ULUSLARARASI BEDRUDDIN EL-AYNI SEMPOZVUMU VE

II. HADiS iHTiSAS TOPLANTISI SEMPOlYUM TEBLiGLERi, MOZAKERELERi,

lHTiSAS TOPLANTISI, KONU~MA METiNLERi VE ALINAN KARARLAR

Editor

Yrd. Do~. Dr. RECEP TUZCU

Editor YardJmcJsl Ar~. Gar. M. RA~iT AKP~NAR

GAZiANTEP 10/11 MAVIS 2013

Turkiye Diyanet Vakft Yaymlan: 628

Uluslararast Bedn1dd!n El-Aynt Sempozyumu ve II. Hadi.s ihtisas Toplanf.lsl

-Sempozyum Tebligleri, Mtizahereleri, lhtisas Toplanttsr, Konu~ma Metinleti

ve Alman Kararlar-EditOr: Yrd. Do~;. Dr. Recep Tuzcu

Editor Yardtmcrst: Ars. Gor. l\·1. Ra$it Akpmar Grafik, Tasanm: T,woos

ISBN 978-975-389-876-8 © Blltlln p;m haklan Turkiye Oi):anet

Val

EL-BUHARI'NiN HANEFiLER i

ULUSLARARASI BEORUOOiN EL-AYNi SEMPOZVUMU

(Dint Ar~tmnalar, 2003, cilt: V, sa}'l: 15, s. 139-164) ba~hkh bir

makale kaleme ahniDI~ttr.

. el-Buhan'de "ba'du'n-nas" diye samut $eklini alan genelde

ehl-i re'y ve ozelde de Ebo Hamfe kar$1tlt~, 6nceki donemlerdeki

manzaramn bir uzanttst alsa gerek. Omegi.n; el-Buhari'nin hacala-

nndan alan Abdullah b. Zubeyr el-Humeydi'nin (6. 219/834) Ebo

Hanlfe ve talebelerine yazdt~ reddiye kitabmt Mescid-i Haram'da

akurken, anun admt mescitte anmamn dagru almayacagt gerek-

c;esiyle, "Ebo Hanife" yerine "ba'du'n-nas" ifadesini kullandt~ da

nakledilrni$tir. 1 Bu ve benzeri rivayetlerin sahih alup almadt~ her

ne kadar tarU$thr alsa da, bunlar. tarih ve tabakat ruru kitaplara $U ya da bu $ekilde girmi$ ifadelerdir.

el-Buhari'nin fikhi g6n1$lerinin en fazla Hanefilerin g6nl$leri ile c;eli$tigi bir gerc;ektir. el-Buhari, muhalillerine ve 6zellikle de Hanefi-

lere itirazlanm "kale ba'du'n-nas" ~klinde Osru kapah alarak yonelt-

~tir. Ancak bu fetvalara baklldtgtnda, Hanefilere ait fetvalar aldugu

anla$Jlmaktachr. itirazlannda isirn vermekten ISrarla kac;mmast dala-

}'lSlyla, bu ifadesiyle el-Buhari'nin sadece Ebo Hanife 'yi mi hedef al-dtgt, yaksa aylon g6nl$te alan ~i ve gr:uplan mt kastettigi tartl$1na

kanusudur. Fakat el-Buhart'nin Hanefilerle alan ihtilaflanmn diger

ekallere gore saytca daha fazla ahnast, bu ifadelerle Ebo Hanife'nin

hedef almdtgt g6ru~m1n benimsenmesine yal ac;mt$nr.

el-Buhari'nin itiraz naktalan; zekat, hibe, $ehadat, vasaya, ta-

lak, e}'IPan, ikrah, hiy~l ve ahkam bohirnle.rinde almak · Ozere,

taplam alarak 25 yerde gerc;ekl~tir. Biz bu c;ah$marmzda; el-Buhari'nin genel alarak Hanefilere ve ozellikle de Ebo Hantfe'ye

yonelik alarak kullandt~ bu bazt insanlar ifadesine, Bedruddin el-

Aynt'nin (o. 855/1451) Umdetu'1-.Kanbaglammda nastl yakla$t1~m ya da nas1l bir deg~rlendirmede bulundugunu ele alacagtz. Me-

sele c;ak geni$ aldugu ic;in, biz daha c;ak tatt}$malann yagunluk-

lu alarak ya$andtgt naktalardan bir sec;ki yapmayt tercih ettik.2

1 ibn Hibban el-Busti,+ Kitdbu'l-Mecrfihin mine'l-Muhaddisrn ve'd-Duafdi ve'I-Metrtlkln, tahk. Mahrniid ibr.ihtm ZAyed, Beyrut 1992, lll, 70.

2 el-Aynt bu konudaki degerlendinnelerini ozellikle Umdetu'l-Kart'de yapngt i~in, biz de bu $erhi referans olarak ald1k. Bu arada, soz konusu meseleye il~kin de-tayh bir incelemeyi ele aldigtnuz kitap boyurundaki bir ~ali$ITiamiZID siirdiigiinii de belinmek isteriz.

IH11LAFLAR KA~ISINDA EL-AYNI

Simdi, el-Buhari'nin Ebu Hanife'ye yonelttigi itiraz noktalanm ana

hatlanyla gorelim.

1. Rikazdan Almmast Gerehen Vergi Oram3

el-Buhari'ye gore "rikaz", cahiliye do nemine ait hazinelerdir. Bu

hazinelerden be~te bir oranmda vergi ahmr. Madenler ise rikaz

kapsamrrida degildir. "Maden zaran hederdir (verdigi zarar oden-mez); 1ikazda ise b~~te bir orahtnda vergi vardu:""* hadisine gore, rna-den ile rikaz arasmda fark varchr. el-Buh1lri bazt insanlar diyerek birilerinin daha goni~lerine yer vermi~tir. Bu bazt insanlann, ma-denleri ''rikaz" olarak degerlendirmelerinden ott1n1, el-Buhari bu

bazt insanlann delilini t;Onitme gi~iminde bulunmu~tur. Daha sonra el-Buhari, "bu bazt insanlar, 'madeni gizlemekte ve be~te bir oramnda vergi vermemekte herhangi ;?ir sakmca yoktur' diyerek

kendi kendileriyle r;eli~kiye du~mu~lerdir" demi~tir. el-Ayni savunrnaya "ba'du'n-nas" ile kastedilen(ler)in kimler

oldugunu tespitle ba~lanu~nr. Oncelikle ibnu't-Tm'in, "8a'du'n-nds ile kastedilen Ebil Hanife'dir." gort1$1inli kaydetmi$tir. el-

Ayni, ibnu't-Tin'in bu ifadesi baglammda iki soru sormu~tur: Bili-si, ibnu't-Tin bu bilgiyi nereden ve kimden a~ur? Digeli de el-

Buhari'nin "ba'du'n-nas"tan kasu, Sufyan es-Sevri ve el-Evzai de-

gil de nit;in Ebt1 Hanife'dir? Zira hem Sufyan hem de el-Evzai il-gili meseleyi Ebt1 Hanife gibi degerlendirmi~lerdir. el-Aynt'ye go-

re, ibnu't-Tin el-Buhari'nin Ebt1 Hanife hakkmdaki ele~tirilerini

okudugu it;in onun "ba'du'n-nas" ifadesiyle Ebu Hanife'yi kastetti-

gi sonucuna va~ur. Bu da normaldir; t;11nku "Meyve veren agat;

t~lam~."5

3 Muhammed b. ismaii el-BuMrt, el-Cdmiu~-Sah!h, Istanbul 1992, 24. Zekat, 66 (ll, 137).

.. Malik b. Enes, el-Muvatta', lstanbull992, 43. Ukol, 12 (11, 868-869); Ahmed b. Muhammed b. Hanbel, el-Musned, lstanbu\1992, U, 228; lll, 335; Abdullah b. Abdurrahman ed-Diltim1, es-Sunen, lstanbul1992, 3. Zekat, 30 (1, 331); el-Buhari, 24. Zekat, 66 (c. ll, 137); EbO'l-Huseyin Muslim b. el-Hacclc, ei-Cdmiu~-Saltilt, istanbul 1992, 29. Hudud, 45-46 (U, 1334-1335); Ebu oavud es-Sicist.ani, es-Sunen, istanbu\1992, 38. Diylit, 27 (IV. 715-716); Muhammed b. Isa et-Tmnizl, es-Sunen, istanbu\1992, 5. Zekat, 16 (lll, 34); 13. Ahkam, 37 (ill, 661); Aluned b. Suayb en-Nesai, es-Sunen, istanbu\1992, 23 Zekat, 28 (V. 44-46).

s Bedrudd!n b. Ahmed ei-Ayni, Untdetu1-KdJf Serltu SaltTlti1-Btdui11, Beynu, ty., IX.lOO.

357

ULUSLARARASl BEORUOOIN EL-AYNf SEMPOZVUMU

el-Aynl, el-Buhari'nin rikaz ile madenin ayn ayn degerlendiril-

mesi gerektigi yoniindeki go~ne kar~1 ise, rikaztn madenle ay-

m kategoride oldugunu gosteren ban rivayetler naklederek cevap

vermi~tir. el-Ayni'nin ifadesiyle, butiin bu nakiller bagmyor za-

ten "Rikaz ile maden ayrudtr.'! diye.6 Biitiin bu ac;1klamalar, Ebu

Hanlfe'ye yonelik olarak yaptlan ele~tiri ya da karalamalann ·an-

larnsiZ oldugunu ortaya koymaktadu. 7

el-Buh!l.n'nin bazr insanlann "madeni gizlemekte ve be~te bir orarunda vergi vermemekte herhangi bir sakmca yoktur" ifadele-

rinde var oldugunu soyledigi c;el~kiye de ac;lkhk getiren el-Ayni'ye

gore, burada bir c;e~ki yoktur. Sorun, bazr insanlann soz konusu ifadelerinin yanb~ a~as1 ve iyi dii~iiniilmeden degerlendiril-

mesidir. Ebo. Hanife. "bir kirnse, bulmu~ oldugu rikazm be~te bi-

rini fakirlere verse ya da eger kendisi ihtiya

iHT1LAFLAR KAR$1SJNOA EL-AYNi

el-Buh~rt'nin ilgili rivayeti Hanefilere kar;a delil olarak ileri siirrne-

sinin dogru bir istidlal olmad1gtm ifade et~tir. 10

3. Hibeden Dont4un Caiz Olup Olmadtgt11

el-Buhart'ye gore, bir kimse birisini ata bindirdigi. zaman, bu,

umra ve sadaka hukmiinde olur; yani, hibeden dOnii~ yoktur. Ba-

ZI insanlar ise, (hibe yapamh) bundan donme hakkl oldugunu be-li~lerdir.

el-Aynt'ye gore "birisini ata bindirmek" sozii, "0 se~dir." ifa-

desiyle olursa remlik anlamma gelir. Hanefilere gOre, "seni bu ata

bindirdim" s6z0., ancak niyetle hibe olur. Zira "haml", hakiki an-

lamda "bindirrnek" demektir ve bu da odiin~ verrnek anlamma

gelir. el-Buhari'nin, "Bir kirnse birisini ata bindirdigi. zaman, bu

~ umra ve sadaka hiikmO.nde olur." so.zii, iyice dii~iiniilmeksizin

soyle~ bir soz olarak da degerlen~tir. el-Ayn1 burada ba-ZI insanlardan kastedilenin Ebfi Hanife oldugunu a~1k~a dile getir-mi~ ve Ebo Hantfe'nin, "Hi be edenin 'hibeden donrne hakl

UlUStARARASI BEORUDD[N EL-AYNi SEMPOZVUMU

le bir r;eli~kiye du~uiklerini ifade etmi~tir: Bu bazt insanlar, iki ~ahit olmadan nikahm sahih olmayacagirn, hatta bu ~ahitlerin- ikisi

ceza almt~ kimseler bile olsa, nikah ir;in herhangi bir mahzurunun

"hlilunmadtgirn soylemi~lerdir. el-Ayni, el-Buhari:'nin bazt insanlar ile Ebll Hantfe'yi kastetti-

gini belirtmi~ ve bu soylemiyle de el-Buhar'i:'nin "taassupkar" bir

yaklas1m tam sergiledigini dile getirmi~tir. Halbuki Ebu Hantfe

bu goru~u ilk kez ortaya atan degildir.15 el-Ayni, Ebu Hantfe'nin

"~ahitlik" konusunda r;eli~kiye du~rugu iddialanna da deginmi~

tir. Ona gore burada bir r;e~ki yoktur. Zira niklih arnnda adalet

~artt aranmat. Nikahtaki. ~ahitlikten amar;, nikahm duyurulmast-

du. Dolaytstyla nikah anmda ~ahitlerin adil olup olmadtgtna bakll-

maz. ~unkti bu nikahm ~ahitleri oradakilerle smrrh kalmayacak

ve r;ogu ~i zaten nikalun gerr;ekl~tigini duymu~ olacaknr. Amar;

"nikahm duyurulmast" olunca, bu, cezaya r;arpnn~ kimselerle

de olsa duyurulmu~ olur. Eger nikahla ilgili mahkemelik bir clava olursa, ~te o zaman adil ki~ilerin ~ahitligi kabul edilir. Boylelikle,

Ebll Hamfe'nin ifadelerinde herhangi bir r;el~kinin bulunmadtgt

da gorulmti~ olur. "Bu, meseleler detayh du~untilmeden yaptlrru~

bir itirazdtr." diyor el-Ayru. 16

5. Olam Yatagmdahi Bor~ Ikrannm Kabul Edilip Edilmeyecegi1; el-Buhari ilk donem ulemasmdan yapngt. bir taktm nakillerle,

alum yatagt.nda olan bir kimsenin, varislerine yapugt. bore; ikranrn

kabul etrn~tir. Bazt insanlar ise boyle bir ikran, diger varisler ir;in

kotli zanna yol ar;acagt du~ncesiyle caiz gorme~lerdir.

Bazt insanlardan kasun Ebtl Hantfe ve Hanefiler oldugu iddia-

lannm kesinlikle Hanefilere yonelik bir koruleme politikast oldu-

gunu belirten el-Ayru, bunu ar;tkr;a bir edepsizlik olarak nitelen-

dirmektedir. el-Buhar'i:, Hanefilerin hasta bir kimsenin varislerine

yapacagt. ikrann caiz olmayacagt. yoriundeki goru~lerini, "koru bir zanna yol ar;acagt." d~lincesine baglamaktadtr. Halbuki el-Ayru'ye

gore Hanefilerin boyle bir ikran caiz gormemelerinin iki. gerek-

15 el-Ayni, Umde, XIll, 210. 16 el-Ayni, Umde, XIU, 210. 17 el-Buh:!rt, 55. Vasaya. 8 (III, 188-189).

lHT1LAFLAR KAR$ISINDA EL-And

ULUSLARARASI BEDRUODIN El-AYNI SEMPOZVUMU .

7. tkrahm (tehditkdr soylem) yaptmm gtictl22

Buhari, birisinin olom ya da benzeri bir sebepten dola}'l tehdit

edilmesi kar~mda, akraba olsun ya da 'olmasm, o ~iyi kurtar-

mak i

iHTIWLAR KAR$151NDA EL-AYNi

rindeyse, "zekiittan mal ka~1rmak" anlamma gelecek bir talam uy-gulamalann caiz olmayacagm1 soyle~tir. Baz1 insanlar ise, zekat

yili dolmadan bile bile malm yok edilmesinin, hibe edilmesinin veya zekattan ka~1rmak amac1yla de~ik hile yollanna b~ vurul-masmm, zekat vermeyi gerektirmedigini belirtmi~lerdir. Yine bu

bazi insanlara gore, malm uzerinden bir sene ge~meden once de zekat verilmesi caizdir. "27 ·

el-Ayni'ye gore burada bQZI insanlar diye kastedilenin Ebti

Hantle oldugunun soylenmesi, "Ebti Hanife'nin ~el~kiye d~tugu" anlarrunda imam'a yonelik bir karalamad1r. Zira bir ~i mah-nm uzerinden bir sene ge~meden o malda istedigi gibi tasarrufta bulunabilir. Bu meselede e~-Safit de ayn1 goru~tedir. Simdi kalklp da el-Buhart'nin bazi insanlar ifadesiyle ozellikle de Eba Hanife'yi

kastettigini soylemek ne derece dogrudur?! el-Buhart'nin Ebo

Hanife'nin ~el~kiye du~rugttm1 ima enriesi dogru degildir; zira burada bir ~eli~ki. yoktur. Cunkil zekat, ancak bir senenirl tamam-

lanmasl ile farz olur. Eger zekat sene dolmadan odenirse, vaktin-

den once borcu odemek gibi olur ki, bu ~ekilde erken odemenin

de hi~bir mahzuru yoktur.28

Yine el-Ayni'ye gore, bir sene dolmadan once insarun elinden

mallan bir ~ekilde Qklp yok olsa, bu irlsan ne yapabilir ki!? el-Buhart'nin iddia ettigi ~eyler, bunlan ret niteliginde olamaz. 0 za-

man bu meseleleri devamh tekrar etmenin de bir faydas1 yoktur.

Eger "el-Buhart bunlan, karalamarun dozunu artlrmak ve Hanefi-

lerin hadislere kar~1 olan muhalefetini ortaya koymak i~in tekrar etm~tir" denilirse, ben de ~oyle derim: "Buyok milctehidleri bu

~ekilde karalamak hi~ dogru degildir. Onlann ortaya koydugu go-

ru~ler, 'hadislere aykm davranmaklmuhalefet etmek' ~eklinde de-gerlendirilemez. Goruldugu Ozere bu, bir muhalefet degil, ·birile-

rinin ula~ngi sonu~tan farkl1 bir sonu~ ortaya koymakur (yani bir

i~tihatta bulunmakur). "29

b) ilgili hadisten30 dolayi el-Buhari, ~gar nikaluru caiz gorme~

27 el-Buhart, 90. H1yel, 3 (Vlll, 59-61). 28 el-Aynl, Umde, xxrv, 110-111. 29 el-Aynl, Umde, xxrv, 112. 30 Malik b. Enes, el-Muvatta', 28. Nikah, 24 (ll. 535); Ahmed b. Hanbel, ei-Musned,

ULUSLARARASl BEORUOOiN EL-AYNi SEMPOZVUMU

tir. Bazt i11San1ar ise, bile yapliarak ~gar yoluyla evlenildiginde, bu ak-din caiz ve ~run da bani oldugunu b~lirt~tir. Fakat diger taraftan·bu bazt i11San1ar, bir c;e~kiye d~ercesine, mut'a}'l cai.z gorme~lerdir.31

el-Ayni'ye gore, bu hadis ve ilgili bab arasmda bir mutabakat

yoktur. Bazt il1Sanlardan kas1t ise Hanefilerdir. el-Ayni'ye gore, za-

ten el-Buhari bazt i11San1ar sozu ile ya Hanefileri ya da ozellikle

Ebu Hanife'yi kastetmi~tir. Fakat onlann boyle bir ac;Iklamasl yok-

tur. Burada bazt i11Sanlar diye i~aret edilenler Ebu Han1fe'nin ba-Zl ashab1 olsa da, el-Aynl'ye gore Hanefilerden hie; kirnse mut'a

nikahrru caiz gormerni~tir. Bu da Hanefilere k~r~1 yapllm1~ bir

karalamad1r.32 ·

c) el-Buhari yap1lan hibeden donmeyi yasaklayan hadislerden

dola}'l, zekattan mal kac;1rmak amac1yla yap1lan "hibeden donme"

turunden hileleri de caiz gormemi~tir. Ancak bazt i11Sanlar, kar~l

hkll anla~Ilmas1 halinde boyle hileleri uygun gormu~lerdir. 33

el-Ayni'ye gore Buhari'nin bu yapugr, yine Ebu Hanlfe'ye yone-

lik bir kotulemedir. Halbuki ·Ebo Hanife, hibeden donulmesi hu-

susunda; hibe edilenin akraba olmamas1, mahn teslim edilmi~ ol-

masl ve hibeyi geri almayr engelleyecek hic;bir ~eyin bulunmamas1

gibi baz1 ~artlar ileri surmu~tur. Ebu Han1fe t.. ""-:i-! .J>-i --~ 4,.A ~J .:.r ~.p ~ r-1 hadisini,34 hibeden donmenin caiz olacagrna il~kin kul-lamrken; el-Buhari'nin kaydettigi..:.;; .j :;~ ..,_L

lHTILAFLAR KA~INDA El-AYNI

yor." demek, ne derece dogtudur? Bu ancak, Ebu Harufe ve arka-

da~lanna yonelik yap1lm1~ bir korulemedir, diyor Aynt36

d) el-Buhart ilgili babm devammda, Cabir b. Abdullah'tan oak-

len, Hz. Peygamber'in ~uf'aYl "taksiman yapl1ma~ mallarda" ge-rekli gordugu, Slllirlar belirlenince aruk ~uf'anm soz konusu olarna-yacagiD! belirtir. Soma da "Ko~ ic;in ~ufa hakkl vardtr." d.iyen ba-Zl insanlann, bu soylemleriyle c;eli~ olan ~u gorii~lerini aktanr: Bir

kimse bir ev alsa, bu evi ko~usunun ~ufa yolu ile alacagt end~e

sine kap1hp ta, oncelikle o evin yiizde bir hissesini ve sonra da ge-

ri kalan klsmtru alsa, ko~u ic;in ~uf'a hakkl ikinci hissede de gil, sa-

dece alman birinci hissede olur. Evi satm ahp ta ko~usunun evi

almasmdan korkan kimse, boyle bir hile yoluna muracaat edebilir.37

el-Ayni'ye gore, bu da Ebll Hanife'ye yonelti~ bir karalama-

dlr ve hie; de oyle soylenildigi gibi degildir.

ULUSlARARASI BEORUDDiN El-AYN! SEMPOZVUMU

gel t~kil edecek ve hi~ te uygun olmayan bu turden yakl~nrmala

ra kar~1 onu koruyacaknr.40

9. Mahhemede, Maharlenm~ Yaztlt Belgenin Kabul Edilip · Edilmeyecegi Meselesi~J

el-Buhart, muhUrle~ yazth belgelerin mahkemede kabul edile-

cegi. kanaatindedir. Ba.zt insanlar, boyle bir yaz1h belgeyi hadler d1-~mda kabul etmi~ler; sadece had konusunda gec;erli olmayaca~

m belirtrni~lerdir. Sonra da bu bazt insanlar, eger katl hata ile ol-duysa, yazlh belgenin kabul edilebilecegini soylemi~lerdir. C:unkU

bu onlara gor~ mali bir konudur. Bu durum el-Buhart'ye gore bir

~el~kidir. Zira hata ile oldurmek, ancak katl sabit olduktan sori-

ra mali bir konuya d(mu~r. Bu anlamda el-Buhari kasten oldur-

mekle hata ile oldurmek arasmda herhangi bir fark gormemi~tir;

ona gore ikisi de ~ittir.

el-Ayn:i'ye gore el-Buhari bazt insanlar ile yine Hanefileri kastet-~tir ve zaten aralannda ge~en tartl~madan dola}'l onlan karala-

maktan ba~ka bir amac1 da yoktur. el-Buhari burada da Hanefile-

rin c;eli~kiye du~ruklerini iddia etmektedir. Onun, c;el~.kiye temel

olu~turdugunu varsaydtgt "kastth oldiifi!le ile hatah oldurme ara-

smda herhangi bir fark gormemesin noktast, el-Ayn:i'ye cevap hak-

kl dogurmu~tur. el-Ayni.'ye gore, kas1th oldurmek ile hatah oldur-

menin ayru kategoride degerlendirilmesi asia kabul edilemez. Na-

sll ayn1 olsun ki? Kasten adam oldurmek klsas gerektirirken hata

ile adam oldurmekte klsas yoktur, hata ile oldurulenin kamnm be-

deli olarak tazrninat vard1r.42

10. Mahhemede Bulunmast Gerehen Muterdm SaytSt"13

el-Buhari, kendisini destekleyen rivayetlere yer vererek, mahke-

mede bir mutercirnin yeterli olacagt g6ru~unu benirrlSemi~tir. Ba-Zl insanlar ise, hakimirl yanmda iki mutercim bulunmasml gerek-li gormu~lerdir.

Burada da yine ban Hanefiler hedeftedir. Sayle ki: Muhammed

.;o el-Ayni, Umde, xxrv. 125-126. 41 el-Buhan, 93. AhMm, 14 (VIU, 109-110). 42 el-Ayni, Umde, xxrv. 236. H el-Buhart, 93. Ahkam, 40 (VIU, 120).

iHltLAFLAA KAR$1S!NDA EL-AYNi

b. Hasan ~-Seybant iki mO.tercimin gerekli oldugunu soylemi;;; Sa-fiiler de bu go~ benimse~lerd~r. Fakat hedefteki isim, .Safiiler degil de Hanefiler olmu$tur. el-Aynt'ye gore, ba.zt insanlardan mak-sadm e$-Seybant oldugunun sOylenmesinin sebebi, ~-Seybant'nin tercume ~ini $ahitlikle e$deger gormesinden oturo. iki mutercimin gerekli olmaSlm $art ko$mastdtr. Bu konuda e$-Safii de ona mu-vafakat etrni$tir. Simdi, butan bunlar apac;tk ortada dururken, bu rnanzara kar$tsmda bize d11$en, $a$ktnllgtrru.zm ifadesi olarak bir "subhanallah" c;ekmektir. Allah a$kma, nedir yahu biril~rine haya

· perdesini ytmp am ran bu anlamslZ taassup, diyor Aynt.+~ Daha ilginci $Udur ki, el-Buharl'nin kesinlikle e$-Seybant'yi

kastettigini soyleyen kimileri, "iki mutercim gereklidir" noktasm-da e$-Seybaru'yle ayru gorO$te olmasma ragmen imam e$-Safit'yi ba.zt insanlar nitelemesinin kapsama alamna dahil etmekten kac;m-IDI$ olmalandrr. Acaba nic;in? Eger burada kastedilen ~-Safii ol-saydl, bu, e$-Safit ic;in bir eksiklik rni olacaku veya -deyim yerin-deyse- onun karizmaSl (metinde Karizmas1 $eklinde yaztlml$) ic;in bir c;izik mi olacakn?45

Sonu~

Sonuc; curnlelerine gec;meden once $Unu belirtmek gerekir ki, her ne kadar Ali Bardakoglu hocaffilZ ba.zt insanlar nitelemesi hakkm-da "Bu ifade tam el-Buhart'nin, muhatabm1 kt1c;uk gormesi olarak anla$lirnamahdtr. e$-Safit'nin de el-Umm'de muhalif gor11$ sahip-leri ve bilhassa Ebu Harufe ic;in zaman zaman kullandtgt bu ifade tarzl 0 devrin ilm1 bir gelenegi olarak degerlendirilebilir. "46 dese de, Bedruddin el-Ayni bu ilmi gelenegin soylem tarruu pek de ic;i-ne sindiremerni$e benziyor.

el-Buhart ve Hanefiler arasmdaki en belirgin gor11$ aynhgmm, yorum farklilig;tndan kaynaklandtgtm soyleyebiliriz. Bu da bizi,

+< ei-Ayni, Umde, xxrv, 267. 45 el-Aynt, Umde, xxrv, 267-268. ~ Bk Ali Bardako~lu, "Buhari'nin Hukuk~lugu", Erciyes Oniversitesi Gevher Nesibe

· T1p Tart!Ji Ensliffisti Bftyiih Ttirh-lslam Bilgini Bu.hdri -UiuslararasJ Sempozyum-, Kayse-ri 1987, s. 208.

ULUSLARARASI BEDRUODIN El-AYNI SEMPOZVUMU

her iki tarafm problemler kar~tsmdaki yon tern anla~lanrun farkh

oldugu noktasma goturmektedir. 0 halde; sorun, rivdyetle1in ka-

bul ya da reddi degil, nast! anl~tlacagt sorunudur. el-Buhan'yi S1k stk ele~tiren el-Ayni, onun, Hanefilere yogtln

el~tiri yonelttigi noktalarda a~mya kac;ttgtm ve hatta bunlann

ele~tiriden daha c;ok, adeta bir kotulemelkaralama politikas1 ~)

oldugunu sayler. el-Ayni, el-Buharfnin bu tavnrun en onemli se-bebini, Hanefilerin ileri surdo.go goru~lerindeki bazt ince detayh

noktalan anlayamamasma baglamaktadrr. Bu c;erc;evede, baz1 me-

selelerde Ebu Hanlfe'nin c;e~kiye du~rugono. soylemesi de, nkhi bir halo~ ac;lSmdan daha c;ok, onun hadisc;ilik yonunO.n agrr bas-

masmdan kaynaklamyor olmahdrr.

el-Buhari ile Ebo. Hanife arasmdaki tart~malar, genellikle gcm-delik pratikleri ilgilendiren meselelerdedir. el-Buhan kendisi-

ni teorik kurallar ile s1mrlandmrken, Hanefiler sosyal hadise/ol-

gu O.zerine yogunla~maktadrrlar. Burada, Muhammed Enver el-

Ke~mlri'nin (o. 1352/1933) ~u ifadelerini haurlatmak isteriz: "Her ne kadar gonluno. isnada kaptrriDl~ olanlara ag;tr gelse de, bana go-

re valoamn dikkate almmast, kuralOar)a gore davranmaktan da-

ha iyidir. C:unkU kurallar, durumu d1~andan ac;tkc;a belli olmayan ~eyleri aytrmak ic;in koyulmu~tur. Halbuki valoaya uymak daha

evla ve ona baglanmak daha uygundur." Biz de bu anlamh ifadeler

uzerine, "Re'y, rivayet metinleri ile ic;inde bulunulan sosyal ya~anu

arasmdaki baglantlyt ya da dengeyi saglamak ic;in varrur." der, soz-

lerimize son veririz.

Kaynaklar Ahmed b. Muhammed Hanbel, el-Musned, istanbull992. el-Ayni, Bedruddin b. Ahmed? Umdetu'l-Kdrf Serhu Sahilti'l-Buhcirf, Bey-

rutty. Bardakoglu, Ali, "Buharl'nin Hukukc;ulugu", Erdyes Oniversitesi Gevher

Nesibe T1p Ta~ihi EnstitilSU Bayak Tarh-islam Bilgini Buhati -Ulus-lararasi Sempozyum-, Kayseri, 1987.

el-Beyhakt, Ahmed b. Huseyn, es-Sunenu'l-Kubrd, tahk. Muhammed Ab-dulkadir Ata, Beyrut 1994.

el-Buhlh1, Muhammed b. ismail, el-Ccimiu's-Sahih, istanbull992. ed-Darekutni, Ali b. Orner b. Ahmed, es-Sunen, Beyrut 1993. ed-Darimi, Abdullah b. Abdurrahman, es-Sunen, istanbul 1992.

IH11LAFLAR ~INDA El-AYNi

EbQ DavOd es-Sicistani, es-Sunen, istanbull992. Itr, Nurettin, el-lmamu't-Tinnizi ve'l-Muvcizenetu beyne Camiiht ve beyne~

Sahihayn, Kahire 1970. ibn Ebi Seybe, EbQ Bekr Abdullah b. Muhammed, el-Musannef, haz.

Said Lehham, Beyrut 1989. Ibn Hibban el-Busti, Kitdbu'l-Mecrahrn mine'l-Muhaddisin ve'd-Duafdi

ve'l-Metrahtn, tahk. Mahmud Ibrahim layed, Beyrut 1992. ibn Mace el-Kazvini, es-Sunen, istanbul 1992. el-K~miri. Muhaiii;IIled Enver, Feyzu'l-Bclri ala Sahihi'l-Buhdri, Beyrut

2005. Malik b. Enes, el-Muvatta', istanbul1992. Mllslim b. el-Haccac, el-Cdmiu's-Sahih, lstanbul 1992. en-Nesai, Ahmed b . Suayb, es-Sunen, 1stanbul1992. et-Tinnizi, Muhammed b. lsa, es-Sunen, 1stanbul1992.

Do~. D1: Kadir Gurler'in "el-Buhtili'nin Hanefiler kin Kullandtgt "Bazt tnsanlar" lfadesine Yonelik

Bedruddin el-Ayni'nin Degerlendinnele1i" tsimli Tebliginin Mii.Zahere Metni

Muzakereci: Do~. Dr. Muhammed Y1lmaz*

Tebligin b~hgi "Buhan'nin Sahlh'inde kuliandlgi 'Ban insanlar' ifa-desine yonelik Bedruddin el-Aynl'nin degerlendirrneleri" ~eklinde ol-masl d.aPa uygun gozilkmektedir. lira soz konusu b~hkta Buhart'nin bu ifadeyi mutlak anlamda Hanefiler i9n kullandlgi ~klinde bir ~g~ soz konusudur. Oysa ~ bolumunde de ortaya konuldugu gi-bi bu ifadeden Ebu Hanlfe, Hanefiler, Re'y ehli, Kufeliler, imam Mu-hammed ve imam Zufer'in yarunda diger muhalif mezheplerinde kas-te~ olabilecegine dair bilgilere yer ve~tir. Nitekim s. 9'da da "el-Aynl'nin belirttigine gOre el-Buhart b9ZI insanlar derken Kufelile-ri kaste~tir." denmektedir. Buna ka~m s. 11 'de Ayn1, ban insanlar ifadesinden Eba Hanlfe'nin kastedildiginin bir soylenti oldugunu, il-gili konuda Safil'nin de ayru go~te oldugunu, dolayi51yla Buhart'nin

• Cukurova Oniversitesi ilahiyat FakU!tesi