam şartları, Stanford Üniversitesinin

sanayi ile olan yapıcı ilişkisi ve işbirliği, doktora öğrencilerine yönelik rahat göçmen

kabul etme uygulamaları önemli bir rol oynamıştır. Benzer şartları tabi ki başka bir

bölgede oluşturabilmek, hatta Silikon Vadisi bugün kurulacak olsa baştan

oluşturabilmek belki de imkansız olacaktır. Bu çerçevede kümelerin kendi özgün

şartları içerisinde değerlendirilmeleri ve kopyalanma zorlukları da önemli bir konu

olarak öne çıkmaktadır.

4.7.1.3. Doğu Polonya Lublin Bölgesi Kırsal Kümelenmesi

Polonya’nın doğusunda Ukrayna sınırında yer alan Lublin bölgesi,

sakinlerinin %54’ünün kırsal kesimde yaşadığı ve kırsal alanların hakim olduğu bir

bölgedir. Tarımsal üretkenliği artırmanın ve çiftçilerin durumunu iyileştirmenin bir

yolu olarak kırsal kümelenmelerin gelişimi bölge için birinci derecede önem

taşımaktadır. Kırsal kümelenmeler çalışması, sektörde kümelenme bulgularının

görüldüğü tarımsal üretici birliklerine dayanmaktadır. Halihazırda bölgede iki çeşit

kümelenme benzeri form bulunmaktadır: Kırsal üreticilerin ve kırsal turizm

kümelerinin grupları (Szymoniuk, 2002):

Kırsal üreticilerin kümesi: Buradaki tarımsal üretici birlikleri üyelerinin ürün

ve hizmetlerini pazarlamak isteyen yasal ve resmi organizasyonlardır. Bölgede

yaklaşık olarak 110 birlik bulunmaktadır ve genel olarak sebze ve meyve

üreticilerinden oluşmaktadır. Müşterileri genellikle yurtiçi ve yurtdışı süpermarketler

ve toptancılardan oluşmaktadır. Kümelenme yapısının formları olan bu birlikler tek

başına çiftçinin ulaşması gereken hedef pazara, kalite ve standarda, belirli bir kar ve

başarı seviyesine daha rahat ulaşabilmektedir (KOSGEB, 2006).

Kümelenme üyeleri için, sıklıkla eğitimler, kurslar organize eder ve

üniversiteler ve diğer birliklerle işbirliğinde bulunur. Aynı zamanda ürünleri için

kalite sertifikaları almaya çalışırlar, kaliteyi koruyabilmek ve standartları

artırabilmek için kendi laboratuvarlarını kurarlar. Ayrıca soğuk hava depoları ile


82

depolama çalışmalarını aktif olarak kendileri yaparlar, bireysel olarak çiftçilerin

maliyet açısından yapamayacağı bu süreçler kümenin avantajlarını ortaya

koymaktadır. Bu kümeler ürünlere, üyelere ve dolayısıyla ekonomiye daha fazla

katma değer sağlayabilmek amacıyla ürünlerin işlenmesine yönelmişlerdir. Örneğin

konserve hale getirilmiş korunmuş meyve ve sebzeler, dilimlenmiş veya kabuğu

soyulmuş ürünler, dondurulmuş ürünler vb.

Kırsal turizm kümeleri: Tarım turizmi kümesi olarak da adlandırılan bu tür

kümelenmenin Polonya’da uzun bir geleneği var, Halk arasında "armut ağacının

altında tatil" adı verilen bu gelenek tatilcilerin uzun resort ve otel tatilleri yerine

doğal, sakin ve kısa süreli hafta sonu gezileri yapmalarına olanak sağlıyor. Tarım

turizmi çiftliklerinin sunduğu düşük fiyatlarla ve doğal ortamlarla bu geziler popüler

hale getiriliyor. Polonya’da yaklaşık 5.000 tarım turizmi çiftliği bulunmaktadır ve

bunların yaklaşık 2.000’i Polonya Tarım Turizmi Federasyonu “Misafirperver

Çiftlikler” üyesidir. Federasyon Tarım Turizmi kümelerinin çekirdeği olarak kabul

edilen yerel derneklerden oluşur. Lublin bölgesinde de bu tür 11 dernek

bulunmaktadır. 300 Tarım Turizmi çiftliği yılda turistler için 2.500 yatak hizmeti

sunmaktadır (Szymoniuk, 2002).

Tarım turizmi kümelenmesinin bütünleşme ihtiyacını açıklayan belirli

hedefleri vardır:

• Ortak pazarlama projeleri,

• Hizmetlerin kalitesinin denetlenmesi,

• Lobicilik,

• Sübvansiyon uygulamaları.

Tarım turizmi kümelerinin pazarlama faaliyetler şunlardır:

• Halk sanatı, ritüeller, yerel mutfak, kültürel anıtlar veya doğal harikaları

kucaklayan belirli yerel karakterlerin turistlere sunumu


83

• Turizm hizmetlerinin ve yerel altyapının hazırlanması (spor ekipmanları

kiralama, kamp malzemeleri, kayak asansörleri, bisiklet yolları, güzel

manzaralar, Eczane, postane ve internet erişimi).

• Yurtiçi ve yurtdışı fuarlara etkinliklere katılım sağlanarak tanıtımın

yapılması.

Turizm kümelerinin temel özelliği olarak kırsalda yaşayan kadınların iş

hayatına daha aktif olarak katılım sağladığı da görülmektedir. Turizm hizmetlerinin

verildiği çiftliklerin %75’inin kadınlara ait olduğu veya kadınlar tarafından

yönetildiği görülmektedir (Szymoniuk, 2002).

4.7.1.4. Norveç Tarım-Gıda Kümelenmesi

Norveç tarım-gıda kümelenmesi Norveç ekonomisinin baskın bir özelliğidir.

Üretimi toplam GSYH’nin yaklaşık %10’unu temsil eder ve bu pay 1990’lar

boyunca oldukça istikrarlı kalmıştır. Kümelenmedeki istihdam, toplam yurtiçi

istihdamın %10’undan fazlasını karşılar. Gıda sanayilerinin ve özellikle bu

kümelenmenin çekirdeği olan tarım-gıdanın çıktısı, ya son tüketim ürünlerinden, ya

da işleme ve sanayi faaliyetlerinde, esas olarak gıda sanayilerinde kullanılan ara

ürünlerden oluşmaktadır. Ayrıca tüketicilerin ve müşterilerin gıda kalitesi, gıda

güvenliği, besin içeriği ürün etiketleme, çeşit ve uygunluk konusunda tercihleri

değişmektedir ve bu da bu sektörün gelişimi üzerinde güçlü bir baskı

uygulamaktadır. Norveç gıda kümelenmesinde, esasen balık ve diğer deniz

ürünlerine dayanan gıda üretimi de dahil üç alt küme mevcuttur (OECD, 2007):

• Tarım-Gıda üretimi, örneğin süt ürünleri, çekilmiş ürünler, meyveler, et ve

tahıl temelli gıdalar,

• Deniz yemekleri üretimi, esasen balık ürünleri ve balık temelli gıdalar,

• İçecek üretimi


84

Bu 3 kümenin uzmanlaşmış bilgi tedarikçileri vardır; düzenleyici sistem ve

kamu destek sistemleri, deniz temelli ve tarım temelli sektörler arasında Bakanlık

seviyesine kadar, her bir grup için özellikle organize edilmiştir. Her bir alt

kümelenmenin etrafındaki güçlü kültürel ve sosyal gelenekler ve ağlar, yayılan

endüstriyel üretim, dağıtım ve toptan ticaret, politika sistemleri, düzenleyici

kurumlar, vb. ile nitelenir.

Üretimin dağıtımı ve mülkiyeti her alt kümelenme için farklıdır. Tarım-gıda

üretimi, süt üreticileri, mezbahalar, sebze ve meyve dağıtımından oluşan tarım

sektörünün kolektif mülkiyetine dayanırken, yakın zamana kadar tahıl dağıtımı,

devlet tekelinde olmuştur. Öte yandan, perakende ticaret ve dağıtımı geleneksel

olarak fazlasıyla ayrışmıştır. Deniz ürünleri üretimi öncelikli olarak özel mülkiyete

dayanır, ancak ortak pazarlama ve markalaşma sistemlerinin de güçlü bir etkisi

vardır.

Kümelenmeye 3 tür işletme organizasyonu ve işletme yönetişim yapısı

hakimdir (Haukness, 2001):

Çoklu ürün işletmeleri ve ortaklıkları: Üretim işletmeleri genellikle holdinge

giren işletmelerin iç denetimi ile birlikte, ulusal ve çok uluslu işletmelerin özel olarak

sahiplenilmiş bağlı işletmeleridir. Kümelenmedeki hemen hemen bütün işletmeler ve

ortaklıklar bu türdedir. Ortaklıklar genellikle güçlü Pazar yönelimleri ile, işleme,

pazarlama ve satış faaliyetlerinde dikey olarak bütünleşmişlerdir. Markalaşma ve

diğer pazarlama stratejilerinin gelişiminde öncü olmuşlardır. Bunlardan bazıları,

dışarıdan veya Norveç’ten yönetilen önemli çok uluslu işletmelerdir.

Kooperatifler ve kooperatiflerin sahibi olduğu işletmeler: Tarım-gıda

ürünlerinin kooperatif şeklinde örgütlenmiş üretimi ve dağıtımı, çoğu Avrupa

ülkesinde eski bir gelenektir. Bunlar bugün genellikle, ulusal düzeyde çalışan, çok

tesisli kendi kendini yöneten teşkilatlardır. Hala kooperatif mülkiyetine

dayanmaktadırlar. İşletmeler genellikle, tarımsal üretimin tedarikçilerine, tekelci

olacak kadar kuvvetli bağlarla bağlı olan, dikey olarak bütünleşmiş ortaklıklar

biçiminde çalışırlar. Bu rollere ek olarak, kooperatiflere, bütün ileri işleme

sanayilerine tedarik sağlama görevi ile birlikte, Pazar düzenleyicisi olarak ulusal bir

rol de verilmiştir. Kooperatiflerin ortaklık haline gelme süreci, dikey olarak


85

bütünleşmiş tedarik zincirlerinin hakim konumu ve gıda ürünleri pazarında ortaya

çıkan “iskandinavlaşma” ile el ele gitmektedir. Kooperatifler iç pazarlarda genellikle

büyük bir pazar payına sahiptirler.

Bağımsız üreticiler: Bunlar çoğunlukla küçük veya orta ölçekli, genelde aile

mülkiyetinde olan özerk işletmelerdir.

OECD, 2007’ye göre, Kümedeki işletmeler için amaçlar şunlardır:

• Ürün kalitesini geliştirmek: Ortak eğitimler, seminerler ve kümenin zorunlu

gördüğü standartları üyeler uygulamak durumundadırlar.

• Üretim maliyetlerini düşürmek: Ortak tedarik, insan kaynağı, pazarlama vb.

faaliyetlerle birim maliyetlerini düşürmektedirler.

• Yeni pazarlar açmak veya pazar paylarını artırmak: Ortak pazarlama ve

tanıtım faaliyetlerinde bulunarak uluslararası bilinirliğini artırmaktadırlar.

• Ortak makine ve ekipman tedariki: Makine tedarikçisi sanayiler , gelişen iş

bölümleri ve uzmanlaşmanın dinamik bir süreci olarak, gıda üretiminden

doğup gelmişlerdir. Kümelenmenin 3 büyük tedarikçisi bunu

örneklemektedir. Bu tedarikçiler , sanayi içinde kooperatif mülkiyet şeklinde

örgütlenmişlerdir. Norveç Tarımsal Alım ve Pazarlama Kooperatifi, yem

konsantreleri, gübre, makine vb.nin işlenmesini ve ticaretini düzenlemektedir.

L.O.G- bahçecilik yem ve ekipmanları birliği- yetiştiricilere ilgili girdi ve

ekipman satmaktadır. Landteknikk, gıda işleme sanayisine, işleme ekipmanı,

paketleme malzemesi, makine ve diğer işleme girdilerini sağlamaktadır.

• Ar-Ge tedariki: Kısmen kamu kurumları, kısmen bağımsız sözleşmeli

araştırma kuruluşları halinde örgütlenmiş ve kısmen sanayi birlikleri ve

kooperatiflere ait, Ar-Ge yürüten tedarik kurumlarının oluşturduğu büyük bir

ağa yansımaktadır. Çizelge 4.6’ya göre bugün gıda sanayilerine yönelik

büyük ve kapsamlı bir Ar-Ge sektörü vardır.


86

Çizelge 4.6. Norveç Tarım-Gıda Kümelenmesine Ar-Ge Tedariki Kurumsal Sektör Yüksek öğrenim

ve araştırma kurumları

Sözleşmeli Araştırma

Kurumları vb.

Endüstriyel Ar-Ge Kuruluşları

Önemli Kurumlar Norveç Veteriner Koleji (NVH) Norveç Ziraat Üniv. (NLH)

Matforsk (gıda araştırma) Jordforsk (toprak ve çevre araştırmaları) Planteforsk (ürün araştırma) Norveç Ziraat Ekonomi Araştırma Enstitüsü

TINE Norske Meierier (süt ürünleri) Çeşitli ulusal yetiştirme birlikleri Felleskjopets (tane yem) Potetindustriens Laboratorium (patates) Norsk Kjott (et ve et ürünleri)

Sübvansiyon modeli

Hükümet Kamu Ar-Ge Fonları

Vergi/Maliye Kamu Ar-Ge Fonları Sanayi

Sanayi

Mülkiyet Kamu Ağırlıklı olarak özerk kuruluşlar

Sanayi

Kaynak: OECD, 2007

4.7.1.5. Norveç Deniz Kümesi

Norveç Dünya nüfusunun %0,1’ine ve Dünya ekonomisinin %1’ine sahip

olmasına rağmen Dünya deniz ulaşımının %10’una hakimdir. Norveç Denizcilik

Kümesi Norveç’in 2. en büyük sanayisidir. Şekil 4.7’de görüldüğü üzere Norveç

Deniz kümesinde gemi sahipleri yani Armatörler kümenin çekirdeğini

oluşturmaktadırlar (Saxegaard, 2009). Kümenin bazı özellikleri aşağıda yer

almaktadır.

• Norveçli armatörler çoğu pazar segmentinde temsil edilmektedirler (tank, Ro-

Ro, yığın, kimyasal, soğuk hava deposu, açık deniz vb.).

• Küçük ve uzmanlaşmış, yüksek teknolojili üzerine odaklanmış Dünyanın 4.

Büyük tersane gruplaşması,


87

• Det Norske Veritas (DNV) Norveç denizcilik kümesinde ve dünyanın dört

büyük gemi sınıflandırma şirketleri arasında en eski ve en önemli

aktörlerinden biridir. DNV’nin pazar payı geçen yıl önemli ölçüde büyüdü ve

%17 üzerinde oldu.

• Son derece uzmanlaşmış ve yüksek teknolojili, dünya pazarının %7’sini

temsil eden gemi araç-gereç üreticileri,

• Norveçli gemi sigorta sektörü yüzde 20 oranında bir dünya pazar payına

sahiptir, ayrıca Denizcilik sigortacılığında iyi bir bilgiye sahiptir, Skuld ve

Gard isimli Oslo ve Arendal'dan işletilen tüm dünyada ofisleri olan büyük

oyuncular vardır.

• Norveçli banka DnB NOR ve İskandinav bankası Nordea Dünyanın en büyük

iki gemi ve teçhizat finansörleridir.

• Şekil 4.7’de kümenin içerisine denizcilik sektöründe faaliyet gösteren

neredeyse bütün oyuncular dahil edilmiştir. Bu durum kümede yer alan

oyuncuların konusunda daha da uzmanlaşmasını sağlayarak kümeye daha

fazla değer sağlamaktadır.

(Kolat, 2011)

Şekil 4.7. Norveç Denizcilik Kümesi


88

4.7.1.6. Macaristan Pannon Otomotiv Kümelenmesi (PANAC) Girişimi

Pilot bir kümelenme projesi olarak PANAC, 2000 yılının Aralık ayında

kurulmuştur. Kurucu belge mahiyetindeki İşbirliği Niyet Mektubu, Macaristan’ın en

prestijli beş otomotiv işletmesi ( Audi Macaristan Ltd., Opel Macaristan Ldt., Suzuki

Macaristan, Luk Savaria Ltd., Ruba Otomotiv Holding Plc ), finans ve danışmanlık

hizmeti sağlayan işletmelerin temsilcileri ve Batı Transdanubiya Bölgesel Kalkınma

Konseyi tarafından imzalanmıştır. PANAC Projesi Ekonomi Bakanlığı’nca

desteklenmiştir. Başlangıç aşamasında, ilk iki buçuk yıllık çalışma dönemine de

katkıda bulunan yaklaşık 125,000 Avro destek alınmıştır. Aynı dönemde Batı

Transdanubiya Bölgesel Kalkınma Konseyi’nin de maliyetlere yaklaşık 48 milyon

Avro katkısı olmuştur.

Kümelenme resmi olarak, üyelik başvurularının ilk turunu kabul ettiği 2001

yılının Haziran ayında çalışmaya başlamıştır. İlk andan itibaren işletmeler bu yeni

işbirliği şekline büyük ilgi göstermişlerdir. İşletmeler PANAC’ı küresel sanayi

nezdinde önemli bir lobi aracı olarak görmektedirler. Bu sayede koşulları

öğrenebilirler, kümelenmede temsil edilen önemli alıcılar tarafından fark edilebilirler

ve yeni iş anlaşmaları yapmak için konuşmaları gereken doğru insanla tanışabilirler.

Öte yandan bu gelişme alıcıları da ilgilendirmiştir, çünkü bu sayede eskiden

bildiklerinden çok daha geniş bir tedarikçi havuzu üzerine kontrollü bilgi alabilirler.

Her ne kadar Macaristan otomotiv sektörü ile ilgilenen işletmeler daha önce çeşitli

dernekler ve başka tür örgütler kurmuşlarsa da, bunlar farklı işletmeler arasında

gereken iletişim düzeyini sağlayamamıştır. PANAC bu boşluğu doldurmakla ve

taraflar arasında işbirliğine yönelik bir rol üstlenmekte kararlıdır.

PANAC bunu, Macaristan otomotiv sanayisini güçlendirmede önemli bir

görev olarak benimsemektedir. Otomotiv sanayisi şimdiden Macar ekonomisinin en

önemli sektörlerinden biri olup toplam sanayi üretiminin % 13’ ünü temsil

etmektedir. GSYH’nin %10’unu temsil etmektedir. Bu sektörün yaklaşık %90’nı

ihracata yöneliktir. Bu oranın, yalnızca son ürünler veya büyük çok uluslu işletmeler

tarafından üretilen daha karmaşık modüller için değil, aynı zamanda otomotiv

parçaları yan sanayisi için de geçerli oluşu, bu sektörün esas probleminin ne


89

olduğunu vurgular; aktörler arasında yerel taşeronluk ve/veya işbirliği bağlantıları

hemen hemen yok gibidir. PANAC’ın Çalışma Şekli, Çalışmaları ve Üyeliği,

(KOSGEB, 2006):

PANAC’ın koordinasyon ofisi, Batı Transdanubiya Bölgesel Kalkınma

Teşkilatı’nın kar amacı gütmeyen bir birimi gibi çalışır, iki kişiden oluşur;

kümelenme yöneticisi ve yardımcısı Ofisleri, Györ Endüstriyel Park’taki INNONET

ve Teknoloji Merkezi’ndedir.

PANAC’ın işletilmesi faaliyetleri bir icra kurulunca takip edilir. Bu kurul oy

hakları olan kurucu örgüt ve Macaristan Ekonomi İşleri Bakanlığı temsilcileri ile

danışmanlık hakları olan kümelenme çekirdeğindeki işletmelerin temsilcilerinden

oluşur. PANAC üyeleri arasında ayırt edilebilen dört grup vardır. Bunlar, kurucu

işletme ve örgütler, kümelenme çekirdeğine katılmış işletmeler, ortak üyeler ve

kayıtlı hizmet sağlayıcılardır. Bütün bu işletmeler, haklarında derinlemesine bilgi

içeren kümelenme veri tabanına dâhildirler. Kuruculara ek olarak, her işletme

PANAC Birimi ile karşılıklı sözleşme imzalar. Kayıt esnasında bir defalık katılım

ücreti ödenmesi zorunludur. Bu tutar küçük ve orta ölçekli işletmeler için ortalama

120 Avro, büyük işletmeler için 240 Avro ve hizmet sağlayıcılar için 380 Avrodur.

Üyeliğin ikinci yılından itibaren yıllık 120 Avro hizmet ücreti ödenir.

Her ne kadar PANAC esasen bölgesel bir girişim olarak kurulmuşsa da, Batı

Transdanubiya’nın sınırlarını çoktan aşmıştır. Şu an ulusal bir odaklanma ile

çalışmakta ve Macar otomotiv sanayisinde eşgüdüm sağlayan bir güç olmayı

hedeflemektedir. PANAC’ın 73 üyesi vardır.

Kuzey Batı Macaristan’daki önemli otomotiv yoğunlaşmasının sonucu olarak,

PANAC üyelerinin önemli bir çoğunluğu (%76), çekirdek alan olarak anılan bu

bölgeyi temsil etmektedir. Kümelenme çekirdeğindeki işletmelere çok önemli bir ek

olarak, Györ’ deki Szchenyi Istvan Üniversitesi, 2001 yılında kümelenmeye

katılmıştır.

PANAC’ın ortakları oldukça heterojen bir dağılıma sahiptirler. Ortaklık

içerisinde küçük işletmelerden, birkaç bin çalışanı olan büyük işletmelere kadar her

ölçekte işletme temsil edilmektedir. Ağın içinde en tipik otomotiv teknolojileri ve

faaliyetleri de mevcuttur. Ayrıca üyelik de, otomotiv tedarik zincirinin farklı


90

seviyeleri açısından iyi dengelenmiştir. Bütün bu farklı işletme türlerini ortak bir

platformda toplayarak ve ortaklar arasında yoğun iletişimi arttıran kümelenme

faaliyetleri aracılığıyla, PANAC, geniş bir alanda tecrübe sahibi olan işletmeler

arasında köprü oluşturmak ve bilgi ve know-how aktarımı sağlamak adına temel

görevlerinden birini yerine getirmektedir.

PANAC’ın Amaçları ve Görevleri:

PANAC’ın açıklanmış misyonu, yerel ekonomi ile etkileşimlerinin düzeyini

arttırarak, Macaristan’ da küresel sermaye ile çalışan işletmeleri, ulusun (hatta Orta

Doğu Avrupa bölgesinin ) ekonomik yapısına yerleştirmektir. Bunu başarabilmek

için, son teknolojiden yararlanan hizmetler sağlanarak, Macar işletmelerinin, onlara

daha karmaşık ürünler sağlama kabiliyeti ve ekonomik çevreleri geliştirilmelidir. Söz

konusu hedeflerin gerçekleştirilebilmesi için PANAC aşağıda belirtilen faaliyetlerde

bulunur (KOSGEB, 2006):

• Tedarikçiler için otomotiv ihtiyaçlarının tespit edilmesi, özetlenmesi ve

sürekli olarak izlenmesi

• İşletmelerin gereken düzeye ulaşabilme kabiliyetlerini ölçmek için

kullanılabilecek bir değerlendirme aracı geliştirilmesi.

• Küresel eğilimlerin sürekli izlenmesi ve yerel sanayiye etkilerinin

değerlendirilmesi.

• Ağ üyeleri arasında koşullar ve eğilimleri konusunda iletişim sağlanması

• Konferanslar ve profesyonel forumlar düzenlenmesi.

• İnternet üzerinde bir bilgi ve iletişim portalı (www.panac.hu)

oluşturulması, aylık e-posta bültenler ve üç aylık profesyonel yayınlar

hazırlanması.

• Gerekli standartlara ulaşmalarını sağlamak için KOBİ’lerin geliştirilmesi.

• Uzmanlaşmış eğitim ve hizmetler tanıtılması.

• Eğitim kurumlar, üniversiteler ve Ar- Ge kuruluşlarına yakın çalışılması

ve bunların üyelerle etkileşiminin desteklenmesi.

• Üyeler arasında, ihtiyaçları ve becerileri doğrultusunda, güvenilir

bilgilerin paylaşılmasının sağlanması ( ortak eşleştirme)

http://www.panac.hu)


91

• Birebir toplantılarda bulunmak, iş forumları düzenlemek ve uluslararası

fuarlarda işletmeleri temsil etmek.

• İşletmelere, işbirliği projeleri ve ortak iş faaliyetlerine girmeleri

konusunda yardım edilmesi.

• Sinerjilerden yararlanabilmek için ortak iş faaliyetlerine girmeleri

konusunda yardım edilmesi.

• Sinerjilerden yararlanabilmek için ortak satın alma, satış pazarlama vb.

faaliyetlerin desteklenmesi ve bu konularda yardımcı olunması.

• İşletmelere, Avrupa çağında işbirliği projelerine katılımlarında yardımcı

olunması.

• Uluslararası kümelenme örgütleri ile ortaklıklar kurulması.

• Avrupa ağ projelerine katılmak.

• Yukarıda bahsedilen faaliyetler sonucu oluşan bilgi birikimine dayanarak,

PANAC’ın resmi üyesi olan 73 işletmenin ötesinde, 100 kadar işletmeden

oluşan daha büyük bir grup da kurulmuştur. Bu işletmeler PANAC faaliyetleri

hakkında düzenli olarak bilgilendirilmektedirler. PANAC şimdi Macar otomotiv

sanayisi için saygın bir bilgi merkezi olarak tanınmaktadır.

Geçen iki yıl boyunca, PANAC üyesi işletmelerde çalışan 800 kişi,

kümelenme tarafından düzenlenen toplam 78 günlük eğitim programlarına

katılmıştır. PANAC ayrıca işletmeler arası öğrenme süreçlerini desteklemek

amacıyla Otomotiv Hedef Kulübü’ nü koordine etmektedir. Kulübün çok uluslu

işletmelerden çok küçük işletmelere kadar her ölçekte üyesi vardır. Organize etmiş

olduğu beş otomotiv konferansı ve teknoloji forumuyla ( 150 işletme, 290 katılımcı)

ve üç uluslararası iş forumuyla (47 Macar, 35 Alman ve Avusturya şirketi) Pannon

otomotiv kümelenmesi katılımcılar arasında doğrudan iş ilişkileri kurulmasını

sağlamıştır. Bundan başka PANAC üyelerini dört adet uluslararası fuarla,

uluslararası platformda temsil etmiştir (KOSGEB, 2006).


92

4.7.1.7. Macaristan Pannon Ahşap ve Mobilya Kümelenmesi (PANFA)

Ahşap, Batı Transdanubiya bölgesindeki en değerli ve temel kaynaktır ve

ekonomik yapısı bölgede faaliyet gösteren yaklaşık 700 ahşap ve mobilya sanayi

işletmesiyle ahşap sanayi ağırlıklıdır. Zala Eyaleti Girişimciliği Destekleme Vakfı (

ZWVA) kurulmuş ve 15 kurucu üyesi en sonunda Ekonomik İlişkiler Bakanlığı ile

birlikte bir işbirliği anlaşması yaratmaya karar vermişlerdir. Bu Pannon Ahşap ve

Mobilya Sanayisinde bir işbirliği ağı kurmuştur. Bu resmi anlaşmayla Pannon Ahşap

ve Mobilya Sanayi kümelenmesi 2001 yılı Haziran ayında kurulmuştur (KOSGEB,

2006).

Kümelemenin çalışma esaslarına göre, Pannon Ahşap ve Mobilya Sanayi

kümelenmesinin stratejik kümelenme komitesinin 15 üyesi tarafından yönetilmelidir.

Ayrıca, daha büyük üç alt komite kümelenme komitesinin çalışmasını desteklemek

amacıyla kurulmuştur. Bunlar; pazarlama, inovasyon ve teknoloji komiteleridir.

Tedarikçi ve küçük işletmelerin de altışar kişiden oluşan alt komisyonları mevcuttur.

Kümelenmenin “ZMVA” olarak adlandırılan ve kar amacı gütmeyen yönetim

organizasyonu, iki kişilik idari kadro ve kuruluşun diğer çalışanları ile kümenin

hedeflerine ulaşmak için gereken profesyonel görevleri yerine getirirler. Yeni

üyelerin kümelenme komitesince tanınması gerekir ve üyelik ücretsizdir.

Pannon Bölgesi’nin en büyük ve en önemli doğal kaynağı çevrenin özelliği

olan ağaçtır. Uzun süren bir durgunluk döneminden sonra ahşap ve mobilya sanayi

bölgenin en önemli sanayi sektörü haline gelmiştir. Bölgede faaliyet gösteren

işletmelerin iki önemli avantajı vardır; bol hammadde ve sınıra yakın bir bölgede

bulunmak. Yıllık % 4-5 oranında büyümekte olan Macar ekonomisinde, konut inşaatı

sektöründe yaşanan canlanma ve yerel tüketimin artma eğilimi içine girmesi,

mobilya sanayinin gelişimine yardımcı olmuştur. Dış ticaret dinamik bir artış içine

girmiş ve yabancı yatırımcıların da katkılarıyla inovasyon, kalite ve dizayn

konularında sağlanan gelişmeler ile beraber sektörün uluslararası ekonomilere

adaptasyonu da hızla olmuştur.

Faaliyet gösteren kuruluşların çalışmalarının ortaya koyduğu olumlu sonuçlar

sayesinde kümelenmeler oluşmaya başlamıştır. Söz konusu kümelenme,


93

örgütlenmenin etkili bir biçimi olarak kabul edilir ve bölgedeki ahşap ve mobilya

sanayicisinin hizmet ihtiyaçlarını belirler. Kümelenme faaliyetlerinin finansmanı için

kaynak bulmak en önemli önceliktir. Yasal bir kuruluş olan ZMVA, bunun için

bölgesel, yerel ve Phare yönetsel rakipleriyle birlikte çalışarak öncelikle bu finansal

durumları oluşturmayı hedeflemektedir. Bu kaynaklar ise girişimcilerin katkıları ve

ZMVA tarafından sağlanan hizmetlerden elde edilen gelirlerle yaratılmaktadır.

Günümüzde Pannon Ahşap ve Mobilya sanayi kümelenmesinin 81 üyesi

bulunmaktadır. Batı Transdanubiya Bölgesi’ nin üç eyaleti; Györ- Moson- Sopron

Eyaleti, Vas ve Zala Eyaleti ile Veszprem ve Somogy Eyaleti; teşvikçi

rekabetçiliğini, inovasyonu ve yerli ahşap malzemelerinin uygulanabilirliğini

sağlamak amacıyla, söz konusu işbirliği ağını bölgedeki 700 ahşap ve mobilya

işletmesinin tamamı arasında yaygınlaştırmayı amaçlamaktadırlar. Ahşap ve mobilya

sanayi kümelenmesi, işletmelerin talepleri ve kuruluşun Operasyonel ihtiyaçlarını

dikkate alarak aşağıdaki hedefleri benimsemiştir (KOSGEB, 2006);

• Bölgeye uyumlu bir ahşap sanayi ekonomik gelişim modeli oluşturmak,

• KOBİ’ler arasında bir işbirliği ağı geliştirmek,

• Bölgenin doğal kaynaklarından üst seviyede yararlanmanın sağlanması

• Ar- Ge, kalite, ürün sertifikasyonu ve pazarlama hizmetlerini geliştirme,

• Sunulan hizmetlerin çeşitliliğini artırmak amacıyla kümelenme büyük bir

ortak yatırım planlamaktadır. Kümelenme ilk etapta, Zalaegerszeg

kentinde bir Endüstriyel-Ahşap İnovasyon ve Teknoloji Merkezi

kurulmasını planlamaktadır. Bu merkez ve çevresindeki sanayi parkının

enerji ihtiyacını, artan odun parçalarının ısıtılmasıyla çalışan bir biokütle

elektrik santralinin karşılaması planlanmaktadır. Bir sonraki plan,

“Pannon Mobilya” olarak ortak bir kümelenme ürünü yaratmak ve

pazarda ortak bir şekilde pazarlanmaktadır. Bu plan yerel geleneklere

uygundur.


94

Ahşap ve mobilya sanayi kümelenmesi görevleri (KOSGEB, 2006):

• Sanayi- bilim bağlantıları: Kümelenmenin en önemli görevlerinden birisi

de sanayi ve bilim çevreleri arasında iletişim ağı kurmaktır. Bu

çalışmanın temelini iki ana beklenti oluşturmaktadır. Verimliliğin

arttırılması ve rekabette ileri teknoloji yöntemlerinin kullanılması. Ağ

kurulumu ahşap ve mobilya işletmelerinin talebi doğrultusunda hizmetler

sağlayarak rekabet tehditleriyle başa çıkmak için stratejik çözümler sunar.

• Toplantı, ziyaret ve fuarlar: İş toplantıları üye işletmelerin Avusturyalı,

Sloven, İtalyan ve Macar işletme temsilcileri arasında iletişim kurmaya

yardımcı olur. Uzmanlar ve profesyoneller konferanslar boyunca son

konuları tartışma ve sanayiyle ilgili yeni bilgileri paylaşıma imkânı bulur.

Kümelenme, ayrıca Avusturyalı, İtalyan ve Slovenyan atölye

çalışmalarını organize eder. Kümelenme üyeleri en iyi uygulama

projelerinin yanında inovasyon ve araştırma merkezlerini ziyaret

edebilirler. Kümelenme, buna ek olarak üye kuruluşların ulusal ve

uluslararası fuarları ziyaret etmelerine veya sergi sahibi olarak

katılmalarına yardımcı olur. Bu, üyelerin pazarlama çalışmalarını

destekler.

• Ortak bilgi sistemi: modern ve hızlı bilgi değişiminin sayesinde

kümelenme yerel belediye ve Zala Eyaleti Sanayi ve Ticaret Odası

desteğiyle kendi web sitesini hizmete açmıştır. Kümelenme üyeleri web

sitesinde görünme imkanını kazanmışlardır. Kümelenmenin kendi web

sitesine erişim, www.panfu.hu adresinden de mümkündür. Bundan başka

bu üyeler son gelişmeleri özetleyen aylık bir elektronik haber bülteni de

almaktadır.

• Ortak yayınlar: Pannon Ahşap ve Mobilya Sanayi kümelenmesinin yayını

yılda üç defa yayımlanır. Bu yayında genellikle yeni üyeler kendilerini

tanıtırlar. Kümelenme ortak mobilya kataloğu bölgenin mobilya arzını

tanımlayarak işletmelerin tamamına ulaşır.

http://www.panfu.hu


95

İş birliği ağının kurulması süreci boyunda ki bu dönem kümelenmenin

oluşumunda sonraki iki yılı kapsamıştır, 81 üye girişimci kümelenme çatısı altında

yer almış ve etkin olarak birlikte çalışmışlardır. İşletmelerin uluslararası

bağlantılarını geliştirme olanaklarına sahip oldukları bir çok toplantı ve konferans

düzenlenmiştir. Kümelenme üyelerinin uluslararası fuar ve sergilere düzenli

katılımını teşvik amacıyla finansal ve profesyonel yardımlarda bulunmuştur. Buna

ilaveten kümelenme, Avusturya ve İtalya’ ya profesyonel eğitim turları

düzenlenmektedir. Kısaca, yalnızca iki yıl içinde Pannon Ahşap ve Mobilya Sanayi

kümelenmesinin önemli başarılar elde ettiğini ifade etmek mümkündür (KOSGEB,

2006).

4.7.2. Türkiye’de Bazı Kümelenme Örnekleri

Dünya genelinde ilk örneklerine Amerika Birleşik Devletleri (ABD)’de

rastlanan kümelenme temelli bölgesel ekonomik kalkınma uygulamaları Harvard

Üniversitesi Rekabet Enstitüsü profesörlerinden Michael Porter ve ekibi tarafından

başlatılmıştır. Türkiye ise Avrupa devletleri arasında bu tecrübe ve bilgiyi (know-

how) transfer eden ilk ülkeler arasında yer almaktadır. Tüm dünyada uygulama alanı

bulan kümelenmenin Türkiye’deki yansıması ise sınırlı değildir.

Kümelenme yaklaşımının Türkiye’de uygulanmasına yönelik olarak ilk

önemli faaliyet; kümelenme yaklaşımını geliştiren Michael Porter’ın ekibi

liderliğinde 1999 yılında başlatılan Türkiye’nin Rekabet Avantajı (Competitive

Advantage of Turkey – CAT) platformudur. Platforma olan desteğin hem kamu hem

de özel sektörde giderek artmasıyla birlikte, platformun kurumsallaştırılması fikri

ortaya çıkmış ve 2004 yılında Ulusal Rekabet Araştırmaları Kurumu Derneği

(URAK) kurulmuştur. Bunlara ek olarak, Dış Ticaret Müsteşarlığı da “Türkiye’de

Kümelenme Politikalarının Geliştirilmesi” adı altında bir proje yürütmüştür. Türkiye

için kümelenme politikasının geliştirilmesi projesi, DTM’nin yararlanıcı kuruluş

olduğu, AB tarafından finanse edilen bir proje olmuştur. Ulusal literatür de uygulama

ve teorideki popülerleşmeye paralel genişlemiştir.


96

Türkiye’de coğrafyaya bağlı olarak doğal kaynaklara bağlılık sonucunda,

kümeler dağınıktır; birkaç bölge dışında genel olarak her bölgede bazı sektörlerde

uzmanlaşmış bir küme yer almaktadır; Türkiye genelinde, yaygın olan kümeler

tekstil, mühendislik ve paketlenmiş yiyecek ve içecek kümeleridir. Bu kümelerin

bazılarında biraz tarihten gelen biraz da kendiliğinden olarak ortaya çıkan benzer

kümeleşme eğilimleri mevcuttur. Örneğin, eskiden ipekli dokuma merkezi olan

Bursa’da ipeğe benzerliği nedeniyle floş, sentetik iplik ve kumaş; Denizli’de havlu,

bornoz ve ev tekstili; Uşak’ta battaniye; Adana’da pamuklu dokuma;

Kahramanmaraş’ta pamuk ipliği; Gaziantep’te küçük makine halıcılığı; İstanbul’da

örme ve konfeksiyon kümeleri oluşmuştur.

Gerek ekonomik kriz gerekse 1999 depremi etkilerinin yaralarının sarılmaya

başlandığı dönemlerde kümelenme çalışmalarına başlanmıştır. Bu bağlamda teşekkül

edilen ilk inisiyatif olan Competitive Advantage of Turkey (CAT) grubu, özellikle

Türkiye’nin uluslararası rekabetçilik gücünün artırılmasına yönelik çalışmalara

öncülük etmiş, paralelinde, kümelenme pilot çalışmaları başlatmıştır. Kümelenme

çalışmalarını kendi inisiyatifinde gönüllü bir teşekkül olarak yürüten CAT grubu

daha sonra Uluslararası Rekabet Araştırmaları Kurumu (URAK) altında bir sivil

toplum kuruluşlu hüviyeti kazanmıştır. Bu bağlamda Türkiye’de URAK tarafından

ve diğer kurum/kuruluşlar tarafından yürütülen kümelenme çalışmaları şunlardır;

4.7.2.1. Sultanahmet Bölgesi Turizm Sektörü Kümelenme Çalışması

Türkiye’nin Rekabet Avantajı (CAT) Projesi kapsamında Sultanahmet turizm

kümelenme geliştirme projesi 2000 senesinde başlamış ve 2005 yılına kadar devam

etmiştir. Proje rekabetçilik analizi, kümelenme analizi ve kümelenme geliştirme

aşamaları olmak üzere üç ana kısmın bitirilmesi ile tamamlanmıştır. Kümelenme

geliştirme çalışmaları yerel inisiyatif tarafından kurulan sistemle devam etmektedir.

Sultanahmet turizm sektörünün rekabetçilik seviyesinin analizi için Prof. Dr.

Porter tarafından geliştirilen Elmas (Diamond) Modeli kullanılmıştır. Analiz

aşamasında bazı önemli bulgular ve değişkenler tespit edilmiş olup, kümelenme

analizi aşamasında adı geçen faktörler göz önüne alınmıştır. Kümelenme analizi için


97

anket tasarlanmış ve uygulanmıştır. Uygulanan anketlerin özel yazılım programı ile

değerlendirilerek ağ yöntemine göre kümelenme analizi yapılmıştır. Kümelenme

analizi sonucu, merkez oyuncular, çevre oyuncular vs. gibi bulguların yanı sıra,

kümelenme geliştirmeye öncülük edecek oyunculara da ulaşılmıştır. Uygulanan

anketler sonucunda liderlik özelliklerine sahip kümelenme oyuncularından bir Yerel

Komitenin oluşturulmasıyla başlanmış; Yerel Komite toplantılarının yanı sıra bu

toplantılarda belirlenen projelere ait eylem planlarının gözden geçirilmesi amacıyla

daha sıklıkla biraya gelen alt proje grupları oluşturulmuş ve kümelenme geliştirme

teknikleri ile küme geliştirilmeye başlamıştır. Kümelenme bünyesindeki oyuncular

arasında iletişimin geliştirilmesi ve nitelikli işgücünün artırılması başlıklarında

yürüyen projelerin yanı sıra Sultanahmet’teki tarihi yerlerin onarımı, cadde ve yön

işaretlerinin yenilenmesi ve kamusal alanların iyileştirilmesi gibi kümelenmenin

fiziki yapısının geliştirilmesi konusunda da birçok proje Yerel Komite tarafından

hayata geçirilmiştir (URAK, 2011).

Kümelenme üyeleri arasındaki güven ana problemdi, URAK kümelenme

üyelerini bir araya getirdi ve güven artırıcı projeleri hayata geçirdi. 3 yıl içerisinde

kümelenme bağlantıları 6 kat arttı, 1,000 yeni iş pozisyonu açıldı, Otel oda ücretleri

ortalama %50 arttı, Turistlerin ortalama Sultanahmet’te geçirdiği gün 2’den 2.4’e

çıktı (URAK, 2011).

4.7.2.2. Bartın İli Kümelenme Geliştirme Çalışması

Bartın ilinde, küresel arenada rekabet potansiyeline sahip sektörlerin, yerel

potansiyel harekete geçirilerek rekabet güçlerinin artırılması ve sürdürülebilir

ekonomik büyüme ve buna bağlı yüksek yaşam standardı sağlanabilmesi için DPT

liderliğinde, KOSGEB, Hazine Müsteşarlığı, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı ve

Uluslararası Rekabet Araştırmaları Kurumu (URAK) işbirliği ile 23 Aralık 2003

tarihinde Bartın Bölgesel Kalkınma Projesi başlatılmıştır. Bu proje Türkiye’de ilk

kümelenme temelli bölgesel kalkınma projesi örneğidir. Projede 3 aşamalı bir

yaklaşım benimsenmiş ve uygulamaya konulmuştur. İlk 2 aşaması URAK ve


98

KOSGEB tarafından gerçekleştirilen ve diğer kurumlar tarafından desteklenen

projenin 3. Aşamasının tasarımı yapılarak yerel oyunculara devredilmiştir.

Yapılan analizler sonucunda, Bartın ili kapsamında (ilçeler ile birlikte), yat ve

tekne, mobilya ve orman ürünleri, turizm ve organik tarım sektörlerinin rekabet

potansiyeline sahip oldukları saptanmış ve kümelenme analizine tabi tutulmaları

öngörülmüştür. Bartın Bölgesel Kalkınma Projesi kapsamında tespit edilen ve

öngörülen sektörlerin kümelenme analizleri yapılmıştır. Proje kapsamında, Sanayi ve

Ticaret Bakanlığı, Devlet Planlama Teşkilatı, Hazine Müsteşarlığı ve KOSGEB

arasındaki işbirliği protokolü ve KOSGEB – URAK arasındaki işbirliği protokolü

çerçevesinde Bartın ili kamu kurum ve kuruluşları, yerel yönetimler, üniversite, orta

dereceli okullar, Bartın ili işadamı dernekleri, KOBİ’ler, odalar, dernekler ve

kooperatifler ile işbirliği kurulmuş, kümelenme geliştirme aşaması tasarlanarak yerel

oyunculara devredilmiştir. Proje kapsamında seçilen her sektör için bir Kümelenme

Kurulu oluşturulmuştur (URAK, 2011).

4.7.2.3. OSTİM Savunma Sanayi Sektörü Kümesi Geliştirme Projesi

OSTİM Organize Sanayi Bölgesi yönetimi ve URAK işbirliği çerçevesinde

bölgede bir dizi kümelenme çalışması başlatılmıştır. Bu bağlamda, bölge genelinde

çok kapsamlı ve detaylı bir rekabetçilik analizi buna bağlı olarak da kümelenme

analizi çalışması yapılmıştır. OSTİM Organize Sanayi Bölgesinde kümelenme

konusundaki somut adımlar 2007 yılında atılmaya başlanmıştır. 2007 yılının son

çeyreğinde, URAK ile işbirliğine gidilerek kümelenme çalışmalarına altyapı

oluşturacak olan OSTİM OSB’de Faaliyet Gösteren Sektörlerin Uluslararası Rekabet

Düzeylerin Analizi çalışması yapılmıştır. OSTİM’in ekonomik gelişimini planlı ve

sürdürülebilir hale getirmek amacı ile yapılan ve toplanan verilerin Elmas Modeli

yardımı ile analiz edildiği bu çalışma, bölgede yer alan tüm sektörlerin uluslararası

rekabet gücünü ortaya koymuştur. Bu çalışmanın sonucunda OSTİM OSB’de rekabet

üstünlüğü taşıyan ve/veya taşıma potansiyeli bulunan sektörler somut olarak

belirlenmiştir. Yapılan tüm araştırma, analiz ve sentezler sonucunda, OSTİM

OSB’de yürütülecek kümelenme çalışmaları için en uygun sektörün sadece Savunma


99

Sanayi Sektörü (SSS) olması kararı verilmiştir. Kümelenme çalışmaları savunma

sanayisinin ihtiyacı olan nitelikli ürünlerin imalatı için gerekli çalışma modellerini

oluşturarak sektördeki yerli üretimin payını arttırmak amacıyla OSTİM OSB

Müdürlüğü tarafından 2007 yılında başlatılmış olup, Küme 01 Temmuz 2008

tarihinde kurulmuştur. Küme Ostim Organize Sanayi Bölgesi ve civarında savunma

sanayinde faaliyet gösteren KOBİ’lerden oluşmaktadır. Küme üyesi işletmelerde,

cirosunun önemli bir bölümünün savunma sanayinden gelmesi ya da Aselsan, TAI,

Roketsan, FNSS, Boeing, Sikorsky vb. ana sanayi firmalarının onaylı alt tedarikçisi

olması kriterleri aranmaktadır (Anonymous, 2009b).

Şu anda Ostim Savunma ve Havacılık Kümesi adını kullanan ve kısa adı

OSSA olan kümenin hedefleri ordunun ihtiyaçlarının karşılanmasında yerli üretimin

payını artırmak ve savunma sanayi KOBİ’lerini uluslararası pazarda rekabet edebilir

hale getirmek aynı zamanda artan işbirlikleri ve gelişen yetenekler ile tercih edilen

alt tedarikçiler haline gelmek ve nihai ürünlerle uluslararası pazarlara açılmak,

OSTİM organize sanayi bölgesi ile birlikte sektörel ihtisaslaşma ile bölgesel rekabet

avantajı oluşturmak, akademik çalışmalarla ve üniversitelerle çalışarak KOBİ’lere

teknoloji transferi yapmak ve son olarak da yetenekleri gelişen alt tedarikçilerle

yabancı rakiplere karşı rekabet avantajı oluşturmak olarak sıralanabilir (Anonymous,

2009b).

Anonymous, 2009b’ye göre Savunma Sanayi Müsteşarlığı, KOSGEB,

TTGV, Ankara Sanayi Odası, TÜBİTAK, SASAD, ODEM, OSTİM, Metutech ve

THK Üniversitesi gibi destekleyici kuruluşları ile daha da güçlü olan OSSA,

Savunma Sanayinin yerlileştirilmesine yönelik çalışmaları desteklemek ve Türk

Savunma Sanayinin uluslararası pazardaki rekabet gücünü arttırmak adına 89 üye

KOBİ ve 1727 toplam personel kapasitesi ile var gücüyle faaliyetlerine devam

etmektedir. http://www.ostimsavunma.org/Default.aspx?lng=tr web sayfasını aktif

olarak kullanan küme ortak çalışmalarına devam etmektedir.

http://www.ostimsavunma.org/Default.aspx?lng=tr


100

4.7.2.4. GAP Bölgesi Kümelenme Çalışmaları-Adıyaman Tekstil Kümesi

Avrupa Birliği finansmanı, Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP)

ve GAP İdaresi işbirliği ile yürütülen AB-GAP Bölgesel Kalkınma Programı

kapsamında faaliyetlerine devam eden GAP- GİDEM projesi; rekabet gücü taşıyan

sektörlerin geliştirilerek ulusal kümelenme politikasına temel teşkil etmesi ve nihai

olarak sürdürülebilir ihracat artışını sağlayacak rekabetçi yapının geliştirilmesine

katkı sağlaması amacıyla, 2 yıl süreli “Ulusal Kümelenme Politikasının

Geliştirilmesi Projesi” hazırlanmış, yerel ekonomik kalkınmaya dönük olarak bir dizi

kümelenme çalışmaları yapılmıştır. Bu bağlamda, Şanlıurfa organik tarım,

Diyarbakır mermercilik ve Adıyaman hazır giyim sektörlerinin kümelenme analizleri

yapılmıştır. Adıyaman hazır giyim sektörünün kümelenme analizlerinden sonra

kümelenme geliştirme çalışmalarına da başlanmıştır. Avrupa Birliği (AB) Katılım

Öncesi Mali Yardımları kapsamında 6 Milyon Euro kaynak tahsis edilerek

finansmanı sağlanmış olan proje, Mart 2007-Mart 2009 tarihleri arasında

faaliyetlerini gerçekleştirmiştir.

Adıyaman`da hazır giyim sektörünün geçmişi 1996 yılına uzanmaktadır.

Sektördeki kalifiye işgücüne ilişkin zorluklar sebebiyle, yerel yetkililer bir mesleki

eğitim merkezi kurmak için işbirliği yapmışlar ve 2005’de kurulan bu merkez, daha

sonra Adıyaman kümesinin çekirdeği olmuştur. Mesleki eğitim merkezi, yerel

aktörlerin arasında küme yoluyla sağlanan işbirliğinde önemli bir faktör olmuştur.

Sektör dahilindeki imalatçılar, diğer “küme aktörlerinden” çok kısa bir sürede destek

alarak birbirleriyle işbirliği yapmaya başlamışlardır. Valilik, Belediye, GAP Bölge

Kalkınma İdaresi, KOSGEB, Adıyaman Ticaret ve Sanayi Odası, sektörün ilgili

derneği, Adıyaman Üniversitesi imalatçılarla işbirliği yaparak mesleki eğitim

merkezine katkıda bulunmuşlar ve merkezi desteklemişlerdir. Bunlara ilaveten,

İTKİB (İstanbul Tekstil ve Konfeksiyon İhracatçı Birlikleri) ve TGSD (Türkiye

Giyim Sanayicileri Derneği) de merkeze ekipman ve materyal sağlayarak veya çeşitli

faaliyetler düzenleyerek destekte bulunmuştur. Daha sonra bir kümelenme analizi

yapılmış ve sektör için stratejik bir yol haritası geliştirilmiştir. Buna paralel olarak

da, yerel imalatçılar bir kümelenme derneği olan Adıyaman Tekstil


101

Konfeksiyoncular Derneği (ATEKS) kurup bu yol haritası yoluyla yerel kalkınmaya

katkıda bulunmuşlardır. Avrupa Komisyonu tarafından finanse edilen ve GAP

Bölgesel Kalkınma İdaresi ile UNDP tarafından yürütülen GAP GIDEM (Girişimci

Destek Merkezleri) Projesi güçlü bir destekleyici olarak süreci hızlandırmıştır.

Uluslararası, ulusal ve yerel küme aktörleri arasında iletişimi ve işbirliğini

geliştirerek ve yerel yönetişim ilkelerini uygulayarak başarıya ulaşılmıştır. Başarıya

ulaşmada önemli unsurlardan biri başlangıç aşamasının ilk iki yılında, İstanbul`da

yaşamalarına rağmen, her yerel komite toplantısına katılan iki yöneticinin sürece

verdikleri etkin destek ve isteklilikleriydi. Bu yöneticiler, yerel aktörleri motive

etmek ve bir araya getirmek için kamu girişimcisi olarak faaliyette bulunmuşlardır.

Vali de bölgesel yönetişimi oluşturmak için çok aktif çalışmalar yürütmüştür. Sonuç

olarak, yerel aktörler sektörün gelişimini tasavvur ettiler ve bunu uygulamak için de

küme yöneticileri ve yerel idareciler işbirliği içerisinde somut faaliyetlerde

bulundular (UNDP, 2011).

Kaynak: Bulu, 2009

Şekil 4.8. Adıyaman Tekstil ve Konfeksiyon Kümelenme Haritası


102

Şekil 4.8’de koyu noktalar lider oyuncuları gösteriyor, kümelenme haritası

iplik ve konfeksiyon üreticileri arasında olması gereken kumaş üreticilerinin seyrek

olduğunu gösteriyor. Sonuç: TGSD üyeleri kumaş fabrikalarını bölgeye kaydırmaya

karar verdiler. KOSGEB bölgede yapılacak kumaş üretim yatırımlarına destek

verecektir (URAK, 2011).

Proje kapsamında 1700 işçiye istihdam sağlanarak, Adıyaman’daki işsizlik

oranı erkeklerde %11, kadınlarda ise %4 oranına düştü. Bu kapsamda doğan

ihtiyaçları karşılama amacıyla Adıyaman’da 18 çırçır fabrikası, 10 iplik fabrikası ve

bir örme dokuma fabrikasının yanı sıra, bir boyahane, iki adet baskı, ve 4 adet nakış

firmasıyla bölgedeki çalışan şirket sayısı 70’e çıktı. Açılan bu fabrikalar sayesinde

ilde özel sektördeki istihdamın %70’i tekstil alanında çalışıyor ve bu fabrikalarda

GAP ve Tommy Hilfiger gibi dünyaca ünlü markalar üretiliyor (UNDP, 2011).

4.7.2.5. Konya Sanayi Odası Otomotiv Yan Sanayi Kümesi Çalışmaları

Konya Sanayi Bölgelerinde Kümeleşme Potansiyeli ve Bir Pilot Uygulama

konulu proje, AB TR-52 kapsamında 30.11.2006 tarihinde başlatılmış ve tanımlanan

süreye uygun olarak 30.11.2007 tarihinde sona ermiştir. Hazırlanan bitiş raporunda

projenin yürütülme sürecine katılmış olan işletmelerden %77,8’i sürdürülebilirlik

için katkı sağlayacağını belirtmişlerdir. Bu bağlamda otomotiv yan sanayide faaliyet

gösteren 12 işletme ile gönüllülük esasına bağlı olarak yola çıkılarak sürdürülebilirlik

süreci başlamıştır. Halen kümelenme ile ilgili çalışmalar devam etmekte olup

dernekleşme çalışmaları sürmektedir. Bu 12 firma ile birlikte sürdürülebilirlik süreci

başlamış oldu. Sürdürülebilirlik için yapılan çalışmalar ve/veya yürütülen faaliyetlere

bakıldığında bunun diğer küme adayları olan sektör temsilcileri için örnek bir model

olması amaçlanmaktadır (KSO, 2011).

Kümeleşme sonucunda oluşturulan Küme Koordinasyon Merkezi ile

işletmeler, tedarikçiler, rakipler, müşteriler ve tamamlayıcılar arasındaki ağ

ilişkilerinin kurulması sonucunda rekabet ve pazarlama güçlerinin artması, temel

yetkinliklerinin belirlenmesi, kapasite oranlarının etkinleşmesi ve göçün

engellenmesi sağlanacaktır. Konya Sanayi Odası (KSO) ve sanayiciler arasındaki


103

işbirliği kültürünü geliştirerek, simetrik bilgi ile sinerji yaratılarak KOBİ’lere etkin

hizmet götürülecektir.

KSO’na göre Küme Koordinasyon Merkezinin çıktıları aşağıda belirtilmeye

çalışılmıştır:

• Projenin bitirilmesinden sonraki süreçte devamlılık amacı ile projenin

sahibi olan Konya Sanayi Odası bünyesinde bir küme merkezi

oluşturuldu.

• Proje ekibinden bir çalışan ile küme merkezi yürütücüsü olarak anlaşma

sağlandı. Kümenin sekretaryası bu merkez tarafından yürütülmeye

başlandı.

• Küme üyesi olarak çalışmanın devamlılığında rol oynayacak üyeler ile bir

araya gelinerek tanışma sağlandı. Şirket ve kimlik bilgileri sağlandı.

Toplantı programı hazırlanarak ayda bir kez olağan toplantı yapılacağı

karara bağlandı.

• Küme merkezinin yönetimi belirlendi ve bir başkanın yanı sıra iki

yardımcısı oy birliği ile seçildi.

• Dış Ticaret Müsteşarlığı tarafından yürütülen Türkiye’nin kümelenme

haritasına ilişkin Konya ve Ankara’da çeşitli toplantılar yapılarak, görüş

ve bilgi alış verişinde bulunuldu. OSTİM, Sanayi Bakanlığı ve Bakanlık

ile ilgili KOSGEB, KOBİ Geliştirme Dairesi, Hazine Müsteşarlığı vb.

kurum ve kuruluşlardan gelen temsilcilerle çeşitli başlıklar altında

toplantılar düzenlendi. Yapılan ziyaretlere bağlı olarak kümelenme

sürecindeki deneyimler ilgili ve yetkililerle paylaşılarak bilgi alış verişi

sağlandı, yaşanan birikimler paylaşıldı.

• Almanya merkezli kümeler konusunda ve Odalar düzeyinde ağ ilişkileri

bulunan, kümelenme ile ilgili çalışmalara katılmış olan danışmanlık

firmasının yetkilisi ile görüşülüp uluslar arası ağ kurabilme konusunda

görüş alış verişi sağlandı, eylem planı kararlaştırıldı. Bu konudaki bilgi

akışı ve ilişki devam ettirilmektedir.


104

• Tanımlanan çalışmalarla eş zamanlı küme merkezinin yürüttüğü

faaliyetlere göre toplantıları düzenli olarak yapılmaktadır. Ayrıca

Otomotiv Yan Sanayiine özgü eğitimler düzenlendi (Nano teknolojiler,

Otomotiv Yan Sanayiinde Trendler, Sektörde Süreç Yaklaşımı

9001:2008, 16949:2009, Teknik Resim Okuma, Pazarlama Stratejileri

vb.)

• Ortak fuarlara katılım sağlandı, ayrıca Almanya’da Volkswagen firması

ziyaret edildi, Golf ve Passat üretim süreçleri izlendi. Özellikle gezi

esnasında yan sanayinin bireysel ürünlerden grup üretime geçmeleri ve

ana sanayinin üretim sürecine dahil olmaları katılımcılar tarafından dikkat

çekmiştir.

• Açıklık politikasına bağlı olarak küme faaliyetleri planlanmaktadır. Bu

bağlamda ortak fuar katılımı amacı ile anlaşma sağlanmıştır. Bunun yanı

sıra ortak satın almaya ilişkin satın alma kalemleri belirlenmek üzere

çalışmalar sürdürülmektedir. Ayrıca ortak lojistik ve gümrükleme ile ilgili

olarak lojistik ve gümrükleme firmaları ile görüşmeler planlanan biçimde

sürdürülmektedir. Satın alınması planlanan mal ve hizmetler konusunda

fiyatlandırmalar belli bir düzeyde yapılandırılmış ve planlama belirlenmiş

durumdadır.

• Ortak laboratuvar kurulmasına yönelik faaliyet planı tamamlanmış olup,

çeşitli kaynaklardan sağlanacak fonlar ve/veya destekler ile bu alandaki

çalışmalar önemli bir yere getirilmiştir.

• Diğer potansiyel kümelerin talepleri dikkate alınarak bu kümelerle ilgili

proje, destek ve danışmanlık için çalışmalar sürdürülmektedir. Bu

bağlamda bölgesel, ulusal ve uluslar arası bütünleşmeye yatkınlıklarının

yanı sıra bu alanlardaki küme üyelerinin isteklilikleri ile yapısal durumları

çalışma planına katkı sağlayacaktır.

• Küme merkezinin yapılandırılmasına ve yürütülmesine ilişkin kılavuz

kitapçık hazırlanmakta, çalışmanın ana değerleri ve yönergeleri

üzerindeki hazırlıklar devam etmektedir. Buna ilişkin hazırlanan

dokümanların basılı hale getirilmesi ve kitap olarak yayınlanması ile ilgili


105

çalışmalar sürdürülmektedir. Bu çalışmaların tamamlanması ile

sağlanacak dokümantasyonların Türkiye genelindeki kümelenme

çalışmalarına yön vermesi beklenmekte ve katkı sağlaması umulmaktadır.

Bu çalışmaların içerisinde küme merkezine yeni üye kabulü ile ilgili

kriterler ve şartname de hazırlanmaktadır. Özellikle Konya Otomotiv Yan

Sanayi Kümesine bölgesel bağlamda ortaya çıkmış olan talep, kabul

süreci ile ilgili formun/kriterlerin ivedilikle hazırlanmasını zorunlu hale

getirmektedir.

• Toplantılar kayıt altına alınmakta ve yazılı rapor haline

dönüştürülmektedir. Yapılan çalışmalar yerel ve görsel medya yolu ile

kamuoyu ve hedef kitleye duyurulmaktadır.

Bunların yanı sıra kısa ve orta vadede;

• Uluslararası (Avrupa merkezli) kümelenme merkezlerine ziyarette

bulunmak, teknik ve işleyiş ile ilgili danışmanlık merkezleri ile

üniversitelerin ilgili birimlerine inceleme gezisi, konferans vb.

faaliyetlerde bulunmak,

• Avrupa merkezli küme merkezlerinden birisine üye olmak ve ağ ilişkisi

kurmak,

• Planlanmış olan laboratuvar çalışmasını sonuçlandırmak,

• Yeni projeler ile küme merkezinin yapılandırılması, gelişmesi ve

etkinliğinin arttırılmasını sağlayacak fonların tedarikinin

gerçekleştirilmesi hedeflenmektedir.

• Ortak tedarik, fuar ve tanıtım faaliyetlerini sürdürmek (KSO, 2011)

4.7.2.6. Mersin Tarım-Gıda Kümesi Çalışmaları

Avrupa Birliği'nin Lizbon Stratejisi ile dünyanın en rekabetçi bölgesi olma

hedefine yönelen Mersin, tarım sektöründe temelden bir değişim yapmayı

planlamaktadır. “Daha çok ve iyi istihdam imkanına, daha fazla sosyal uyuma,


106

sürdürülebilir bir ekonomik yapıya sahip, çevreye saygılı, dünyadaki en dinamik ve

rekabet gücü yüksek bilgi tabanlı ekonomi” hedefiyle yola çıkan Avrupa Birliği ile

eşgüdümlü başlatılan projelerle tarım sektöründe bilgiye dayalı teknolojileri harekete

geçirmek isteyen Mersin'in 2006-2016 Mersin İnovasyon Stratejisi kapsamında

“Yüksek yaşam kalitesi, bilgi ve inovasyona dayalı sürdürülebilir bir ekonomiye

sahip bölge haline gelmek” olarak tanımlanan hedefi kapsamında Mersin Tarım-Gıda

Platformu kurulmuştur. Bu platform aynı zamanda Mersin Tarım-Gıda İş Kümesinin

de temelini oluşturmaktadır.

“2023 yılına gelindiğinde Mersin Tarım-Gıda İş Kümesi, yenilikçi ve yüksek

kaliteli tarım ve gıda üretimi yapan, en son teknolojilerle bunları işleyen ve geniş bir

coğrafyaya pazarlayan, üstün lojistik hizmetleri ile üretici ve tüketiciyi buluşturan

uluslararası bir üs olacaktır” hedefiyle hareket eden Mersin Tarım-Gıda Platformu

kentin tarım sektöründe önemli başarılara imza atmasını sağladı. Mersin Tarım-Gıda

Platformu Şubat 2009 tarihinde Avrupa Birliği 7. Çerçeve Programı kapsamında

Mersin Valiliği İl Özel İdaresi koordinatörlüğünde yürütülen AGFORISE projesini

de hak ederek projeyi birçok Kümelenme faaliyetlerini de içerecek şekilde

sonlandırmışlardır. AGFORISE projesinin toplam bütçesi 1.080.630 Avro, süresi 36

aydır. Proje kapsamında, proje ortağı bölgelerin tarım ve gıda sektöründe teknolojik

işbirliği yoluyla dünya pazarından daha çok pay alması hedeflenmektedir. Tarım-

gıda kümelenmeleri arasındaki araştırma kapasitesini ve altyapılarını ortak diyalog

platformu ve ortak eylem planı oluşturarak maksimize etmek; sürdürülebilir

kalkınma, zenginlik ve ekonomik büyüme yoluyla bölgelerin küresel rekabetine katkı

sağlamak ise diğer amaçlar arasında yer almaktadır. Projenin hedef kitlesini Mersin,

İtalya’dan Emilia Romagna ve İspanya’nın Murcia Bölgelerindeki tarım-gıda

sektörleri oluşturmaktadır.

Proje faaliyetlerinden bazıları:

• Bölgenin analizinin yapılması ve sektör haritasının çıkarılması,

• Anketler düzenlenmesi,

• Ortak Aksiyon Planı taslağının hazırlanması, bilinçlendirme ve

bilginin yaygınlaşması için aktivitelerin düzenlenmesi,


107

• Bölgelerdeki bilgi ve tecrübe paylaşımının maksimum seviyeye

çekilmesi,

• Araştırmacılar ve ticari topluluklar arasında karşılıklı İş

birlikteliklerinin artırılması,

• Teknolojinin gelişmesini destekleyecek çalışmaların yapılması,

• Finansal olanakların harekete geçirilmesi, araştırma kurumları ve özel

sektör arasındaki çapraz iş birlikteliklerinin geliştirilmesi ve bu sayede

araştırmaların ticarileşmesinin sağlanması.

Proje kapsamında Mersin, Avrupa'da gıda sektöründe hizmet veren tüm

kamu, sivil toplum kuruluşu, özel sektör kuruluşlarını bir arada toplamak üzere

kurulmuş olan Avrupa Gıda Kümeleri Ağına (www.networkfine.net) davet

edilmiştir. Bu kapsamda Eylül 2008’de Brüksel’de gerçekleştirilen toplantıya katılım

gerçekleştirilmiştir (MTSO, 2011). Ardından Mart 2007-Mart 2009 tarihleri arasında

DTM tarafından yürütülen “Türkiye'de Kümelenme Politikalarının Geliştirilmesi”

projesi de Mersin'de Tarım-Gıda Kümesinin geliştirilmesinin gerekliliğini

destekleyen bir çalışma olmuştur. Mersin Tarım-Gıda Kümesi AB ve Dünya

seviyesinde ulaşılabilir, sürdürülebilir, rekabetçi bir uluslararası küme olmak vizyonu

ile hareket etmektedir. Şu an itibariyle yaş sebze-meyve, baklagiller, narenciye gibi

bir çok iş kolunda faaliyet gösteren 36 üye işletmesi bulunmaktadır. Kümenin

amaçları şunlardır: (MTSO, 2011);

• Yerel ve ulusal başarılı bir network yönetimi,

• Uluslararası piyasalarda tanınan güvenilir bir marka geliştirmek,

• Ortak küme kültürü yaratmak,

• AB seviyesinde başarılı bir Tarım-Gıda İnovasyon sistemi yaratmak,

• Ortak tedarik, fuarlara katılım ve ortak tanıtım,

MTG İş Kümesi için 9 ana başarı unsuru (Çizelge 4.7) belirlenmiş ve ana

başarı unsularına yönelik 6 küme faaliyeti geliştirilmiştir (Anonymous, 2009c).

http://www.networkfine.net)


108

Çizelge 4.7. Mersin Tarım-Gıda İş Kümesi İçin Ana Başarı Unsurları ve Küme Faaliyetleri

Ana Başarı Unsurları Küme Faaliyetleri Kümenin koordinasyon ve yönetimi Küme Yönetim ve Koordinasyon

Biriminin Kurulması İşbirlikleri Üretici Birliklerinin ihracata uygun

olarak kapasitelerini arttırma Yenilikçilik ortamı ve Ar-Ge kültürü Küme Tanıtım ve Bilgilendirme

Kampanyası Kümenin tanınırlığı ve pazarlama Etkin küme içi ve dışı iletişim

Internet Portalı Doğru bilgiye ulaşım ve izlenebilirlik

Yeniliklere açık ve esnek işgücü Gıda konusunda “Tek Adım Yenilikçilik ve Girişimcilik Merkezi” kurulması

Gıda konusunda dünya standartlarına uyum

Düşük maliyetli, çeşitliliği yüksek lojistik hizmetler Lojistik hizmetleri ile ilgili süreç analizi

Kaynak: Anonymous, 2009c

MTSO’ya göre, Mersin Tarım Gıda Platformu olarak Mersin Tarım-Gıda

Kümesi çalışmaları kapsamında gerçekleşen faaliyetler 3 başlık altında aşağıda

verilmiştir:

1-İletişim Koordinasyon

• Tedarik zinciri ile etkileşim ve iletişimin kuvvetlendirilmesi için

çalışmalar yapıldı.

• Aylık Yaş Meyve Sebze (YMS) küme toplantıları ve çalışma gruplarının

koordinasyonu yapıldı.

• Ortak danışmanlık ve hizmetlerin alımı gerçekleşti. (toplu elektrik, çevre

yönetmeliği, mali müşavirlik hizmetleri, sigorta hizmetleri, vb.)

• Nisan 2008’de Mersin tarım fuarına katılım sağlandı.

• Eylül 2008’de “İzlenebilirlik ve Gıda Güvenliği Sempozyumu”

düzenlendi.

• Ulusal Ölçekte finansman araçları yönetmeliklere katkı ve farkındalık

yaratma çalışmaları yapıldı.


109

• Ulusal ölçekte sektörün kalkınmasını sağlayacak politikalara önerilerde

bulunuldu. (Sanayi ve Ticaret Bakanlığı Kümelenme Çalışmaları,

Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı iş ve işveren yönetmelikleri, vb.)

• 2010 Mersin İnovasyon Forumunda Tarım-Gıda İnovasyon sisteminin

Geliştirilmesinde araç olarak kümelenme temasın işlendi

2-Uluslararası Ölçekte Kümeler Arası İletişim

• Eylül 2008’de İspanya Tarım Kooperatifleri Birliği Heyeti ile Mersinde

tanıtım yapıldı ve görüşmeler gerçekleştirildi.

• Fransa’da yaş meyve ve sebze kümeleri ve Dünya’dan 15 ülkeden 26

küme ile iletişim kuruldu. Mayıs 2011’de Fransa’da kümeler arası iletişim

platformuna katılım sağlandı ve kümeler arası iş birliklerinin planlanması

çalışmasına katılım sağlandı.

3-Yurt Dışı İş Gezisi Çalışmaları

• İspanya Alicante ve Murcia’ya ikili iş görüşmeleri ve teknik gezi

KOSGEB %50 desteği ile koordine edildi.

• Almanya Fruit Logistica 2011’e 55 firma ile KOSGEB desteği ile katılım

sağlandı ve 2012 için ulusal koordinasyona destek verildi.

• 2010 Ekim’de Mersin’de uluslar arası Narenciye Festivali organizasyonu

yapıldı

• Temmuz 2011 Arjantin’de Buenos Aires ve Tucuman’a Narenciye

Teknik Gezisi koordine edildi.

• Eylül 2011 Dubai, Şubat 2012 Berlin, Ekim 2011 İtalya Yaş Meyve ve

Sebze fuarlarına KOSGEB destekli toplu katılım organizasyonları

gerçekleştirildi.


110

4.7.2.7. İzmir Organik Gıda Kümesi Çalışmaları

İzmir Organik Gıda Kümelenme Projesi, mikro anlamda; organik gıda

sektörünün üretimden imalata, sertifikasyondan ihracata, perakende satışından nihai

tüketiciye kadar tüm tarafları kapsayacak bir çalışma ile sektörün ulusal ve

uluslararası rekabet gücünü ve yenilikçilik kapasitesini arttırmak, mikro bazlı

oluşturulacak modelin orta uzun vadede tüm Türkiye’de uygulanabilmesini

sağlamak, makro anlamda ise; Türkiye kümelenme politikasının oluşturulmasına

katkıda bulunmak amacı ile hazırlanmış olan bir projedir.

Ege İhracatçı Birlikleri ve Ekolojik Tarım Organizasyonu Derneği işbirliği ve

İzmir Kalkınma Ajansı (İZKA) desteği ile proje gerçekleştirilmektedir. Kümelenme,

İzmir’in saygın ve rekabetçi bir organik hammadde ve gıda tedarikçisi olmasını

hedeflemektedir. Bu amaçla; temel tarımsal ürün üretiminden, iç pazardaki gelişkin

tüketim eğilimine sahip tüketiciler için markalı organik gıda ürünleri tedarikine

dönüşümünü sağlamayı amaçlamaktadır

Küme Çalışma Grubu içerisinde Ege İhracatçı Birlikleri, İzmir Büyükşehir

Belediyesi, Ege Üniversitesi, İzmir Ticaret Odası, Ege Bölgesi Sanayi Odası

(EBSO), İzmir Kalkınma Ajansı ve bazı önder organik gıda üreticileri

bulunmaktadır. İzmir Organik Gıda Kümesinin kümelenme faaliyetlerini izleyen

etkinliklerine katılan ve çalışmaları ile yakından ilgilenen Ekolojik Tarım

Organizasyonu Derneği (ETO) ve Eğe İhracatçı Birlikleri üyeleri başta olmak üzere

yaklaşık 60 üyesi aktif olarak bulunmaktadır. Kümenin hukuki statüsü dernektir

(EİB, 2011).

Şekil 4.9’da görüldüğü üzere Organizasyon şemasının en üstünde Yönetim

Kurulu ve altında sırasıyla, Denetleme Kurulu, Yönetim Birimi ve Çalışma Grupları

yer almaktadır.

İzmir Organik Gıda Kümesi için dört temel başarı faktörü aşağıda

belirtilmiştir (Anonymous, 2009d):


111

• Üretim ve tedarik zinciri: İzmir’deki organik üretim sektörü, bilinen bir

tedarik zincirine ya da toptancı pazarına sahip değildir. Mevcut modelde,

organik çiftçiler/üreticiler, Türkiye ya da Avrupa Birliği’ndeki organik

ürün toptancılarıyla (genelde Avrupa süpermarket zincirlerinin

temsilcileri) satış sözleşmelerine sahiptir ve doğrudan tedarik söz

konusudur. Sonuç olarak, İzmir’de organik üretim talebini karşılayacak

etkili bir tedarik zinciri ve toptan pazar yapısı mevcut değildir. Doğru

mahsulün doğru zamanda, doğru miktar ve kalitede üretilmesinin

sağlanması, bu ürünlerin organik sertifikasyon gereklerini karşılaması

açısından büyük önem taşımaktadır.

• Dağıtım sistemi yönetimi: Organik üretimin etkili bir biçimde tedarikini

sağlamaya ihtiyaç olduğu gibi, Türkiye’deki organik gıdaların dağıtımına

yönelik en uygun model veya yaklaşımı anlamaya ve aynı zamanda

İzmir/Türkiye’de etkili ve verimli dağıtım yapısını kurmaya da ihtiyaç

vardır. Söz konusu dağıtım sistemi, mevcut bir gıda dağıtım sisteminin bir

parçası olabileceği gibi başlı başına organik gıda ürünleri için de

kurulabilir.

• Pazarlama iletişimi: Küme iş stratejisinin başarılı olması için Türkiye’nin,

organik hammadde ve gıdalar konusunda eğitilip bilgilendirilmesi gereği

vardır. İş kümesi analizinde belirtildiği gibi, organik kavramının ne

olduğu, yararları, organik gıdaları alma ya da almama nedenleri

konusunda oldukça fazla karmaşa söz konusudur. Pazarlama iletişimi,

organik gıda pazarını ve gerekli ürünleri anlama ihtiyacının yanı sıra

organik gıdaların imajı konusundaki karmaşayı anlama ihtiyacı olduğunu

da ortaya koyar. Pazarlama iletişimi, ayrıca gerçek ya da algılanan

organik değerleri; sağlık uzmanları, otel ve ikram, medya, tüketiciler gibi,

Türk toplumunun çeşitli katmanlarına iletme ihtiyacını gerektirmektedir.

Pazarlama iletişimi sadece organik pazarını kurmaya çalışmamakta, aynı

zamanda organik konusunda güven ve itibar oluşturulmasına da

çalışmaktadır.


112

• Küme koordinasyon biriminin kurulması: İzmir Organik Gıda Kümesinde

başarılı olmak etkili sevk, idare ve yönetim gerektirmektedir

Yapılan faaliyetler

• Ulusal ve uluslararası fuarlara katılım: BioFach 2010 milli katılımı

organize edildi. Her yıl İstanbul’da düzenlenen Ekoloji fuarı İzmir’e

taşındı ve ismi Ekoloji İzmir oldu.

• Eşleştirme programları düzenlenmesi: BioFach 2010 ve 2011 fuarlarında

ikili görüşme organizasyonları düzenlenmiştir.

• Küme üyelerine yönelik eğitim programları düzenlenmesi: 2010 yılında

ETO tarafından üretim ve pazarlama; 2011 yılında EİB tarafından da

Türkiye ve Dünya’da organik standartları hakkında sürekli eğitimler

düzenlenmiştir.

• Denetimli pazar yerinin oluşturulması: Haziran 2010 tarihinde İzmir

Karşıyaka’da Eko pazar İzmir kurulmuştur.

İzmir Organik Gıda Kümesi çalışması bu faaliyetlerle sınırlı kalmamış ve

birçok yeni projenin oluşturulmasına vesile olmuştur, Bunlar aşağıda sıralanmıştır:

İzmir Kalkınma Ajansı destekli

• “Organik Köy Karaağaç Projesi”

• “Yarımada’da Organik Tarım Projesi”

Ekonomi Bakanlığı destekli

• “Organik Ürünler İçin Uluslararası Rekabetin Geliştirilmesi Projesi”

AB Merkezi Finans ve İhale Birimi (CFCU) destekli

• “Avrupa Organik Gıda Kümeleri Birliğinin Geliştirilmesi Projesi”


113

Kaynak: EİB, 2011

Şekil 4.9. İzmir Organik Gıda Kümesi Organizasyon Şeması

Kaynak: EİB, 2011

Şekil 4.10. İzmir Organik Gıda Kümesinin Yapısı


114

Şekil 4.10’da da görüldüğü üzere organik gıda kümesinde sadece organik

gıda üreticileri değil, organik gübre ve zirai ilaç tedarikçileri, tarım makineleri

üreticileri ve satıcıları, organik tohum tedarikçileri, paketleme formaları, tüketiciler,

ithalatçılar, süpermarketler, otel ve restoranlar, organik gıda toptancıları, ihracatçılar,

sertifikasyon kuruluşları, kontrol laboratuvarları, Bakanlığın ilgili kurumları da

bulunmaktadır.

Planlanan faaliyetler (Anonymous, 2009d):

• Hazine arazisinin araştırılması ve tahsisi,

• Soğuk hava deposu ve toptan/perakende altyapı içeren İzmir organik gıda

dağıtım zincirinin kurulması,

• İzmir organik gıda kimliği ve marka imajının oluşturulması,

• İzmir organik gıda ve kümesi tanıtım kampanyalarının oluşturulması ve

başlatılması,

• İzmir organik gıda derneği yönetim ve idare faaliyetlerine devam

edilmesi,

• Organik gıda işleme laboratuvarı yetki ve belgelendirme sürecinin

tamamlanması,

• Mevcut çiftçiler ile organik tarıma yeni başlayacak çiftçiler için teknik

yardım programına devam edilmesi,

• Çiftçilere organik tarım için hazine arazisi tahsisinin devamı,


dağıtım zincirinin yönetilmesi,

• İzmir organik gıda ve kümesi tanıtım kampanyalarına devam edilmesi

• Organik Gıda İhracatçılar Birliğinin kurulması ve yönetimi,

• İzmir organik gıda derneği yönetim ve idare faaliyetlerine devam

edilmesi,

• Mevcut çiftçiler ile organik tarıma yeni başlayacak çiftçiler için teknik

yardım programına devam edilmesi,


115


dağıtım zincirinin yönetilmeye devam edilmesi,

• İzmir organik gıda ve küme tanıtım kampanyalarına devam edilmesi.

4.7.2.8. Türkiye’de Moda ve Tekstil İş Kümesi Oluşturulması Projesi

Türkiye’ye Avrupa Topluluğu fonlarından sağlanan katılım öncesi mali

yardım çerçevesinde, 2003 yılında, tekstil ve hazır giyim sektöründe Moda ve Tekstil

İş Kümesi (MTK) Projesi başlatılmıştır. İstanbul Tekstil ve Konfeksiyon İhracatçı

Birlikleri (İTKİB) Türkiye’de Moda ve Tekstil İş Kümesi Oluşturulması Projesi

kapsamında çalışmalar yürütmektedir. 2003-2004 Avrupa Birliği Türkiye mali

işbirliği çerçevesinde finanse edilen Moda ve Tekstil İş Kümesi (MTK) projesi 2

aşamalı planlanmıştır. Birinci aşama kurumsallaşmanın inşa edilmesi ve moda–

tekstil sektörel küme yapılaşmasına verilecek teknik danışmanlıktan oluşmaktadır.

Birinci aşamanın sonuçlarına göre ikinci aşama, Avrupa Birliği Türkiye finansal

işbirliği programı 2004 - 2005 tarafından finanse edilen yatırımın desteğinden

oluşmuştur. Faydalanıcıları, İstanbul Tekstil ve Konfeksiyon İhracatçı Birlikleri

(İTKİB) tarafından temsil edilen Türkiye’deki tekstil ve hazır giyim sektöründe yer

alan küçük ve orta ölçekli işletmelerdir. Proje sonucunda (İTKİB, 2011):

• Tekstil ve Hazır Giyim iş Kümesi haritası oluşturulması,

• Moda enstitüsü, Ar- Ge merkezi ve danışmanlık merkezini de içine alan

moda ve tekstil kümesi ihtiyaç analizinin tamamlanması,

• Yönetim, faaliyet ve finansal planları ile birlikte Moda ve tekstil iş

kümesi modelinin tamamlanması,

• Tekstil ve Hazır Giyim ekipman ihtiyaç analizinin tamamlanması ve

tekstil ve hazır giyim KOBİ’leri için Ortak Kullanım Ekipmanı yatırımı

içeren Yatırım Destek Modelinin önerilmesi,

• Teknik özellikleri belirlenmiş, Ekipman Tedarik İhalesi dosyasının

hazırlanması,


116

• İTKİB için güncelleştirilmiş iş planı, insan kaynakları stratejisi ve

önerilen kümeleme modeline uygun Operasyonel işleyiş planı

geliştirilerek İTKİB’in kurumsal kapasitesinin geliştirilmesi, Küme

Koordinasyon Merkezi (CCA) oluşturulmasında İTKİB’e teknik destek

sağlanması,

• KOBİ’lerin eğitim ihtiyaçları analizinin tamamlanması, Moda Enstitüsü

oluşturulması için öneri geliştirilmesi, İTKİB’in enstitüyü kurması ve

eğitim programlarını tamamlanması için teknik destek verilmesi,

• KOBİ’lerin Ar-Ge ihtiyaçları analizinin tamamlanması, Tekstil ve Hazır

Giyim Ar-Ge Merkezi oluşturulması için öneri geliştirilmesi, İTKİB’e

merkezin kurulması ve pilot hizmetlerin tamamlanması için teknik destek

verilmesi,

• KOBİ’lerin danışmanlık ihtiyaçları analizinin tamamlanması, Tekstil ve

Hazır Giyim Danışmanlık Merkezi oluşturulması için öneri geliştirilmesi,

İTKİB’e merkezin kurulması ve pilot hizmetlerin tamamlanması için

teknik destek verilmesi,

• Sektörün ihtiyaçları yönünde işgücünün bilgi ve yetkinliklerinin

geliştirilmesi maksadıyla Moda Enstitüsü, Ar-Ge Merkezi ve

Danışmanlık Merkezi aracılığı ile en az 500 kişinin eğitilmesi veya

hizmet alması,

• Proje paydaşları ile en az 5 ortak proje üretilmesi ve küme ağı içinde

uygulanması ve tanıtım ve görünürlük planı oluşturulması ve Moda ve

Tekstil İş Kümesinin tanıtımı için faaliyetler yapılması gibi faaliyetlerin

tamamlanması beklenmektedir.

İTKİB’e göre, MTK projesinin genel hedefi, Türkiye tekstil ve hazır giyim

sektöründeki işletmelerin uluslararası rekabet gücünü arttırmaktır. Tekstil ve hazır

giyim sektöründeki KOBİ’lerin yararlanacağı kamu ve özel destek yapılarını

güçlendirmenin yanı sıra, Küme Koordinasyon Merkezi’nin ve sektörü destekleyecek

diğer birimlerin kurulmasıyla, Türk tekstil ve hazır giyim sektörünün kapasitesinin

gelişmesini sağlamak da bu projenin hedefleri arasındadır.


117

Sektörü desteklemek amacıyla proje kapsamında kurulan birimler şunlardır:

Projenin belkemiği olan Küme Koordinasyon Merkezi, İTKİB DESTEK Eğitim,

Araştırma ve Danışmanlık Hizmetleri A.Ş. (İTKİB DESTEK) adıyla faaliyete geçmiş

olup, proje bileşenlerinden moda enstitüsü, İstanbul Moda Akademisi (İMA); Ar-Ge

Merkezi ve Danışmanlık Merkezi ise İstanbul Tekstil ve Hazır Giyim Araştırma ve

Geliştirme Merkezi (İTA) ve İstanbul Tekstil ve Hazır Giyim Danışmanlık Merkezi

(İDM) adları altında faaliyete geçmiştir (İTKİB, 2011).

Bu proje kapsamında kurulan üç birimden;

• İstanbul Tekstil Araştırma ve Geliştirme Merkezi (İTA), kalifiye iş gücü

ve ileri teknoloji ekipmanları ile yenilikçilik ve AR-GE ekseninde

yüksek katma değerin üretildiği bir mükemmeliyet merkezi olmayı,

• İstanbul'un moda merkezi Nişantaşı'nda, tarihi Sadrazam Sait Paşa

Konağı'nda hizmet vermeye başlayan İstanbul Moda Akademisi (İMA),

ülkemizde moda eğitimi anlayışını geliştirmeyi ve geleceğin moda

profesyonellerini yetiştirerek sektöre kazandırmayı,

• İstanbul Tekstil Hazır Giyim Danışmanlık Merkezi (IDM) ise diğer iki

organizasyon ile koordine biçimde satış ve pazarlama, kalite yönetimi,

ihracat geliştirme ve ürün yönetimine yönelik yenilikçi düşünce, bilgi ve

uygulama desteği sağlamayı hedeflemektedir (İTKİB, 2011).

4.7.2.9. Kahramanmaraş Biber Kümesi Çalışmaları

Kahramanmaraş Biber Kümesi, Kahramanmaraş Biber Tanıtım Grubundan

oluşmaktadır ve 8 üyesi vardır. Faaliyetlerini Biberciler Derneği altında yürütmeye

çalışmaktadır. Maraş Biberi İş Kümelenmesi projesi Kahramanmaraş ve Gaziantep

illerinde uygulanacak olup, Kahramanmaraş’ta 64, Gaziantep’te 14 adet olmak üzere

toplam 78 adet kırmızı biber işletmesi faaliyet göstermektedir. 2008 yılı itibariyle bu

işletmelerin kurulu kapasite miktarı 11.110 ton/yıldır. 1994 yılından bu yana kurulu

kapasitenin kullanılan kısmı % 50’den fazla gerileyerek yılda 2387 tona gerilemiştir

(KİGTHM, 2011).


118

Bu durum bazı sorunlara işaret etmektedir:

• Biber imalatçılarının tamamı üretimde aynı kaliteyi yakalayamamakta ve

bu durum tüketicilerde kırmızı bibere karşı güven eksikliği

oluşturmaktadır.

• Üretilen kırmızı biberin pazarlanması yetersizdir. Maraş biberinin

bölgeye özgülüğü ve tanıtımı iç ve dış piyasada yeterince yapılamamakta

ve alıcı kitlesine ulaşmada yetersizlikler olmaktadır.

• Kurutma ünitesinin devreye girmesi yüksek enerji maliyeti getirdiğinden

dolayı imalatçılar kurutulmuş ürün satın almak zorunda kalmaktalar bu da

imalatta sürekliliği engellemektedir.

Kahramanmaraş Biber Kümesi IPA Kapsamında Koordinatörlüğünü yürüten

Kahramanmaraş İl Gıda, Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü (KİGTHM) tarafından

IPA ulusal koordinatörü Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığına sunulmuş olup,

Bakanlık ayağında projenin birebir takibini İl Tarım Müdürlüğü yürütmektedir.

Ayrıca KOSGEB, Ticaret ve Sanayi Odası, Ticaret Borsası Sütçü İmam Üniversitesi

projede ortak olarak yer almaktadır.

Kahramanmaraş İl Gıda, Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü’ne göre

Kümelenme Projesinin Amacı, Maraş Biberi’nin ulusal ve uluslararası pazarda

rekabet edebilirliğine katkıda bulunmaktır. Bu amaca ulaşmak uzun vadede

gerçekleşebilecek bir durumdur. Proje tamamlandığında ulaşılmak istenen hedef ise;

Kahramanmaraş Ticaret ve Sanayi Odası tarafından 2002 yılında tescil edilen ve

coğrafi işaret belgesi bulunan Maraş biberinin uluslararası pazarda rekabet

edebilirliğini artırmak maksadıyla Maraş Biberi İş Kümelenmesini oluşturmaktır.

Kahramanmaraş Biberi İş Kümesi ile planlanan faaliyetler aşağıda

sıralanmıştır (KİGTHM, 2011):

• Kümelenme yol haritalarının oluşturulması

• Firmaların işbirliği yapmasının sağlanması için kümenin cazibesinin

artırılması,


119

• Çiftçiler, çiftçi birlikleri, tarımsal girdi tedarikçileri, tarım makineleri

tedarikçileri, tarım hizmetleri tedarikçileri, biber işleyenler, biber

tüccarları, biber ihracatçıları, gıda işleyenler, ürünlerinde biber

kullananlar ve biber satan bölgesel ve ulusal süper marketler vb. de dahil

olmak üzere en az 100 değer zinciri paydaşı ile görüşmeler yapılacaktır,

• Kümelenme koordinasyon ve yönetim biriminin kurulması,

• Bazı firmaların organik üretime uygun hale getirilmesi,

• Proje sonunda küme içerisinde yer alan KOBİ’lerle bazı üreticilerin

işbirliği yaparak sözleşmeli üretime geçmesinin sağlanması,

• Ulusal, yazılı ve görsel basında tanıtım reklamları yapmak, kümelenme ve

proje ile ilgili tanıtıcı afiş ve broşürler hazırlamak

• Ortak amaçlı laboratuvar kurularak üreticilerin ve imalatçıların daha

yüksek kaliteli ürünler üretmesini teşvik etmek,

• İşletmelerin verimliliğini artırmak, kalite düşüklüğüne ve afla toksine

karşı çözüm yolları üretmek,

• Kümede yer alan firmalara küme bilinci, gıda güvenliği, pazarlama,

organik tarım konusunda eğitimler verilmesi, Verilen eğitimler

neticesinde firmaların kaliteli ürün üretimi yapmasının sağlanması,

• Ulusal ve uluslar arası pazara erişimin sağlanması, uluslararası

etkinliklere ve fuarlara katılım sağlanması,

• Kümeye ait 1 adet marka oluşumunun sağlanması,

Gerçekleştirilen faaliyetler aşağıda sırlanmıştır:

• Kümelenme koordinasyon ve yönetim birimi ile Küme Danışma Kurulu

kurulmuş olup faaliyetlerine başlamıştır.

• Yurtiçi ve yurtdışı fuarlarda açılan stantlarda Biber kümesinin tanıtımı

yapılmaya başlanmıştır.

• 2010’da Birmingham’da EENAKDENİZ standında Maraş Biberi Tanıtım

olarak Maraş Biberi ve Maraş Biberi İş Kümesinin tanıtımı yapılmıştır.


120

• Maraş Biberi İş Kümesi 10-13 Şubat 2010 tarihleri arasında Antalya'da

düzenlenen Anfaş Foodproduct Uluslararası Yiyecek & İçecek Ürünleri

İhtisas Fuarı'nda stant açarak "Maraş Biberi" nin uluslararası tanıtımını

yapmıştır.

• İmalatçılara yönelik Gıda Güvenliği eğitimi verilmiştir.

• 2011 Anuga Fuarı-Almanya ziyaret edilmiş ve ikili görüşmeler

aracılığıyla Biber Kümesinin tanıtımı yapılmıştır.

4.7.2.10. Ulusal KOBİ İşbirliği ve Kümelenme Projesi

Ekonomi Bakanlığı (EB)’nın faydalanıcı kuruluş olduğu AB ve TC fonları ile

ortak finanse edilecek 5 Milyon Avro tutarında, “KOBİ İşbirliği ve Kümelenme

Projesi”, uzun adı ile; “Ağ Oluşturma ve Bölgelerarası İşbirliği için KOBİ’lerin

Güçlendirilmesine yönelik Teknik Yardım” Projesi 22 Şubat 2011 tarihinde

başlamıştır. 30 ay sürecek projenin bitiş tarihi 2013 yılının Ağustos ayı olarak

öngörülmektedir.

Bu çerçevede; proje faaliyetleri ile söz konusu illerde KOBİ’ler arası

işbirliklerinin artırılması, yerel öncü kurumlar (İhracatçı Birlikleri, Sanayi ve Ticaret

Odaları, Kalkınma Ajansları, KOSGEB vb.) tarafından sunulan destek hizmetlerinin

geliştirilmesi, teşvik edilen işbirlikleri ile firmaların verimlilik ve katma değer

artışlarının sağlanması, Bölgesel Rekabet Edebilirlik Operasyonel Programı (BROP)

bölgesindeki firmaların teknolojiye erişimlerinin kolaylaştırılması ve teknolojideki

gelişmelerden haberdar edilmesi, üniversite-sanayi işbirliğinin geliştirilmesi ile bu

bölgedeki firmalarımızın uluslararası pazarlara giriş ve bu pazarlarda rekabet

edebilirliklerinin artırılmasına yönelik kapasitelerinin geliştirilmesi

amaçlanmaktadır.

Proje beş pilot ilde aşağıdaki Yerel Proje Paydaşları ile çalışacaktır:

• Gaziantep Güneydoğu Anadolu İhracatçı Birlikleri

• Çorum Ticaret ve Sanayi Odası

• Kahramanmaraş Ticaret ve Sanayi Odası


121

• Samsun Ticaret ve Sanayi Odası

• Trabzon Ticaret ve Sanayi Odası

Her biri kurumlarında ayıracağı bir ofis ve personel ile proje kapsamında

kurulacak Kümelenme Bilgi Merkezleri’ne ev sahipliği yapacak, projenin yerel

irtibat noktası vazifesini görecektir.

Proje kapsamında açılacak ofislerin sürdürülebilirliğini teminen proje

dahilinde gerçekleştirilen Tedarik İhalesi ile bu merkezlere ekipman, tefrişat ve araç

yatırımı yapılmıştır. Bu 5 Yerel Kümelenme Bilgi Merkezi’nde kurumlardan

atanacak en az 1 kişilik personel yanında proje kapsamında görevlendirilecek olan

Bilgi Merkezi Koordinatörleri görev alacak ve proje boyunca ve sonrasında projenin

yerel temsilciliği ve yerel aktivitelerin yürütülmesi görevini üstleneceklerdir.

Projenin en önemli faaliyetleri ve hedefleri aşağıdaki gibidir (Ekonomi Bakanlığı,

2012a):

• 5 pilot ilde, yerel şartları göz önüne alan, yerel paydaşlarla birlikte

kapsamlı bir şekilde hazırlanan ve yerelde yapılmış olan mevcut çalışma

ve araştırmalardan en iyi şekilde faydalanan ekonomik analiz ve sektörel

incelemeler sonrasında her il için öne çıkan sektörler saptanacak ve bu

sektörlerde pilot küme geliştirme çalışmaları yapılacaktır. Kümelenme

çalışmalarını destekleyecek tedarik zinciri ve değer zinciri çalışmalarıyla

da kümelerde yer alan firmaların ürün ve hizmetlerinde farklılık

yaratabilmeleri, dikey ve yatay entegrasyonlarda bulunabilmeleri için de

bilgileri ve deneyimleri geliştirilecektir.

• Bölge içi ve bölgeler-arası işbirliği ve bilgi ağlarını geliştirmek üzere

sektörel bazlı pilot çalışmalar yapılacak, bu çalışmalar firmaların ve

bölgelerin hedef uluslararası pazarlardaki işbirliklerini de arttırmaya

yönelik olarak pazar odaklı olarak tasarlanacak ve hedef ülkelerin sektör

uzmanlarıyla ve yurtdışında yer alan Ticaret Müşavirliklerimizce de

desteklenecektir.


122

• Tüm illerde ve daha geniş kapsamlı olarak bölgede ve Türkiye’nin diğer

illerinde yapılacak Kümelenme çalışmalarında kullanılabilecek “Küme

Geliştirme Araçları” hazırlanarak hem mevcut projede hem de ileride

yapılacak çalışmalarda bir referans ve kolaylaştırıcı yöntem olarak

kullanılması sağlanacaktır. Geçmişte yapılan çalışmaların ışığında,

kümelerin, bölge içi ve bölgeler-arası işbirliği ve bilgi ağlarının gelişmesi

için önemli unsurlar olması beklenmektedir. Öncelikle, yerel aktörlerin

rolleri, sorumlulukları ve konumları ile detaylı bir ihtiyaç değerlendirmesi

yapılacaktır. Bu değerlendirme sonucu, küme analizi, kümeyi

hareketlendirme, küme yönetimi, küme destekleri, izleme ve

değerlendirme için araçlar geliştirilecektir ve bu araçlar yerel aktörlerin

belli yetenek ve kapasiteler ile donatılmalarının yanı sıra kümelenme ile

ilgili politika ve programlara ilişkin güncel bilgileri de sağlamaya yönelik

olacaktır.

• KOBİ’lerin, Kümelerin, Destek Kurumları’nın ihtiyaç duyduğu bilgileri

toplama, bunları ihtiyaca yönelik olarak kolay kullanılabilir seklide

ayırma, sunma ve sürekli güncellemeye yönelik olarak Bilgi Yönetim

Sistemi kurulacaktır. Aynı zamanda kurulacak olan Ulusal Kıyaslama

Sistemi ile Türkiye’deki kümelerin performansını izleme, yerel kümelerin

rekabetçiliğini hızlandırma ve kümelerin uluslararası kümeler ile

kıyaslanabilmesi amaçlanmaktadır. Bu sistemin EB, BSTB, KOSGEB ve

TÜBİTAK gibi kurumların geliştirdiği veya geliştirmek üzere olduğu

destek programlarının akısını kolaylaştırması beklenmektedir.

• Proje illerinde kurulacak olan Kümelenme Bilgi Merkezleri (Cluster Info

Spots) ile; küme geliştirme çalışmalarının kurumsal bir yapı içerisinde,

bilgi ve beceriye sahip ve sahip olduğu deneyimi paylaşarak

zenginleştiren ve hem proje illerinde hem de bölgede gelecekte bir çok

sanayi ve ticaret kümelenmesinin öncülüğünü yapacak yeni ve dinamik

bir yapının oluşturulması hedeflenmektedir. Bu Merkezler; katı ve statik

bir yapıda değil; tam tersine yaratıcı insan kaynağının gelişmesini

hedefleyen, kendini sürekli geliştiren, uluslararası kümelerle sıkı bir


123

bağlantı içerisinde olan ve illerimizde vizyoner olarak çalışacak birimler

olacaktır.

Proje Sonuçları ve Beklenen Çıktılar (Ekonomi Bakanlığı, 2012a):

• 5 pilot ilde, KOBİ’lere eğitim, bilgi erişimi, verimlilik ve rekabet

güçlerini arttırma konusunda stratejik destek sağlayacak Kümelenme

Bilgi Merkezleri’nin kurulması, faaliyete geçmesi ve sürdürülebilirlik

planlarının hazırlanması,

• 400 KOBİ’nin proje kapsamında gerçekleştirilen faaliyetlerden

yararlanması,

• 200 KOBİ’nin oluşturulacak is kümelerine dahil olması,

• İş kümelerinde yer alan KOBİ’lerin, verimlilik ve benzer ölçümlerde

(üretim, karlılık, ihracat hacmi, vb.) genel olarak %20 artış sağlaması,

• KOBİ’lerin ve Destek Kurumları’nın internet üzerinden ulaşılabilecekleri

Bilgi Yönetim Sistemi (Knowledge Management System) ile değişik

sektör ve alanlarda bilgi edinme ve paylaşmasının kolaylaştırılması; bu

şekilde özellikle KOBİ’lerin uluslararası pazarlara açılımına destek

sağlanması,

• 5 pilot ilde en az 12 iş kümesinin çalışmaya başlaması ve sürdürülmesi,

• Belirlenecek 5 öncelikli küme için 5 pilot eylemin başlatılması ve

geliştirilmesi (bunların bölgede “Kümelenme” alanında yapılacak diğer

eylemlere örnek teşkil etmesi),

• 5 öncelikli kümede, verimlilikte ve benzer ölçümlerde genel olarak %20

artış sağlanması ve İş Kümeleri ‘ne, T.C. Ekonomi Bakanlığı ve diğer

ilgili kurumların hibe programlarından faydalanmaları için teknik destek

sağlanması

• En az 20 iş kümesinin Ulusal Kıyaslama Sistemi’ne (National

Benchmarking System) katılması ile kümelerin gelişimlerinin ve

değişimlerinin değerlendirilmesi,


124

• Bilgi Yönetimi Sistemi (Knowledge Management System), küme

araçlarının kullanımı, Ulusal Küme Kıyaslama Sistemi (National

Benchmarking System) konularında eğitimler verilerek sistemlerin ve

araçların etkin kullanımının sağlanması.

4.8. Türkiye, Avrupa Birliği ve Uluslararası Kuruluşlar Tarafından

Kümelenme Faaliyetlerine Verilen Destekler

4.8.1. Türkiye’de Kümelenme Faaliyetlerine Verilen Destekler

Kümelenmenin Türkiye’nin Sanayi Politikasındaki yeri sağlamlaştıkça Bilim

Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, Dış Ticaret Müsteşarlığı (DTM), KOSGEB, Bölgesel

Kalkınma Ajansları gibi kurumlar tarafından bölgeler arası gelişmişlik farklarının

azaltılmasına, rekabet gücü yüksek işletmelerin oluşmasına ve dolayısıyla bölge

ekonomilerinin güçlendirilmesine katkı sağlaması amacıyla projeler yürütülmeye ve

destekler sunulmaya başlanmıştır.

4.8.1.1. Uluslararası Rekabetçiliğin Geliştirilmesi Desteği-DTM

DTM tarafından 2010 yılı sonunda yayınlanan Uluslararası Rekabetçiliğin

Geliştirilmesinin desteklenmesi Hakkında Tebliğ ile işletme topluluklarına daha önce

sunulmayan tarzda bir destek sunulmaktadır. Daha önce Türkiye’nin Kümelenme

Politikasının Belirlenmesi ’ne yönelik büyük bir proje yürüten ve bu konuda bölgesel

kümelerce kullanılabilecek know-how’ı ilk kez üreten DTM, mali destek

programıyla da ülkemizde rekabet gücü yüksek sektörlerin kümelenerek uluslararası

rekabete hazırlanmasını teşvik etmektedir.

Türkiye’de sınai ve/veya ticari faaliyette bulunan veya yazılım sektöründe

faaliyet gösteren şirketler ile Türkiye İhracatçılar Meclisi, Türkiye Odalar ve

Borsalar Birliği, Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu, İhracatçı Birlikleri, İl Ticaret

ve/veya Sanayi Odaları, Organize Sanayi Bölgeleri, Endüstri Bölgeleri, Teknoloji

Geliştirme Bölgeleri, Sektörel Üretici Dernekleri, Sektörel Dış Ticaret Şirketleri


125

(SDŞ) ile imalatçıların kurduğu dernek, birlik ve kooperatiflere bu şirketlerin

uluslararası pazarlarda rekabet gücünü arttırmaya yönelik eğitim ve danışmanlık

giderleri ile İşbirliği Kuruluşlarının Müsteşarlıkça uygun görülen proje bazlı

giderlerini Destekleme ve Fiyat İstikrar Fonundan (DFİF) karşılamaktır.

DTM’ye yapılan başvuruların farklı faaliyet türlerine göre destek oranları ve

üst limitleri de şöyledir Ekonomi Bakanlığı (2012b):

• Eğitim ve/veya danışmanlık faaliyet giderleri ile organizasyona yönelik

faaliyet giderleri en fazla %75 ve üst limit 400.000 ABD Doları.

• Yurt dışı pazarlama programları (ortak pazar araştırmaları, pazar

ziyaretleri, küme tanıtım faaliyetleri, ticaret heyetleri, yurtdışı fuar

ziyaretleri, eşleştirme vb. diğer organizasyonlar) kapsamında

gerçekleştirilecek her bir faaliyet. En fazla %75 ve üst limit 150.000 ABD

Doları.

• Alım heyeti programları için her bir alım heyeti faaliyeti. En fazla %75 ve

üst limit 100.000 ABD Doları.

• Bireysel danışmanlık programı kapsamında danışmanlık hizmetlerine

ilişkin giderler (ortak değildir, firmalar bireysel yararlanabileceklerdir).

En fazla %70 ve üst limit 50.000 ABD Doları.

4.8.1.2 İşbirliği Güç Birliği Destek Programı-KOSGEB

İşletmelerin küçük ve orta ölçekte olmaları çoğu zaman büyümeleri için

gerekli finansman ve bilgiye ulaşımında engel olabilmektedir. Bu nedenle KOSGEB

tarafından 2010 yılında çıkarılan bu destek programı ile işletmelerin en az 5 işletme

ile kümelenerek yeni bir işletme oluşturmalarını dolayısıyla daha önce alamadığı bir

laboratuvarı, CNC tezgâhını ve herhangi bir makine ve ekipmanı daha rahat temin

edebilmelerini ve rekabet güçlerini artırabilmelerini sağlamak amacıyla verilen bir

destektir.

Programın Amacı ve Gerekçesi (KOSGEB, 2012a):


126

• KOBİ’lerin işbirliği-güç birliği anlayışında bir araya gelerek “Ortak

Sorunlara Ortak Çözümler” üretilmesi,

• KOBİ’lerin tedarik, pazarlama, düşük kapasite kullanımı, rekabet gücü

zayıflığı, finansman başta olmak üzere tek başlarına çözümünde

zorlandıkları birçok soruna çözüm bulunması,

• KOBİ’lerin bir araya gelerek kapasite ve rekabet gücü yüksek işletmelere

dönüşmesi,

• Ölçek ekonomisinden yararlanılarak kaynak tasarrufu sağlanması,

• KOBİ’ler arasında ortaklık ve işbirliği kültürünün geliştirilmesi.

İşbirliği - Güç Birliği Ortaklık Modelleri:

• Proje ortağı işletmelerin mevcudiyetlerini koruyarak kurulacak olan

işletici kuruluşa ortak olmaları,

• Proje ortağı işletmelerin bir kısmının ya da tamamının kendilerini

feshederek kurulacak işletici kuruluşa ortak olmaları,

• Proje ortağı işletmelerin bir kısmının kendilerini feshederek ortaklardan

birinin bünyesinde birleşmesi,

• Her bir ortaklık modelinde en az 5 işletmenin bir araya gelmesi şartı

aranır.

Desteklenecek Proje Konuları:

• Hammadde, ara mamul, mamul, lojistik ve diğer hizmetleri daha hızlı ve

ucuz temin edebilmeleri amacıyla ortak tedarik,

• Müşteri istekleri ve pazarın talebi doğrultusunda ürün ve hizmet

geliştirmeleri, ürettikleri ürün ve hizmetleri yeni pazarlara sunmaları

amacıyla ortak tasarım,


127

• Ürün ve hizmet kalitelerini yükseltmek ulusal ve uluslararası pazar

paylarını artırmak, marka imajı oluşturmak, uluslar arası pazarın

ihtiyaçlarına cevap vermeleri amacıyla ortak pazarlama,

• Ürün ve hizmet standartlarını geliştirmeleri amacıyla ortak laboratuvar,

• Üretim ve hizmet kapasitelerini, çeşitlerini, verimliliğini ve kalitelerini

artırmak amacıyla ortak imalat ve hizmet sunumu konularında sunacakları

projeler desteklenir.

Program ve Proje Limitleri:

• Proje Süresi 6-24 ay (+ 12 ay)

• Destek Üst Limiti 250.000 TL (Geri Ödemesiz), 500.000 TL (Geri

Ödemeli)

• Destek Oranı 1. ve 2. Bölge için %50 3. ve 4. Bölge için %60

4.8.1.3 Tematik Proje Destek Programı-KOSGEB

Çağrı Esaslı Tematik Program ve Meslek Kuruluşu Proje Destek Programı

olmak üzere 2 alt programdan oluşmaktadır.

KOBİ’lerin kendi işletmelerini geliştirmeleri ve Meslek Kuruluşları

tarafından küçük ve orta ölçekli işletmelerin geliştirilmesi amacıyla daha fazla proje

hazırlamalarının teşvik edilmesi, Makro strateji dokümanlarında işaret edilen

öncelikler dikkate alınarak belirlenen tematik alanlarda bölgesel ve sektörel

ihtiyaçların karşılanması, KOBİ’lerin uluslararası mevzuat ve önceliklere uyumunun

sağlanması ve Rekabet güçlerinin artırılması amacıyla desteklenmektedir.

Çağrı Esaslı Tematik Program çerçevesinde aşağıda belirtilen proje giderleri

geri ödemesiz olarak desteklenir. Personel net ücretleri (asgari geçim indirimi hariç),

seyahat giderleri, yeni makine-ekipman, yazılım ve donanım alımı veya kiralanması

giderleri (taşıt aracı satın alımı ve/veya kiralanması hariç), sarf malzemesi giderleri,

hizmet alım giderleri, genel idari giderler.


128

Meslek Kuruluşu Proje Destek Programı Desteklenecek Proje Konuları

(KOSGEB, 2012b):

Meslek Kuruluşu tarafından, proje sonuçlarından yararlanabilecek işletme

sayısının büyüklüğü, ilin ve/veya bölgenin öncelikli geçim kaynakları, yeni girişimci

potansiyeli gibi hususlar gözetilerek, bölgede oluşturulacak istihdam ve pazara giriş

imkânlarının sunulması, insan kaynaklarının geliştirilmesi, çevre ve enerji

verimliliği, iş güvenliği, teknik mevzuat vb. konularda işletmelerin ve/veya

girişimciliğin geliştirilmesi için hazırlanmış projeler desteklenir.

Tematik Proje Destek Programı Destek Unsurları:

Destek Üst Limiti: Geri Ödemesiz limit Proje Teklif çağrısında belirlenir, geri

ödemeli ise 150.000 TL’dir.

4.8.1.4. Bölgesel Kalkınma Ajansları Mali Destek Programı

2006 yılında yürürlüğe giren “5449 sayılı Kalkınma Ajanslarının Kuruluşu,

Koordinasyonu ve Görevleri Hakkında Kanun” ile Kalkınma Ajansları, önümüzdeki

dönemde ülkemizde bölgesel gelişme alanında gerçekleştirilecek uygulamaların baş

aktörleri haline gelmiştir. Bu Kanun ile ajansların kuruluş amaçları “kamu kesimi,

özel kesim ve sivil toplum kuruluşları arasındaki işbirliğini geliştirmek, kaynakları

yerinde ve etkin kullanımını sağlamak ve yerel potansiyeli harekete geçirmek

suretiyle, ulusal kalkınma planı ve programlarda öngörülen ilke ve politikalarla

uyumlu olarak bölgesel gelişmeyi hızlandırmak, sürdürülebilirliğini sağlamak,

bölgeler arası ve bölge içi gelişmişlik farklarını azaltmak” olarak ortaya konmuştur.

Ajanslar, içinde bulundukları bölgenin uzmanlaşabileceği sektörler ve

önceliklerin belirlenmesinde, bölgenin hâlihazırdaki yerel potansiyelin harekete

geçirilmesinde bölgedeki yerel yönetimler, kamu kuruluşları, sivil toplum ve özel

sektörün aktif katılımını sağlayarak bölge plan ve programlarının uygulama

sürecinde etkinliği artıracaktır. Böylece bölgelerin rekabetçi üstünlüklerinin tespit

edilerek güçlendirilmesinde mahalli idarelerin, diğer kamu kuruluşlarının, sivil

toplum kuruluşlarının ve özel sektörün mevcut kaynakları ile çözüme

kavuşturamayacakları ortak sorunlarının çözülmesinde katalizör görevi


129

üstleneceklerdir. Bu kapsamda, kalkınma ajanslarının temel görevlerinden bazıları

şunlardır (Başbakanlık, 2012):

Kalkınma ajanslarının temel görevlerinden birisi, KOBİ’lere ve girişimcilere

üretim, yönetim, tanıtım, pazarlama gibi muhtelif konularda destek vermek olacaktır.

Bölgelerin kendi potansiyellerinin ön plana çıktığı günümüzde KOBİ’lere yönelik

desteklerin de bölgesel düzeyde koordinasyonu önem kazanmıştır. Bu çerçevede,

ajanslar; Ar-Ge ve yenilikçilik, kalite standartları, danışmanlık gibi konularda farklı

alanlarda faaliyet gösteren KOBİ’lere destek sağlayacaktır. Bu destekler doğrudan

hibe şeklinde ya da ajansların oluşturulmasında aktif rol alacakları çeşitli finansman

modelleriyle olabilecektir. Ajanslar KOBİ’lerin desteklenmesi için farklı kaynakların

tanıtımının yapılması şeklinde kolaylaştırıcı rol de üstlenecektir. Ajansların

kümelenmeye sağlayabilecekleri desteklerden bahsetmeden önce bölgesel

ekonomilerde rekabet gücü yüksek olan ve sağlanacak desteklerle azami faydanın

elde edileceği alanların tespit edilerek bu yönde stratejiler geliştirmenin önemini

tekrar hatırlatmakta yarar görülmektedir. Kümelenme çalışmalarında kamu-özel

sektör diyalog mekanizmalarına önemli roller düşmektedir. Bu noktada kalkınma

ajansları KOBİ’lere yönelik verecekleri desteklerin yanı sıra bölgesel düzeyde

kümelenme analizlerinin yapılması, bölgeye uygun kümelenme stratejilerinin

geliştirilmesi, kümelenme aktörleri arasında işbirliğinin teşvik edilmesi, kümelenme

stratejilerinin uygulanması gibi konularda önemli faaliyetler yürütecektir.

Ülkemizde hemen her bölgede faaliyette olan Kalkınma Ajansları, Mali

Destek Programı veya benzer başlık altında kümelenme projelerine geri ödemesiz

olmak üzere belli oranlarda destekler sağlamaktadırlar.

4.8.1.5. TÜBİTAK-İŞBAP Destekleme Programı

Programın amacı ulusal ve uluslararası kurum, kuruluş, birim ve gruplar

arasında temel bilimler, mühendislik, sağlık bilimleri, sosyal bilimler ve ilgili

teknoloji dallarında, özellikle ülkemizin bilim ve teknoloji öngörüleri doğrultusunda

gelişmesini sağlamak üzere, ilgili taraflar arasında işbirliğini oluşturmak, artırmak ve


130

bunların somut çıktılara yönelecek şekilde gelişmesini sağlamak üzere önerilecek

işbirliği ağlarının ve platformların kurulmasını desteklemektir.

Bu ağların/platformların;

• Önerilen alanda ulusal ve uluslar arası düzeyde, bilimsel ve teknolojik

gelişim sağlamak üzere politikaların geliştirilmesi ve yol haritaları

oluşturulması,

• Ülkemizin uluslar arası alanda bilim ve teknolojide görünürlüğünün ve

işbirliklerinin artırılması,

• Ulusal ve uluslar arası bilgi birikimini paylaşarak verilen/alınan

desteklerin doğru ve verimli kullanılmasının sağlanması, var olan

olanakların birleştirmesi, paylaşım için yeni mekanizmaların geliştirilmesi

ve dolaşımı arttırarak paylaşımın ve bilginin yayılmasının etkin hale

getirilmesi,

• Ulusal ve uluslar arası projeler oluşturulmasının ve bunlardan alınacak

destekler ile ilgili konuda ülkemizde ortak kullanılacak fiziksel altyapının

oluşmasının ve gelişmesinin sağlanması; yetişmiş insan gücünün kritik

kitle üzerine çıkması için gerekli eğitim faaliyetlerinin oluşturulmasının

ve uygulanmasının desteklenmesi; birikmiş/birikecek bilimsel bilginin

teknolojiye transferi için gerekli yönlendirmelerin ve somut eylemlerin

yapılmasının sağlanması,

• Kurulacak işbirlikleri ile ülkemizin uluslar arası rekabet gücünün

artmasına katkı sağlanması konularında katkıda bulunmaları

beklenmektedir.

Kimler Başvurabilir, Başvuru Dönemi, Başvuru Yeri ve Şekli (TÜBİTAK,

2012):

• Sanayi ve iş dünyasından kurum ve kuruluşlar, üniversiteler, kamu

kurum ve kuruluşları ile bunların oluşturduğu konsorsiyumlar

başvuruda bulunabilir.


131

• Başvurularda herhangi bir zaman kısıtlaması yoktur. TÜBİTAK

Araştırma Destek Programları Başkanlığı’na kargo veya posta yolu

başvuru yapılabilir.

• Proje süresi en fazla 36 ay olabilir. Destek üst limiti yıllık 250.000

TL’dir.

Destek Türü: Toplantı organizasyon, seyahat ve konaklama giderleri, büro,

makine ve teçhizat, bilgi yayma ile ilgili giderler, web sayfaları, veri bankaları ve

sanal laboratuvarlar kurmak için gerekli harcamalar (donanım, yazılım ve diğer),

fikri ve sınai hizmetler ile danışmanlık ücretleri.

4.8.1.6. Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı’nca Verilecek Olan Küme Destek

Programı:

Bakanlık tarafından 2012 ilk çeyreğinde yapılan açıklamaya göre ilk aşamada

10 adet kümeye toplam 25 milyon TL’lik bir desteğin verileceği belirtilmiştir.

Kümeler ölçeğinde herhangi bir yatırım için gerekli olan bütün girdilerin (işgücü,

hammadde, altyapı, sermaye vb.) iyileştirilmesine yönelik faaliyetler destekleneceği

bildirilmiş olup en kısa zamanda detaylarının netleştirileceği belirtilmiştir.

4.8.2. AB Tarafından Kümelenme Faaliyetlerine Verilen Destekler

4.8.2.1. AB Katılım Öncesi Mali Yardımlar (IPA) Bölgesel Rekabet Edebilirlik

Operasyonel Programı

IPA, Avrupa Birliği’nin 2007–2013 dönemi için aday (Türkiye, Hırvatistan

ve Makedonya) ve potansiyel aday (Arnavutluk, Bosna Hersek, Sırbistan, Karadağ

ve Kosova) ülkelere sağladığı tüm katılım öncesi mali yardımları tek bir çerçevede

topladığı programın adıdır.

2007–2013 döneminde uygulamada olacak Katılım Öncesi Mali Yardım

Aracı-IPA’nın getirdiği en önemli değişiklik mali yardımların faydalanıcı ülkeler


132

tarafından hazırlanacak programlar çerçevesinde belirlenen öncelik ve faaliyet

alanlarına yönelik kullandırılacak olmasıdır. Bu kapsamda, Sanayi ve Ticaret

Bakanlığınca Bölgesel Rekabet Edebilirlik Operasyonel Programı, Çevre ve Orman

Bakanlığınca Çevre Operasyonel Programı, Ulaştırma Bakanlığınca Ulaştırma

Operasyonel Programı, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca İnsan

Kaynaklarının Geliştirilmesi Operasyonel Programı, Gıda, Tarım ve Hayvancılık

Bakanlığı tarafından da Kırsal Kalkınma Operasyonel Programı hazırlanmış

bulunmaktadır. Avrupa Birliği tarafından sağlanacak mali yardımlar bu programlarda

belirlenen öncelik ve faaliyet alanlarına yönelik kullandırılacaktır (Sanayi Bakanlığı,

2011).

Yardımdan kişi bası milli gelir seviyesi ülke ortalamasının % 75'inin altında

kalan bölgelerimiz yararlanabilecektir. Bu yaklaşım çerçevesinde, aşağıda verilen 12

Düzey II Bölgemiz (43 il) Bölgesel Rekabet Edebilirlik Operasyonel Programı

kapsamında sunulan yardımdan yararlanabilecektir. (Şekil 4.11. BROP Kapsamında

Desteklenen Bölgeler):

• TR-A1 (Bayburt, Erzincan, Erzurum)

• TR-A2 (Ağrı, Ardahan, Iğdır, Kars)

• TR-B1 (Bingöl, Elazığ, Malatya, Tunceli)

• TR-B2 (Bitlis, Hakkâri, Muş, Van)

• TR-C1 (Adıyaman, Gaziantep, Kilis)

• TR-C2 (Diyarbakır, Şanlıurfa)

• TR-C3 (Batman, Mardin, Siirt, Şırnak)

• TR–63 (Hatay, Kahramanmaraş, Osmaniye)

• TR–72 (Kayseri, Sivas, Yozgat)

• TR–82 (Çankırı, Kastamonu, Sinop)

• TR–83 (Amasya, Çorum, Samsun, Tokat)

• TR–90 (Artvin, Giresun, Gümüşhane, Ordu, Rize, Trabzon)


133

Kaynak: Sanayi Bakanlığı, 2011

Şekil 4.11. BROP Kapsamında Desteklenen Bölgeler

Bölgesel Rekabet Edebilirlik Operasyonel Programı kapsamında sunulan

yardımdan kişi bası milli gelir seviyesi ülke ortalamasının % 75'inin altında kalan

tüm bölgelerimizin (12 Düzey II Bölgesi) yararlanabilmesine karsın, uygulamada, bu

bölgelerimiz içerisinden belirlenen ve Cazibe Merkezi olarak adlandırılan 15 İl

Merkezine ağırlık verilecektir. 15 Cazibe Merkezi şunlardır: Kahramanmaraş,

Gaziantep, Samsun, Diyarbakır, Kastamonu, Şanlıurfa, Malatya, Erzurum, Elazığ,

Batman, Trabzon, Van, Kayseri, Kars.

Bölgesel Rekabet Edebilirlik Operasyonel Programı kapsamında kimler

yararlanıcı olabilir (Sanayi Bakanlığı, 2011):

• Kamu Kurumları ve Birlikleri, Belediyeler, Üniversiteler,

• Organize Sanayi Bölgeleri (OSB), Küçük Sanayi Siteleri (KSS),

Teknoloji Geliştirme Bölgeleri (TGB) ve Teknoloji Geliştirme

Merkezleri (TEKMER) Yönetimleri,

• Ulusal ve Bölgesel Sanayi ve Ticaret Odaları,


134

• Sektörel birlikler, dernekler, vakıflar ve kooperatifler, bilimsel kuruluş ve

araştırma merkezleri,

• Kar amacı gütmeyen organizasyonlar, Kalkınma Ajansları, Hizmet ve

Kalkınma Birlikleri, kredi garanti, mikro kredi ve öz finansman fonları

• Sanayi ağları ve kümelenmeler, İşletmeleri temsil eden kuruluşlar.

Bölgesel Rekabet Edebilirlik Operasyonel Programı kapsamında yapılan

yardımın amacı Avrupa Birliği ekonomisine yakınsamasını teminen Türk

ekonomisinin rekabet edebilirliğinin arttırılması ve bölgesel sosyo-ekonomik

farklılıkların azaltılmasıdır. Bu hedeflere ulaşmak amacıyla Bölgesel Rekabet

Edebilirlik Operasyonel Programı kaynaklarını, programın etkisinin ve katkısının en

yüksek düzeyde olacağı belirli sayıdaki sektör, bölge ve önceliklere

yoğunlaştırmaktadır. Program, sektörel olarak imalat sanayi ve turizm sektöründe

faaliyet gösteren küçük ve orta ölçekli işletmeler, bilgi toplumu, araştırma-geliştirme

ve inovasyona yoğunlaşacaktır. Diğer taraftan program coğrafi olarak kişi basına

düsen milli geliri Türkiye ortalamasının % 75’inin altında kalan bölgelere

odaklanmaktadır.

IPA kapsamında KOBİ’lerin ne tür faaliyetlerine destek sağlanacak (Sanayi

Bakanlığı, 2011):

• KOBİ’lerin ortak kullanımına yönelik laboratuvarlar, atölyeler, tasarım

merkezleri, makine, laboratuvar cihazları ve test ekipmanları, ICT ve ofis

ekipmanları (ekipman ve yazılım dahil), imalat ve depolama tesisleri,

işleme ve paketleme tesisleri, sosyal tesisler ve eğitim tesisleri kurulması

(altyapı), iyileştirilmesi ve tefrişatı (ekipman).

• OSB’ler KSS’ler, sanayi ve ticaret odaları, birlikler ve benzeri

mekânlarda tek durak ofisleri, bilgi ve danışmanlık ofislerinin kurulması,

iyileştirilmesi ve tefrişatı.

• İŞGEM’ler ve benzeri iş destek merkezleri ve ajanslarının kurulması,

iyileştirilmesi ve tefrişatı.


135

• Ortak ticari kullanıma yönelik lojistik merkezlerinin sanayi alanlarının

içerisi veya çevresi ile havaalanlarının, limanların, ana ulaşım akslarının,

vb. çevresinde kurulması.

• Girişimcilik bilgi ve becerilerinin geliştirilmesine yönelik eğitim ve

öğretim tesislerinin kurulması.

• Kredi garanti fonları, mikro kredi fonları, çekirdek ve start-up (kuruluş

aşamasındaki işletmeler), risk sermayesi fonları dahil olmak üzere

sermaye tedariki fonları ve diğer finansman araçlarının gerektiğinde

kurulması ve/veya sermaye desteği yapılması.

• TGB’ler, TEKMER’ler, üniversiteler ve benzeri alanlarda tek durak

ofisleri, bilgi ve danışmanlık ofisleri, patent ofisleri ve diğer uygun ortak

hizmet yapılarının oluşturulması

• Turizm alanlarının canlandırılma ve peyzaj ve diğer altyapı destekleri ile

iyileştirilmesi.

• Turizm bilgi tesisleri ve merkezlerinin kurulması ve tefrişatı

• Basta yeni kurulan işletmeler olmak üzere işletmelere yatırım projelerinin

geliştirilmesi, is ve yatırım planlarının hazırlanması vb. gibi alanlarda

temel bilgi ve danışmanlık desteği sağlanması.

• Mevcut ve potansiyel kümelenmeler, ağ oluşumları, Sektörel dernekler ve

benzeri işbirliği mekanizmalarının ortak faaliyet ve yatırımlarının

finansmanına yönelik doğrudan destekler.

Dolayısıyla kümelenme faaliyetlerine yönelik destekler öncelikli alanlar

içerisinde yer alıp, Kamu kurumları, Üniversiteler, Dernekler, STK’lar vb. yukarıda

belirtilen yapılanmalar aracılığı ile kümelenme faaliyetleri için destek

alınabilmektedir. Hatta kümelenme kapsamında İl Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü

ve KOSGEB ortaklığında Kahramanmaraş Biber Kümesi ve Kahramanmaraş Ticaret

ve Sanayi Odası ve KOSGEB ortaklığında Kahramanmaraş Tekstil Kümesi projeleri

onaylanmış olup proje detaylandırılmaktadır.


136

4.8.2.2. Yedinci Çerçeve Programı (Kapasiteler Özel Programı)

Kapasiteler Özel Programı dahilinde Avrupa genelinde araştırma ve

inovasyon yeteneklerinin geliştirilmesi ve en uygun kullanımı hedeflenmektedir.

Kapasiteler Özel Programı kapsamında, araştırma altyapılarının geliştirilmesi ve en

uygun kullanımının sağlanması, Avrupa genelindeki araştırma potansiyelinin

değerlendirilmesi, KOBİ’ler yararına olan araştırmaların teşviki, toplumun ve bilimin

birbirine yakınlaştırılması, uluslararası bilim ve teknoloji işbirliklerinin oluşturulması

ve bilgi bölgelerinin geliştirilmesi gibi hususların desteklenmesi planlanmaktadır.

Komisyonun 4,217 milyar € tutarında bütçe ayırmayı öngördüğü bu özel program,

önceki çerçeve programlarındaki faaliyetlerin desteklenmesi, devamlılığının

sağlanmasına yönelik hazırlanmıştır ve dahilindeki araştırma ve yenilik alanları

aşağıdaki gibidir (TÜBİTAK, 2011):

• Araştırma Altyapıları

• KOBİ Yararına Araştırmalar

• Bilgi Bölgeleri

• Araştırma Potansiyeli

• Toplumda Bilim

• Araştırma Politikalarının Gelişimi

• Uluslararası İşbirliği Faaliyetleri

Araştırmaların etik, sosyal, yasal, geniş kültürel yönleri ve uygulamaları;

bilimsel ve teknolojik araştırmaların sosyo-ekonomik etkileri Kapasiteler Özel

Programı dahilinde gerçekleştirilmesi öngörülen diğer aktiviteler oluşturmaktadır.

Kapasiteler Özel Programında aşağıdaki hususların sağlanması suretiyle Avrupa

genelinde araştırma ve inovasyon yeteneğinin geliştirilerek etkin kullanımı

planlanmaktadır:

• Araştırma altyapılarının gelişim ve kullanımının en etkin hale getirilmesi,


137

• KOBİ’lerin inovasyon ve araştırmadan yararlanma kapasitelerinin

güçlendirilmesi,

• Bölgesel araştırma yürüten kesimlerin gelişiminin desteklenmesi,

• AB araştırma potansiyelinin ortaya çıkarılması.

7.ÇP Kapasiteler Özel Programı, Avrupa Araştırma Alanının zayıf öğelerinin

güçlendirilmesi, böylelikle Avrupa araştırma potansiyelinden azami düzeyde

faydalanılabilmesi ilkesine dayanmaktadır. Bunun gerçekleştirilmesine yönelik

eylemleri belirleyen sosyo-ekonomik etkenler ise şunlardır:

• AB’nin genişleme süreci ve sonuçları

• Avrupa’nın değişik bölgelerinin Ar-Ge altyapıları arasında gelişmişlik

farkı bulunması

• KOBİ’lerin inovasyon, araştırma ve geliştirme alanında desteğe ihtiyaç

duymaları

• Uluslararası işbirliği gereksinimi

• Toplumun bilim konularına ilgisizliği

Bu alandaki faaliyetlerle AB politikalarının geliştirilmesine destek olunması

ve İşbirliği Özel Programının eşgüdüm aktivitelerini tamamlayıcı rol üstlenilmesi de

hedeflenmektedir. Bu çerçevede şu hususlar planlanmaktadır (TÜBİTAK, 2011):

• Avrupa bilim sisteminin iyileştirilmesi

• Sanayi stratejilerinin ve araştırmayla ilgili kamu politikalarının

değerlendirilmesi

• Araştırma politikalarının eşgüdümü

• Ayrıca 7. Çerçeve Programında farklı başlıklarda da ortaklıklar

vesilesiyle kümelenme projeleri desteklenmektedir.


138

4.8.2.3. AB Rekabet Edebilirlik ve Yenilik Çerçeve Programı 2007-2013

(Girişimcilik ve Yenilik Programı (EIP))

Rekabet ve Yenilikçilik Çerçeve Programı'nın (CIP) birinci alt bileşeni olan

Girişimcilik ve Yenilik Programı (EIP) Avrupa Birliği genelinde yenilikçiliğe ve

KOBİ’lere destek vermeyi amaçlamaktadır.

2007-2013 dönemi boyunca 2,17 milyar Avro bütçe ile uygulanacak olan EIP

programı küresel gelişmeler dikkate alınarak ülkemiz ekonomisinde KOBİ’lerin

yüksek katma değer yaratmasını temin edebilecek araçları bünyesinde

barındırmaktadır. Söz konusu araçlar Mali araçlar, KOBİ destek ağları, İnovasyon

projeleri, KOBİ’lere yönelik politika tedbirleri ve projeler adları altında dört grupta

toplanmaktadır (European Commission, 2011).

1. Mali Araçlar

2007-2013 dönemi için ayrılan 1,1 milyar Avro tutarındaki toplam bütçesi ile

EIP çerçevesindeki mali araçlar, erken dönem çekirdek, kuruluş, büyüme ve iş

transferi gibi yaşam döngülerinin farklı aşamalarında bulunan şirketleri hedeflemekte

olup, KOBİ’lerin teknoloji geliştirme, inovasyon, teknoloji transferi ve sınır ötesi

ticari faaliyetlerinin genişletilmesi konularındaki yatırımlarını desteklemektedir. Bu

araçlar ve eylemler farklı üye ülkelerdeki finans kuruluşlarıyla işbirliği içerisinde

çalışan Avrupa Yatırım Fonu’nun yönetimindedir.

Bu bağlamda, EIP’nin KOBİ’lere yönelik 3 adet mali aracı bulunmaktadır.

Mali araçlardan birincisi, Yüksek Büyüme Potansiyelli ve Yenilikçi KOBİ’lere

Finansman Desteği (GIF)’dir. Erken dönem çekirdek, kuruluş aşamalarında veya

KOBİ’lerin büyüme ve genişleme dönemlerinde risk sermayesi kuruluşları aracılığı

ile KOBİ’lere destek sağlamaktadır. Girişim Sermayesi Desteğinde, Avrupa Yatırım

Fonu (AYF) kendi kriterlerine göre sözleşme imzaladığı Risk Sermayesi Fonu’na

yatırım yapmakta, bu fonlar ise daha sonra KOBİ’lere girişim sermayesi yatırımı

yapmaktadır.

EIP’nin ikinci mali aracı ise KOBİ Teminat Desteği (SME Guarantee

Facility-SMEG)’dir. Söz konusu teminat desteği finansal kuruluşlar aracılığıyla

kullandırılmaktadır.


139

2. Avrupa İşletmeler Ağı (Enterprise Europe Network- EEN)

Kendisinden önce gelen ve uzun yıllardır uygulanmış olan iki ağın (Avrupa

Bilgi Merkezleri ve Yenilik Aktarım Merkezleri) tecrübeleri üzerine inşa edilen

Avrupa İşletmeler Ağı, Avrupa ve ötesindeki KOBİ’lerin inovasyon ve iş

gereksinimlerinin tek elden karşılanması amacıyla oluşturulmuş bir iş destek ağıdır.

Bu ağ, KOBİ’leri daha rekabetçi hale getirmeye yönelik olarak tasarlanmış nitelikli

iş ve inovasyon destek hizmetlerini ücretsiz olarak KOBİ’lere ulaştırmaktadır.

Bu ağ iş desteği alanında kapasiteleri kanıtlanmış olan ve KOBİ’ler ile güçlü

bağları ve bu konuda uzmanlıkları bulunmaları sebebiyle bu ağa seçilmiş, yüksek

düzeyde uzmanlık sahibi kuruluşlardan oluşmaktır. Ülkemizde bu ağa ortak başlıca

kuruluşlar arasında KOSGEB, Ticaret Odaları, İnovasyon Ajansları, Bölgesel

Kalkınma Ajansları ve Üniversitelerin Teknoloji Merkezleri yer almaktadır. Ağ, EIP

Programı ile finanse edilmekte olup, Topluluk bütçesinden 2007-2013 dönemi için

toplam 320 milyon Avro katkı sağlanmaktadır. İş alanında işbirliğini, KOBİ’lerin

uluslararası alanlara açılımlarını, Topluluk finansman olanakları konusunda

bilinçlendirmeyi, teknik işbirliğini, teknoloji transferini ve yenilikçi teknolojileri

teşvik eden KOBİ’lerin yenilikçilik ve iş ihtiyaçları için aradıkları her konuda yardım

ve desteği bulabilecekleri; bir “tek durak ofisidir”.

Bu uygulamanın KOBİ’lere sağladığı faydalar aşağıdaki şekilde özetlenebilir

(Enterprise Europe Network, 2011);

• AB mevzuatı ve AB düzeyindeki standartlar ve önemli politikalar

hakkında bilgi edinmek;

• Finansman olanakları ve AB programları hakkında rehberlik almak;

• FP7 başta olmak üzere yürütülen AB araştırma programlarına erişim

olanağına sahip olmak;

• Tek pazar dâhilinde ve üçüncü ülkeler ile iş alanındaki işbirliği olanakları

hakkında bilgi edinmek;

• Gelişmiş teknoloji transfer hizmetleri, uluslararası teknoloji işbirliği ve

aracılık hizmetleri kanalıyla, inovasyon alanında kapsamlı destek

edinmek;


140

• Ağ ayrıca, Avrupa’daki KOBİ’lerin karar alma sürecinin daha en

başından itibaren seslerini duyurabilmelerini sağlamaktadır. Bunun için

özel olarak tasarlanmış geri bildirim aracı sayesinde KOBİ’ler, mevcut ve

olması öngörülen AB mevzuat ve programlarına kendi tecrübelerini

aktarabilmektedirler.

Avrupa İşletmeler Ağı, 27 AB üyesi ülke ile Avrupa Ekonomik Alanına dâhil

olan ülkeler (İzlanda ve Norveç gibi), aday ülkeler (Hırvatistan, Makedonya, Türkiye

olmak üzere), İsviçre ve (kısmen) Çin, Rusya ve ABD gibi diğer üçüncü ülkeler de

dâhil olmak üzere 48 ülkede faaliyet göstermektedir (Enterprise Europe Network,

2011).

3. İnovasyon Projeleri

AB’nin inovasyon stratejisi piyasa başarısızlıklarının üstesinden gelmeyi ve

yenilikçi işletmelerin Avrupa genelinde genişleme ve gelişmelerine engel olan

unsurları ortadan kaldırmayı amaçlamaktadır. Bu hedefe ulaşabilmek için AB, üye

ülkeler ile ortaklıklar kurmak suretiyle, inovasyonun çerçeve şartlarını iyileştirmeye

yönelik politika tedbirlerini benimsemektedir. EIP kapsamında finanse edilen

inovasyon destek eylemleri ise; bilhassa tüketicilerin ve vatandaşların geniş

katılımıyla ortaklık kurulması ve kamu ve özel sektördeki paydaşlar arasında

işbirliğinin teşvik edilmesi yoluyla, AB’nin daha inovasyon dostu bir topluluk haline

getirilmesiyle ilgili olarak “Bilgiyi uygulamaya geçirmek: AB için geniş tabanlı

inovasyon stratejisi” başlığı altında ifade bulan Topluluk tavsiyelerini

yansıtmaktadır.

Girişimci inovasyonun desteklenmesi kapsamında Komisyon tarafından

inovasyon çalışmalarına verilen destek esas itibariyle, piyasa ihtiyaçlarına cevap

verme (market replication), ticari inovasyon faaliyetleri (mali araçlarla desteklenen),

doğrudan iş destek hizmetleri (Avrupa İşletmeler Ağı) ve potansiyel inovatörlerin ve

inovasyona destek veren iş inkübatörleri, mali aracı kuruluşları, küme yöneticileri ve

kalkınma ajansları gibi kesimlerin kapasite geliştirme çalışmalarının desteklenmesine

yönelik olarak sağlanan finansal destekleri içermektedir.


141

Bu alandaki önemli araçlardan birisi olan Europe INNOVA yenilikçi

işletmelerin yenilikleri hızla ve daha iyi şekilde geliştirebilmelerini teminen, Avrupa

genelinde yürütülen inovasyon faaliyetlerini destekler nitelikteki yeni araç ve

enstrümanların geliştirildiği ve sınandığı bir laboratuvar olmayı hedeflemektedir.

Hem sektörel hem de yanal odaklı kamu ve özel sektör ortaklıklarından

oluşan Avrupa İnovasyon Platformları ise, bu alandaki faaliyetlerle ilgili olarak

seçilen mekanizmalardır. İnovasyon Platformları günümüze kadar yüksek önceliğe

sahip şu üç alanda oluşturulmuştur: uluslararası küme işbirliği, eko inovasyon ve

bilgi yoğun hizmetler.

Eko inovasyon:

Eko inovasyon, çevre üzerindeki etkilerimizi azaltan teknoloji, ürün ve

hizmetleri geliştirmek suretiyle, tüketim ve üretim modellerinin değiştirilmesine

yardımcı olmaktadır. Bu kavram, değerli kaynakların daha iyi şekilde kullanılmasını

sağlayan ve ekonominin çevre üzerindeki olumsuz etkilerini azaltan, sürdürülebilir

çözümler oluşturmak için iş ve yenilikçiliği birleştirmektedir. Daha çevreci teknoloji,

ürün ve hizmetleri geliştirerek bunları pazara sunmak için yararlanılan bir inovasyon

sürecidir.

Eko inovasyon, uygulamadaki örnekleri arasında, atık geri dönüşümü, gıda

ambalajlama, geri dönüşüm malzemelerinden yapı materyallerinin üretimi, eko-

ürünler ve yeni yönetim metotları sayılabilir.

4. KOBİ'lere Yönelik Politika Tedbirleri ve Projeler

Komisyon, özellikle somut verilere dayalı politika oluşturma çalışmalarını

kolaylaştırmaya yönelik analitik faaliyetler yürütmek, AB ve ulusal veya bölgesel

inovasyon politika ve programları arasındaki sinerjileri pekiştirmek marifetiyle ve

karşılıklı öğrenme ve iyi uygulamaların transferi yoluyla, ulusal ve bölgesel

inovasyon politikalarının gelişimini ve bunların etkilerinin arttırılmasını

desteklemektedir.

PRO INNO Europe ®:

Bu bakımdan anahtar nitelikteki araçlardan birisi de, en iyiden öğrenerek,

Avrupa’da yeni ve daha iyi inovasyon politikalarına katkı yapmak suretiyle

Avrupa’da inovasyon politika analizi, öğrenimi ve gelişimi bakımından odak noktası


142

olmayı amaçlayan PRO INNO Europe® inisiyatifidir. Esas amacı, Avrupalı

işletmelere Avrupa genelinde daha iyi ve daha hızlı yenilik ve var olan çeşitli

inovasyon destek tedbirleri arasında tamamlayıcı kaldıraç olmaktır. Bunu başarmak

için, PRO INNO Europe ®, ulusal ve bölgesel yenilik politika ve yenilik destek

aktörlerine önemli bir rol verir.

PRO INNO Europe ® yaklaşımı 5 yapı taşından oluşur (PRO INNO Europe,

2011):

• Yenilik Performansını Kıyaslama Benchmarking of Innovation

Performance (INNO-Metrics): Avrupa İnovasyon Skorbordu (European

Innovation Scoreboard- EIS) yıl bazında yayımlanır ve üye ülkeleri,

inovasyon liderleri, inovasyonları takip edenler, ılımlı inovatörler ya da

rakiplerine yetişmeye gayret gösteren ülkeler halinde performans

düzeylerine göre gruplandırmak suretiyle, Avrupa’nın inovasyon

performansı ve ilerleme düzeyi hakkında karşılaştırmalı bir değerlendirme

sağlar. Innobarometer, AB genelinde faaliyet gösteren firmalar arasında

rastgele yöntemle seçilen 3.500 şirket üzerinde yılda bir kez düzenlenen,

inovasyon kavramını özel yönleriyle tetkik etmek suretiyle, kümelerin

yenilikçi faaliyetlerin kolaylaştırılmasındaki rolü veya inovasyon transferi

gibi konularda Avrupa İnovasyon Skorbordunu tamamlayan bir ankettir.

• Yenilik Eğilimleri Analizi: Analysing of major innovation trends (INNO-

Policy Trendchart): Politika değerlendirme çalışmalarına katkıda

bulunmak ve iyi uygulamaları tanımlamak ve böylelikle inovasyon

politikası alanında karar verirken dayanak alınan esasları geliştirmek

fikrinden hareketle, inovasyon alanında Avrupa genelinde ulusal ve

bölgesel düzeydeki eğilimleri tarif ve tetkik eder. Bir politika izleme ağı,

Avrupa, Akdeniz bölgesi, Kuzey Amerika ve Asya’daki 39 ülkede

uygulanmakta olan inovasyon politika tedbirlerindeki gelişmeleri takip

etmektedir. Toplanan bilgiler inovasyon politikaları bilgi birikimi ve

politika tedbirlerine dair bir envanterin oluşturulması ve güncel tutulması


143

için kullanılırken, ayrıca yıllık ülke raporlarında ve yıllık Avrupa

Yenilikçilik İlerleme Raporu’nda da bu bilgilere yer verilmektedir.

• Pooling of world-wide knowledge and contacts with regard to innovation

policy and business innovation and facilitating a dialogue between public

authorities, industry and academia on innovation policy (INNO-GRIPS),

inovasyon politikalarının oluşturulması, iş inovasyonu konularında dünya

genelindeki mevcut çalışmaları ve akademik tartışmaları derler ve

derinlemesine tetkik eder, kamu-sanayi-akademi arasında bir diyalog

oluşturur.

• Stimulating of transnational innovation policy cooperation (INNO-Nets),

yeni inovasyon politikaları geliştirmekte ve kümeler, eko inovasyon ve

hizmetler de dâhil özel öncelik alanlarında bu kavramların verimliliğinin

arttırılması ve Avrupa genelinde uygulanmasını hızlandırmaya yardımcı

olarak, bunları sınamaktadır.

• Providing incentives for joint innovation actions (INNO-Actions), kamu

sektöründeki inovasyon ajansları ile özel sektör kuruluşları arasında

kurulan, inovasyon kavramını daha geniş bir bağlamda ele alan “ortak bir

girişimdir.”

Europa INNOVA:

Belirli sektörlerde inovasyonu destekleyen ve engel olan unsurların

tanımlanması ve analizi konusunda çalışan sektör tabanlı girişimdir. Ayrıca, bu

sektör tabanlı yaklaşım benzer veya farklı konularda faaliyet gösteren iş kümeleri

arasında ağ oluşumları yolu ile Avrupa iş kümelerinin arasındaki işbirliğini de

etkinleştirmektedir. Bu işbirlikleri yolu ile mevcut kümelerin tecrübelerin paylaşımı,

bilgilendirme ve iyi uygulamalar aracılığı ile öğrenme platformları oluşturulmaktadır

(Europe Innova, 2011).

Ayrıca, Europe INNOVA inisiyatifi kapsamında yer alan Sektörel İnovasyon

Gözlemcisi, Eko İnovasyon Gözlemcisi ve Avrupa Küme Gözlemci inisiyatifleri de

inovasyon ve küme politikalarının oluşturulması konusunda analitik kanıtlar

sağlamaktadır. Cluster Observatory tüm Dünyada politika yapıcıları, küme


144

uygulayıcıları ve araştırmacılara Avrupa iş kümeleri ve kümelenme politikaları ile

ilgili bilgilendirme sağlamayı amaçlamaktadır. Cluster Observatory küme

kategorilerinin uzmanlaşması ile ilgili coğrafi modeller, ulusal ve bölgesel küme

portföyleri, küme kuruluşları, ulusal ve bölgesel politikalar ve kümenin inovasyonu

ile ilgili programlar konusunda zengin bir veri altyapısı sunmaktadır. Buna ek olarak

kötü örnekleri ve kümelenme, rekabetçilik ve kümelenme politikaları hakkında

çeşitli makalelerin yer aldığı bir küme kütüphanesini de sunmaktadır (Europe Innova,

2011).

Ayrıca “daha iyi uygulamanın” önüne engel teşkil eden mevcut sorunları

ortadan kaldırmanın ve Avrupa’daki yenilikçi KOBİ’lerin ihtiyaçlarının daha iyi

karşılanabilmesi için inovasyon desteğinin daha özele ve isteğe göre uyarlanmış

şekilde sağlanmasını mümkün kılacak mali ve bütçe kurallarını benimsemenin

yollarını da araştırmaktadır.

Avrupa İnovasyon Haftaları etkinlikleri, Avrupa’nın farklı bölgelerinde

paralel şekilde düzenlenmekte ve İnovasyon kavramını vatandaşlara tanıtmakta,

bölgesel mükemmeliyetin örneklerini sergilemekte ve yerel şirketlerin İnovasyon

potansiyellerine vurgu yapmaktadır. Bu etkinlikler, güçlü bir bölgesel inovasyon

kimliğinin oluşmasına, farklı inovasyon aktörleri arasındaki diyalogun

canlandırılmasına katkıda bulunmanın yanı sıra, katılımcı bölgelerin uluslararası

alanda görünürlüklerinin arttırılmasına da yardımcı olmaktadırlar.

Küme Organizasyonlarının Mükemmeliyeti için Avrupa İnisiyatifi, küme

organizasyonlarının işletmelere sundukları hizmetlerin kalitesini arttırmak ve küme

organizasyonlarına sağlanan kamusal desteklerin verimli şekilde kullanılmasını

sağlamak için, Avrupa’daki küme yönetimlerine profesyonellik kazandırılmasına

yönelik çalışmaları desteklemektedir. Bu inisiyatif, Avrupa’daki küme yöneticilerini

kapsayan bir grup oluşturmayı ve küme yönetiminin yeni bir meslek olarak

tanınmasına destek vermeyi amaçlamaktadır (Europe Innova, 2011).


145

4.8.2.4. Avrupa Bölgesel Kalkınma Fonu-(ERDF)

2007-2013 dönemi, yeni “Avrupa Bölgesel Kalkınma Fonu (European

Regional Development Fund-ERDF)” düzenlemeleri iş ağlarına, kamu özel sektör

ortaklıklarına ve kümelere doğrudan verilen destekleri içermektedir. Lizbon Stratejisi

ile aynı çizgideki “Uyum için Topluluk Strateji Rehberi’ndeyse (Community

Strategic Guidelines on Cohesion)” küme ile ilgili eylemler için “Bilginin

Geliştirilmesinin Önceliği ve Büyümek için Yenileşim” adı altında doğrudan bazı

önerilerde bulunulmaktadır. Bu bağlamda uyum politikaları fonunun yaklaşık 86

milyar Avrosu AB27’lere yenileşim için ayrılmıştır. Söz konusu miktarla AB-

27’lerde, 2007-2013 döneminde küme girişimleri ve bunların altyapısı

desteklenecektir.

Avrupa Birliğinde bölgesel kalkınmanın finansmanı üye ülkelerde Avrupa

Bölgesel Kalkınma Fonu (ERDF) aracılığıyla yapılmaktadır. Bu fon yapısal bir

fondur. Ancak aday ülkeler bu fondan yararlanamamaktadırlar. Onun yerine bölgesel

kalkınma için aday ülkeler IPA (Katılım Öncesi Mali Yardımlar) kapsamındaki

fonlardan yararlanabilmektedirler. Amacı, Avrupa Birliği içinde sosyal ve ekonomik

uyumu destekleyerek bölgenin gelişmişlik farklılıklarını azaltmaktır. ERDF,

KOBİ’lerin rekabet gücünü artırmak amacıyla geniş bir alanda eş finansman

sağlamaktadır ve bölgesel politikanın 3 hedefine müdahale edebilmektedir (ERDF,

2011):

Yakınlaştırma (Convergence) Hedefi : ERDF fonundan kaynak aktarılan bu

yöntemde; az gelişmiş bölgelere ekonomik canlılık kazandırmak için idari etkinliği

geliştirme, çevrenin korunması, ekonomik ve sosyal değişime uyumu artırma, Ar-Ge

faaliyetlerini artırma, bilgi toplumunun oluşturulması ve geliştirilmesi, insan

kaynakları ve fiziki sermayeye yatırım yaparak büyüme ve işgücü şartlarının

geliştirilmesi hedeflenmektedir.

Bölgesel Rekabet ve İşgücü (Regional Competitiveness and Employment)

Hedefi : Bu hedef kapsamında, bilgi toplumunun oluşturulması, girişimciliğin

artırılması, KOBİ’lerde yenilikçi teknolojiler ve yönetim sistemleri oluşturulması


146

çevrenin korunması ve risk önlenmesi yoluyla bölgesel rekabet ve canlılığı

güçlendirilmesini hedefler.

Avrupa Bölgesel İşbirliği (European Territorial Cooperation) Hedefi : Bu

hedefle, ortak programlarla sınır ötesi işbirliğini geliştirmek, uluslararası bölgeler

arasında işbirliğini geliştirmek, birlikte deneyimlerin paylaşılması için işbirliği

ağlarını ve kümeleri geliştirmek gibi şeyler amaçlanmıştır.

4.8.3. Uluslararası Kuruluşlar Tarafından Kümelenme Faaliyetlerine Verilen

Destekler-UNIDO-Birleşmiş Milletler Sınai Kalkınma Teşkilatı:

Birleşmiş Milletler Sınai Kalkınma Teşkilatı farklı bir çok program

kapsamında kümelenme projelerine destekler sağlamaktadır.

Küme geliştirme çalışmalarını tüm dünyada yaygın bir şekilde uygulayan çok

fazla kuruluş yoktur. Genellikle bölgesel kuruluşlar benzer bilgi ve deneyimleri ve

yaklaşımları paylaşarak bölgesel olarak çalışırlar. Bir Birleşmiş Milletler örgütü olan

UNIDO ise tüm dünyada 1990’lı yıllardan bugüne küme geliştirme çalışmaları yapan

bir kuruluştur ve küme geliştirme yaklaşımını üç ana varsayım üzerine kurmaktadır

(UNIDO, 2003);

• Firmalar arasında kümelenme ve ağ geliştirme çalışmaları firmaların

rekabetçi güçlerini arttırmaktadır.

• Kamu politikaları, kümelenme ve ağ geliştirme çalışmalarında

kolaylaştırıcı rol oynamaktadır.

• Tek tek firmalara yönelik destek programlarındansa, firma kümelerine

yönelik geliştirme programları hem daha az maliyetli hem daha verimli

olmaktadır.

Bu yaklaşım gelişmekte olan ülkelerde olduğu kadar gelişmiş ülkeler için de

doğrudur ve sürdürülebilir büyümenin sağlanabilmesi ve KOBİ gelişimi açısından

önemli bir stratejik yaklaşımdır. UNIDO Yoksulluğun Azaltılması faaliyeti

kapsamında kümelenme üzerine çalışmalara destek vermektedir.


147

Örnek: UNIDO-Avusturya Hükümeti; Senegal Küçük Ölçekli Firmalara

Destek Çalışması (UNIDO , 2003):

2001 yılında başlatılan bu çalışmada Senegal Sanayi Bakanlığı ile birlikte

Senegal’de iş ağları kurulması, profesyonel derneklerde kapasite geliştirilmesi ve

yeni politikalar geliştirilmesi yoluyla KOBİ’lerin yarar sağlaması hedeflenmiştir.

Metal, mekanik, tarım, araç ürünleri, deri ürünler ve tekstil giyim

sektörlerinde yer alan küçük firmalara odaklanılmıştır. Proje; firmalar ve paydaşlar

arası işbirliklerinin kuvvetlendirilmesini ve sosyal sermayenin oluşmasını amaçlayan

üç katmandan oluşmuştur. Bu katmanlarda yapılan çalışmalar sonucunda;

• Mikro ekonomik seviye: 120 firmayı içeren 20 yeni iş ağı kurulmuş, 25

den fazla ortak faaliyetin hayata geçirilmesi sağlanmış ve uzman ağ

yöneticilerinin yetişmesi ve modeli hayata geçirmelerine ortam

sağlanmıştır.

• Orta ekonomik seviye: İş geliştirme hizmetlerinin ortaya çıkarılması, 8

profesyonel derneğin kurulması amaçlanmıştır.

• Politika seviyesi: Firmaların özel ihtiyaçlarının belirlenmesi ve konferans,

seminer, çalıştaylar organize edilmesi amaçlanmıştır.

Birleşmiş Milletler, UNIDO ve UNDP (Birleşmiş Milletler Kalkınma

Programı), Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) ve İTKİB ile birlikte, Türkiye’deki

tekstil ve hazır giyim sektörünün gelişimi ve bu sektörde faaliyet gösteren

KOBİ’lerin küresel rekabet güçlerinin arttırılması, ulusal ve uluslararası pazarlardaki

çalışmalarının desteklenmesi amacıyla bir program yürütmektedir. Türkiye'de Tekstil

Sektöründe KOBİ’ler İçin Sürdürülebilir Bağlantılar BM Ortak Programı adında

2010 yılında başlayan ve 2012 sonunda bitecek olan programın odaklandığı çalışma

alanları şunlardır (UNIDO, 2011):

• Proje illerinde tekstil kümelerinin, iş ağlarının geliştirilmesi ve güçbirliği

kabiliyetinin arttırılması,


148

• Tekstil ve hazır giyim sektöründeki KOBİ’ler için proje illerinde

danışmanlık hizmeti vermek üzere Sürdürülebilir Rekabetçilik Merkezi

kurulması ve etkin hale getirilmesi,

• Kümelenme çalışmaları ile bağlantılı olarak belirlenecek ilkeler

çerçevesinde; gelecek vaat eden ve/veya halihazırda Kurumsal Sosyal

Sorumluluk alanında başarılı çalışmalar yürüten firmaların destek

programı kapsamında teşvik edilmesi,

• “Sürdürülebilir Kalkınma ve Bin Yıl Kalkınma” hedefleri doğrultusunda

toplumsal cinsiyet eşitliğine, çalışma standartlarına ve çevreye duyarlı

uygulamalar gerçekleştirerek Türk tekstil ve hazır giyim sektöründeki

KOBİ’lerde farkındalık yaratılmasının sağlanması, tüm bu çalışmaların

bir değerlendirme raporu halinde hazırlanarak Sanayi Ticaret Bakanlığı,

diğer ilgili kuruluşlar ve KOBİ’lere sunulması,

• Tekstil değer zincirindeki tüm firmaların erişebileceği; verimlilik arttırma

ve teknolojinin yaygınlaştırılmasını hedefleyen Değer Zinciri Yönetim

Platformu’nun hazırlanarak kullanıma açılması,

• Kurumsal Sosyal Sorumluluk, Uluslararası Çalışma Standartları, Çevreye

Duyarlı Üretim Faaliyetleri konusunda eğitim programlarının

gerçekleştirilmesi,

• KOBİ’lerin ihracata hazırlanması amacı ile Kurumsal Sosyal Sorumluluk

odaklı danışmanlık hizmetlerinin pilot firmalarda gerçekleştirilmesi,

• Tekstil ve hazır giyim sektörünün çevreye etkisi konusunda toplumsal bir

bilinç oluşmasına katkı sağlanması.

4.9. Türkiye’de Kırsal Kalkınma

Kırsal alanların dünyaca kabul edilmiş ortak bir tanımı olmamakla birlikte,

kısaca kent dışı yerler olarak algılanmaktadır. Genel özellikleri başta altyapı, yol, su,

elektrik, telefon olmak üzere, eğitim ve sağlık imkânları daha kısıtlı, istihdamı

ağırlıklı olarak tarıma dayalı, ekonomik çeşitliliğin sağlanamadığı veya nüfus

yoğunluğunun kentlere göre daha az olduğu yerlerdir (Yücer ve ark., 2009).


149

Bütün dünya ülkelerinde kalkınmada öncelikli yerler kırsal alanlardır ve bu

alanlarda kalkınmanın sağlanması ana hedeftir (Budak, 1996). Çünkü kırsal kesim ile

kentler arasında gerek gelir düzeyi ve gerekse yaşam koşulları açısından, kentler

lehine önemli farklar vardır. Zamanla bu farkların giderek derinleşmesi, kırsal

kesimin kalkınmasını hızlandırıcı yeni model ve yaklaşımların sürekli gündemde

kalmasına neden olmaktadır (İnan ve ark., 1996).

Türkiye’de kırsal alan iki yöntemle belirlenmektedir. Bu yöntemlerden ilki

idari yapılanmayı esas almakta ve il-ilçeler “şehir”, kasaba-köyler ise “kırsal” kabul

edilmektedir. İkinci yönteme göre ise nüfus esas alınmakta ve nüfusu 20 binin

üstündeki yerler “şehir”, 20 binin altındaki yerler ise “kırsal” kabul edilmektedir.

Birinci yönteme göre kırsal nüfus 20,8 milyon, ikinci yönteme göre ise 22,9 milyon

kişidir (Yücer ve ark., 2009).

Kırsal alan kalkınması, hem bir eğitim hem de bir örgütlenme işidir. Yaşam

niteliğinin gelişmesi genellikle; bireyin gelirini artırmak, eğitim, sağlık, konut, sosyal

güvenlik, insanca yaşamak için yeterli dengeli beslenme ve yaşanabilir ortamda

soluk almak biçiminde algılanmakta ve tanımlanmaktadır. Kırsal kalkınmanın

araçlarından birisi de birçok ülkede kümelenme faaliyetleri olmuştur. Özellikle kırsal

sanayi, organik tarım ve kırsal turizm kümelenmeleri bunlar için iyi örneklerdir

(Yücer ve ark., 2009).

Kırsal kalkınma, bünyesinde tarım yanında diğer ekonomik, sosyal, kültürel

ve doğal kaynakları barındıran ve bu kaynakların geliştirilerek insan hizmetine

sunulması olarak tanımlanmaktadır. Ancak daha kısa ve somut olarak kırsal

kalkınmayı; “kırsal yaşamı kolaylaştırmak amacıyla yapılacak her türlü faaliyet”

olarak tanımlamak daha doğru olacaktır. Oysa Türkiye’de kırsal kalkınma sadece

altyapı hizmetlerinin kırsala götürülmesi veya tarım işletmelerinin geliştirilmesi

olarak anlaşılmıştır (Yücer ve ark., 2009).


150

4.9.1. Ülkemizde Kırsal Kalkınma Politikaları

Kırsal kalkınma uzmanları ve tarım politikası yapıcıları kırsal alanlarda var

olan sorunların çözümü için “tarımsal kalkınma”, “kırsal sanayi” ve “kırsal turizm”

gibi yaklaşımları ileri sürmektedir (Akça ve ark., 2004).

Ülkemizde uzun yıllardır kırsal kalkınma üzerine farklı kurumlar aracılığıyla

çalışmalar yapılmaktadır. Bu çerçevede Ulusal Kırsal Kalkınma Stratejisi ile uyumlu

olarak hazırlanan Kırsal Kalkınma Planı; 2010-2013 döneminde ülkemizin kırsal

kalkınma alanındaki öncelikli tedbir ve faaliyetlerini içermektedir. Söz konusu tedbir

ve faaliyetlerin temel dayanağı Ulusal Kırsal Kalkınma Stratejisi’nde yer alan

stratejik amaç ve önceliklerdir. Bu çerçevede, UKKS’de belirlenmiş olan 4 stratejik

amaç ve 10 öncelik alanından oluşan politika çerçevesi doğrultusunda; belirlenmiş

bulunan söz konusu tedbirler ve faaliyetler, KKP’nin temelini oluşturmaktadır.

KKP’de yer alan tedbir ve faaliyetler mekânsal olarak sadece kırsal

alanlara/yerleşimlere yöneliktir. Buna göre 30 tedbir ve 96 faaliyet bulunmaktadır.

Kümelenme faaliyetlerine uyumlu olan bazı faaliyetler şunlardır (GTHB, 2011):

• Üreticilerin örgütlenmelerinin sayısı ve bilgi düzeyinin artırılması,

• Tarıma dayalı ihtisas organize sanayi bölgelerinin yaygınlaştırılması

• Tarım ürünlerinin işlenmesi, paketlenmesi ve depolanmasına yönelik

yatırımların desteklenmesi, tarımsal işletmelerin modernizasyonuna

yönelik yatırımların desteklenmesi

• Kırsal turizmin geliştirilmesi, tarım dışı gelir getirici faaliyetlerin

geliştirilmesi,

• Tarım ve gıda sektörlerinin rekabetçi bir yapıya kavuşturulması

• Tarım ve gıda sanayi işletmelerine yönelik yerel ölçekte kümelenme

analizlerinin yapılması

Ülkemizde kırsal kalkınma çalışmalarına yönelik destekler yoğun olarak AB

Katılım Öncesi Mali Yardımlar-Kırsal Kalkınma (IPARD) kapsamında

verilmektedir.


151

1085/2006 sayılı IPA Konsey Tüzüğü, AB’nin daha önceden uygulamış

olduğu PHARE, ISPA, SAPARD, Türkiye Katılım Öncesi Aracı ve CARDS

programlarının yerini almıştır. Yeni tüzükte katılım öncesi desteğin temel amaç ve

öncelikleri ortaya konulmakta ve IPA bileşenleri tanımlanmaktadır. Bu kapsamda,

desteğin çerçevesi Ülkemizde her biri farklı Bakanlıklarca faaliyetleri sürdürülen 5

bileşen ile ortaya çıkmaktadır:

I. Geçiş yardımı ve kurumsal yapılanma

II. Sınır ötesi işbirliği

III. Bölgesel kalkınma

IV. İnsan kaynakları gelişimi

V. Kırsal kalkınma

Kırsal kalkınma bileşeninin amacı, politika geliştirme ve Topluluğun Ortak

Tarım Politikasının uygulanması ve idaresi için hazırlıkların tamamlanmasını

desteklemektir. Desteğin genel amacı; aday ülkede tarım sektörünün ve kırsal

alanların sürdürülebilir adaptasyonuna katkı sağlanması ve Ortak Tarım Politikası ile

Kırsal Kalkınma Politikası kapsamındaki Topluluk mevzuatının uygulanmasına

hazırlık çalışmalarına katkı sağlamaktır (TKDK, 2012).

AB tarafından kurulması zorunlu tutulan ve IPARD ajansı olarak da bilinen

TKDK (Tarım ve Kırsal Kalkınmayı Destekleme Kurumu) bu desteklerin

verilmesinden sorumlu kurum olarak kurulmuştur. Bu kurum aracılığıyla birçok

tedbir altında destekler verilmekte olup sektörel desteklerin yanında üretici

gruplarına yönelik destekler de mevcuttur. Pazarlarda önemli rol oynayabilen

modern üretici gruplarının gelişmesini desteklemeyi olduğu kadar bunların çiftçi

üyelerinin yeniden yapılanması ve modernizasyonunu da amaçlamaktadır. Bu

suretle, üreticilerin örgütlenmelerine, pazarda daha iyi konum sağlamalarına ve daha

güçlü pazarlama kapasiteleri geliştirmelerine yardım sağlanacaktır. Ayrıca, kırsal

gelir kaynaklarının çeşitlendirilmesi ihtiyacını karşılamak üzere aşağıdaki

faaliyetlere destekler sağlanmaktadır (TKDK, 2012):


152

• İş olanakları ve gelir yaratmakta çok iyi bir potansiyele sahip olduğu

belirlenen üç tamamlayıcı üretim niteliğinde olan arıcılık, tıbbi ve

aromatik bitki üretimi ile süs bitkileri üretimini hedefleyen tarımsal

aktivitelerin çeşitlendirilmesidir. Bu faaliyetle ekonomiyi çeşitlendirmek

için çalışan bireysel çiftçiler ve yeni ürünlerin geliştirilip pazarlanması

için gereken altyapı desteklerini kuracak üretici örgütleri

hedeflenmektedir.

• Hem tarım ve gıda ürünlerinin, hem de geleneksel el sanatları gibi yöreye

özgü ürünlerin yerel ölçüde gelişimine destek verilmektedir. Bu faaliyet

kırsal alanlarda iş olanakları için pozitif etki yaratan yerel ürünlerin ve

mikro işletmelerin geliştirilmesine yöneliktir.

• Kırsal turizmin geliştirilmesine yönelik mikro ölçekli pansiyon ve

konaklama altyapılarının geliştirilmesini, doğal çevrede ve açık alanlarda

yapılan rekreasyonel ve sportif aktivitelerini, binicilik, doğa ve çevre

keşif gezilerini, yerel miras ve turizmin teşvik edilmesini amaçlamaktadır.

• Kırsal faaliyetlerin çeşitlendirilmesi tedbiri kapsamında yer alan diğer

faaliyet ise kırsal alanlarda alternatif gelir imkânı sağlayan bir faaliyet

olarak ortaya çıkan iç sularda su ürünleri yetiştiriciliğin (kültür

balıkçılığı) desteklenmesidir.

Ülkemizde ve diğer ülkelerde kümelenme çalışmalarının incelenmesi ve

yapılan faaliyetler kırsal alanlarda kümelenmenin uygulanabileceğini göstermektedir.

Özellikle kırsal alanlarda göçün engellenmesi, sektör çeşitliliğinin artırılması,

bölünmüş arazilerin daha verimli kullanılması açısından kırsal alanlarda kümelenme

önemli bir araç olarak ortaya çıkmaktadır. Kırsal sanayi aslında kümelenmenin bir

altyapısı olabilir, kırsal sanayi politikalarla desteklenirken bunların zayıf olan

örgütlenmeler aracılığıyla daha entegre bir yapıya dönüştürülmeleri sağlanabilir. Bu

kapsamda örneğin gıda işleyicisi olan kırsal sanayici ortak laboratuvar, ortak

pazarlama, ortak tanıtım gibi faaliyetlerini örgütlerin de dahil olduğu bir kümelenme

ile daha düşük maliyetle daha hedefe yakın bir şekilde yapabilir, bu durum hem

bölge istihdamına hem de ekonomisine katma değer sağlar. Kırsal turizm tek başına


153

bir köyün ya da bir şahsın yapacaklarından daha fazla ve entegre olmalıdır. Bu

entegrasyonu sağlayacak olan yine kümelenme faaliyetleridir. Bu kapsam içerisine

bölgede yer alan dernekler, örgütlenmeler, yöreye özgü el sanatları ve hediyelik eşya

üreticileri, yöresel yemek üreticileri, yöresel konaklama imkanları, tarla ve

bahçelerde turistlere yönelik faaliyetler, varsa dağcılık ve sportif faaliyetler gibi

birçok bölgeye entegre olabilecek faaliyet ve kuruluş dahil edilebilir. Polonya

örneğinde yer aldığı gibi iyi bir üst örgütlenme bu tür kümelerin hem tanıtımını, hem

aktivitelerini, hem programlarını yapıp hem de verilen hizmetin kalitesini takip

edebilir.

4.9.2. Ülkemizde Kırsal Alanların Sorunları ve Kümelenme Alternatifi

Ülkemizde kırsal kesimin uzun yıllardır devam eden bazı sorunları vardır.

Bunlar bazı politikalar ekseninde çözülmeye çalışılsa da tam olarak çözülememiştir.

Eğitim, sağlık, ulaşım, iletişim gibi ana sorunlar, kırsalda hala en büyük sorunlar

olarak yer almaktadır.

Özellikle az gelişmiş veya ülkemiz gibi gelişmekte olan ülkelerde kırsal

yaşam standartlarının düşük olması ve gün geçtikçe kentler lehine önemli farklar

oluşturması, köylerin itici ve buna karşın kentlerin çekici bulunan özelliklerinden,

istihdam alanının çeşitli olmamasından dolayı kırdan kente göç artmaktadır. Kırsal

da yapılacak kümelenme faaliyetleri istihdama pozitif katkı sağlayacağı ve refah

seviyesinin yükselmesini sağlayacağı için göçün büyük ölçüde yavaşlamasını

sağlayacaktır.

Tarım dışı sektörlerin çeşitliliğinin kırsal kesimde yetersiz olması da ayrı bir

sorundur. Bu durum, kırsal kesimde tarım dışı istihdam olanaklarının geliştirilmesini

zorunlu kılmaktadır. Tarım sektörünün üretmiş olduğu ürünleri izleyerek yüksek

katma değerli ürünler haline getiren tarımsal sanayi, tarım sektörünün iç

dinamiklerini harekete geçirme özelliğine sahip lokomotif sektördür.

Miras ve intikal yoluyla, hisseli satışlardan dolayı, kamu yatırımlarından

dolayı (otoyol, raylı sistem vb.) arazinin parçalanması ve verimli olarak

kullanılamaması önemli bir sorundur. Küçük parseller halinde birden fazla parçaya


154

bölünmüş, değişik yerlere dağılmış veya elverişsiz biçimde şekillenmiş arazileri;

modern tarım işletmeciliği esaslarına göre sulama ve işleme hizmetlerinin

getirilmesine uygun değildir. Kırsalda yapılan kümelenme faaliyetlerinde ortak

tedarik yöntemi ile parçalı arazilerin işlemesi, sulaması daha düşük maliyetlerle

yapılıyor ve buradan çıkan ürün ortak pazarlama ile katma değeri yüksek bir şekilde

pazarlanabilmektedir.

Ülkemizde çiftçilerin örgütlenme düzeyinin çok düşük olmasının yanı sıra

mevcut çiftçi örgütlerinin yapılarının zayıf olması, üreticilerin/çiftçilerin girdi

temininden pazarlamaya kadar birçok konuda güçlüklerle karşılaşmasına neden

olmaktadır. Kümelenme faaliyetleri düzgün bir örgütlenme ile olabilmektedir. Kırsal

alanda çiftçi örgütlerinin mali imkânlarının daha kısıtlı olması, düzenli gelir

kaynaklarının bulunmaması, üreticinin/çiftçinin eğitim düzeyinin düşük olması ve

toplumda birlikte hareket etme bilincinin yetersiz olması, örgütlerin kurumsal

yapısının zayıf olmasının sebepleri arasındadır. Ayrıca üst örgütlenme yetersizliği ve

kooperatifler arası işbirliğinin yeterince ve her düzeyde sağlanamaması önemli bir

sorundur (Özdemir ve ark, 2010). Bu nedenle tarımsal ürünlerin işlenmesinde

kooperatiflerin payı Türkiye’de %1 ile %10 arasındadır. Oysa bu pay AB ülkelerinde

%30 ile %100 arasında değişmektedir. Türkiye’de tarımsal ürün piyasaları genel

olarak aracıların hâkimiyetindedir. Nitekim hayvansal ürünlerde üreticiden nihai

tüketiciye kadar ürün 6-7 kez, bitkisel ürünlerde 4-5 kez el değiştirmektedir. Oysa

gelişmiş ülkelerde bu sayı 2-3’ü geçmemekte, aracı sıfatında olanlar ise genellikle

üretici örgütleri olmaktadır (Özdemir ve ark, 2010).

4.10. Mersin Gıda-Tarım, İzmir Organik Tarım ve Kahramanmaraş Biber

Kümesi Üyelerine Yönelik Anket Çalışmasının Bulguları

Bu bölümde Mersin Gıda-Tarım, İzmir Organik Tarım ve Kahramanmaraş

Biber Kümesi Üyelerine yönelik toplam 24 adet anket uygulaması sonuçları

değerlendirilmektedir. Anket yapılan illerdeki kümeleme faaliyetlerinin farklı olması

nedeniyle anket sonuçları iller bazında değerlendirilmiştir.


155

Anket yapılan işletmelerin hukuki statüleri Çizelge 4.8’de verilmiştir.

İşletmelerin %29,2’si anonim, %33,3’ü limited, %33,3’ü şahıs ve %4,1’i aile

şirketidir. Aile şirketi olarak Türk Ticaret Kanununda bir hukuki statü

bulunmamasına rağmen bazı işletmeler “Diğer” kısmına aile şirketi yazmışlardır.

İzmir kümesinde bulunan işletmelerin %87,5’i anonim, %12,5’i limited,

Kahramanmaraş kümesinde bulunan işletmelerden %12,5’i limited, %75’i şahıs ve

%12,5’i aile şirketidir. Mersin kümesindeki işletmelerden %75’i limited, %25’i şahıs

işletmesidir.

Çizelge 4.8. Anket Yapılan İşletmelerin Hukuki Statüleri (%) İşletmenin bulunduğu şehir

İşletmenin statüsü Toplam Anonim Limited Şahıs Aile Şirketi

İzmir 87,5 12,5 0,0 0,0 100,0 Kahramanmaraş 0,0 12,5 75,0 12,5 100,0 Mersin 0,0 75,0 25,0 0,0 100,0 Toplam 29,2 33,3 33,3 4,1 100,0

Anket yapılan işletmelerin bağlı oldukları kümelerin hukuki statüsü Çizelge

4.9’da verilmiştir. Ülkemizde maalesef halen kümelere yönelik bir hukuki statü

bulunmamaktadır. Ancak bununla ilgili çalışmaların sürdürüldüğü bilinmektedir.

İzmir ilinde ankete katılan işletmelerin %87,5’i bağlı oldukları kümelerin hukuki

statüsünü platform, %12,5’i ise vakıf olarak bildirmiştir. İşletmeler genellikle

bulundukları kümenin hukuki altyapısını bilmekte zorlanmaktadırlar. Bu konuda

anket süresince kendilerine bir yönlendirmede bulunulmamıştır. Ancak İzmir’de

kümelenme faaliyetleri Organik Gıda Üreticileri Derneği altında gerçekleştirilmekte

olup bir platform olarak kamu ve özel sektör işin içerisindedir. Kahramanmaraş

Biber Tanıtım Grubu, Biberciler Derneği altında kümelenme faaliyetlerini yerine

getiriyor olması sebebiyle kümenin hukuki statüsü dernektir. Biber tanıtım grubunun

sekiz üyesi vardır ve hepsi dernek altında faaliyet gösterdiklerini belirtmişlerdir.

Mersin’den ankete katılan işletmelerin bağlı oldukları kümelerin hukuki statüsü ise

%87,5’i platform ve %12,5’i vakıftır. Mersin herhangi bir dernek altında değil Gıda-

Tarım Platformu olarak kamu-özel kurumlar aracılığıyla faaliyetlerini

sürdürmektedir. Bazı kümelerde ise durum daha farklıdır. Örneğin, Çorum Yumurta


156

Kümesinin hukuki statüsü anonim şirket şeklinde olup, Çorumlu çok sayıda yumurta

üreticisi firmanın pazarlama ve dağıtım sorunlarını çözmek amacıyla bir araya

gelerek 1986 yılında kurduğu çok ortaklı bir şirkettir. Ortakların ürettiği yumurtaları

tesislerinden toplayarak ambalajlamakta, pazarlama ve dağıtımını yapmaktadır. 1999

yılında Sektörel Dış Ticaret Şirketi statüsünü elde eden şirket Türkiye’nin önde gelen

yumurta satıcısı ve ihracatçıları arasındadır (Kunt, 2010).

Çizelge 4.9. Anket Yapılan Kümelerin Hukuki Statüsü (%) İşletmenin bulunduğu şehir Dernek Vakıf Platform Toplam

İzmir 0,0 12,5 87,5 100,0 Kahramanmaraş 100,0 0,0 0,0 100,0 Mersin 0,0 12,5 87,5 100,0 Toplam 33,3 8,3 58,3 100,0

Çizelge 4.10’da anket yapılan işletmelerin iş kollarına göre dağılımı

verilmiştir. İzmir kümesi işletmeleri kuru meyve, kuru yemiş, orman ürünleri ve

baharat ve hububat iş kollarında faaliyet göstermektedirler. Kahramanmaraş kümesi

işletmelerinin tamamı (%100) orman ürünleri ve baharat iş kolunda uğraşırken, aynı

zamanda bunların %25’i kuru meyve ve %12,5’i kuru yemiş iş koluyla da

uğraşmaktadır. Mersin kümesi işletmeleri zeytinyağı, yaş meyve ve sebze, kuru

meyve, kuru yemiş, orman ürünleri ve baharat iş kolunda faaliyet göstermektedir.

İşletmelerin %62,5’i yaş meyve ve sebze ile uğraşırken aynı zamanda diğer iş

kollarında da faaliyet göstermektedirler. Mersin de kurulan platform kümenin ana

faaliyet alanı da yaş meyve ve sebze sektörüdür.

Çizelge 4.10. Anket Yapılan İşletmelerin İş Kollarına Göre Dağılımı (%)* İşletmenin bulunduğu şehir

Kuru meyve

Kuru yemiş

Orman ürünleri ve baharat

Hububat Zeytinyağı Yaş meyve ve sebze

İzmir 75,0 75,0 12,5 50,0 0,0 0,0 K.Maraş 25,0 12,5 100,0 0,0 0,0 0,0 Mersin 25,0 25,0 12,5 0,0 12,5 62,5 Toplam 41,7 37,5 41,7 16,7 4,2 20,8

*İşletmeler birden çok seçenek işaretlemişlerdir


157

İşletmelerin çalışan sayılarının gruplar itibariyle dağılımı Çizelge 4.11’de

verilmiştir. Genel olarak bakıldığında, işletmelerin %20,8’i 1-9 arası çalışana,

%41,7’si 10-49 arası, %29,2’si 50-99 arası çalışana ve %8,3’ü 100-249 arası çalışana

sahiptir. 1-9 arası çalışanı olan işletmelerin yoğun olduğu yer Kahramanmaraş

kümesi, 10-49 arası çalışanın yoğun olduğu yer Mersin kümesi ve 50-99 arası

çalışanın yoğun olduğu yer ise İzmir kümesidir.

Çizelge 4.11. Anket Yapılan İşletmelerin Çalışan Sayıları (%)

İşletmenin bulunduğu şehir

İşletmelerin çalışan sayıları Toplam

1-9 kişi 10-49 kişi 50-99 kişi 100-249

kişi İzmir 0,0 25,0 50,0 25,0 100,0 Kahramanmaraş 62,5 37,5 0,0 0,0 100,0 Mersin 0,0 62,5 37,5 0,0 100,0 Toplam 20,8 41,7 29,2 8,3 100,0

Şekil 4.12’de işletmelerin ihracat durumları verilmiştir. Anket yapılan

işletmelerden %16,7’si ihracat yapmazken, %83,3’ü ihracat yapmaktadır. Küme

içerisinde bulunan işletmelerin uluslararası piyasalarda çoğunlukla yer alan

işletmeler olduğu görülmektedir. Ayrıca kümeler dış pazarlara açılma açısından

küme üyelerine yönelik eğitim, fuar vb. etkinlikler düzenlemektedirler.

Şekil 4.12. Anket Yapılan İşletmelerin İhracat Durumu


158

Ankete katılan işletmelerin 2006-2008 dönemi ihracat rakamları

değişmediğinden tek tabloda gösterilmiştir. 2006-2008 yıllarına göre İzmir’den

işletmelerin çoğunlukla ihracatı 1 milyon TL ve üzerinde olup, Mersin 250 bin TL ve

1 milyon TL arasındadır. Toplam ihracatın %33,3’ü 1 milyon TL ve üzeri olup,

%33,3’ü de 50 bin TL altındadır. Kahramanmaraş’ta ise düşük seyretmekte olup en

çok 50.000 TL civarındadır (Çizelge 4.12).

Çizelge 4.12. Anket Yapılan İşletmelerin Yıllara Göre İhracat Rakamları (2006-2008 Dönemi) (%)


İhracat 2006-2008 Dönemi (TL)

Toplam 0-50000 (TL)

50001-250000 (TL)

250001-500000 (TL)

500001-1000000 (TL)

1000001 (TL) +


Çizelge 4.13’e göre, kümelerin ihracat rakamlarında yıllara göre çok büyük

dalgalanmalar görülmemektedir. 2009-2010 yıllarında Mersin kümesinden

işletmelerin hepsi önceki yıllara göre ihracat rakamlarını artırmışlardır. Toplam

ihracatın %37,5 ‘i 1 milyon TL ve üzeri olarak gerçekleşmekte ve İzmir kümesi

işletmeleri %87,5’ini oluşturmaktadırlar.

Çizelge 4.13 Anket Yapılan İşletmelerin Yıllara göre İhracat Rakamları (2009-2010) (%)


İhracat 2009-2010

Toplam 0-50000 (TL)

50001-250000

(TL)

250001-500000

(TL)

500001-1000000

(TL)

1000001 (TL) +


Anket yapılan işletmelerin yıllara göre ciro rakamları Çizelge 4.14, 4.15 ve

4.16’da verilmiştir. Çizelgelere göre, ciro rakamlarında Mersin ve Kahramanmaraş


159

kümelerinden alınan işletmelerde önceki yıllara göre artış görülmüştür. Ciro

rakamlarında son 5 yılda çok büyük dalgalanma görülmemektedir. Kümelere katılan

işletmeler genel olarak cirolarında da bir artış sağlamaktadırlar. Örneğin, Norveç

Denizcilik kümesinde kümeye dahil olanların toplam cirosunda 2002 yılından 2006

yılına kadar %70’lik bir artış olduğu tespit edilmiştir (Saxegaard, 2009).

Çizelge 4.14. Anket Yapılan İşletmelerin Yıllara Göre Ciro Rakamları (2006-2007)

(%) Ciro 2006-2007

Toplam İşletmenin bulunduğu şehir 0-50000

(TL)

50001-250000

(TL)

250001-500000

(TL)

500001-1000000

(TL) 1000001

(TL)+ İzmir 0,0 0,0 12,5 0,0 87,5 100,0 K.Maraş 12,5 37,5 25,0 25,0 0,0 100,0 Mersin 0,0 12,5 12,5 50,0 25,0 100,0 Toplam 4,2 16,7 16,7 25,0 37,5 100,0

Çizelge 4.15. Anket Yapılan İşletmelerin Yıllara Göre Ciro Rakamları (2008) (%)


Ciro 2008

Toplam 0-50000

(TL)

50001-250000

(TL)

250001-500000

(TL)

500001-1000000

(TL) 1000001

(TL)+ İzmir 0,0 0,0 12,5 0,0 87,5 100,0 K.Maraş 12,5 25,0 37,5 25,0 0,0 100,0 Mersin 0,0 0,0 25,0 50,0 25,0 100,0 Toplam 4,2 8,3 25,0 25,0 37,5 100,0

Çizelge 4.16. Anket Yapılan İşletmelerin Yıllara Göre Ciro Rakamları (2009-2010) (%)

Ciro 2009-2010

Toplam İşletmenin bulunduğu şehir 0-50000

TL

50001-250000

(TL)

250001-500000

(TL)

500001-1000000

(TL) 1000001

(TL)+ İzmir 0,0 0,0 12,5 0,0 87,5 100,0 Kahramanmaraş 12,5 12,5 50,0 12,5 12,5 100,0 Mersin 0,0 0,0 25,0 50,0 25,0 100,0 Toplam 4,2 4,2 29,2 20,8 41,7 100,0


160

Çizelge 4.17’de anket yapılan işletmelerin küme öncesi ve küme sonrası Ar-

Ge faaliyetleri verilmiştir. Küme öncesi tüm işletmelerin %58,3’ü Ar-Ge yapıyorken,

küme sonrası %75’i yapmaya başlamıştır. İzmir kümesindeki işletmeler kümeye

dahil olmadan önce tümü araştırma geliştirme faaliyetinde bulunmaktayken,

Kahramanmaraş’taki işletmelerin %62,5’i, Mersin’den işletmelerden %12,5’i

araştırma geliştirme faaliyetleri göstermektedir. Ar-Ge çalışması bazı işletmeler

tarafından laboratuvar tahlilleri olarak da algılanabilmektedir.

Küme sonrası Ar-Ge çalışmalarında ise, kümeye dâhil olan işletmelerden

İzmir kümesinden %12,5’i işletme araştırma geliştirme faaliyetlerini bırakmış, bunun

nedeni küme olarak ortaklaşa Ar-Ge çalışmaları yapılıyor olması ya da dönemsel Ar-

Ge çalışması yapmış olabilir. Mersin işletmelerinden %75’i küme sonrası araştırma

geliştirme faaliyetlerine başlamışken, Kahramanmaraş’tan işletmelerde durum

değişmemiştir. Observatory of European SMEs (2002)’ye göre, 2001 yılında 17

Avrupa ülkesinden 34 kümede yapılan ENSR Cluster Survey Spring isimli çalışmada

30 kümede küme sonrası Ar-Ge çalışması yapıldığı ortaya çıkmıştır.

Çizelge 4.17. Anket Yapılan İşletmelerin Küme Öncesi ve Sonrası Ar-Ge Faaliyetleri (%)


Küme öncesi Ar-Ge Küme sonrası Ar-Ge Yapmıyor Yapıyor Yapmıyor Yapıyor


Çizelge 4.18’de anket yapılan işletmelerin küme öncesi ve sonrası ürün ve

süreç tasarımları faaliyetleri verilmiştir. İşletmelerin %54,2’si küme öncesinde ürün

ve süreç tasarımları faaliyetleri yapıyorken, küme sonrasında bu oran %75’e

çıkmıştır. Küme öncesinde İzmir’den %87,5, Kahramanmaraş’tan %37,5 ve

Mersin’den %37,5 işletmede ürün ve süreç tasarımı bulunmaktadır.

İzmir ve Kahramanmaraş kümeleri oluştuktan sonra işletmelerin ürün ve

süreç tasarımında bir değişiklik olmazken, Mersin kümesinde işletmelerin %100’ü

ürün ve süreç tasarımı yapmaya başlamıştır. Burada küme yönetiminin bu konudaki


161

çalışmaları çok büyük önem taşımaktadır. Observatory of European SMEs (2002)’ye

göre, 2001 yılında 17 Avrupa ülkesinden 34 kümede yapılan ENSR Cluster Survey

Spring isimli çalışmada yaklaşık 30 kümede işletmeler “Ürün Geliştirme ve

Tasarımın” önemli olduğunu belirtmişlerdir.

Çizelge 4.18. Anket Yapılan İşletmelerin Küme Öncesi ve Sonrası Ürün ve Süreç Tasarımı (%)


Küme öncesi ürün ve süreç tasarımı

Küme sonrası ürün ve süreç tasarımı

Yapmıyor Yapıyor Yapmıyor Yapıyor İzmir 12,5 87,5 12,5 87,5 Kahramanmaraş 62,5 37,5 62,5 37,5 Mersin 62,5 37,5 0,0 100,0 Toplam 45,8 54,2 25,0 75,0

Çizelge 4.19’da anket yapılan işletmelerin küme öncesi ve sonrası kalite

kontrol faaliyetleri verilmiştir. Toplamda küme öncesi kalite kontrol %87,5 iken

küme sonrasında bu oran %100’e çıkmıştır. Küme öncesi İzmir ve

Kahramanmaraş’tan işletmelerin tamamında kalite kontrol yapılırken, Mersin

işletmelerinde kalite kontrol yapan işletmelerin oranı %62,5’ten %100’e çıkmıştır.

Kalite kontrol süreci işletmelerin ihracat yapmaları ve ürün hassasiyeti ile de doğru

orantılıdır. Örneğin Kırmızıbiberde yer alan afla toksin maddesi ve coğrafi işaretin

getirmiş olduğu zorunluluk. Küme sonrasında kümeye dâhil olan bütün işletmelerde

kalite kontrol sistemi kurulmuştur.

Çizelge 4.19. Anket Yapılan İşletmelerin Küme Öncesi ve Sonrası Kalite Kontrolü (%)


Küme öncesi kalite kontrol Küme sonrası kalite kontrol Yapmıyor Yapıyor Yapmıyor Yapıyor


Çizelge 4.20’de anket yapılan işletmelerin küme öncesi ve sonrası satış ve

pazarlama stratejisine ilişkin faaliyetleri verilmiştir. Tüm işletmelerin %87,5’i küme


162

öncesinde bir satış-pazarlama stratejisine sahipken bu oran küme sonrasında %100

olmuştur. Küme öncesinde Mersin’deki işletmelerin %37,5’i satış ve pazarlama

faaliyetinde bulunmuyorken, küme sonrasında bu konuda hazırladıkları yeni

stratejilerle eksikliklerini kapatmışlardır. Observatory of European SMEs (2002)’ye

göre, 2001 yılında 17 Avrupa ülkesinden 34 kümede yapılan ENSR Cluster Survey

Spring isimli çalışmada, 20 kümede küme sonrası satış ve pazarlama faaliyetlerinde

artışlar olduğu ortaya çıkmıştır.

Çizelge 4.20. Anket Yapılan İşletmelerin Küme Öncesi ve Sonrası Satış ve

Pazarlama Stratejisi Durumu (%)


Küme öncesi satış ve pazarlama stratejisi

Küme sonrası satış ve pazarlama stratejisi

Yok Var Yok Var İzmir 0,0 100,0 0,0 100,0 Kahramanmaraş 0,0 100,0 0,0 100,0 Mersin 37,5 62,5 0,0 100,0 Toplam 12,5 87,5 0,0 100,0

Çizelge 4.21’de göre, küme öncesinde tanıtım çalışmaları yapanların oranı

%58,3 iken küme sonrası bu oran %100 olmuştur. İzmir’de yer alan işletmelerin

%62,5’i, Kahramanmaraş’tan %62,5’i, Mersin’den işletmelerin %50’sinde tanıtım ve

reklam yapmadıkları görülürken, küme sonrasında tüm işletmelerde tanıtım ve

reklam faaliyeti görülmüştür. Bunun nedeni küme olarak ortak yürütülen tanıtım

çalışmalarıdır. Ortak tanıtım ve reklam çalışmalarının maliyeti düşürdüğü ve daha

büyük bir kitleye ulaşıldığı ortaya çıkmıştır.

Çizelge 4.21. Anket Yapılan İşletmelerin Küme Öncesi ve Sonrası Tanıtım Durumu

(%)


Küme öncesi tanıtım Küme sonrası tanıtım Yapmıyor Yapıyor Yapmıyor Yapıyor



163

Çizelge 4.22’de anket yapılan işletmelerin küme öncesi ve sonrası depolama

faaliyetleri verilmiştir. Küme öncesinde Kahramanmaraş’ta %12,5, Mersin’de %37,5

oranındaki işletmede depolama yokken, küme sonrasında Mersinli bütün işletmelerde

depolama işlemi olurken, Kahramanmaraş’tan %12,5 işletme depolama işlemini hala

gerçekleştirmemektedir. Mersinde ağırlık yaş sebze-meyve olduğu için genellikle

yüksek maliyetli soğuk hava depolarına ihtiyaç duyulmaktadır. Kahramanmaraş’tan

işletmeler ise depolama şartları çok uygun olmadığı takdirde biberin zamanla afla

toksin oranının yükseldiğini belirtmişlerdir. İzmir işletmelerinin tamamı kümeleme

öncesi ve sonrası depolama çalışmaları yapmaktadırlar. Kümelenme üyelerine daha

düşük maliyetle ortak depolama olanakları sağlamaktadır. Kaliforniya şarap

kümesinde üreticiler arasında ortak şarap eskitme depoları kullanılmaktadır.

Çizelge 4.22. Anket Yapılan İşletmelerin Küme Öncesi ve Sonrası Depolama Durumu (%)


Küme öncesi depolama Küme sonrası depolama Yapmıyor Yapıyor Yapmıyor Yapıyor


Çizelge 4.23’e göre, küme öncesinde İzmir’de işletmelerin tamamında satış

merkezleri bulunurken, Kahramanmaraş’taki % 12,5 oranındaki işletmede,

Mersin’den %50,0 işletmede satış merkezi bulunmaktayken; küme sonrası

Kahramanmaraş’ta %50,0 işletme, Mersin’de ise %62,5 oranındaki işletme de satış

merkezi bulunmaktadır. Küme öncesi ve sonrası İzmir işletmelerinin satış merkezi

bulunmaktadır.


164

Çizelge 4.23. Anket Yapılan İşletmelerin Küme Öncesi ve Sonrası Satış Merkezleri (%)


Küme öncesi satış merkezi Küme sonrası satış merkezi Yok Var Yok Var


Çizelge 4.24’de Anket yapılan 24 işletmenin kümeye katılma sebepleri olarak

toplam %54,2’si satışlarını artırmak, %20,8’i ortak tedarik avantajı olarak

belirtmişlerdir. İzmir kümesi işletmelerinin %62,5’i, Kahramanmaraş kümesi

işletmelerinin %75’i, Mersin kümesi işletmelerinin %25’i satışlarını artırmak için,

ayrıca İzmir’den işletmelerin %12,5’i, Mersin’den işletmelerin %50’si kümenin

getireceği ortak tedarik avantajlarından faydalanmak için kümeye dahil olduklarını,

İzmir’den işletmelerin %25’i, Mersin’den işletmelerin %25’i yaratacağı istihdamın

ve sosyal getirilerin olması nedeniyle kümeye dahil oldukları belirtmişlerdir.

Kahramanmaraş’tan diğer seçeneğini söyleyen işletme ise küme içerisinde alınan

kararların toplam ürün ve hizmet kalitesini artıracağını düşünmektedir. Ağırlıklı

olarak işletmeler kümeye dahil olurken satışlarını ve karlılığı artırmak için dahil

olmaktadırlar.

Çizelge 4.24. Anket Yapılan İşletmelerin Kümeye Katılma Sebepleri (%)


Kümeye katılma sebepleri

Satışları artırmak

Ortak tedarik avantajı

İstihdam ve sosyal getiri

Diğer Toplam

İzmir 62,5 12,5 25,0 0,0 100,0 Kahramanmaraş 75,0 0,0 0,0 25,0 100,0 Mersin 25,0 50,0 25,0 0,0 100,0 Toplam 54,2 20,8 16,7 8,3 100,0

Çizelge 4.28’de “Kümenin sizi amacınıza ve istediğiniz hedeflere

ulaştıracağına, dolayısıyla kümenin başarılı olacağına inanıyor musunuz” sorusuna

genel olarak %75’i evet derken, %25’i hayır demiştir. İzmir işletmelerinin %100’ü,

Kahramanmaraş işletmelerinin %37,5’i, Mersin işletmelerinin %87,5’i evet demiştir.


165

Burada oranların düşük ve yüksekliği elbette kümelerin geçmişi ile doğru orantılı

olup, Maraş biberi kümesi henüz yeni bir küme olması sebebiyle getireceği faydalar

zamanla ortaya çıkacaktır.

Çizelge 4.25. Anket Yapılan İşletmelerin Kümenin Başarısına Olan İnancı (%) İşletmenin bulunduğu şehir

Kümenin başarısına olan inancı Hayır Evet Toplam

İzmir 0,0 100,0 100,0 Kahramanmaraş 62,5 37,5 100,0 Mersin 12,5 87,5 100,0 Toplam 25,0 75,0 100,0

Çizelge 4.26’ya göre, ankete katılan işletmelerin çok büyük bir kısmı

kümenin en önemli getirisi olarak en başta ortak fuar olmak üzere, tanıtım ve

reklamlar, yurtdışı iş gezisi organizasyonları vb. faaliyetler seçeneğini

belirtmişlerdir. Ayrıca ortak tedarik de tüm işletmelerin ortak düşüncesi olarak yer

almaktadır.

Çizelge 4.26. Anket Yapılan İşletmelere Kümenin Sağladığı En Önemli Getiri (%)

Çizelge 4.27’ye göre, anket yapılan işletmelerin çoğunluğu kümelerin en

önemli sorunu olarak küme üyelerinin bilinçli olmamasını belirtmişlerdir (%41,7).

İzmir’den ve Mersin’den işletmelerin %50’si üyelerin bilinçli olmamasını,

Kahramanmaraş’tan %37,5’i ise küme yönetiminin yetersizliğini en önemli sorun

olarak görmüşlerdir. Bunun en önemli nedeni Kahramanmaraş kümesinin yeni

olmasıdır. Kümenin getireceği faydanın bilinmemesi, ortak faaliyetin az olması ve


Kümenin en önemli getirisi Toplam Ortak

tedarik Satışlarda

artış İhracata

başlamam Marka değeri Ortak fuar

İzmir 12,5 0,0 0,0 0,0 87,5 100,0 Kahramanmaraş 12,5 12,5 12,5 0,0 62,5 100,0

Mersin 12,5 0,0 0,0 12,5 62,5 100,0 Toplam 12,5 4,2 4,2 4,2 75,0 100,0


166

mali yetersizlikler ise diğer önemli sorunlardır.

Çizelge 4.27. Anket Yapılan İşletmelere Göre Kümenin En Önemli Sorunu (%)

Kümenin en önemli sorunu

Toplam Şehir Yönetim

yetersiz

Ortak faaliyet azlığı

Üyelerinin bilinçli

olmaması

Getireceği faydaların

bilinmemesi

Mali yetersizlik


Çizelge 4.28’de işletmelerin toplamda %50’si başta olmak üzere, İzmir’den

katılan işletmelerin %62,5’i, Mersin’den katılan işletmelerin %50’si ve

Kahramanmaraş’tan katılan işletmelerin ise %37,5’i piyasaya önceki yıllara göre

yeni ürün sürdüklerini belirtmişlerdir.

Çizelge 4.28. Anket Yapılan İşletmelerin Son İki Yılda Faaliyet Gösterdikleri Sektöre Sundukları Ürün Ya da Hizmet Durumu(%)


Yeni ürün sunma durumu Sunmayan işletme Sunan işletme Toplam


Çizelge 4.29’da anket yapılan işletmelerin son iki yılda faaliyet gösterdikleri

sektöre sundukları ürün ya da hizmet sayısı verilmiştir. İşletmeler son iki yılda

piyasaya sundukları ürün sayısı açısından İzmir’de 1-3 arası ürün sunanların oranı

%50, Mersin’de %50, Kahramanmaraş’ta ise %12,5’dir. 4-6 arasında ürün sayısında

Kahramanmaraş’tan iki işletme 4-6 arasında piyasaya yeni ürün sürdüğünü

belirtmiştir. Kahramanmaraş biber üreticileri aynı zamanda değişik baharatlar

çeşitleri de üreterek ürün çeşitliğini artırmışlardır.


167

Çizelge 4.29. Anket Yapılan İşletmelerin Son İki Yılda Faaliyet Gösterdikleri Sektöre Sundukları Ürün Ya da Hizmet Sayısı (%)

Çizelge 4.30’da anket yapılan işletmelerin son 2 yılda faaliyet gösterdikleri

sektöre sundukları ürün yada hizmetin geliştiricisinin neresi olduğu sorusuna verilen

yanıtlar verilmiştir. Genel olarak ankete katılan işletmeler önceki yıllara göre yeni

ürün ya da hizmetlerin geliştiricisi olarak %50’si kendi işletmesi içerisinde, %41,7’si

küme içerisinde, %8,3’ü küme dışından işletmelerin işbirliği ile hazırlandığını

belirtmişlerdir. İzmir’den işletmelerin %37,5’i, Kahramanmaraş’tan %62,5’i,

Mersin’den ise %50’si kendi bünyesinden geliştirdiklerini belirtmişlerdir. Diğer

taraftan, İzmir’den %62,5, Kahramanmaraş’tan %37,5, Mersin’den ise işletmelerin

%25’i küme içerisinde işletmelerin işbirliği ile ürünlerini geliştirmişlerdir. Sadece

Mersin’den %25 oranında işletme küme dışından ürünlerin geliştirilmesi için destek

almıştır.

Çizelge 4.30. Anket Yapılan İşletmelerin Son İki Yılda Faaliyet Gösterdikleri Sektöre Sundukları Ürün ya da Hizmetin Geliştiricisi (%)

Çizelge 4.31‘de anket yapılan işletmelerin sahip oldukları sertifikalar

verilmiştir. Ankete katılan işletmelerin %45,8’i TSE belgesine, %70,8’i HACCP,

%54,2’si ISO9001, %66,7’si ISO2200 ve %16,7’si ise ISO14000 belgesine sahiptir.

İzmir kümesinde yer alan işletmelerin hemen hepsi TSE, HACCP, ISO9001 ve


Yeni ürün sayısı Toplam 0 1-3 Adet 4-6 adet


İşletmenin Bulunduğu Şehir

Urun geliştiricisi Toplam Kendi

işletmesinde Küme

içerisinde Küme dışı



168

ISO14000 belgelerine sahipken, Mersin bu oranda İzmir’den sonra, Kahramanmaraş

ise en son sırada gelmektedir. İşletmelerin belgelendirme sayısının yeterli olması

aslında bu konuda var olan yasal zorunluluk ve tedarikçilerin özellikle yurtdışı

tedarikçilerin belgelendirme zorunluğu koymuş olmasından kaynaklanmaktadır.

Çizelge 4.31. Anket Yapılan İşletmelerin Sahip oldukları Sertifikalar (%)* İşletmenin bulunduğu şehir TSE CE HACCP ISO9001 ISO22000 ISO14000

İzmir 75,0 12,5 75,0 75,0 100,0 25,0 Kahramanmaraş 25,0 0,0 37,5 25,0 50,0 0,0 Mersin 37,5 0,0 100,0 62,5 50,0 25,0 Toplam 45,8 4,2 70,8 54,2 66,7 16,7 *İşletmeler birden çok seçenek işaretlemişlerdir

Çizelge 4.32’de anket yapılan işletmelerin son iki yılda yaptıkları broşür ve

ürün kataloğu dağıtım ve yenileme durumları verilmiştir. Anket yapılan

işletmelerden %75’i son iki yılda broşürlerini yenilerken, %25’i eski (var olan)

broşürlerini kullanmaktadır. İzmir kümesinin tamamı broşürlerini yenilerken,

Kahramanmaraş kümesi işletmelerinin %50’si, Mersin kümesi işletmelerinin ise

%75’i broşürlerini yenilemişlerdir.

Çizelge 4.32. İşletmelerin Son İki Yılda Broşür ve Ürün Kataloğu Dağıtım ve Yenileme Durumu (%)


Broşür ve ürün katalogu Toplam

Yenilenmedi Yenilendi İzmir 0,0 100,0 100,0 Kahramanmaraş 50,0 50,0 100,0 Mersin 25,0 75,0 100,0 Toplam 25,0 75,0 100,0

Çizelge 4.33’de anket yapılan işletmelerin son iki yılda fuarlara katılım

durumları verilmiştir. İşletmelerin neredeyse tamamı fuarlara katılmaktayken

(%95,8), Kahramanmaraş’tan işletmelerin %12,5’i fuarlara katılmamaktadır.

Fuarlara katılım oranının yüksek olması ortak katılım sağlanmasından

kaynaklanmaktadır.


169

Çizelge 4.33. İşletmelerin Son İki yılda Fuarlara Katılım Durumu (%) İşletmenin bulunduğu şehir

Fuarlara katılım Toplam Katılmayanlar Katılanlar


Çizelge 4.34’de işletmelerin son 2 yılda tanıtım ve reklam faaliyetleri durumu

verilmiştir. İşletmelerin büyük kısmı reklam vermekteyken (%70,9’u), Mersin

işletmelerinin %50’si reklam verme gereksiniminde bulunmamaktadır. Burada yine

kümenin ortak reklam çalışmalarının büyük bir etkisi vardır.

Çizelge 4.34. İşletmelerin Son İki yılda Reklam Verme Durumu (%) İşletmenin bulunduğu şehir

Reklam Verme Durumu Toplam Vermeyenler Verenler


Çizelge 4.35’de işletmelerin son iki yılda yurtdışı tanıtım ve reklam

faaliyetleri durumu verilmiştir İşletmelerin büyük bir kısmı yurtdışı firmalarla

görüşürken (%91,7), küçük bir kısmı görüşmemektedir. Kahramanmaraş’tan

işletmelerin %25’i yurtdışı firmalarla görüşme yapmadıklarını belirtmişlerdir.

Çizelge 4.35. İşletmelerin Son İki yılda Yurtdışı Firmalarla Görüşme Durumu (%) İşletmenin Bulunduğu Şehir

Yurtdışı firmalarla görüşme Toplam

Görüşmeyenler Görüşenler İzmir 0,0 100,0 100,0 Kahramanmaraş 25,0 75,0 100,0 Mersin 0,0 100,0 100,0 Toplam 8,3 91,7 100,0

Çizelge 4.36’da işletmelerin son iki yıldaki satışlarının durumu verilmiştir.

Anket yapılan işletmelerin %75’inin satışlarının arttığı görülmektedir.

Kahramanmaraş’taki işletmelerin %37,5’i satışlarının aynı olduğunu, %50’si ise


170

arttığını belirtmişlerdir. Satışlarının en fazla arttığını belirten küme İzmir (%87,5) ve

Mersin (%87,5) kümesi olmuştur. Küme üyelerinin satışlarının artış eğiliminde

olması kümelerin bir başarı göstergesi olarak değerlendirilebilir.

Çizelge 4.36. İşletmelerin Son İki Yıldaki Satışlarının Durumu (%)

Çizelge 4.37’de işletmelerin son iki yıldaki müşteri memnuniyeti verilmiştir.

İşletmeler son iki yılda müşteri memnuniyetinin arttığını düşünmektedirler. Bunun

nedeni olarak kurumsal bir altyapının küme ile sağlam hale gelmesi ve kalite

standartlarının uygulanması düşünülebilir.

Çizelge 4.37. İşletmelerin Son İki Yıldaki Müşteri Memnuniyeti (%)

Çizelge 4.38’de anket yapılan işletmelerin son iki yıldaki ürün maliyeti

durumları verilmiştir. İşletmelerin çoğunluğu ürün maliyetlerinin arttığını

düşünmektedirler.

Çizelge 4.38. İşletmelerin Son 2 yıldaki Ürün Maliyeti (%)


Son iki yıldaki Satış Durumu Toplam

Azalıyor Aynı Artıyor İzmir 0,0 12,5 87,5 100,0 Kahramanmaraş 12,5 37,5 50,0 100,0 Mersin 0,0 12,5 87,5 100,0 Toplam 4,2 20,8 75,0 100,0


Son iki yıldaki müşteri memnuniyeti Toplam



Son iki yıldaki ürün maliyeti Toplam



171

Çizelge 4.39’da işletmelerin son iki yıldaki ürün çeşitliliği durumları

verilmiştir. Kahramanmaraş’taki bazı işletmeler hariç (%37,5), işletmeler genel

olarak ürün çeşitlerinin arttırdıklarını (%70,8) belirtmişlerdir.

Çizelge 4.39. İşletmelerin Son Yıldaki Ürün Çeşidi (%)

Çizelge 4.40’da işletmelerin son 2 yıldaki üretim miktarı durumu verilmiştir.

İşletmeler genel olarak üretim miktarının arttığını (%79,2) düşünmektedirler. Aynı

olduğu ve azaldığı yönündeki görüşler ise azdır.

Çizelge 4.40. İşletmelerin Son İki Yıldaki Üretim Miktarı (%)

Çizelge 4.41’de işletmelerin son 2 yıldaki müşteri sayısı durumu verilmiştir.

İşletmelerin %50’si müşteri sayısındaki artışın aynı olduğunu, diğer %50’si ise

arttığını belirtmiştir. Kahramanmaraş kümesi işletmelerinin %75’i aynı olduğunu

belirtmişlerdir. Genel olarak bakıldığında, küme üyesi işletmelerin müşteri sayısında

bir artış olduğu gözlemlenmektedir.


Son iki yıldaki ürün çeşidi Toplam Azalıyor Aynı Artıyor

İzmir 0.0 25,0 75,0 100,0 Kahramanmaraş 0,0 62,5 37,5 100,0 Mersin 0,0 0,0 100,0 100,0 Toplam 0,0 29,2 70,8 100,0


Son iki yıldaki üretim miktarı Toplam Azalıyor Aynı Artıyor



172

Çizelge 4.41. İşletmelerin Son İki Yıldaki Müşteri Sayısı (%)

Çizelge 4.42’de işletmelerin son iki yıldaki ihracat miktarı durumu

verilmiştir. İşletmelerin %54,2’si genel olarak ihracat miktarlarının arttığını düşünse

de aynı miktarda olduğu yönünde görüş kuvvetlidir. İzmir’den işletmelerin %87,5’i

ihracat miktarlarının arttığını belirtmişlerdir. Bu oran Mersin için %75’dir. İhracatın

zamanla artışından kümenin dış ticaret konusunda yapmış olduğu çalışmaların etkisi

oldukça fazladır.

Çizelge 4.42. İşletmelerin Son İki Yıldaki İhracat Miktarı (%)

Çizelge 4.43’de işletmelerin son iki yıldaki ürün fiyatları durumu verilmiştir.

İşletmelerin %83’ü ürün fiyatlarının arttığını, %17’si aynı seviyede olduğunu

belirtmiştir. Çizelge 4.42’de aynı zamanda ürün maliyetlerinin de arttığını belirtmiş

olan işletmeler bu maliyet artışını fiyatlarına yansıttıkları söylenebilir.

Çizelge 4.43. İşletmelerin Son iki Yıldaki Ürün Fiyatları (%)

İşletmenin Bulunduğu Şehir

Son İki Yıldaki Müşteri Sayısı Toplam Azalıyor Aynı Artıyor



Son iki yıldaki ihracat miktarı Toplam Azalıyor Aynı Artıyor



Son iki yıldaki ürün fiyatları Toplam



173

Çizelge 4.44’de işletmelerin son iki yıldaki satış yaptıkları ülke sayısı durumu

verilmiştir. İşletmelerin çoğunluğu son iki yılda ihracat yaptıkları ülkelerin sayısında

artış olduğunu belirtmişlerdir (%83,7), aynı diyenlerin oranı %16,7’dir.

Çizelge 4.44. İşletmelerin Son İki Yılda Satış Yaptıkları Ülke Sayısı (%)

Çizelge 4.45’de işletmelerin son iki yıldaki kapasite kullanım oranları

verilmiştir. Ankete katılan işletmeler genel olarak kapasite kullanım oranlarının

arttığını düşünmektedirler (%70,8), kapasite kullanım oranları aynı diyenler %25’tir.

Çizelge 4.45. İşletmelerin Son İki Yıldaki Kapasite Kullanım Oranı (%)

Çizelge 4.46’da işletmelerin son 2 yılda rekabet gücü durumu verilmiştir.

İşletmelerin büyük kısmı (%54,2) rakiplerine göre rekabet güçlerinin arttığını

düşünmektedirler. Rekabet gücü artışı %87,5 ile Mersin’den işletmelerde daha fazla

görülmektedir. Kahramanmaraş’tan işletmelerin %62,5’i ise aynı seviyede olduğunu

belirtmişlerdir.


Son iki yılda satış yapılan ülke sayısı Toplam Azalıyor Aynı Artıyor



Son iki yıldaki kapasite kullanımı Toplam Azalıyor Aynı Artıyor



174

Çizelge 4.46. İşletmelerin Son İki Yılda Rekabet Gücü (%)

Çizelge 4.47’de işletmelerin son iki yıldaki kârlılık durumu verilmiştir.

İşletmeler son iki yıldaki karlılık seviyesi ile ilgili olarak %50’si aynı seviyede

olduğunu, %20,8’i azaldığını, %29,2’si ise arttığını belirtmişlerdir. İzmir’den

işletmelerin %62,5’i, Mersin’den işletmelerin %50’si, Kahramanmaraş’tan

işletmelerin ise %37,5’i karlılığın aynı seviyede olduğunu belirtmişlerdir.

Çizelge 4.47. İşletmelerin Son İki Yılda Kârlılığı (%)

Çizelge 4.48’de işletmelerin son iki yıldaki rakip sayısı durumu verilmiştir.

Ankete katılan işletmelerin çoğunluğu (%79,2) piyasadaki rakiplerinin sayısının

arttığını düşünmektedir. Mersin’den işletmelerin hepsi rakiplerinin sayısının arttığı

konusunda hem fikirlerdir.

Çizelge 4.48. İşletmelerin Son İki Yılda Rakip Sayısı (%)


Son iki yıldaki rekabet gücü Toplam Azalıyor Aynı Artıyor



Son iki yıldaki kârlılık Toplam



Son iki yıldaki rakip sayısı Toplam



175

Çizelge 4.49’a göre, işletmelerin %54,2’si rakiplerinin yurtiçinde ve küme

dışında olduğunu, %29,2’si ise küme içinde yer aldığını belirtmiştir.

Kahramanmaraş’tan işletmelerin %75’i, Mersin’den işletmelerin %50’si rakiplerinin

yurtiçinde ve küme dışında olduğunu belirtmişlerdir.

Çizelge 4.49. İşletmelerin Rakiplerinin Yer Aldığı Bölge (%)

Çizelge 4.50’de işletmelerin rakiplerine göre makine ve teçhizat durumu

verilmiştir. İşletmeler genellikle (%62,5) rakiplerine göre makine ve teçhizatlarının

yeterli olduğunu düşünse de %37,5’lik kısım ise kısmen yeterli olduğunu belirtmiştir.

Makine ve teçhizat konusunda İzmir’den işletmeler %75’lik oranla kendilerini daha

yeterli gördüklerini belirtmişlerdir.

Çizelge 4.50. İşletmelerin Rakiplerine Göre Makine ve Teçhizat Durumu (%)

Çizelge 4.51’de işletmelerin rakiplerine göre işgücü durumu verilmiştir.

İşletmeler çoğunlukla rakiplerine göre ellerindeki mevcut işgücünün yeterli (%83,3)

olduğunu düşünmektedirler. Observatory of European SMEs (2002)’ye göre, 2001

yılında 17 Avrupa ülkesinden 34 kümede yapılan ENSR Cluster Survey Spring isimli

çalışmada 25 kümede küme sonrası çalışan sayısında artışlar olduğu, 5 kümede

çalışan sayısının aynı kaldığı 4 kümede ise çalışan sayısının azaldığı ortaya çıkmıştır.


Rakiplerin konumu Toplam

Küme içinde Küme dışı yurt içi

Küme dışı yurt dışı



Rakiplere göre makine ve teçhizat konumunuz Toplam

Yetersiz Kısmen yeterli Yeterli İzmir 0,0 25,0 75,0 100,0 Kahramanmaraş 0,0 37,5 62,5 100,0 Mersin 0,0 50,0 50,0 100,0 Toplam 0,0 37,5 62,5 100,0


176

Kümelerin işgücünü ortak tedarik etmeleri işgücüne ulaşımı artırdığını da ortaya

koymuştur.

Çizelge 4.51. İşletmelerin Rakiplerine Göre İşgücü Durumu (%)

Çizelge 4.52’de işletmelerin rakiplerine göre teknolojik durumu verilmiştir.

%58,3 oranında teknolojilerinin yeterli olduğunu düşünen olsa da %29,2‘lik kısım

kısmen yeterli olduğunu düşünmektedir. İzmir kümesi işletmeleri teknoloji

konusunda rakiplerine göre kendilerini yeterli görmektedirler. Ancak Mersin’den

işletmeler teknoloji konusunda kısmen yeterli olduğunu belirtmektedirler (%62,5).

Kahramanmaraş işletmelerinin %25’i ise yetersiz olduklarını belirtmişlerdir.

Kümeler yeni teknolojilere erişimde küme dışındaki işletmelere göre daha

avantajlıdırlar. Diğer bir çalışmada ise, Norveç Denizcilik kümesi üyesi işletmelerin

denizcilikle uğraşan diğer işletmelere göre en son teknolojik donanıma sahip

oldukları saptanmıştır.

Çizelge 4.52. İşletmelerin Rakiplerine Göre Teknolojisi (%)

Çizelge 4.53’de işletmelerin rakiplerine göre Sınai Mülki Haklar durumu

verilmiştir. İşletmelerin %50’si sınai haklar konusunda kendini yeterli görürken,

%41,7’lik kesim ise kısmen yeterli olduğunu belirtmiştir. Bu konuda kendini en

yeterli gören küme üyeleri %87,5 ile İzmir’deki işletmelerdir. Sınai Mülkiyet Hakları

olarak çoğunluk Marka Tescil Belgesi üzerine olduğu izlenmiştir.


Rakiplere göre işgücü konumunuz Toplam



Rakiplere göre teknoloji konumunuz Toplam



177

Çizelge 4.53. İşletmelerin Rakiplerine Göre Sınai Mülki Haklar Durumu (%)

Çizelge 4.54’de işletmelerin yeni yatırım durumları verilmiştir. Ankete

katılan işletmelerin %70,8’i yeni yatırımlar yapmayı düşünmektedirler. Yatırım

yapmayı düşünenler arasında önemli bir payı Mersin kümesindeki işletmeler (%87,5)

almaktadır.

Çizelge 4.54. İşletmelerin Yeni Yatırım Durumları (%) Şehir Düşünmüyoruz Düşünüyoruz Toplam İzmir 37,5 62,5 100,0 Kahramanmaraş 37,5 62,5 100,0 Mersin 12,5 87,5 100,0 Toplam 29,2 70,8 100,0

4.11. Mersin Gıda-Tarım Kümesi, İzmir Organik Tarım Kümesi ve

Kahramanmaraş Biber Kümesi Swot Analizi

S: Strength (güçlü/üstün olduğu yönlerinin tespit edilmesidir.)

W: Weakness (güçsüz/zayıf olduğu yönlerin belirlenmesidir.)

O: Opportunity (sahip olduğu fırsatların ifade edilmesidir.)

T: Threat (karşı karşıya bulunduğu tehdit ve tehlikelerin saptanmasıdır.)

SWOT analizi için Mersin Gıda-Tarım Kümesi, İzmir Organik Tarım Kümesi

ve Kahramanmaraş Biber Kümesi üye anketleri dışında, küme yöneticileri ile birebir

yapılan görüşmeler, Meslek Kuruluşları, Sivil Toplum Kuruluşları (STK) ve Kamu

kurumları ile birebir yapılan görüşmelerden faydalanılmıştır.


Rakiplere göre Sınai Mülki Haklar konumu Toplam



178

4.11.1. Mersin Gıda Tarım Kümesi

Güçlü/üstün olduğu yönleri

• Küme üyelerinin hemen hepsinin aynı iş kolunda olması

• Kümelerde çalışan iş gücünün kalifiye olması

• Küme yönetiminin farklı kurum ve kuruluşlardan oluşması

• Kümenin mali yeterliliği

• Küme üyelerinin birbirine güvenmesi

• Birlikte hareket etme duygusunun yüksek olması

Güçsüz/zayıf olduğu yönleri

• Küme üyelerinin kümenin getirileri üzerinde çok bilgi sahibi olmaması

• İşletmelerin ar-ge ve inovasyon kapasitelerinin düşüklüğü

• Gıda güvenliği ve izlenebilirliği konusunda yetersizlik

• Kümenin yeni olması sebebiyle organizasyon yapısının tam oturmaması

• Kümenin hukuki bir statüsünün bulunmaması

• Küme üyelerinin hepsini bir araya getirmede sorun yaşanması.

Sahip olduğu fırsatları

• Bölgesel konumu

• Paketleme ve ambalaj sektöründe güçlü oyuncuların varlığı

• Kaliteli ve bol doğal kaynaklar

• Uluslar arası piyasalara ulaşmada liman ve gelişmiş lojistik avantajı (kara,

deniz, hava)

• Deneyimli personel ihtiyacını rahatlıkla sağlayabilmesi

• İklimi


179

Karşı karşıya bulunduğu tehdit ve tehlikeler

• İşgücü üzerindeki vergi yükünün fazlalığı

• Teşvik sisteminin yetersizliği

• Kümelere halen ülkemizde mali destekler ve hukuksal altyapılar

oluşturulmaması

4.11.2. İzmir Organik Gıda Kümesi


• Küme üyelerinin ortak hareket etmesi ve çoğunluğun kararlarına

uyulması

• Küme yönetiminde üniversite, özel sektör, kamu ve STK’ların yer alması

• Küme üyelerinin girişimcilik ruhuna sahip olması

• Birbirleri arasında güven

• Küme üyelerinin çoğunluğunun organik gıda üzerine tecrübeli olması

• Küme faaliyetlerinin Ekolojik Tarım Organizasyonu Derneği (ETO) çatısı

altında yürütülmesi

• Kümenin iyi bir organizasyon yapısına sahip olması


• Küme içerisinde yer alan işletme sayısının fazlalığı

• Ar-Ge ve yenilikçilik kültürünün yetersizliği: KOBİ’lerin Ar-Ge ve

yenilikçilik yaklaşım ve kavramlarının farkındalıkları konusundaki genel

yetersizlikleri

• KOBİ’lerin işbirliği kültürü konusundaki eksiklikleri: Aynı sektörlerde

faaliyet gösteren birçok KOBİ, üretim veya pazarlama


180

yaklaşımları/stratejileri ile değil, sadece fiyat ile rekabet etmekte, bu

durumda etkin işbirliği imkânını azaltmaktadır

• Kalifiye işgücünün dışarı doğru göçü: İzmir’de bulunan KOBİ’lerin

büyük çoğunluğu aile şirketidir. Yeni kuşak aile üyeleri daha iyi bir

kariyer ve yüksek ücret fırsatı vaat ettiği için İstanbul’a ve diğer ülkelere

göç etmektedir

• KOBİ’lerin yeterli sayıda orta-düzey yönetici ve teknik elemana sahip

olmaması: İzmir’de bulunan KOBİ’lerin büyük çoğunluğundaki

finansman, pazarlama, satış ve ürün geliştirme alanlarında çalışacak orta-

düzey yönetici sayısı ile üretim sürecinden sorumlu olacak teknik

personelin sayısının yetersizliği söz konusudur

• Zaman zaman ortak kararlarda sorun

• Kümeye ait bir laboratuvarın eksikliği


• Sertifikasyon kuruluşlarının yakınlığı

• Kalifiye işgücü ve düşük işgücü maliyeti: Avrupa Birliği’ndeki işgücü

maliyetleri ile kıyaslandığında yeterli eğitim almış, yetenekli ve düşük

maliyetli işgücü

• Kişi başına düşen gelir: Türkiye ortalamasından daha yüksek olan kişi

başına düşen gelir, yüksek miktarda harcama yaratma kapasitesine

sahiptir

• Hatırı sayılır gıda işleme sanayisi: İzmir, sahip olduğu gıda işleme sektörü

(30’dan fazlası organik üretimine yoğunlaşmış 900’ün üzerindeki gıda

işleme tesisi) ile Türk tarımı için başlıca tarımsal üretim ve aktarma

merkezidir

• Eğitim merkezleri ve üniversiteler; İzmir ev sahipliği yaptığı 6 üniversite

(çok yakında açılacak olan yeni bir üniversite ile birlikte yedi üniversite)

ve 40 civarında mesleki eğitim okulu ile bölgeye yalnızca eğitim ve

mesleki bilgi değil, aynı zamanda Ar-Ge imkânları da sunmaktadır


181

• Organize sanayi bölgeleri ve serbest bölgeler: İzmir 10 adet organize

sanayi bölgesine ve 2 adet serbest bölgeye (Ege Serbest Bölgesi ve

Menemen Serbest Bölgesi) ev sahipliği yapmaktadır

• Uluslararası pazarlara kolay ulaşım imkânı

• Organik tarım için bölgenin iklim şartlarının uygunluğu

• Avrupa Birliğindeki diğer küme organizasyonlarına üyeliğinin olması ve

aktif olarak çalışmaların takip edilmesi

Karşı karşıya bulunduğu tehdit ve tehlikeleri

• İş Destekleme Örgütleri arasındaki koordinasyon eksikliği: İzmir’de

kurulu olan iş destekleme örgütleri, şehirde bulunan diğer iş destekleme

örgütlerinin faaliyetleri, fonksiyonları ve rollerine aldırmaksızın,

birbirlerinden bağımsız hareket etme eğilimindedir

• Fiziksel altyapı konusunda yatırım yetersizliği: Her ne kadar şehirde

mükemmel bir liman ve lojistik tesisler bulunsa da, bölgenin demiryolu

ve karayolu ağı ile ilgili bir dizi engel bulunmaktadır

• Ülkemizde kümelerin hukuki bir altyapısının bulunmaması

• Düşük yetenekli işgücünün bölgeye doğru göçü: Türkiye’nin az gelişmiş

diğer bölgelerinden, İzmir’e doğru işçi göçü yaşanmaktadır. Genel olarak,

bu işgücü İzmir sanayisinin gerektirdiği eğitim ve yetenek seviyesinin

altındadır

• Kamuoyunda kümeler hakkında yeterince bilinç oluşmamış olması

• Kümelenme İle ilgili bir devlet politikasının bulunmaması

4.11.3. Kahramanmaraş Biber Kümesi


• Küme Altyapısının Biber Tanıtım Grubuna bağlı olarak devam etmesi


182

• Dernek statüsünde olması

• Üye sayısının az olması sebebiyle karar alma mekanizmasının hızlılığı

• Kümenin yeni olması nedeniyle dışarıdan gelecek yeniliklere açık olması

• Maraş Biberi Coğrafi işaretinin olması ve bunun küme tarafından

kullanılması

• Üretimde yılların verdiği tecrübe

• Dünyanın en kaliteli ve aranan kırmızı biberi olma özelliği


• Küme yönetiminin çalışmalarına tam olarak başlamamış olması

• Firmaların kurumsal kapasitelerinin zayıf olması

• Üretim teknolojilerinin eski olması

• Biberin işlemesinden elde edilecek ürün çeşitliliğinin olmaması/çok az

olması (sos, salça vb.)

• Tarımdan mamul ürüne kadar olan bütün üretim süreçlerinde kalifiye

personel yetersizliği

• Tarımsal üreticilerle işleyiciler arasında sözleşmeli tarımın

yapılmaması/çok az yapılması

• Bazı küme üyelerinin ve kümeye katılacak diğer işletmelerin, kümenin

getireceği fayda konusundan çok fazla bilinçli olmaması

• Coğrafi işaretin sağladığı faydanın yeterince bilinmemesi

• Kümenin yeni ve tecrübesiz olması

• Kümeye ait bir laboratuvarın olmaması

• Dış ticaret konusunda yetersizlik

• İnovasyon ve Ar-Ge çalışmalarının yetersiz olması hatta hiç olmaması


• IPA (AB Katılım Öncesi Mali Yardımlar) kapsamında fonlanıyor olması


183

• Kümenin dolayısıyla üyelerin teşvik bölgesinde yer alması

• Bölgenin iklim şartları ve toprak yapısının biber üretimine olumlu katkısı

• Türkiye biber üretiminin çoğunluğunun bu bölgede yapılıyor olması

Karşı karşıya bulunduğu tehdit ve tehlikeleri

• İstihdam üzerindeki vergi yükünün fazla olması

• Biberdeki afla toksin sorunu

• Merdiven altı işletmelerin kalitesiz ürünlerle Maraş Biberine olan güveni

azaltması

• Sektöre yönelik devlet teşvikleri ve desteklerinin yetersiz olması

• Tarımın yetersizliği nedeniyle yıllık üretim kapasitelerinin neredeyse %50

civarında kullanılabilmesi (sezonluk)


184

5. SONUÇLAR VE ÖNERİLER Sadık GÖZEK

185

5. SONUÇLAR VE ÖNERİLER

5.1. Sonuçlar

Küme geliştirme çalışmalarında politika ve uygulama araçlarının doğru

seçilmesi ve bölgeye uygun şekilde kullanılmaları çalışmaların başarı sağlamasında

önem arz eder. Küme geliştirme çalışmalarının başarısını gözlemleyebilmek kümenin

gelişimi açısından önem taşımaktadır. Kümelenme, Kümelenme Politikaları, Örnek

Kümelenme Modelleri ve Kırsal ve Tarımsal Kalkınmada Uygulanabilirliği hakkında

araştırmalar içeren çalışmadan elde edilen sonuçlar aşağıda özetlenmiştir.

Çalışmada ilk olarak, kümelenmenin literatürdeki yeri, bölgesel gelişme

yaklaşımlarındaki değişim süreci ve bu sürece paralel olarak kümelenme kavramının

gelişimi incelenmiştir. Genel anlamda kümelenme, bir nihai ürünün, malın veya

hizmetin, üretilmesi aşamasında, bu ürüne katma değer katan üretim zinciri ile bağlı;

işletmeler (mal veya hizmet üreticileri, tedarikçiler, dağıtım kanalları vb.), bilgi

üreten kurumlar (üniversiteler, araştırma kurumları, vb.), destekleyici kurumlar

(acenteler, danışmanlık hizmetleri, bankalar, sigorta şirketleri, vb.) ve müşteriler

tarafından oluşturulmuş ağ olarak tanımlanabilir.

Çalışmada, kümelerin yapısı, oluşumu ve yaşam evreleri incelenmiş olup,

kümelerin sanayi sitesi, çoklu şirket yapıları vb. sistemlerden olan farkı ortaya

konmuştur. Ayrıca küme oluşumları ile ilgili bilgiler verilmiş olup, genel olarak

belirli bir altyapısı olan işletmeler topluluğunun, yığınların veya platform gibi

grupların daha başarılı olmasını sağlamak amacıyla sıfırdan küme yaratmak yerine

aktif, iyi bir iş çevresine sahip, rekabet gücü yüksek veya potansiyeli olan mevcut

güçlü, iş gruplarının veya yığılmaların üzerine yoğunlaşmanın kümeleri daha başarılı

kılacağı sonucuna ulaşılmıştır.

Kümelerde işbirliğinin önemi ile ilgili olarak işletmelerin, yerel yönetimlerin,

kamu otoritelerinin, özel kuruluşların, araştırma kurumlarının, sivil toplum

kuruluşlarının ve toplumun diğer ilgili kesimlerinde yer alan oyuncuların bir araya

gelmesi gerektiği sonucuna varılmıştır. Kümelerde rekabetin önemi başarının

anahtarı olarak değerlendirilmiş ve bu süreçte, rekabetçi gücü yüksek sektör ve/veya


186

sektörlerin seçilip, eksik oyuncularının tamamlanıp kümenin faaliyette bulunmasının

uygun olacağı ortaya konmuştur. Ayrıca Porter’ın Elmas modeli değerlendirilmiş

olup, Porter, kümelerdeki ekonomik aktivitelerin yoğunlaşmasını, firmaların rekabet

edebilmek için yeni ve daha iyi yöntemler bulmaya çalışmalarına ve yenilikçiliği

piyasaya daha hızlı getirebilmelerine bağlı olarak açıklamıştır.

Kümelenmenin işletmelere sağladığı avantajlar detaylı bir şekilde

incelenerek, özellikle tedarikçilere, işçiye, tamamlayıcılara, bilgiye ve birçok kurum

ve kuruluşların hizmetlerine ulaşmada büyük bir araç olduğu sonucuna varılmıştır.

Kümelenme politikalarının kümelerin başarısı ve sürdürülebilirliği açısından

önemine dikkat çekilmiş olup, özellikle Avrupa Birliğinde birlik ve ülkeler bazında

yürütülen politikalar incelenmiş olup burada yer alan iyi örneklerin uygulanmasının

gerekliliği ortaya çıkmıştır. Ayrıca, kümelenme politikasının bilim ve teknoloji, Ar-

Ge ve yenilikçilik politikaları, girişimcilik politikaları, sanayi politikası,

bölgesel/kırsal kalkınma politikaları ve tarım politikaları ile birlikte

değerlendirilmesi gerektiği sonucuna varılmıştır. Ayrıca politika oluşturmaya da

katkı sağlayacak küme geliştirme stratejileri üzerinde durulmuş ve konuya ilişkin

öneriler “Türkiye’de Kümelenme Politikalarına Katkı Sağlayacak Öneriler”

bölümünde verilmiştir.

Dünyada ve Türkiye’de bazı kümelenme modellerinin organizasyon yapıları,

üye sayıları, amaçları, faaliyetleri detaylı bir şekilde incelenmiş olup, küme modeli

oluşturmada fayda sağlayacak öneriler ve kurulacak kümelere sürdürülebilirlik

açısından fikir verecek öneriler “Kümelerin Başarılı ve Sürdürülebilir Olması İçin

Öneriler” bölümünde verilmiştir.

Özellikle Türkiye’de ve Avrupa’da kümelenme yönünde verilen desteklere ve

kümelenme uygulamalarına yer verilerek genel bir değerlendirme yapılmıştır.

Avrupa’da kırsal kalkınmada bir araç olarak kümelenmenin kullanılması sonucunda

oluşan kırsal turizm ve kırsal sanayi kümeleri örnekleri verilmiş ve kümelerin kırsal

kalkınmaya rahatlıkla uygulanabilir olduğu sonucuna varılmıştır. Özellikle kırsal

sanayi ve kırsal turizm içerisinde entegrasyonun sağlanması ve örgütlenmelerin daha

aktif hale gelmesi açısından kümelenmenin oldukça önemli olduğu sonucu ortaya

konmuştur. Kümelenme çalışmalarına yönelik ülkemizde net olarak kurumların


187

koordinasyonu kapsamında destekler sağlanmamakla birlikte konunun önemine

hâkim bazı kurumlar tarafından destekler çıkarılmış olup destekleme kapsamının

sınırlı olduğu sonucuna varılmıştır.

Kırsal kalkınma politikalarına bağlı olarak kırsal alanlarda yeni destekler ve

faaliyetlerin ortaya çıktığı, fakat bu kapsamda özellikle örgütlenme, kırsalda sektör

çeşitliliğinin az olması, altyapı problemleri gibi bazı temel sorunların olduğu

bunların giderilebilmesinde kümelenmenin bir alternatif olduğu sonucuna varılmıştır.

Mersin Gıda-Tarım Kümesi, İzmir Organik Tarım Kümesi ve

Kahramanmaraş Biber Kümesi yönetimi, proje sorumluları, temsilcileri, STK’lar,

Meslek kuruluşları ve bazı üyeleri ile yüz yüze görüşülerek SWOT analizi

yapılmıştır. Bunun sonucu; genel olarak küme üyelerinin, ortak hareket etme ve

karşılıklı güven duygusunda olduğu ve aynı sektörde olmanın birbirlerini anlama

açısından güçlü bir yan olduğu, ancak işletmeleri bir araya getirmenin zorluğunun ve

bazı laboratuvar ve teknoloji gibi eksikliklerinin zayıf bir yan olduğu belirtilmiştir.

Bölgesel konum ve iklimin ortak olarak kümelerde fırsat olarak görüldüğü,

kümelerin hukuki bir altyapısının tam olarak olmaması ve kümelenme üzerine devlet

destekleri ve politikalarının olmamasının tehdit olarak görüldüğü ortaya çıkmıştır.

Mersin Gıda-Tarım Kümesi, İzmir Organik Tarım Kümesi ve

Kahramanmaraş Biber Kümesi üyesi 24 işletme ile yapılan anket çalışmaları

değerlendirilerek başlıca sonuçlar aşağıda verilmiştir. Buna göre;

• Kümelerin yasal olarak tanımlanmış bir hukuki altyapısı olmaması

sebebiyle, platform, dernek ve vakıf çatısı altında kümeler faaliyetlerini

sürdürmektedir.

• Anket yapılan işletmelerin çoğunluğunun 10-49 arası çalışan sayısı ile

küçük işletme statüsü içerisinde olduğu saptanmıştır.

• Kümelerde yer alan ve anket yapılan işletmelerin yaklaşık %84’ünün

uluslararası piyasalarda yer aldığı ve ihracat yaptığı, ihracat rakamlarının

da yıldan yıla artış gösterdiği sonucu çıkmıştır.

• Anket yapılan işletmelerin son 5 yıllık ciro artışlarında büyük dalgalanma

görünmemekle birlikte artış olduğu ortaya çıkmıştır.


188

• İşletmelerin küme öncesi %58’i tanıtım çalışmaları yaparken, küme

sonrasında hepsinin tanıtım çalışmalarında bulunduğu ortaya çıkmıştır.

Burada elbette ortak tanıtım faaliyetlerinin etkisi oldukça büyüktür,

broşür katalog ve reklam verme gibi tanıtım faaliyetlerinde büyük

oranlarda artışlar olduğu ortaya çıkmıştır.

• Anket yapılan işletmelerin yarısından fazlası kümeye katılma sebebi

olarak satışlarını artırmayı belirtmişlerdir.

• İşletmelerin %75’i dâhil olduğu kümenin başarısına inandığını

belirtmiştir.

• Anket yapılan işletmelerin %75’i kümenin sağladığı en önemli getiri

olarak ortak fuar ve ortak tedarik faaliyetlerini belirtmiştir, yaklaşık

%96’sı fuarlara katılım sağladıklarını ve %92’si yurtdışı firmalarla

görüşme yaptıklarını belirtmişlerdir.

• %41’i bağlı bulunduğu kümede en önemli sorun olarak küme üyelerinin

küme çalışmaları konusunda bilinçli olmadıklarını belirtmişlerdir.

• Anket yapılan küme üyelerinin %75’inin satışlarının artış gösterdiği ve

%96’sında müşteri memnuniyetinin arttığı sonucu çıkmıştır.

• Anket yapılan işletmelerin üretim miktarlarının ve kapasite kullanım

oranlarının da arttığı sonucuna varılmıştır.

• Anket yapılan işletmelerin rakiplerinin çoğunlukla küme dışında yurtiçi

işletmeler olduğu ortaya çıkmıştır.

• İşletmelerin rakiplerine göre işgücü, teknoloji ve sınai mülkiyet hakları

konusunda yeterli oldukları ve yaklaşık %71’inin yeni yatırım yapmayı

düşündükleri sonucuna varılmıştır.

Yapılan çalışmalara göre işletmelerin küme içerisinde yer almasının

işletmenin büyümesi, satışlarının artması, ihracatın artması, ürün kalitesinin artması,

yeni yatırım yapmayı düşünmeleri vb. konularda kendisine avantajlar sağladığı

ortaya çıkmaktadır. Bu sonuçlardan hareketle kırsalda yer alan kırsal sanayi ve kırsal

turizm işletmelerinin gelişmesi ve yeni işletmeler ortaya çıkması açısından


189

kümelenme çalışmalarının ülkemizde farklı bölgeler için değerlendirilmesi hem o

bölgeler için hem de ülke ekonomisi için yararlı olacaktır.

5.2. Öneriler

5.2.1. Türkiye’de Kümelenme Politikalarına Katkı Sağlayacak Öneriler

Kümelenme kavramının çok büyük bir geçmişe sahip olmaması, bununla

ilgili oturmuş çok fazla politikanın da olmadığını göstermektedir. Avrupa’da birçok

ülkede bile deneme yanılma yöntemine göre daha uygun bir politika belirlemeye

yönelik çalışmaların devam ettiği görülmektedir. Ülkemizde AB ve diğer kurumların

desteği ve çalışmaları doğrultusunda bazı kümelenme çalışmaları yapılmıştır, ancak

Devlet politikası olarak kümelenme politikası adında herhangi bir çalışma

bulunmamaktadır.

Kümelenmelerin gelişimi ve ilerlemesi için, içsel ve dışsal bağlantılar

kombinasyonu gereklidir. Burada içsel ve dışsal, bölge içi-bölge dışı hatta yurtiçi-

yurtdışı olarak da düşünülmelidir. Bu nedenle, kümelenmeleri, politika hedefleri

olarak, bölgesel ya da ulusal idari sınırlar içine hapsetmek için herhangi bir neden

bulunmamaktadır. Avrupa Birliği ülkeleri genelinde uygulanmakta olan kümelenme

politikalarının analizi, bu politikaların sınır ötesi ve hatta Avrupa boyutunun henüz

emekleme döneminde olduğunu göstermektedir.

Ülkemizde tam bir kümelenme politikası bulunmamakla birlikte kümelerin

herhangi bir hukuki statüsü de bulunmamaktadır. Çoğu küme faaliyetlerini dernek,

vakıf, platform gibi yapılar aracılığıyla yürütmektedirler. Kümelerin daha rahat ve

daha sürdürülebilir olması için yasal altyapılarının hazırlanarak hukuki bir statü

kazanması gerekmektedir.

Kümelerin yaşam döngüsünü, kümelenme politikalarının yaşam döngüsü ile

uyumlu hale getirmek gerekmektedir. Kısa vadeli kümelenme politikaları kümelerin

ömründen daha kısa süreli olursa politikanın bir etkisi kalmamaktadır. Politikaların

ve politika önlemlerinin sürdürülebilirliği sanayinin kümelenme politikalarına

sağlam bir bağlılık sağlanması bazı çerçeve koşullarının belirli bir süre için


190

istikrarının korumasını gerektirir. Kümelenme destekleme programı tek bir faaliyet

içermemeli, çeşitli faaliyetlerden oluşmalı ve izlenmesi de çok iyi bir şekilde

yapılmalıdır.

Kümelerin yaşam döngülerine göre politika öncelikleri belirlenmelidir,

Başlangıç aşaması, gelişen kümeler ve olgun kümeler olmak üzere kümeler

sınıflandırılmalıdır. Her dönem için farklı politikalar belirlenerek, yeni başlayan

kümeye farklı, gelişen ve altyapısı oluşmuş kümeye farklı, olgun

uluslararasılaştırılma ihtiyacı olan kümeye farklı olmak üzere her evredeki kümeye

farklı destekleme modelleri belirlenmelidir.

Kümelenme doğası gereği bölgesel bir yapılanmadır. Bu nedenle merkezi

kümelenme politikalarının gerçek ihtiyaçlara tam olarak cevap veremeyeceği

aşikârdır. Yapılması gereken bölgelerin rekabetçilik düzeylerinin tespit edilmesi ve

kümelenme potansiyellerinin ve/veya var olan kümelenmelerin analizine dayalı

bölgesel kümelenme politikalarının geliştirilmesidir. Bu kapsamda Bölge Kalkınma

Ajanslarının faaliyetleri arasında yer alan kümelenmeye verilen desteklerin aktif bir

şekilde kullandırılması gerekmektedir.

Kırsal kalkınma için de önemli bir araç olan kümelenme IPARD kapsamında

TKDK tarafından desteklenmeli başta kırsal sanayi ve kırsal turizm ayaklarında

destekleme politikaları kümelenme ile ilişkilendirilmelidir. Özellikle Avrupa’da

örnekleri yaygın olan çalışmanın içerisinde örnek olarak da verilen kırsal sanayi ve

kırsal turizm kümeleri uygulamaları araştırılmalı ve iyi örnekler ülkemiz için de

uygulanmalıdır.

Kırsal alanlarda kümelenme faaliyetlerinin uygulanabilir olduğu Avrupa’da

kanıtlanmış olsa da ülkemizde pek fazla örneği olmadığından hala çaba istemektedir.

Ancak İzmir ve Mersin gibi kümeler içerisinde resmen olmasa da kırsal üreticiler

dolaylı olarak yer almaktadır. Kırsal alanlarda kırsal sanayi altında kırsal üretici

kümeleri kurulmalıdır. Kırsal üretici kümelerinde, faaliyetlerin birlikler altında

yapılması ve nihai müşteriye kadar çok fazla aracı bulunmaması, ürün kalitelerinin

belirli bir standartta olması, gerektiğinde daha fazla katma değer sağlamak açısından

ortak işleme tesislerinin olması gerekliliktir.


191

Kırsal kalkınma açısından uygulanabilir diğer başlık kırsal turizm

kümelenmeleridir. Çalışmada bahsedilen Polonya örneğinde olduğu gibi ve "armut

ağacının altında tatil" sloganı ile yürütülen kümelenme faaliyeti benzer şekilde

uygun alanlarda (köy, yayla, jeotermal vb.) yapılabilir. Küme içerisine spor

aktiviteleri, konaklama, yiyecek-içecek sunumları, ulaşım ve gezi alternatifleri,

hediyelik eşya, yöresel ürünler gibi mümkün olduğunca fazla oyuncu dâhil edilerek

uygulanmalıdır. Kaliforniya şarap kümesinde olduğu gibi, bazen kırsal sanayi

kümeleri ardından kırsal turizm kümelerini oluşturabiliyorlar, şarap imalathaneleri

gezi düzenlenen turistik alanlara dönüştürülebiliyor. Bu nedenle yenilikçi farklı

fikirler küme içerisinde yer almalıdır.

Kümelenme çalışmalarını teşvik edici AB’de yapılan örnekler gibi yarışmalar

veya ihaleler şeklinde uzun vadeli destekleme politikaları hazırlanmalıdır. AB’de

işbirliği kültürü tüm politikalar ve özellikle rekabetçilik ve inovasyona dayalı

stratejiler içerisinde büyük önem taşımaktadır. İşbirliği prensibi, fonların dağıtımında

ve daha önemlisi finansman kaynaklarının oluşturulması aşamasında sistemin en

temel dayanağı olarak kabul edilmektedir. Türkiye’de tüm kamu ve özel sektör

kurum ve işletmeleri arasında, destekleyen kurumlar, yerel yönetimler, üniversiteler,

araştırma merkezleri ve sivil toplum bağlamında işbirliği ve bilgi akışının

geliştirilmesi, sürdürülebilir ve küresel rekabet gücüne sahip kümelenmelerin

oluşturulmasında büyük fayda sağlayacaktır. Bir kümelenme politikası, kümelerin

ihtiyaç duyacağı değişik şekilde, duruma özel uyarlanmış desteği sağlayabilmek için

çok çeşitli kurumsal aktörü de kapsamalıdır. Gerektiğinde birçok kurum kümeye

destek sağlayabilmelidir. DPT tarafından hazırlanan Kalkınma Planlarında

kümelenme politikaları yer almalı ve kümelenme konusunda kurumların görevleri iyi

bir şekilde tanımlanmalıdır.

Kümelenmelerin uzun vadede ayakta kalmalarını sağlayacak stratejik

destekleme politikalarından vazgeçilmeksizin, kümelerin kendi kendilerini finanse

edecek düzeyde finansmana sahip olmalarına olanak sağlayacak modeller ortaya

konulmalı ve bunlar profesyonel anlamda izlenmelidir. Elbette AB aday üyelik

sürecinin belki de en cazip yanı sağladığı mali yardım paketleri ve fon olanaklarıdır.

Ancak unutulmaması gereken husus, kümelenmelerin ulusal fon kaynaklarına ve


192

özellikle kırsal/bölgesel kalkınma stratejileri kapsamında hayata geçirilecek olan

bölgesel rekabetçilik analizlerine dayalı finansman paketlerine duyulan ihtiyacın AB

fonları ile karşılanmasının mümkün olamayacağıdır. AB’nin bütçe kavramlarından

biri olan ulusal katkılı finansman olanakları, Türkiye’de IPA olarak ifade edilen tam

üyelik öncesi yardım enstrümanlarında kullanılmaktadır. Hedeflenen her bölge ve

kümelenme ihtiyacına yönelik özel fon paketlerinin oluşturulması ve bu fonların

eşitlikçi, adil ve şeffaf bir şekilde bölgeye dağıtılarak, AB üye ülkelerinin uyguladığı

kümelenme stratejilerine benzer bir şekilde uyarlanmasıdır. Bu noktada AB’nin en

iyi deneyimler ve başarı hikâyeleri sağlam bir başlangıç noktası sunacaktır (Kuyucu,

2009).

Bir kümelenme politikasının başarılı bir şekilde uygulanması, karar

vericilerin ve paydaşların kümelenme ve yenilik süreçlerini çok iyi bir biçimde

anlamalarına bağlıdır. Bu nedenle karar vericilerin kümelenme konusunda yeterince

bilinçli olması, kümelerin sağlayacağı faydaların getirileri hakkında dolu olması

gerekir. Karar vericiler, Türkiye’de ve Dünya’da yer alan kümelenme modelleri,

desteklenme süreçleri, kümelerin göstergeleri hakkında yeterince bilgiye sahip

olmalılar.

Porter’ın geliştirdiği Elmas Modelinde yer alan rekabet gücünün unsurları

incelendiğinde, bölgesel rekabet gücünün artırılması için kamu desteğinin önemi net

bir şekilde ortaya çıkmaktadır. Devletin sağladığı hizmetler ve yaptığı mevzuat

düzenlemeleri genel iş ortamını şekillendirmektedir. Genel iş ortamındaki

değişiklikler ise Elmas Modelinde yer alan rekabet gücünün temel unsurlarını

doğrudan ya da dolaylı olarak etkilemektedir. Kümelerin gelişmesi ve rekabet

gücünün artırılması için devletin uyguladığı farklı politikalar arasında uyum

sağlanmalıdır.

Kümelenme yaklaşımı bölgesel ve kırsal kalkınma, tarım, sanayi, bilim ve

teknoloji politikalarının kesişim kümesinde bulunmaktadır. Ancak bu politikaların

sınırları net değildir. Bu yüzden, politikalar arası uyumu sağlamak için farklı

kurumlar tarafından sağlanan desteklerin küme oluşumları etrafında birbirini

tamamlaması gereklidir. Bu durumda kümelenme, yeni bir politika olarak değil


193

mevcut ekonomik gelişme politikalarının bir tamamlayıcısı olarak

değerlendirilmelidir.

Çalışmada yer alan ülke örneklerinde politikalar arası uyumun sağlanması

için farklı kurumlar kümelenme programlarının uygulama sürecine dâhil edilmiştir.

Programların yönetimine bakıldığında ise, merkezi kamu kurumları; uygulanan

programların sahibi, bütçenin sahibi ve proje seçimini yapan birim olmuşlardır.

Merkezden yürütülen bu uygulamalarda, yerel birimlerin rolü, kümeleri yerinde

desteklemek ve uzun vadede sürdürülebilirliklerini sağlamak olmuştur. Bu durumda,

ülke örneklerinde uygulandığı gibi küme programlarının merkezi kurumlarla

bölgesel kurumları buluşturan bir nitelik taşıması gerekmektedir.

Politika oluşturulacak programlar sayesinde ve politika çerçevesinin

temelinde, içeriğine ilişkin bilgiler verilerek ulusal ve bölgesel bazda yayımı

yapılmalı, küme işletmeleri ve ilgili kurumlar arasındaki işbirliği ve ağ oluşturma

teşvik edilmeli, kümelerin yenilikçilik faaliyetleri ayrıca desteklenmeli, kümelerin

uluslararası performansını geliştirilerek, küresel rekabet düzeyi artırılmalıdır.

Sonuç olarak bu politikaların başarısı için tek bir reçete bulunmamaktadır.

Nasıl ki kümelenme işletmeler için yeni bir öğrenme süreci ise politika yapıcıları için

de yeni bir öğrenme ve gelişim sürecidir. Kümelerin yaşam döngüsüne göre

desteklenmesi politika yapıcıların işbirliği içinde çalışmasını gerekli kılmaktadır. Bu

bakımdan politika tasarlama sürecinde kümede oluşan sistemik kusurların bertaraf

edilebilmesi için kamunun eşgüdüm halinde stratejik bilgiye ulaşması gerekmektedir.

Bunun için kümelenme politikasını şekillendirecek ve her bir kümenin farklı bir

ihtiyacına cevap verebilecek bir modelin tasarımı gereklidir. Kümelerin farklı

ihtiyaçlarına odaklanmak kaynak tahsisinde kamunun etkinliğini artırmaktadır.

Küme ve kümelenme politikalarının yararlarına ilişkin güçlü bir bilinç oluşmalıdır.

Bir kümelenme politikasının başarılı bir şekilde uygulanması, karar vericilerin ve

paydaşların kümelenme ve yenilik süreçlerini çok iyi bir biçimde anlamalarına

bağlıdır.


194

5.2.2. Kümelerin Başarılı ve Sürdürülebilir Olması İçin Öneriler

Kümenin daha başarılı olmasını sağlamak amacıyla sıfırdan küme yaratmak

yerine aktif, iyi bir iş çevresine sahip, rekabet gücü yüksek veya potansiyeli olan

mevcut güçlü, iş gruplarının veya yığılmaların üzerine yoğunlaşmak en önemli

etkenlerdendir.

Kümelerin kuruluş aşamasında küme üyelerinin, kamu kurumlarının, Sivil

Toplum Kuruluşlarının (STK), Dernek ve Vakıfların bunu birer sosyal sorumluluk

çalışması olarak görmeleri ve uzun soluklu bir görev olduğunu bilmeleri

gerekmektedir. Tavandan tabana ve tabandan tavana olan girişimlerin arasında bir

denge bulmak gerekir. Kümeler tabandan tavana yapısında girişimlerdir ve

dolayısıyla yerel paydaşların katılımını ve aktif katkılarını gerektirmektedir. Özel

aktörleri mümkün olduğunca dâhil etmek ve sadece kamu sektörü tarafından

yürütülen girişimleri engellemek gerekir. Kümelerde mümkün olduğunca

katılımcılığı teşvik etmek gerekir. Kamu ve özel sektörün çıkarlarını, hedeflerini ve

politikalarını uyumlu hale getirmek, sürdürülebilirliği sağlamada yardımcı

olabilmektedir. Başta kırsal olmak üzere Örgütlenme çalışmalarının az ve yetersiz

olması kümelenme faaliyetlerinden uzak kalınmasına sebep olmaktadır. Örgütlenme

desteklenmeli ve sürdürülebilir olmalıdır.

Gerçekçi olunmalıdır; güçlendirilecek kümelenmeyi seçerken, yerel ve

küresel pazarda rekabet edebilecek nitelikte işletmelerden ve tedarikçilerinden oluşan

kritik bir kitle olmalıdır.

Küresel rekabet ortamındaki rekabet koşullarının sürekli değişimi ve uyum

sürecinin sürekli olması gerekliliği bir gerçektir. Bu duruma ayak uyduramayan pek

çok küme rekabet gücünü yitirmiş ya da kaybetmiştir. Timurçin, (2010)’a göre, bu

temel üzerinde kümelerin başarısızlık nedenleri aşağıdaki başlıklar altında

toplanabilir:

• Kümelerde üretim isteği eksikliği,

• Eski teknoloji ve teçhizat,

• Benzer kümelerdeki rekabet,


195

• Dayanışma etkinlikleri yeteneğinin kaybolması,

• Kemikleşme içinde iç dinamizm kaybı.

Küme içerisinde en önemli faktör küme üyelerinin birbirine karşı “Güven ve

İşbirliği” duygusuna sahip olması gerekmektedir. Küme üyelerinin yapacağı birçok

faaliyetin temelinde bunun sağlamlığı yatmaktadır. Bu konuda çoğu kümede

yapılmayan ancak yurtdışında birkaç örneği olan ve “Code of Conduct” olarak

isimlendirilen ve Türkçeye “davranış kuralları” olarak çevrilen bir sözleşmenin

imzalanması küme üyeleri açısından bir güven belgesi olabilir. Kümede işbirliği

ilişkilerinin kaybolması ve küme içinde bilgi akışının eksikliği kümeler içindeki

başarısızlığın sebeplerindendir. Örneğin Silikon Vadisinde işletmeler arasında

davaların artması küme için tehlikeler yaratmaktadır.

Kümenin organizasyon yapısının belirlenmesi ve her organizasyon da yer

alacak sorumluların isim ve kurum olarak belirlenmesi gerekmektedir. Organizasyon

şeması kümenin kuruluşu da dâhil olmak üzere hazırlanmalıdır. Aşağıdaki yapı örnek

olarak kullanılabilir

• Küme Yürütme Kurulu: Kümelerin kurulması aşamasında çalışmaların

başlatılması nedeniyle gönüllülük esası ile firmalar, kamu-sivil toplum

kuruluşları, üniversiteler ve diğer paydaşlardan oluşmaktadır.

• Küme Yönetim Kurulu: Kümelenme faaliyetini yürütmekte (kaynakların

sağlanması, küme koordinatörü ve ekibine destek ve kılavuzluk yapılması

ile küme ekibi ve alt çalışma gruplarının sorumluluklarının yerine

getirilmesinin sağlanması), işletmeler ve paydaşlardan oluşmaktadır.

• Küme Danışma ve Çalışma Grupları: Hedeflerin belirlenmesi, stratejilerin

oluşturulması için bilgi, deneyim ve uzmanlıkların sağlanması görevine

sahiptir. Konusunda uzman kişilerden oluşur. Danışma kurulu bütün

paydaşların temsil edildiği geniş katılımlı bir yapıya sahip olacak ve

düzenli toplanarak kuruluş aşamasında temsil ettikleri grupların

hassasiyetlerini ve vizyonlarını Yönetim kurulu'na taşıyacaklardır.


196

Üniversiteler, ilgili kamu kurumları, meslek örgütleri, üretici birlikleri ve

özel sektör temsilcileri danışma kurulunda yer alacaklardır.

• Küme Koordinasyon ve Geliştirme Ekibi: İş planının hazırlanması,

uygulanması, koordinasyonu, Yönetim kurulu tarafından verilen

görevlerin ve küme ile ilgili diğer aktivitelerin gerçekleştirilmesinden

sorumludur. Birim, bir iş kümesi yöneticisi ve destek personelinden oluşan

küçük bir ekip ile yönetilecektir, iş kümesi faaliyetlerinin günlük

yönetimini sağlamaktan sorumlu olacak, iş kümesi dinamiğini (gerekli ve

uygun ilişkilerin kurulması), çalışma gruplarının sekreterliğini yapacak ve

koordinasyon faaliyetlerini yönetecektir

• Küme Denetleme Kurulu: Küme yönetim kurulu ve yönetim birimi

faaliyetleri için mali ve idari denetimi sağlamaktan sorumludur. Danışma

kurulundan temsil edilen kurumlardan veya Yönetim kurulunda gelen

belirli sayıda kişiden oluşan denetim görevi olan kuruldur. İdeal olarak

bağımsız bir şekilde faaliyet gösterir.

Tarım ve gıda kümelenmeleri açısından kooperatiflerin yapısı ve rolleri

tekrardan gözden geçirilmelidir. Kooperatifler ve kooperatifçilik kümelenme

çalışmasında daha etkili olacak şekilde düzenleyici yapısının güçlendirilmesi,

ortaklık yapısının güçlendirilmesi, bölgesel ve ulusal pazarların dışına çıkarak

uluslararasılaştırma faaliyetlerinde bulunması, daha rekabetçi bir yapısının olması,

ortak tedarik faaliyetlerinde bulunarak kümelenme üyelerinde maliyet avantajı

sağlaması, ayrıca teknoloji transferi çalışmalarında bulunması açısından etkisinin

artırılması gerekecektir. Burada kümelenme politikası ile birlikte tarım ve kırsal

kalkınma politikaları da önemli rol oynamaktadır.

Kümelerin dinamizmini sağlamak için önemli unsurlardan birisi girişimci

enerjidir. Bilgiyi geliştirebilen ve uygulayabilen yetkin yeteneklere erişim, önemli bir

başarı faktörüdür. Girişimcilik ruhu ve enerjisi yüksek işletmelerin olduğu kümeler

daha üretken ve daha yenilikçi olabilmektedir. Bu nedenle kümenin girişimcilik ruhu

yüksek olmalıdır.


197

Küme geliştirme çalışmalarında üzerinde önemli durulması gereken

konulardan birisi de küme içerisindeki entelektüel sermayenin, yani bir diğer deyişle,

küme içerisinde yer alan oyuncuların ve tabi kişilerin sahip oldukları değerlerin

toplamıdır. Entelektüel sermaye; ülkeye, bölgeye, sektöre göre değişiklik mutlaka

gösterecektir. Ancak evrensel değerler göz önüne alındığında; entelektüel

sermayenin aslında, bilgiye dayalı sermaye, sosyal sermaye ve duygusal sermayenin

toplamından ortaya çıktığı da görülmektedir. Bilgiye dayalı sermayenin içerisinde iş

yapma bilgisi ve yetenekler; sosyal sermayenin içerisinde iş ağının kalitesi ve yapısı;

duygusal sermayenin içerisinde de cesaret, ısrarlı ve önyargısız olarak iş yapabilmek

özellikleri vardır. Entelektüel sermayenin gelişmişliği küme içerisinde yer alan

oyuncuların birbirlerine olan güveni ve işbirliği yapabilme özelliklerini göstermesi

açısından büyük önem tanır. Gelişmiş ekonomilerde yer alan kümelerde (örneğin

Silikon Vadisi) bu seviye genellikle oldukça yüksektir ve işbirliği ortamını mümkün

kılan başlıca faktörlerden birisidir. Küme içerisine mümkünse böyle bir değeri dâhil

etmek gerekir.

Etkileşimlerin işletmelerin performansı üzerinde anlamlı bir etkisi olabilmesi

için, yeterli sayıda ilgili aktörün katılım sağlaması için kritik kitleye ulaşmak

gerekmektedir. Küme içerisinde yer alan üye sayısı yeterli sayıda olmalı ve

sürdürülebilirliği olmalıdır. Örneğin Kahramanmaraş Biber Kümesi üye sayısı

bakımından bibercilik üzerine faaliyet gösteren işletmelerin sayısına göre

kıyaslandığında oldukça az görünmektedir. Elbette kümenin yeni olması sebebiyle

bu normal bir durumdur, ancak sürdürülebilirlik ve biber kümesinin daha da

büyümesi açısından diğer kitleyi de aynı standartlarda kümeye dâhil etmek gerekir.

Bir kümenin uluslararası pazarlarda büyüme olasılığı çok düşük olan bir

sektörde veya alanda uzmanlaşması durumunda, kümeler potansiyel olarak

‘’etkilerde kilitlenme’’ durumuna takılıp kalabilir. Bu durumda risk, bir sektör veya

alanda uzmanlaşmakta değil, kümenin daha ziyade, uluslararası pazarlarda büyüme

olanağı olan faaliyetlere yönelik çok az imkânla donatılması ve sıkışmasında

yatmaktadır. Kurulması planlanan kümenin sadece ulusal anlamda değil uluslararası

piyasalarda da faaliyet gösterebilme altyapısına sahip olması kümenin belirli bir

aşamadan sonra büyümesine daha da büyük bir katkı sağlar.


198

Diğer bir olumsuzluk ise, bir küme dâhilinde işbirliği uygulamaları hâkim

olduğunda ve küme kendini dünyanın geri kalanından koruduğunda

gerçekleşebilecek rekabetçi baskının azalması durumu ile bağlantılıdır. Küme

aktörleri arasındaki işbirliği ve rekabet arasındaki hassas denge korunmalıdır.

Kümelere ilişkin olası bir risk, kümelerin aşırı bir biçimde kendilerine

odaklandıkları ve bu esnada da ulusal veya uluslararası anlamda kümenin ötesinde

olan daha geniş kapsamlı fırsatlara ve tehlikelere dair görüşü kaybettikleri

durumlarda ortaya çıkan kendi kendine yetme sendromudur. Kümeler büyüdüklerini

anladıklarında içine kapanmak yerine daha da büyümeyi seçmelidir.

Diğer bir önemli risk ise bir kümenin anahtar işletmelere aşırı düzeyde

bağımlı olmasını kapsamaktadır; bu durum söz konusu anahtar şirketlerin rekabet

edebilirliğinin azalması halinde problem oluşturabilir. Kümenin ortak tedarik ve

ortak pazar çalışmalarında kullandığı havuzun daha geniş olması bu riski

azaltacaktır.

Uzmanlaşmış bir işgücünün varlığı, kümelerin sistem dışı değişikliklere hızlı

bir şekilde uyum sağlamalarını sağlar ve aynı şekilde, kümelerin evrimleşme

sürecinin sürekliliğinin garantiye alınmasına yardımcı olur. Kümelerde ortak bir

insan kaynağı havuzu kurulması ve küme üyelerinin ihtiyaçlarının bu havuzdan

karşılanması ve bu insan kaynağına ortak mesleki ve teknik eğitim ile kişisel gelişim

eğitimleri verilerek hem eğitim maliyetlerinin düşürülmesi hem de daha kalifiye

personele sahip olması sağlanabilir.

Ortak tedarik küme üyelerinin en önemli avantajlarındandır, işletmeler

üretimde veya işletme giderlerinde kullandıkları ortak makine teçhizata, ortak

hammadde ve diğer girdilere daha uygun maliyetlerle sahip olabilmektedirler. Kırsal

alanlarda üreticilerin organik tarıma yönelmesi ve desteklenmesi kalkınma planları

içerisinde yer almaktadır. Bu nedenle kurulacak kümeler ortak tedarik, makine vb.

faaliyetlerle kırsalda iyi bir iş ortamı sağlayabilirler. Örneğin Organik tarım-gıda

kümesinde yer alan işletmeler tohum giderleri, organik gübre giderleri veya

paketleme makineleri gibi ortak tedariklerine daha uygun maliyetlerle sahip

olabilirler. Ayrıca işletmeler makine ve ekipmanı ortak olarak da alabilmekte olup

daha yüksek kapasite ile kullanımını sağlayarak da maliyetlerini düşürebilmektedir.


199

Örneğin bir işletme bir paketleme makinesi aldığında ve %30 kapasite kullanımı ile

çalıştığında maliyetini yükselten bir makine olabilecektir, böyle bir makineyi birkaç

işletme ortak olarak aldığı takdirde hem maliyetleri düşecek hem de verimliliği

artacaktır. Bununla ilgili olarak KOSGEB’in sunmuş olduğu İşbirliği Güç Birliği

Destek Programından ve TKDK’nın kırsal sanayi desteklerinden faydalanılabilinir.

Ortak pazarlama kümelerin hem maliyetlerini düşürmesi açısından hem de

daha büyük bir alanda pazarlama çalışmaları yapabilmesi açısından en önemli

faaliyetlerinden olmalıdır. Örneğin, İşletmelerin tek başına katılım sağladığı yurtiçi

ve yurtdışı fuarlar bir işletme için yüksek maliyetler ifade edebilmektedir. Fuar

kapsamında hazırlanan tanıtım materyalleri, kataloglar, görevlendirilen insan

kaynağı, ulaşım, vb. maliyetleri eğer işletme KOBİ ise mali açıdan oldukça yüksek

gelmektedir. Ancak küme olarak katılım sağlanan fuarlara ortak hazırlanan katalog

ve tanıtım materyalleri ve ortak stant tasarımı ile katılım sağlandığından hem

maliyetler düşmekte hem de daha çok ulusal ve uluslararası fuarlara katılım

sağlanarak daha fazla kitleye ulaşılabilmektedir. Örneğin Biber Kümesi Maraş Biberi

Coğrafi işareti altında ulusal ve uluslararası fuarlara katılım sağlayarak küme üyesi

işletmelerin üretim ve satış miktarlarının artmasında etkili olmuştur.

Kümelerin yaşam döngüsünü, kümelenme politikalarının yaşam döngüsü ile

uyumlu hale getirmek gerekmektedir. Kümelerin ve aynı şekilde, kümelenme

politikalarının yaşam döngüleri vardır. Kümelenme politikalarına yönelik öneriler

bölümünde belirtildiği gibi politika seçenekleri, kümenin içinde bulunduğu özel

gelişim aşamasına göre uyarlanmalıdır. Özellikle, farklı paydaşlar ve değişik destek

araçları farklı aşamalarda harekete geçirilmelidir.

Kümelerin başarılı ve uygulanabilir olması burada bahsedilen öneriler

dışında, kümelenme politikalarına da bağlı olup bununla ilgili öneriler kümelenme

politikasına yönelik öneriler kısmında detaylı bir şekilde anlatılmıştır.

Çalışmanın en önemli kısıtları, kümelenme faaliyetlerinin ülkemizde

yeterince yapılmamış olması, bazı kümelerin yeterince işletme sayısına sahip

olmaması, var olan kümelerin farklı bölgelerde bulunması ve buna bağlı olarak da

anket yapılacak işletme sayısının düşük olmasıdır. Önümüzdeki dönemde bu konuda

çalışma yapacak araştırmacılar kümelenme politikalarının ve kümelerin hukuki


200

altyapısının tam olarak oturmuş olması ile daha kapsamlı araştırmalar

yapabileceklerdir.

201

KAYNAKLAR

AKARSOY, T., 2011. Küme ve Kümeleşme, Türkiye Teknoloji Geliştirme Vakfı

(TTGV). Ankara.

AKÇA, H., ESENGÜN, K., ve SAYILI, M., 2001. Kırsal Alanların Kalkınmasında

Kırsal Turizmin Rolü. Standart Dergisi, Yıl: 40, Sayı: 470, Ankara.

ALSAÇ, F., 2010. Bölgesel Gelişme Aracı Olarak Kümelenme Yaklaşımı ve Türkiye

İçin Kümelenme Destek Modeli Önerisi. Devlet Planlama Teşkilatı

(DPT), Ankara,189s.

ALUFTEKİN, N., 2007. “Yerel Düzeyde Kalkınmada Tarımsal Ürün İşleyen

KOBİ’lerin Rolü: Karaman İli Örneği”, Doktora Tezi, Ankara

Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara, 202s. (yayınlanmamış)

ANONYMOUS, 2009a. Beyaz Kitap-Türkiye’de Kümelenme Politikasının

Geliştirilmesi Projesi. Dış Ticaret Müsteşarlığı, Ankara, 72s.

www.clusterturkey.com (Erişim Tarihi: 30 Nisan 2011)

ANONYMOUS, 2009b. OSTİM Savunma Yan Sanayi Kümesi Rehberi. OMEDYA

A.Ş., Ankara.

ANONYMOUS, 2009c. İnovasyon ve Girişimcilik için Kümelenme, Mersin Tarım

ve İşlenmiş Gıda İş Kümesi, Ulusal Kümelenme Politikasının

Geliştirilmesi Projesi- Dış Ticaret Müsteşarlığı (DTM),

www.clusterturkey.com (Erişim tarihi: 15 Mayıs 2011)

ANONYMOUS, 2009d. İzmir Organik Gıda İş Kümesi Yol Haritası. Dış Ticaret

Müsteşarlığı (DTM), www.clusterturkey.com (Erişim tarihi: 15 Mayıs

2011)

AVRUPA KONSEYİ, 2008. Avrupa Konseyi için Başkanlık Kararları Brüksel

http://www.consilium.europa.eu/ueDocs/cms_Data/docs/pressData/en/ec/

99410.pdf (Erişim Tarihi: 30 Eylül 2011)

BACAK, Ç., ve ALTAŞ, F., 2011. Kümelenme Politikaları ve Öneriler. Bilim,

Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, Ankara, 18s.

http://www.clusterturkey.com



http://www.consilium.europa.eu/ueDocs/cms_Data/docs/pressData/en/ec/

202

BAŞBAKANLIK, 2012. Kalkınma Ajanslarının Kuruluşu, Koordinasyonu ve

Görevleri Hakkında Kanun.

http://mevzuat.basbakanlik.gov.tr/Metin.Aspx?MevzuatKod=1.5.5449&

MevzuatIliski=0&sourceXmlSearch=ANAYASA (Erişim tarihi: 03 Ocak

2012)

BEDDIG, C., 2008. Cluster Development Policy rooted in the Collective Efficiency

Approach: An Effective Poverty Alleviation Tool in the Indian Handloom

Sector? Case studies: the Varanasi and Chanderi Handloom Clusters.

University of Geneva and Graduate Institute of International and

Development Studies, Geneva, Switzerland 94s.

BODTO, 2011. Ulusal Kümelenme Politikasının Geliştirilmesi Projesi Sonucu Bilgi

Notu. DTM,

http://www.bodto.org.tr/images/other/kumelenme_kapanis_etkinligi_basi

n_%20bilgi_%20notu.pdf (Erişim tarihi: 06 Ocak 2012)

BOEKHOLT, P., ve THURİIAUX, B., 1999. Public Policies to facilitate clusters.

Background, rationales and policy practices in international perspective.

In: Roelandt & Den Hertog, OECD Boosting Innovation The Cluster

Approach, OECD Yayınları, Paris, 418s.

BOSCHMA R., ve TER WAL, A., 2007. Knowledge Networks and Innovative

Performance in an Industrial District: The Case of a Footwear District in

the South of Italy, Industry and Innovation, Utrecht University

Department of Economic Geography Faculty of Geosciences, Vol. 14,

No. 2, Netherlands, 24 s.

BUDAK, D., 1996. Gelişmekte olan Ülkelerde Tarımsal Yayımda Kamu ve Özel

Sektör, Türkiye 2. Tarım Ekonomisi Kongresi 6 Eylül 1996, Adana.

BULU, M., ve ERASLAN, H., 2004. Kümelenme Yaklaşımı, İ, Bakan (ed.),

Çağdaş Yönetim Yaklaşımları, Beta Basım Yayım A.Ş., İstanbul, 541 s.

http://mevzuat.basbakanlik.gov.tr/Metin.Aspx?MevzuatKod=1.5.5449&

http://www.bodto.org.tr/images/other/kumelenme_kapanis_etkinligi_basi

203

BULU, M., ERASLAN,H., ve ŞAHİN, Ö., 2005. Elmas (Diamond) Modeli İle

Ankara Bilişim Kümelenmesi Rekabet Analizi. 3.Ulusal Bilgi, Ekonomi

ve Yönetim Kongresi, 25 - 26 KASIM 2004, Eskişehir,

http://www.urak.org/URAK_Yayinlar/Bilgi%202004%20Bulu,%20Erasla

n,%20Sahin.pdf (Erişim tarihi: 22 Aralık 2011)

BULU, M., 2009. KOSGEB-Kümelenme Temelli Rekabet Stratejileri Eğitim

Programı Eğitim Notları (Sunumu). URAK-Boğaziçi Üniversitesi,

Ağustos 2009

CHRİSTENSEN, P., MCINTYRE, N., ve PIKHOLZ, L., 2002. “Bridging

Community and Economic Development, A Strategy for Using Industry

Clusters to Link Neighbourhoods to the Regional Economy”. Shorebank

Enterprise Group, 35s.

CLUNET, 2011. Policy Guidelines Report, PROINNO EUROPE,

http://observatoirepc.org/fileadmin/user_upload/Ressources/CLUNET_po

licy_Guidelines_080108.pdf (Erişim tarihi: 02 Aralık 2011)

CLUSTER EXCELLENCE INITIATIVE, 2011. European Commission, Brussels,

http://www.cluster-excellence.eu/ (Erişim Tarihi: 09 Ekim 2011)

COTIS, J., 2005. Ekonomik Büyümeyi Anlamak. OECD Lebib Yalkın Yayımları

çeviri TÜSİAD, İstanbul, 167s.

ÇAĞLAR, E., 2008. “Kümelenme ve Kümelenme Politikaları”. TOBB Ekonomik

Forum Dergisi, Mart 2008, Ankara

DG ENTERPRİSE AND INDUSTRY, 2007. Innovation Clusters in Europe: A

Statistical Analysis and Overview of Current Policy Support. Europe

Innova, PRO INNO Europe Paper No.5, Italy, 64s.

DPT, 2006. 9. Ulusal Kalkınma Planı (2007-2013). Ankara,

http://ekutup.dpt.gov.tr/plan/plan9.pdf (Erişim Tarihi: 03 Ekim 2011)

DTM, 2010. Ulusal Kümelenme Politikasının Geliştirilmesi Projesi. Dış Ticaret

Müsteşarlığı www.clusterturkey.com (Erişim tarihi: 15 Mayıs 2011)

DULUPÇU M., ve KESKİN H., 2010. “Kümelenmeler: Bir Literatür İncelemesi”.

Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi

Dergisi. Y.2010, C.15, S.(1) s.441-461.

http://www.urak.org/URAK_Yayinlar/Bilgi%202004%20Bulu,%20Erasla

http://observatoirepc.org/fileadmin/user_upload/Ressources/CLUNET_po

http://www.cluster-excellence.eu/

http://ekutup.dpt.gov.tr/plan/plan9.pdf


204

EİB, 2011. Ege İhracatçılar Birliği, İzmir

http://www.egeliihracatcilar.com/Asp/Content.asp?MS=1&Id=0 (Erişim

tarihi: 06 Aralık 2011)

EKONOMİ BAKANLIĞI, 2012a. KOBİ İşbirliği ve Kümelenme Projesi-SME

Networking Project, Ekonomi Bakanlığı,

http://www.smenetworking.net/yonetici_ozeti.pdf (Erişim tarihi: 15 Ocak

2012)

EKONOMİ BAKANLIĞI, 2012b. Uluslararası Rekabetçiliğin Geliştirilmesi Desteği,

http://www.ekonomi.gov.tr/upload/78D45D5F-19DB-2C7D-

3DEB92A25DCCD64F/Rekabetcilik.pdf (Erişim tarihi: 15 Ocak 2012)

ENTERPRISE EUROPE NETWORK, 2011. Enterprise Europe Network,

http://www.enterprise-europe-network.ec.europa.eu/index_en.htm

European Commission (Erişim tarihi: 07 Nisan 2011)

ERDF, 2011. European Regional Development Fund-ERDF

http://ec.europa.eu/regional_policy/thefunds/regional/index_en.cfm#1

European Commission (Erişim tarihi: 07 Kasım 2011)

ERASLAN H., KUYUCU, A., ve BAKAN, İ., 2008. Değer Zinciri Yöntemi İle Türk

Tekstil Ve Hazır Giyim Sektörünün Değerlendirilmesi. 26s.

http://www.urak.org/URAK_Yayinlar/C8%202008EraslanKuyucuBakan.

pdf (Erişim Tarihi: 12 Aralık 2011)

EUROPE INNOVA, 2007a. Country Report in Denmark. Europe Innova, Cluster

Mapping Project, Oxford Research AS, 28s.

EUROPE INNOVA, 2007b. Country Report in Greece. Europe Innova, Cluster

Mapping Project, Oxford Research AS, 38s.

EUROPE INNOVA, 2008. Cluster Policy in Europe A Brief Summary Of Cluster

Policies in 31 European Countries. Europe Innova Cluster Mapping

Project, Oxford Research AS, 34s.

EUROPE INNOVA, 2010. European Cluster Organisation Directory, European

Commission, Brussels

EUROPE INNOVA, 2011. European Commission, Brussels, http://www.europe-

innova.org/ (Erişim Tarihi: 09 Ekim 2011)

http://www.egeliihracatcilar.com/Asp/Content.asp?MS=1&Id=0

http://www.smenetworking.net/yonetici_ozeti.pdf

http://www.ekonomi.gov.tr/upload/78D45D5F-19DB-2C7D

http://www.enterprise-europe-network.ec.europa.eu/index_en.htm

http://ec.europa.eu/regional_policy/thefunds/regional/index_en.cfm#1

http://www.urak.org/URAK_Yayinlar/C8%202008EraslanKuyucuBakan

http://www.europe

205

EUROPEAN CLUSTER POLICY GROUP REPORT, 2011. European Commission,

Brussels, http://www.proinno-europe.eu/ecpg (Erişim Tarihi: 05 Ekim

2011)

EUROPEAN CLUSTER OBSERVATORY, 2011. European Commission, Brussels.

http://www.clusterobservatory.eu/index.html (Erişim Tarihi: 05 Ekim

2011)

EUROPEAN CLUSTER ALLİANCE, 2011. European Commission, Brussels,

http://www.proinno-europe.eu/eca (Erişim Tarihi: 06 Ekim 2011)

EUROPEAN CLUSTER POLICY GROUP (ECPG), 2011. European Commission,

Brussels, http://www.proinno-europe.eu/ecpg (Erişim Tarihi: 08 Ekim

2011)

EUROPEAN COMMISSION, 2008. The Concept Of Clusters And Cluster Policies

And Their Role For Competitiveness And Innovation: Main Statistical

Results And Lessons Learned. Avrupa Komisyonu Staff Working

Document SEC 2637, European Commission, Brussels.

EUROPEAN COMMISSION, 2011. Competitiveness and Innovation Framework

Programme (CIP)- Entrepreneurship and Innovation Programme (EIP),

http://ec.europa.eu/cip/eip/index_en.htm European Commission, (Erişim

tarihi: 07 Nisan 2011)

GIBBS, R., ve BERNAT A., 1997. Rural Industry Clusters Raise Local Earnings,

Rural Development Perspectives, Vol. 12, No. 3, U.S.A, 8s.

GOETZ, S., SHIELDS, M., ve WANG, Q., 2004. Agricultural and Food Industry

Clusters in the Northeast U.S.: Technical Report, Regional Rural

Development Paper No. 26, College of Agricultural Sciences The

Pennsylvania State University, U.S.A, 73s.

GTHB, 2011. Kırsal Kalkınma Planı (2010-2013). Gıda, Tarım ve Hayvancılık

Bakanlığı

http://www.tarim.gov.tr/Files/KirsalKalkinma/KirsalKalkinmaPlani.pdf

HAUKNES, J., 2001. “Innovation Styles in Agro-food Production in Norway” in

OECD, Innovative Clusters: Drivers of National Innovation Systems,

157–178s Paris, 598s.

http://www.proinno-europe.eu/ecpg

http://www.clusterobservatory.eu/index.html

http://www.proinno-europe.eu/eca

http://www.proinno-europe.eu/ecpg

http://ec.europa.eu/cip/eip/index_en.htm

http://www.tarim.gov.tr/Files/KirsalKalkinma/KirsalKalkinmaPlani.pdf

206

HUFFMAN D., ve QUIGLEY J., 2002. “The Role of the University in Attracting

High Tech Entrepreneurship: In A Silicon Valley Tale”. Annals of

Regional Science, 36(3): 2002 s.404-407 University of California,

Berkeley, 419s.

HUMPHREY, J., ve SCHMITZ, H., 1995. “Principles for Promoting Clusters &

Networks of SMEs. UNIDO, Paper commissioned by the Small and

Medium Enterprises Branch, Institute of Development Studies, University

of Sussex, U. K., 39s.

HUMPHREY, J., ve SCHMITZ, H., 1996. “The Triple C Approach to Local

Industrial Policy”. World Development, Institute of Development

Studies, University of Sussex, U.K., 19s.

IDEA, 2000. “Cluster Based Economic Development: A Key to Regional

Competitiveness Economic Development Administration”, Information

Design Associates-IDEA, 78s.

IFPRI, 2007. International Food Policy Research Institute Discussion Paper 00705

(2007), “The Role of Clustering in Rural Industrialization: A Case of the

Footwear Industry in Wenzhou”, U.S.A, 20s.

IRE NETWORK, 2009. İnovasyonu Yönlendiren Bölgesel Kümelenme ve Ağ

Oluşturma Kılavuzu, IRE (Innovations Regions of Europe) Network,

Mersin Ticaret ve Sanayi Odası, 113s.

İNAN H., GÜNGÖR, H., GÜNGÖR, G., ve ERBAY, R., 1996. Kırsal Kesime

Yönelik Kamu Hizmetlerinin Organizasyonu: Tekirdağ ili Şarköy İlçesi

Tarımsal Üretimi Geliştirme Projesi. Türkiye 2. Tarım Ekonomisi

Kongresi 6 Eylül 1996, Adana.

İTKİB, 2011. İstanbul Tekstil ve Konfeksiyon İhracatçı Birlikleri-İTKİB,

http://www.itkibdestek.com (Erişim tarihi: 15 Ekim 2011)

KAVRAKOĞLU İ., GEDİK S., ve BALKIR M., 2002. Yeni Rekabet Stratejileri ve

Türk Sanayi. Lebib Yalkın Yayımları ve Basım İşleri A.Ş., Yayın No.

Tüsiad-T/200-07/322, İstanbul, 199s.

http://www.itkibdestek.com

207

KESKİN, H., ve DULUPÇU, M., 2010. Kümelenmeler: Bir Literatür İncelemesi.�

�Süleyman Demirel Üniversitesi İ �ktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi

Dergisi Y.2010, C.15, S (1) s.441-461.

KETELS, C., LINDQVIST, G., VE SÖLVELL, Ö., 2006. Cluster Initiatives in

Developing and Transition Economies. Center for Strategy and

Competitiveness, Stockholm, 42s.

KİGTHM, 2011. Kahramanmaraş İl Gıda, Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü

(KİGTHM), Kahramanmaraş.

KOLAT, A, 2011. Yazılım Sektöründe İşbirlikleri Modelleri ve Politika Üretme

Paydaşları. TBV Ankara Temsilcisi, VERİSİS A.Ş. Genel Müdürü,

http://www.sde.org.tr/userfiles/file/ayd%C4%B1n_kolat.pdf (Erişim

tarihi: 06 Ocak 2012)

KSO, 2011. http://www.konyacluster.com (Erişim tarihi: 25 Ekim 2011)

KOSGEB, 2006. İşletme Kümelenmeleri: Orta ve Doğu Avrupa’da İşletmelerin

Desteklenmesi. Hilmi Usta Matbaacılık, OECD Yayınının Çevirisi,

Ankara, 220s.

KOSGEB, 2012a. İşbirliği Güçbirliği Destek Programı-KOSGEB,

http://www.kosgeb.gov.tr/Pages/UI/Destekler.aspx?ref=5 (Erişim tarihi:

08 Ocak 2012)

KOSGEB, 2012b. Tematik Proje Destek Programı-KOSGEB,

http://www.kosgeb.gov.tr/Pages/UI/Destekler.aspx?ref=4 (Erişim tarihi:

08 Ocak 2012)

KÖCKER, G., 2009. Clusters in Germany: An Empirical Based Insight View on

Emergence, Financing, Management and Competitiveness of the Most

Innovative. Institute for Innovation and Technology, Berlin, 23s.

KROSLIN, T., and BRADAC B., 2007. Country Report in Slovenia, Europe Innova,

Cluster Mapping Project, Oxford Research AS, 16s.

KUNT, V., 2010. KOBİ’lerin Rekabetçi Avantaj Sağlamalarında Kümelenme

Stratejisinin Rolü ve Bir Uygulama. DEÜ Yüksek Lisans Tezi, İzmir,

137s. (yayınlanmamış).

http://www.sde.org.tr/userfiles/file/ayd%C4%B1n_kolat.pdf

http://www.konyacluster.com

http://www.kosgeb.gov.tr/Pages/UI/Destekler.aspx?ref=5

http://www.kosgeb.gov.tr/Pages/UI/Destekler.aspx?ref=4

208

KUYUCU, H., 2009. AB’nin Kümelenme Politikası ve Teşvik Stratejisi. Çerçeve

Dergisi-MÜSİAD,

MAGUIRE VE DAVIES, 2007. Competitive Regional Clusters, OECD, 8s.

MATOPOULOS, A., VLACHOPOULOU, M., ve MANTHOU, V., 2005. “Business

Networks and Clusters in the Agricultural Sector”. Department of

Applied Informatics, University of Macedonia, Selanik, 6s.

MTSO, 2011. http://www.mtso.org.tr (Erişim tarihi: 20 Eylül 2011)

MUELLER, R., VE SUMMER, D., 2005. Clusters Of Grapes And Wine. University

of California Agricultural Issues Center and Department of Agricultural

and Resource Economics, University of California, Davis, 21s.

OBSERVATORY OF EUROPEAN SMEs, 2002. Regional clusters in Europe.

2002/No:3, European Commission, s.22-24, Brussels, 60s.

OECD, 2006. Territorial Reviews. France, http://www.oecd-ilibrary.org/oecd-

territorial-reviews-france-

2006_5l9z9c0x7ljh.pdf;jsessionid=sj8u2d78b3m4.epsilon?contentType=/

ns/Book&itemId=/content/book/9789264022669-

en&containerItemId=/content/serial/19900759&accessItemIds=&mimeTy

pe=application/pdf (Erişim tarihi: 04 Aralık 2011)

OECD, 2007. Yenilikçi Kümelenmeler-Ulusal Yenilikçi Sistemin Öncüleri.

KOSGEB (çeviri), OECD, 598s.

ÖZDEMİR, G., KESKİN, G., ve ÖZÜDOĞRU, H., 2010. Türkiye’de Ekonomik

Krizlere Alternatif Bir Çözü Önerisi: Tarımda Güçlü ve Etkin Üretici

Örgütlenme Modeli. Türkiye 9. Tarım Ekonomisi Kongresi, 22-24 Eylül

2010, Şanlıurfa.

PERITUS, J., 2007. Country Report in Slovakia. Europe Innova, Cluster Mapping

Project, Oxford Research AS, 10s.

PORTER, M., 1990. “Competitive Advantage of Nations”, Harvard Business

Review, U.S.A, 21s.

PORTER, M., 1998. Clusters and The New Economics of Competition. Harward

Business Review, Harward University, U.S.A, 16s.

http://www.mtso.org.tr

http://www.oecd-ilibrary.org/oecd

209

PORTER, M., 2003. “The Economic Performance of Regions”, Institute for Strategy

and Competitiveness, Carfax Publishing, Harvard Business School, 30s.

PORTER, M., ve BOND, G., 2008. California Wine Cluster. Harvard Business

Review, Harvard Business School Publications,24s.

http://cb.hbsp.harvard.edu/cb/product/799124-PDF-ENG (Erişim tarihi:

20 Kasım 2011)

PRO INNO EUROPE, 2011. European Commission, Brussels, http://www.proinno-

europe.eu/ (Erişim Tarihi: 06 Ekim 2011)

SANAYİ BAKANLIĞI, 2011. AB Katılım Öncesi Mali Yardımlar (IPA) Bölgesel

Rekabet Edebilirlik Operasyonel Programı, http://ipaweb.sanayi.gov.tr/

(Erişim tarihi: 06 Nisan 2011)

SAXEGAARD, T., 2009. The Norwegian maritime cluster – internationally

competitive or simply surfing on a global growth wave?, Maritime Forum

Norway http://www.european-network-of-maritime-

clusters.eu/downloads/4_55.pdf (Erişim tarihi: 06 Aralık 2011)

SCHEER, G., ve ZALLINGER, L., 2007. Deutsche Gesellschaft für Technische

Zusammenarbeit (GTZ) GmbH, KOSGEB: “Küme Yönetimi Uygulama

Kılavuzu”, Çeviri, KOSGEB ve GTZ işbirliği ile yürütülen “Anadolu’da

Ekonominin Desteklenmesi Projesi” kapsamında yayımlanmıştır, Ankara,

232s.

SÖLVELL, Ö., ve KETELS, C., 2008. Industrial specialization and regional clusters

in the 10 new EU member states. Competitiveness Review, Europe

Innova, Brussels, 76s.

SÖNMEZ T., 2008. Kümelenme‘08 Konferans Notu, Başbakanlık Diş Ticaret

Müsteşarlığı İhracat Genel Müdürlüğü, 3 Aralık 2008, İstanbul.

STAMER J., 1998. “Path Dependence in Regional Development; Clusters in Santa

Catarina”. World Development, Institute for Development and Peace,

Duisberg, Germany, 17s.

STURGEON, T., 2003. What really goes on in Silicon Valley, Massachusetts: MIT

IPC Working Paper Series., 52s.

http://cb.hbsp.harvard.edu/cb/product/799124-PDF-ENG

http://www.proinno

http://ipaweb.sanayi.gov.tr/

http://www.european-network-of-maritime

210

SZYMONIUK, B., 2002. Rural Clusters in the Lublin Region (Eastern Poland) -

Good Solutions for a Young Democracy, Technical University of Lublin,

Poland, 7s.

TİMURÇİN, D., 2010. Türkiye’de KOBİ’lerin Rekabet Gücü Ve Rekabet Üstünlüğü

Sağlamada Kümelenmenin Etkisi. İÜ Doktora Tezi, İstanbul, 314s.

(yayınlanmamış).

TKDK, 2012. www.tkdk.gov.tr (Erişim tarihi: 09 Temmuz 2012)

TÜBİTAK, 2005. Oslo Klavuzu-Yenilik Verilerinin Toplanması ve Yorumlanması

İçin İlkeler, 3. Baskı, Ankara, Türkiye, 164s.

TÜBİTAK, 2011. 7. Çerçeve Programı 2007-2013 (Kapasiteler Özel Programı),

http://www.fp7.org.tr/home.do;jsessionid=6D89EF54C4EA9F49E4F6A2

FD544015F0?ot=1&sid=3400 (Erişim tarihi: 06 Nisan 2011)

TÜBİTAK, 2012. 1301 Bilimsel Ve Teknolojik İşbirliği Ağları ve Platformları

Kurma Girişimi Projeleri (İŞBAP) Destekleme Programı.

http://www.tubitak.gov.tr/home.do?ot=5rt=1&sid=374&pid=364&cid=11

528 (Erişim tarihi: 09 Ocak 2012)

UNIDO, 2003. Cluster and Network Development, Report of and Expert Group

Meeting Report, UNIDO Publications, Vienna, 44s.

UNIDO, 2010. Cluster development for pro-poor growth: the UNIDO Approach.

UNIDO, 32s.

UNIDO, 2011. MDG-F-2067: Türkiye'de Tekstil Sektöründe Kobiler İçin

Sürdürülebilir Bağlantılar BM Ortak Programı

http://www.unido.org/index.php?id=1002074 (Erişim tarihi: 29 Kasım

2011)

UNDP, 2011. http://www.undp.org.tr/Gozlem3.aspx?WebSayfaNo=906 (Erişim

tarihi: 03 Kasım 2011)

URAK, 2011. http://www.urak.org/urak/index.php (Erişim tarihi: 01 Kasım 2011)

VAN DIJK, M., ve SVERRISSON, A., 2003. Enterprise clusters in developing

countries: mechanisms of transition and stagnation, Entrepreneurship and

Regional Development. Vol. 15, No. 3, UK, 25s.

http://www.tkdk.gov.tr

http://www.fp7.org.tr/home.do;jsessionid=6D89EF54C4EA9F49E4F6A2

http://www.tubitak.gov.tr/home.do?ot=5rt=1&sid=374&pid=364&cid=11

http://www.unido.org/index.php?id=1002074

http://www.undp.org.tr/Gozlem3.aspx?WebSayfaNo=906

http://www.urak.org/urak/index.php

211

YÜCER, A., TOPBAŞ, S., CAN, M., AKDAG, K., BİLİCİ, İ., ve EKİN, N., 2009.

Türkiye’de Kırsal Kalkınma. Türkiye Teknik Elemanlar Vakfı,

EPAMAT Basım Yayın, Ankara. 128s.

WIKIPEDIA, 2012. Swot Analizi. http://tr.wikipedia.org/wiki/SWOT_analizi

(Erişim tarihi: 09 Temmuz 2012)

WILLIAMS, F., 2007. Five Phases and Twelwe Steps of Cluster Development.

Presentation at Rural Clusters Conference, Akureyri Iceland,

http://www.clusternavigators.com/content/view/29/52/ (Erişim tarihi: 20

Ocak 2012)

http://tr.wikipedia.org/wiki/SWOT_analizi

http://www.clusternavigators.com/content/view/29/52/

212

213

ÖZGEÇMİŞ

Sadık GÖZEK 27.02.1976 tarihinde Gaziantep ili İslahiye ilçesinde doğdu.

İlk, orta ve lise öğrenimini İslahiye’de tamamladı. Üniversiteyi Ankara Üniversitesi

Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölümü’nde 2002 yılında tamamladı. Aynı yıl

Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeleri Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığında

(KOSGEB) Uzman Yardımcısı olarak göreve başladı. 2006 yılında Kahramanmaraş

Sütçü İmam Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Tarım Ekonomisi Anabilim

Dalında “Girişimci Adayında Bulunması Gereken Özellikler, Girişimcilik Eğilimleri

ve Girişimci Adaylarına Sağlanan Destekler” konulu Tez çalışması ile Yüksek

Lisans öğrenimini tamamladı. 2007 yılında Çukurova Üniversitesi Fen Bilimleri

Enstitüsü Tarım Ekonomisi Anabilim Dalında Doktora öğrenimine başlamıştır.

KOSGEB Kahramanmaraş Müdürlüğünde KOBİ Uzmanı olarak görevini

yürütmekte olan Sadık GÖZEK, kümelenme üzerine birçok eğitim ve konferansa

katılım sağlamış olup, AB-Avrupa İşletmeler Ağı AKDENİZ projesinde

Koordinatörlük ve Avrupa Komisyonu, Avrupa İşletmeler Ağı Clustering Working

Group üyesi görevlerini yürütmektedir. Sadık GÖZEK evli ve iki çocuk babasıdır.

214

215

EKLER

216

217

Kümelenme ve Türkiye’de Kırsal ve Tarımsal Kalkınma Açısından Uygulanabilirliği

Bu anket çalışması, Çukurova Üniversitesinde yürütülen Doktora tez çalışması kapsamında

yapılmaktadır. Bu araştırmanın amacı Mevcut Kümelenme modellerinin incelenmesi ve yeni

bir model ortaya konmasıdır. Ankette vereceğiniz cevapların doğruluğu çalışmanın amacına

ulaşmasında yardımcı olacaktır…… Teşekkürler

Sadık GÖZEK

İŞLETME BİLGİLERİ

1. İşletmenin Adı:

2. İşletmenizin hukuku statüsü:

a) Anonim b) Limited c) Kolektif d) Komandit e) Şahıs f) Diğer…..

3. Bulunduğunuz Kümenin Hukuki Statüsü

a) Dernek b) Vakıf c) Diğer……...

4. Adres:

5. Telefon& Faks:

6. E-mail& web adresi:

7. İşletmenizin kuruluş yılı:

8. İşletmenin içinde bulunduğu sektör:

a) Kuru meyve f) Taze, Konserve, dondurulmuş meyve-sebze

b) Kuru yemiş g) Hububat, Baklagil ve Yağlı tohum

c) Kuru sebze h) Zeytinyağı

d) Orman ürünleri ve baharat i) Tekstil ve Ürünleri

e) Meyve suları ve konsantre meyve j) Diğer

FAALİYET BİLGİLERİ

9. İşletmenizdeki çalışan sayısını işaretleyiniz……….kişi

a) 1-9 b) 10-49 c) 50-99 d) 100-249 e) 250 ve üzeri

10. İhracat yapıyor musunuz?

a) Evet b) Hayır (12. Soruya geçiniz)

218

11. İşletmenizin ihracat rakamlarını yıllara göre işaretleyiniz.

20060 TL- 50.000 TL

50.001 TL- 250.000 TL

250.001 TL- 500.000 TL

500.001 TL- 1.000.000 TL

1.000.001 TL- Üzeri

20070 TL- 50.000 TL

50.001 TL- 250.000 TL

250.001 TL- 500.000 TL

500.001 TL- 1.000.000 TL

1.000.001 TL- Üzeri

20080 TL- 50.000 TL

50.001 TL- 250.000 TL

250.001 TL- 500.000 TL

500.001 TL- 1.000.000 TL

1.000.001 TL- Üzeri

20090 TL- 50.000 TL

50.001 TL- 250.000 TL

250.001 TL- 500.000 TL

500.001 TL- 1.000.000 TL

1.000.001 TL- Üzeri

20100 TL- 50.000 TL

50.001 TL- 250.000 TL

250.001 TL- 500.000 TL

500.001 TL- 1.000.000 TL

1.000.001 TL- Üzeri

12. Lütfen işletmenizin cirosunu yıllara göre işaretleyiniz.

20060 TL- 50.000 TL

50.001 TL- 250.000 TL

250.001 TL- 500.000 TL

500.001 TL- 1.000.000 TL

1.000.001 TL- Üzeri

20070 TL- 50.000 TL

50.001 TL- 250.000 TL

250.001 TL- 500.000 TL

500.001 TL- 1.000.000 TL

1.000.001 TL- Üzeri

20080 TL- 50.000 TL

50.001 TL- 250.000 TL

250.001 TL- 500.000 TL

500.001 TL- 1.000.000 TL

1.000.001 TL- Üzeri

20090 TL- 50.000 TL

50.001 TL- 250.000 TL

250.001 TL- 500.000 TL

500.001 TL- 1.000.000 TL

1.000.001 TL- Üzeri

20100 TL- 50.000 TL

50.001 TL- 250.000 TL

250.001 TL- 500.000 TL

500.001 TL- 1.000.000 TL

1.000.001 TL- Üzeri

13. Aşağıda listelenmiş süreçleri kümelenme faaliyetleri öncesine ve sonrasına göre

belirtiniz.

FaaliyetlerAr-Ge/ İnovasyon Var Yok Var YokÜrün ve Süreç Tasarımı Var Yok Var YokKalite Kontrol Var Yok Var YokSatış-Pazarlama Var Yok Var YokTanıtım- Reklam Var Yok Var YokDepolama Var Yok Var YokSatış Merkezleri Var Yok Var Yok

Küme Öncesi Küme Sonrası

14. Küme içerisinde bulunma sebebiniz nedir?

a) Satışlarımı Artırmak

b) Prestij Yapmak

c) Kümenin getireceği ortak tedarik avantajından faydalanmak

d) Yaratacağı toplam faydanın, istihdamın ve Sosyal Getirilerinin olması

e) Diğer……………

219

15. Bulunduğunuz Kümenin sizi istediğiniz hedeflere ulaştıracağından dolayısıyla Kümenin

başarılı olacağına inanıyor musunuz?

a) Evet b) Hayır

16. Şu ana kadar bulunduğunuz Kümenin size sağladığı en önemli aşağıdakilerden

hangisidir?

a) Ortak Tedarik, pazarlama vb. faaliyetler nedeniyle maliyetlerin düşmesi

b) Satışlarımın artması

c) İstihdam ettiğim personel sayısında artış

d) İhracata Başlamam

e) İhracat miktarımda artış,

f) Ürünlerimin ortak tanıtım nedeniyle bilinirliğinin artması marka değerinin

yükselmesi

g) Ortak fuar, tanıtım ve reklamlar, yurtdışı iş gezisi organizasyonları vb faaliyetler

h) Diğer………………………………………….……

17. Bulunduğunuz küme içerisinde en önemli sorun aşağıdakilerden hangisidir?

a) Küme Yönetiminin yetersizliği

b) Ortak faaliyetlerin yetersizliği

c) Küme üyelerinin yeterince Küme konusunda bilinçli olmaması,

d) Kümenin getireceği faydaların çok fazla bilinmemesi,

e) Kümenin mali yetersizliği,

f) Diğer…………………………………………..

18. Son 2 yılda faaliyet gösterdiğiniz sektöre yeni bir ürün veya hizmet sundunuz mu?

a) Evet b) Hayır (21. Soruya geçiniz)

19. Son 2 yılda kaç adet yeni ürün sundunuz?

a) 1-3 b) 4-6 c) 7-10 d) 11-üzeri

20. Ürün veya hizmet kim tarafından geliştirildi?

a) Kendi işletmemiz bünyesinde

b) Küme içi işletmelerle işbirliği içinde

c) Küme dışı işletmelerle işbirliği içinde

d) Diğer

21. Son 2 yılda işletmenizin sahip olduğu kalite standartlarını işaretleyiniz.

a) TSE b) CE c) HACCP d) ISO 9001

e) ISO 22000 f) ISO14000 g) Diğer………….

220

22. Son 2 yılda yaptığınız tanıtım ve reklam faaliyetleriyle ilgili durumunuzu işaretleyiniz.

a) Broşür veya ürün katalogu ( ) Vardı hala aynı ( ) Yok…………

b) Yenilendi ( )

c) Fuarlara katılım ( ) Katılıyoruz ( ) Katılmıyoruz

d) Reklam ( ) Veriyoruz ( ) Vermiyoruz

e) Yurtdışı firmalarla görüşme ( ) Yapıyoruz ( ) Yapmıyoruz

23. İşletmenizin son 2 yılını aşağıdaki seçeneklere göre değerlendiriniz.

Artıyor Durağan AzalıyorSatışlarMüşteri memnuniyetiÜrün maliyetiÜrün çeşidiÜretim miktarıMüşteri sayısıİhracatÜrün fiyatlarıSatış yapılan ülke sayısıKapasite kullanım oranıRekabet gücüRakiplerin sayısıKarlılık

24. Firmanızı en önemli rakipleri hangi bölgelerde yer almaktadır? Lütfen işaretleyiniz.

a) Küme İçinde

b) Küme dışında ( )Yurt içi ( )Yurtdışı

25. İşletmenizin son 2 yıldaki durumunu rakiplerinize göre değerlendiriniz.

Yeterli Kısmen Yeterli YetersizRakiplerinize göre makine ve teçhizat konumunuzRakiplerinize göre işgücü niteliği bakımından konumunuz

Rakiplerinize göre teknoloji kullanım becerisi(e-ticaret, internet vb.)Rakiplerinize göre fikri mülkiyet haklarına göre konumunuz

26. İşletme olarak yeni yatırım yapmayı düşünüyor musunuz?

a) Evet b) Hayır

TEŞEKKÜRLER

Documents

ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ DOKTORA …traglor.cu.edu.tr/objects/objectFile/7GXxQg8p-1892013-31.pdf · KÜMELENME VE TÜRKİYE’DE KIRSAL VE TARIMSAL