Uloga srpskih orijentalista u opravdavanju genocida nad muslimanima Balkana - Norman Cigar

8/3/2019 Uloga srpskih orijentalista u opravdavanju genocida nad muslimanima Balkana - Norman Cigar

1/63

1


2/63

2

Dr Norman Cigar

ULOGA SRPSKIH ORIJENTALISTA U

OPRAVDAVANJU GENOCIDA NAD

MUSLIMANIMA BALKANA

_______________

THE ROLE OF SERBIAN ORIENTALIST IN

JUSTIFICATION OF GENOCIDE AGAINST

MUSLIMS OF THE BALKANS

Sarajevo, 2000.


3/63

3

IZDAVAI:Institut za istraivanje zloina protiv ovjenosti i meunarodnog prava,

SarajevoBosanski kulturni centar, Sarajevo

PUBLISHERS:Institute for the Research Crimes Against Humanity and International

Law, SarajevoBosnian Cultural Centre, Sarajevo

ZA IZDAVAE:Prof. dr Smail ekiFOR PUBLISHERS:

Prof. dr Smail eki

UREDNIK:Prof. mr Muharem Kreso

EDITOR:Prof. mr Muharem Kreso

PREVOD NA BOSANSKI:Prof. dr Enes Kari i Mr Ahmet Alibai

TRANSLATION INTO BOSNIAN:Prof. dr Enes Kari& Mr Ahmet Alibai

LEKTOR:Kadira Hadi

LANGUAGE EDITOR:

Kadira Hadi

KOREKTOR:Azra Fier

PROOF-READER:Azra Fier


4/63

4

DTP:Meldijana Arnaut

TAMPA:"DES'', Sarajevo

PRINTING HOUSE:"DES'', Sarajevo

TIRA:1.000

EDITION:

1.000


5/63

5

--------------------------------------------------------------------------------------------------------

CIP - Katalogizacija u publikaciji Nacionalna i univerzitetska biblioteka Bosne iHercegovine, Sarajevo297:061.1-057.4(.163.41)=411.21323.12(=163.431341.485(497.6=163.43*)"1992/1996"CIGAR, NormanUloga srpskih orijentalista u opravdanju genocida nad Muslimanima Balkana = Therole of Serbian orientalists in justification of genocide against Muslims of the Balkans/ Norman Cigar [prevod na bosanski Enes Kari i Ahmed Alibai]. - Sarajevo :

Institut za istraivanje zloinaprotiv ovjenosti i meunarodnog prava =Institut for the Research Crimes Against Humanity and International Law [etc.]. 2001.- 139 str. : slika autora ; 23 cmBiljeka o autoru: str. 67-68. -Note on author : str. 129-130. - Bibliografske druge

biljeke uz tekstISBN 9958-740-12-5 (Institut za istraivanje zloina protiv ovjenosti imeunarodnog prava)COBISS/BiH-ID 8901382--------------------------------------------------------------------------------------------------------


6/63

6

SADRAJ

SADRAJ ............................................................................................... 6

PREDGOVOR ........................................................................................ 7

I - UVOD ............................................................................................. 13

II - ORIJENTALIZAM I NACIONALIZAM - RAZVIJANJE

SIMBIOZE ............................................................................................ 16

III - UTIRANJE PUTA ZA GENOCID .............................................. 20

IV - MUSLIMANI KAO EGZISTENCIJALNA PRIJETNJA SVEMU

............................................................................................................... 36

V - OD ANALIZE DO ADVOKATURE: OPRAVDAVANJE

GENOCIDA .......................................................................................... 51

VI - ZAKLJUCI I IMPLIKACIJE .................................................... 54

BILJEKA O AUTORU....................................................................... 62


7/63

7

PREDGOVOR

Ime Normana Cigara poznato je bosanskohercegovakoj naunoj

javnosti, prije svega, po njegovoj knjizi GENOCID U BOSNI -

POLITIKA ETNIKOG IENJA (Sarajevo, 1998.), koja se

pojavila u izdanju Bosanskog kulturnog centra i Instituta za istraivanje

zloina protiv ovjenosti i meunarodnog prava. Tokom agresije na

Republiku Bosnu i Hercegovinu (1991. - 1995.) Norman Cigar se

oglasio u naoj tampi i sa nekoliko intervjua, ali je njegov pravedan

stav prema Bosni i Hercegovini, uglavnom, ekspliciran u irokoj i

nadaleko itanoj produkciji na engleskom jeziku.

Norman Cigar je saradnik istraiva na Balkanolokom institutu u

Vaingtonu (Washington) i vii saradnik na Programu javnog

meunarodnog prava i vanjske politike. Bio je profesor na Studijama za

nacionalnu bezbjednost na Pomorskoj akademiji za savremeno

ratovanje(Sjedinjene Amerike Drave). U njegovu karijeru ubraja se,

svakako, i angaman vojno- politikog analitiara u Pentagonu

(Pentagon). Radio je kao predava na Univerzitetu Viskonzin


8/63

8

(Wisconsin), rukovodio je i detamanom za strategijsko istraivanje u

Fort Bragu (Ft. Bragg, Sjevema Karolina), itd.

Objavio je nekoliko knjiga iz svoje strune oblasti, a pisao je i u

desetinama uglednih listova i asopisa.

U ovoj Studiji koju objavljujemo na bosanskom i engleskom jeziku,

objektivnom metodom analitiara, Norman Cigar prikazuje sramnu

ulogu srpskih orijentalista u pripremanju jugoslavenskog javnog

mnjenja, prije svega, srbijanskog, za srpske ratne ciljeve i genocid

protiv nesrpskih naroda, prije svega Bonjaka i Albanaca, koji su im

prvi stajali na putu.

Studija je raena u vrijeme same agresije na Bosnu i Hercegovinu, u

toku 1993. i prve polovine 1994. Raena je, dakle, u toku kampanje

srpskih orijentalista na pribavljanju opravdanja za masovno poinjenuviktimizaciju u Bosni i Hercegovini i naroito pribavljanju novih

motiva za nastavljanje zloinake kampanje. Cilj kampanje je bio da se

uspjeno okona jo jedna - genocidom ostvarena - etapa preotimanja

ivotnog prostora, kako bi po tom, kao i one ranije izvrene, bile

zaboravljene, kao davno iskopneli snegovi. Potreba za brzim iuspjenim okonanjem etape, odnosno tekue kampanje, uprkos

injenici da nije dovedena do kraja i da ciljevi nisu u potpunosti

ostvareni, bila je urgentna. Pored jenjavanja ofanzivne moi poinioca

genocida i jaanja otpora rtve, bila je uslovljena prvim privremenim

rjeenjima Meunarodnog suda pravde u aprilu i septembru 1993,


9/63

9

naroito Odlukom Vijea sigurnosti Ujedinjenih nacija od 19. februara

1993. o formiranju Meunarodnog krivinog suda za teka krenja

meunarodnog humanitarnog prava na podruju bive Jugoslavije od

1991.

Posebnu teinu u tom pogledu, trebale su da imaju, poslije

viemjesenih natezanja, donesene odluke Vijea sigurnosti o

formiranju sigurnih zona Ujedinjenih nacija. U njih se, bar po slovu

rezolucija Vijea sigurnosti, dio muslimanskog stanovnitva trebao

skloniti pod kiobran UN-a. Za velikosrpskim genocidom ugroene

Bonjake, sigurne zone UN-a trebale su biti luka spasa (safe haven).

Privremena rjeenja Meunarodnog suda pravde i inaugurisanje novog,

posebno za ovaj sluaj obrazovanog suda, imali su funkciju, ali neto

manji efekat, Jodlovog (Alfred Jodl) referata 7. novembra 1943. pred

njemakim rajhslajterima i gaulajterima.

U Studiji Norman Cigar navodi desetine publikacija koje su, u ime

naunog i intelektualnog opravdanja genocida protiv muslimana

Balkana, producirali srpski orijentalisti. Rije je o knjigama, lancima i

publicistici koji su se kao poast irili diljem monih srbijanskih medijai stizali do ostraenih i zapjenuanih mozgova, sijaa uasa.

U svome pohodu na vlast Miloevi je iskoristio sve, i Srpsku

Pravoslavnu crkvu, i Srpsku akademiju nauka i umetnosti, i srpsku

historiju, i srpsku verziju memorije historijskih epoha Balkana,i srpsku

knjievnost, i srpsku orijentalistiku... Nije problem samo u tome to je


10/63

10

sve to Miloevi iskoristio, problem je i u tome to se sve to Miloeviu

dragovoljno ponudilo na iskoritenje!

Srpski orijentalisti ili oni koji su se sami prozvali srpskim

orijentalistima i islamolozima, rado su se stavili u slubu faistoidne i

genocidne politike. Odradili su ovu svoju zadau i draga srca ponudili

svoje prljave usluge Miloevievom reimu. Zapravo su uestvovali i

na njegovom proizvoenju. Ovakva sotonska literatura, ovakav

tektonski generator mrnje, vien je i dobro upamen jo samo u

antijevrejskoj i antisemitskoj Evropi, Evropi zahvaenoj faizmom,

Evropi iz tridesetih i etrdesetih godina XX stoljea.

Studija, pored kraeg Uvoda, obuhvata pet poglavlja. U prvom od njih

dr. Cigar je jasno postavio razliku izmeu orijentalizma i islamologije,

od politiki i ovinistiki orijentisanog srpskog orijentalizma i

islamologije, sraunatog na proizvodnju mrnje prema rtvi i

motivaciji izvrilaca viktimizacije, sa faisoidnim ciljem unitavanja

rtve i preotimanja njenog lebensrauma. Ukazao je, meutim, na

oslanjanje srpskog orijentalizma na klasini, zapadnoevropski

orijentalizam iz doba kolonijalizma, ija je svrha bila opravdanje tog

kolonijalizma i predstavljanje kolonijalnih naroda kao niih... Tako je

zapravo zloinu protiv zajednica koje su stajale na putu ostvarenja

Velike Srbije pribavljana nauna podrka.

Dok drugo poglavlje Studije objanjava simbiozu srpskog orijentalizma

sa nacionalizmom i svim onim to je iz toga proisteklo, tree poglavlje


11/63

11

konkretno prati propagandnu kampanju orijentalista na utiranju puta

predstojeim genocidima, sugeriui poiniocima da time ine dobro

srpskorm narodu, da brane ugroeno pravoslavlje, odnosno

hrianstvo i Evropu.

Da bi se opravdala tako teka zloinaka akcija, trebali su, takoe, teki

argumenti. Naeni su u toboe nauno potvrenoj insinuaciji da

muslimani za srpski narod predstavljaju egzistencijalnu prijetnju, pa

je raskrinkavanju lane dileme mi ili oni posveeno etvrto poglavlje

Studije. Odatle do opravdanja - zapoetog i ve uveliko izvrenog -

genocida nije daleko. Peto poglavlje pokazuje kako se toboe nauna

analiza pretvorila u puko opravdanje zloina.

U Zakljuku Studije dr. Cigar je, ne samo precizno i adekvatno ocijenio

ulogu i odgovornost ovako angaovanih srpskih orijentalista i

islamologa, nego i - jo tada - precizno predvidio razvoj dogaaja u

irim okvirima Balkana, bez obzira kako se oni zavre u Bosni i

Hercegovini. Precizno je predvidio sudbinu manjina i posebno

muslimana u Saveznoj Republici Jugoslaviji, koji je ugroavaju samom

injenicom da manjine ine znaajan dio stanovnitva krnje

Jugoslavije. Za njega je ve tada bilo oito da ih se ele rijeiti.

Stvarnost je to uskoro potvrdila. Albanci na Kosovu, uprkos njihove

dugogodinje miroljubive gandijevske taktike, doivjeli su genocid.

Ova studija Normana Cigara je sama po sebi svjedok kako nauka moe

biti maska, bolje rei runa obrazina, iza koje se krije strani angaman


12/63

12

(ne)uma i (ne)razuma, pravednije je kazati antiuma i antirazuma. Svaka

tvrdnja u njoj potkrijepljena je relevantnim citatom ili injenicom i

popraena preciznim naunim aparatom. Studija uz sve to i nama i

politici postavlja niz neprijatnih pitanja na koja se mora traiti odgovor.

Izdavai


13/63

13

I

UVOD

Muslimanska zajednica bive jugoslovenske republike Bosne i

Hercegovine jeste rtva onoga to se moe oznaiti, po bilo kojem

prihvaenom pravnom i moralnom mjerilu, genocidom! U sreditu ove

tragedije poiva srpska nacionalistika ideologija estoko obojena i

inspirirana orijentalizmom shvaenim iroko i u sklopu obuhvatnog

smisla, orijentalizmom kao napadnim i dreavim utjelovljenjem jednog

procesa oznaenog manihejskom podjelom na njih i nas, kako je to

prouio Edward Said u svome pionirskom djelu o ovome fenomenu.1

Zasigurno, veza izmeu nauke i vlasti nije nova s obzirom da su

orijentalisti bili iskoritavani i upotrebljavani u razliitim mjestima i

vremenima da bi objasnili i podrali dravnu politiku prema

muslimanima.2 Meutim, rijetko je u modernim vremenima

orijentalizam imao tako izravnu vezu i odnos sa politikom kakvu je

1Edward W. Said, ORIENTALISM, New York, Vintage, 1979.2Vidi npr. Stuart Schaar, ORIENTALISM AT THE SERVICE OF IMPERIALISM,

Race and Class, Ljeto/Summer, 1979., p. 67.


14/63

14

imao sa onom etnikog ienja, kako se proces genocida u Bosni i

Hercegovini obino naziva.

Srpski orijentalisti osiguravaju naunu podrku

Srpski orijentalisti obino ne bi na sebe privukli vie od usputne

pozornosti. Njihova uenost je beznaajna, njihov broj je, kao i njihov

uinak, mali. To to njih ini znaajnim, meutim, jeste njihova veza iodnos prema politici spram bosanskohercegovakih muslimana. Oni su

bili na isturenoj strani fronta antiislamskog pokreta jo od 1980. godine,

i znaajno su doprinijeli genocidu protiv muslimana, stvarajui i inei

ovaj proces intelektualno dolinim i prihvatljivim meu svim slojevima

srpske zajednice. U sreditu ove studije jeste Bosna i Hercegovina zbograzmjera ubijanja koje se tamo zbiva, premda isti zakljuci takoer

vrijede i za druge krajeve bive Jugoslavije sa velikim muslimanskim

populacijama, kao to su Kosovo, Sandak i Srbija sama.

Spisi i javne izjave srpskih orijentalista u posljednje vrijeme jesu

praktiki uvijek bili tijesno povezani sa politikim kontekstom i

politikim ciljevima. injenica da su intelektualno napadajui islam i

muslimane namjeravali da obezbijede znanstvenu potporu za

pomaljajuu nacionalistiku ideologiju je obino bila oigledna. To da

su ovi naunici bili esto zamoljavani od Beograda i od vlasti


15/63

15

Bosanskih Srba, te od vlade kontroliranih medija da objanjavaju i

publici opravdavaju oficijelnu dravnu politiku prema muslimanima,

jeste - k svemu tome - jasan pokazatelj da je srpsko rukovodstvo

uvidjelo korisnost takve podrke eksperata i oekivanje da e takvasaradnja biti rado doekana.

U srpskim akademskim krugovima moda uvijek ne postoji jasno

povuena distinkcija o tome ko je orijentalist, budui da se mnogi

naunici humanistikih i drutvenih znanosti na iroko bave islamom

kada piu o veini historijskih i politikih tema s obzirom na neizbjenu

vezu islama sa srpskim pitanjima u potonjih est stoljea. Premda ovdje

fokus nije na ovoj irokoj mrei naunika, koji se strogo uzevi i ne

bave stalno islamom niti su po pozivu eksperti za njega, oni su takoer

uticali na islamsku politiku i doprinijeli su oblikovanju intelektualnog i

javnog mnijenja kad se o tematici islama povealo interesovanje. Oni

su, takoer, prili svome predmetu s neprijateljskim dranjem koje se

malo razlikovalo od pristupa profesionalnih orijentalista. Pa ipak, vie

ili manje profesionalni orijentalisti su oni koji nose posebnu

odgovornost, zato to se moe utvrditi da su upravo oni, vie nego li

ostali narod Srbije, trebali znati moda ponajbolje kakva bi mogla bitiposljedica njihove interpretacije islama.


16/63

16

II

ORIJENTALIZAM I NACIONALIZAM -

RAZVIJANJE SIMBIOZE

Nacionalizam i nauno mnijenje u Srbiji

Politizacija srpskih orijentalista i njihova javna uloga rasli su u tandemu

sa usponom srpskog nacionalistikog pokreta u osamdesetim godinama

ovoga stoljea. Ukoliko bi bilo odreujueg trenutka i zamjetljivog

katalizatora za niz potonjih dogaaja u bivoj Jugoslaviji, onda bi to bio

Srpski memorandum objelodanjen 1986. godine od strane Srpske

akademije nauka i umjetnosti. Pisan od srpskih vodeih intelektualaca,

koji su sebi predvidjeli veu ulogu u drutvu i politici, Memorandum je

iskristalizirao obnavljanje i oivljavanje ranijih srpskih nacionalistikih

ciljeva, od kojih je formiranje Velike Srbije bilo vodea paradigma.

Memorandum je, meutim, takoer pripremio teren za izbijanje nasilja,

budui da je njegova implementacija sadravala teritorijalno


17/63

17

proirivanje i etniki ekskluzivitet. To je moralo zaprijetiti osnovnoj

sigurnosti, pa i postojanju drugih jugoslovenskih zajednica. Ukoliko

druge jugoslovenske zajednice ne prihvate pasivno dalekosene

implikacije Memoranduma, taj slabo vjerovatni scenario, onda bi seMemorandum jedino mogao ostvariti upotrebom sile.

Zahvaljujui Slobodanu Miloeviu, jakom srpskom komunisti u

usponu, vladajui su komunisti skovali brak saveznitva sa srpskim ne-

komunistikim nacionalistima i sa Srpsko- pravoslavnom crkvom.

Nastala je Crveno-Smee-Crna simbioza koja je obezbijedila poetni

zamah i strukturu srpskog nacionalizma. Miloevi je bio taj koji ne

samo da je uveo nacionaliste u glavnu politiku struju, ve je takoer

obezbijedio i maineriju u formi politike organizacije, medija,

finansijske potpore, te vojne sile, koja je transformirala tek zaete

sentimente u konkretni dravni program koji bi se mogao primijeniti na

terenu.

Antiislamski val nacionalizma

Krajem osamdesetih godina ovog vijeka, srbijanska vlada, nacionalisti,

narodni mediji i Pravoslavna crkva su svi zajedno postali otvoreno

neprijateljski raspoloeni prema islamu, a incidenti antimuslimanskog

harangiranja dramatino su rasli. Umjesto da osude takve trendove,


18/63

18

srpski su orijentalisti ili za tim da ih podupiru i opravdavaju, a i sami

su esto nudili daljnje pobude antimuslimanstva.

Zasigurno, srpski su akademici takoer napadali i druge zajednice

ukljuujui Hrvate, Albance, Cigane, Slovence i Makedonce tokom

netom proteklih godina, sa svojim negativnim kampanjama

utemeljenim na stereotipnim prikazima popraenim sa preporukama za

poduzimanje odlunih mjera. Premda, dakle, muslimani nisu bili jedini

u ovom pogledu, ipak su oni kao zajednica bili moda posebno ranjivi i

izloeni takvim intelektualnim napadajima usljed specifinih geo-

politikih obzira, takvih kao to je njihov poloaj koji onemoguava

ustanovljenje Velike Srbije. To je takoer povealo vjerovatnou da

muslimani budu ciljem trajnog fizikog napadanja koji, opet, ima za cilj

njihovo razmjetanje!

U velikoj je mjeri negativno opisivanje neke odreene zajednice bilo

rukovoeno samom srpskom politikom elitom a kao odgovor na

konkretne politike ciljeve koje su muslimani, i drugi ne-Srbi,

onemoguavali samim svojim prisustvom. Meutim, specifini politiki

fokus je u svakom posebnom trenutku varirao, pa su i srbijanski

orijentalisti uskladili svoju aktivnost sa specifinom potrebom trenutka.

Nakon 1980. godine za Srbiju je najizraenije pitanje bila autonomna

pokrajina Kosovo, veinu ijeg stanovnitva sainjavaju muslimani

Albanci, te su mnogi raniji orijentalistiki spisi bili fokusirani na islam,

sa specifinim odnosom i uklonom ka Kosovu. Kasnije, kad se politiki


19/63

19

naglasak promijenio, islamski faktor u Bosni i Hercegovini brzo je

zadobio na vanosti, namamljujui paralelno refokusiranje sa strane

srbijanskih orijentalista.


20/63

20

III

UTIRANJE PUTA ZA GENOCID

Opasnost raspirivanja straha i neprijateljstva

Umjesto da promoviraju atmosferu koegzistencije i miroljubivih

rjeenja, srbijanski su orijentalisti igrali znaajnu ulogu u dolijevanjuulja na vatru i podizanju straha i mrnje meu svojim zemljacima

Srbima. Mnogo prije stvarnoga raspada Jugoslavije, ti su naunici

zapoeli oblikovati stereotipni imid o muslimanima kao stranom,

tuem, inferiornom i prijeteem faktoru, i pomogli su da se glede

muslimana stvori situacija jedne umjetne paranoje meu Srbima, dok su

branili grubu politiku s kojom se ima nastupati u bavljenju islamskom

zajednicom. U pripremnoj fazi se odigralo stvaranje te antiislamske

atmosfere koja je omoguila potonje skliznue u genocid nakon to je

izbio otvoreni sukob aprila 1992. godine u Bosni i Hercegovini.


21/63

21

Raspirivanje neprijateljstva prema muslimanima je bilo posebno

neodgovorno s obzirom na gorku lekciju iz Drugoga svjetskoga rata, u

kojem je nestalo na stotine hiljada rtava u zajednikom sukobu.

Muslimani su ve jednom bili rtve etnikog ienja poinjenogrukama srpskih etnikih nacionalista i njihova pokreta u nastojanju da

stvore Veliku Srbiju.3 Jedna oivljena antiislamska kampanja za

3Bitna karakteristika, jo 1844. godine konstituisanog velikosrpskog projekta VelikaSrbija i uspostavljanje njene hegemonije na Balkanu je etapno izvoenje.

Uoi Drugog svjetskog rata idejni nosioci Pokreta bili su vojni Generaltab i Srpskikulturni klub. Integralno jugoslovenstvo smatrali su Aleksandrovim promaajem ipreferirali okupljanje srpskih zemalja u dravnu cjelinu. Kad se ta cjelina uinihomogenom postae neprikosnoveni hegemon u Jugoslaviji, ime se omoguavasrpska hegemonija i na Balkanu. Na toj osnovi vrena je faizacija zemlje i

priklanjanje Njemakoj, to je 25. marta 1941. dovelo do pristupanja JugoslavijeTrojnom paktu, a Drugi svjetski rat smatran je prilikom za ostvarenje plana.Organizovanjem pua 27. marta 1941. Britanska obavjetajna sluba je pomrsila overaune i pocijepala Pokret na bar dvije frakcije. Po kapitulaciji zemlje prva se oslonilana njemakog okupatora i u zemlji preuzela kolaboracionistiku vlast. U njenimokvirima nala se i predratna civilna etnika organizacija, sa Kostom Peancem naelu. Druga je izabrala laviranje izmeu okupatora i Velike Britanije a jezgro joj jeinila grupa oficira, koja je izbjegla zarobljenitvo i okupila se na Ravnoj gori. Naelu joj je bio pukovnik obavjetajne slube, Draa Mihailovi i prozvali su sevojnim etnicima.Pokretanje ustanka Narodnooslobodilakog pokreta i njegovo prihvatanje saradnje saovom grupom i njoj je pribavilo imid ustanika i znaajno je ojaalo. Cilj joj,meutim, nije bio konfrontacija sa okupatorom, nego priprema snaga za odsudnitrenutak u kome e Velika Srbija biti omeena i potom oiena od nesrpskihelemenata, pa su raskid sa Narodnooslobodilakim pokretom i saradnja saokupatorom bili neminovni.Operacionalizacija gore postavljenih ciljeva izvrena je u dva osnovna dokumenta:Rekonstrukcija projekta Stevana Moljevia od 30. juna HOMOGENA SRBIJA iInstrukcija Drae Mihailovia od 20. decmbra 1941. godine (tampanim uZBORNIKU DOKUMENATA I PODATAKA O NARODNO-OSLOBODILAKOM RATU NARODA JUGOSLAVIJE, tom XIV, knj. 1, str. 1.-10. i 93.-103), a izvravanje i genocidne radnje dokumentovane hiljadama autentinihdokumenta, raznih provenijencija. Najznaajniji su sadrani na 4.333 strane XIV

toma, pomenutog ZBORNIKA, izdanje Vojnoistorijskog instituta Beograd 1981.-


22/63

22

podrku istih srpskih politikih ciljeva, koji su vodili srpsku politiku

tokom Drugoga svjetskoga rata, je bila osuena da riskira paljenje iste

sudbine iznova za muslimansku zajednicu!

Razliitost kao zlo - Uspostavljanje etniko-kulturnih granica

Jedno od kljunih dostignua srpskih orijentalista bilo je diferenciranje i

izoliranje muslimanske zajednice, ustanovljavanjem i naglaavanjemkulturnih obiljeja koja se fokusiraju na islamu i muslimanima kao

egzotinim - naravno, na negativan nain - i dreavim/napadnim, te

automatski inferiornim i ak abnormalnim! Da bi lake osudili

muslimane, radije negoli su ih opisivali i analizirali, srpski su

orijentalisti - uglavnom na isti nain kao i u procesu koji je u centruOrijentalizma Edwarda Saida - stvorili jedan tip triavog islama i

muslimanski stereotip koji se dao oblikovati tako da bi se muslimane

izoliralo i napalo! U isto vrijeme, orijentalisti su mogli takoer koristiti

ovog triavog i izvitoperenog muslimana kao sredstvo posredstvom

kojeg su mobilizirali podrku meu svojim sluateljstvom. Kao dio oveprocedure, srpski su orijentalisti dosljedno pogreno tumaili i namjerno

izobliavali islam i situaciju i ciljeve muslimanske zajednice. To to se

1985. U toku etiri godine etnici su u ostvarivanju svojih ciljeva, pobili bar stotinjakhiljada nesrpskog stanovnitva, ali i svojih sunarodnika. Konano etniko vezanje zaokupatora i pobjeda Nardnooslobodilakog pokreta onemoguili su potpunije

izvrenje Plana.


23/63

23

potom pojavilo jeste jaka dihotomija izmeu Srba i muslimana, s tim

to su ovi potonji natovareni svim moguim negativnim

karakteristikama koje se uope daju i zamisliti, opisivani su kao

strani, tui, te degradirani na poloaj kulturne i moralneinferiornosti. U stvari, asopis Jugoslovenske armije traio je od

profesora Darka Tanaskovia - eksperta za islamske studije na

Beogradskom univerzitetu, koga od drave kontrolirani beogradski

dnevnik Politika naziva na vodei islamski naunik, - da za njegove

itaoce posebno analizira razliku izmeu njih i nas, muslimana ikrana.4

Muslimani kao tui, kao stranci. Na mnogo naina tretman koji su

islam i muslimani primili od srpskih orijentalista slae se umnogome sa

onim zajednikim tradicionalnim orijentalistima! Kako to jedan

strunjak kae, sutina je stvoriti lik suprotan paradigmikom Zapadu

(Okcidentu), dakle riznicu negativnosti, kako one apstraktne

negativnosti, tako i posebnih negativnosti (kod drugih kultura) u odnosu

na ono okcidentalno/zapadno.5Drugim rijeima, za srpske orijentaliste

islam se doima kao neto malo vie od sasvim jasno suprotnog pola,

negativnog, nazadnog, stranog, nemoralnog, agresivnog u suprotnosti sasvim pozitivnim to se moe nai u srpskoj kulturi! Negativno

4Intervju sa Darkom Tanaskoviem od Aleksandre Tomi, Evropa nee izbeidemografski dihad, Vojska, Beograd, 23. septembar, 1993., p. 8. Vojska je slubenanovina Jugoslovenske Armije.5Aziz Al Azmeh, The Articulation of Orientalism, Arab Studies Quarterly, Fall,

1991., pp. 386-387.


24/63

24

prikazivanje muslimana koje je zapoelo 1980. je dodatno degradirano

nakon izbijanja stvarnog sukoba 1992. godine.

Kljuna nit orijentalistike kampanje usredsreena je na ideju da

muslimani pripadaju jednoj egzotinoj i tuoj religiji i kulturi, te tako -

slijedi zakljuak- oni nikada ne bi mogli imati mjesto u Evropi! Prema

tome, muslimani, navodno, imaju donekle manje legitimnosti da ive u

Bosni i Hercegovini negoli Srbi, usprkos injenici da su muslimani,

zapravo, oni koji su domae stanovnitvo tu, dok su Srbi ti koji su

novopridolice.

Kasnih osamdesetih godina ovoga vijeka, na primjer, jedan je srpski

orijentalist, Aleksandar Popovi, premda predaje u Parizu, napisao

pamflet tiskan u Beogradu da bi informirao obrazovanu publiku o

islamu. On to vidi kao teku zadau zbog toga to je islam, tvrdi on,

jedan totalitaran sistem, iji totalitarizam daleko premaa ono to

dobronamjeran i neinformiran zapadni um moe i shvatiti ili zamisliti.6

Tanaskovi, u istom duhu, uzima aktivnu ulogu u debati koja je iskrsla

oko dijetalnih propisa za muslimane koji slue u Jugoslovenskoj armiji.

Tokom komunistikog perioda, jedenje svinjetinje u Jugoslovenskoj

armiji bilo je esto koriteno kao neformalni test lojalnosti za

muslimane da pokau kako nisu odani religiji. U takvoj situaciji,

muslimani su esto imali malo izbora, odnosno: ili da jedu svinjetinu ili

da gladuju dok slue svoj vojni rok. Kada je ovaj problem izbio na

6Aleksandar Popovi, Jugoslovenski muslimani, Beograd, Akvarius, 1990., str. 5.


25/63

25

povrinu kasnih osamdesetih godina ovog vijeka, Darko Tanaskovi,

kao i drugi orijentalisti, iskoristili su ovu priliku da opiu i portretiraju

muslimane kao zabludjeli element u drutvu rugajui se zahtjevima

muslimana za posebnom ishranom i akomodacijom takve naravi.Tanaskovi ak tvrdi da ako musliman odbije jesti krmetinu i odeta

gladan da e to biti poticaj politikom separatizmu i da e uznemiriti

jedinstvo armije, jer srpski personal u jedinici bi se grozio slube

zajedno sa takvim nedrutvenim drugarima.7Openitije, Tanaskovi se

bio dobro pozabavio nijekanjem onoga to je on vidio kao pokuajmuslimana Bosne i Hercegovine da dokau kako su i oni stari evropski

narod. Tanaskovi to naziva naravno, istim apsurdom.8

Jedan drugi srpski uenjak, Nada Todorov, toboe vidi muslimane u

Bosni i Hercegovini kako su motivirani njihovim islamskim nainom

ivota, koji nema nita zajedniko sa evropskom civilizacijom.9 U

korijenu ovoga problema prema Miroljubu Jevtiu, politologu i

specijalisti za islam na Beogradskom univerzitetu, jesu strana narav i

religijski temelj arapskom kulturnom imperijalizmu koji determinira

pogled na svijet lokalnih muslimana, a i injenica da Arapi danas,

navodno, uspijevaju u nametanju svoje kulture kao univerzalne

7Darko Tanaskovi, Izmeu Kur'ana i kazana, NIN, 25. juni, 1989., str. 23.8Intervju sa Darkom Tanaskoviem, Vojska, op. cit., 23. septembar, 1993., str. 10.9Intervju sa Nadom Todorov, intervjuisao pukovnik Nikola Ostoji, Genocidne

poruke iz 1001 noi, Vojska, 8. april, 1993., p. 20.


26/63

26

vrijednosti koju je stvorio Bog, i o kojoj ovjeanstvo nema ta da

kae.10Po Jevtiu, to predstavlja nerjeivu tekou, jer:

Ti se moe boriti protiv amerikog kulturnog imperijalizma, budui

da je on stvoren od ljudi - Amerikanaca - koji su sada bogatiji, ali koji

su, ipak, samo ljudi kao i vi. Nasuprot tome, po islamu, ako hoe da se

zatiti od Boga, to moe jedino uiniti na arapskom. Nisu Arapi ti koji

su to naredili. Bog je taj koji je to tako kazao. Bog prima molitve samo

ako su kazane na arapskom.11

Za Jevtia, u stvari, nacionalizam i drugi pojmovi koje on vidi kao bez

premca neto zapadno, s jedne strane, i islam, s druge strane, jesu

uzajamno iskljuivi. Tako je on optuio albanski nacionalizam na

Kosovu i tvrdi da je to samo, u stvari, front za islamski

fundamentalizam, jer Albanci su lani Evropljani, (koji su), u stvari

muslimani.12

Islam kao ostatak prolosti. Ne samo da je islam opisan u djelima

srpskih orijentalista kao neto strano, tue, nego je on takoer

portretiran i kao nazadan. Isto kao to su to inili i evropski orijentalisti

ranog kolonijalnog doba, i glavnina njihovih srpskih kopija oznaila je

10Miroljub Jevti, Rezervisti alahove vojske, Duga, Beograd, 9 22. decembar,1989., str. 22. Duga favorizira vrstolinijake srpske nacionalistike poglede.11Jevti, Duga, op. cit., 9 22. decembar, 1989., str. 22.12Miroljub Jevti, Lakrdija za Evropu, Evropske novosti (Frankfurt, Njemaka), 22.decembar, 1993., str. 2. Evropske novosti su evropsko izdanje beogradskog dnevnikaVeernje novosti, objavljivane u Njemakoj kako bi zaobilemeunarodne sankcije

Srbiji.


27/63

27

islam kao retrogradan i kao temeljni uzrok prijetnje modernoj

civilizaciji, i to kako u openitom pogledu, tako i specifino kad je u

pitanju Srbija. Svaka optuba koja je mogla posluiti za ocrnjenje

islama i izoliranje muslimana je bila prihvatljiva. Nada Todorov, naprimjer, izjavljuje da po islamskom uenju, nema ene da ima duu,

ve, umjesto da ima duu, ena slui samo da zadovolji mukareve

potrebe i da njemu slui.13Na isti nain, Tanaskovinavodi da domae

muslimansko vostvo kradomice i potajno navodi svoje sljedbenike da

se vrate ranijoj, navodno, inferiornoj svijesti, napose pojaanim vezamasa njihovim istovjernicima u inozemstvu. Ili, kako to Darko Tanaskovi

kae pitajui retoriki:

Ovo pitanje se pomalja neizostavno, to jest da li ovi predstavnici

muslimanske nacije, ak ukoliko su izabrani demokratski, doista imaju

pravo i ovlasti danas, na pragu dvadeset i prvog vijeka, da preutno

povrate one koji su ih izabrali, iz nepobitno odabranog statusa

jedinstvene nacije u poziciju muslimanskih konvertita (poturica) iz

vijekova koji su u oima ostatka Jugoslavena davno minuli.14

Tanaskovi zakljuuje ovu svoju optubu sa dobro poznatim

kriticizmom spram konvertita u islam, ak i onih iji su preci moda

preli u islam mnogo vijekova ranije: Konvertita u islam, poznato je

sasvim dobro, gori je negoli Turin (tj. nedomai musliman).

13Intervju sa Nadom Todorov, Vojska, op. cit., 8. april, 1993., str. 21.14Darko Tanaskovi, Turci brane Sarajevo, Epoha (Beograd), 7. januar 1992., str.

21. Epohu izdaje vladajua Socijalistika partija Srbije.


28/63

28

Jevti je, vjerovatno, najaktivniji proponent ovakvih ideja. Tipino za

njega, on tvrdi da su islamski fundamentalisti, etiketa koju on stavlja

slobodno na muslimane, nita vie doli refleksija tame prolosti, koji

razumijevaju ropstvo i jednakost ne na nain kako to civilizirana osobaini, ve radije na nain kako to njihov Bog shvata. Navodno, islam

opunomoava zabranu turizma, sporta, idenja u kafie gdje se slui

alkohol, prema tome, neizostavno odvodi u ksenofobiju i sto-postotnu

u segregaciju. Ukoliko ne moe jesti, piti, biti pokopan u isto groblje

ili se oeniti-udati sa susjedom druge vjere, ta onda moe? - pitaJevti retoriki.15 Jevti, nadalje, smjeta muslimane izvan granica

koegzistencije, slikajui islam kao stran i tui spram svake samilosti i

nenasilja prema onima koji imaju drugaiji nain miljenja od

islamskog uenja koje je na snazi.16

Srpski orijentalisti, takoer, tvrde da islam mrzi sve to nije islamsko.

Za Nadu Todorov, to je napose tano kad je posrijedi Srbija, jer islam

prezire druge religije, posebno prezire pravoslavlje.17 Tanaskovi, na

isti nain, zakljuuje da mnogi (u Srbiji) jo uvijek smatraju (islam)

kao neto strano, i takoer neprijateljsko.18

15Jevti, Duga, op. cit., 9 22. decembar, 1989. str. 21.16Miroljub Jevti, Rastanak bez milosti, Evropske novosti, 7. juli, 1993., str. 2.17Intervju sa Nadom Todorov, Vojska, op. cit., 8. april, 1993. str. 21.18Darko Tanaskovi, Nacija i vera izmeu m iM, NIN, Beograd, 24. septembar,

1989., str. 25. U to vrijeme NIN je odraavao Miloevieve vladajue poglede.


29/63

29

Islam i nasilje. Napose je islam portretiran i oslikan kao inherentno

nasilniki. Jevti, na primjer, tvrdi da Alija Izetbegovi ne eli mir i da

mir ne moe prihvatiti. Ukoliko bi prihvatio mir, to bi znailo nijekanje

njegova pripadnitva islamu.19

Da bi se opravdala sadanja srpska politika u Bosni i Hercegovini,

naglaen je statini pogled na islam. Na primjer, kad je crnogorski

ministar za religije iznio miljenjeda monoteistike religije, ukljuujui

i islam, imaju za svoj temelj nenasilje, velikoduno pratanje,

saosjeanje i humanost, Jevti je bio brz da ga ispravi, tvrdei da se

takve osobine, najjamanije, ne mogu primijeniti na islam, temeljei to

svoje mnijenje na svom osobnom itanju Kur'ana.20Slino njemu, a i

da bi objasnio ovu navodnu sklonost ka nasilju, Tanaskovi okrivljuje

ton Kur'ana, jer je on otvoreno autoritaran, beskompromisan i

ugroavajui-prijetei.21

Jevtievo tumaenje navodne muslimanske spremnosti na ubijanje

drugih se usredsreuje na njihov vjerski odgoj. Piui u tampi kasne

1993. godine, on objanjava:

Islam jasno propisuje da njegov vjernik mora prinijeti rtvu Allahu. Taivotinjska rtva jeste ovan koji je zaklan ritualno, tako da njegova krv

kropi sve okolo. Ako se pripadnici islamske civilizacije naviknu da, od

19Miroljub Jevti, Nema mira u Bosni, Evropske novosti, 28. decembar, 1993., str.4.20Miroljub Jevti, Evropske novosti, op. cit., 7. juli 1993., str. 2.21Intervju sa Tanaskoviem, Vojska, op. cit., 23. septembar 1993., str. 8.


30/63

30

svoga djetinjstva, gledaju kako se janje, koje je svima omiljena

ivotinja, kolje, onda je jasno da linost koja sudjeluje u islamskom

pogledu na svijet postaje lahko naviknuta da proliva krv na brutalan

nain. Nije nimalo tada velik korak od ubijanja ivotinja do ubijanjaljudskih bia.22

Prema miljenju Nade Todorov, ije su analize objavljene u vojnoj

tampi, tradicionalne prie Hiljadu i jedne noi - a ona pretpostavlja da

svi muslimani itaju te prie u svome djetinjstvu - zasluuje osudu zbog

onoga to ona vidi kao nasilno muslimansko ponaanje, jer, navodno,

ova knjiga opskrbljuje suptilnu uputu muslimanima da izvrgavaju

torturi i ubijaju krane!

Kako Nada Todorov objanjava, prie iz Hiljadu i jedne noi imadu

uticaj na djecu koja odrastaju u krajevima koji su posebni po islamskom

utjecaju!

Taj se uticaj priaHiljadu i jedne noi, navodno, moe lahko pokazati:

Budui da su ove prie pune eroticizma, sigurno je da ih (muslimani)

itaju paljivo tokom puberteta, i njihov je uticaj na linost (muslimana)

oigledno bjelodan. U injenju nedjela u Bosni i Hercegovini,(muslimanska) svijesna, podsvijesna i nesvijesna razine linosti, jesu na

djelu!23

22Miroljub Jevti u Javnosti (Sarajevo), citiran u rubrici Ljudi i vreme, Vreme,Beograd, 15. novembar 1993., str. 55. Vreme je liberalni opozicioni sedminik.23 Intervju sa Nadom Todorov, Vojska, op. cit., 8. april, 1993., str. 20.


31/63

31

Muslimani kao izdajice. Jedna druga strana cijele rasprave

usredsreena je na navodno izdajstvo Bosanskih muslimana zbog toga

to su konvertirali u islam. Srpski orijentalisti, kao i drugi nacionalisti,

ukljuujui i hijerarhiju Srpske pravoslavne crkve, su skloni iznoenjuotrih izjava/tvrdnji glede nepriznatog ili nesvjesnog navodnog srpskog

etniciteta bosanskih muslimana, kao i veine njihovih drugih susjeda.

Uobiajeno je da srpski orijentalisti insistiraju na tome da su muslimani

bili stvarno Srbi koji su napustili svoju pravobitnu vjeru. Na tipian

nain je jedan uenjak, Mile Nedeljkovi, posvetio glavninu svojemonografije pod naslovom Krst i polumesec, tvrdnji da je Bosna i

Hercegovina uvijek bila srpska i pravoslavna, i da su muslimani, prema

tome, samo Srbi apostate!24

Kao to praktiki vai i za sve druge evropske narode dananji

muslimani u Bosni i Hercegovini jesu amalgam razliitih etnikih

poela. Meutim, preovladavajua veina vodi porijeklo iz lokalne

katolike ili bogumilske kranske populacije koja je konvertirala u

Islam etapno, tokom tri stoljea, zadravajui svoj prvobitni jezik.

Prema tome, ni na koji nain muslimani nisu strana zajednica, usprkos

srpskom obiaju da ih nazivaju peorativnim terminom Turci ilipoturice. Usprkos politiki motiviranim tvrdnjama mnogih srpskih

nacionalista da su dananji muslimani srpskog porijekla, ipak postoji

malo podataka o tome da su Srbi konvertirali u islam u nekom

24Mile Nedeljkovi, Krst i polumesec, Beograd, Politika, 1993.


32/63

32

znaajnijem broju, budui da su oni naseljavali Bosnu i Hercegovinu

nakon otomanskih osvajanja.25

Paradoksalno je, ali tvrdnja da su muslimani bili negdanji muiavi i

neposluni Srbi - da ostavimo po strani dubioznu osnovu takve tvrdnje

sa stanovita znanosti - slui kao dodatna municija za antiislamsku

kampanju. Miroljub Jevti, na primjer, naglaava tumaenje i

interpretaciju o bosanskim muslimanima kao izdajicama: Oni koji su

primili islam prihvatili su osvajae de facto kao svoju brau, a i zloine

osvajaa kao svoje vlastite! To takoer znai da su njihove vlastite ruke

prekrivene krvlju njihovih vlastitih predaka, tj. biveg bosanskog

nemuslimanskog stanovnitva. Sa konvertiranjem u islam, muslimani

su razorili kransku Bosnu i omoguili su Osmanlijama da vladaju

nad kranskom Bosnom dugo vremena.26

Bilo ta to je moglo biti upotrijebljeno da se kritiziraju muslimani bilo

je stavljeno u igru, pa ak i optuba da su oni izdali Stjepana

Tomaevia, posljednjeg katolikog bosanskog kralja, kome bi jedva

iko od srpskih nacionalista u obinim vremenima posvetio kakva

interesa. Napadajui obnovljeni interes muslimana Bosne i Hercegovine

25Pregled iznutra posveen zajednici Bosanskih muslimana, njihovoj historiji ietnografiji, moe se vidjeti u djelu Vatro Murvar, Nation and Religion in CentralEurope and the Western Balkans: The Muslims in Bosnia, Hercegovina and Sandak:A Sociological Analysis, Brookfield, Wisckonsin: University of Wisconsin, 1989.

Neto je Srba u Srbiji, tokom mnogih stoljea, konvertiralo u islam, ali, oni su bili ilipobijeni, ili prisiljeni da napuste islam, ili su, pak, pobjegli u Bosnu i druge krajeveOtomanske imperije u vrijeme kad su Srbi istili teritoriju, to je dio praksenjihovog ustanovljenja drave u XIX stoljeu.26Jevti, Duga, op. cit., 9 22. decembar 1989., str. 22.


33/63

33

za islam, za vjersku aktivnost i pobonost u osamdesetim godinama

ovog vijeka, Jevti tvrdi da ni jedna normalna zemlja ne bi tolerisala

jednu religijsku zajednicu da aktivno publicira i popularizira okupatore

(Osmanlije) koji su ovu zemlju zavili u crno.27

Izoliranje muslimana

Srpski orijentalisti takoer tee izolirati muslimane od njihovih susjeda.ini se da ovim orijentalistima naroito smetaju vrste veze izmeu

Hrvata i muslimana, te su teili da tu, umjesto dobrih odnosa, posiju

sjeme raskola. Jevti, na primjer, optuuje takve dobre veze kao brak

iz koristoljublja, i tumai da je sve to ciljno sraunato posebno protiv

srpskih interesa. Povrh toga, Jevti nastoji opomenuti Hrvatsku da je tajbrak iz koristoljublja takoer protiv samih hrvatskih interesa, jer

muslimanski e natalitet biti toliko visok da bi oni mogli ak

prodrijeti Hrvatsku.28Isto tako, dobri odnosi izmeu Katolike crkve

i islama takoer iritiraju i spadaju u neto to ne odgovara srpskim

orijentalistikim raunima. Tako, kada je nova kosovskaDemokranska partija izabrala kasne 1993. godine jednoga muslimana

kao svoga predsjednika, Jevti je to okarakterizirao farsom, i

27Jevti, Duga, op. cit., 9 22 decembar, 1989., str. 23.28Intervju sa Miroljubom Jevtiem (razgovor vodila Jasmina Babi), Vera i politika,

Stav (Novi Sad, Vojvodina, Srbija), 1. maj, 1992., str. 37.


34/63

34

omalovaavajue oznaio da se neto takvo na Kosmetu (srpsko ime

za Kosovo) jedino i moe desiti!29

Delegitimirana zajednica

U vrlo stvarnom znaenju i smislu, srpski su orijentalisti doprinijeli

delegitimiziranju i same egzistencije muslimana kao zajednice i,

dehumanizirajui ih, takoer su delegitimirali muslimane kaopojedinana ljudska bia.

Ovakva negativna kategorizacija, to je uobiajeno u orijentalistikom

srpskom diskursu, moe imati devastirajui efekt kroz dehumaniziranje

grupe oznaene kao cilj i moe doprinijeti omoguavanju njihova

u bijanja kao lanova jedne neizdiferencirane grupacije nepoeljnih

ljudi! Upravo kao to i Herbert C. Kelman, ekspert za genocid, znaajno

primjeuje:

Sankcionirani masakri postaju mogui onda kada doemo do mjere

liavanja blinjih ljudskih bia identiteta i zajednice... Naime, kada je

jedna grupacija ljudi definirana sasvim u vezi sa kategorijom kojoj

pripada i kada se ta kategorija sasvim iskljui iz ljudske zajednice i

29Jevti, Evropske novosti, op. cit., 22. decembar, 1993., str. 2.


35/63

35

porodice, tada se moralne zapreke da se tu grupaciju ne ubija lake

prevazilaze.30

30Letter Herbert C. Kelman, Violence without Moral Restraint: Reflections on theDehumanization of Victims and Victimizers, The Journal of Social Issues, sv. 29., br.

4. (1973), str. 49.


36/63

36

IV

MUSLIMANI KAO EGZISTENCIJALNA

PRIJETNJA SVEMU

Stalna prijetnja

Kljuni elemenat poruke srpskih orijentalista takoer je bio taj da

muslimani predstavljaju neminovnu i smrtonosnu prijetnju. Ti su onda

uenjaci ili za tim da priprave svoje zemljake i sunarodnjake na tu

potencijalnu opasnost objanjavajui i sugerirajui politike mejere za

sprijeavanje navodnih muslimanskih zavjera. Mnogo prije ratnih

previranja u bivoj Jugoslaviji, Jevti je aktivno promovirao ideju o

tome kako je islam najznaajnija prijetnja Jugoslaviji, ak znaajnija i

od... srpsko-hrvatskih odnosa.31 Aleksandar Popovi je, napose,

vjerovao da je njegova misija da upozori na opasnost koja proishodi iz

31Intervju sa Miroljubom Jevtiem (autor intervjua Slavoljub Kaarevi), Islam bezmaske, Intervju (Beograd), 15. septembar 1989., str. 11. Intervju je otvoreno

nacionalistiki periodinik koji govori u korist srpske vlade.


37/63

37

rastue aktivnosti muslimana u Jugoslaviji, dok je posebno oznaio

podruja kao to su gradnja novih damija i vjerskih kola, te optuivao

muslimane za irenje vulgarnih prijevara... razliitih glasina... i krivih

izvjetajapo inozemstvu o uvjetima svoga ivota.32

Premda su muslimani, navodno, neprijateljski raspoloeni prema

Zapadu u cjelini, njihov je specijalan cilj Srbija. Dobro je poznato,

prema Jevtiu, da je Srbija, svojim otporom, oslobodila na dio

Balkana od Halifata, te, prema tome, nije iznenaujue to je srbofobija

visoko razvijena meu fundamentalistikim muslimanima.33

Budui da bjelodano svi muslimani u Bosni i Hercegovini nisu smjerni

vjernici (ukljuujui mnoge koji su bili lanovi Komunistike partije),

srpski su orijentalisti bili prisiljeni da rastegnu svoju definiciju

fundamentalizma da bi ona pokrila iroku oblast. Proirivanjem

termina fundamentalizam, srpski su orijentalisti mogli podvesti bilo

koju politiku aktivnost muslimana pod tu rubriku! Jevti, na primjer,

govori o sekularnom islamskom fundamentalizmu i komunistikom

islamu da bi tako obuhvatio bilo koga i svakoga ko je na bilo koji

nain musliman i da bi ga uinio validnim ciljem pokude!34

Tokom predratnog perioda, Jevti je - vjerovatno makar djelimino

podstaknut od strane srpskih slubenih krugova - prionuo na posao da

optereti komunistike vlasti koje su jo uvijek vladale Bosnom i

32Popovi, Jugoslovenski muslimani, op. cit., str. 51.33Jevti, Duga, op. cit., 9 22. decembar, 1989., str. 23.34Jevti, Duga, op. cit., 9 22. decembar, 1989., str. 20. i 22.


38/63

38

Hercegovinom s optubom da navodno ne vide ovaj fenomen onako

kako ga on vidi. U stvari, Jevti je ocijenio da ak i muslimani koji ne

prakticiraju vjeru navodno rade nesvjesno u korist dihada, i tavie,

zakljuuje Jevti: to je najalosnije proponenti takve politike najeenisu formalni vernici, ve prije vrlo esto visoki (komunistiki) vladini

slubenici.35 Usprkos injenici da nema dokaza da jedan takav

fenomen postoji izvan njegovih spisa, Jevti ipak tvrdi da je ovo

najopasniji oblik fundamentalizma... budui da je njegova islamska

esencija/sutina skrovita, te se, prema tome, lako moe penetrirati nadrutvenu scenu.36

U velikoj mjeri, navodno, sama bit islama tumaena kao

nepromjenljiva, neizdiferencirana apstrakcija, u sebi i iz same sebe

predstavlja prijetnju. Tvrdi se da su neprijateljstvo prema Srbima,

zapadnoj kulturi i kranstvu ve prethodno programirani

muslimanskom kulturom, historijom i religijom. Srpski orijentalisti

esto sadanjost, kad je posrijedi islam, vide kao ekstrapolaciju

prolosti, a takvo gledanje utemeljeno je na njihovom tendencioznom

itanju Kur'ana i linearnoj primjeni rane islamske historije na dananje

drutvo. Njihovo tumaenje Kur'ana, napose, jeste esto uzeto kaodokaz muslimanske agresivnosti i dokaz antipatije prema svim

nemuslimanima.

35Intervju sa Jevtiem, Intervju, op. cit., 15. septembar, 1989., str. 12.36Miroljub Jevti, Zato Nijaz Durakovi ne vidi islamski fundamentalizam,

Intervju, 8. novembar, 1989., str. 52.


39/63

39

Primjerice, kada je predsjednik bosansko-hercegovake komunistike

partije, Nijaz Durakovi, godine 1989. isticao i promovirao ono toje

smatrao bosanskom tradicijom tolerancije i koegzistencije meu

razliitim vjerama i kulturama, Jevti je odmah odvratio: O kakvojvrsti tolerancije moe neko govoriti kada je ba islam doao sa sabljama

ije su otrice odnijele glavu posljednjeg bosanskog kralja?Tvrdei da

otomansko nasljee nije bilo nasljee tolerancije, ve ropstvo, Jevti

pita: Moe li neko govoriti o religijskoj toleranciji u islamski

utemeljenoj Otomanskoj imperiji u nekojem drugom smislu osim nanain pastirovog postupanja sa stadom, on ga, naime, samo odgaja da bi

imao od njega vie mesa kasnije?37

Prema Jevtiu, islam po svojoj naravi, navodno, iskljuuje svaki drugi

nazor na svijet i trai za sebe monopol na sceni. Eto zato je islam

opasan za sva moderna drutva.38 Kako Jevti dodaje, islam je

nasuprotan bilo kojim pravednim odnosima, toleranciji, dijalogu ili

koegzistenciji, i, u stvari, Kur'an i erijat, navodno doputaju

unitenje onih koji imaju drugu religiju.39Ne samo da Jevti optuuje

muslimane za razaranje mjesta bogosluja koja pripadaju drugim

religijama, nego je to obaveza prema muslimanskoj religiji.40 Nakonferenciji 1993. godine, koja je bila ironino fokusirana na religijskoj

toleranciji, Tanaskovi je ustvrdio, temeljei svoje miljenje na svojoj

37Jevti, Intervju, op. cit., 8. novembar 1989., str. 53.38Jevti, Duga, op. cit., 9 22. decembar, 1989., str. 20.39Jevti, Duga, op. cit., 9 22. decembar 1989., str. 21.40Miroljub Jevti, citiran u rubrici Ljudi i vreme, Vreme, 24. maj 1993., str. 54.


40/63

40

inter pretaciji ranih islamskih tekstova, da je po islamu stalan mir sa

lanovima drugih religija nemogu. Islamski permanentni rat

ograniava parametre tolerancije, dodaje Tanaskovi.41Doista, u tenji

da povee prolost i sadanjost u jednom statikom portretu, Jevtioptuuje lokalne muslimane da su oni nosioci genocida od

srednjovjekovnih vremena do danas.42

Muslimanska zavjera protiv Srbije i Zapada

Osim toga, ovi srpski orijentalisti su ve u osamdesetim godinama ovog

vijeka tvrdili da vide svjesnu i sistematsku konspiraciju da se pokori i

razori Srbija i srpsko pravoslavlje. U oitom pokuaju da zadobiju

simpatije Zapada i podrku sa te strane, a vjerovatno i da prue Srbimaosjeaj poduzimanja nesebine asne misije u korist irega dijela

svijeta, lokalna islamska opasnost esto je portretirana kao uvod u novo

osvajanje Evrope i razorenje Zapadne civilizacije u cjelini.

Islam je opisivan kao internacionalno monolitna i agresivna vjera i

zajednica koja je ista kud god da po svijetu poe. Kao dio ovoga

fenomena, srpski orijentalisti tvrde da muslimani diljem svijeta,

navodno, djeluju po tajnom ugovoru u zavjeri protiv Zapada i, posebno

41Izvjetaj Anelke Cviji, Ekumenizam problem epohe, Spona (Frankfurt,Njemaka), 2. decembar, 1993., p. 14.42Miroljub Jevti, Duga, op. cit., 9 22. decembra, 1989., str. 19.


41/63

41

Srba. Krivci iz inostranstva, od neimenovanih islamskih snaga do

posebnih inilaca kao to je Saudijska Arabija, navodno pomau i

podstiu lokalne muslimane. Taktika bi mogla biti estoka i nasilna - a

uvijek je posrijedi fokusiranje dihada - ili pak nenasilna, kao to jenavodno koordinirana odluka da se odri visok natalitet ili da se grade

nove damije. Darko Tanaskovi, na primjer, izjavljuje da zapaa

ekonomski, diplomatski i posebno demografski dihad koji za cilj

imade i Balkan i Zapadnu Evropu.43 Prema Jevtiu, takoer, cilj

(Saudijske Arabije) jeste da zaimadne bivu Bosnu i Hercegovinu kaosvoj ulazni put u Evropu.44

Praktiki gledano, srpski orijentalisti nastoje povezati muslimane Bosne

i Hercegovine sa nekim neizdiferenciranim homogenim islamom diljem

svijeta.

Oni zajedno stavljaju sve konflikte u koje su involovirani muslimani,

bilo da se radi o Filipinima, Azerbejdanu ili Kamiru, i naglaavaju da

je to posvuda istovjetna pojava, a Bosna i Hercegovina je samo jedan

njen sastavni dio. Ovako se lahko racionalizirala politika (genocida

protiv Bonjaka), usprkos nasilju to ga takav pristup predstavlja glede

intelektualnih i etikih principa. Tako Jevti nastavlja predstavljati Aliju

Izetbegovia kao nekoga ko se ni malo ne razlikuje od voa

43Intervju sa Tanaskoviem, Vojska, op. cit., 23. septembar 1993., str. 9.44Miroljub Jevti, Igra za saveznike, Veernje novosti, 5. avgust 1993., ForeignBroadcast Information Service (FBIS), Eastern Europe (EEU), 93 152., 10. avgust

1993., str. 53.


42/63

42

najekstremnijih islamskih pokreta u svijetu, tvrdei da njegova politika

bez imalo sumnje predstavlja najradikalniju formu islamskog

fundamentalizma ... budui da se sve ono to on govori u svome

politikom programu ni po emu ne razlikuje od akcija koje je poduzeo preminuli imam Homeini u Iranu, niti se razlikuje od onoga to

poduzima Islamski front spasa u Aliru. Jevti, tavie, smatra da Alija

Izetbegovi, zapravo, ne eli nezavisnu dravu Bosnu i Hercegovinu

osim kao stadij do univerzalne islamske drave. Sve to, sa bijesom

veli Jevti, pokazuje da e teko ita biti od oekivanja da e(Bosanski) muslimani postati vesternizirani.45

Upravo je Jevti bio taj koji je u svojoj knjizi posveenoj dihadu dao

punu elaboraciju ovog fenomena. On smatra da je sam pojam dihada

neodvojivi dio islama, neto to je prisutno i nepromjenljivo uvijek i

svugdje. ak dok je jo Jugoslavija postojala, u to vrijeme, a i on to

doputa, nije bilo nasilnih akata kao takvih, Jevti unato svemu tome

tvrdi ipak da zapaa mirnije, ali nita manje opasne, forme dihada koje

su toboe na sceni! Primajui navodno upute od meunarodnih

islamskih organizacija, koje, zahvaljujui velikim finansijskim

resursima, nastoje da osvoje svijet, jugoslovenski muslimani, tvrdiJevti, ve koriste takve podmukle taktike kao to su: visok natalitet,

gradnja damija, pritisak na nemuslimane. Jevti je procjenio da: Na

temelju detaljnih izvjetaja, jasno je da je ova strategija mnogo

45Miroljub Jevti, Nita od Zapada, Evropske novosti, 31. mart, 1994., str. 2.


43/63

43

djelotvornija u postizanju svoga cilja ne stvarajui ikakve galamu, dok

ipak Jevti opominje da to predstavlja najozbiljniju prijetnju

Jugoslaviji.46

Iza svakog djela muslimana stoji navodno domiljen plan da se podrije

Srbija. Prema Jevtiu, muslimanska manjina u Srbiji slui kao

mostobran za potpunu islamizaciju Srbije. Kad je beogradska

muslimanska zajednica, na primjer, traila 1990. godine zemlju za

groblje za svoje lanove, Jevti je reagirao pozivajui na alarm. On je

opominjao da Nakon zemljita za mrtve slijedei je korak osvojiti

zemljite za ive. Oni e potom traiti damiju, potpuno legitimno, ali

potom, okolo damije, trait e zemljite na kojem e naseliti

muslimane. I onda, nee proi mnogo kad e nemuslimani otii, u

poetku dobrovoljno, a kasnije pod pritiskom... Ono to je planirano

jeste naseljavanje muslimana u ove krajeve, i poveanje stope raanja

da bi se postepeno postigla brojana nadmo. Za svoj glavni argument

on upire prstom na jednu objektivnu lekciju, naime na ono to je vidio

kao naruen noni ivot u parikoj etvrti Pigalle nakon to su se tamo

naselili sjeverno-afriki muslimani. Sagledan u ovom svjetlu, ak i

zahtjev za muslimansko groblje jeste veliko politiko pitanje.Srbija,zapravo, jeste tek dio ireg plana da se iznova osvoje izgubljene

teritorije ne samo na Balkanu, ve takoer i na Iberijskom poluostrvu,

46Miroljub Jevti, Savremeni dihad kao rat, Beograd, Narodna Biblioteka Srbije,

1989., str. 316.


44/63

44

tvrdi Jevti.47 Prevodei svoje grozne procjene u konkretne termine,

Jevtiupozorava, u vrijeme kada je politika situacija postajala posebno

zategnuta, bez ikakvog stvarnog dokaza, da postoje pokreti koji

pripremaju repatrijaciju/povratak preko milion muslimana koji su senaselili u Turskoj nakon to su bili prisiljeni napustiti Sandak u ranijim

vremenima. ta e se desiti Srbiji ako se ljudi koji (sada) imaju tursku

svijest vrate ovdje? pita on retoriki.48

Srpski naunici su pojaali svoja upozorenja o navodnoj islamskoj

opasnosti zajedno sa posvudanjom propagandnom kampanjom koju su

srpske vlasti poduzele kad je Bosna i Hercegovina bila napadnuta 1992.

godine, pridodajui sada pojaan naglasak na opasnost od

uspostavljanja muslimanske drave. Po Jevtiu, opasnost je sada

navodno vea, ona poprima formu kobnog plana od strane muslimana

da uspostave srednjovjekovnu dravu.49Proirujui mreu mnogo ire,

Vojin Dabi, profesor savremene historije na Beogradskom

univerzitetu, smatra ne samo muslimane u Bosni i Hercegovini, ve

takoer i muslimane u Sandaku, Albance na Kosovu i turske

manjinske grupacije u Bugarskoj i Grkoj opasnou za Evropu, jer

islam ne moe prihvatiti da je vjera odvojena od drave. Oni(muslimani) podravaju bizarnu simbiozu vjere i drave, vjere i

47Miroljub Jevti, ta se krije iza groblja: Islam juria na Srbiju, IlustrovanaPolitika (Beograd), 18. decembar 1990., str. 25. Ilustrovana Politika je pod kontrolomvlade Srbije.48Miroljub Jevti Turci (opet) ele Srbiju, Srpska re (Beograd), 19. avgust, 1991.,str. 64. Srpsku re izdaje etnika partija, Srpski pokret obnove.49Vesti TV Beograda, 6. decembar 1992.


45/63

45

nacije.50 Meutim, pod islamskom dravom koju ovi orijentalisti

imaju na umu ne misli se uope na dravu predvoenu vladom

inspiriranom politikom islamskom doktrinom, niti se misli na dravu

predvoenu islamistima, to je promjenljiva varijabla ovisna ospecifinim okolnostima, ve se jednostavno misli nadravu u kojoj bi

veina stanovnitva bili muslimani, kao to je u savremenoj Albaniji,

koja se smatra konstantom u tom pogledu. Prema tome, biti musliman

naprosto, bez obzira na politiku orijentaciju, jeste neto to je po sebi

nedopustivo, te dovoljan kriterij za osudu i opravdanje za guenje.

Upozoravajua misija

Prema ovim orijentalistima, muslimanska prijetnja, kako je spomenuto,ide daleko preko granica Srbije, te su ovi orijentalisti smatrali takoer

svojom misijom da upozore uljuljkani Zapad. Za Jevtia opasnost je u

tome to meunarodni islamski planeri, potpomognuti domaim

sljedbenicima misliocima, imaju kao svoj stvarni cilj islamizirati

cijelu Srbiju, ali samo kao svoj prvi korak u prodoru u Evropu.51

Druginaunici su nastojali portretirati problem muslimana u Srbiji kao dio

50Intervju sa Vojinom Dabiem, POLUMESEC MUI ZAPAD, Evropske novosti,14. April 1993., str. 18.51Miroljub Jevti, Srpska re, op. cit., 19. avgust, 1991., str. 65. U stvari, Jevtinaglaava da se mi nadamo da je sve ovo jasno najviim ljudima na vlasti u ovoj

zemlji.


46/63

46

ire, jedinstvene muslimanske prijetnje upravljene protiv cijelog

Zapada. Dabi, na primjer, upire prstom u muslimanske zajednice u

Velikoj Britaniji, Italiji i Francuskoj, u zemljama koje su, smatra on,

preplavljene i zaguene muslimanima, i nastoji zadobiti simpatijezapadnih zemalja s obzirom da Srbija, tvrdi on, samo pokuava da se

nosi sa istim problemom koga imaju i oni.52

Srpski orijentalisti su iznajmili svoj akademski autoritet da potpomognu

takve antiislamske argumente izvan Srbije kako bi uvjerili strano javno

mnijenje u opravdanost srpske politike. Tako Tanaskovi, tipino,

upozorava amerike gledaoce udarnih tv-vijesti da islamske zemlje koje

pomau Bosnu imaju dugorone ciljeve ... ne toliko da pomognu

muslimane Bosne, koliko da organiziraju svoja uporita u Evropi za

svoje budue aktivnosti.53

Kao dio ovog pokuaja da osvoje simpatije vani za srbijansku

antiislamsku politiku, kljuna taktika je bila ubijediti stranu publiku da

je bosanski predsjednik Alija Izetbegovi ekstremista izvan svake

granice, neko kome Zapad ne moe vjerovati i koga ne treba podravati.

Naprimjer, u nastojanju da odvrate Sjedinjene Drave od pruanja

pomoi zatienoj zoni UN u enklavi Gorade u istonoj Bosni kada su

je srpske snage napale u aprilu 1994. godine, Jevti je tvrdio da

fundamentalistika stranka Alije Izetbegovia zasigurno nije prijatelj

52Intervju s Dabiem, Evropske novosti, op. cit., 14. april 1993., str. 18.53National Broadcast Corporation -NBC Nightly News, 26. oktobar 1992.


47/63

47

vitalnih interesa Sjedinjenih Drava. Ljudi oko gospodina Clintona su

svjesni da je ideal Alije (Izetbegovia) Iran i Saudijska Arabija, a ne

Disneyland. Ovo nas navodi na pitanje: 'Je li u interesu Sjedinjenih

Drava da ameriki mladii umiru i avioni padaju pruajui mupodrku?'54

Za srpske orijentaliste je generalno odbijanje Zapada da njihove

argumente uzme ozbiljno bilo i frustrirajue i zbunjujue. esto su

posezali za ekscentrinim objanjenjima da obrazloe ovaj nedostatak

simpatija za srbijansku antimuslimansku politiku. Tanaskovi je, na

primjer, bio ozlojeen kada je tadanji italijanski ministar vanjskih

poslova, Gianni De Michelis, po svemu sudei rekao da je islam u

Turskoj i na Balkanu umjeren i prihvatljiv, i kao takav dobro dola

protutea iranskom utjecaju. Optuujui De Michelisa za nedostatak

povijesne perspektive, pa i naivnost, Tanaskovi je upozorio da e,

naprotiv, ovaj region (Balkan), koji batini najstarije evropske

civilizacije, postati neka vrsta orijentaliziranog predsoblja 'nove

Evrope'. Za Tanaskovia, pomanjkanje evropske brige za islam na

Balkanu je teko za razumeti i prihvatiti i on grdi lakoverne

evropske demokrate i njihove novopeene balkanske uenike (koji) nasele poduavati.55 Slino tome, Jevti kori Sjedinjene Drave zbog

podrke muslimanima i tvrdi da Sjedinjene Drave ne uoavaju da

54Miroljub Jevti, STOP ZA BOMBE, Evropske novosti, 21. april 1994., str. 2.55Darko Tanaskovi, IZUVANJE U PREDSOBLJU EVROPE, Duga, 15- 28. mart

1992., str. 37.


48/63

48

tako same kopaju svoj grob.56Pokuavajui da objasni takvu ameriku

podrku, Jevti zakljuuje da se ustvari Washington dodvorava dvjema

regionalnim silama, Njemakoj i Saudijskoj Arabiji, da bi zadobio

njihovu podrku za kontrolu nad islamskim svetom.57

U ovom kontekstu Njemaka je bila posebna bete noire za srpske

orijentaliste koliko i za ostale srpske intelektualce i vladine slubenike,

koji su skupa nastojali kapitalizirati neprijateljstvo prema njemakoj

prolosti u mobiliziranju podrke u zemlji i inostranstvu za srbijanske

postupke. Dabi, na primjer, na slijedei nain ocjenjuje njemaku

kritiku srpskog tretmana muslimana: Od trenutka kad je Njemaka

uoila da je njen interes u Bosni osiguranje koridora prema junim

morima, poela nas je napadati.58Dabia je novinar pitao: Nijemci su

se i ovaj put jasno izjasnili o svojim ciljevima. Kada je njihov mar

prema jugoistoku preko Srbije bio zaustavljen, oni su odluili da

umjesto toga idu preko Bosne, Sandaka i Bugarske. Je li to razlog to

kanjavaju Srbiju? Na ovo sugestivno pitanje Dabi je odgovorio

serijom non sequitursa: Tradicionalna njemaka politika od pamtiveka

je bila konfrontacija sa (svakom) srpskom dravom. Taj put je vodio

pravo preko Bosne. Ovo je novi pokuaj aneksije, nakon koje bi usledila

56Intervju s Jevtiem, Stav, op. cit., 1. maj 1992., str. 37.57Miroljub Jevti, Veernje novosti, op. cit., 5. avgust 1993., Foreign BroadcastInformation Service - FBIS, Eastern Europe - EE, 93 - 152., 10. august 1993., str. 53.58Intervju s Dabiem, Evropske novosti, op. cit., 14. april 1993., str. 18.


49/63

49

destabilizacija Sandaka. Kroz istoriju, moe se videti da su Nemci

tvrdoglavo spreavali Srbe da se ire.59

Dabi je, takoer, racionalizirao pomanjkanje zapadnih simpatija

zakljuujui da se sada Zapad sveti za podrku koju je jugoslovenska

komunistika vlast pruala PLO-u i za pogodnosti koje je pruala

raznim teroristikim grupama.60 Ipak, ponekad su neki naunici bili

makar malo optimistiniji nadajui se da e Zapad na koncu podijeliti

srpsko vienje situacije. Dabi je, na primjer, uprkos svome

dosadanjem razoarenju, siguran da Amerika i zapadna Evropa nee

dopustiti stvaranje islamskih drava u srcu Balkana - jedna Albanija je

dovoljna - s obzirom da bi takve kreature bile novim bazama za irenje

terorizma i za jo agresivniji islamski napad protiv Zapada.61

Tanaskovi je kasnije tvrdio da zapadni Evropljani makar poinju

uoavati navodni monolitni kontinentalni fenomen politike i

kulturne islamske prijetnje zajedniki za sve njih, bilo to, kako on kae,

u Lyonsu u Francuskoj, Bradfordu u Engleskoj ili Sarajevu.62

Ustvari, jedan nauni radnik, Radoslav Stojanovi, profesor Pravnog

fakulteta Beogradskog univerziteta i lan Izvrnog odbora jedne odopozicionih stranaka, Srpske demokratske stranke, je bio posebno

optimistian u pogledu pribliavanja srbijanskih i zapadnih interesa u

59Intervju s Dabiem, Evropske novosti, op. cit., 14. april 1993., str. 18.60Intervju s Dabiem, Evropske novosti, op. cit., 14. april 1993., st. 18.61Intervju s Dabiem, Evropske novosti, op. cit., 14. april 1993., str. 18.62Intervju s Tanaskoviem, Vojska, op. cit., 23. septembar 1993, str. 9.


50/63

50

odnosu na muslimane. On vjeruje da je stvarni prioritet Zapada za

djelovanje u Bosni i Hercegovini zaustavljanje islamskog

fundamentalizma.

On zato jadikuje to su Srbi, ne shvatajui ovo, propustili ansu da

stvore ak i veu zonu pod srpskom kontrolom, navodno uz makar

pasivno odobrenje Zapada. On ali to Naalost, srpske vlasti ni u

Bosni ni u Srbiji nisu u stanju da shavte jednu stvar: da je Zapad mnogo

zainteresovaniji za onemoguavanje stvaranja muslimanske drave u

Bosni nego li za osujeivanje planova stvaranja ak i Velike Srbije.

Ovo je, smatra on, tano jer ni Velika Srbija ne bi predstavljala prijetnju

Evropi, Dok bi muslimanska drava na Balkanu, tj. u Evropi, mogla

postati uporite najekstremnijeg islamskog fundamentalizma, i drava u

ko ju bi se novac slijevao iz najekstremnijih islamskih zemalja. Takva

drava bi mogla poiniti strane stvari u Evropi.63

63 Intervju Momira okovia s Radoslavom Stojanoviem, POVRATAK

VREDNOSTIMA SRBIJE, Spona, 10. juni 1993., str. 15.


51/63

51

V

OD ANALIZE DO ADVOKATURE:

OPRAVDAVANJE GENOCIDA

Nikada nije zabiljeeno da su srpski orijentalisti kritizirali etniko

ienje protiv muslimana ak ni u generalnim terminima, a posebno

nisu osudili specifine aspekte tog procesa, kao na primjer

koncentracione logore. Naprotiv, njihov je glavni cilj bio zanijekatisamu injenicu da se genocid dogaa. Ovo je poprimalo razne oblike;

bilo da je to utnja, otvoreno negiranje bilo kakvih nedjela (ukljuujui

prebacivanje odgovornosti za sve zloine na muslimane, i tako

zamjenjujui uloge rtve i zloinca), ili ak pruanje implicitnog

opravdanja za sve to je snalo muslimane. Srpski orijentalisti sunastavili nuditi svoju ekspertizu u napadu na muslimane na

intelektualnom planu i odbrani vladine politike, podjednako kao to su

to inili ranije u pripremnoj fazi. Sada su, meutim, u pozadini njihovih

argumenata bile okrutne mjere stvarno primijenjene protiv muslimana i,

kao takvi, obezbjeivali su direktno znanstveno objanjenje i


52/63

52

opravdanje za ratne zloine, umjesto apstraktne akademske arome koju

su ranije imali.

Nedeljkovieva knjiga, na primjer, opravdava protjerivanje muslimana

iz Srbije u 19. stoljeu kao nain oslobaanja od izdajica i eufemistino

zakljuuje da je, sve u svemu, taj proces danas zaboravljen u potpunosti

kao davno otopljeni sneg. Autor dalje, u nastojanju da opravda taj

proces, tvrdi da Kao to je tano za svaku drutvenu grupu koja se

vezala za okupatora (u ovom sluaju za Osmanlije), s vremenom je i

lokalno stanovnitvo (lokalni muslimani), koji su svoju poziciju i

vlasnitvo zasnovali na eksploataciji i pljaki potlaenog stanovnitva,

takoer, nestali.64Jevti je, sa svoje strane, pokuao skrenuti optube

za ratne zloine poinjene od strane Srba upuujui non sequitur da su

upravo islamske zemlje najvei prekrioci ljudskih prava.65

Drugi srpski naunici su inspiraciju za odnos prema muslimanima

traili u Petru Njegou, istaknutom antimuslimanskom pravoslavnom

sveteniku i vladaru Crne Gore iz 19. stoljea, iji napisi slave i

opravdavaju nasilno potiranje prisustva muslimana u toj zemllji. Na

naunom skupu u povodu proslave godinjice roenja Njegoa 1993.

godine, srpski naunici su ga hvalili kao velikog pesnika i

humanistikog filozofa. Jedan od njih, Dragutin Vukoti, pozivajui se

na, kako ga je on vidio, stalni sukob interesa izmeu Istoka i Zapada,

64M. Nedeljkovi, KRST I POLUMESEC, op. cit., str. 105.65Miroljub Jevti, SAMO GOLI INTERES, Evropske novosti, 1. juli 1993., str. 2.


53/63

53

(izmeu) krsta i polumeseca, je zakljuio da se Mi danas, takoe,

moramo drati Njegoevih stavova, jer su oni relevantni i jer ih vreme

nije uinilo zastarelim... Analogije su jasne, i primena ovih Njegoevih

procena na nae doba je neizbena.66

Jevti je, vjerovatno, bio najekstremniji nijeui mogunost

kompromisa s muslimanima zbog sutine same njihove religije. Mora

biti jasno svim ljudima dobre volje,propovijeda on, da nema mira, i

da ne moe biti mira, sa islamskim fundamentalizmom. Dobro je

poznata injenica da islam ne priznaje koegzistenciju muslimana i

nemuslimana na principu jednakosti. Praktino govorei, njegovo

itanje monolitnog islama ga je navelo da propagira nastavak nasilnog

rjeenja do njegovog logikog kraja, jer Nada za mir sa Alijom

(Izetbegoviem) je samo iluzija, dok su svi pregovori sa njim

gubljenje vremena, i puko odgaanje konanog obrauna, koji se

namee.67

66Citirano u DA OVJEK BUDE OVJEK, Spona,7. oktobar 1993., st. 22.67Jevti, Evropske novosti, op. cit., 28. decembar 1993., st. 4.


54/63

54

VI

ZAKLJUCI I IMPLIKACIJE

Uloga i odgovornost orijentalista

Naravno, nemogue je odrediti u kojoj mjeri su srpski orijentalisti bili

iskreni u svojim ubjeenjima, odnosno u kojoj mjeri su bili voenidrugim motivima: patriotizmom, materijalnom dobiti ili eljom za

popularnou. Bez obzira na njihove poticaje, zauujue je u kojoj

mjeri je pristrasnost ovih naunika ne samo otvorena, ve, na momente,

anahronistiki gruba i rasistika, i kako joj nedostaje ak i privid

suptilnosti ranijih evropskih orijentalista. Kao to Said zapaa, ova vrsta

orijentalizma nije objektivno prakticiranje naunog rada, jo manje

razmjena sa populacijom koju se prouava, ve radije beskompromisna

potvrda dominacije voena politikim motivima. Kao to kae: Ovo

sada, tvrdim, nije ni nauka, ni znanje, ni razumijevanje: to je iskazivanje

moi i potvrivanje apsolutnog autoriteta. Ono se sastoji od rasizma, a


55/63

55

uinjeno je komparativno prihvatljivim publici unaprijed pripremljenoj

da slua njegove miiave istine.68

Dakako, orijentalisti ine samo malu grupu u odnosu na druge inioce

na srpskoj politikoj i kulturnoj sceni, i oni su samo dio ireg nastojanja

koje obuhvata veinu srpske politike klase a ne samo nekolicinu

obinih, izolovanih razbojnika. To nastojanje obuhvata vodee srpske

politike figure, intelektualce, novinare, i Srpsku pravoslavnu crkvu.

Uprkos njihovoj malobrojnosti, srpski orijentalisti, meutim, zauzimaju

vano mjesto u politikom procesu, jer, kao strunjaci, ono to mogu

ponuditi je nauno poznavanje islama. Zlouprebljavajui nauku i

mijeajui je sa politikom retorikom, oni su definirali islam i lokalnu

muslimansku zajednicu na nain da su znaajno doprinijeli

intenziviranju neprijateljstva prema muslimanima i da su genocid

uinili prihvatljivim rjeenjem za ono to su oni pomogli ubijediti

srpsku javnost da je muslimanska prijetnja.

Realno, u ovom sluaju, utjecaj srpskih orijentalista na politiku se ne

moe pripisati njihovim naunim publikacijama, koje su, vjerovatno,

imale ogranieno itateljstvo. Prije svega su to bili: iroka medijska

eksponiranost koju su uivali u Srbiji, njihovo direktno konsultovanje

sa vladinim slubenicima i njihovo uee u slubenim propagandnim

kampanjama vani koje su im omoguile da igraju znaajnu ulogu. Do

68Edward W. Said, ORIENTALISM RECONSIDERED (Ponovo o Orijentalizmu),

Race and Class, Jesen 1985., str. 8.


56/63

56

viestranakih izbora u Bosni i Hercegovini u novembru 1990. g., ova

republika je bila pod kontrolom tvrdolinijake komunistike vlade, to

je onemoguavalo javno reagovanje na anti-islamsku kritiku srpskih

orijentalista. Kao rezultat, poevi od osamdesetih, orijentalisti su usvakom vanijem pogledu u Srbiji imali punu slobodu da iznose bilo

koji argument, bez obzira kako neutemeljen, nategnut ili uvredljiv bio,

bez straha od efektivne javne osude. injenica da nijedna vanija srpska

institucija, kao to su Srpska pravoslavna crkva ili opozicione politike

stranke, nije zauzela kritiki stav prema antiislamskim napadima je,svakako, omoguila rad srpskih orijentalista u irenju poruke mrnje.

Ustvari, doprinos orijentalsita je nadopunjavao i ojaao sluaj koga su

pokrenuli drugi segmenti srpske politike klase, koji su se esto

oslanjali na njihove argumente, bilo vjerske bilo geostrateke, u

ovisnosti od sluaja.

Iskustvo iz Srbije, openitije, moe ilustrirati gdje najvei utjecaj

orijentalista moe biti. U veini sluajeva razvoja politikih mjera,

najvei utjecaj orijentalista ne mora biti u stvarnom odreivanju politike

per se, jer je to domen donosilaca politikih odluka. Politike mjere se,

obino, formuliraju i implementiraju kao odgovor na konkretne politike interese. Ono gdje orijentalisti, meutim, igraju znaajnu

ulogu jeste poveavanje efektivnosti jedne politike inei je

prihvatljivijom kod kue i u inostranstvu kroz obezbjeenje

intelektualnog opravdanja i ukrasa respektabilnosti. Ipak, orijentalisti

imaju odreenog utjecaja zahvaljujui njihovom strunom znanju i


57/63

57

uvidima koji im omoguavaju da ukau na propuste odreene politike i

sugeriraju alternative. Kao rezultat, oni su u stanju da modificiraju pa

ak i iznude promjenu politike kada su voljni artikulirati svoje

argumente i uskratiti svoju podrku onome to smatraju pogrenovoenim principima.

U sluaju Srbije veoma je vjerovatno da bi se etniko ienje svakako

desilo, i bez podrke orijenatlista. Meutim, odluna opozicija tom

procesu od strane ovih naunika je mogla oduzeti zloincima znaajan

dio njihove legitimnosti. Naprotiv, orijentalisti su postali aktivna strana

u etnikom ienju. Umjesto koritenja svoje priznate ekspertize da se

suprotstave procesu viktimizacije/rtvovanja, oni su umjesto toga na

raspolaganje stavili svoj jedinstveni kredibilitet kako bi izdvojili,

izolirali i osudili muslimansku zajednicu, i antimuslimansko djelovanje

uinili intelektualno prihvatljivim. Tako su osnaili kredibilitet krovne

nacionalistike ideologije i vjerovatnou da e ona zadobiti podrku

srpske javnosti.

Zahvaljujui njihovom dranju kao eksperata za dotinu materiju, to to

su srpski orijentalisti nudili je bila kljuna intelektualna armatura za

nastajuu srpsku nacionalistiku ideologiju u segmentu primjenjivom

na muslimane. Kao to sociolog Leo Kuper naglaava, za deavanje

genocida razvoj ideologije je posebno vaan, u mjeri u kojoj su vodi i

opravdanje potrebni: Makar kad djeluju kolektivno, oni (poinitelji

genocida) trebaju ideologiju da legitimiziraju svoje ponaanje jer bez


58/63

58

toga oni bi sebe i jedan drugoga morali vidjeti onim to stvarno jesu:

obini lopovi i ubojice.69 Obezbjeujui intelektualne osnove

kampanje protiv islama, srbijanski orijentalisti su izkristalizirali i

osnaili generalizirane stereotipe i obezbijedili racionalizaciju za svemjere koju su srbijanske vlasti mogle poduzeti protiv muslimana u

nastojanju da ostvare svoje politike ciljeve. Orijentalisti su tako

pomogli da genocid postane stvarnost.

Izgledi za budunost

ak ako se na kraju i nae politiko rjeenje u Bosni i Hercegovini,

teta je, svakako, ve nanesena. Ali, ak i ako se muslimani tamo

odbrane, oni u krnjoj Jugoslaviji (Srbiji i Crnoj Gori) e ostati ivjeti uriziku, a velika je vjerovatnoa da e Srbi otpoeti novi krug etnikog

ienja masovnih razmjera.

Zagovornici Velike Srbije esto javno izraavaju svoju nelagodu

prouzrokovanu injenicom da manjine ine znaajan dio stanovnitva

krnje Jugoslavije i oito bi se eljeli rijeiti ih se. Ovo posebno vai za

veliki broj muslimana koji ive u Srbiji i Crnoj Gori: gotovo dva

miliona Albanaca koji ive na Kosovu (devedeset posto kojih jesu

69Leo Kuper, GENOCIDE: ITS POLITICAL USE IN THE TWENTIETHCENTURY (Genocid -Njegovo koritenje u politike svrhe u dvadesetom vijeku),

Yale University Press, New Haven 1981., p. 84.


59/63

59

muslimani) i dijelovima Crne Gore, Bosanske muslimane Sandaka i

muslimanske Cigane rasprene po cijeloj krnjoj Jugoslaviji.

Iako su ove teritorije osvojene tokom Balkanskih ratova 1912-13, i iako

je njihovo stanovnitvo jo od tada pod pritiskom da se iseli, nasilje se

odnedavno intenziviralo. Postoji mnotvo pokazatelja da isti proces

definiranja i separiranja Albanaca i drugih muslimana preostalih u

krnjoj Jugoslaviji, s islamom kao kljunom komponentom njihove

razliitosti, ponovo dobija na snazi, i politiki i intelektualno nakon

kratke stanke kada je srpski fokus bio usredsreen na Hrvatsku i Bosnu

i Hercegovinu. Veoma vjerovatno, ovi argumenti se koriste kao

priprema opravdanja za napad slian onom izvedenom protiv Bosne i

Hercegovine.

Dosada je taj proces u Sandaku i na Kosovu uglavnom imao oblik

tihog etnikog ienja, strategije koja se zasniva na injenju

svakodnevnog ivota ekstremno tekim za sandake muslimane i

Albance, u oitoj nadi da e oni biti prisiljeni da odu. Ovo uzima forme

premlaivanja i zatvaranja od strane policije, te maltretiranja od strane

vlasti i lutajuih srpskih militanata. Na Kosovu su ljudi otputaju s

posla, ukljuujui veinu profesionalaca, ukida se sistem zdravstvene

zatite, zatvaraju lokalne kulturne organizacije, te demontira obrazovni

sistem na albanskom jeziku.

Za oekivati je da e srpski orijentalisti ostati ukljueni u antiislamsku

kampanju koja se vodi u Srbiji. Oni sada pomau u pripremi sluaja


60/63

60

slinog onom u Bosni i Hercegovini koji bi mogao biti upotrijebljen kao

opravdanje stroijih mjera na ostalim teritorijama. Jevti, na primjer,

tvrdi da Ono to je posebno vano jeste da sva istraivanja pokazuju da

su jugoslovenski iptari (peorativni srpski termin za Albance) joprivreniji islamu nego potureni muslimani (Bosanski muslimani). To

je razlog to korijeni 'islamske revolucije' putaju svoje pupoljke i na

Kosmetu (srpsko ime za Kosovo).70On je, takoer, bio kritian prema

meunarodnoj zabrinutosti za hapenje muslimanskih lidera (ili

ekstremista kako ih on zove) 1994. godine u Sandaku, i pozivabeogradske vlasti da zauzvrat snano reaguje na strano uplitanje u neto

to on smatra striktno domaim pitanjem. U protivnom, upozorava on,

meunarodno uplitanje e u narednoj instanci biti usmjereno ak i na

grad Beograd u odbrani njegove muslimanske populacije.71

Ako srpski orijentalisti, kao to se ini, nastave pruati svoju naunu

podrku za daljnje progone jugoslovenskih muslimana, to e samo

dodatno poveati njihov ionako nezavidan teret odgovornosti za jedno

od najalosnijih evropskih poglavlja u ovom stoljeu.

70 Skraenica dvolanog naziva za pokrajinu Kosovo i Metohiju, to je, do 1974. biosrpski naziv za 1913. godine osvojenu pokrajinu i podijeljenu na srpski dio (Kosovo) icrnogorski dio (Metohija, odnosno Dukain). Miroljub Jevti,Evropske novosti, op.cit., 22. decembar 1993., str. 2.71Miroljub Jevti, ZATITNICI UGLJANINA, Evropske novosti, 9. mart 1994., str.2.Studija dr Normana Cigara, ULOGA SRPSKIH ORIJENTALISTA UOPRAVDANJU GENOCIDA PROTIV MUSLIMANA BALKANA, prvi put jeobjavljena u reviji ISLAMSKI TROMJESENIK- PREGLED ISLAMSKE

KULTURE iz Londona, pod naslovom: SRPSKI ORUENTALISTI I ISLAM -


61/63

61

INTELEKTUALNA PODRKA GENOCIDU, sveska XXXVIII, (broj 3 za trei

kvartal), 1994., st. 147 - 170.


62/63

62

BILJEKA O AUTORU

Ameriki naunik, dr. Norman Cigar jesvjetski poznati publicista, analitiar i

istraiva.

Roen je 1948. godine u Trstu. Studirao

je na Univerzitetu u Oxfordu u Engleskoj,

doktorirao na temu: Socijalna povijestFesa (Maroko).

Bio je vojno- politiki analitiar u

Pentagonu, a sada je profesor na

Studijama za nacionalnu bezbjednost na Mornarikoj ratnoj koli

Sjedinjenih Amerikih Drava.

Bio je predava na Univerzitetu Viskonzin (Wisconsin) u Medisonu

(Madison), te rukovodio detamanom za strategijskaistraivanja u Fort

Bragu (Ft. Bragg), sjeverna Karolina i angaovan kao saradnik


63/63

istraiva na Balkanolokom institutu u Vaingtonu (Washington) i vii

Documents

Uloga srpskih orijentalista u opravdavanju genocida nad muslimanima Balkana - Norman Cigar