uluslararası adalet divanı kararı

7/23/2019 uluslararas adalet divan karar

1/11

j

NKLEER SLAHLAR VE ULUSLARARASI ADALETDvANI

Yrd. Do. Dr. Gken ALPKAYA.

Uluslararas Adalet Divan, Birlemi Milletler Genel Kurulu'nun nkleer silahlara-ilikin danma gr isteini 8 Temmuz i996'da sonulandrd. Genel Kurul, Divan'dan

u soruya yant vennesini istemiti:

"Uluslararas hukuk nkleer silah tehdidine ya da nkleer silah kullanmna her

koulda izin vennekte midir?"

Divan, Nkleer Silah Tehdidi ya da KullanmlDlD Hukuka.. UygunluAu baln tayan danma 'grndel bu yaln soruya u yanu verdi:

"A. Ne yaplageli, ne de szleme kkenli uluslararas hukukta nkleer silahtehdidine ya da kullanmna ilikin herhangi bir zgl yetkilendirme vardr(oybirlii);

B. Ne yaplageli, ne de szleme kkenli uluslararas hukukta nkleer silah

tehdidine ya da kullanmna ilikin herhangi bir kapsaml ve evrensel yasakvardr (e kar on bir oy);

C. Nkleer silahlar araclyla, Birlemi Milletler Antlamas'nn 2. madde,4. paragrafna aykr olan ve 5 i. maddenin btUn gereklerini yerinegetiremeyen bir kuvvet kullanma tehdidi ya da kuvvet kullanm hukukaaylandr (oybirlii);

D. Nkleer silah tehdidi ya da kullanmnn, silahl aumalarda uygulanabiliruluslararas hukukun, zellikle uluslararas insani hukukun ilke ve kUrallannngerekleriyle, bunun gibi aka nkleer silahlarla ilgili olan antlama ve dier

A.. Siyasal Bilgiler Fakltesi retim yesi.

.iBu yazda Divan'n Danma Gr ve yarglarn kiisel grleri Internet:http://www.law.comell.edu/icj/icjl/unan5afin adresinden alnmtr .

.
http://www.law.comell.edu/icj/icjl/unan5afinhttp://www.law.comell.edu/icj/icjl/unan5afin


2/11

106 GKEN ALPKAYA

stlenimlerden kaynaklanan zgl ykmllklerle ba~dar olmas. gerekir(oybirli~i);

E. Yukanda de~inilen gereklerden, nkleer silah tehdidi ya da kullanmnnsilahl atmalara uygulanabilir uluslararas hukuk kurallarna ve zellikleinsani hukukun ilke ve kurallarna genelolarak aykr oldu~u sonucukmaktadr;

Bununla birlikte, Divan, uluslararas hukukun bugnk durumunu ve elindekiolgusal verileri gz nne aldgnda, dogrodan doruya bir devletin varlgmsrdrmesinin tehlikede oldu~u meru savunmann ola~anst koullarnda.nkleer silah tehdidi ya da kullanmnn hukuka uygun ya da hukuka aykr

olup olmadg konusunda kesin bir sonuca varamamakadr (yediye kar yedive Bakan'n a~lkl oyuyla);

F. Nkleer silahszlanmay btn boyutlaryla sk ve etkili bir uluslararasdenetim altna almaya ynelik grmeleri iyi niyetle srdrme ve bir sonucaulatnna ykmll~ vardr (oybirlii)."

Uluslararas Adalet Divan'nn yantnn, birok zelli~iyle,Divan'n en ilgin veen tartmal kararlarndan birini oluturdu~u sylenebilir.

Hereyden nce, Divan'dan bu konuda bir danma gr isteme dncesininortaya atlmas ve bunun gerekletirilmesi sreci, uluslararas ilikiler ve uluslararashukuk bakmndan bir "ilk"e iaret etmektedir. devletd rgtn "Dnya MahkemesiProjesi" adyla 1992'de balattklar kampanya2 hem Dnya Sa~lk rgt'nn, hem deBirlemi Milletler Genel Kurulu'nun Divan'dan nkleer silah kullanmnn hukukauygunlu~una ilikin birer danma gr istemeleriyle nemli bir baar sa~lamtr.3stelik, kampanya burada noktalanmam, Divan'n almas srasnda da gerek 3.5milyon imza toplanmas, gerekse bunlarn, tarihinde ilk kez Divan tarafndan resmenkabul edilmesi, gelenekselolarak sadece devletleri ve hkmetleraras uluslararasrgUtleri muhatap alan Divan'n, uluslararas toplulu~n bunlar dndaki aktrleriyle de

karlamasn salamtr.4

2Bu rgtler Uluslararas Bar~ Brosu, Nkleer Sav~n nlenmesi Iin UluslararasHekimler Birlii ve Nkleer Silahlara Kar~ Uluslararas Hukukular Birlii'dir. Dahasonra bu rgtlere ondan fazla devletd~ rgt de katlm~tr. Dnya MahkemesiProjesi'nin tarihsel geli~imi ve kapsam iin bak. Internet, http://www.pgs.ca/pages.

3Divan. Dnya Salk Orgt'nn dan~ma gr~ b~vurusunu. bu uzmanlk kurulu~ununnkleer silahlarn kullanlmasyla ilgili bir dan~ma gr~ isteme yekisi bulunmadgerekesiyle reddeuni~tir. Divan'a gre, bu konu. Dnya Salk rgt'nn uzmanlkalanna girmemektedir. Yine 8 Temmuz 1996 tarihli bu dan~ma gr~ iin bak.Internet: http://www.law.comell.edu/icj/allcases.htm.

4 Yarg Oda. kar~ gr~nde bu sreci ayrntlaryla anlatmaktadr:http://www.law.comell.edu/icj/icj1/oda.hun.
http://www.pgs.ca/pages.http://www.law.comell.edu/icj/allcases.htm.http://www.law.comell.edu/icj/icj1/oda.hun.http://www.law.comell.edu/icj/icj1/oda.hun.http://www.law.comell.edu/icj/allcases.htm.http://www.pgs.ca/pages.


3/11

NKLEER SLAJll..AR VE ULUSLARARASI ADALET Dtv ANI 107

Divan'a yazl ve szl gr sunan devletlerin saysnn ykseklii de danmagrnn daha nce karlalmayan bir baka ilgin yann oluturmaktadr. Otuz be

devlet yazl, yirmi drt devlet de szl grbildirmitir.5

Danma grnn nemli bir baka zellii, kendinden nceki danmagrlerinden farkl olarak, belli bir antlamann yorumuna ya da somut, teknik birhukuksal sorunun zmne deil, yakc ama "soyut" bir siyasal sorunun hukuksalizdUmnn aratrlmasna ilikin olmasdr. Nkleer silah taraftarlar Divan'n bu"soyut ve belirsiz" soruya yant vermemesi gerektiini ileri sUrm,6Divan'n bavuruyukabul etmesinin, hkmetleri, gelecekte de Divan'n zamann ve kaynaklarn yararszbiimde kullanacak, yargsal zme elverili olmayp sadece siyasi yollarlazlebilecek sorunlar Divan'a gtrme giriimlerine karalarma geirmesi gerektiine

dikkat ekilmitir.7

te yandan, nkleer silah kartlar arasnda da, nkleer silahlarnhukuka uygunluunun saptanabilecei kaygsyla, Divan'n bu konuda grbildirmemesi gerektiini savunanlar olmutur.

Grn ilgin bir yan, ileride larulacak nedenlerle, kendisini bu soruna tarafhisseden hi kimsenin beklentisine yant vermemesinin tesinde, yarglarn kendilerinide tatmin etmemi olmasdr. Danma grnn ekinde, oy veren on drt yarglan herbirinin kiisel gr yer almaktadr. te yandan, Divan'n karar verme ynteminin,bylesine canalc bir konuda oylarn dalm zerindeki etkisi de dikkat ekicidir:Aylarn yediye yedi dald ve Bakan'n arlkl oyuyla kabul edilen E fkrasna,

nkleer silah tehdidi ya da kullanmnn hukuka uygun olabileceini savunan yargcn8 yansra, her koulda hukuka aykn olduunu savunan yargcn da9olumsuzoy vermi olmas, Divan'n grnn ne denli ince bir dengeyi gzetliinidavurmaktadr.

Hkme olduu gibi gerekeye de egemen grnen bu denge araynn, greyneltilen balca eletirilerin de nihai hedefi olduu sylenebilir. Gerekten de, Divan'mhukuksal verilerin tamamn ve yeterince deerlendirmedii, baz nemli sorunlardlad, uluslararas hukukta yer almayan kavramlar yaratu ve nihayet non-liquetyoluyla hukuku uygulamaktan kand yolundaki eletiriler, Divan'n uluslararashukuk ile uluslararas siyasal ilikiler arasndaki varsaymsal bir dengeyi korumayamaladn ortaya koymaktadr.10 Bu adan, Divan'n, yetki incelemesi srasnda,siyasal bir sorunun hukuksalolarak incelenebileceine ilikin yerleik itihadna ilikin

5 Bak. Yarg Weeramantry'nin kar gr:

http://www.law.comell.edu/icj/icjl/weeramantry.htm.

6Bak. Danma Gr, par. 15.

7Michael J. Matheson, 'The Opinions of the International Court of Justice on the Threat

or Use of Nuclear Weapons", AJIL, 1997,91/3, s. 421.

8Yarg Schwebel, Yarg Guillaume, Yarg Higgins. Bu yarglarn balca nkleergleri (srasyla ABD, Fransa ve Ingiltere) temsil ediyor olmas artc olmasa

gerektir.

9Yarg Shahabuddecn (Guyana), Yarg Koroma (Sierra Leone), Yarg Weeramantry (Sri

Lanka).

10Divan'n, bu kaygyla olsa gerek, "caydrma politikas"m hukuksal adan

deerlendirneyi reddetmesi de ilgintir (par. 67).
http://www.law.comell.edu/icj/icjl/weeramantry.htm.http://www.law.comell.edu/icj/icjl/weeramantry.htm.


4/11

108 GKEN ALPKAYA

karar ne denli yerinde ise, yargsal yetkisini kullanrken hukuksal olan siyasal olanlehine snrlamada gsterdii gayret de o denli yersiz grnmektedir.

Ancak, bu yaznn amac, Divan'n yanbnn kapsaml bir eletirisine girimekde~ildir. Danma gr ana izgileriyle aktan1dktan sonra yalnzca uluslararas hukukasndan tartmal noktalardan bazlar irdelenmeye allacakbr.

I. DANIMA GR

Divan'n ele ald~ ilk sorun, Genel Kurul'un nkleer silah tehdidi ya dakullanmnn hukuka uygunlu~u konusunda danma grU isteme yetkisinin bulunupbulunmad~dr. Divan bu konudaki olumlu yanbn, Birlemi Milletler Antlamas'nn

Genel Kurul'a tand~ yetkiye ve Genel Kurul'un silahszlanma ve nkleer silahlarailikin sregelen faaliyetlerine dayandrmtr. Sorulan sorunun hukuksal bir sorunailikin olmas gereklilii konusunda, bavurunun ardndaki siyasal gerekeler ve danmagrnn yaratabilece~i siyasal etkiler ne olursa olsun, sorunun hukuksal bir sorunoldu~u saptamasn yapmbr. Divan, soruyu yantlamaya yetkili oldu~u halde, takdiryetkisini kullanarak bavuruyu reddetmesi yolundaki istemleri de, kendisini yantvermemeye yneltecek hibir zorlayc gereke bulunmad iin, kabul etmemitir.

Bu deerlendirmelerle Genel Kurul'un sorusunu yantlamaya karar veren Divan, buamala nkleer silah tehdidi ya da kullanmna uygulanabilir uluslararas hukuk

kurallarn arabrmaya girimitir. Bu balamda nce srasyla yaam hakkn, soyknmyasan ve evre hukukuna ilikin kurallar incelemi ve farkl gerekelerle bunlardanhibirini uygulanabilir bulmambr.

ncelemeleri sonucunda uygulanabilir hukukun BM Antlamas'nn kuvvetkullanmaya ilikin hkmleri, silahl abmalara uygulanabilir hukuk ve ilgili olduulde, nkleer silahlara ilikin zgl antlamalar olduu sonucuna varan Divan, bunlaruygulamaya gemeden nce nkleer silahlarn kendine zg zelliklerini belirlemitir.

Divan, dahasonra, nkleer silahlara, kuvvet kullanma tehdidi ya da kuvvet

kullanma arac olarak bavurulmasn BM Antlamas'nn hkmleri ~nda incelerken,madde 2f4n ve madde 51'in, kullanlan silahlara baklmakszn her trl kuvvetkullanmna uygulanacan belirlemitir. BM Antlamas, belirli bir silahnkullanlmasn ne aka yasaklad, ne de buna izin verdi~i iin, bir antlama ya dayaplageli uyarnca kendi bana hukuka aykr olan bir silah, BM Antlamas'na uygunmeru bir amala kullanld~ iin hukuka uygun saylmayacaktr.

Divan daha sonra meru savunma .hakkn deerlendirerek, bu hakknkullanlmasnn, uluslararas yaplageli hukuku uyarnca, ikili bir koula, oranbllk vegereklilik koullarna tabi olduunu belirlemitir. Divan'a gre. meru savunma, silahl

saldnyla orantl ve ona yant vermek iin gerekli nlemleri hakl klar. Bu kuraluyarnca, meru savunma durumunda nkleer silah kullanm her koulda dlanmolmamaktadr. Ancak, Divan'a gre, meru savunma hukuku uyarnca oranbl olan birkuvvet kullanmnn hukuka uygun olmas iin ayn zamanda silahl atmal~a

Danma Gr. par. 3.


5/11

NKLEER ~tLAHLAR VE ULUSLARARASI ADALET Dtv ANI 109

,

uygulanabilir hukukun, zellikle de insani hukukun gereklerine uygun olmaszorunludur.

Bu saptamadan sonra, "tehdit" sorununu ele alan Divan, tasarlanan kuvvetkullanmnn kendisinin hukuka aykn olmas durumunda, kuvvet kullanma niyetinin ve

buna hazr olunduunun aa vurulmas anlamna gelen tehdidin de hukuka ayknolaca ve madde 2/4 tarafndan yasakland sonucuna varmt". Nkleer silahlarbakmndan ise, bunlara sahip olunmas kullanmaya hazr olma anlamna gelse de, bununmadde 2/4'e aykr olup olmamas, tasarlanan kuvvet kullanmnn madde 2/4'e ayknolup olmamasna ve oranullk-gereklilik ilkelerine uygun olup olmamasna baldr.

Divan, kuvvet kullanma hukukuna ilikin saptamalarnn ardndan, silahl atma

durumlarna uygulanabilir hukuka geerek, dorudan doruya nkleer silahlarabavurmann hukuka uygunluunu ya da ayknln dzenleyen zgl kurallarn bulunupbulunmadn aratrmtr. Bu balamda, nce, devletlerin pratiinin, belirli bir silahnkullanlmasna ilikin olarak, yetkilendirme deil, yasaklama ierdiini saptayarak,nkleer silahlara bavurmaya ilikin zgl bir yasak olup olmadn aramtr. Divan,bu amala bavurduu szlemelerden hibirisinin kapsaml ve evrensel bir yasaklarnagetirmediini bulgulamur. Divan'a gre yaplagcli hukukunda da bu tr bir yasakbulunmamaktadr: Ne "caydrma politikas", ne de Genel Kurul kararlar, bu tr biryaplageli kuralna ilikin opinio juris'in varln kantlamaya yeterlidir.

Divan, gerek szleme, gerekse yaplageli kkenli uluslararas hukukta nkleersilah tehdidini ya da kullanmn yasaklayan zgl bir kural bulunmadndan, sorunu,silahl aUmalara uygulanabilir uluslararas insani hukukun ve tarafszlk hukukununilke ve kurallar nda incelemeye gemitir. Divan'a gre, uluslararas insani hukukuntemel ilkeleri unlardr: 1) Sivil halkn korunmas ve sivil hedeflerle askeri hedeflerarasnda ayrm yapamayan silahlann kullanlmamas; 2) Savaanlara gereksiz acverilmesinin ve bu tr aclar vcrecek silahlarn kullanlmasnn yasaklanmas. Divan,uluslararas insani hukukun temel ilke ve kurallarnn, uluslararas yaplagelihukukunun ihlal edilemez ilkelerini oluturduunu ve btn devletler tarafndanuygulanmak zorunda olduunu saptamUr. Bununla birlikte, bu ilkelerin, nkleer silahtehdidi ya da kullanmna uygulanmasnn elikili sonulara yol at kansna

varmur. Divan'a gre, nkleer silahlarn kendilerine zg nitelikleri, bu tr silahlarnkullanmnn saptad ilkelerle glkle uzlaunlabilir olduunu gstermekle birlikte,Divan, nkleer silah kullanmnn, silahl aumada uygulanabilir hukukun ilke vekurallarna mutlaka her koulda aykn olacana kesin olarak karar vermeye yetecekverilere sahip olmad kansna varmtr. stelik, Divan, her devletin varlnsrdrme temel hakkn ve buna dayanarak, BM Antlamas'nn SI. maddesine gremeru savunmaya bavurma hakkn gz ard edemez. Dolaysyla, Divan, bir btnolarak ele alndnda, dorudan doruya bir devletin varln srdrme hakknntehlikede olduu olaanst bir meru savunma durumunda nkleer silah kullanlmasnnhukuka uygunluu ya da ayknl konusunda kesin bir sonuca varamamaktadr. Bununla

birlikte, nkleer silahszlanmay tam olarak gerekletirmek zere grmeleri iyi niyetleyrtmek, uluslararas topluluun,tamam bakmndan yaamsal nemde bir hedefoluturmaktadr.


6/11

110 GKEN ALPKAYA

II. DANIMA GRNN BAZI TARTMAL NOKTALAR

J. Non-liquet sorunu

Divan'n, danma grnn 105(E) fkrasnn 2. paragrafnda, "dorudan doIuyabir devletin var1~n srdrmesinin tehlikede olduu meru savunmann olaanstkoullannda, nkleer silah tehdidi ya da kullanmnn hukuka uygun ya da hukuka ayknolup olmad konusunda kesin bir sonuca varamamakta" olmas, genellikle non-liquet

olarak deerlendiri1mektedir.2 '

Bu kavram, uluslararas hukukta boluk olabileceini kabul edenler bakmndan,kanlmas gereken bir durumu ifade eder. Hukuku uygulamalda grevli yargcn,uygulayacak hukuk bulamamas, hukuk dzeninin istikran asndan kabul edilebilir birdurum deildir. Uluslararas Srekli Adalet Divan ve Uluslararas Adalet DivanStats'nde, uluslararas yargca, olas boluu doldurmas iin "hukuk genel ilkeleri"

olarak anlan bir kaynan sunulmu olmas da bu durumdan kanma amacn yanstr.l3

Oysa bu kayg, belirtildii gibi, uluslararas hukukun boluk ierebileceineilikin yanl bir yaklamdan hareket ettii iin, gerekte yersizdir. nk:

"Ne szleme, ne de yaplageli kkenli hukukun somut bir olayauygulanabilir olmamas mantksalolarak mmkn deildir. Mevcutuluslararas hukuk, her zaman somut bir olaya, yani bir devletin (ya da bir

baka uluslararas hukuk kiisinin) belirli bir ynde davranmak zorunda olupolmad sorusuna uygulanabilir. Eer bir devlete (ya da bir baka uluslararashukuk kiisine) belli bir ynde davranma ykmll getiren szleme ya dayaplageli kkenli bir uluslararas hukuk normu yoksa, bu kii, uluslararashukuka gre, nasl istiyorsa yle davranmakta serbesttir ve mevcut uluslararashukuk, bu etkiyi douran bir kararla, olaya uygulanm (jlur. Ancak, bu karar,manuksal olarak mmkn olmakla birlikte, ahlaki ya da siyasi olarak tauninedici olmayabilir. Uluslararas hukukta da, dier herh~gi bir hukuk dzeninde

oldu~ gibi, sadece bu anlamda "boluklar" vardr."14

Bu yaklamn benimsenmesi, hereyden nce, Genel Kurul'un ynelttii sorununfarkl bir biimde kaleme alnmasn gerektirir. Gerekten de, Divan'n bu olaydaaraurmas gereken, yetkilendirici bir kuraln varl deil, yasaklayc bir kural bulunupbulunmaddr. Nitekim, Divan, bu itirazn ne srlmesi zerine, bu sorunun zel bir

12Riehard A. FaIk, "Nuc1ear Weapons, International Lawand The World Court: A Historie

Eneounter", AJI L, 1997, 91/1, s. 68; Eric David, "The Opinion of the InternationalCourt of Justiee on the Legality of the Use of Nuc1ear Weapons", ICRC,I January

i997, no. 316, s. 21-34 (http://www.ierc.org/uniee/ierenews.nsf) ; Timothy L.H.MeCormack. "A Non-liquet on Nuc1ear Weapons- The ICJ Avoids the Applieation ofGeneral Prineiples of International Humanilarian Law", ICRC,I January 1997. no. 316,

s. 76-91(http://www.ierc.org/uniee/icrcnews.nsf).

13HUseyin Pazarc, Uluslararas Hukuk Dersleri, Birinci Kitap, Gzden Geirilmi

4. Bask. Ankara, Turhan Kitabevi. s. 226; Hans Kelsen, Prlnclples or

International Law, New York, Rinchart & Company. Ine, s. 306-307.,

i4Hans Kelsen. agy, s. 305.
http://www.ierc.org/uniee/ierenews.nsfhttp://www.ierc.org/uniee/icrcnews.nsf.http://www.ierc.org/uniee/icrcnews.nsf.http://www.ierc.org/uniee/ierenews.nsf


7/11

NKLEER StLAHLAR VE ULUSLARARASI ADALET DtV ANI 111

nem tamadn belirtmekle birlikte, 15 devletlerin pratiinigz nne alarak,yasaklayc bir kuralolup olmadn araurmaya girimitir.

Bu aratrmann sonucunda varlabilecek sonular snrldr: 1) zgl biryasaklayc kurala ya da ilgili dier kurallann gereklerine dayanarak, nkleer silah tehdidiya da kullanmnn hukuka ayknlna karar verilebilir; 2) Yasaklayc hibir kuralnbulunmad saptamasndan hareketle, nkleer silah tehdidi ya da kullanmnn hukukauygunluuna karar verilebilir; 3) zgl bir yasaklayc kural bulunmamakla birlikte,ilgili d;ier kurallarn uygulanmas sonucunda, nkleer silah tehdidi ya da kullanmnn

belirli koullara bal olarak hukuka uygunluuna ya da ayknlna karar verilebilir.Bunlar dnda uluslararas hukuka uygun bir seenein varl tartmaldr.

Oysa Divan, yarglarn bir ksmnn, Uluslararas Srekli Adalet Divan'nnLotus Davas'nda benimsedii gre atfta "demode" olduunu ima ettii 16 bu yaklambenimsememitir. Divan'n, "uluslararas hukukun bugnk durumunu" ve "elindekiolgusal verileri" gz nne alarak vard sonu ise, kesin bir sonuca varamaddr.Bunun eitli alardan irdelenmesi gerekir.

,ncelikle, Divan'n, uluslararas hukukun bu konuda uygulanabilir bir normununbulunmadn deil, kendisinin bu normu uygulayamadn bildirdii vurgulanmaldr.Bu, snavda sorulan sorunun yantn bilmediini syleyen bir hukuk rencisinindurumunu artrmaktadr: Byle bir rencinin yapt, hukuku zikretmek deil, kendi

bilgisizliini itiraf etmektir. 17 Bu rnekten yola karak, Divan'n da ayn durumdaolduu savunulmaktadr.

Ancak, Divan'n konumu itibaryla, kesin bir sonuca varamam olmasnnherhangi bir etkisinin bulunmad kukusuz dnlemez. stelik,

"Divan'n sorulan soruya yant vermediini dnenler grne aldanrlar.Gerekten de, "Divan, ... nkleer silah tehdidi ya da kullanmnn hukukauygun ya da hukuka aykr olup olmad konusunda kesin bir sonucavaramamaktadr" szleri soruyu yantsz brakmaktadr, ama yalnzca hukukauygunluk (ya da Genel Kurul'un szleriyle, izin verme") terimleriyle ifadeedildiinde. Dier yandan, buszler, yle ifade edilen bir soruyu kukusuz -olumsuz biimde- yantlamaktadr: Divan, nkleer silah tehdidi ya dakullanmnn btn koullarda yasaklandn dorulayabilir mi? ... Bukoullarda, grnen in ardna bakarak, drste non-liquet'ten sz etmek

mmkn m?"18

Yukarda belirtilen nedenlerle, non-liquet'ten sz etmenin hibir koulda mmknolmad bir yana braklrsa, bu hakl itirazn nemli bir soruna dikkat ektii

150anma Gr, par. 22.i 6 rnein bak. Yarg Bedjaoui'nin aklamas:

http://www.law.comell.edu/icj/icjl/bedjaoui.htm.

170avid, agm.par. 16.

i8Luigi Condorelli, "Nuc1ear Weapons: A Weighty Matter for the International Court ofJustice", i C R C ,I January 1997. no. 316, s. 9-20(http://www .icrc .org/unicc/icrcnews .nsf).
http://www.law.comell.edu/icj/icjl/bedjaoui.htm.http://www.law.comell.edu/icj/icjl/bedjaoui.htm.


8/11

112 GKEN ALPKAYA

sylenebilir. Gerekten de, Divan, grnn gerekesinde temellendirdii ve hkmn bir

blmnde de ifade etti~i gibi, aslnda uluslararas hukukun uygulanabilir normlarn

byk lde saptam ve uygulam, ancak, byk bir olaslkla hukukunun fiilisiyasal durum karsndaki aresizli~i nedeniyle, tuhaf bir zihin sramas yaparak, non-liquet bildirme yoluna gitmitir. Bu sramada iki kavram zellikle nem taunaktadr:

"Genelolarak ayknlk" ve "varl~m srdrme hakk".

2. "Genel olarak aykrlk" zerine

Divan, nkleer silah tehdidi ya da kullanmna uygulanabilir insani hukuk

kurallarn belirleyip bunlarn uluslararas yaplageli hukukunun "ihlal edilemez"

ilkelerini oluturdu~unu 19 belirttikten sonra, bu ilkelerin uygulanmasnn elikili

sonulara yol au~ kansna varmaktadr. Divan'a gre, nkleer silahlarn kendilerinezg nitelikleri nedeniyle, bu silahlarn kullanlmasn ihlal edilemez bu ilkelerle

badaurnak gtr, bununla birlikte her koulda aykrlktan sz etmek de mmkndeildir. Bu elikili durum karsnda Divan, nkleer silah tehdidi ya da kullanmnn,silahl atmalara uygulanabilir uluslararas hukuk kurallanna ve zellikle insanihukukun ilke ve kurallarna "genelolarak aykn" olduu sonucuna varmur.

"Genelolarak aykr" ifadesi, ieriinin belirsizli~i nedeniyle, eletiriye akur.Gerekten de, bunun saysal bir belirleme mi olduu, yoksa nkleer silahlarn farkl

tiplerini mi hcdefledii;20 "umurniyetle" anlamn m tad yoksa "hemen hemen her

zaman" anlamna m geldii21 bilinmemektedir.

Bu belirsizlik nedeniyle, Divan'n, 105 (e) fkrasnn . paragrafnda, nkleer silah

tehdidi ya da kullanmnn baz zel durumlarda hukuka uygun olduunu kabul etmi

olduu savunulmaktadr. Bu gre gre, Divan'n, meru savunmann ola~anstkoullaonda nkleer silah tehdidi ya da kullanmnn hukuka ayknl konusunda sonuca

varamamas nem tamamaktadr, nk zaten "genelolarak aykn" ifadesi, baz zel

durumlarda hukuka uygunluun kabul edildiini gstermektedir. Dier bir deyile, o 5(E) fkrasnn iki paragrafnn birlikte okunma zorunluluu yoktur, hatta 2. paragraflaki

non-liquet'in de nemi yoktur, nk Divan ilk paragrafta nkleer silah tehdidi ya da

kullanmnn her koulda hukuka aykn olmadn bildirmitir.22

Bylesine zorlama bir yorumu bile makul klan, Divan'n yargsal ilevinin

vazgeilmez bir koulunu ycrine getirmemi olmasdr. Divan, gerek devletler arasndaki

uyumazlklar karara balarkcn, gerekse danma gr verme grevini yerine

19Bu teri m de eletiri konusu olmutur; Divan, insani hukuk ilkelerinin jus cogensniteliinde olup olmad sorununun bir normun hukuksal karakterine ilikin olduu ve

Genel Kurul'un sorusunun nkleer silahlara uygulanabilir hukukun hukuksal karakterisorununu iermedii gerekesiyle, bu konuda gr bildirmekten kanrken (par. 83), juscogens'i ima ettii izlenimi veren "ihlal edilemez" gibi bir allmadk terim kullanmolmas tuhaftr, bak. Condorelli, agm.

20Bak. Yarg Higgins'in gr: http://www.law.comell.edu/icj/icjl/Higgins.htm.

2 1Bak. Yarg Weeramantry'nin gr.

22Christopher Greenwood, "The Advisory Opinion on Nuclear Weapons and the

Contribution of the International Court to International Humanitarian Law", ICRe,1

January 1997, no. 316, s. 65-75 (http://www.icrc.org/unicc/icrcnews.nsf)
http://www.law.comell.edu/icj/icjl/Higgins.htm.http://www.icrc.org/unicc/icrcnews.nsfhttp://www.icrc.org/unicc/icrcnews.nsfhttp://www.law.comell.edu/icj/icjl/Higgins.htm.


9/11

NKLEER SLAHLAR VE ULUSLARARASI ADALET Dtv ANI 113

getirirken, uygulanabilir normlar saptamakla yetinemez, bunlan somut durumauygulamalda grevlidir. Oysa, nkleer silahlar konusunda, Divan "genelolarak" aylarlk

sonucuna varrken, bu grevini yerine getinnemi, di~er bir deyile, nkleer silahkullanmnn hangi zel koullarda ve hangi nedenlerle bu ilkelere aykrlktankurtulabilece~ine ilikin hibir aklama sunmamtr. Bu belirsizlik, nkleer silahkullanlmasn merulatrabilecek nitelikte olan "varl~n srdrme hakk" bakmndanda geerlidir.

3. "Varln srdrme hO Jda zerine

Divan, "genelolarak aykr" saptamasnn hemen ardndan, nkleer silah tehdidi yada kullanlmasnn hukuka aykr olup olmad~ konusunda kesin bir sonuca varamad~"do~dan do~ya bir devletin varl~n srdnne hakknn tehlikede oldu~u merusavunmann ol~anst koullar"nagndermede bulunmaktadr.

Divan'n terimleriyle "her devletin varln srdrme temel hakk" daha nceduyulmu de~ildir.23 Divan bu hakkn szleme kkenli uluslararas hukuktan m, yoksauluslararas yaplageli hukukundan m kaynakland~ konusuna hibir aklamagetinnemektedir. Bu szde hakkn kapsam da belirsizdir: Ba~msz bir varlk olarakdevletin varl~n srdrmesi mi, yoksa me~in hkmetin siyasal varln ya da halknfiziksel varln srdnnesi mi kastedilmektedir?24 Dolaysyla, Divan, hukukyaratmad~n, ama hukuku bildirdi~ini ve uygulad~n titizlikle vurgulasa da,

uluslararas insani hukukun ilkelerinden sapma sonucu do~urabilecek bir normu satrarasndayaratmdurumdadr.

stelik, Divan bu hakk "her devletin temel hakk" olarak nitelemekle birlikte,nkleer silah tehdidini ya da kullanmn merulatrabilecekbu szde hak, sadece nkleerg sahibi be devlet (ABD, ngiltere, Fransa, Rusya ve in) ile nkleer silah

programna sahip olan ve Nkleer Silahlarn Yaylmasn nleme Antlamas (NPT)'nataraf olmamay seen devlet (srail, Hindistan ve Pakistan) bakmndan geerliliktamaktadr. Bu antlamaya taraf olan 183 devletten i78'i, nkleer silahlara ilikinkapsaml bir retme, edinme, stoklama, deneme ve kullanma yasa~na ba~ldr. Di~er birdeyile, Divan'n nkleer silah tehdidi ya da kullanmyla gvence altna alnmasn bir

olaslk olarak merulatrd~ "varl~n srdrme hakk", bu devletler bakmndan birantlama ile yasaklanmdurumdadr.

Dolaysyla, Divan'n her devletin ancak nkleer silah tehdidi ya da kullanmylagvence altna alnabileceini ima ettii "varl~n srdrme temel hakk" bir hak deil,uluslararas hukukun bugnk durumunda Divan tarafndan sadece sekiz devlete

bahedilen bir ayrcalk durumundadr.25Bu yalnzca be nkleer gcn fiili konumunude~il, ama ayn zamanda potansiyel nkleer gcn de projelerini merulatnnak

2 3 Yarg Ranjeva'nn ayrk gr iin bak.http://www.law.comell.edu/icj/icjl/ranjeva.htm.

24Maheson, agm, s. 430.

25Bu ayrcalktan, meru savunma hakknn bireyselolduu gibi, ortak olarak da

kullanlabileceinden hareketle, "nkleer emsiye"den yararlanan devletlerin deyararlanabilecei kabul edilmektedir, bak. Yarg Schwebel'in kar gr:

http://www.law.comell.edu/icj/icjl/schwebeL.htm; ayrca bak. Maheson, agm, s. 431.
http://www.law.comell.edu/icj/icjl/ranjeva.htm.http://www.law.comell.edu/icj/icjl/schwebeL.htm;http://www.law.comell.edu/icj/icjl/schwebeL.htm;http://www.law.comell.edu/icj/icjl/ranjeva.htm.


10/11

114 GKEN ALPKAYA

anlamna gelir. Nitekim, Mays 1998'de nce Hindistan'n, ardndan da Pakistan'ngerek1etirdi~i nkleer denemeler, bu bak asyla, Ianamaya bile konu olamaz.

te yandan, Divan'n, 105 (F) paragrafnda tam nkleer silahszlanma hedefinigstermesi, tlvarl~n srdrme hakk" ile eliki iindedir, nk bu hedefgerekleti~inde, Divan'n baka trl gvence altna alnamayacagn kabul eder

grndg bu hak, kullanlabilir olmaktan kacaktr.26

4. Jus ad bellum v. jus in bello

Divan'n, nkleer silah tehdidi ya da kullanmn insani hukuka genelolarak aylanbulmakla birlikte, bir devletin varl~n srdrme hakkna ba~1 olarak meru savunmann

ola~anst kouar bakmndan gr bildirernemesi, meru olarak kuvvete bavurmaydzenleyen hukuk(jus ad bellum) ile fiili olarak kuvvet kullanlmasn dzenleyen silahlatmalar hukuku (jus in bel/o) arasndaki ilikiyi tartmal kllmtr.27

Bu ba~lamda ncelikle akl~a kavuturulmas gereken, Divan'n, o5 (E)fkrasnn ikinci paragrafnda, nkleer silah kuanmn, uluslararas insani hukukun,meru savunma hakk tarafndan merulatnlan bir ihlali olarak m grd~, yoksa,Divan'a gre, insani hukukun meru savunmann ol~anst koullarnda nkleer silah

kuanmna izin mi verdiidir.28 Divan'n nkleer silah kuanmn insani hukuka"genelolarak" aykr bulduu ve insani hukukun nkleer silah kullanmna hangi

kouarda izin verdiine ilikin hibir aklama getirmedii gz nne alnrsa, o5 (E)fkrasnn ikinci paragrafnda olaanst meru savunma koullannda uluslararas insanihukuk kurallarnn uygulanmayabileceini kastettii ortaya kmaktadr.

,

Oysa bu, meru savunma hukuku ile insani hukuku kartrmann tesinde, merusavunma hukukunun silahl atmalar hukukuna ve zellikle insani hukuka nceliinive stnl~n kabul etmek anlamna gelir. nsani hukuku, isabetli bir adlandrmayla"New York hukuku"na29 tabi klan bu yaklam, savaanlarn eitlii ilkesini de geersizhale getirir. nsani hukukun temelini oluturan bu ilke, bu hukukun, kimin hakl kiminhaksz, kimin saldnda kimin meru savunma durumunda bulundu~una baklmakszn,

atmann btn taraflarna uygulanmasn gerektirir.30 Bugne kadar tartmasz kabuledilen bu ilkeden sapmaya izin verecek bir yaklam, insani hukuka aka ve kktenaykndr ve sonular itibaoyla da bu hukuku hkmsz klacak bir etkiye sahiptir.nk, e~er olaanst meru savunma koullaonda bir devletin varln srdrmetemel hakk, varolan en korkun ve en insanlkd silahn bile kullanlmasn

26Hisakazu Fujita, "The Advisory Opinion of the International Court of Justice on the

Legality of Nuclear Weapons", ICRC, 1. January 1997, no. 316, s. 56-64

(http://www .icrc .org/unicc/icrcnews .nsf).27David, agm, McCoimack, agm.

28Louise Doswald-Beck, "Inernational Humanitarian Lawand the Advusory Opinion of the

International Court of Justice on the Legaliy of the Threat or Use of Nuclear Weapons",

ICRC,l January 1997, no. 316, s. 35-55 (http://www.icrc.org/unicc/icrcnews.nsf).

29Condorelli, agm.

30Doswald-Bcck, agm.;
http://www.icrc.org/unicc/icrcnews.nsf.http://www.icrc.org/unicc/icrcnews.nsf.


11/11

NKLEER StLAm..AR VE ULUSLARARASI ADALET DtV ANI iLS

merulatrabiliyorsa, bir devletin ayn hakka dayanarak insani hukukun daha az vahim

grd~ ihlallerini merulatrmasna herhangi bir engel kalmamaktadr.31

Divan'n byle bir sonuca varm olmas o denli olanaksz grnmektedir ki,nkleer silah kullanmnn belirli koullarda hukuka uygun olduunu savunanlar bile, bu

yoruma katlmamak iin, Divan'n 1OS(E) fkrasnn ilk paragrafnda zel koullann

varl~n kabul ettiini ve ikinci paragrafnn hibir etki dourmamas gerektiini ileri

sUrmekt.edir.32

SONU

Divan'n Genel Kurul'un sorusuna verdii yant, nkleer silahlann taraftarlar

bakmndan bir zafer, nkleer silahlann her koulda hukuka aykr olduunu savunanlarbakmndan da yenilgi olarak nitelenebilir. Uluslararas hukuk bakmndan ise, biraknla yol atn tam sylemek abartma saylmamaldr.

Divan'a bu soru yneltildiinde, kukusuz nkleer silah tehdidi ya da kuanmnher koulda hukuka uygun bulmas beklenmiyordu. Beklenen, pek gereki bir saylmasa

bile, nkleer silah tehdidi ya da kullanmnn her koulda hukuka aykrln

saptamasyd. Ancak, uluslararas hukukun bugnk durumunda ve elindeki olgusal

verileri kullanarak, nkleer silah tehdidi ya da kullanmnn her koulda hukuka aykn

olmasnn zorunlu olmad, dier bir anlatmla, meru savunma hukukuna ve

uluslararas insani hukukun ilgilikurallanna aykr bir nkleer silah tehdidi ya dakullanmnn hukuka aykn, ve eer bu olaslk var ise, bu kurallara uygun bir nkleersilah tehdidi ya da kullanmnn hukuka uygun olaca sonucuna varsayd, kukusuzyalnzca siyasal olarak deil, ama hukuksalolarak da bu denli ar eletirileri haketmezdi.

Divan'n neden soruyu yantlarnama yolunu semeyip bylesine tartmal birgr verdiini merak etmemek gtr. Divan, non-liquet yoluyla sorumluluktankurtulmu deildir. Aksine, nkleer silah taraftarlannn en iyimser beklentilerinin biletesine geerek, nkleer silahlarn hukuka aykr kullanmna meruluk kazandrma

yolunu amtr.33 Kiisel grlerinden, herbirinin kendisini hmanist, insanla karsorumlu hissettikleri anlalan yarglarn, bylesine can alc bir konuda hukukunstnl~n tesis etmeyi arzuladklar sonucu kmaktadr. Ancak, insanlk biruluslararas hukuk kiisi saylmadndan olsa gerek, Diyan, "varln srdrmehakk"n, nkleer silahlar karsnda gerekten de lm kalm mcadelesinde olaninsanla deil, bu silahlar dorudan insanla yneitmeye hazrlanan devletlere

bahedebilmitir.34 Bylece, "Devletin bekas" bir kez daha hukuka stn saylmtr.

3lCondorelli, agm.

32Greenwood, agm.

33McCormack, agm.

34Divan'n, nkleer silahlarn, bir devletin kendi snrlar iinde kullanlmas sorununu,Genel Kurul'un sorusuna ikin bulmakla birlikte, gr bildiren devletlerin hibiri

tarafndan deinilmedii gerekesiyle ele almam olmas da ilgintir. Oysa, rneinABD'Ii yarg, sadece kimi devletlerin deil, ama sulu ve fanaiklerin terrist tehdit yada eylemlerinin de nkleer caydrma ya da yant hakedebileceini aka ileri

srmektedir, bak. Yarg Schwebel'in gr.

Documents

uluslararası adalet divanı kararı