ULUSLARARASI BEDRUDDIN EL-AYNI SEMPOZVUMU VE

II. HADiS iHTiSAS TOPLANTISI SEMPOlYUM TEBLiGLERi, MOZAKERELERi,

lHTiSAS TOPLANTISI, KONU~MA METiNLERi VE ALINAN KARARLAR

Editor

Yrd. Do~. Dr. RECEP TUZCU

Editor YardJmcJsl Ar~. Gar. M. RA~iT AKP~NAR

GAZiANTEP 10/11 MAVIS 2013

Turkiye Diyanet Vakft Yaymlan: 628

Uluslararast Bedn1dd!n El-Aynt Sempozyumu ve II. Hadi.s ihtisas Toplanf.lsl

-Sempozyum Tebligleri, Mtizahereleri, lhtisas Toplanttsr, Konu~ma Metinleti

ve Alman Kararlar-EditOr: Yrd. Do~;. Dr. Recep Tuzcu

Editor Yardtmcrst: Ars. Gor. l\·1. Ra$it Akpmar Grafik, Tasanm: T,woos

ISBN 978-975-389-876-8 © Blltlln p;m haklan Turkiye Oi):anet

Val<fr"na aiuir.

1. Baslo Temmuz 2016, 150 Adet ·

Bu eser llksay Kurulu'nun 09.01.2015 tarih ve 1/3 say1lr karanyla uygun gonilmu~ ve Ttirhlye Diyanel Vakf1 Mutevdli Heyeti'nin 27.01.2015 tarih \"e 1505 sayili karanyla basllmt~ur.

Yaymct Sertifika No: 15402

Bask!: TDV/JI

Serhal lvlahallesi 1256 Sk. No: 11 Yenimahalle I Ankara

Tel.: 0312. 354 91 31 (pbx) Faks: 0312. 354 91 32

e-posta: tdvyayin@diyanetvakfi.org.tr

TEFSiR DiSiPLiN~ A<;ISINDAN UMDE $ERHi

Prof. Dr. G1yaseddin Arslan *

Hadis yorumculugu Kur'an yorumculugundan sonra gelen onem­

li bir tefsir faaliyetidir. Hadislerin yoro.mu hadist;ileri ilgilendirir;

ancak hadis ~arihleri hadisleri ~erh ve tefsir ederken c;ogu zaman

Kur'an ayetlerini gerekc;e gOstererek orlian ~ahit tutarak yorurrliar

yapabilmektedirler. Bu yonuyle hadis ~erhle~ Tefsir disiplini ac;t­

smdan ele ahrup incelenebilir bir mahiyet arz.etmektedir. Umde

~erhinde bu husus c;ok riet olarak gorulebilir.

Hadisleri Kur'an ayetleriyle ~erh ve izah etmeye c;a~anlar, aca­

ba Kur'an'm biirunlugu kapsammda ne kadar isabetli yorumlar

yapabilm~lerdir? Onlann kendi ~erh ve yorumlanna dayanak

yapuklan ayetler gerc;ekten sa~hkh yorurrlianm~ m1d1r? Hepsin­

den onemlisi hadiSlerle ayetler aym ~eyi mi soylemektedir? Sunu

c;ok iyi biliyoruz ki konunun dogas1 geregt, hadisle ayetin aym ~e­

yi soylemesi gerekir; zira elc;i, devletine muhalefet edemez. Bu an­

lamda Hz. Peygamber'in Kur'an'a muhalif soz soylemesi mumkun

de@dir; esasen Kur'an buna miisaade etmemekte ve musaade et­

meyece~i de ac;tkc;a deklere etmektedir. Bununla beraber baz1

~erhlerde maalesef Kur'an'a aykm ~erh ve izahlar bulmak mum­

kundur. Umde ~erhini bu ac;1dan kritik etmeyi du~unuyoruz. 1

Bu amac;la Umde ~erhini Kur'an'a ve tefsir disiplinine arz etme­

ye c;al~aca~. Muellifin isabet ettigi yorumlara yer vermeyecegiz.

* Ftrat OniversiLesi ilahiyat Fakiiltesi 1 Bu teblig. Hadis'in Kur'an'la Tefsiri (Eiaz1~ 2011) adh ~hsmarruz esas ahnarak ha­

mlannu$oJ.

ULUSLARARASI BEORUOOiN EL·AYNi SEMPOZVUMU

Zira bu, tebligin formatma uymaz. Fakat bize gore yanh~ veya isa­betli olmayan ~erhlerini objektif ve bilimsel olarak kritik etmeye c;ah~~cag;tz. Tefsir disiplininin temel bir gorevi de ayetlerin sadece dogru tefsiri degil aym zamanda diger dini ilimlerde ihtisas sahibi olanlann ayetleri dogru anla)'lp anlamadudanm temel tefsir 6l<;Ot­leri i~tgtnda test edip degerlendirmektir.

Hadis, hadisi tefsir ettigi gibi2 ayet de hadisi tefsir edebilir. Bu realiteyi Ayn:i'nin bizatihi kendisi Umde ~erhinde "hadisin tef­siri" ifadesini kullanarak gosterir.3 Ayni, yapugt ~erh faaliyetine aym zamanda tefsir demektedir:1 0, hazen hadisin zunrunda bu­lunmayan fakat anlamda hissedilebilen manalara da ayetlerden 6r­nekler vererek o manayt teyit etmek ister. 5 Zaman zaman zaJlf ha­disleri df! ~erh ettigi g6ruh1r. 6 Ayetlerden istidlal, bizatihi tefsir fa­aliyetlerinden sa}'lhr.7 Bu anlamda Ayni de c;ok stk olarak ayetler­den delil getirir. Ayetin ~ahid yap1lma51 hem hadisteki kelime ve­ya kavramm mahiyetinin bilinmesine, hem de ayette gec;tigi ~ek­liyle o kelime veya ka.vrama ~ahid olan ayetin mahiyetinin bilin­mesine bagbdtr.

Bir b~ka Buhaii ~arihi ibn Hacer de l)adis ~erhi faaliyetlerini bir tefsir aktivitesi olarak niteler.8 Aym ~ekilde Ayni, hadisin te­vil ve tefsiri tabirlerini de kullamr.9 Dahas1 Ayni, hadis-ayet para­lelligini kunnaya c;a~trken hadisin hangi ayetten muktebes oldu­gunu, Hz. Peygamber'in veciz uslubu ile ayetten yapugt iktibast ve bu iktibaSlfl belli bir ayeti ~a ret ettiginin bilinmesini de ister. Ayni, bu guzel yomemin farkmda olarak hadis ve Kur'an'la fazla m~gul olmayanlann gozden kac;trabilecegi bir gerc;eklik olarak daima il­gili muktebes ayeti zikreder. Boylece hadis tefsiri okuyan ~i, ay-

2 Bedruddin ei-Ayni, Umdetu'l-Kdri Serltu Saltilti1-Bultclrt, Daru'l-Filcr, Beyrut 2005, 11, 499, 500.

3 Umde, VI, 410. 4 Umde,11, 398,399,416,474,493. ' Umde, 11, 510. 6 Umde, II, 593-595. 7 Muhammed HOseyin ez-Zehebt, et-Tejsfrve'l-Mufessiran,l, 128-129; Muhsin De­

mirci, Tefsir Tarihi, MOlFV Yay., lstanbu\2008, 103. 8 ibn Hacer, el-Askalani, Fetltu1-Bdrt bi-Serhi Sahllti1-Bultal'i, Daru'l-Filcr, Beyrut

1996,1, 34, 38, 39, 41. 9 Umde, VI, 440,11,497,573,595, III, 504.

flK!H-TEFSIR AI.ANI.ARINDA EL·AYNI

m zamanda aym lafiz, uslup ve anlamda daha yU.ce bir ilahi beya­

mn bulundugunu anlar.

"Bu hadis mucmeldir ~u ayet onu tefsir ediyor."10 ~eklindeki

~erh tam boyle bir ~ah~mamn/tebligin imkaruru ortaya koyan te­

mel nedenlerden biridir. Zira islam peygamberinin sunneti dinde

bagla)'lctdtr. BOyle bir peygamberin hadislerinin ayetler 1~1gJ.nda

anla~1lmas1 ~eklindeki bir yorum metodu tefsir disiplininin dt~m­

da, ondan bagtmslZ bir faaliyet olamaz; nitekim Umde ~erhi' ba~­

tan sona hadisleri ayetlerle beraber bir arada anlamanm gereklili­

gine clair Omeklerle doludur.

Esasen Hz. Peygamber'in Kur'an'a muhalif bir fiil, sOz ve tak­

rirde bulunamayacagt ger~eginden hareket edersek burun hadis­

lerirl Kur'an ayetleri ile belli bir paralellik gosterdiklerini kabul et­

memiz gerekir; aksi hem Kur'an ayetl~rine uymaz, hem de Pey­

gamberligin varhk gayesiyle ~eli~ir. Bu ger~egin farkmda olunma­

dtgJ. zaman, gerek kelami, gerekse fi.khi veya tasavvufi birc;ok ko­

nuda, fetva, istinbat ve ahkamda hata ve yanl~a du~ulebilir. Gec;­

m~te yap1lan hatalarm tekrarlanmamaSl i~in ayet ve Sunnet para­

lelligine mutlaka dikkat edilmesi gerekir.

Ote yandan hadisin Kur'an'a am -diger adtyla tefsir disiplini

a~lSllldan ele almmas1- tiir(mden yap1lan ~al~alarm kanaatimiz­

ce tefsirciler tarafi.ndan yap1lma51 daha uygun olur. Zira bu tarz

ara~urma ve degerlendirmelerde hakem, Kur'an ve Tefsir ilmi ola­

cagtndan ilgili hadislerirl Kur'an'm hangi ayetine arz edilecegi, ne­

den arz edilecegi, ayetin sahih anlammm ne olacagt gibi hususlar

tefsir disiplinini ilgilendiren hususlardandrr. Hadisin us,ul ve ede­

biyauru bilmeyen hatta sahih veya zayli hadis aynmm1 bile yapa­

mayan biri, eger Kur'an'1 ve mahiyetini iyi derecede biliyorsa ha­

disleri ve hadis ~erhlerini Kur'an'a ve tefsire rahatllkla arz edebilir.

<:;:unku neticede hakemligine ba~rdugu kaynak Kur'an'du; onu ·

iyi biliyorsa problem yok demektir. Dola)'l.Styla boyle bir c;a~a

tam da tefsircilerin yapmaSl gereken, salt tefsire ait bir faaliyettir.

Kur'an'm dini meselelerde hakem klhnmas1 alimler tarafi.ndan

ozellikle belirtilmektedir. Ebo Hanife, c;ogu kez Haricilerin getir-

10 Umde, VI, 292.

ULUSLARARASI BEORUDDiN EL-AYNI SEMPOZVUMU

digi Kur'an'a aykm rivayetleri hadis usuhi ac;tsmdan kritigine ge­

rek duymadan hakh olarak bir c;trptda reddedebilm~tir. "Mushi­

man1ar beyaz bir say(a ac;maya tefsir, hadis, filah, akaid ve diger

ilimleri Kur'an t~tgtnda gozden gec;irmeye mecburdur. Yoksa dun­

ya da elden gider ahiret de"11 ~eklindeki kanaat, yirmind asnn

ba~lannda Muhammed Abduh, Re~id Rlza, Cemaleddin Efgartt,

Mehrnet Akif vb.leri tarafmdan da tsrarla dile getirilm~tir.

Hadislerin Kur'an'la uyumunu te~n etmek ic;in yaptlan ban

faaliyet ve ugr~llann, ~i daha da problematik hale getirdiklerine

dair kanaatler de goz ard1 edilemez. "Sunnetin Kur'an ile uyu~tu­

gunu gosterm~k ic;in yaptlan tevil ve yorumlann hem Kur'ani hem

de diger dinl esaslar ile c;e~memesi gerekir; bir taraftan Kur'an ile

uyumu saglarurken diger cihetten pek c;ok Kur'ani ilke ile c;eli~­

memelidir. Ozellikle hadislerin ~erhlerinde gordugumuz bu prob­

lem arz uygulamasmda son derece onemli; daha c;ok. hadislerin

mudafaas1 sadedinde yaptlan bu yorumlarda hadisler tashih edil­

mek istenirken dinin birc;ok temel esaslanyla c;e~kiye du~uldu­

gu fark edilmemi~tir. Hadis yorumlannda ve hadis tashih c;al~ma­

lannda bu nokta ciddi olarak goz onunde bulundurulmahdtr. "12

Ote yandan sunnet, Kur'an'a ve tefsire arz edilmek suretiyle aslm­

da yine sunnetin kendisi koruma alnna aluuru~ olmaktadrr. Zira

""Arz bir sflnnet muhaftztd1r."13

Sahsi tecrube ve mu~ahedelerimiz goste~tir ki, kimi hadis

mudafaalan hazen olc;usuz raddelere ula~abilmekte, her tur riva­

yet veya hadis c;ok kolay bir ~ekilde metluv vahiyle ozd~l~tiri­

lebilmekte, Hz. Peygamber din dilinde tam bagtmSIZ ve Kur'an'a

muhalif hareket edebilir tarzda tasavvur edilebilmektedir.

Kur'an'a muhalif olan rivayetler Kur'an 1~1gtr1da degerlendirile­

cektir. Diode ash esast bulunmayan hadis formunda olsa bile bir

soze neden Kur'an'dan deW ve karut tedariki yaptlsm ki? Uydur­

ma ve zaytf rivayetlerin de en onemli test 4rac1 Kur'an-1 Kerim'dir.

C:unkU Kur'an-1 Kerim Hz. Peygamber'in asla Kur'an'a aykm bir

11 AbdO.laziz BaymdJr, Kur'an l$1gtnda Dogru Bildigimiz Yanl~lar, Suleymaniye Vakfl Yay., lstanbul2007, 30.

12 Ahmet Kelt$, Hadislerin Kur'an'a Arza, lnsan Yaymlan, lstanbul2003, 200. D Kelt$, age., 62.

430

FIKIH· TEFS1R ALANLARINDA EL· AYNI

~ey soylemeyecegini ar;1kr;a beyan etrni~tir: "0, alemlerin Rabbi ta­

rafmdan indirilmi~tir. Eger (Peygamber) bize atfen baz1 sozler uy­

durmu~ olsayd1, Elbette onu klsklVrak yakalard1k. Soma omm can

damarm1 kopanrillk (onu ya~atmazillk). Hir;biriniz buna mani de

olamazdmlZ." (43/Hakka, 47)

I. $erh Yontemi Ayni, Umde ~erhinde klasik tefsir <;al~malan ile musellem olmu~

tefsir tarihi ve usulu Ue ilgili hemen hemen her konuyu ve kura­

h kullanrru~ur. Ancak biz bu <;al~mada onlara girmeyecel< sadece

baz1 yorumlaniu kritik edecegiz.

Ayrli:, ~erhini hem ilmt hem de ders kitab1 olabilecek mahiyet­

te hazrrlarru~ur. Once ele alacagt hadis hakkmda genel bir gi~ ya­

par, soma hadisin bir onceki hadisle ve babla olan munasebeti­

ne ~aret eder. Hadis, mursel ise alimlenn ihtilaf ve taro~malan­

ru zikreder, kendi goru~unu ise en sonmi.da "kultu" diyerek ortaya

koyar. Soma hadisi de~ik ar;tlardan ele ahp ~erh ve tefsir eder. H

Muhtemel anlamlan serdedip bazlSlm <;ururur.15

Gozlemleyebildigimiz kadanyla onun ~erh sistemati~ klsaca

~oyledir: Her ~eyden once ana bolum ba~hgtru "kitab" ad1yla or­

taya koyar; soma alt ba~hk olarak "bah" admi kullarur. Sonra ha­

disi senediyle beraber verir. Hadisle ilgili ayetleri zikreder. Hadi­

sin bu bab ile alakastru ar;tklar. Hadisin ravileri hakkmda bilgi­

ler verit Hadisin senedini ortaya serer. Hadisin nevini (garib, ha­

sen, m~hur vb.) belirtir. Buhari'deki ta'liklan ile beraber diger ha­

dis kaynaklanndaki varyantlanna de~. Soma lugat izahma ge­

r;er, p~inden i'rab analizi yapar; belagatin ur; ana dah olarak me­

ani, beyan ve bedi' sanatma gore izahlar yapar. Soma hadisle ilgi­

li muhtemel soru ve cevaplara yer verir. Hadisin vlirud sebebini

izah eder; nkhi istinbatla ahkam uretir; fevaid b~hgt alonda t;lka­

nlacak ders ve mesajlara de~nir. Boylece bir hadisin ~erhini bitir­

~ olur. Tefsire ait malzeme ise yukanda siraladigtmlZ bu mad­

delerden en r;ok lugat, beyan, meani, istinba~ ve fevaid klslmlarm-

a. Umde, I, 4. " Umde, 111, 473-474.

ULUSLARARASI BEORUDDIN El·AYNI SEMPOZVUMU

da bulunmaktadtr. Biz de bu alanlarda yogunl~uk. Sozgelimi rical

bilgisinin tefsire bakan bir yonii bulunrnamaktadtr.

Bazt bah ba~hklannm alnnda sadece ayetzikredilmi~; herhangi

bir hadise yer verilmemi~tir. Ayru, bunun nedenini o konuda her­

hangi bir hadisin bulunrnamas1 olarak izah eder. 16

Ayni (beyanu tasdiri'l-bcibi bi'l-ayeti'l-mezhare) bolum ba~hg;t ile

hadisin ayetle olan ilgisine yer verir. Bu konuda ~unlan sOyler: Bil

ki Buhart, zikredece~ hadisle bu konuda munasebeti olan Kur'an

ayetine veya tefsirine veya bir ba~ka hadise, sahabe veya tabiun ri­

vayetine (eser) :mutlaka yer ve~tir. Bin;ok boliimii adlandrrma­

da bin;ok Kur'an ayetine yer vermeyi ah~kanhk haline geti~­

tir. Bazt boliirnlerde salt ayeti b~hk olarak belir~. ona ba~ka

bir ~ey de ilave etrnemi~tir. Bazen de hadisin bab ba~hgmm anla­

~tlrnast ic;in a yet tefsiri yapar; 6megin "bdbu'r-riya ft's-sadaha" (sa­

daka verirken riyakarhk yapma) babmda hadis zikretrneden once

Bakara suresi 264. ayetini zikreder. Bu ayette de ozellikle bah b~­

hg;t ile ilgili olarak "tallun" ve "salden" tabirlerini ac;tklam~nr.17 Bu

yontemle hadisin anlastlmasma katkl.da bulunmu~tur.

Goruldugu gibi hadisi ondan daha kuvvetli ve giivenilir bir bil­

gi olan ayetlerle tefsir etmek hakikaten son derece makul ve man­

nkh bir ~erh ve tefsir yontemidir. Esasen bu yontem bizzat Hz.

Peygamber tarafmdan kullam~ ve rehber klh~nr.

II. Tefsir Ayni "tefsir" ile "tefsir edilen" ayn:mma dikkat c;eker: Ona gore

"Her hangi bir ~eyhaklanda onun tefsiri denince tefsir o ~ey ile ay­

m olmaz. Gerc;i tefsir miicmellik cihetiyle mufesser ile aymdu an­

cak tafsil boyutu ile de ondan b~ka bir ~eydir."18 0, tefsir ile tefsir

edilen metin ve ifadelerin c;~itli boyutlan itibariyle bir biriyle ili~­

kili olsa bile i~in ic;ine tafsilat, aynnt1lar ve oznel yorumlar girin­

ce yine de aym olamayacagtm vurgular. islam dii~iince ve tefsir ta­

rihinde usulcii ve sarihlerin en biiyii.k hatalanndan biri yapnklan

16 Umde, VI. 365, 6. bab "bAbu'r-riycli fls-sadaka" VI, 367, 7. bab "bAbun Ia yakbelullahu sadakaten min gulo\in ve· la yakbelu ilia min kesbin tayyib"

17 Umde, VI, 365; b~ka birOmek i!;in bkz. Umde, VI, 376-377,lll, 424,473. 18 Umde, I, 98.

4-32

FIKIH-TEFSIR ALANLARINDA EL·AYNI

tefsir, ~erh, istidl~l. is~had ve yorumlan Din ile nasslar ile ozd~­

le~tinneleridir. Bu a<;tdan Ayni'nin bu aynma dikkat <;ekmesi isa­

betli ayru zamanda metodik bir yakl~tmdtr

Ayni'nin koyu bir rivayet<;i oldugu onun ~erhinde net olarak

gozlemlenebilmektedir. Dirayet tefsirine ise steak bakmadlgr hatta

kar~1 oldugu da rahathkla anla~llmaktadtr. 19 Mesela bir yerde de­

lilsiz tefsir i<;in "tefs!r min indik" (kafadan tefsir) tabirini kullanarak

rivayeti onceledigini ac;lk<;a beyan etmektedir.20 Yine <;ok onemli

bir ilke olan "Muphemin tefsiri olur sarihin tefsiri olmaz. "21 ifade­

sine Umdesinde yer verir.

Ayni, geleneksel olarak gayet rahat bir ~ekilde ekoller arasmda

aynm yapmadan hemen hemen burun tefsirlerden yararlanma gi­

bi sahih, ba~anh ve glizel bir yontem izlemektedir.

Ayni'nin temel tefsir referanslannm b~ta mufessir sahal?iler ve .

gelenegin makbul addettigi muteber tefsirlerimiz oldugunu goruyo­

ruz. Bunlann ba~mda ~ isimler gelir: ibn Abbas, Mucahid, Katade,

Mukatil, Sufym, Abdurrez.zak, Taheri, Ze~eri, Beydav1.22 Bazen

Ayni'nin ~erhi Kadi Beydavt'nin tefsirinden daha <;ok tefsire benze­

mektedir. 0, Kurtubi, Zeccac, Nesen;l3 ibn Ebi Hatim, Muc~hid,

Katade, Dahhak, Kurtubi, Hasan el-Basri, Suddi:, EbObekir ibn

Mirdeveyh, Sa'lebi, Ebu Ubeyde, ibnu'l Cevti;H Sufyan b. Uyey­

ne, Sufyan es-Servt, Leys b. Sa'd, Hammad b. Zeyd, Harnrnad b.

Seleme;25 Said b. Cubeyr, Eba Salih, Zeyd b. Eslem, Mukatil b.

Hayym, ibn Cerir, Said b. Museyyeb, Abdurrezzak, Buhari, Ebu

Hanife, Mansor, Mucahid, Abd b. Hammad, Ebo Ca'fer en-Nehhas;26

Reb'i' b. Enes, Vahidi:, Ata, ikrime, Suddi:, Katade, TavOs b. Keysm;27

EbO'l-Leys, Ferra, ibn Seyyide, Sa'leb;28 Mukatil b . Abdurahmiin b.

19 Umde, III, 473. 20 Umde, Ill, 514-515. 21 Umde, Ill, 467- 468. 22 Umde, I, 138. 23 Umde, rv, 483. H Umde, v. 250, 283,286,288,350,373,440, 474,.475, 490. u Umde, V, 490, VI, 327,341, VIU, 53-54, 657, X, 69. 26 Umde, Vlll, 657. 27 Umde, VIU, 53-54; VII, 5. 28 Umde, VII, 14.

4-33

ULUSLARARASI BEORUDDiN EL-AYNi SEMPOZVUMU

Ebi Hatim,29 Taben, ibn Kesir, Rebi' b. Enes,30 Haris el-Muhasibi31

vb.lerinden de tefsir ahr.

r;>ola}'ISJyla Ayni de gelenege tabi olmu~ ve tefsir referanslanm

aym kaynaklardan vermi~tir. Bu da onun yapngt ~erhin gOvenilir­

ligi hakktnda doyurucu bir kanaat olu~turmaktadJ.r.

III. Tefsir Disiplini Apsmdan lsabetli Olmayan Bazt Yorumlan Omek l: israiliyyat

Tefsirlerin muhim bir problemi olarak israiliyyat32 maalesef hadis

~erhlerinde de gorulebilmektedir. ~agtdaki israiliyyan ayetle teyit

etme ~abas1 Ayni'de de gorulritektedir:

.; rL_, 4P ~~ J~ ..u, .J;.; .Jii ..;Ju ~ ~~ ~; i.!.J~i- if ijj if ~~ ~~ ~t;;i .J?. G.i;l, c.>.JI~jlj ;.*-i, ~~ j(z.. ~ ·I <?.J, .w.;

, , , , r • r- , I' , ,,,: , ., ; .. : ._,.,. j_;. ..:..U.l

Hz. Peygamber, Hz. Ebubekir ve Hz. Omer'in kabirleri ha'kh~­da at;tlan babda Hz. Ay~e'den gelen rivayete gore Hz. Peygamber

son hastahgtnda buyurdu ki: "Allah, Yahudf ve Htristiyanlara la­

net etsin! Onlar peygamberlerinin kabirler:ini mescit edindiler. Bu

ytizden onun kabri ytikseltilmedi. "33

Bu hadisin ~erhinde ilgint; bir israiliyyat yer almaktad1r. Soy­

le ki: Abdullah b. Selam'dan rivayete gore isa (as.) da bu tit; kab­

rin yanma defnedilecek; boylece Hz. isa'run kabri de dorduncusu

olacak. Said b. Museyyeb.'den de buna benzer bir rivayet nakledil­

mektedir. Su israiliyat daha da ilgint;tir: Tirmizi'nin rivayetine go­

re Abdullah ibn Mes'ud de~tir ki; "Ana rahmi ile gorevli melek,

nutfeyi ahr defnedilecegi yerin topragtna band1rarak kan~tmr; ni­

tekim bu ger~eklik ~u ayette de beli~tir:

f , I .J .J .J J J •'

c.>).l •.Jii ~).; l.P j ($ ~ t6Jj ($~ lP "Sizi ondan (topraktan) yaramk; yine ~i oray~ d6ndurece~

29 Umde, VII, 439-441. 30 Umde, VUI, 396,441,463. 31 Umde, X, 69.646. 32 Zehebt, et-Tefsir ve1-Mufessiriin, I, 113 vd; Abdullah Aydernir, Tefsirde lsrailiyyat,

Diyanel ~Jeri B~kanh~ Yaymlan, Ankara 1979, 6. n Umde, VI, 307.

434

AKIH-THSIR ALANLARINDA El-AYNI

ve bir kez daha sizi ondan c;tkaracaga." (20/Taha, 55).3+ Benzer

bilgi baz1 tefsirlerde de gec;mektedir. 35

Bu mevkuf haberin sthhati ile ilgilenmek konumuzun dism­

dadu esasen bizim isiffiiz de degildir; ancak bu ayetin soz konusu

ibn Mes'fid'un mevkufu ile yakmdan uzaktan bir alakasmm ola­

mayacagmt belirtmemek d_e tefsir arast1rmalan ac;1smdan bir ek­

siklik olusturur. Bilindigi gibi ilgili ayet, tamamen gene! bir ger­

c;eklik olarak insanlann ilk ozlim.in, mayasmm toprak oldugu, ne

amel yaparsa yapsm ne kadar haytrh veya kotu islerde bulunur­

sa bulunsun, zengin olsun fakir olsun, mumin olsun kafir olsun,

yine olup topraga kansacagm1 ve yine topraktan dirilecegini be­

yan etmektedir. 1nsanlann dirilmeleri ic;in topraga ihtiyac; yoktur,

ayetteki tekrar ondan dirileceksiniz ifadesi taglib uslubudur. Ge­

ne! olarak insanlar mezarhga yani top·r:aga gomulurler. Yoksa ya­

rup kl.illeri suya aulan insanlar da dirilecektir. Ayeti boyle anlamak

daha makul iken, kisinin henl.iz ana rahmindeyken olecegi topra­

ga bandmlmaSl ~eklindeki bir inane; ve fikrin dini nasslara onay­

laulmast zor gozukmektedir. Boyle bir dusunce ve yorumun ger­

c;ekten ibn Mes'ud'a ait oldugu da bilinmemektedir; oyle olsa bile

bunu Taha suresi 55. ayetle teyit etmeye c;ahsmak dogru degildir.

Zira ayet ozli itibariyle soz konusu anlamlarla yl.ikll.i degildir; bila­

kis ona yorum marifetiyle mana yl.iklenmistir.

Ayru sekilde Hz. Peygamber'in, Hz. Ebl.ibekir ve Hz. Omer'in

ayru topraktan yarauldtklanndan dolayt ayru yere defnedildikle­

ri ~eklindeki tez de aslislZdtr, hurafeden ote bir anlam tasunamak­

tachr. Sonra bu durum ile bu ayet arasmda bir i~ki kurmak da36

ya~ur. Eger kisi ayru toprak ile ezelde bandmlarak kansunlnns­

sa, neden Hz. Peygamber kendi klZlan, ogullan ile hatta anne ve

babas1 ile beraber ayru yere defnedilmemistir? sorusu cevapSlZ ka­

lacakur.

Muhtemelen bu dusunce, tabiun doneminde Yahudi ve Htris­

tiyan din adamlan yoluyla veya yaz1h kaynaklan vas1tas1yla tefsir

ve hadis rivayetleri arasma kan~m~Stlr. Zira ayette bahsedilen top-

3< Umde, VI, 310. israiliyyat konusunda b~ka bir omek i<;in bkz. II, 81-86, 626. 35 Neseli, age., N, 202, Hazin, age., N, 202. 36 Umde, VI, 310.

435

ULUSLARARASI BEORUDDiN El-AYNi SEMPOZVUMU

rak ozel degil cins olarak toprakur. Nitekim muteber tefsirl~rde

de37 boyle izah edilmektedir. Kur'an tefsirinde en onemli yon­

tern, kelime, kavram ve ayetleri daima Kur'an burunlugu dogrul­

tusunda izah etmektir.38

Omek 2: Su ile istinca ve Tevbe Suresi 108. Ayeti

~agtdaki rivayet su ile istinca hakkmdadtr. 5arihin bu rivayet­

le Tevbe suresi 108. ayeti il~kilendirmesi kanaatimizce yanl~ ol­

mu~tur. Zira burada baglam, ~irk ve nifaknr. Ayetteki temizlen­

me ise bu hastahklardan annmadrr. Suyla istinca ile hic;bir alakaSl

yoktur. Bunu y_akmdan gormek ic;in once rivayete bakalun:

:; ,. ;:; .. , ... .~, t .. , t

E..J- '~! ~j ~ ;_u, .l.r ~~ uiS' J~ ~t;; J. ._;..;, ~ J~ ~~~ ~~ if .,. -"' " .. .

41 ~ ~ '"t:: :.r •)';' (;; r)IP.J ~~~1ft"' ~b..l ..... -.. _, - "' . -.. ..... , Ebo. Muaz, Enes b. Malik'ten ~oyle duydu: "Hz. Peygamber

def-i hacet ic;in d~an c;tkmca ben ve yammda bir c;ocuk ona is­

tinea yap mast ic;in deriden yaptl~ kuc;uk bir kap su getirirdik. "39

Sarihimiz bu hadisin ~erhinde de pek c;ok ~erhc;i unsuru devre­

ye sokmaktadu. Soz gelimi hadisin kendi (babu'l-istincai bi'l-ma')

bab bolumuyle alakast, Hz. Peygamber'in _su ile is tinea yaptp yap­

madtgt, rivayetin diger varyantlan, mezhep imamlanmn goru~le­

ri, hadisin ravileri, senedi, kelimelerinin etimolojik izah.t, hadisin

irabt (sentakst), hadisin genel olarak tefsiri ve istinbat edilebilecek

ahkamt kendi ~erh sistematigi ve manngt ic;inde ac;tklamaya detay­

landumaya c;al~rr. Bu alanlann hie; biri bizim ar~urma ve incele­

me alammtza girmemektedir. Bu sahalann hepsini hadis uzmanla­

nna btraktyoruz. Ayni, beyanu istinbati'l-ahkam yani hadisten c;t­

kanlabilecek ht1kt1mler ktsmmda ftkhi ·mulahazalarda bulunarak

bazt ht1kt1mler c;tkanr. Bu hukumleri de gec;iyoruz.

Fakat tahric ettigi alnnct hukumde ~u bilgilere yer verir: Bu ha­

dise gore su ile istinca yapmak caizdir. Zaten Buhan de bu hadisi

su ile istincayt kabul etmeyenlere kar~t nakletmi~ o ylizden boyle

bir bab ac;m~nr. Said b. Museyyeb ve bazt alirnlere gore su ile is tin-

37 lbn Abbas, age., rv; 202; Beydavi, age., rv; 202. 38 Ge~ bilgi ic;in bkz. Halls Albayrak, Kur'an'm Burun!tigti Oz.erine, Sule Yaymlan is­

tanbul, 1993. 39 Umde, 11, 408.

RKIH-TtFsiR ALANLARINDA EL-AYNf

ca kadmlara has bir taharet ~eklidir. Erkekler ise hem ta~ hem de

su ile taharetlenirler. K.adi lyi!.z ibn Museyyeb'in bu sozlin'ii a~ar­

ken onun kasurun ta~ ile temizlenmenin kadmlara zor gelrnesi ve

Sikmu verme ihtimalidir. ibn Habtb'e gore su varken t~ ile istinca

yapmak caiz degildir. Zeydiye ve Sia da ayru gOn1~tedir. Oysa sun­

net, onlann bu i~tihatlanm bo~a ~1karmt~t1r. Cunkti sahth rivayet­

lere gore Hz. Peygamber ta~ ile de taharet yapmt~ su ile de. Selef ve

halef cumhur-u ulemil. ve btittin ~ehirlerin mtictehid mufrulerinin

icmama gOre taharet meselesinde en dogrusu once ta~ ile sonra da

su ile temizlenmektir. Zira ideal temizligi bu saglar.-10 Buraya ka­

dar ftkhi bir istinbat yaptlffil~ bu da bizi ilgilendirmemektedir; fa­

kat Tahi!.vfnin ve ondan -yorumsuz olarak- oldugu gibi nakleden

~arihimiz Ayni'nin a~agrdaki a yeti istidlalinin ne kadar yersiz oldu­

gunun net olarak gorulebilmesi i~in yukanda ge~en uzunca istin­

bau ve hukmti buraya alma zarureti dogmu~rur.

Simdi tefsir disiplini a~tSindan meseleye mudahil olmaffilZ

gerekip gerekmedigine soz konusu delil yaptlan ayete bakuktan

sonra hep beraber karar verelim. Ayni, aynen ~un:Ian nakleder:

"Tahi!.Vi (rahimehullah) su ile istincamn caiz olduguna ~u ayeti de­

Wyapar:

. ~., ; .... ·' ...... "" ~~~ ~ ~') 1_,~ ul .:> __,:;,...; Jl:;-1 .y

" ... Onda temizlenmeyi seven adaml~r vardtr. Allah d~ c;ok·t~: mizlenenleri sever ... " (9!fevbe, 108) Sarihimizin de Tahavi ile ay­

ru gon1~ti payl~ugr onun a~agrya aldtgtffilZ ~u almusmdan da an­

l~tlabilir: "Sa'bi dedi ki; ''bu ayet nazil oldugu zaman Hz. Pey­

gamber: "Ey Kuba halkt! Siz ne yapuruz ki Allah Teala sizi boyle­

sine ovtiyor? Cevaben dediler ki: "kimizde su ile istinca yapma­

yan l:U~ kimse yoktur. "~ 1

Yukanya aldtgtmtz almulardan da anl~liacagr uzere Ayni de bu

ayetin yukandaki hadisin bir nevi tefsiri olduguna kendisini inan­

dmm~ gozlikmektedir. Maalesef maddi taharet anlaiDI bir c;ok tef­

sirde de ayru rivayetler dogrulrusu~da kabul edilmektedir.42

-Kl Umde, ll, 412. •• Umde, ll, 412. 42 Ebll'l-Fida lsmml ibni Kestr, Muhtasar Tefsiru ibni Ktsir, Daru'l-Kur'ani'l-Ket1m,

4-37

ULUSLARARASI BEDRUDDiN El·AYNI SEMPOZVUMU

Oysa durum hi<; de zannedildigi gibi degildir. Zira bu ayet ne

TaMvt'nin sandtgt gibi su ile istincaya cevaz vermek i<;in nazil ol­

mu~ ne de Sa'bt'nin zannettigi gibi Kubahla~ strf su ile taharetlen­

dikleri i<;in bu ayetin ovgtisune mazhar olm1:1~lardtr. Simdi ayetin

soz konusu hukme!anlama musait olmadtguu ispat i<;in tefsir ilmi­

nin en onemli 11<; yontemini kullanacagtz.

Birincisi, ayetin kendi b~runlugu i<;inde gen;ekten ~u He istin­

caya delalet var rmdrr? ikincisi, ayetin baglamma bakacagtz; bag­

lam su ile istinca veya def-i hacetten sonraki taharet midir, yok­

sa ba~ka bir ~ey midir? O.:;uncus\i, Kur'an burunlugune bakaca­

gtz. Kur'an'm hangi ayetlerinde su ile istinca vardrr. Strayla ince­

leyelim:

Birinci yOntemimize gOre ayetin kendi i<; dinamiginden bu ho­kUm <;tkmaz; zira ~arih. ayetin rumunu yazma~ son ktsrmru yaz­

rm~nr. Oysa ayetin tamarm ~oyledir:

$ ~ ~ IJ t f " I, ., S 1'

Z,~ Jl:;; 4:1 4:1 (_,.oS .)1 .j;-1 rY- J;l d t.S~I JS- ~I ~ 1.l;1 4:1 ?J '.1 ; i .. I I ~ , .. :; • ; :. ... .... .. ·'

'. ~1..'11- ' ... ,-, ·~t.:: ., " .:;!~~....,~~~..,

"Onun i<;inde asia namaz ktlma! ilk gO!J.den takv~ uzerine ku­

rulan mescit (Kuba Mescidi) it:;inde namaz ktlman elbette daha

dogrudur. Onda temizlenmeyi seven adamlar vardrr. Allah da <;ok

temizlenenleri sever." A<;tk<;a gorulecegi uzere ayette mescid-i dt­

rar soz konusu edilmektedir. Bilindigi gibi mescid-i duar, Tebuk

sav~1 oncesinde Muslumanlara zarar vermek, k\ifr ve inkar cep­

hesini gti<;lendirmek ve muminler arasma tefrika atmak, islam'la

sava~anlara gozculuk yapmak, casusluk yapmak i<;in, munaftk ve

islam du~manlannm kurdugtt altematif bir mescit ve fesat ocagt

olma yo lunda temeli anlan bir mesdttir. Hz. Peygamber Tebuk sa­

va~mdan dondukten soma bu camiyi ytknrrm~nr.43

i~te ayet Hz. Peygamber'e boyle kotu ama<;lar i<;in ~a edilmi~

mescitte ibadet etroemesini emrediyor. ~a edildigi ilk gtinkU gi­

bi strf Allah nzast ve Allah'a·ger.:;ekten kulluk etmek, ibadet etmek

niyetiyle kurulan mescitte namaz ktl diyor. Ayetin son ktsrm ise,

Beyrut 1981, ll, 171; Ze~n. ~f. II, 296; Beydavt; age., m. 196-197; Nesefi, age., Ill, 196-197; Hazin; lll, age., 196-197.

+l lbni Kesir, TefsTr, ll, 169; Yaztr, Hah Dini, N, 2616.

AKIH-TEFS1R AlANlARINDA El-AYNI

senin ger~ek dostlann hakiki muminler oradad1r. Ger~ekten ora­

da inananlar sarnimi bir ~ekilde her turlu ~irk, kUrur, nifak ve her

rur glinahtan annmak istiyorlar. Sarnimi olarak mescide gelip gi­

diyorlar. Onlarla beraber ol diyor.

Hakikaten buradaki temizlenmenin ~irk, kUrur ve nifaktan te­

mizlenme oldugu a~ikardu: Bu ayetin ba~ tara& olmasa belki mad­

di temizlige bir delalet oldugu iddia edilebilir. Ancak mukarrer

kurahm12a gore ayet anlarnsal bir burunluge sahiptir ve bu bun1n­

luk ancak ayetin tamammm beraberce bir arada mutalaa edilme­

siyle ger~ekle~r. " ... Namaza yakla~maym ... " ayetinin ba~ tara& (ve

entum sukdra/sarho~ken) gorulmezse hakikaten namaza yakl~ma­

ym anlam1 ortaya ~1kar.

Ortada bir nifak ~ebekesi, Yahudilerle i~ birligi yapan Medi­

neli munaflk, murtet ve islam du~m~ bir grup var ve bunlar

alum kabm mucadelesi verirken, Muslumanlan bolmek, par~ala­

mak ve aralanna tefrika sokmak i~in altematif mabet ~a e~­

ler. Cenab-1 Hak Hz. Peygambe"r'e ve ashabma kar~1 kurulmu~ bU­

yiik bir tuzak ve komployu haber vermektedir. Durum bu kadar

onemli ve stratejik konuma sahip iken bu strateji kar~1smda ge­

len vahiy Hz. Peygamber'e taktik plan sunarken, hi~bir yorum­

cu ve ~arih tutup bu ayeti kendi bUrunlugu d1~nda ~erh edemez;

ona musait olmadtgt anlamlar yiikleyemez; tabiri caizse 6ZI1nden

kopararak, kokUnden sokerek ilgisiz yorumlara feda edemez. Zi­

ra ayette su ile istinca yapmayt emreden, ona delalet eden veya en

azmdan ima eden en ufak bir i~aret ve gosterge bile yoktur.

ikincisi: Baglama bakngtffilZ zaman ayetin baglaim tamamen

Yahudi, mu~rik ve munanklann kurdugu hile ve tuzaklarla ilgi­

lidir. Simdi bunu yakmdan gOrmek i~in Tevbe suresi 108. ayetin

hangi makamda bulunduguna bakabm: Her ~eyden once Tevbe

suresinin ilk ayetleri, mu~riklerin kaypakllgtndan ve antla~alara sadlk kalmadlklanndan bahseder. Mu~riklerle sava~ halinde olan

muminlerin ne yapmas1 gerektigini haber verir. (9/Tevbe, l-25)

Sonraki ayetler ise Allah yo lunda cihad etmekten ka~man, bahane

ureten munaflklardan bahseder. (9/Tevbe, 45-107) $imdi bu 4. ve

107. ayetler arasmda kalan ayetlerden birbirine S1ralamada uzak

du~mu~ 11~ tane omek alahm:

439

ULUSLARARAS!BEORUOOiN El·AYNI SEMPOZVUMU

"(0 munafiklar) mutlaka sizden olduklanna dair Allah'a yemin

ederler. Halbuki onlar sizden degillerdir, fakat onlar (lah~lanmz­

dan) l<orkan bir toplumdur." (9/Tevbe, 56).

"Ey Peygamber! Kafirlere ve munafiklara kar~t cihad et, onlara

kar~ sen davran. Onlann varacaklan yer cehennemdir. 0 ne koru

bir van~ yeridir!" (9/Tevbe, 73).

"C:evrenizdeki bedevi Ar~plardan ve Medine halkmdan birtaklm

munahldar vardtr ki, munaftkhkta maharet kaza~lardrr. Sen on­

Ian bilmezsin, biz biliriz onlan. Onlara iki kez azap edecegiz, sonra

da onlar bUylik bir azaba itileceklerdir." (9/Tevbe, 101).

Mevzu tam olarak anl~llsm diye ilgili oldugumuz ayetirl he­

men bir onceki ayeti ise ~oyledir: "(Munafiklar arasmda) bir de

(muminlere) zarar vermek, (hakkt) inkar etmek, mumirllerin ara­

sma aynhk sokmak ve daha once Allah ve Resulune kar~1 sav~~

olan adarru beklemek i~in bir mescit kuranlar ve: (Bununla) iyilik­

ten ba~ka bir ~ey istemedik, diye mutlaka yemin edecek olanlar da

vardtr. Halbuki Allah onlann kesirllikle yalanc1 olduklanna ~ahit­

lik eder." (9/Tevbe, 107).

Nifak baglamt 108. ayetten soma da deyam etmektedir; orne­

gin "Kiifir olarak olup cehennem ehli olduklan onlm·a apk~a belli ol­duhtan sonra, ahraba dahi olsala1; (Allah'a) ortak ko~anlar i0n af di­lemeh ne peygambere yaraw ne de inananlara." (9/Tevbe, 113) aye­

ti buna delildir. Dolaytstyla ayetin baglamrndan da kesinlikle su

ile istirlcaya bir istirlbat yolu, bir ahkam delaleti, bir remz ve ~a­

ret ~tk.mamaktadtr.

O~uncus\1: Kur'an'm burunlugu ilkesi belki de dogru tefsir

yapmanm isabetli ~erh etroenin en saglam ve gtivenilir yoludur.

Ve hic;bir tefsir aklrru bu kurah gormezden gelemez. Zira tefsir ve

&k:th tarihi daha dogrusu tum islami ilimlerdeki sapma ve ihtilaf

nedenlerinin ba~mda bu kurala hakk:tyla uymamak gehr. Burada

meselenin daha da detaylamp dagtlmamas1 i~in sadece Kur'an'm

bUrunlinun bir kere okunmaSim oneririz. Kur'an'm rumu okun­

dugunda su ile istincanm caiz olup olmarugma dair tek bir ayet

bulunamaz. Konu ile direkt alakab alan Maide suresi 6. ayeti nor­

mal abdest ve gus\11 i~in ahkam koymakta su veya t~ ile istirl­

cadan bahsetmemektedir. Esasen tathir fiili daha c;ok manevi te-

FIKIH·TEFSIR ALANLARINDA EL·AYNI

mizlik anlammda kullamlm~tlr; mesela Tevbe suresi 103. ayetin­

de "onlann mallanndan zekat al, boylece onlan temizlemi~ olur­

sun" ayetinde boyledir:H "Ona ancak mutahhar olanlar dokuna­

bilir" (Valoa, 79) ayetinde de kastedilenler temiz meleklerdir. Zira

melekler fmaten temizdirler. Onun ic;in onlar haklonda "mutetah­

hir" degil "mutahhar" siygas1 tercih edilmi~tir.

Dolaytstyla biz bu ayetin bu hadisle anlamsal bir paralellige

sahip olmadtgw ve ~arihin zannettigi gibi su ile istincaya roes­

net tutulamayacagt ve Kuba halkuun faziletinin de su ile istinca

yapmalanndan kaynaklanmad1gt, fakat ~irk, kiifur ve nifak gibi

islam'm esas du~manlanndan ilk glinku gibi uzak durup kendile­

rini bu manevi dii~man ve pisliklerden koruduklan ic;in Allah in­

dinde oviilmii~lerdir, temiz olarak kabul edi~lerdir.

Ayn!, maalesef "Ia yemessuha illa'l-ri1Utahharan" "Ona ancak mu­tahhar olanlar dokunabilir." Valoa suresi 79. ayetinde kastedilenle­

rin maddeten temiz olanlar (abdestli bulurianlar) oldugunu soy­

lerken45 ~erhinin bir ba~ka yerinde ise "mutahharOn"un kufr­

den temizlenenler oldugunu soyluyor."'6 Bu da ac;1k bir c;el~kidir.

Dogru olan mana, temiz meleklerin kastedildigidir, bu ayetin de

yukanda uc; madde halinde izah ettigi.miz yontem geregi abdestli

bulunmakla alakas1 yoktur.

Omek 3: Biiyiik Gunah - Kuc;iik Giinah

,. ,~ f • .. :; .. ~ ;. ..... ,

' '. ~ 'I .;_wt 0ih...> : .blb:_. T.' ..:.t$. :.tJ1 J' ~ ~If •· Jli ~ . '1 :. ~ -' . . .:r . r--' . .r c.r- / ...r . .:f. if : 0~.2 ~--0~.2 -~~-:.; ~ lljl '( ~ ~11 JW W. .{ · 0~.2 ~ ·~t.:.fl ._;~­

~/. •. . ~ •. . r--' .· - u'_.J' <F. -~J· 1/. r. • • .::=' • J '»: ;.J., • ~; •. ;' ~~~.. • " ' ~~I .)IS"' J'' : '.:" ~ ~.l;.1 .)IS" Ji J\i •~ p$" .. :-0 r. . -'; :. ~ .r-; . . • -' __ '.JI ~ ~. ' • • • !"'"' ;; • Jlil.iA..:..J;.;:I...UIJ '·~~ l:q_;..s-~ '· t< 1.;.·~·· .':;.s'f.i." s:_; r:. YJ • ..r-; • , .t...r ...r:C'Y~ •. {""'";.

t.:.:: :I J·, ' I d.,~~ -.~ :' .:,, ~ __ .:J ·-' •• r- ~

ibn Abbas'tan gelen rivayete gore, Hz. Peygamber Mekke veya

Medine mezarhklanndan birine ugradt; kabirlerinde azap goren

iki insan sesi duydu. "Bunlar biiyiik glinahlardan dolayt azap go­

ruyor degiller; biri bevlden korunmaz, digeri de koguculuk yapar­

dl." buyurdu. Soma bir y~ dal istedi, onu ikiye boldu, ~er parc;a-

_... Diger omekler ic;in bkz. el-Mu'cemu'!-Mtifehres, 527. ~, Umde, lll, 103-104. ~6 Umde, XVI, 716.

ULUSLARARASI BEDRUODiN EL-AYNI SEMPOZVUMU

smt bir kabir uzerine dikti. Ya Resulallah neden boyle yaptm? di­

yenler oldu; o "Umulur ki bu ~ubuklar kuruyana kadar azaplan

hafifler." buyurdu.47

Burada hadisin sihhatini degil fakat yine de bu hadiste anla­

ttlanlar ile Ayni'nin hadisin anlarmru teyit etmek i~in delil yapu­

gt ayetle ilgilenecegiz. Sahsen biz bu hadisin Hz. Peygamber'e ait

bir soz olduguna kani degiliz. Biz yine de ayete bakahm: Aynt bu­yiik olmayan iki gunaht izah ederken NOr suresi 15. ayetini ~a­

hit tutuyor:

:;. • • • '... - J ,1 J J J " :;... •

.uJI ~ ;_; ~ ~_;..::;.J) •1.,. 41 ' SJ ~ t; ~~_;;~ .)_,J_,i) ' s:::_j~ ~_;..t .)1 - - r-: .. r- - - r- ___ • ~ l· #'

~ "(:unkU siz bu iftirayt, dilden dile birbirinize aktanyor, hak-

kmda bilgi sahibi olmadtgtmz ~eyi agtzlanmzda geveleyip duru­

yorsunuz. Bunun onemsiz oldugunu samyorsunuz. Hiilbuki bu, ·

Allah kaunda ~ok buyiik (bir su~) tur." (24/Nur, 15).

Oysa bu ayetin konuyla alakast yoktur. Zira bu ayet Hz. Ay~e'ye

yaptlan iftiradan bahsediyor ki, hakikaten masum Musluman .ka­

dma iftira etmek Kur'an ve sahih hadisle b~yiik gunah olarak tescil

edil~tir. Ama ayru ~eyi bevlden korunmamak konusunda soyle­

mek rniimkun degildir. (:unkU Kur'an'da boyle bir gunahm rnev­

cudiyeti bulunmamaktadtr. Simdi baglarm yani Nur suresi 12-13.

ayetlerini okuyahm:

"(Peygamber'in ~ine) bu agu iftirayt uyduranlar ~uphesiz sizin

i~inizden bir guruptur. Bunu kendiniz i~in bir kotuluk sanmaym,

aksine o, sizin i~in bir iyiliktir. Onlardan her bir ~iye, gt1nah ola­

rak ne i~lemi~se (onun kar~thgt ceza) vardu. Onlardan (eleba~thk

yaptp) bu gunahm biiyiiklugunu yt1klenen kimse i<;in de ~ok bu­

yiik bir azap vardtr. 12. Bu iftirayt ~ittiginizde erkek ve kadm mii­

minlerin, kendi vicdanlan ile husn-i zanda bulunup da: "Bu, apa­

~tk bir iftiradtr." demeleri gerekmez miydi? 13. Onlann (iftiract­

lann) da bu konuda don ~iihit getirrneleri gerekmez miydi? Ma­

demki ~ahitler getiremediler, oyle ise onlar Allah nezdinde yalan­

ctlann ta kendisidirler."

•7 Umde, II, 592-593.

AKIH-TEFSIR ALANLARINDA El·AYNI

Buna gore Nur suresi 15. ayeti tamamen Hz. Ai~e'ye yap1lan if­tiradan bahSetmektedir. iftira gibi biiylik bir insanhk su¢u ile ilgili bir ayetin bevlden korunmama meselesine indirgenmesi Kur'an'm ruhuna uygun du~memektedir. Bevlden sakmdumak i~in daha ba~ka ~eyler sOylenebilir; fakat ilgisiz bir ayetle bevlden korunma­ma meselesinde delil yapmak dogru degildir. Bevlden ubbi, ahlaki ve temizlik gibi ~e~itli ~ekillerde sakmdtrma yapllabilir, fakat bunu r;ok ar;1k ve gerr;ekten en buylik bir giinah olarak iftirayt ileri siiren beyan eden Kur'an ayetiyle ilintilendirmek dogru degildir. Ozeri­ne birkac; idrar damlas1 str;rayan bir insan ile peygamber ~ne zi­

na iftiras1 atanlann sw;lan ve cezalan baklmmdan konumlan nastl bir olabilir? Kanaatimizce bu ~erhte yorumsal denge epey kayml~­ur. Vaiz ve nasihatr;iler halkl baz1 mekruhattan saklndtrmak ir;in hazen boyle dengeli olmayan klyaslar -yaparlar; muhtemelen Ayni

de bunlann etkisinde kalmt~ur. Soma bu hadis ile kendi bah ba~hgt arasmda da bir tutarhhk

bulunmamaktadtr. Her ~eyden once Buhart'nin kendisi bu bOlu-J · ' ...

mun (bah) adm1 ~oyle koymu~tur: -~;. ~ ~ 'l ul _;.1.;...<11 ~ ...,...~; "Ki$i-nin bevlden saklnmamas1 buylik giinahnr" bab1. Simdi babm ba~­hgmda ac;lk~ idrardan salonmamak biiylik bir giinah olarak tak­dim edilmektedir. Fakat bah ile ilgili sevk edilen hadiste ise biza­tihi peygamber agzmdan bevlden saklnmamarun biiylik bir giinah olmad1gt belirtiliyor. C:unku hadiste Hz. Peygamber, "onlann bu­ylik giinahtan dolayt azap gormediklerini" soyluyor. Fakat ~erhte, gerek hadisle gerekse delil yaptlan ayetle tam tersi bir tefsir yapt­hyor. Hz. Peygarnber buylik giinah·demedigi halde ~ahit tutulan ayetle, Peygamberi muradm tam tersi olarak iftira gibi bu~k bir giinahla Ozde~le~tirilen bir ~erhle kar~1 kar~1yayu. Ayni, Buhart'nin a~t1gt bah ile altmdaki hadisin paradoksal durumunu fark ede­mem~; belki de Buhart'nin masum oldugunu, r;el~kiye du~ebile­cegini pe~inen imkanslZ kabul et~ olmah ki bu kadar ac;tk bir c;e~kiyi fark etme~ veya fark etmek isteme~tir. Bu c;el~ki­yi fark edememek, elbette konu ile alakast olmayan ayetleri delil yapmada da herhangi bir sakmca gormemek anlamma gelir. Ge­lenege saygt duymak onemlidir; fakat ayetlere saygt duymak da­ha onemlidir.

443

ULUSLARARASI BEORUDDiN EL-AYN! SEMPOZVUMU

Bizim burada yapngtmiZ ~ey ise bu c;el~ik durumu de~ifre

edip, hem 6nemli bir hadis klilliyan olarak Buhari'deki bir uyum­

suzl"!l~ gidermenin ~aretini vermek, hem de Kur'an ayetlerinin

oyle c;ok kolay bir ~ekilde istenilen gorusleri desteklemek ic;in kul­

lamlamayacagtna dikkat c;ekmektir. Diger bir ifadeyle arzu edilen

anlamlan uretip ayetlere anlam yu.kleme degil de ayetin ic;indeki

kendi 6z ve gerc;ek anlamlanru k~fedip ortaya koymaya c;al~mak­

nr. Tefsir de bilindigi gibi ke~f ve beyand1r. D1sandan anlam yu.k­

leme degildir. Bu yu.kleme istasyonlanmn admm ~erh, tevil, tefsir

veya yorum ol~as1, hakikati degi~tinnez.

Ornek 4: S1la-i Rahim

Ticari bir seferde Herakliytis Mekkeli kafilenin b~kam Ebu

Sufylln'a Hz. Peygamber'in nesebi, sulalesinde kral olup olmadlgt,

ona zenginlerin mi fakirlerin mi daha c;ok iman ettigini, tabilerinin

azald1gtm m1 c;ogald1gtm rm vb. baz1 sorular sorar. Bu sorulardan

biri de neyi emrettigidir. ~ ~ )J ~)~:b.)~~ 'J~' J); ~ rS/~ ~~~ Jli ~:...Jij '-!U;j') ~;:,..Jij ~tSjllj ~~.rJ~ li/~_; rSJI!i .J;; ~ t}Jtj ~

Ebu Sufylln ~oyle cevap verir: "Sadece Allah'a kulluk yapmiZ,

ona ortaklar icat etmeyiniz. Atalanruzm djnini btrakm, namaz kl­

lm, dogru olun, iffetli olun v.e s1la yapm diyor." Bu hadis nama­

Zl, s1dk, iffet ve s1laY1 emreder.48 Sarih buradaki es-slla kavrarm-~ .t ' f

run tefsirinde J:r,;. 01 ~ ~~ _;;1 ~ "kullun ma emerellahu teala (bihl)en yasele" ifadesini kullamr. Bu ifadenin de Bakara suresinde gec;en

bir ayet oldu~ ~ikardtr. Bu iktibas, ayeti ac;lkc;a g6stermektedir.

Her ne kadar Ayni, Bakara suresi ve ayetini belirtmese de ~erhinin

ibaresinden bu ayet hattrlanmaktachr .

., t ~ :. .. " :0

..) .)J~J J:r,;. .)1 ~~I _;;1 ~ .)J!h~.!j .ul!,.. ~ :r ..JJI ~ .)J ;,i!_; ~.ill -., .. .... ,, .. .. .... , • J , .. '. ...

.,J_rw1;.:. .!.l:.lj' ./~~~ "Onlar oyle (fas1klar) ki, kesin s6z verdikten s;nra sozl~rinden

donerler. Allah'm ziyaret edilip halve hatmmn sorulmas1n1 istedi­

gi kimseleri ziyaretten vazgec;erler ve_yeryu.zu.nde fitne ve fesat <;1-

kanrlar. i~te onlar ger~ekten zarara ugrayanlardlr." (2/Bakara, 27).

Boylece okuyucu farkmda olmadan ayetin de Ayni'nin dedigi anla-

•a Umde, I, 128.

444-

FIKIH·TEFSIR ALANLARINDA El·AYNi

- 1

rna geldigi vehrnine kaptlabilir. Ona gore J:,OJ. 01 "en yCisele" ifade-

sinin de "akrabaya iyilik yapmak ve slla-i rahimde bulunmak" de­

mek oldugunu;9 soyler ki bu anlamlanrurma ayetin anlam doku­

sunda bulunmamaktadtr. ~0 C:::llnkll hadiste stla-i rahimi te~vik ola­

bilir. Ancak bunun . l' ~

y~'5JI rl ;~J ~J :G.;~ ill1 ~ Ra'd suresi 39. ayetle teyidi dog-ru degildir. Zira ayetin baglam1 ne sadakadtr, ne de stla-i rahim; fa­

kat baglam kitap ve hllkmlln Allah'a ait olmastdtr.

Bakara suresi 27. ayetteki j:,.;. .:,i "enyasele" ifadesinin miikem­

mel tefsiri a~agtdaki gibi yaptlrm~ur. "Allah'm birle~tirilmes~i em­

rettigi ~eyler"i kesip aytrmalan: Baz1 tefsirciler tarafmdan bu ifade­

nin "birle~tirilmesi emredilen" klSmt, akraba ile ilgiJenmek (stla-i

rahim), kan kocarun arastm bulmak gibi pzel ili~kilere tahsis edil­

~tir. Dogrusu bunu daha ge~ bir <;er<;evede almak ve anlamak­

ur. Allah Teala blltiin dinlerin, peygamberlerin, kitaplann, insan­

hgm tevhid anlayt~ ve inanct <;er<;evesinde birl~tirilmesini; bir ve

beraber olrnalan gerektigi halde ayn dll~mll~, par<;alanmt~ olanla­

nn bir araya getirilip kaynastmlmalanm istemi~; her nesnenin ve

her kisinin olmast gereken yerde olmasm1, laytk oldugunu bulma­

Sffil murat etm~tir. Duzen bozucular (fesat<;tlar) ve gunahkarlar

(fas1klar, zalimler) ise bunlan par<;alamak ve aytrmakla m~gul­

dllrler: .. Tarih boyunca yeryiizllnde maddi ve manevi olarak dll­

zeni bozan, <;evreyi kirleten, huzursuzluk, act ve felaketlere sebep

olanlar·genellikle inkarctlar, zalirpler ve gunahMrlar olmustur. "51

Omek 5: Kadm Aleyhtan Soylemi Hadis Formunda Ayetler

i<;inde Sunmak

.. • . .. ;; .. ... ; .. ~ $ .. .. 1 .. ;

£;l1..} ~I Jli ~J .y&. illi.Jv~ ~I ;_j .J~c J .J~ ;_j ~t,;:..J J.l 8~ " .. .. .. f • f - ( "' .. tJ ,; : , . - 't • t f "'

~1..:1J1 ~I )5'1 ~I) p1 .j_ ~lj ~I)AJI ~I J$'1 ~I) Eb11 Reca'nm52 imran b. Husayn'den rivayetine gore Hz. Fey-

i9 Umdt, 1, 139. 50 Yazrr, Hah Dini, I, 282; H. Karaman- M. <;:agnct- i. K DC'mmez- S. Go.m~. Kur'an

Yolu Tilrh,e Meal ve Tefsir, Diyanel ~Jeri B~kanhgt Yaymlan, Ankara 2007, I, 94. 51 H. Karaman- M. <::ai1;nct- i. K Donmez- S. Gllmtl$, Kur'an Yolu, I, 94. 52 Ebo Reca: Esas adl imran b. Me!Mn ei-Ataridi ei-Basrfdir. Mekke'nin felhinden

sonra MO.Shlrnan oldu. Hz. Peygamber'i gormedi, 130 yt! y~dt.

445

ULUSLARARASI BEDRUDDiN EL·AYNi SEMPOZVUMU

gainber ~oyle buyurdu: "Cennete baknm ~ogunun fakirler, cehen­

neme baknm ~ogunun kadmlardan olu~tugunu gordum. "53 Ayni, (bcib.u md cde ft sifati'!-cenneti ve enneha mahlahatun) "cennetin nite­

likleri ve ~imdi mevcut oldugu" hakkmda a~tlgi babda once cen­

net tasvirlerine yer veren (2/Bakara, 25; 4/Nisa, 57; 69/Hakka, 23;

18/Kehf, 31; 76/insan, 11, 13; 37/Saffat, 47; 78/Nebe, 24, 33; 83/

Mutaffifin. 25, 27; 55/Rahman, 48, 54, 64, 66; 56Nalaa. 15, 18,

28, 31, 36, 37, 89, vb.) pek ~ok ayeti54 zikrederek onlann gflzel

gflzel tefsirlerini yapar. Buraya kadar her ~ey gayet normal gorun­

mektedir; faka~ okumaya devam ettigimizde bu kadar ayetin zik­

redildigi bir baglamda birden cehennemliklerin ~ogunun kadm

olduklan ~eklindeki rivayetlerle kar~Ila~matruz hayret i~inde kal­

mamiZa sebep olmu~tur.

Konu ile ilgili olarak Ayni, yukanda zikredilen ayetlerin ~o­

gundan istinbati imkansiZ bir takrrn hukiirnlere yer vermektedir

ki onlan kabul etmek mumkiin degildir. Sayet Ayni. bu ayetl.eri,

bah ba~hginm hemen altma almasayd1 biz de a~agJ.daki tahlil ve

tenkitleri yapma geregi duymazdlk; zira bizi hadisin hadisle ha­

dis olarak ~erhi degil fakat hadisin ayetle ~erh ve tefsiri ilgilendir­

mektedir. Simdi yukandaki ayetlerden rastgele b~tan ortadan ve

sondan olmak uzere 11~ tanesine goz atahm: "iman edip iyi davra­

rn~larda bulunanlara, i~inden 1rmaklar akan cennetler oldugunu

mujdele! 0 cennetlerdeki bir meyveden kendilerine nz1k olarak

yedirildik~e: Bundan once dunyada bize verilenlerdendir bu, der­

ler. Bu nz1klar onlara (baZI yonlerden dunyadakine) benzer ola­

rak veri~tir. Onlar i~in cennette tertemiz ~ler de vardir. Ve on­

lar orad a ebed'i kahctlardtr." (2/Bakara, 25). "Kendilerine muhurlu

halis bir i~ki sunulur." (83/Mutaffilln, 25). "Ona rahatltk, gflzel n­

Zlk ve Nairn cenneti vard1r." (56Nakla, 89).

Bu ayetlerle yukandaki hadisin ve ~agJ.da gelecek olan degi­

~ik varyantlanmn hi~bir anlam benzerligi ve alakasmm olmadi­

gJ.rnn net olarak gorulebilmesi i~in sadece ayetlerin baglarrnndan

yani eweli veya sonrasmdan bir-iki ayeti buraya almakla yetine-

n Umde, X, 599; XIV, 170-171. f4 6mekler ic;in bkz. Umde, X, 593-599.

Fll<IH-TEFs1R ALANLARINDA EL-AYNi

cegiz. Butun kadmlan cehenneme sevk eden ~az rivayetleri sahih

olarak kabul edenlerden ve bunlann Kur'an'a aykm oldugunu bir

turlu kabullenip ilan etmeyenlerin ise kendi tezlerini teyit edecek

tek bir ayet ornegi getirmeleri gerekir. Yine bu uc; ayetin suayla

baglamlanna bakahm:

Birinci ayet: "Bunu yapamazsamz -ki elbette yapamayacaksl­

mz- yakm, insan ve ta~ olan cehennem ate~inden sakmm. C::unkl1

o ate~ kafirler ic;in hanrla~ur." (2/Bakara, 24). Bu ayetin bag­

laml ~oyledir:

'1:.:. .J, (21) 0 ~:: ·<-~:1·<-,·:: ~ .Jr ·S:ili. .J, ~<-:-, ~~ ~ 8,,:1 ~:-...r--;- c$ ~ ~- ~-7 .:.r u.. :J ~ c$ r; :J · c..!' ~ -

.. , J , .. , ... • s: .. " .. 1 , , f • 1.-

')\.; ~ uj; ..:..l_r!ll ;y ~ ~y-u ;~ ~~~ ;y J)i) ;~ ~~') \.!.1} J..j~l ~

•.)~ I)U ~~ ~ d_fl!.. -,..;_; ti-~ .)~ (22) 0~ ~ij ,;,i;i JJ i);.;J ~ jj ~-~ .)~ (23) ~~~~: ~ ~l-~' -~~; ~ i~'~ ,~;,j ~~ ~ l~j 1};1 .;,.ill }.;j (24) ~~ _;~\ i.)l,;.,.Jij .fQilA;_,;j .?I.JQII_,iU

,. .. J, , .. , .. } (/"J .. f• .. , "" .. ;.~ ..

l.i..> 1_,1\i \ij; i_rJ ::_,. lP ljj~ ~ ~4J~1 ~ ::_,. !$_;..; ..:..G;. ;.iJ .:>1 ...:..t::.(,.JI ' 11 .,. " "', f "',"'' II f} " ' :0

-c25) s)~~ ~ rJ..J a~ c'.Jjl ~ r-iJ.J ~~ ~ 1)1) Ji ~ 8~~ c$:il'

ikinci ayet ornegine bakahm: "iyiler kesinkes cennettedir." 22.

"Onlar orada koltuklar uzerinde etrafa bakarlar." 23 "Onlann yl1-

zl1nde nimetlerin sevincini gon1rsun." 24. goruldugu gibi cenne­

te girecek olanlardan "iyiler" olarak bahsediliyor. Bu ornegi.n bag­

larru da ~oyledir:

"' • J I f~ , , 'I• "

~i"i_;..i.i ~;..J t) ..J}J (23) 0J~ .!-UI.)~l . t.fo (22) ~ ~ .JGi~l 51 , .. .., - ... .,.. ., .. .. .. -, J,

(26) ' 1 '" 1 ' -,--.,~ ,u' ' • 1 ' 11' (25) 1

•' ~' -.- , I (24) o:~_,....;=-..1 ~~ .!-v.) tiJ ..!..<-- ~8- rP--- oJ:>-; .:.r " ... ~ - - -c28) .:,j~, ~ y;.; ~ ci7)

1.:--i.;. ~'Y.J

Dc;uncu ornegi.n bir ayet oncesi is; ~oyledir: "Fal<;t (olen ki-~i Allah'a) yakm olanlardan ise" 88. Simdi 89. ayetin devammda­

ki dart ayete bakahm: Eger o sagdakilerden ise, 90. "Ey sagdaki!

Sana selam olsun!" 91. "Ama yalanla}'lCl sapudardan ise" 92. "~te

ona da kaynar sudan bir ziyafet vardrr!" 93. "Ve (onun sonu) ce­

henneme anlmakur." 94. Bu baglarrun burununun orijinal metin­

deki ifade ~ekli ise ~oyledir:

447

ULUSLARARASI BEORUDDiN EL-AYNi SEMPOZVUMU

~ .; '1- , • .. • ... • .. • : • .. .. ~ .. .. •

0:JG.l1 0=:.L<.!.!1 ~ .)IS'".:>! t;;lj (91) ~~ y~>-.rl.;,: .!.11 r".>l:.i (~O) ~~ (93) ~ ~ J~ (91)

94) ~ ~:,..;_; Ve bu ayetl~rin tenzili, oz anlami ~e z;hiri anla­

mt o kaa~r a<;~k. net ve anla~thrdlT ki burada aynca tahlil veya her­

hangi bir tefsir faaliyeti yapma gere~ bile duymuyor, yargtyt oku-

yucuya btraklyoruz. ·

Her ~eyden once Hz. Peygamber kendinden once olm~ insan­

lann hangisinin fakir, hangisinin zengin oldugunu nereden bile­

cektir? Cenab-1 Hak bildiremez rni? ~eklinde itiraz edilebilir. El­

bette bildirir ama o zarnan da bunun islam iimmetine ne gibi bir

mesaj1 oldugu merak edilir; yani Hz. Peygamber, fakirligin oviinii­

lecek gOzel bir ~ey oldugunu mu anlatmaya <;ah~tyor. Sayer fakir­

lik cenneti hak ettiren bir ~eyse neden a~ere-i mubesserenin hep­

si zenginlerden olusmaktadtr? Biz biliyoruz ki i<;lerinde hi<;bir ta­

ne fakir yokrur. Sonra bir hadiste Hz. Peygamber, "Fakirlik kof­

re goturebilir." buyurmaktadtr. Baska bir rivayette ise "fakirlikten

Allah'a stgtndtgtm" belirtmektedir.

Sonra Kur'an'm temel degerlerinde fakirlere bir iltimas goziik­

memektedir, esasen Kur'an'a gore fakirl~k bizatihi pozitif veya fazi­

let ve iyilik kategorisinde bir deger ve statU degildir. Keza zengin­

lik de bizatihi kendi i<; dinarnikleri ·itibariyle mezmum, negatif ve­

ya kotiiluk tiirlerinden bir statU degildir. Kur'an'm ol<;ii ve deger

yargtlan arasmda zenginlik fakirlik, i$<;i sll1l.ii., memur stmft, aga,

i~eren, patron, sermaye ve emek gibi kategoriler bulunmamakta­

dlT. <;:ok ruhafttr ki· bu tarz kategorik nitelemeler 19. ve 20. yuz­

ytllarda geli~tirilen kapitalist, liberal ve sosyalist dunya goruslerine

dayah ekonomik ve siyasal teorilerin kavrarnlandtr. Biz Kur'an'm

neyi iyi neyi kotii, neyi zulum neyi adalet olarak gordugunu <;ok

iyi biliyoruz. Bunu bile bile Hz. Peygamber'1 salt fakirden yana

zengin kar~ltl gibi gostermek ne islam pratigine ne de onun kut­

sal metinlerine uymaktadrr. Hele hele cinsiyet ayniDI yapmas1 hi<;­

bir sekilde uymamaktadtr. ·

Simdi meselenin iyice anlaSilmast i<;in once hadisi, sonra serhi­

ni ihtisar edecek, sonra da degerlendirmeye <;ahsacagtz.

AKIH-TEFstR ALANI.ARINDA EL·AYNi

.. • ,:; .. .. ;. , .., :; .. .. f .. ;;

G;jl.} ~I Jli T.j 4P ~I J.r ~I if ..J.rc J 01~ if ~L;..J yl 8.b-.. .. " r- .. r .1 -r.. .. • ,;. :.~• ., t .t r ..

~1.21 ~I js'l ~I} P' <i ~lj ;lpl ~' j)"l ~I} Hz. Peygamber ~oyle buyurdu: "Cennete baknm c;ogunun· fa­

kirler, Cehenneme baknm c;ogunun kadmlardan olu~tugunu gor-dum." 55

. Bu hadisin ~erhinde Ayni ~u izahlan yapar: "Bu hadisi Buh~rt

ba~ka bolumlerde56 de tahric ettigi gibi Tirmizt ve Nes~t de bu ri­

vayete farkh bablarda farkh versiyonlarla yer vermi~lerdir. Mesela

Nesili'nin bir versiyonunun Jafzl ~oyledir: "ehallu sakineyi'l-cenneti en-nisau" "Cennetliklerin c;ok az1 kadmd1r." Rivayetin bir ba~ka

~ekli ~oyledir: "ammetu ehli'n-nari en-nisd" yani "Cehennemlikle­

rin geneli kadmlard1r." Yine Nes~i. Amr b. As'm ~u merfu haberi­

ne yer verir: "Kadmlann cennetteki saYJlan bu karga sfniisunun

ic;indeki ~u bir (kac;) karga kadardrr." Wilik~i'nirl el-Ahba1~mda yer

alan Abdurrahm~n b. Sebl'in merfo haberine gore Hz. Peygamber;

"Fa51klar esas cehennemliklerdir; soma bu fas1klan kadmlar ola­

rak tefsir etti." Haz1r olanlar, "Ya Resulallah eleyse ummehatund ve

ehevdtund ve bendtuna" "Onlar bizim analanrruz; bac1lanmu veya

kulanmu degil rnidir? diye sordular. 0, "Evet, dedi; fakat onlara

bir ~ey verildigmde ~ukretmezler, ba~lanna bir felaket gelse sab­

retmezler." dedi. 57

Kurtubt'ye gore, cennette kadmlann az olmasmm sebebi onla­

nn hevalanna (arzu ve isteklerine) du~kiin olmalanndan ve dun­

ya hayaurun sus ve zinetine olan a~m meyillerinden ve aklllanrun

noksan olmasmdandrr; bu yiizden ahiret ic;irl haz1rhk yapmakta

geridirler. Onlann c;ogu ahirete bakmaz, dinle alakas1 olmayan ki­

~ere c;abucak kanabilir, ahirete ragbet ettirene kulak vermezler.

Fakirlere gelince, onlar kendilerini masiyete surukleyecek mal­

lardan mahrum olduklan ic;in kurtulu~a ermi~lerdir. Eger "ma­

dem fakirlik boyle faziletli bir ~ey ise neden Hz. Peygamber on­

dan Allah'a s1~nr? denilirse deriz ki; Hz. Peygamber, fakirlik

(fakr) fimesinin ~errinden Allah'a SI~Ur, nitekim zenginligin

ss Umde, X, 599; XIY, 170-171. 56 Bkz. Umde, I, 300. 57 Umde, X, 600.

449

ULUSLARARASI BEDRUODIN EL-AYNI SEMPOZVUMU

de (gina) fitnesinin ~errinden Allah'a stgtnrru~ur. Sayet "Cennette

bekar kimse olmayacak; sonra her erkege iki kadm verilecek o za­

man erkeklere nazaran nasll onlar Cennette azmhk, Cehennem­

de <;ogunluk oluyorlar? diye. soracak olursan, derim ki; Hakim et­

Tirmizi ve dtgerlerinin zikrettigt· bu rivayetler (onlara yapllan) ~e­

faatten onceki durumla ilgilidir. Her ~rkege iki zevce verilince on­

Jar bu sefer Cennette <;ogunluk te~kil ederler. "58

Ttmak i<;inde almnladtgrmlZ bu uzun paragraf birazdan yapa­

caguruz hermen6tik degerlendirmenin objektifligtnin test edilebil­

mesi i<;in oldugu gibi (ihtisar edilrneden) almtllanm1~; herhangi

bir ktsaltma ve ilave yapllmamt~ur.

Simdi burada ayetlerle degerlendirmeye ge<;meden once hadis

~erhirun metni uzerinde lasa bir metin c;orurnlemesi yapahm. Son

cumleden hareket edersek, gorulur ki hadisin tefsirinin sonunda

esas tefsiri yapuacak metnin y11klu oldugu "kadtnlann Cehennem­

de c;ogunluk oldugu" ~eklindeki oz anlarru ve mesajt kaybolmu~­

tur. Halbuki tefsir faaliyeti, bir sozti veya edebi, tarihi veya huku­

ki bir metni anla~hr ktlmaktlr. Oysa bu son yargt ifadesi ile hadis

sayt1an rivayet, tefsir ve ~erh edilmemi~ fa~t hukmu ve aruarru ip­

tal edilmi~tir. Zira esas metinde kadtnlar Cehennemde <;ogt!nluk,

~erh ve tefsirinde ise Cennette c;oguruuk olmu~lardtr. Simdi bura­

da sorulmas1 gereken esas soru ~udur: Bir metin ile onun ~erh veya

tefsiri arasmda anlamsal olarak bu kadar tezat olabilir mi? Serh ve

metin arasmdaki semantik a<;I bu kadar ge~leyebilir rni? Kanaati­

mizce bunun ad1 ~erh veya tefsir degil., iptal, tagyir ve tahriftir.

Sonra esas metinde gec;mese de Aynt'nin almtlladtgt farkh ver­

siyonlarda sebep olarak gosterilen kadinlann "nankorluk ve sabtr­

SIZhklan ~efaat ile silinecekse neden Cehennemde gosteril~ler­

dir? Oysa Buharl'nin 5194 nolu hadisinin ~erhinde Aynt erkekle­

rin cinsellikte daha sabtrSlZ oldugunu soylemektedir.59

Hz. Peygamber, cehennemi ~efaatinden once gormu~ ve bunu

AKIH·TEFSIR ALANLARINDA EL·AYNi

resmetmi~tir, buraya kadar arua~tlabilirdir. Fakat ayru Peygamber

neden insanhgm ve ummetin yansuu olu~turan kadmlan umitsiz­

lige sevk etsin ve onlan sadece cinsiyetlerinden dolayt potansiyel

sw;lular, gl1nahkarlar, daha" korkuncu cehennemlikler olarak tas­

vir etsin? Boyle bir mesaj, kadtnlann hak dine olan bala~lanna na­

stl bir etki yapar? Bu mesaj~a kadmlar dine kazandmlmak rru yak­

sa dinden uzakla~nnlmak m1 istenmi~tir? Hic;bir insan grubultop- .

lulugu kendisini p~inen mahkfim eden bir dine, hemen en ba~ta

cehennemlik kabul eden bir dine inanmaz; sa mimi olarak onu be­

nimsemez. Sayet burada Hz. Peygamber, korku vermek, inzar et­

mek ic;in bOyle bir soz soylem~tir denirse, o takdirde aym in+ar ve

korkutmamn neden tek cinsiyet uzerinden yaplldtgt sorulmahdtr.

Adalet, rahmet ve umut (recti) peygamberi neden yapacagt ~e­

faatten soma durumun tersine donecegjni bizzat kendisi beyan et­

mesin? Oyle ya bu dini teblig ve tebyin gorevini Ostlenen o degil

rnidir? BOylesine ciddi bir yargtda bulunurken neden en ba~ta i~in

gerc;ek mahiyetini ve dogru olan halini ortaya koymastn da, du­

rumun hakikatini kendinden dOrt as1r soma gelen hadisc;ilere, se­

kiz astr soma gelen ~arih ve mufessirlere b1raksm? insanhgm ya­

nsrm olu~turan bir suufi s1rf cinsiyetlerinden dolayt neden en ba­

~mdan mahkom etsin?

Mekke'de her tOrlu kotulugo, zulum ve cinayetleri ~leyen zor­

balann, kan emici faizcilerin, yol kesen e~layanm; putperestligi

ihya edip fakiri ezen mustekbirlerin c;ogu kadtnlar mtydt? 0 gl1-

nun Mekkesinin siyasal sosyolojisini haurlamakta fayda vardrr.

Kur'an ayetlerine baklldtgmda ~irk ic;inde debelenenlerin, fakir fu­karayt ezenlerin, kibirlenerek hak hukuk tarumayanlann, kadm­

lan istismar ederek ezenlerin ba~mda Velid b. Mug1re, Ebu Leheb,

Ebo. Cehil ve Umeyye b. Halef vb. ylizlerce erkek gorulur. Sirk,

kofor, fesat, bozgunculuk, tugyan, istikbar, dalalet ve zulmun on­

derleri bunlardrr.

Bu tabloda da Hz. Peygamber'i, kadtnlara ka~1 muntakim klla­

cak bir durum gozukmemektedir. Bir Peygamber realiteden, c;ev­

resinde olup bitenden ha~a bu kadar habersiz olabilir mi? Hepsin­

den onemlisi kadmlar aleyhine Kur'an'da boyle bir onyargt boy­

lesine pe~in bir mahkorniyet tavn var rrud1r? Kendisine ozel ola-

451

ULUSLARARASI BEORUDOiN EL-AYN! SEMPOZVUMU

rak gelen Kur'an'da bu anlama ve yorumlara gelebilecek en ufak

bir hukum, ifade hatta bir i~aret ve irna dahi yokken ve Kur'an'l en

iyi bilen yine Hz. Peygamber'in bizatihi kendisi iken neden kadm

cinsini toptan ~agtlayarak d~lasm?

Ote yandan hadisin bir versiyonunda onlar bizim analanmlZ,

bactlanmlZ ise farz edelim ki babalanffilZln veya kocalannm ver­

diklerinden memnun kalmadtlar, te~ekkur bile etmediler ve koca­

lannm stkmulanna da sabretmediler; bu onlann cehenneme git­

meleri i~in hakikaten kafi bir gerek~e midir? Dogrusu Kur'an'da

buna i~aret eden bir ayet bulunmarnaktadtr. Evet, kan koca ara­

smda meyqana gelebilecek ge~irnsizliklerde Kur'an birbirlerine iyi

muamele ve sulhu esas almalanru oguder; basit sebeplerden do­

layt yuvalanru dagitmamalanru tavsiye eder, hem kanrun hem de

kocanm ailesinden bilirki~iler bulunarak, hakemler tayirl edilerek

anla~mazhklar, sabrrs12hk ve nankorh:ik gibi sorunlann ~ozume

ka~turulmastm ister. Sonra Kur'an, her iki cinse kar~1 da adil

davranmaktadrr; onlara birbirlerinin haklanna sayglit olmalanm

e~it olarak tavsiye etmektedir. Bir cinsi otekine kar~t uste ~tkar­

mamaktadtr.

Eger bu rivayet sahih olsaydt, ayru ~ekilde hammlanmn hakla­

nna riayet etmeyen kocalar hakkmda da bir hukrrnintin bulunma­

st gerekirdi. C:unkti Kur'an a~rhkh olarak ihlal edilen erkek hak­

lanndan ziyade ihlal ve ihmal edilen hatta gasp edilen kadm hak­

lanndan bahseder.

Burun bunlan goz ontinde bulundurdugumuz zaman bu ka­

tegorideki rivayederin, bilakis kadmlar~ hakslZhk eden, onlann

yapttgi rum fedakarhk ve hizmetlerine kar~thk nankorluk goste­

ren erkeklerin durumunun ne olacagiffi bildirmesi daha manttklt

olurdu. Zira Hz. Peygamber, Kur'an't herkesten daha iyi bilendir;

her ~eyden once onun birinci vazifesi Kur'an'm tek bir harfinin bi­

le anlam teorilerine, tefsir marifetine veya ~erh sanatma feda edil­

memesi konusundaki a~tk tavn ve titizligidir. 0, Kur'an'a ragmen,

Kur'an'a alternatif ~a aylon beyanda bulunamai; onun yapmasi

gereken temel ~ey, Kur'an'a paralel beyan ve tafsildir. Kanaatimiz­

ce yukanda ge~en kadm aleyhtan rivayetler, kadmlan rabt u zapt

452

AIOH-TEFsiR AlANLARINDA El-AYNi

aluna almak isteyen vaiz ve klssac1latm uydurdugu sozlerdii. ~iz

peygamberle alakas1 yoktur.

Esasen bizi hadisin Slhhati veya ~erhinden vs. den ziyade bu ri­

vayette ge~en hukiim ve yargmm, ~arih Ayni'nin istidlal ve is~had

ama~b olarak zikretti~ ayetlere uyup uymad1gt, sonra Kur'an'm

diger ilgili ayetlerine uyup uymad1gt ilgilendirmektedir. Bununla

amactmlZ Hz. Peygamber'in agzmdan Kur'an'a aykm soz soyletme

gibi yanl~. ustelik ki~iyi Cehenneme surukleyen vahim biT anla­

Yl~m cerh edilerek ilim ehlinin dikkatine sunulmas1 ve son ekmel

dinin bu tur tahrifattan korunmastdlr. Simdi Kur'an-1 Kerirn'e do­

necek olursak; onda

"Murnin erkeklerle rniirnin kadmlar da birbirlerinin velileri­

dir. Onlar iyili~ ernreder, korulukten ahkorlar, namaz1 dosdogru

ktlarlar, ze~u verirler, Allah ve Resuliine itaat ederler. i~te onlara

Allah rahmet edecektir. Suphesiz Allah Aziz'dir, hikmet sahibidir.60

72. Allah, murnin erkeklere ve murnin kadmlara, i~inde ebecii kal­

mak uzere altmdan 1rmaklar akan cennetler ve Adn cennetlerin­

de gl1zel meskenler vadetti. Allah'm mast ise hepsinden buytiktur.

i~te bUyiik kurtulu~ da budur." (9/Tevbe, 71-72).

~~~~Jij -:-~Uilj ~Uilj -:-~~lj ~~lj -:-~') .;_- ~ ~ '!' .)) -:-u~L-Jij

" ...... Miislurnan erkekler ve Miisluman kadtnlar, miimin er-

kekler ve miimin_ kadtnlar, taate devam eden erkekler ve taate de­

vam eden kadtnlar, dogru erkekler ve dogru kadmlar, sabreden er-

60 ic;timai ~uur, fenlerin dini ve ahlaki kusurlan ve koruluk\eri ka~mda da duyarh olmak zorundadrr. Nitekim, yukandaki ayette, kadm olsun erkek olsun mumin­\erin, birbirlerine iyiligi emredip korulukten ahkoymalannm, aralanndaki velayet ba~ ve kard~li~n zaruri bir sonucu olduguna i$aret edilmi$tir. Bu gOrev ve yet­ki cinsiyet far\o gozeuneden islam toplumunun burun fenlerine verllmi$tir. Bkz. Diyanet Vahfi Meali.

4-53

UlUSLARARASI BEORUOOiN EL-AYN! SEMPOZVUMU

kekler ve sabreden kadmlar, mutevazl erkekler ve mutevaZ1 kadm­

lar, sadaka veren erkekler ve sadaka veren kadmlar, oru<; tutan er­kekler ve oru<; tutan kadmlar, rrzlanru koruyan erkekler ve (Irzla­

rmi) koruyan kadmlar, Allah'1 <;bk zikreden erkekler ve zikreden

kadmlar var ya; i~te Allah, bunlar i<;in bir magfiret ve buyl1k bir

mukafat haztrlam1~ur." Allah ve Resulu bir i~e hukUm verdi~ za­

man, ina~ bir erkek ve kadma o ~i kendi isteklerine gore se<;­

me hakkl yoktur. Her kim Allah ve Resulune kar~ gelirse, apa<;Ik

bir saptkhga du~mu~ olur." (33/Ahzab, 35-36).

Goruldu~ gibi burada kadm erkek aynnn degil; tam tersi­

ne birlikteli~ ve ~itligi beraberce bir arada zikredilmi~. bu du­

rum ozellikle de vurgula~ur. Sadece muminler ifadesi bile ye­

terli iken ozellikle kadm muminlertn zikredilmesi Allah'm mu­

radmm ve maksadmm ne oldugunu da a<;tk<;a ortaya koymakta­

dtr. Kur'an'da, "Musluman erkekler ve Musluman kadmlar, mu­

min erkekler ve mumin kadmlar, taate devam eden erkekler ve ta­

ate devam eden kadmlar, dogru erkekler ve dogru kadmlar, sab­

reden erkekler ve sabreden kadmlar, mutevaz1 erkekler ve mu­

tevazl kadmlar, sadaka veren erkekler ve. sadaka veren kaduilar,

oru<; tutan erkekler ve oru<; tutan kadmlar, rrzlarm1 koruyan er­

kekler ve (mlarmi) koruyan kadmlar, Allah't <;ok zikreden erkek­

ler ve zikreden kadmlar var ya; i~te Allah, bunlar i<;in bir magfiret

ve buyl1k bir mukafat haz1rlami~Ur." (33/Ahzab, ·35) gibi hep iki­

li bir sistem vardrr.

Kur'an'm kurtulu~ re<;etesi iman ve amel gibi degerlere dayah­

dir. Bu degerlerin ba~nda da tevhid inancr, ahirete iman, peygam­

berlere iman, gayba iman, salih amel ve gl1zel ahla~ gelir. iyi bir

Musluman olmanm yolu bellidir cirlsiyetle alakas1 yoktur. ~agt­

daki ayetlerde muna&k erkekler ve munaflk kadmlar da bir ara­

da zikredilm~tir:

454

AIQH-TEFSIR ALANLARINDA EL-AYNi

ederler. Onlar Allah'1 unuttular. Allah da onlan unuttu! (:unku

muna&klar faslklann kendileridir." 68. "Allah erkek munanklara

da kadm munanklara da kafirlere de i~inde ebedi kalacaklan ce­

hennem ate~ini vadetti. 0, onlara yeter. Allah onlara lanet etm~tir!

Onlar it;in devarnll bir azap vardlr. (9ffevbe, 67-68).

Sut; ve Su~luluk uzerine yap1lan ara~nrmalar Kur'an'a gore de

buyok ganah olabilecek cinayet, gasp, h1rs12hk, zina, yalanc1 ~a­

hitlik vb. bUyok su~lann ~ogunlukla erkekler taranndan i~lendigi­

ni ortaya koymu~tur. Mesela yap1lan bir t;a~maya gore bu su~la­

n/ganahlan ~~eyenlerin % 975i erkek iken kadmlarda bu oran % 3'e kadar du~mektedir. 2002 yllmda Dogu Anadolu'daki. cezaevle­

rinde yap1lan bir ankete gore cezaevlerindeki tutuklu ve hukurnlu

kadm sa}'lSl, oran olarak % 2'dir. 200t }'lh itibariyle TOrki.ye ge­

nelinde tutuklu erkek sayt51 18115, hokumlu erkek sayt51 36498

ki~idir. Toplam 54613 ki~idir. Kadm tutuklu sa}'lSl 664, hukum­

lu sayt51 ise 890 k:i$i olup toplam 1554 k:i$idir. Bunlann erkeklere

oraru da % 2. 7 yani % 3'e bile ula~mamaktadtr.61

Halbuki. Buhan ~arihi Ayni, imran b. Husayn hadisirrin ?erhin­

de yapngt izahta kadmlann cehenneme daha t;ok girmelerinin ne­

deni olarak, onlann nimete kar~1 nankorluk etmelerini, bela ve

musibetlere kar~1 sabr etmemeleri gibi zaaflan, erkek olsun kadm

olsun burun insanlann ortak zaa&ru sadece tek bir cinse hasr et­

mesi, vaktaya, realiteye ve sahib rivayetlere ayktnd1r; her ~eyden

once Kur'an'a ayktndlr. Zira borun bir be~eriyetin erkek-kadm

herkesin ortak zaa&ru olu~turan b~eri baz1 zaaflan salt kadmlan

cehennemde gostermek i~in bir gerek~e olarak ileri surmek kana­

atimizce isabetli degildir. Sonra hem hadiste, hem de Kur'an'da er­

kek olsun kadm olsun insaru cehenneme surOkleyecek buyuk gu­nahlar at;lk~a bildi~tir. "Yedi helak edici buyok ganalu"62 bu­

rada hatulayahm; onlann i~inde bu soz11m ona hadis formuna bu­

rundurulmu~ uydurma rivayetin bildirdigi her iki haslet de bulun­

mamaktadu; yani ne nat:d<orluk ne de sabus12hk.

61 Zahir Kl.zmaz, Bazt Sosyal Deml1enler Baglammda Dogu Anadolu BO!gesinde Su, ve Su,luluh, Ftrat Oniversitesi Sosyal Bilimler Enstinls1l, Bastlmanu$ Dokrora Tezi, ElazJg 2002, 110-111.

62 Buhari, 1stitabetu'l-Muneddin, "!; Diyat, 2.

455

ULUSLARAAASI 8EDRUDDiN EL·AYNi SEMPOZVUMU

Esasen Kur'an, insanm nankorlugune vurgu yaparken cin.Si­

yer aynnu yapmamaktadtr ;jj ~.1 .)t.:i~l ~~ "$ilphesiz insan, Rabbi-.. ,; • j

ne hai·$1 peh nanhordilr." (100/Adiyftt, 6) vb. ayetler bu nankorlu-

gun sadece kadmlara has olmad1gtm bunda erkek-kadm herkesin,

burun insanlann ortak oldugtmu deklare e~ken bu suc;u sad~­

ce bic;are kadmlara isnad etmek ne kadar dogru olur? Surekli ka­

dmlan koruyan ve onlan yt1celren bir kitabm, bir dinin peygam­

beri neden onlan cehennemde gorrnek istesin? Bu ifadelerin ne­

bevi olmaktan ziyade kadmlan her rurhi itaat ve kolelige ah~ur­

mak isteyen erkek egemen klllruriin uretimi oldugu giin gibi ac;lk­

ur. Bu, Cahili klllturiin ~irk, paganizm, zuhim, k1z c;ocuklanm di­

rt diri gomme gibi degi~ik versiyonlanndan biri olarak kadm kar­

~lthgtmn yeniden hortlaulmasidir.

Kur'an'm cinsiyete gore su'nflar olu~turmad1gt bir gerc;ektir.63

Bunu Hz. Peygamber'in bilmemesi mOmkUn mudur? Kald1 ki o,

yine Kur'an'm ifadesiyle "deki bana ne muamele yap1lacagtm bil­

rniyorum" diyor. Kendine yaptlacak muameleyi bilmeyen bir pey­

gamber neden insanhgtn yans1m hem de otekinden daha iyi olan

bir yansrm cehenneme sevk etsin?

Aynt'nin ~erhin sonunda yaptlan itirazlar kar~lSmda zor du­

rumda kaldtgt goriilmektedir. CunkU o, bir tarafran "Cennette

herkesin iki hamml olacak. n ~eklinde bir rivayeti nakletmekte, bir

taraftan da "Cehennemin c;ogu kadmlar olacak." ~eklinde bir iki­lem ic;ine du~mektedir. Bu durumda cennetliklerin c;ogu iki kat

fazlastyla kadmlar olacakttr. Aynt, bu c;el~kiye yaptlan itirazlara

cevap verirken bunun ~efaatten onceki hal oldugu, ~efaatten son­

ra ise bu kadtnlann c;ogunun affedilrni~ olacagt.ru sayler. Burada

Ayni, ba~tan beri yer verdigi rivayetlerin hepsini bir c;trptda gec;er­

siz saym1~ olmaktadtr ki, bu, ~erh manugt ve tefsir disiplini ac;tSm­

dan kabul edilemez. Zira sonuc;ta iptal edilecek rivayet ve dirayet

bilgilerine neden yer verildiginin izah1 zorla~acakur.

Soma ~arihimiz, Hz. Peygamber'in bu kadmlara neden, nasll

ve ne ~ekilde ~efaat edecegine clair de hic;bir bilgi vermemektedir.

Hem ~erhin b~ tara!i.yla c;eli~ecek hem de mahiyeti ~ilinmez bir

63 Talip Ozd~. Kttr'an ve Onsiyet Aynmaltgt, Fecr Yay., Ankara 2005, 69 vd.

FllaH-TEfs!RAlANLARINDA EL·AYNi

~efaat ile bu zavalh kadmlar bir anda cennetlik olacakur. Bu izaha gore Kur'an'm tevhid inanc1, salih amel, ahirete iman, haya, iffet ve giizel ahlak gibi hi~bir temel klstasl gCmdeme gelmi~ olmamak­tadlr. Halbuki Kur'an'm bu·konudaki tavn nettir. Sirkten gayn her ~eyin affedilecegini a~1k~a beyan eden yine Kur'an'd1r.64 Sayet bu cehennemlik olma, soz gelimi kadmlann erkeklere gore daha c;ok ~irk ko.~tuklan tezi uzerine otunulsayd1 belki bir Kur'ani dayana­gt olurdu. Ancak yukanda da belinildigi gibi bu tez mevhum, ay­m zamanda da butun insanlann ortak bir zaafma i~aret etmekte­dir. Resul-i Ekrem'in misyonu, yuksek ahlakl ve Kur'an'm temel ol~utleri goz onunde bulunduruldugunda bu rivayetin sahih ola­mayacagt kendiliginden anla~hr.

Omek 6: Kocasmm Yatagtna Girmeyen Kadmlar "' I ~{ t "' .- ~ '

~ jj J-1) •?.~ ·~I .;.;I! 1~1 yl/ Buhari 86. bab olarak "Kocasmm .. , .. J

Yatagtna Gitmeyen Kad1nlar" b~hgt ile bir bolum ac;ar:

IJ , ;; , ::;; ~ ::; t

jl ~1/1 $}1 ~.) 1~1 J\i ~j ~ ~I.Jv~ ~I if~ ~l.f.<>.J ;:,;; u~l if ' ' .. , • J ;; , • ,;'.. ... .. • ... ........... - ..... · ' • _f; .. ,

C;!../..;.....? ~JL;.lii.PJ ~<.j'f 01 <.::.-.!\; ~~~ Ebti Hureyre'den rivayete gOre Hz. Peygamber buyurdu ki:

"Bir adam kans1ru yataga c;agtnr, kadm da gitmezse melekler sa­baha kadar ona lanet eder. "65 Konu ile ilgili bir sonraki hadis ise ~6yledir:

,:_ .. - ··r· :. ,:~ !i··i, · =t; 1 ~1 ~~ -:: ~ ~~ } t :11 Jli Jli =-·-' i ·­...-: Jj ...,.. ~ ·.r.: 'T'" • '/'"' ..;.... . ~. r-J -- ..S.f '-E' ·~--/' ~ if

(::5 J;- L~i:JI tPi Yine Ebo Hureyre'den rivayete gore Hz. Peygamber buyurdu

ki: "Bir kadm kocasmm yatagtndan aynhrsa donene kadar melek­ler ona lanet eder."

Bu hadisin ~erhi munasebetiyle Ayni daha vahim rivayetlere yer verir. Muslim'in Ebo Hureyre'den nakline g6re, "Boyle kadmlara kocalanm ran etmedikleri surece semadakiler onlara (suht) gazap ederler." ubir rivayetinde ise, "De; Smll insanm duastfnaman ka­bul olmaz; hasenat1 da goge yukselrnez: Ka~an kole, sa rho~. kocas1

6i 4/Nisa, 47. 65 Umde, xrv, 166.

4-57

UlUSLARARASI BEORUOOiN EL-AYNi SEMPOZVUMU

kendisine klzml$ kadm." ibnu'l Cevzt'nin-Kitabun-Nisd'da naklet­

tigine gore yine Ebo. Hureyre'den ge1en bir rivayete gore Hz. Pey­gam~er musevvife (hep "sonra, sonra" diyen) ve mugallise (ben haizeyim diyen) kadmlara lanet etti. ibnu Ebi Seybe'nin nakline

gore Abdullah ibn Orner dedi ki: Hz. Peygamber'e bir kadm geldi.

"Kocanm kadm uzerindeki hakkt nedir?" diye sordu. Hz. Peygam­

ber, "Kadm kutub O.zerinde olsa bile ona ha}'lr dememesidir." de­di. Aynt, bu babda bir hadise 'daha yer verir: "Melekler itaat eden­

lere dua, isyan edenlere ise beddua ederler." Serhin sonunda Ayni, isyan edenlere boyle lanetler etmenin caiz oldugunu, ~unkll bir

nevi caydmc1hga sahip oldugundan bahseder; fakat bu isyam i~­lemi~se amk tevbeye davet edilir."66 diyerek bir de hukuki ve ah­

laki bir sonu~ ~1kanr. Bunun anlam1, boyle kadmlann her halukarda kocalanna ita­

at etmeleri, her ne halde olurlarsa olsunlar kar~1 koymamala­n gerektigidir. Yani mutlak itaat bir nevi yan kolelik. Oysa boy­

le bir durum kadmlann fmatmm, insanhklannm ve kadmhkla­nnm asktya almmas1 demektir. Her tllrlll hak, hukuk, arzu, is­

tek, irade beyanlannm ve psikolojilerinit:J. rumuyle inkar ve ip­

tal edilmesi demektir ki bunu hi~ bir kadm kabul etmez. insanh­gm kadm veya erkek ortak karakteri bunun boyle oldugunu zo- .

runlu olarak kabul ettirmektedir. C:unkll insanm furau cinsiye­te gore degi~meyecek kadar selim, saglam, muhkem, insani, vic­

dani ve ahlakidir.

Esasen kadm psikolojisi veya cinsel ahlak bizim direkt ar~­nrma konumuz degildir. Fakat bizi dogrudan dogruya ilgilendi­

ren husus biraz once zikredilen hadislerin ~erhinin Tahrtm suresi

6. ayetiyle delillendirilmeye ve teyit edilmeye ~a~1lmas1dtr. Sarih, bu hadisleri Tahrim suresi 6. ayetiyle ilintilendirirken bu melek­

lerin hangi melekler olduguna dair varsa}'lrnsal bir soru sorar. Ce­vabmda, melekler degi~ ~ler yapmakla gorevlidir; bir ktsrru yag­

mur, rllzgar, bulut gibi tabiat i~lerine bakar, bir losrru kabirdeki­leri sorgular, bir ktsrru zikir meclislerini aramak llzere yeryo.zo.n­

de seyahat eder, bir ktsm1 da ~eytanlan t~larlar (~ihab atan), bir

66 Umde, XIV; 167.

AKIH-TEFSIR ALANLARINDA El-AYNi

klsm1 da ba~ka ~lere (el-muvehhilin bi umur) bakarlar. Bu neviden

olan melekleri ~u ayet bildirmektedir:

~ ., ~., ,. . ; ~ • .i .I .I l ' "•' ' - ;; ,I

Ji,W. .u:;~ ·~··; n;...Jr '01 t,;~ -· n; ·~,- ·<- :::,, · '~-, : jjJ q ~ , , 't":"'":J._~..,.. ~J:.~r-:,.:Jr--;-~!r'c.:J! __ ~-5)/~ t; .SA)~;' t; ;.u,z,~Ci '1 ;,~

"Ey inananlar! Kendinizi ve ailenizi, yakln insanlar ve ta~lar

olan ate~ten koruyun. Onun. ba~mda, acrrnaslZ, gu~lo., Allah'm

kendilerine buyurduguna kar~1 gelmeyen ve emredildiklerini ya­

pan melekler vard1r." (66/fahnm, 6).

Simdi . ~arihimiz Aynfye kulak verelim bakm ne diyor: Aye tin

zahirinden anla~1lan dogru anlam ~u ki "Bu tiir sakmcah fiille­

ri i~leyen insanlara lanet eden melekler i~te bu ayette belirtilen

meleklerdir. "67

Hakikatte ise bu ayetin soz konusu :l:<adlnlarla hi~bir ilgisi bu­

lunmamaktadtr. Kanaatimizce bu ayet srrf i~irlde "isyan" ve "emir"

ifadeleri ge~tigi i~irl konu ile inibatlandml~nr. Ttpkl cami mih­

raplanna yaztlan "hullema deha!e a!eyha zehe1iyya'l-mihrab" Ome­

ginde old:ugu gibi, ayette sadece mihrap kelimesi ge~tigi. i~m bir

i~ki kurulmu~tur. Yoksa Meryem'in i~inde bulundugu mihrap ile

giiniimiizde imarnlann namazda bulunrnalan gereken yeri goste­

ren mihrap arasmda hi~ bir alaka yoktur. Bu bilirlcirl olu~masm­

dan sonradtr ki Anadolu'da yeni yaptlan camilerde mihrabm uze­

rine aruk yukandaki ayet degil fakat klbleye yonelmeyi emreden

"fe-velli vechehe ~atra'l mesddi'l-haram" "Mescid-i Haram'a yonel."

ayeti na~edilmektedir.

Bu ayetlerde de Allah'a daima boyun egen, emrettiklerini harfiy­

yen yerine getirip asla O'na isyan etmeyen meleklerden bahsedilmek­

tedir. Hem bu nitelik sadece lanet eden melekler i~in degil, gorevle­

ri ne olursa olsun iistlendikleri gorevleri harfiyyen yapan butiin me­

lekleri kapsamaktadrr. Tahnm suresi 6. ayetteki meleklerin lanet~i

melekler olduguna dair bir ~ret de yoktur. Velev ki olsa bile bu la­

net edilesi kimselerin gariban kadlnlar oldugu nereden ~­

tadrr? Oysa ayette bu anlami gOsteren ne bir ~ret, ne bir delalet, ne

de en ufak bir irna vardrr. Sonra, ayeti bir huron olarak anlamak ku-

67 Umde, XIv, 168.

459

ULUStARARASI BEORUDOiN EL-AYNi SEMPOZVUMU

rah tefsirde esas iken, ~arihler neden ayetlerin anlam biitiinliigumi

goz onunde bulundurmazlar da boylesine ilgisiz hatta anlaffil tersyiiz

edecek yorum ve izahlara prim verirler; ariliimak miimkiin degildir.

Ayette bahsedilen meleklerin cehennernde gorevli zebaniler

oldugu ac;1kt1r, "aleyhd" ifadesi bunu ac;1kc;a gostermektedir. Son­

ra bu meleklerin gerek ayet biitiinliigu, gerekse din mant1gt c;er-·

c;evesinde dii~iiniildugunde cehenneme girmi~ veya ileride gi­

recek olanlara lanet edip gazap etmeleri laz1m gelir. Zira onlar

cehennemde gorevlidirler. Esasen bu melekler kimin cehenne­

me gelecegini de bilmezler. Zira onlar hesap goriicii, af yetkisi­

ne sahip gunahlan bagt~lama vb. din giiniiniin sahibi de degil­

ler; fakat din giiniinde tuttuklan kayn ve evraklldokiimasyonu

mahkemeye getirip delilleri arz etmekle gorevlidirler. Kocasmm

arzusuna uymayan bir kadm1, ~erh ve tefsir marifeti ile direkt

olarak cehennem tehdidi altma sokmamn mantigt nedir? Sim­

di Kur'an kimlere lanet ediyor? Ku:r'an'm hic;bir ayetinde yuka­

ndaki rivayetlerde belirtildigi gibi salt kadmlara lanet eden bir

ayet yoktur.

Kur'an'a gore genel olarak ~u kimseler l?netlenmi~tir: inkar ve

kiifur sahipleri, katiller, miirted olanlar, "ashab-1 sebt" yani dinde

hile yapan (ban Yahudiler), antla~ma ve sozle~melere uymayan­

lar, ~eytan, Allah ve Resuliine eziyet edenler, Allah'm indirdigi ila­

hi ahkam1 gizleyenler, Allah cimridir diyen ban Yahudiler, masum

namuslu miimin kadmlara iftira edenler, zalimler, yeryiiziinde fe­

sat c;1kanp bozgunculuk yapan somuriiciiler vb.68

Omek 7: Serhin ic;inde Ayet Bulunsun da

) • J • • .. .. ~ .. ;; ~ .. ;; t

0S:..l1 ._;-.:.;. o)Ull Ju ~j .y;. ill1 .J..r ~~:; ~ ill1 ~.J i;; ~~:; ... .. "' • f • ~.. .. J .. .. .. - ..

~Ut~l ~j ':'l~l ~d) ~~I~) ;1-b.: '·~lj Ebii Hureyre'den rivayete gore Hz. Peygamber buyurdu ki;

"Fltrat b~ ~eydir: "Siinnet olmak, kas1klan temizlemek, koltuk

altlanm temizlemek, b1ytklan klsaltrnak ve nmak kesmektir." 69

Ayni, bu rivayetin ~erhinde "ntrat"l, uymakla miikellef oldu-

68 Muhammed Fuad Abdulbaki, el-Mu'cenm'l-Mufehres, Daru'l-Hadts, Kahire 1996, 748-749.

69 Umde, XV, 403.

4:60

F!KIH·TEFSIR ALANLARJNDA EL·AYNi

gumuz peygamberlerin sunneti olarak tefsir eder. Bunlar ilk ola­

rak da ibrahim'e emredil~tir'' dedikten sonra Bakara suresi 124.

ayetini zikreder:

-j Jli . ~~~ .:,..) JU t:t.:1 ._,.OJ ~~ J! Jli ~~ .;.~ ~) ~l.fll );1 .>II ~ .. - ... ,. .. , .. ... • - , , ., , J r~"

. ._:,..JU:JI c;¥ JG! "Bir zamanlar Rabbi ibrahim'i bir taklm kelimel~~le Sl;ami;i,

onlan tam olarak yerine getirirlce: Ben seni insanlara onder yapa­

cagtm, demisti. "Soyumdan da (onderler yap, ya Rabbi!)" dedi. Al­

lah: Ahdim zalirnlere ermez (onlar i<;in soz vermem) buyurdu." (2/

Bakara, 124)1° Ayni, devamla fi.tratm bu bes seye tahsis edilmesi

aslmda onlann on tane oldugu ger<;egine de aykm dusmez diye­

rek bu bes fi.trata ilave olarak c;esitli varyantlara dayanarak bes ta­

ne daha zikreder. 1. Disleri sivak etme~. 2. Mazmaza yapmak (ag­

za su almak) 3. isnnsak yapmak (buruna su almak) 4. istinca yap­

mak (tuvalet temizligi) 5. Beracimi Ylkamak71

Burada adeta sarih yapugt serhin ic;inde bir ayet ge<;sin de tek,

nas!l gec;erse ge<;sin manugtyla hareket etmistir. Gerc;ekte ise ayet

baska seylerden bahsetmektedir, simdi ona bakahm: Burada Hz.

lbrahim'in 6mek olduiu husus tevhid konusudur.72 Yani bizim

de upkl . ibrahim gibi yapmarmz gereken sey samimi bir sekilde

her tur yoncu, sekilci ve gostertsc;i olmaktan uzak durarak gerc;ek­

ten tevhid inancma s1kl Slklya sanlmakur. ibrahim'in (as.) sunne­

ti de odur.

Hakikaten Kur'an-1 Kerim'de Hz. ibrahim'den bahseden ayetler

hep tevhidi One c;Ikaran ayetlerdir. Hz. ibrahim'in girdigi yol yani

sOnneti de her tlir sirk ve putc;uluktan ari, saf ve temiz bir tevhid

irlancidrr. Allah Teala Hz. ibrahim'i tevhide imam kllarak serefien­

dirir ve ayetinde de buna dikkat c;eker; esasen bu ayetle sunu de­

mek istemektedir. Ya Muhammed sozde kendilerini ibrahirn'e nis­

pet etmek isteyen Mekkeli musriklerle kitap ehli olan Yahudi ve

H1ristiyanlara ibrahim'in Allah'm emir ve yasaklanrn naSll harfiy­

yen yerine getirdigini haurlat. Jj c;~l ~1/.~ "Ve ahdine vefa gos-

70 Unule, XV, 403. 71 Umde, XV, 403. 72 lbni Keslr, Tefsrr, I, 115.

ULUSLARARASI BEDRUDDiN EL-AYNI SEMPOZVUMU

teren ibrahim'in (sahifelerinde bulunan ~u gen;ekler." (53/Necm,

37). "Emredileni yapan ibrahim" (3 7/Siiff~t. 102). _"0 m~1iklerden degildi, Ibrahim Yahudi veya Nasrani degil Jakat o hanif bir Mii.slii.­mand.t." Rabbinden aldtgt kelimeler ise Allah'tan aldtgt emirler, ne­

hiyler klsaca topyekfin Din idi. 'Je etemmehunne" demek ise "on­

Ian harfiyyen yerine getirdi" demektir. Bu ytizden ._,..8! ~\:; J! t:L:! ayetinde "Ey ibrahim seni insanlara onder yapaca~." buyu~: mu~tur. ibrahim ernirleri harfiyyen yerine getirip yasaklanndan da

kar;m&gt ir;in mukafat olarak onder/imam yaptlm~. uyulmas1 ge­

reken gnzel bir ornek olarak ser;ilrni~tir.73

ibn Kesir'in yukandaki yorurnu hakikaten Kur'an'm ruhuna ve

ayetlerine uygundur. Gerr;ekten de ibrahim 6rnekligi, stinnet ol­

rnasmda veya btYiklanrn klsaltmasmda veya urnaklanm kesme­

sinde degil, ayetlerin baglamma baklldtgtnda tamamen ~irkten ka­

r;an, tevhide stgman ve btittin benligiyle sadece Allah Teala'ya yo­

nelen, vefah, sabtrh, merhametli bir ~ahsiyet portresi r;izmesinde­

dir. Kur'an'm resmettigi ibrahim bu iken, hadis ~erhinde salt vli­

cudunun bazt fazlahklanm kesen veya temizleyen bir ki~ilige in­

dirgenmesi hakikaten kasnh bir tahrif degilse ternelsiz bir yorum­

dan oteye gitmeyen bir yakla~tmdtr.

Bununla beraber, Uzticu olan bir ~ey daha var; o da, Umde'de

yer alan ~erhe benzer bir yorumun da ibn Kesir tefsirinde yer al­

mastdtr: ibn Kesir, ibrahim'in hangi kelimelerle (emir ve yasak)

imtihan edildigi konusunun ihtilafb oldugunu beyan ettikten son­

ra Ayni'nin yukandaki izahma benzer yine ibn Abbas kaynaklt bir

~erhe ve EbO. Hureyre mahrer;li bir rivayete yer verir.74 Fakat bu kl­

sa zikzak ~erhten sonra ibn Kesir hemen r;izgiyi dtizelterek ~u yo­

rumu yapar: ikrime'nin nakline gore ibn Abbas; "Bu dinle her ko­

nuda imtihamn ustesinden hakklyla gelen tek ~i ibrahim'dir."

~edi ve bu ayeti okudu: ~u ":'~~ ~J ~~! j;~ ~~ ikrime diyor ki Ibn Abbas'a bu kelimeler nedir diye sordum? Ibn Abbas dedi ki:

"islam otuz klstmdtr. Bunlardan on ayet Berae suresindedir. (et­

tiiibune'l-dbidane ... ) on ayet Mu'm.inO.n suresinin b~mdaki ayet-

73 1bni Kesir, Tefstr, 1, 115. _ r. ibni Kesir, Tefstr; I, 115.

AKIH-TEFslR AlANLARINDA El·AYNi

lerdir (had ajleha'l-mu'minun). On tanesi de Ahzab suresindedir.

(inne'l-muslimtne ve'l-muslimat. .. ).75

ibn ishak'm yine ibn AbMs'tan rivayetine gore bu kelimeler

~unlardu: "Birincisi; kavmini terk etmesi yani hicret emrini yeri­

ne getirmesi, ikincisi; Nemrud'la tar~abilmesi, uc;uncusu; at~e

anlmakla tehdit edilmeye sabretmesi, dorduncusu; hicret ederek

yurdunu terk etmesi, be~incisi; oglunu kurban etme emrini yerine

getirmesi. Taben'ye gore Hasan-1 Basri bunu ~oyle tefsir etti. "Evet

ibrahim'i imtihan etti o da sabretti; ewela )'lldtz, gOne~ ve ay ile

imtihan etti; o, Rab olanm yok olmamas1 ve surekli olmaSl gerek­

tigi kanaati ve inancma vararak bu imtiham ba~ardt; bu yuzden

~irkten uzak, hanif olarak yerleri ve go kJeri yaratan tek Allah'a y6-

neldi. Ate~e aulmakla tehdit edilme irntihamna tabi tutuldu, sab­

retti. Soma hicret etmekle imtihan olundu, o da, kavmini ve yur­

dunu Allah yolunda terk ederek Sam'a gitti. Soma oglunu kurban

ve Sunnet etmekle smand1, bunlara da sabrettt76

Gonildugu gibi tefsir ve had is kaynaklan arasmda birbirine ge­

<;i~ken bilgi aklm1 soz konusudur. Bu aktm, kaynagt~ tarihi ile

dogrudan ilintilidir. Somaki kaynaklar onceki kaynaklardan bil­

gi almt~lardtr. Yukandaki 6mekte de_ gOnilecegi uzere Ayni, ibn

Keslr tefsirinde de yer alan o rivayetlere yer ve~tir. Ancak yine

ibn Keslr'de yer alan fakat ayetlerin baglamma ve Kur'an'm ruhu­

na daha uygun_olan yorumlan ise almayarak onemli bir hata yap­

~tlr. lira ayetin esas anlanu o ~erhe ahnmayan ktsunda yer al­

maktadtr. Burada Umde bir hadis ~erhidir, ayetten ziyade hadisin

anla~llmasma hizmet etmesi gerekir ~eklinde bir itiraz yaptlabilir.

Dogru, elbette ki Umde, hadis ~erhinde hur ve serbesttir; ancak

soz konusu ayet istidlali olunca burada tefsire de s6z du~er. Biz,

bu ayetin Ebu Hureyre hadisinin muhtevastyla alakah olmadtgtm

belirtmekle tefsir faaliyeti yapugtmiZm bilinmesini isteriz ki hic;bir

arna<;, gaye ve faaliyet, ayetlerin yan~ ve eksik anl~tlmast i<;in bir

mazeret olarak kabul gormesin.

Eger ibrahim'in 6mekligi kendinin veya oglunun sunnet edil-

n ibni Kestr, Tefstr, I, 116. 76 ibni Keslr, Tefsir, I, 116.

UlUSLARARASI BEORUODiN EL-AYNI SEMPOZVUMU

mesinde, t1maklanmn kesilmesinde, koltuk veya kastklanmn te­

mizliginde, hela temizligi.nde ya da btJ!klanm ktsaltmasmda vs.

zorba diktatOr Nemrud neden onu at~e a~ak istesin? Hz. ibra­

him ve oglu istedigi kadar umaklanru kesebilir, koltuk alum, ora­

Sllll burastru temizleyebilirler; kim buna ne diyebilir? HaJ!r ha­

Jlr, durum oyle degil; "putlara taharnmulu olmayan,77 ilahliin dili­

ne dolayan bir delikanh,18 onlarla dalga ge<;~n bir delikanl1" ,79 us­

telik zalim Nemrud'un Ozel kalem mudurunun oglu ibrahim ...

olunca bu fi.trat rivayetinin ibrahirn'le il~kilendirilmesi pek isa­

betli gozukmernektedir. Gerek peygarnberler tarihinde gerekse de

burun b~eriyet tarihinde bir insarun.umaklanru kestigi. veya kes­

rnedigi, koltuk alum temizledigi veya temizlemedigi., kaslklan­

m temizledigi. veya temizlernedigi ir;in at~e auldtgt, tutuklandt­

gt, ya da yurdundan kovuldugu gorulmemi~tir. Dahas1 bu yu.zden

Allah'm .sevgisini kazanrn~ ser;kin bir kul, omek bir insan ve on­

der bir irnam/peygamber yaptldtgt ise hir; gorulmem~tir. Hadiste belirtilen hususlann koru olrnaY).p, gD.zel ve terniz ~ey­

ler oldugu ileri surulerek, Ayni'nin yaptlgt ~erhin sorgulanmast­

nm yersiz oldugu ~eklinde bir itiraz yaptlabilir. Ancak burada dik­

ka[ edilirse hadisin ~erhi degi.l ayetin ~erhi sorgulanmaktadtr. Esa­

sen fi.trat bir burun olarak hayaummn rumudiir. Bizi sevindiren

veya uzen her ~ey fi.tratur. Fakat konumuz burada fi.traun ne olup

olmadtgt meselesi degildir, EbO Hmeyre hadisi de degi.ldir. Fa­

kat mesele Kur'an ayetlerinin ilgisiz ve alakastz baglamlarla bir ta­

ktm goru~lerin, yorumlann, ~erh ve izahlann desteklenmeye r;ah­

~tlmastdtr.

Kaldt ki hadiste ve ~erhinde vurgulanan fiil ve eylernlerin ta­

maiDlllln ortak paydast, odak kavrarm temizlik olmaktadtr. Oysa

Kur'an-1 Kerim'de temizligi emreden saY151Z ayet bulunmaktadtr.

Sonra rivayetlerde ar;tk ar;tk her rurlu ternizligi emreden hadisler

de mevcuttur. Buna ragmen bu hadisin ~erhinde ibrahirn'in aldtgt

kelimau bir str olarak gosterip sonra da onlann bahsi ger;en fi.trat

temizlikleri oldugu, ibrahim'in gizemli "kelimat"nnn bunlar oldu-

n 21Enbiya, 54. 78 21/Enbiya, 60. 79 37/Slifflit, 91-92.

AJQH-T£FsiRALANI..ARJNOA EL-AYNi

gu hem de ayet zikrederek belirtmek kanaatimizce ne hadisin ~er­

hine hizmet saythr ne de Kur'an tefsirine.

YapllrnaS1 gereken, hadisi muhtevastyla beraber anla~thr yap­

makttr; alakasiZ ayetle ilintilendirerek hem ayetin anlamm1 yan­

h~ istikamete sevk etmemek, hem de hadiste kast edilmeyen an­

lamlan hadiste varmt~ gibi gostermemektir. <::t?nku ay~t kesin bir

iman objesidir. Eger Hz. ibrahim'in aldtgt gizemli kelimelerde soz

gelimi "koltuk altim uzatmamak" var ise koltuk altt biraz uzayan

kimse glinahkar mt olacaknr? Veya umaklan uzaytp kesemeyen­

ler fman ~ignemi~ mi ol~caktu? Bunlann, hadiste ifade edildigi

~ekilde hirer tavsiye ve ir~at olarak anla~tlmast, f1klh usuh1 tabi­

riyle ibahi emir veya ir~adi emir ~eklinde algllanmast son derece

manttklt olur. Ancak burada anla~tlmayt zora sokan ~ey, bu tav­

siyelerin ayetle irtibatlandmlarak ~erh ve izah edilmesidir .. Bu da

okuyucuda onlann ciddi hirer emir, yaptlmadtgt takdirde de gli­

nah olacagt ~uphesine sevk etmektedir. Daha Once de i~aret etti­

gimiz gibi temizligi emreden pek ~ok ayet ve hadis vardu. Esa­

sen insan fman da temizlikten yanadtr. Ancak ~arihin, soz konu­

su yaptlgt ayetle bunlann bir alakas1 yoktur. Bizim anlatmaya ~a­h~ngtrn1Z, daha dogrusu kabul etmedigimiz husus da budur. Bu

ayet, ~arihin kurguladtgt anlamlara musait degildir. Yoksa ne sun­

nete, ne sahih hadise, ne temizlige ve ne de fmata kimsenin iti­

razt olamaz.

Sonu{:

Hadis kendi muhtevas1yla ayet de kendi anlamtyla dogru anla~tl­

mahdtr. Kur'an ve Hadis yorumculugu ister ayn ayn yap1lsm is­

terse bir arada beraber yorumlansm kanaatimizce onemlidir; ~un­

kU ba~ka rurhi dinin bu iki asli metinleri yorurnsal tahriften ko­

runamaz. Tefsir disiplininin temel bir gorevi ayetleri anlaslltr kll­

mak ise diger bir gorevi de yorurnsal tahriflerin onune ge<;mektir.

Hermenotik akll bizi buna mecbur etrnektedir. Sarih ve mufessir­

ler manalan iptal, tebdil ve tahrif etrnekle degil bilakis oman sa­

bitle~tirmek, otantik anlamlanm ortaya koymak ve Oz anlamlan­

ru savunmakla mukelleftirler. Neticede Ayni, Umde ~erhinde ~ogu zaman tefsir disiplinirle ve Kur'an'm genel ruhuna uygun yorum-

ULUSLARARASI BEDRUDOfN EL·AYNf SEMPOZVUMU

lar yapabi~tir, fakat hazen Kur'an'a aykm tefsirler de yapm1~Ur.

Bu ~ah~ma bunu onaya koymu~tur.

Kaynaklar Abdulbakt, Muhammed Fuad, el-Mu'cemu'l-Mufehres, Darul'-Hadis, Ka­

hire 1996. Albayrak, Halis, Kur'an'rn Blitllnlagu Ozeline, ~ule Yaymlan, istanbul

1993. Askalant, ibn Hacer, Fethu'l-Bari bi-Serhi Sahthi'l-Buhari, Daru'l-Fikr,

Be~t 1996. Aydemir, Abdullah, Tefsirde lsrailiyyat, Diyanet i~leri B~kanhgt Yaymla­

n, Ankara 1979. Aynt, Bedruddin, Umdetu'I-Kdrt Serhu Sallthi1-Buhari, Daru'l-Fikr, Bey­

rut 2005. Beydavt, Abdullah b. Orner, Envaru't-Tenzil ve Esraru't-Te'vil, (Mecmau't-

Teftisir), Cagn Yaymlan, istanbul1979. Demirci, Muhsin, Tefsir Tanhi, MOiFY, istanbul 2008. Diyanet Vakft Meali, Ankara 2007. · Ebo DaV11d Suleyman b. el-E~'as es-Sicistant, Sunen, Daru ihyai's­

Sunneti'n-Nebeviyye. H. Karaman- M. Cagnct- i. K. DOnmez- S. Gumu~, Kur'an Yolu Turht;e

Meal ve Tefsir, Diyanet i~leri B~kanhgt Yaymlan, Ankara 2007. Hazin, Alaauddin Ali b. Muhammed, Lubabu't-Te'vil fi Metini't-Tenzil,

(Mecmau't-Tefcisir), Cagn Yaymlan, istanbul1979. lbn Kestr, isrnatl, Muhtasar TefsTru lbn-i Kestr, Daru'l-Kur'ani'l-Kerim,

Beyrut 1981. lbn ManzOr, Cemaleddin Muhammed, Liscthu'l-Arab, Daru Sadr, Bey­

rut 1993. isfehant, Ragtb, Mufredatu Elfti-zi'l Kur'ctn, (tab. Safvan DaV11dt), Daru'l­

Kalem, Duna~k 2002. Kel~. Ahmet, Hadislenn Kur'an'a Aro, insan Yaymlan, istanbul2003. Klzmaz, Zahir, BCIZl Sosyal Demhenler Baglamrnda Dogu Anadolu Bolge­

sinde Sut; ve Sut;luluh, Ftrat Oniversitesi, Bas~ Doktora Te­zi, Elmg 2002.

Neseft, Ebo'l-Berekat Abdullah b. Ahmed, Mediilihu't-Tenzil ve Hahdihu't-Te'vil, (Mecmau't-Tefaslr), c;agn Yaymlan, istanbul1979.

Ozde~. Talip, Kur'an ve Cinsiyet Aynmahgt, Fecr Yay., Ankara 2005. Razt, Fahreddin, et-Tefsiru'I-Kebtr; Daru'l-Kutubi'l-ilmiyye, Tahran tsz. Ymr, M. Hamdi, Hah Dini Kur;an Dili, Eser Ne~riyat, istanbul1979. Zehebt, Muhammed Huseyin, et-Tefstr ve'l-Mufessirlin, Daru'l-Erkam,

Beyrut, tsz.