ULUSLARARASI

iMAM ~AFii SEMPOZYUMU

INTERNATIONAL

SYMPOSIUM ON AL-IMAM AL-SHAFII

7-9 Mayu;/May/y.\..o 2010

EDiTOR

MEHMET BiLEN

~ KENT l~lkl.ARI

Kent l§Iklar 46

Uluslara.ras1 imam ~affi Sempozyumu

Intemahonal Sympos1um on al-Imam al-Shafll

Editor

Mehmet Bilen

i~diizen - Kapak

Ridwan Xelil

JJ..UI ~WI ~\.o')l ~j.o

Birinci Baskl: 2012

Baskl-Cilt

Artus Basrm

i:kitelli Organize Sanayi Bolgesi

Eskoop Sanayi Sitesi B1 Blok No: 63

Ba~~ehir/istanbul Tel: +90 0212 671 70 92

Fax: +90 0212 671 70 93

ISBN: 978-605-5402-40-2

Yayui Sertifika No: 16919

Kent I~lklan

Pak Ajans Yaymcillk Ltd. $ti

Biiyiik Re~itp~a Cd.

Yiimni i~ Merkezi No: 22/29

Vezneciler-istanbul

Tel & Fax: 0 212 519 00 09

imam ~afii Oncesi Nesih Kavram1 ve imam ~afii'nin Deliller Aras1 Nesih Anla}'l~l

Yrd. Do~. Dr. Menderes Giirkan°

Ozet

Nesih kavrarru ve teorisinin te§ekki.ili.i ile bu teorinin etrafmda olu§an <;e§itli di.i§i.ince gp1pla.rlrun olu§mas1 belli bir zaman ahru§br. Mesela; Sahabe ve Tabiin nesli nesih kavrarrurun diger telif metotlanyla benzer fonksiyonu yerine getir­digini di.i§iini.irken, Mi.ictehid imamlar nesih teorisini diger telif metotlarmdan ayrrrm§larchr. ilk defa bu aymnn yaparun imam $afii oldugu pe§in bir kabul olmakla birlikte, Hanefi mezhebinin imam $afii oncesi tamamlannn§ ve Fukaha Yonteminin ' gefmi$e yonelik bir in$n fnbnsz iiriinii olmnsz ' Hanefi mezhebi kuru-culanrun bu aymnn daha once yapbklanru gostermektedir. ,

Fukaha ve Mi.itekellimin Yonteminde neshin aklen ve §er'an ·vukuu' buldu­gunda £ikir birligi varchr. Fakat, Kur'an, si.innet, icma ve klyas delilleri arasmda nesih ili§kisinde £ikir aynllklan bulunmakt(!du. Bi.iyi.ik <;ogunluk icma ve klya­sm Hz. Peygamber sonraSl olu§mas1 sebebiyle Kur' an ve si.innet ile nesi!"t ili§ki­sinin olamayacagrm soylemi§lerdir.

imam $affi, Kur' an ve si.innet delilin nispet edildigi merclnin farkhhgt, bu delillerin si.ibut a9smdan · aym olmayl§l ve bir delilin ancak kendisinin misli olabilecegi prensiplerinden hareketle, Kur' an ve si.innet arasmda nesih ili§kisi­nin olamayacaguu belirtir .. Ona gore, nesih ancak Kur'an ve si.innet delilinin kendi i~erinde olur.

Abstract:

The formation of the concept and theory of nnskh (abrogation) and formation of various thought groups around this theory took a certain time. For example, while the snhiibnh and tiibifn generation thought that nnsklt concept performed the same function with other conciliation methods, Mujtahid imams made a distintction betWeen them. Although it is readily accepted that this distinction was made by imam Sham for the first time, certain facts show that the founders of Hanafi madhhab had made this distinction before Sham. Firstly Hanafi Madhab had been completed before Sham, secondly the method of Fuqaha is defined as II outcome of constructive efforts directed to the past. II

In the methods of Fukaha and Mutakallimfrn there is a consensus about the occurance of nnskh from the viewpoints of reason and religion. However there is difference of opinion regarding nnsklt relationship between Qur'an, Sunnah,

0 Erciyes Oniversitesi i:Iahiyat Fakiiltesi Ogre tim Oyesi, mgurkan®erciyes. edu. tr

Imam ~afii Oncesi Nesih Kavramt ve Imam ~afii'nin Deliller Arast Neslh Anlayt$11837

ijma and Qiyas evidences. The majority of scholars hold that there can not _be naskh relationship between Qur'an /Sunnah and ijma/Qiyas since the latter group came into existence after the time of Prophet.

Imam Shati1.claims that there can n_ot be a naskh relationship between Qur'an and Sunnah because each stems from a different authority with regard to being evidence, and these evidences vary in respect of their certitude. According to him naskh can only occur within the Qur'an itself, or within the Sunnah.

Girl.§

Bu tebligimizde iki konuyu ele almaktaytz. Birincisi; imam $afil ve oncesi Sahabe, Tabiin nesli ve ozellikle Hanefi Mezhebinin nesih kavrarm anlaYJ~l ve nesih kavrarrurun diger telif metotlanyla alan ili~kisi konusundaki di.i~iinceleri­ni ana hatlanyla dile getirmek. ikincisi; imam $afi1'nin deliller aras1 nesih ili~ki­si konusundaki gori.i§lerini ortaya koymakbr.

islam_ hukuk tarih~ileri, donemlerin ozellikleri, donemlere yon veren sima­lar/gruplar gibi kriterleri esas alarak farkh donemlere ayrrdt.klan islam huku­kunun ilk donemine, 'Hz. Peygamber Donemi/Frkhm Dogu~u/Te?ri Devri' .gibi isimler vermektedirler. 1 Bu donemin en belirgin karakteristigi, vahyin nuzillii­niin devam etmesi, Kur' an ve Siinnetin f1.khi meselelerin c;oziimiine kaynaklt.k etmesidir. Toplam 23 yillik siireyi kapsayan bu donem kendi ic;erisinde Mekke . ve Medine Don~mi olarak iki devirden ol u~maktadu. ·

Mekke Donemi ayetleri, daha c;ok inane;, ibaqet, ahlak ve genel kurallara vurgu yaparken; Medine Donerni ayetleri dlnin ibadet ve mufunelat (aile, borc;­lar, ceza hukuku) alarum diizenlemeye yoneliktir. Hukuki i.JJ<e ve normlarm en yogun ~ekilde yer aldtgt Medine Donemi ayetlerinin tedricilik, kolayla~brma, istikamet belirleme gibi ozelliklerinin yaru sua dikkat ~ekici bir tara& da hii­ki.imler aras1 nesih ili~kisinin varllgt olmu~ ve bu donem ayetleri arasmda nesih ili~kisinin cereyan ettigi genel bir kabul haline gelrni~tir. 2 Medine Donerni te~­ri'inin, ana hatlar1yla zikredilen bu ozellikleri ta~unas1 ilaru hikmet geregi Mi.is­liiman bireylerin oncelikle maslahatlanru temin oldugu ifade edilir. Nitekim

1 islam hu.kuk tarih9-leri, de~ik kriterleri esas alarak islam hukukunu iic; ila yedi ayn doneme aymrlar. Omek olarak bkz. Muhammed Hudari 13ey, Tnrl/m't-Te§rl'i'l-isltlml, Beyrut 1983, s. 6-7; Bedran Ebu'l-' Ayneyn Bedran, Ttirl/wl-Ftklli'l-isltlmi ve Nazariyyetii'l-Mii/kiyye vc'l-Ukfid, Beyrut 35-

36; Hayreddin Karaman, islam Hukttk Tarilri, istanbul 1989; Mustafa Said el-Hin, Dirtisctiiu Ttirilriyye­tiillli'I-Frklr ve Us(i[illi, Drme~k 1984, s. 13-14; Abdulvallhab Hallaf, Hiillisatii Tlirilri't-Tc~ri'i'l-islliml, Kiiveyt 1971, s. 7-8. 2 $abbi, neshin, Me19<e doneminde 'iki vakit namazm b~ vakte c;tkanJ.mast ve suurstz olan infakm bir olc;ii ic;erisine altnmas1' dt~mda belirgin omeklerinin bulunmad!guu belirtir. Ona gore; ilaru hikmet geregi nesih, agullkh olarak Medine doneminde ~r'i hiikii.mlerin yerle~mesini ve kiilli kaidelerin ciizi hiikiimlere uygularunasuu temin ic;in vuku' bulm~tur. Geni§ bilgi i9-n bkz. Ebu ishak e~-$abbi (v. 790 h.), el-Muvlifaklit fi Usrili'~·$er'ia, Beyrut 1975, ill/102-118; Karaman, islam Httkuk Tarilri, s. 56-58, 62-66.

838 I Uluslararast imam Safii Sempo:eyu~u

Hz. Ai§e' den nakledilen, " Nazil olan ilk sureler, ic;erisinde cennet ve cehenne­rhin tasvir edildigi uzun surelerdir. insanlar, islam dinini benimseyince helal ve haramlarla ilgili hiiki.imler inmeye ba§lad1. $a yet ilk olarak, '~amp igmeyin, zina ebnet;in' hiikfu;nleri nazil olsayd.I insanlar; ' §arap i9fleyi, zina etmeyi terk ede­meyiz' derlerdi. "3 rivayeti bu donemin te§ri' stratejisitle ac;ll<hk kazandumak­tad.Ir. imam.$affi(v. 204 h. )'nin bu baglamda Kur'an'm te§ri' tislubuna ili§kin degerlendirmesi ~e dikkat c;ekicidir: "Allah Terua, onlara her §eyi a<;Iklamak, hidayet ve.rahmet olarak Kitab'1 indirmi§tir. Allah insanlarm yiiktimlilltiklerini hafifletmenin, kolayllk saglamanrn ve onlara verdigi nimetini arhrmanm rah­met olmas1 maksad1yla Kitab'mdaki baz1 farzlan sabit lolnu§ ve bazilm ise neshetmi§tir .. . "4

Nesih bil~sinin onemine dikkat c;eken pek c;ok millahazanrn kaynaklarda yer ald.Igt malumdur. Bu onemi one <;Ikaran bir rivayete gore, Hz. Ali (r. a) bir kad1yas nasih ve mensllh hiiki.imleri bilip bilmedigini sormu§ v..~ ald.Igt 'hayrr' cevab1 kar§ISmda, ' Hem kendini helak ettin hem de ba§kalm' diye kar§Ihk vermi§tir. 6 islam hukukuna kaynakhk eden nasslar/deliller arasmdaki nesih ili§kisinin tespit edilip kayda ge9riJ.mesF i.ln¥ gerekliligm bir sonucu olmasl.IUil yarn SIIa ictihadda bulunabilmenin8 ve karu/ mtiftilerin dogru hiiktim V~rmele­rinin de bir §artl olarak gorillmti§ttir. i§te bu yiizden biz, islam Hukukunun en onemli doktrinerlerinden biri olan imam $afii'nin nesih konusundaki anlayt§Ini ortaya <;Ikanp ilim diinyasli:un istifadesine sunmayt arzuluyoruz.

3 Buhari, Fediiilii'l-Kur'fin, 6, (VI/101-102.) 4 $a.fii, Muhammed b. idris, er-Risfile, Tahkik: Ahmed Muhammed $akir, Beyrut ts., s. 106, md. 313. Neshin hikmetine ili§kin degerlendirmeler hakktnda aynca bkz .. Karaman, islam Hukuk Tarihi, s. 62-63. s Bazt kaynaklarda Hz. Ali'nin soru sordugu ki§i 'kach' olarak degil klssa anlatan birisi diye ge~­mektedir. Omek olarak bkz. ez-Zerke§i, Bedruddin Muhammed,b. Abdullah (v. 794 h.}, el-Rurlrfin fi 'Uliimi'l-Kur'fin, Beyrut 1988, ll/34. 6 Suyiiti, Celiiluddin Abdurrahman, el-itkiin fi 'UUimi'l-Krtr'fin, 4. baskl, 1978, ll/27. 7 Nesih teorisi ve deliller arasl nesih ili§kisine ili§kin omekler eski ve yeni pek c;:ok ilmi ara§hrmarun konusu olmU§ ve bu alanda onemli ~ali§malar yapllml§br. Omek olarak bkz. ibn $1ihin, Ebu Hafs Orner b. Ahmed b. Osman ( v. 385 h.), en-Nfisih ve'l-Mensiilr mine'/-Hadis, Beyrut 1992; ibnii'l-Arabi, Ebu Bekr Muhammed b. Abdullah b. Muhammed Meafiri ( v. 543 h.), en-Nfisilr ve'l-Mensiilr, Beyrut 2005; el-Hemadaru, Ebu Bekir Muhammed b. Musa el-Hazr.nU ( v. 584 h.), el-i'tibfir fi'n-Nfisil; ve'l­Mensfllr mine'I-Asiir, Beyrut ts. ; el-Ca'ben, Ebu ishiik Burhaneddin ibrahim b. Orner ( v. 732 h.), Rusfllw'l-Alrbfir fi Mensiilri'l-Alrbiir, Beyrut 1988; Mustafa Zeyd, en-Nesh fi'l-Kur'iini'l-Kerim, Daru'l­vefa, 3. baskl, 1987, I-ll; Ali ·osman Koc;:kuzu, Hadisde Niisilr Mensiill Meselesi, istanbul 1985; Talip Ozde§, Krtr'mr ve Nesll Promlemi, Ankara 2005; M. Sait $im§ek, Kur'an'm Anla~rlmasmda iki Mesele, istanbul1991( $im§ek, konuyla ilgili eski ve yeni yetmi§ten fazla c;ah§marun ismini vermektedir. S. 87-92) a Mesela bkz. ; el-Hemadaru el-Hazuni, el-i'tibiir fi'n-Nfisilr ve'l-Mensfilr mine'l-Asfir, s. 3.

imam ~afii Oncesi Nesih Kavranu ve imam ~afii'nin Deliller Arast Nesih Anla}'l$1 1839

A. $afii Oncesi ve $afii'de Nesilt Kavramt:

1. $afii 011cesi Nesih Kavramt:

Kavram ve teorilerin te§ekkiilii zamana ihtiyar; duyar. Pek c;ok kavramda ol­dugu gibi, nesih kavranu ve teorisi ic;in de bu kuralm ger;erliligrne fJ.loh usill.ii il.mi §ahitlik etmektedir. ~afll oncesi Sahabe ve Tabiin nesli tarafmdan neshin varhguun bilindigini, fll<hl deliller arasmdaki tearuzu. gidermede ba§vurulan bir metot olarak kullarulc:hguu ve nesih teorisini dikkate alarak hiikiimler veril­digini bilmekteyiz. Sahabe ve Ta.biin neslinden, neshin tarununa ili§kin bir nakil bulunmamakla birlikte onlarm nesih kavranuru, ' ~er'! bir delille bildirilen hiik7tliin dnhn sonrn gelen ~er'z bir delil ile kaldmlmas1d1r' yaygm tarunuru ic;erisine almasl­run yanr sua9 daha geni§ anlamda anlad.J.klan ve kullandlklan gorillmektedir. 1o ilk iki nesil tarafmdan ortaya konan bu yakla§liDda dikkat c;eken tara£, bir birine aykm ve aralan bir §ekilde telif edilmesi gereken delilleri telif etmede farkh metotlar kullaru1sa da, yapliart telif i§ine 'nesih' isminin verilmesidir. 11 Mesela; ~ii bilgiri el-Hw, pek c;ok miifessirin12 farkh §ekilde telif edilebilecek ayetler hakkmda yeterince dii§iinmeden aralanru nesih yontemiyle telif etmeye kalla.§­tlklartni ve bunun sonucunda da onlarca ayetin neshedildigi sonucuna ula§.hk­lanru belirtir. 13 Halbuki ona gore, neshe konu oldugu dii§iiniilen ayetleretrafh bir §ek.ilde incelendigrnde, nesih degil de arala:rmda amm-has, mutlak­mukayyed tiiriinden bir ili§kinin oldugu goriilecektir. Bu nedenle boyle bir sonucun ortaya ~asmda, kelime anlammdaki benzerlikten hareketle funnun t~sis edilmesine, mutlakm takyid edilmesine de nesih isminin verilmesi etkin

9 Mesela; ibn Abbas (r. a)'tan gelen bir rivayete gore; "ifinizden oliip geriye e~/er brrnknn erkekler e~/eri­nin, evlerinden pknnlmndnn bir y1ln kndnr gepmleriniu saglnnmnsnn vnsiyet etsiuler. "(Bakara, 2/240) ayetinde yer alan geriye kalan ~lere/kanlara vasiyet ed.ilmesi hiikmii boyle bir durumda mirasta.ki paylanru belirten miras ayeti (Nisa, 4/12) ile nesh ed.ilmi$tir. Yine, bu ayette belirtilen kocast olen harumlann bir ytl bekleyecekleri vefat iddeti siiresi " ifinizden olenlerill geride biTnkhklnn ~/eri, kelldi kendilerine diirt ny 011 giin (iddet) beklerler. " (Bakara, 2/234) ayeti ile neshedilmi§tir. Bu ve benzer omekler i9fl bkz. Ebu Davud, Tnlnk, 42(II/721, hadis no: 2298; Nesai, Tnlnk, 54, {Vl/187); Muslim, lman, 57, (I/115-116, hadis no: 199, 200); Buhan, Tefsiru'l-Kur'an, 7 (V/149), 41 (V/160-161) 10 Mesela; ibn Abbas ve ibn Mesud'un miite~abih ayetleri mensuh, muhkem ayetleri ise nasih olarak adlandtrciJgt rivayet edilmektedir. Bkz. ~~ek, Kur'nn'm Anln~llmnsmdn iki Mese/e, s. 94. u Benzer d~celer i~ bkz. Talip Ozde~, Kur'n11 ve Nesh Problemi, Ankara 2005, s. 17. Ozde~, Sahabe ve Tabiin nesliyle beraber ilk diinem miifessirlerinin kelime anJanundan hareketle 'mutlakm takyidi, umumun tahsisi, miicmelin teybini ve istisna'yt da nesh kavranu i~erisinde ele aldtklaruu belirtir. Bkz. Ozde§, a.g.e., s. 17. 12 el- Hill, 'miifessirip' lafzuu her hangi bir donemle kayttlarnaksiZm mutlak olarak vermekle birlik­te bu lab.zla kashn ilk donem (Sahabe ve Tabiin) miifessirleri oldugu dii§iinillebilir. u Mesela Mustafa Zeyd, ibn Hazm, Nahhas, ibn Selame, Abdi.Ukahir, ibn Berekat, ibn Cevzi, Suyiiti, Kermi ve UchUri'nin hiikmii neshedild.igini belirttikleri ayetleri tablola§hmu~, degerlendir­mi~ ve hepsinin siiyledikleri bir araya getirild.iginde toplarn 293 ayetin hiikmiiniin neshedild.igi sonucuna ula~tlacaguu belirtrni~tir. Bkz. Mustafa Zeyd, en-Nesh ji'l-Kur'ani'l-Kerim, 1/402-408.

840 I Uluslararas1 i mam ~afii Sempozyu!Du

olmu~tur. 14 <;izilmeye <;al1~1lan bu <;er<;eve baglanunda, kaynaklarda ilk iki nes­le nisbet edilen nesih omekleri, gerek nesih d!§mda fakat ayni arnaca hizmet eden metotlarm olu§masma gerekse sonraki donem usulciilerince hudutlan tayin edilip <;er<;evesi <;izilen nesih teorisinin te§ekkilliine kaynakllk edecek potansiyel malzemeyi barmd!rmaktadrr. ·

Neshi diger telif metotlarmdan ayrrma <;abalarmm 15 ne zarnan ba§lad!gma, bu <;abalarm te~silcilerinin kimler olduguna, bu temsilcilerin ileri siirdiigu argiimanlarm neler olduguna ve bu konudaki tarb§malara dikkat <;ekmek, ne­sih kavram1 ve· teorisinin te§ekkiilii, diger telif metotlanyla benze§tigi ve aynl­di8J hususlar hakkmda bilgi sahibi olmada onem arz etmektedir.

Fll<Ih u~i.i:ride onemli bir konuma sahip $anbi (v. 790/1388), 'Delillerin Teiiruzu' boliimiiniin '$er'z Hiikiimler ve Nesih' faslmda nesih teorisinin hem baz1 meselelerini ele almakta, hem de kavranun tarihi siireci hakkmda ozlii bilgiler vennektedir. $atibi, nesih kavranuna yiiklenen mana ve·kavran:pn anlam kap­sanuna ili§kin '1. Miitekaddimiln ve 2. Usftliyyzin/Miiteahhinin' olmak iizere iki ayn yakla§Imdan soz etmektedir. $atibi, bu iki yakla§rm ve isimlendirmeyle a<;J.k<;a, "§unlan kastediyorum" dememekle. birlikte konunun izalu sadedinde verdigi omeklerden, Miitekaddimftn ile Sahabe ve Tabiin neslinj 16 ve Usilliyyun/Miiteahhinin ile de genel olarak Miictehid imamlar ve sonras1 &kill usulcillerini kastettigini soyleyebiliriz. Zira, $ahbi'nin, nesih di§mda farkl1 telif metotlanru da kapsayacak· tarzda yirmi kiisur nesih omegi vennesi ve bu or:. neklerdeki gorii§leri Sahabe ve Tabiin nesline nisbet etmesi, yapb8J bu aymmm isabetliligini ve bu anlayt§m kuvvetliligini ortaya koymaktadu.

Ozetle $abbi, Miitekaddimftnun, nesih kavrammi Miiteahhinin' dan daha geni§ anlamda kulland!8Jru soylemektedir. Miitekaddimftn'a gore; mutlak ifadelerin takyid edilerek mukayyed hale getirilmesi; umum ifadelerin biti§ik veya ayn delillerle tahsis edilmesi; miiphem ve miicmel ifade!erin ba§ka delillerle miibey-

H el-Hw, es-Seyyid Ebu'l-KasJ.m el-Mfu;evi, el-Bet;nn fi Tefs'iri'l-K.t.tr'an, 8. bask!, 1981, s. 277. 287. el­Hw, ibn Abbas (v. 68 h.)'a nisbet edilen tefsirde neshin tahsis anlammda ~ok~a kullarulchguu ve yine bu yanlt§ kullarumm bir sonucu olarak Ebu Bekir en-Nehhas'm ' en-Nnsih ve'l-Mensiill' isimli kitabmda neshe konu olan ayetleri 138'e kadar Q.karchguu belirtir. Bkz. el-Bet;nnfi Tefslri'l-Kur'an, s. 277. •s ilk donernlerde bir ~e§it nesih oldugu dii§iinillen ve nesih kavraxru i~erisinde yer verilen ' nmmm tallsisi' konusu, iki kavram arasmdaki farkl.Wgm belirmesiyle birlikte usulcillerin dikkatini ~ekmi§ ve ozellikle bu iki kavram arasmdaki farkl.Wklar geni§ bir §ekilde usiil eserlerinde yerini alrm§tlr. Mesela; .Amidi ( v. 631 h.) bu farklan on ba§ltk alnnda toplaxru§tlr. (Amidi, el-iltknm fi Usiili'l-Aizknm, tahkik: Seyyid el-Cemill, Beyrut 1984, ill/124-125) $evkaru ( v. 1250 h.) ise bu farklan yirmiye kadar Q.karrm§tlr. ( $evkaru, ir$fidii'l-Fuluil ilfi Talzkiki 'ilmi'l-Uslil, tahkik: Ebu Mus'ab Muhammed Said ei­Bedri, Beyrut 1992, s. 244-245. Aynca bkz. Ferhat Koca, islam Hukuk Metodolojisi11de Talzsis, istanbul 1996, s. 121-124. t6 $atlbi'nin, Miitekaddimi/11 ile Sahabe ve onlara yakm donem (Tabiin) alirnlerini kastettigiyle ilgili bkz. Ko~uzu, Hadisde Nnsilz Me11siilz Meselesi, s. 121.

im~m $alii Oncesi Nesih Kavramt ve imam $afii'nin De Iiller Arast Nesih AnlaYJ$II841

yen hale getirilip a9kJanmast; istisna ile lafzm anlam alanmm daralblmas1 da bir ~e~it nesihtir. <;iinkii, nesih ve diger telif metotlan, tearuz eden naslar aras1 anlam ili~kisini belirleme a9smdan bir birine benzerler. Mesela; kendisini ka}'ltlayan bir delil ile mukayyed hale gelen mutlak ifade zahir anla.mi terk edilmi~ bir nas hali­ne gelir ki; art:Ik mutlak ifadenin zahiri degil de onu ka}'ltlayan delil esas ahnarak kendisine hiikiim bina edilebilir ve bu i~lemde ka}'ltlaylCl ifade 'nasih' ve mu­kayyed hale gelen lafJz ise 'mensUh' gibi bir anlam kazaill!. 17

$abbi, Miitekaddimflnun nesih kavramma bu kadar geni~ bir anlam yiikleme­lerini ve sonuc; olarak neshe konu olan olay sa}'lSini ger~ege aykm §ekilde fazla­l~brmalarrm yerinde bulmamaktadrr. Mesela; ibn Abbas (v. 68 h. )'a gore, "Sa­na sava$ gmzimetlerini sorarlar; de ki: Ganimetler Allah'm ve Elr;isinindir. "18 ayeti, " Bilin ki; aldrgzmz ganimetlerin be$le biri Allalz'a, Elr;isine, ahabalrgz bulunanla­ra ... drr''19 ayeti ile neshedilmi§tir. Halbuki bu iki ayet arasmda bir nesih ili~ki­sinden bahsedilemez, fakat ikinci ayet (Enfa.I, 8/41) birinci "Ganimetler Allalz'm ve Elr;isinindir'' ayetindeki miiphemligi kaldrrarak beyan etmektedir. 20

Nesih konusundaki geni~ c;ali~mas•yla bilinen Mustafa Zeyd, $abbi'nin 'Mii­tekaddimun' ile imam $affi (v. 204 h. ) oncesi ilim adamlarrm kastettigini be~irt­mekte ve bu dii~iincesini Muhammed Ebu Zehra'nm konuyu a9kJa}'lCI ifadele­riyle desteklemektedir. 21 M. Ebu Zehra, ilk defa imam $affi'nin er-Risale'de, bir takim delil ve omeklerle neshi tarif ettigini22; neshi mutlak'm takyidinden, amm'm tahsisinden ayrrdtgm. ve bu ikisini bir 'beyfin' ~e~idf olarak degerlen­dirdigini ileri surer. 23 Kimi ara~brmaolar ise neshi tahsis, takyid, miiphem ve Il'\.iicmelin a9kJanmas1 terimlerinden ayrrma i~lemini imam $affi ile birlikte ibn Cerir et-Taberi ( v. 310 h)'ye de nisbet ederek bu tefrik ~abasrmn oldukc;a ge~ bir doneme sarkbgiD1 belirtir. 24

$affi'nin, eserinde ammm tahsisi, mutlakm takyidi, miicmelin beyaru gibi telif metotlarmi neshin d1~mda ele almas1 ve er-Risnle'nin bize ula~an ilk f:t.lah usulii eseri olmas1 bir hakikat olmakla birlikte, bu verilerden hareketle onun bu aymrm yapan ilk ki~i oldugunun ileri siiriilmesi, gerc;ekleri tam yans1tmaz. <;iinkii, ge-

17 Miitekllddimfluun neshe dair verctigi omekler ve ~abbi'nin bu omeklere ili~kin degerlenctirmeleri i9,n bkz. $abbi, el-Muvlifnkilt, ill/108-116. · · 18 Enfal, 8/1. l9 Ental, 8/41. :w ~abbi, el-Muvlifnklit, ill/110. ibn Abbas' a nisbet edilen tefsirde bu iki a yet arasmda bir nesih ili$ki­sinden soz ectiimemektedir. ~abbi, ibn Abbas' a nisbet ectilen bu gori.i~ii ba~ka kaynaklardan altru~ olabilir. Bkz. ibn Abbas, Mecmfint mine't-Teflisir i~erisinde, Beyrut ts., III/2-4, 44-48. 21 Mustafa Zeyd, en-Nesh ft'l-Kur'iiui'l-Kerim, 3. bask!, yt1:1987, Jf14-75, 93-94, 110. 22 Benzer d~celer i9n bkz. Habil Naz!Jgill, imnm e~-$nfti'uiu Hndis Kiiltiiriimiizdeki Yeri, Yaytm­!arunami~ Doktora Tezi, Ankara SBE, Ankara 1993, s. 213. u Muhammed Ebu Zehra, e~-$nfti Hnyiihtinl ve 'Asmht'l -Arliulzii ve Frklllllrtl, Daru'l-fikri'l-'arabi, 1948, s. 253-254; Mustafa Zeyd, eu-Neslz, I/110. 2~ <;etin, Abdurrahman, 'Nesih/Tefsir' md., DiA, XXXII/580.

842 I Uluslararas1 i mam $affi Sempozyumu

rek Ebu Hanife (v. 150 h.}, talebeleri Ebu Yusu£ (v. 182 h.) ile imam Muhammed (v. 189 h. ) ve imamiyye $ia's1 tarafmdan giiniimiize ula~masa da flklh usulii eserlerinin yazlldtgt iddialanzo ve gerekse imam $afii hayattayken Hanefi mez­hebinin hemen hemen te~ekkilliinii tamaml~ almas1, neshin diger telif metat­lanyla alan ili~kisinin imam $afii oncesinde de ele ahnnu~ almas1 ihtimalini kti.vvetlendirmektedir. Zira, fikih usuliinun, ge~~e yonelik bir in~a ~abasmm iiriinii almas1 b~glanunda26, Hanefi mezhebine mensup ~sulciilerin Fukaha Yon­temine gore kaleme aldlklan flklh usulii eserlerindeki usill kural ve kadideleri­nin Henefi me¥tebinin &khl ~oziimlemelerinden alu~tugu dii~iinilliir. 27

Nesih kavranu ve tearisi baglanunda kanuya ~oyle yakl~abiliriz. ilk donem Hanefi Mezhebi bilginlerince ne§ih tearisinin de dahil aldugu .6.k:lh usulii kural ve kaideleri §ifahi alarak biliniyar ve varhguu siirdiiriiyar ve bu kurallar furu' nklun ~ekillenmesine etki ediyardu. 2B Dala)'ls1yla Hanefi mezhebi kurucularl­run kullanrug-t fikih usulii kurallan, bir ~ekilde furu' hk1un ir;erisinde miinde­mir;ti. i~te Hanefi mezhebine mensup usulcillerden Kerhl ( v. 340 h.), Cessas ( v. 370 h. ), Debbusl (v. 430 h. ), Serahsi (v. 483 h. )'nin yapbgt, ~ifahi ve Hanefi Flkhuun sabr aralarmda miindemir; alan ~sill kurallarm1 belli sistematik dahi­linde yaz1ya ge~ek almu~tur. 29 Mesela, bir omek iizerinden yiiriiyecek alur­sak, bir ba~ka Hanefi usulcii Fahrulislam el-Pezdevi ( v. 482 h. ) ilmi; 1: 'ilmu't­tevlzld ve's-sifiit ve 2. 'ilmu'§-§erffi ve'l-nhklim diye ikiye ayumakta ve 'ilmu'l-furu veya flklh diye de nitelenebilecek 'ilmtt'§-§erffi'nin iir; ana klsrmdan alu~tugunu belirtmektedir. Bu iir; ana klsrm; 1. Helal, haram, sahih, fasid, vadb, men­hiy/nehiy, mendub ve mekruh ~eklinde fiillerin hiikiimlerini bilmek. 2. Bu hii­kiimleri usill ve di1 kurallanyla ili~kilendirerek kavramak ve 3. Bilgiyi fiiliyata ger;irmektir ki, ana gore bu ii~ unsurun kendisinde tapland1gt ki~iye fakih de­nir. "Bu nlmzdn bizim ashiibzmzz onciidiir ve yiiksek mertebe snltibidirler, ... "30 diyen Pezdevi, Hanefi mezhebi kurucularmm nesih tearisi de dahil usill kurallarm1 bildiklerini ve bunlan fikha uyguladtklarmi ifade etmektedir. Bu sebeple, soz

25 Bu konudaki tar~malar i~ bkz. Menderes Giirkan, islam H11k11k Metodolojisiuiu 0/11~1111111 ve $11-fii'uin Yeri, Yaymlanma~ Doktora Tezi, ERU Sosyal BilhrJer Enstitiisii, Kayseri 1997, s. 16-42. 26Ge~ bilgi ir;:in bkz. H. Yunus Apaydm, "Klasik F1k1il Us111iiuii11 YllpiSI ve i~levi", islam Hu.kuku Ara~b.rmalan Dergisi, yi1:2003, sayd, s.-7-28. v Fu.kaha Yonteminin olu~umu ve Kelamalar Yonteminden temel farklan konusunda bkz. Davut hta~, " F1k1l1 Us11lii Yazumuda 'Kelame~lar Yontemi ve Fakilller Youtemi' Ayruu/11~111115111111 M11/1iyeti Uzeri­lle", Bilimname, yi1:2009, Sa}'!: XVII, s. 65-95. :zs Geni~ bilgi ir;:in bkz. Giirkan, islam Hukuk Metodolojisini11 0111~"""' ve $ajif'nin Yeri, s. 326-327. 29 Hanefi Mezhebinde usill-furii' ili~kisi ve usuliin olu~masmda nklun etkisi hakkmda fazla bilgi i~ bkz. Ali Bakkal, isltim F1klh Mezhepleri, istanbul2007, s. 79-81. JO el-Pezdevi, Ebu'I-Usr Fahru'l-islam Ebu'I-Hasan Ali b. Muhammed b. ei-Huseyin b. Abdulkerim, Usfilii'/-Pezdevi: Kellzu'l-Vusiil, Abdillaziz el-Buharl ( v. 730 h.)'nin Ke~fu'I-Esrtir ~erhi ile birlikte: (Ke~fu'I-Esrtir '1111 Usiili Fahrulislam el-Pezdevi), Yayma hazrrlayan. Abdullah Mahmud Muhammed Orner, Beyrut 1997, I/15-35.

im!'m ~afii Oncesi Nesih Kavramt ve Imam ~afii'nin Deliller Arast Nesih Anla}'l$11 843

konusu usulci.ilerce yaztya gec;irilen usiil kurallan, Ebu Hanife ve ileri gelen talebelerince bilinen ve hkhl c;oziimlemelerde bizzat kendileri tarafmdan kulla­rulan kurallar olarak goriilmelidir.

Dile gelirilen kabuliin bir sonucu olarak, isimleri gec;en ilk Hanefi usulci.ile­rin eserlerinde nesih teorisine ili9kin dii§iincelerin, g6rii9lerin Ebu Hanife ve talebelerine nisbet edilmesi gerekir. Bir omekten hareket edecek olursak; Hanefi usulci.i Cessas, $afii'nin er-Risiile' de beyan'1 be9 guruba31 ayrrmas1n1 ve beyan ic;erisinde yer verdigi kisrmlan farkll yonlerden ele~tirmekte32 ve kendisi neshi de ic;ine alacak §ekilde beyan't be~ klsma ayrrmaktadu. O'na gore beyan ~u be~ klsrmdan olu~maktadrr: 1. ilkten konan hiikiimler (el-Ahkamu'l-miibtedeu). 2.

Umum lafzrn tahsis edilerek, lanzdan muradm lafzm kapsad1~ biitiin fertler degil bir klsminin oldugwmn tebeyyi.in etmesi. 3. Bazen soziin hakikat anla­mmda degil mecaz anlamda kullanllmast, emrin delaJ.etinin vuci.ip degil de nedb veya ibahaya hamledilmesi. 4. Hiikmii ifade etmede ac;lklanmaya ihtiyac; duyan miicmelin bey an edilmesi ve 5. 'Bizim veltim ve takdirimize gore devam ehnesi miilnkiin alan bir hiilcmiin (yiiriirliik miiddetinin) sana erdigini betJnn' anlamt­na gelen nesihtir. 33

Cessas sonras1 Hanefi usulci.iler arasmda neshi bir beyan c;e~idi sayan34 ve neshi beyandan ayn goriip beyan c;e§itleri arasmda neshe yer venneyenler olsa da3s, biitiin bu tarh~malarrn ~unu gosterdigi ileri siiriilebilir. H~efi mezhebi kuruculanrun 5e_yan ve beyan c;e~itlerini ele allp ac;lkladtklaniu, neshi mutlakm

31 $affi, Muhammed b. idris, er-Risiile, s. 21-53. md. 53-178. 32 Cessas, $afii'nin beyan't be~ lasma ayumastru, gerek beyan ctiye niteledigi prensipler gerekse bu aymmda yer verdigi ornekler at;1smdan tutarlt gormemektedir. Mesela; $affi'nin ictihadJ bir beyan ~e~idi olarak saymastru sonraki $affi usulcillerin beyan tarumma aykm gormektedir. Zira bu usul­ciilere gore, 'be~jiiu; bir §eyi knpail durumdau Oftk ve aula§lilr duruma pkarmakhrlknvu§htrmakhr', diye tarif edilir. (Omek olarak bkz.. imamu'l-Haremeyn el-Ciiveyn! ( v. 478 h.), e/-Burhiiu fi Uslili'I-Ftklt, Beyrut 1997, 1/39) <;iinkii Cessas'a gore ictihad, bir ~eyi kapah konumdan at;lk konuma kavu~tur­manm bir yonterni degildir. Geni~ bilgi i~· bkz.. el-Fustil fi'I-Usfil, ya}'lrl3 haz. Muhammed Mu­hammed Tiimir, Beyrut 2000, 1/240-246. 33 Cessas, Ebu Bekir Ahmed b. Ali er-Razi, cl-Fuslil fi'l-Usril, I/247. J.l el-Pezdevi, Ke?fit'l-esr/ir 'n11 Usfili Fnhru/islam ci-Pezdevi, ill/159-160, 232 ( P~zdevi, beyaru, 1. Beyanu takrir, 2. Beyanu tefsir, 3. Beyanu tagyir, 4. Beyanu tebdil ve 5. Beyanu zarO.re diye be~ guruba ayumak­ta ve beyanu tebdil'in nesih anlamma geldigini belirtmektedir.); e~-Sa~i, Nizamuddin Ebu Ali Ahmed b. Muhammed b. ishak, Ustilii'$-$ii?i (v. 344 h.), Beyrut 2003, s. 155-169 ( Sa~i. yecti lasma ayudJgt beyan ~e~itleri arasmda 'Beyii1111 lebdil' eyer verir ve bunu nesih olarak tarumlar) as Serahsi beyan't; 1. Beyanu takrir, 2. Beyanu tefsir, 3. Beyanu tagyir, 4. Beyanu tebdil ve 5. Beyanu zarfue olarak be~ k1sma aYJrmaktadtr. Ona gore bey an nesihten ayndtr. <;i.inki.i beyan; bir hadisenin hiikmiini.i ba~lang.~_ta a~amak iken, nesih; subOt bulduktan sonra hiikmiin ref' edilmesi­dir/kaldmlmastdn. (Serahsi, Usillii's-Serahsi, istanbul1984, II/35) Beyan'm farkl1 aymmlan ve nesih-. le ili~kisi hakkmda geni~ at;lklamalar i~ bkz. Debbusl, Ebu Zeyd Ubeydullah b. Orner b. 'Isa, Takvimu'I-Edil/e ft Ustili'l-Ftklt, tahkik. Halil Muhyiddin el-Mis, Beyrut 2001, s. 221-227(Debb0si beyan't 1. Beyanu takrir, 2. Beyanu tefsir, 3. Beyanu tagyir ve 4. Beyanu tebdil ctiye dort lasma aYJIII ve neshi ayn bir telif yontemi olarak goriir); Serahsi~ Usl1lii's-Seraltsi, II/26-53.

844 I Uluslararas1 imam Safii Sempozyu,mu

takyidi ve furu:run tahsisi ch~mda bir telif rnetodu olarak bildiklerini ve de bu kurallan flkha etkin bir ~ekilde uygulachklanru gosterrnektedir.

2. imam ~afii'nin Nesih Kavrammt Tammz:

Kavrarnlarin efraduu cami' ve agyanru mani' ~ekilde ku~ahcr bir konuma ka­vu~masuun zamana ihtiyac1 oldugu bir hakikattir. Nesih kavrarn1 i9Jl de bunun gec;erli oldugunu belirtmemiz gerekir. Nesih teorisinin farkh yonlerine yer verip a9kJayan_ ~am ~affi'nin, kitaplarmda nesih kavrarn1nm anlamma 1~1k tutacak olduk~a klsa, sa~e ve ozlii ifadelerin oldugunu gormekteyiz: Mesela; er-Risate' de; " Neshetti demek ise, farziyetini kaldzrdz demektir. Her hiikiim kendi zamanmda haktzr. Allah onu neslzedince terk edilmesi ]zak olur. Farz oldugu doneme yeti$en kimse ona uymakla ve som·a da onu terk etmekle Allalz'a itaat etmi$ olur. Farz oldugu doneme yeti$meyen kimse ise, sadece onu nesheden hiikme uyarak, Allah' a itaat eder. "36 ifadele­ri yer almaktadrr. Yine $afii'nin, Kur'an'da yer alan nasihi, 'Allah'm onceki emrilze mulzalif indirdigi emirdir'37 ve mensuhu, 'farziyyeti zail olan, sona eren'3S ~eklindeki tarifleri de onun nesih kavrarn1 anlayt~ma 1~1k tutmaktad1r. Hadislerde nesih konusunu ayrmhlanyla ele alan Ko~uzu, $.~ soruasmda yaplian onlarca nesih tantrnmm hi~ birisinin $afii'nin tanlffil kadar konunun temeline 1~lk tutacak ve maksad1 ortaya koyacak tarzda olmachguu ifade etmektedir. 39

$afii'nin kendisinin nesih anlayt~ma 1~lk tutan ve nesih teorinin olu~masma katkl saglayan bu klsa ve ozlii ifadelerinde dart unsur dikkat c;ekrnekte ve one 9-krnaktachr. Bunlan §6yle ifadelendirebiliriz; 1. Nesih, yerine getirilrnesi farz olan bir hiikrniin terk edilmesidir. 2. Bir farz/hiikiirn, yerine ba§ka bir farz/hiikiirn konrnachkc;a neshedilmez. 40 3. Neshedilen ve nesheden her bir hiikiirn yiiriirliikte olduklan kendi donernlerinde hakhr ve 4. Miikellef, neshe­den yeni hiikrnii yerine getirmekle ve neshedilen eski hiikrnii de terk etmekle Allah'a itaat etmi~ olur. 41 $afii, nesih taniiDIDda yer verdigi unsurlara 'kzble degi$ikligi' omegiyle dikkat c;ekrnekte ve ac;Ikliga kavu~turmaktadrr. Allah Teala'nm Hz. Peygamber (s. a . . v)'e bildirmesiyle Miisliimanlcir narnazlariru Bey­tii'l-Makdis'e dogru yonelerek killnaya ba§lachlar . .Daha sorua bu hiikiim nes-

36 $affi, er-Ristlletislnm Hukukrmun Knynaklnrt, <;evirenler: Prof. Dr. Abdiilkadir $ener-Prof. Dr. ibra­him <;ab~kan, Ankara 1996, s. 78, md. 361. 37 $affi, hrtiltifu'l-Hndis, tahkik: Muhammed Ahmed Abdiilaziz, Beyrut 1986, s. 31. 38 ;>affi, er-Ristlle, s. 142-143, md. 404. 39 Ko~u, Hadisde Ntisilr Mensiilz Meselesi, s. 125.

-10 $affi, ilk farz olan namaz konusunu anlatuken, neshedilen hiikmiin/farzm yerine mutlaka ba~ka bir farzm getirildigini belirtmektedir. Buna gore; once gece namaz1 emredilmi~ (Mi.i.zzemmil, 73/1-3, 20) ve daha sonra be~ vakit namazla (isra, 17/78) bu ilk hiikiim neshedilmi~tir. Bkz. ;>affi, el-iimm, yayma haz1rlayan: Mahmud Matruci, Beyrut 1993, I/144-145. $affi, bir farz siirekli olarak neshedil­mi~se onun yerine mutlaka ba~ka bir farzm i.kfune edildigini belirtir. Bkz. $afil, er-Ristile, s. 109, md. 328. 41 Benzer dii~iinceler i9n bkz. Mustafa Zeyd, en-Nes/r fi'l-Kur'tini'l -Kerim, I/75.

ima!D ~afii Oncesi Nes ih Kavram1 ve imam ~afii'nin De Iiller Aras1 Nesih Anla}'I~J I 84 5

hedildi ve arhk Beytii'l-Hararn'a donerek namazlann klhnmasx bir hak/farz haline geldi. imam $afii, nesih olgusundan once Beytii'l-Makdis'e donmek nasii bir farz/gereklilik ise nesihten sonra da Beytii'l-Haram'a donmenin ayru ~ekilde bir farz oldugunu ve bazx zaruretler dx~mda buna aykln davranrrianm caiz ol­mayacaguu belirtir. 42

imam $afii tarafmdan neshin rnahiyetini a9klayxa tarzda ' bir farziyetin kaldz­rzlmaszdzr .. .'~eklinde yapxlan klsa ve ozlii tarum, $afii mezhebine mensup usu1-cillerce tarumdaki ana unsurlar ve mahiyet sabit olmakla birlikte43 farklx laftzlar kullanxlarak daha sistematik ve teknik bir §ekil alnu~trr. Mesela; $afii usulciiler­den ibn Ffuek ( 330-406 h. ) neshi, " Onceki hi tap ile sabit alan hiil.:miin, kendinden sanra gelen ve bu hiif...11ziin kalktzgma delfilet eden hitapdzr. $ayet bu hitap almasaydz onceki hitap ile belirtilen hiikiim varlzgzm siirdiirecekti. "44 ~eklinde tarumlarnx~hr.

ibn Ffuek'in tanrmmdan da anla~xlacagt iizere, imam $afii ve $afii usulciilerce kabaca 'onceki Jziikmiin refi' §eklinde yapxlan nesih tarumlarmm farklx laftzlar kullanmanm dx§mda, tanrmm mahiyeti ve kapsarnx at;~smdan biiyiik benzerlik­ler t~xdxgt- goriilmektedir.

Fxklh usuliindeki mevcut iki usiil rnetodolojisi arasmda rnukayese imkaru i9n Fukaha Yontemine mensup usulcillerden birinin nesih tanrmma da yer verrnek yararlx olacakhr. Mesela; bu yontemin temsilcilerinden Cessas neshi;" Bizim vehim ve takdirimize gore devam etmesi miimkiin olmz bir hiilo7!iin (yiiriirliik miiddetinin) sana· ~rdigini bet;iindzr. " ~eklinde tarif etmektedir. 45 Fukaha metodu temsilcileri yapbklan nesih tarumlannda, " .. . onceki hiikmiin yiiriirliigiiniin sana ermesinin bet;iimna" ve $afii usulciiler ise tarumlannda " .. . hiikmiin refine/ kalkh­gma" vurgu yapmaktadrrlar . Her iki metodoloji temsilcilerince yapxlan nesih tarurnmm farklx a9lardan tahlil ve degerlendirrnelerine ilgili f:tkxh usulii eserle­rinde geni§c;e yer verilmektedir. Fakat, her iki ekoliin temsilcilerince yapllan tarumlarda one t;lkarxlan ve iizerine vurgu yapxlan husus ayn olsa da, sonu\ itibariyle tanrmm delalet ettigi anlamda farklxlxk yoktur. $oyle ki; her iki ekol rnensuplannca yapllan tarumda, sonraki delil ile onceki hiikrniin meriligine son verilrnekte ve nasih delille belirtilen hiikii.m rnensllh hiikrniin yerini almaktadxr .

.u ~affi, er-Risfile, s. 122, md. 360. 43 Farkil nesih tarumlan ve bu tarumlara ili~kin yapllan tartJ.~malar hakkmda geni~ bilgi i9Jl bkz. ~iikri.i. Selim Has, " Klnsik Ftktll Usuliinde Nesltin Mnlliyeti ", ERU Sosyal Bilimler Enstitiisii Dergisi, yu: 2006/2, saYJ:21, s. ~43-553. 44 ibn Filrek, Ebu Bekir Muhammed b. el-Hasan el-isfeharu, Kitfibu'l-Hudiid ji'l-Usiil: el-Hudl1d ve'l­Muvfidnfit, Beyrut 1999, s. 143. Benzer tarumlar i9n bkz. imamu'l-Haremeyn el-Ciiveyn! ( v. 476 h.), et-Telllls fi Usiili'l-Flkll, Tahkik: Muhammed Hasan Muhammed Hasan ismail, Beyrut 2003, s. 329; Gazzau ( v. 505 h .}, el-Mustnsfli min 'ilmi'l-Ustil, BuJak 1322, l/107. 43 Cessas, el-Fusiil ji'l-Usl1l, I/247.

846 1 Uluslararas1 imam 1>afii Sempozyumu

Miikellef nesih olgusundan sonra mensU:.h olan hiikumle degil nesheden hu­kiimle yi.ikiimlii hale gelmektedir. 46

B. imam $afii'1lin Deliller Arasl Nesih Anlayz~z:

Miitekelliritin ve Fukaha Yontemleri arasmda nesih· teorisi konusunda ya§a­mi.n ihtilaflardan birisi de, 'deliller nrnsz nesih ili~kisi' yani hangi fikhl delilin han­gisini neshedi:p edemeyecegi meselesidir. Bu iki ekol arasmdaki soz konusu ihtilaf Kur: an, Siinnet, icma' ve kiyas delilleri iizerinde toplanmaktad!r. .. .

Fukaha yo{\temme gore; Kur'an'm Kur'an ile, miitevatir siinnetin mutevatir siinnet ile, mutevatir siinnetin Kur'an ile, Kur'an'm miitevatir siinnet ile ve haber-i vahidin haber-i vahid-ile neshi caizdir. Fakat nesih olgusu, Hz. Pey­gamber (sav. )'in hayanyla srmrh oldugundan, o hayatta iken icma' tahakkuk etmeyecegi ve kiyas ise prensip olarak onun vefanndan sonra yap1lacagt i9n icma'47 ve kiyas delili hi<;bir §ekilde neshe konu olmamaktad1r. 48

Mutekellimin metoduna gore ise; Kur'an'm Kur'an'1 ve slinnetin siinneti (miitevatir siinnetin miitevatir siinneti ve ahad siinnetin ahad siinneti) neshe­debilecegi konusunda gorii§ birligi49 olm~a birlikte bu iki delilin bir birlerini neshedip edemeyecegi konusunda farkh dii§iinceler soz konusudur. 5~ Bu yon­tern mensuplan arasmda farkh gorii§ler olmakla birlikte51 Fukaha yonte:ffiindeki benzer kaygllardan dolayt icma' ve kiyas ile de nesih olmayacagt genel kabul gormii§tiir. 52 $affi mezhebine mensup bu yontem temsilcileri arasmda Kur'an ve siinnetin kendi ic;lerindeki nesih ili§kisi di§mda delillerin (Kur' an, siinnet,

46 Benzer dii§iinceler it;in bkZ. $i..m§ek, Kur'nn'm Anln§1lmnsmdn iki Mese/e, s. 95; Ko9<uzu, Hndisde Niisih Mensfi/z Meselesi, s.125-126. 47 Mesela; Kerhl, Fukaha yontemindeki hakim gorii§iin aksine sahabe icma'l ile neshin olabilecegini soylemektedir. Ona gore; "Biliniz ki; nld1gzmz gnnimetlerin be§te piri Allnh'n, Elrisine, nkrnbnllg' bulrmnn­lnrn ... drr" (Enfal, 8/41) ayetiyle Hz. Peygamberin akrabalanna 'sava§larda ele gec;en ganimetten pay verilmesi hiikmii sabit olmu§tur. Fak'!t sabit olan bu hiikiim, sahabenin icma'1 ile neshedilmi§tir. Bkz. Ebu'l-Hasan Ubeydullah el-Kerhl, Risiile fi'l-Usz11, 28. md. 48 Semerkandi, 'Alauddin $emsunnazar Ebu Bekir Muhammed£. AbiDed ( v. 538 h.), Mlziinu'/-Usfil, tahkik: Abdillmelik Abdurrahinan es-Sa'di, Mekke 1987, II/1005-1006. Aynca geni§ bilgi i9-n. bkz. Osman Oksiiz, Klnsik Hnnefi Flkzh Usuliinde Nesih Anlnyl§f, Yaymlanmarru§ Yiiksek Lisans Tezi, ERU Sosyal Bilimler Enstitiisii, Kayseri 2004; s. 46-75. ~9 Bkz .. imamu'l-Haremeyn el-Ciiveyn!, et-Te/lzls fi Usiili'l-Fzkh, tahkik: Muhammed Hasan Mu­hammed Hasan ismail, Beyrut 2003, s. 353-354.

so Mesela; Gazzali, Kur'an ve siinn~tin her ikisinin de Allah katmdan ve kaynaklaruun bir olmast sebebiyle bir birlerini neshedecegi, bunun aklen de imkanstz olmadi~ ve pratikte (sem'an) de meydana geldigi dii~iincesindedir. Bkz. Gazzau, el-Mustnsfii min 'ilmi'l-Usfil, 1/124. 51 Mesela $afll'nin ashabmdan Ebu'I-Kastm el-Enmati'ye gore, aslm hiikmii fer'e verilirken hiikrniin verilmesinde etkin olan illet mansus(nas ile belirtilmi§se) ise, fer' in hiikrnii de nas anlarrunda olaca­gmdan bu yolla elde edilen klyas/fer' ile nesh sahlhtir. Geni§ bilgi it;in bkz. el-Amidi, el-ilzkiim fi UsJI/i'l-Ahkiim, DI/ 178; Serahsi, Usiilii's-Sernhsl, II/66.

52 Bkz. el-Ciiveyru, et-Te/IJfs fi Usfili'l-F1kh, s. 360; Gazzali, el-Mustnsfii min 'ilmi'l-Usfil, l/126.

im~m ~afii Oncesi Nesih Kavram1 ve imam ~afii'nin Deliller Aras1 Nesih Anlayl§l I 84 7

icma, k1yas, sahabi kavli) bir birleri arasmdaki nesih ~kisi konusunda olduk~a uzun tarh~malar mevcuttur. 53 Bu tarh~malar hakkmda bu kadar ile iktifa ede­rek imam $afii'nin konuya yakla~umna ge~mek yerinde olacaktu.

Kur' an ve Siinnet naslarmda bir delil.in diger delili neshettigi at;U<c;a belirtil­mecligi ic;in .fJ.kili bilginleri arasmda nesh.in vaki' oldugu delilleri ve konular1 tespit ayn bir. ihtilaf konusu haline gelmi~tir. imam $afii bu stkmhYJ gormii~ olmalt ki; omek olmas1 hasebiyle, ozellikle siinnet naslan arasmdaki nesih ili~­kisinin varli~ bilmek ic;in ~unlara ihtiya~ duyuldugunu belirtmektedir:

1. Hz. Peygamber (sav. )'den gelen bir haber ile nasih ve mensUhun bilcliril­mesi, 2. Ba~ka bir soziin~ buna a9khl< getirmesi ve 3. Aralaru:'da nesih ili~kisi olan haberlerin soylendikleri vaktin bilirunesiclir. 55

Yine imam $afii'ye gore; Hz. Peygamber (a. s)'in, neshettigi siinneti insanlara bildirmesi asli gorevidir. 56 Bu sebeple herhangi bir siinnetin neshedildigme ili~­kin bir rivayet varsa onu nesheden siinnetin de mutlaka rivayet edilmi~ olmast gerekir. ~ksi hal de, insanlar 'Belki de bu siinnet neshedilmi~tir!' diyerek pek c;ok siinnetin neshedildigi vehmine kaptlabilir. 57 Neshin tespitinde Kur'an, siinnet ili~kine de deginen imam $affi, Kur' an' da yer alan nasihlerin bilinmesine siinne­tin delaiet ettigi ve bu yolla nasihin mensuhtan ayrrt edilebildigi gorii~iindedir. 58

Nesih teorisinin en tarh~malt hususlanndan birisi, Jarklz deliller arasz nesih ili~kisi' olmasl ve. biiyiik ihtimal ile bu tartJ.~manm imam $afii. oncesinde' de ya­~annu~ olmas1, onun bu konuya ilgi duymasma sel:Jep olmu~tur. imam $afii'nin ' deliller amsz nesilz ili~kisi ' konusunu, agulikli olarak usiil eseri er-Risfile ve yer yer jhtilnfu'l-Hadis' de kendinden onceki ·ve kendi donemindeki bilginler arasm­da ya~anan tarb~malara cevap niteliginde ve gorii~lerini savunmact bir iislupla dile getirdigi soylenebilir. $affi'nin, bu iki eserindeki konuya ili~kin bilgiler, kendinden once meseleye tara£ olanlarm gorii~lerinin ve argiimanlannm da te~ekki.il ettigme 1~lk tutacak niteliktedir.

imam $affi'nin ' deliller arasz nesih ili~kisi ' anla~mm, gerek kimi Miitekelli­min metodu usulciileri ve gerekse Fukaha yontemi usulciilerin anlaYJ~ ve yak-

53 Bu tarb~malar i9n bkz. Abdiilha.mit Sag.r, Kelnmct Ftktlt Usulciileriniu Nesilt Aulnyti'· Yaymlan· manu~ Yiiksek Lisans Tezi, ERU Sosyal Bilimler Enstitiisli, Kayseri 2007, s. 46-84; Ko~kuzu, Hndisde Nfisilt Meustilt Meselesi, s. 134-136.

~ $afii, nesih ili~kisi varhg.na i~ret eden soziin kime ait oldugunu a«;~kt;a belirbnemektedir, ancak bu soz sahabiden konuyla ilgili bir nakil olabilir. 55 $afii, ilztiltifu'l-Hndis, s. 40. Hadisler arasmdaki nesih ~kisinin dirayet ve rivayet yolu ile tespiti konusW1dakf dli~iinceler ic;in bkz. Ko~kuzu, Hndisde Niisi/1 Meuszilz Mese/esi, s. 142-144, 164-172. 56 $affi, er-Ristile, s. 221, md. 608. :;; $aru, er-Risiile, s. 109, md. 328. ;s $afii, er-Risiile, s. 222, md. 609.

848 I Uluslararast Imam $:tfii Sempozyumu

la~tm111dan farkhhk gosterdigi goriilmektedir. imam $afii, neshin deliller ara­smda degil de ~ekil ve mahiyet birligi sebebiyle delillerin kendi i9erinde var oldugu iddiastyla dikkat c;ekmektedir. Bu nedenle kimi ara~nrmaalar onun bu yakla~muna, " Miistnkil te§ri' esaslarmm birbirine menfi mnnadn miidnhalesizligi "59,

"Nfisih ve mensuhta kuvvet dengesi "6() gibi isimler vermi§lerdir. Bu sebeple imam $afii'nin, ' deliller arasz nesih ili§kisi 'nde goze c;arpan onemli husus, delillerin siibut ac;tsmdan paralellik gostermesidir. $oyle ki; siibutu ayru olan deliller arasmda ne~ih vardrr. Buna gore; siibutu kat'i alan bir delil ancak siibutu kat'i olan bir delil ile peshedilir, yoksa siibutu kat'i olan bir delil siibutu zanni bir delil ile neshedilmez ve yine siibutu kat'i olan bir delil siibutu zanni bir delili neshetmez. Bu dii§iince ve kabullerin tabii bir uzant1s1 olarak, siibut a<;ISmdan bir birinden farkh olan Kur' an ve siinnet delili ancak kendilerini neshedebilir­ler, yoksa bir birlerini neshedemezler.

imam $afii'nin nesih teorisinde diger yakla§tmlardan farkh ve dikkat c;eken bir tutumu da, ' deliller arasz nesih ili§kisi ' konusunda icma' ve klyas delillerini ch§anda brrakmastdrr. (:iinkii, imam $afii'ye gore; Allah Teala Peygamberine taruchgt yetki ve otoriteyi onun ch§mda kimseye vermemi§tir. Miisliimanlann asil gorevi Allah' (c. c)m emri geregi Hz. Peygambere tabi olmak ve hic;bir §e­kilde ona muhalefet etmemektir. Miisliimanlann tabi olmak durumunda olduk­larl siinneti, icma ve klyas gibi bir delile istinaden neshetmeleri soz konusu olamaz. Bu sebeple, siinnet ile bildirilen bir hiikmii neshedemeyen icma ve klyas delilinin Kur' an ile belirtilen hiikmii neshetmesi hic;bir §ekilde miimkiin degildir. 6t Neshi, Km'an ve siinnet delilleriyle smrrh tutmas1 ve neshin sadece Kur'an ve siinnet delillerinden her birinin kendi ic;erisinde vuku' buldugunu soylemesi, imam $afii'niri nesih teorisinde kendinden onceki bilginlerin yakla­§mundan farkh yeni bir donem ve anlayr~1 ba§lattlgtru habra getirmektedir.

1. Kur'an'tn Kur'an ile Neshi:

Miisliiman bilginler arasmda .Kur'an'm Kur'an ile neshinin aklen ve sem'an cevazmda ihtilaf olmayrp icma edildigi belirtilir. 62 Kl;U"'an'm neshinin cevazr ve vukU'u konusunda aykln gorii§ Miiteahlurln' den Ebu Muslim Muhammed b.

59 Nazltgiil, imam e~-$ajii'uiu Hadis Kiilhlriinulzdeki Yeri, s. 213. 60 KoQ<uzu, Hadisde Ntisih Meuslih Mesele.si, s. 128.

6t Geni~ bilgi i~ bkz. $afii, er-Rislile, s. 108-109, md. 326. 61 GazzaJ.i'nin mutlak anlamda neshin cevazt konusunda var oldugunu s<>yledigi icma' Kur'an ayetlerinin kendi arasmdaki neshi de ~atacak niteliktedir, ~oyle ki; " .. . 811 komt ittifakll bir komt oldugu ifill, bmw inknr eden iamiz pgnemi~ olur. Miisliiman/ar arasmda neshi inkllr edenler de olmrt~htr. Fakat bu icmti, on/arm inkllr/anndmz once mevcut oldugu ifilz,-lrer ne klldar Yalwdilere kar~z bir lzuccet degilse de- on lara kllr~t bir lmccettir. " Geni~ bilgi i.;in bkz. Gazzati, ei-Mustasfti mill 'ilmi'l-Uszi/1 islnm Hukrtkzmda Deliller ve Yorum Metodolojisi, («;ev. H. Yunus Apaydm), Kayseri 1994, I/165. Aynca bkz. Cessas, e/-Fusfil ft'l-Uszl/, I/366-367;

ima?I $afii Once~i Nesih Kavramt ve imam $afii'nin Deliller Arast Nesih Anlayt§tl 849

Bahr el-isfeharu ( v. 322 h. )63 ve. baz1 giiniimiiz ara§b.rmaolanna64 aittir. Kendi­sine .6.lo.h ehli arasmda yer verilmeyen el-isfeharu'nin nesih anlaYI§l klsaca §6yl~ . ozetlenebilir: Nesih, Muhammed (a. s)'in $er·i'atmda vuku' bulmamz~tzr. Kur'aiz'da' bahsi ge~en nesih, Kur'an'm kendinden onceki §eri'atlerin hiikmiinii sana erdirmesidir. <;iinkii Hz. Muhmtzmed (a. s) pet;gamberlerin sommcusu ve omm getirdigi §eri'at 'ise kzyamet giiniine kadar siirecektir. 65 el-isfehani'nin 1,1esihle ilgili ana hatlar1yla dile getirdigi bu gorii§ii kendinden soma pek c;ok ili.m ad~ eserlerinde yer alnu§ ve farkh ac;Ilardan tenkit edilip cevaplandirilmaya gidilmi§tir. 66

Kur' an ayetinin hiikmiiniin yine Kur' an ayetiyle neshedilmesinin gerek ce­vazr ve gerekse vukfr'unu kabul eden imam $afii, bu olguyu bir taklm akli ve nakli deliller ile ispat etmeye c;ali§rm§b.r:

a) Akli delil:

imam $affi, neshin cevaz1 ve vuku'u olgusunu oncelikle Allah'm rahrnet ve mer~arneti ile kudreti ve yetkisiyle ili§kilendirrni§tir. Ona gore; Kur'an'I Kerirn'i insanlar~ rahrnet ve rehber olsun diye Hz. Peygarnber' e indiren Cenab-1 Hak, yine insanlarm ihtiyac;lanna yonelik olarak Kitab'mdaki kimi farzlan sabit killp degi§-

63 Hayab hakkmda bkz. Lutfullah Cebeci, " isjnhiinl, Ebii Miislim" md., DiA, XXll/509; Tacuddin Ebu Abdillah Muhammed b. el-Hiiseyin el-Urmevi, el-Hiisii mine'l-Mnhslil fi Usfili'l-FIIdl, tahkik: Abdiis­selam Mahmud Ebu .Niki, Bingazi- 2001, IJ/440. ~ Burada ismi ger;en ara~hrmaalar Kur'an ayetleri ir;erisinde neshin olmad.Jguu ve fakat Kur'an'm kendinden onceki ~eri'atleri neshettigini one siirerler. Omek olarak bkz. Silleyman Ate~, Kur'nn'dn Nesb Mese/esi, istanbul 1996; Talip Ozde~, Kur'nn ve Nesh Prom/emi, Ankara 2005; M. Sait $im~ek, Kur'nn'm Anln~Ilmnsmdn iki Mesele, Istanbul 1991; M Zeki Duman, " Kur'n11-1 Kerim'de Neshe Deli/ Giiterilen ve Mensuh Addedilen Ayetlerin Mann Yiiniindeu Yeniden Giizden Gefirilip Degerlendirilmeleri", Bilimname, sa}'l:XVII, 2009/2, s. 9-50 ve ayru makale aynca Tnrihten Giiniimiize K11r'nn llimleri ve Tefsir Usulii ir;erisinde yayunlannu~hr, Ankara 2009, s. 79-106; Ali Bakkal, "Kur'nn'1 Anlnmndn Siynk­Sibnkm Onemi", Tarihten Giiniimi.ize Kur'an ilimleri ve Tefsir Usuli.i, Ankara 2009, s. 11-48. 6; Cessas, Ebu Bekir Ahmed b. Ali er-Razi, Ahkamu'I-Kur'an, tahkik: Muhammed es-Sadtk Kam­havi, Beyrut 1985, 1(12. $evkaru, el-isfeharu'nrn ' nesl11 cnizdir fnkat vnki' olmmm$hr' demesini, onun Muhammed! $eri'ati bilmemesinden kaynakland.Jguu ve ihti.lafma deger verilip kitaplarda nakle­dilmesini de anlayamadtguu soylemektedir. Bkz. $evkaru, ir~tldii'l-FIIIn/1 ilii Tnilklki 'flmi'l-Usfil, s. 313. 66 islam dini!iin sadece kendinden onceki ~eraitleri neshettigini yoksa Kirr'an ayetleri arasmda neshin olmad.Jguu dile getiren Mu'tezile kelamas1 ve miifessiri el-isfeharu, Kur'an ayetleri arasmda neshin vlli' olmad.Jguu ispat ir;in oncelikli olarak "Onn ne iiniinden ne de nrdmdnn bah/ gelemez. 0, iliikiim ve ilikmet snilibi, iiviilme~;e liiy1k alan Al/nil tnrnfmdnn indirilmi~tir. "( Fussilet, 41/42) ayetini delil geti.rmi~tir. Ona gore, Kur'an'da neshin varl.tguu kabul etmek Kur'an'm hiikiimlerini iptal ve babl bir hiikmiin Kur'an'a girdigini kabul etmek anlamma gelir. (Fahruddin er-Razi ( v. 606 h.), Mefati­lw'l-Gnyb, Daru'l-fikr 1981, XXII/132-133). el-isfeharu'nin bu ayetle istidlali ve gorii~iiniin degerlen­dirmesi hakkmda bkz'. Mustafa Zeyd, en-Nesh, I/50-52; Cebeci, " isjnhiinl, Ebii Miislim" md., DiA, XXll/509. Razi de b.kth usulii ve tefsirinde, el-isfeharu'nin Kur'an'da neshin olmad1gma ili§kin

gorii~lerini ve bunlara verilen cevaplan ayrmblanyla nakletmektedir. Bkz. Razl, el-Mnhsril fi 'ilmi UsaJi'l-Fikh, Beyrut 1988, I/538-541; Mefatilw'/-Gnyb, ill/248-249. Aynca bkz. el-Urmevi, el-Hiisii mine'l-Mnhsiil fi Usiili'l-Fikh, ll/443-446.

850 I UluslararaSI imam sam Sempozyumu '

tirmemi§ ve kimilerini de neshedip degi§tirrni§tir. Allah'm kullanna yonelik bu

tasarrufu mutlak olup onun bu hiikmiinii kimse degi§tiremez. Kur'an'da gerek degi§tirilmeyip sabitlenen gerekse neshedilen ve yerine yenisi getirilen hiikiimle­rin tamamt Allah Teala'nm kullarma yonelik bir rahmeti ve onlann yiiklerini ha­fifletip kolayla§hrmaya yoneliktir. Ayetlerle belirtilen hiikiimlerin sabit ktlmmast veya bir hikmeti ger~ekle§tirmeye mebru neshedilmesi §eklindeki bu ~ift tarafh tasarruf onun rahmet ve merhameti dahilinde olup biten §eylerdir. 67

Neshi, rpiikelleflere yonelik rahmet ve kolayla§hrma olarak goren imam $afii, Allah'm Kitab'mda yer alan hiikiimleri ancak yine kendisinin neshedebilecegini; Hz. Peygamber (a. s) dahil bunun hi~ kimsenin kudretinde olmadtgm.t ve buna yetkili kimsenin olamayacaguu belirtir. <;iinkii o, Allah dt§mda birinin Kur'an'daki bir hiikmti neshetmesini Kur'an'a yonelik bir degi§tirme faaliyeti kapsammda degerlendirir. Zira Kur'an'da bir §eyin ilkten farz oldugunu bildirme yetki ve kudretine sahip Allah, bu farzlardan dilediginin yiirtirliigiinii stirdiirme ve diledigini de neshetmekle tek yetkilidir. Allah Teala, Kur'an'daClegi§tirilmeyip sabitlenen farzlar ile degi§tirilip neshedilen farzlarm hangileri oldugunu belirleme yetkisini kendisine nispet etrni§tir. 68 imam $affi, Cenab-1 Hakkm, kendisine has loldtgt bu kudret ve yetkiye muhtelif ayetlerinde i~aret ettigini belirtmektedir. Bunlan §6yle SJralayabiliriz: - -

1. "Ayetlerimiz kendilerine apnftk birer delil olarak okundugunda, (oldiikten som·a) bi­ze kaV!I$1/layt lllllmnyanlar, 'Ya (bize) bundmz ba$ka bir Kur'an getir Vf!lja on11 degi?tit·( dediler. De ki: "Onu kendiligimden degi?tirmem benim ifilt olacak $ey degildir. Ben ancak bmw vahyolzmana' uyanm. Eger Rabbi me isyan edecek olursnm, elbette biiyiik bir giiniin azabmdan korkanm. "69

2. "Allah, diledigilzi siler, diledigini de sabit ktlzp bzrakzr. Ana kitap (Levh-i Malifllz) O'mm yanmdadzr. "70

3. "Biz herlzangi bir iiyetin hiikmiitzii yiiriirliikten kaldmr veya omt wzutturur (ya da ertelersek), yerine daha hayzrlzszm veya mislini getiririz. Allah'm giiciiniin lzer §f!lje lzak­kzyla yettigini bilmez misin ?"71

4. "Biz bir fiyeti degi§tirip yerine ba$ka bir fiyet getird{gimiz zaman -ki Allah, llf!lJi in­direcegini gayet iyi bilir- onlar Pe1;gamberle, "Sen ancak 11yduruyorsrm" derler. Hayzr, onlarm fogu bilmezler. "72

67 Geni~ bilgi i~ bkz. $afiil er-Ristilel s. 106, md. 312-313. 68 $afii, cr-Ristile1 s. 1071 md. 317; lllliltifit'I-Hndisl s. 31. 69 Y s 10/15 ~jJi .:,1 J iJ .t, v ·I~ jjjJ '1 t.U ~ .;,i'.i, .;..it U' W ~ ' •· -j ' Ji1 J~ ue dl:ii ~ ,·ie. i :; I~Jj unu 1 • • "Y'! o.r . J ~- I .n . ~ . r. J'. .:r. • · · · ~ lS"""'

. ,,e_ .. .:.-t.ll. •• .~ ··.e. .:,, .J~i <1 'it ' ' v ~~ I ii .:,, ' ' cS·W,; ' r.-:- r~ . ..s'-> • • ..s'-.s-..SY- .t:::f -~ o . ~

io Ra'd 39. ", .. J\:S:.itli ~~- U· H!.J '-' A.iJ,, ' •. " . , ) • r .J -~ - ~ 71 Bakarn 2/106. •.,n .J ~·..!. ••<' ie. tilt~~ :.I~ ~~~ \.Ut. ~~Ill. ~ uil ~ ji ~~ '-' W 1.0 ' ..r ... T ,l.> ~ ~ r--- (""' ..... J .,. .. -{"'~; , , ,. v , "-

ill'! am ~alii Oncesi Nesih Kavramt ve imam ~afii'nin De Iiller Arast Nesih Anlayt~t l851

b) Nakli delil:

Kur' an' da neshin cevaztru bir takrm akli argU.manlarla savunan imam $afii, aralarmda nesih ili~kisi olan ayetleri ornek vererek bunun ger~ekligini de ispat etmeye ~ah~1r. Her ne kadar ka~ ayet arasmda nesih ili~kisinin varltgma ili~kin bilgi vermese de er-Risfile, ilztiliifu'l-Hadis' de ve el-iimm' de verdigi orneklerle bu­nun bir olgu oldugunu ortaya koymaya gayret eder. $afii'ye gore; Kur'an'daki nesih olgusu iki ~ekilde bilinir: ·

1. Kur'an ayetleri arasmda var olan baz1 nesih ili~kisi yorum yapmaya ihtiya~ btrakmadan hemen fark edilir, yani nasih ve mensUh ayetlerin hangileri oldugu a9khr. imam $afii'nin nesih olgusunun bu ~ekilde bilini~ine verdigi 6rneklerden birisi gece namaztdrr. Bilgilerimize gore, giinde be~ vakit namaz farz kilinmadan once Allah Teala, "Ey ortiiniip biiriinen (Muhammed!), birnzz Jzm·i~, geceleyin kalk . (namaz kzl). Gecenin yansz miktarmca (yap bmw); yalwt gecenin yansmdan birnz ek­silt; ya da ondan birnz artzr. Kur'an'z da apk a~zk oku. "73 ayetiyle gece namazuu miisliim~ara farz lolm~tu. Sonra ayru surede yer alan "(Ey Muhammed!) $iip­hesiz Rabbin, senin, gecenin ii~te ikisine yakm kzsmmz, yarzsmz ve ii~te birini ibadetle ge~irdigini biliyor. Bernberinde buhmanlardan bir topluluk da boyle yapzyor. Allah, gece ve giindiizii diizenleyip takdir eder. Sizin bww (gecenin tiimiinde yalwt ~ogunda ibade­te) giiciiniiziin yetmeyecegini bildi de sizi bagz~ladz (yiikiiniizii lwfifletti. ) Artik, Kur'an'dan kolayzmza geleni okuyun . ... "74 ayeti ile gece namaz1 h~fletilerek nes­hedilmi~tir. Sohrasmda isra suresinin, " Giine~in zevalinden (ogle vaktinde Batr'ya kaymasmdan) gecenin karnnlzgznq kadar (belli vakitler~e) namazz kzl. Bir de sabalz Jl{i­ntazmz kzl. c;iinkii sabah namazz ~alzitlidir. "7" ile "Gecenin bir kzsmmda da uyanarnk sana malzsus Jazln bir ibadet olmak iizere telzecciid namazz kzl ki, Rabbin seni Makam-1 Malmwd'a ula~tzrsm. "76 ayetleriyle miisliimanlar i~ gece namazmm farziyeti kalchnlmt~77 ve fakat be~ vakit namaz farz kiliruru~nr. 78 Konuya ili~kin ba~ka bir 6rnekte ise sava~an askerlerin durumu ele almtr. Miisliimanlarm ilk sava~lann­da, Hz. Peygamberin sava§9ian co~turmas1 ve sava~ i~ gerekli cesareti gos­termeleri gayesiyle sabtrh yirmi ki§inin iki yiiz ki~iye ve yiiz ki~inin bin ki§iye

72 N hi 16/101 O:,.!i~: 1 ~·;<) ·1: :'• ~~ ~I 1.1~ .J~:· w ~lij :JJ1· ._i 0:,~ i;i J~ 1k a • . r-< l· 'r ' IJ"j» ·'Y 'r! , r-- ~.- .. !)

73 Muzzemmil, 73/1--1. 'h.yv) O:,i)i1 .fr_jj ~ 1j ji 'h.yj ~ .:,:il1 Ji ~ 'hc;>j ~! j;i1 ~ .FJ.ti1 ~i I! ~ .. ~ .. .. 7~ Muzzemmil, 73/20 .... ..!.W .)!.JI ~ ~ll.j ~j ll:.:lj q;i1 ifll ~ .)~l r_,ii ..!ti ~ .ll.:J b! 75 t . 17/78 I~,.,. 0:,\S' !.~iiO:,i·J ~I !.lil.:,i1· ··h . .:..l J'• :•.,, !).iJ.J ~.i·AII _jj sra, . ~ .p- ~ . .r- :TJ <r- '-':- . ..;-- .'Y • r- 1:·

71'1 · 17/79 1~ '· • ~~ ..!.rl· ,lt'o'; O:,i ~ .!.llllill o .. .ihE 1'i1' • sra, . ~ ~J .• ...--- • , , · - q:- .:.r'J

77 imam $affi, gece namaz1 farz·olmamakla birlikte takab zorlamayacak derece ve keyfiyette kllm­masmm iyi olacagt.ru ve kendisinin de gece namazt.na devam ettigini bildirir. Bkz. $afii, er-Ristile, s. 116, md. 343. 78 $afii, er-Ristile, s. 113-116, md. 336-342; el-Umm, 1/144-145.

852 1 Uluslararas• i mam $afii Sempozyumu

galebe c;alacag-t belirtilmi~79, fakat sonra sava~9larda ortaya 9kan zaaflann dik­kate ahrunastyla sava~taki bire onluk oran bire iki ~eklindeso degi§tirilmi~tir. 81

imam $afii yine bu anlayl~l ~er~evesinde, oliim oncesi ki~iden anne, baba ve yakm akrabasma yapmas1 istenen vasiyetin82 ilgili miras ayetiB3 ve " Vfuise vasi­yet yoktur. "84 hadisiyle men/nesh edildiguu soylemektedir. 8s

2. Kur' an ayetleri arasmdaki nesih ili~kisi hazen de siinnetin i~areti ve haber vermesiyle bilinir. Siinnetin, bir ayetin neshedildigine i~aret etmesi ve bunu haber vermesi siinnetin Kur'an'1 neshi ~eklinde anla~ilinamahdu. 86 <;iin.kii $afii'ye gore nesih benzerler/denkler arasmda ger<;ekle~ir ki87; Kur'an'm misli olmayan siinne­tin Kur'·art kar~1smdaki konumu onu neshetmek de gil bey an etmektir. imam $afii bu kisma omek olarak recm cezasrm verir. Kur'an-1 Kerim'de evli ve bekar aymnu yaplimadan zina edenler i~ belirlenen ceza 'yiiz sopa vurulmast'SS §eklindedir. Daha sonra Hz. Peygamberin siinneti, yiiz sopa cezasmm hiir ve bekar iken zina edenler hakkmda sabit oldugunu, eviller i~ bunun neshedildi~ ve zina eden

' hiir evlilere ise recm cezas1 uygulanacaguu haber vermi~tir. 89 $afii'nin, zina fiilin-de bekar ile evlilerin cezasrm Hz. Peygamberin, Allah'tan alarak belirledigini soy-

"Enfal, 8/65. "E.y Pe.;g11mber! Mii'minleri s11v11~11 te~ik et. Eger ifinizde 511brrll yirmi ki~i bulunur511, iki yiiz ki§iye g11lip gelirler. Eger ifinizde (s11b1rlr) yiiz ki~i bulrumr511, inktir edenlertfen bin ki~iye g11Iip gelirler, <;iinkii on/11r 1111/llmllylln bir k11vimtfir. " so Enfal, 8/66. " $imtfi i5e, Al/11/z yiikiiniizii lzllfifletti ve 5iztfe mulmkk11k bir z11nj o/tfuglllw bildi. Eger ifiniz­tfe 511brrll yiiz ki~i olur;11 iki yiiz ki§iye g11lip gelirler. Eger ifiniztfe (511brrll) bin ki~i olur511, Al/11/r'm izniyle iki bin ki§iye g11lip gelirler. Al/11/z, Sllbretfenlerle bernbertfir. " 81 $afii, er-Ristile, s. 127, md. 371-372. Muhammed Hudari, bu iki a yet arasmda nesih ili~kisinin \;Ok 3\;lk olmadlgtru belki, ilk ayetin 'azirnet hiikiim' ve ikinci ayetin ise 'ruhsat hiikiim' oldugunu be­lirtmektedir. Geni~ bilgi i\;in bkz. Muhammed Hudari Bey, Ttirllm't-Twi'i'l-i51timi, s. 22-23. 82 Bakara, 2/180. "Siztfeu birinize oliim gelip fllltrgr znm1111, eger g~ritfe bir lmyrr (mil/) brrllk"'111§511, mmy11, bnb11y11 ve y11lmr 11krnb11y11 me~rrr bir t11rztf11 v11siyeHe bullmm11sr -AI/11!1'11 knr§l gelmekteu 511kmmrl11r iizeri11de bir lmk ol11rnk- size j11rz krlmdr. " 83 Nisa, 4/11. " .. . Oie11i11 fOcugu v11rs11, geriye brrnktrgr m111tf1111, 111111 bllb11smd1111 ller biriuin nltrd11 bir lrissesi v11rdrr. E.ger fOcugu yok d11 (y11lmz) 111111 bnbnsr 01111 v11ris oluyors11, 11;i11511111 iifle bir dii§er. Eger knrde~/eri Vllr511, 1111115111111 lli55esi 11lfld11 birtfir ... " s. Tirmizi, Vesaya, 5. bab, hadis no:2120 (IV/433); Nesal, Vesaya, 5. bab, (VI/247) 85 $afii, Muhammed b. idris, Alrktimu'l-'Kur'1111, derleyen: Beyhaki ( v. 458 h.), yayma hazulayan: Abdulgani Abdulhilik, $akir, Beyrut 1980 (I-II), 1/149-150; Malik b. Enes, el-Muvntt11, Beyrut 1985, Kitabu'l-vasiyye, bab 5, (II/765-766); Ebu Davud, Vesaya, 5. bab, hadis no:2869. imam $afii'nin nesih teorisine gore vasiyeti nesheden ilgili miras ayetidir, soz konusu hadis ise bu neshi teyid makanunda anJa~tlrr. 86 Benzer dii~iinceler i~ bkz. Nazhgiil, imam e§-$11/ii'uiu Hndis Kiiltiiriimiizdeki Yeri, s. 128-129. ST $affi, er-Ri5tile, s. 110, md. 330. ss Nur, 24/2. "Zi1111 eden k11d111 ve zi1111 eden erkekteu Jrer biriue yiizer tfeguek vurmr. All111l'n ve 11/riret giiuii­

llf ium11yorsnmz, A/111/r'm dini(uiu koymu§ oldugu lriil.:mii uygul1111111) komrsrmd11 oul11rn IICIYIIcllgmrz trrtmn-5111. Mii'minlertfeu bir topluluk d11 onl11rm ceznllludmlmiiSIIIII ~11/rit o/51111. " 69 $afii, er-Ristile, s. 128-131, md. 375-380.

irpam ~afii Oncesi Nesih Kavram1 ve imam ~afii'nin Deliller Aras1 Nesih Anla}'l~II853

lemesi, ona gore, siinnetin Kur'an't neshetmesi degil sadece bu nesih olgusuna i~aret edip a9klad1~ tarzmda anla~llmahd1r. 9o

imam $afi1'ye gore; ayetler arasmdaki nesih ili~kisin<;le siinnet, ~asihe i~aret et­tigi gibi bazen de Kur'an'da zikrolunmayan mensfrh hiikme i~aret edip onu a~tk­hga kavu~turabilir. $oyle ki; Hz. Peygamber (a. s), Allah TeaJ.a'run emriyle Miis­liimanlan bir emri yerine getirmekle miikellef tutar, fakat daha s~nra bir rahmet ve hikmet geregi Cenab-1 Hak siinnet ile insanlara bildirilen hiikmiinii nesheder. imam $am, bu ~e~it neshe klblenin tahvilini ornek olarak verir. Bilindigi iizere ba~langr~ta miisliimanlar Mescid-i Aksa'ya yonelerek namazlanru· kllarlardt ki; namazda bu yoniin klble olarak tayin edilmesi, imam $afll'nin II Allnlz, Peygnmbe­ri'ni nnmnzdn kzble olnrnk Bet;tii'l-Mnkdis'e dondiirmii§tiir. Neslzedilmeden once Beytii'l­Mnkdis'in dz§mdn bn§kn bir yone donmek ise helnl degildir. II 91 Soziinde de belirttigi . iizere Allah'm iradesi ve belirlemesiyledir. Fakat daha sonra kimi hikmetler ve Hz. Peygamberin tahvilini arzulamast92 sebebiyle klble, yine Allah'm iradesiyle93

Beytii'l-~akdis'ten Kabe'ye ~evrilmi~tir.

2. Siinnetitz Siinnet ile Neslti:

imam $afii'ye gore nesih olgusu Kur'an ile ilgili oldugu gibi siinnet delili ile de ilgilidir. imam $afii'nin 'siibfitu nym alan deliller nrnsmdn nesih ili§kisi' ilkesinin tabii sonu~larmdan birisi de, hi~ ~iiphesiz si.inrtetin bir ba~ka delil ile degil ancak sun­net ile neshedilebilecegidir. MlSlr' da hayatmm son zamanlarmda yeniden kaleme aldt~ er-Risale94'a~ siinnetin ba~ka bir delil ile degil ancak kendisiyle neshi gorii­~iinii a9k ~ekilde dile getirmesi onun, konuya ili~kln gorii~lerinde farkhhk olabi­lecegi. ihtimaline95 kapllan kapatmaktadtr. imam $afii, Kur' an'm Kur' an ile nes­hinde oldugu gibi siinnetin siinnet ile neshi konusunda da gorii~lerini bir taktm akli ve nakli delillerle ispat etmeye ~ah~maktadtr. Onun konuyla ilgili ilei:i siirdii­gu delilleri ~ ~ekilde ozetleyebiliriz.

<JO $affi, Allknmu'l-Kur'nn, I/303-306. 91 $afii, er-Ristlle, s. 121, md. 3359. 9~ $affi, Allknmu'l-Kur'mz, I/64-65. 93 Bakara, 2/144. 94 er-RisiHe'nin yazun sebebi ve yaz1m yeri hakkmda geni~ bilgi i.;in bkz. Giirkan, islnm Hukuk Meto­dolojisinin 0111$lllllll ve $njii'nin Yeri, s. 16-42, 231-232; $amil Dago, imnm $nfii, Hnyntz ve Fzkzll Usiilii ilmindeki Yeri, Ankara 2004, s. 54; Nazhgill, imnm e?-$nfii'nin Hndis Kiilfiiriimiizdeki Yeri, s. 56-58. 9> A.midi, imam $afii'nin Kitab'm, miitevatir siirmetle neshinin miimteni oldugu gorii~iinde oldu­gunu belirttikten so!Ua '$affi'den nakledilen iki gorii~ten birine gore siinnetin Kur'an ile neshi caiz degildir.' diye de bir nakilde bulunmaktad.Jr. Bu nakilden anla~uan, imam $affi'nin diger gorii~iine gore ise bunun caiz oldugu sonucu Q.kabilir. Fakat onun bu kanatine, son gorii~lerini yans1tan eserlerinde rastlarulmamaktadir. $ayet boyle bir go~ii varsa da, bu onun terk ettigi eski gorii~ii olabilir. Bkz. Amidi, el-ilzknm fi Usiili'l-Alzknm, ID/162, 165; Muhammed Ebu Zehra, C$-$nfii Hnynhz/zii ve 'Asmllii -Arnu/ul ve Fzklwllii, s. 250.

854 1 Uluslararast imam ~am Sempozyu~u

a) Akli delil:

imam $afii'nin, siinnetin yine ancak siinnetle neshedilebilecegini Hz. Pey­gamberin Kur'an kar~1smdaki konumu, Allah Teftla'nm Rasillii'ne tarudi~ yetki ve delillerin siibut birligi ilkesiyle ili~kilendirrneye ve aklile~tirrneye c;ab.~h~ gi:hjiliir. imam $afi1' nin, siinneti Kur' an'la birlikte 'ittibdz ilim'96 elde etrne yolla­rmdan biri qlarak gordiigu ve Allah'm Peygamberine uyrnayt farz killp kar~1 <;Ikrnayt ise har~ klldi~97 dii~i.incesinde oldugu bilinir. $afil'nin bu tuturnuyla, genel olarak siinnetin flklh ilminde c;ok daha onernli bir konuma kavu~tugu soylenebilir. 98 ,.

imain $afi1, hiikiirn elde etrne a9smdan siinneti Kur' an mertebesinde gor­rnekle birlikte99, mahiyet itibariyle bu iki hiikiirn kayna~ birbirinden ayu­maktadrr. Ona gore; Hz. Peygamberin siinnetinin Kur'an kar~1smdaki konumu iic; aiiamahd1r:

1. Allah Teftla'nm Kur' an' da nass/a<;Ik iiekilde bildirdigi hiik4rnlere tabi ol­masi ve teyid edici tarzda a<;Iklamalarda bulunmasi, 2. Allah'm miicmel/kapab. olarak indirdigi bir hiikmii yine O'nun maksadma uygun olarak ac;Iklamas1, 3. Kur' an' da hakkmda hiikiim bulunrnayan husl!-~larda Hz. Peygamberin hiikiim verrnesidir. 100

imam $afi1, Yunus suresinin 10/15. ayetinin bir a9dan Hz. Peygamberin bu konumuna iiiaret ettigine dikkat c;eker. Buna gore, oncelikle RasUli.in iki temel gorevi vard1r: 1. Kendisine vahyedilene tabi olmak, 2. Kur' an' da yer alan bir hiikmii degi~tirrpemek/neshetrnemek. ·

imam $afil'nin siinnetin siinnetle neshinin meiiruiyeti konusunda iizerinde onemle durdugu prensiplerden birisi de I denkliklmislilik' ilkesidir. Ona gore, mii­kelleflerin uymak zorunda oldugu Kur'an ve siinnet iki ittibai bilgi kayna~ 61-makla birlikte bu iki bilgi kaynag1 bir birinin misli degildir. Siinnet, Kur'an'm misli olmad1g1 gibi hic;bir insanm sozii de Hz. Peygamberin siinnetinin dengi ola­maz. Bu sebeple, siinnetin misli sadece siinnet oldugu ic;in, siinnet bizzat siinnet ile neshedilir. imam $afii, bu goriiiiiinii iiU ifadelerle ~ile getirir: " ... Siinnet, soyle­digim gibi, insanlardan hi~ birisinin soziine denk almaymca, anu ancak benzeri bir ~ey neslzeder. Omm benzeri de yine Hz. Peygamberin siimzetidir; t;iinkii Allah, Hz. Peygam­ber'den sanra hi~ kimse i~in O'na verdigi yetkiyi tammamr~tzr. Aksine, insanlarm O'na uymasrm Jarz krlmr~trr. Allah, insmrlan O'nun emrine uymaya mecbur etmi~tir. Biitiin halk ana tabidir. Tabi alan birinin, uymakla miikellef bulundugu ~eye mulzalefet etmesi. soz kam.tsu almaz. Hz. Peygamber'in siimzetine uymasr, iizerine vacib alan kimsenin O'na

% ;iafii, ihtillifit'l-Hadis, s. 91. 97 ;iafii, er-Rislile, s. 73, rnd. 236.

9S Geni~ bilgi ir;in bkz. Giirkan, islam Hulmk Metodolojisiuiu Olll$111/llt ve $afii'uiu Yeri, s. 249-257. 99 Benzer dii~iinceler ic;in bkz. Daga, imam $afii, Hayah ve Fzkzlr Usz?lii hmiudeki Yeri, s. 70-71.

too ;iafii, er-Rislile, s. 91-92, md. 299-301, aynca bkz. s. 106, qtd. 314; hztillifit'l-Hadis, s. 33.

l~am $afii Oncesi Nesih Kavrrum ve imam $afii'nin De Iiller Aras1 Nesib AnlaYJ~IJ855

mullnlefet etmesi miimkiin degildir. Boyle birisi, O'mm siinnetine dnhil olnn bir §f!lJi nes­hetme yetkisine de snhip degildir. "101 Hatta imam $afii, si.i.nnetin siinnetle neshi k'o­nusunda ~u ihtimale de dikkat <;eker. $oyle ki; Hz. Peygamber'in siinnetinin belir­ledigi hiikiim konusunda, Allah Teala Rasilliine ba~ka bir hiikiim bildirecek olsa, Hz. Peygamber Allah'm bildirdigi konuda si.i.nnetiyle yeni bir hiikiim koyar ki, insanlar bu sayede siinnetin siinneti neshettigini bilirler. 102

b) Nakli delil:

Hz. Peygamber (a. s)'in siinnetinin sadece si.i.nnet ile neshinin cevazuu bir kt­stm akli delillerle ileri siiren imam $afii, siirmetin si.i.nnetle neshine omekler vere­rek de bu olgunun ger<;ekligini ispat etmeye ~ab~tr. Hz. Peygarnber'in siinnetiyle bildirilen hiikmiin neshedilmesi durumunda nasih siinnetin mutlaka bilinecegi-103 dii~iincesini ta~tyan imam $afii'nin buna verdigi omeklerden birisi ~oyledir. Bi­lindigi iizere Allah Rasulii bir keresinde attan dii~tiigiinde sag yaru yaralandi~n­dan namazlan oturarak klldrrnu~ ve ashabma: ' imam kendisine uyulmnsz ifi11 gi:irev­/endirilmi§tir. Nnmnzz nynktn kzldzrdzgmdn siz de nynktn durnmk nnmnzz ktlm ... Ohtrnrnk ktldtrdtgmdn ise sizler de oturnrnk nnmnzzmzz kzlm.' demi~ti. Halbuki Hz. Peygambe­rin oliirnii ile sonu~lanan rahatsiZbgmda kendisi oturarak, cernaat ise ayakta ola­rak onlara bir sure narnazlaruu klldumas1, onun attan dii~rnesi hadisesinden son­raydt. Bu durumda Hz. Peygamber'in ktldudtgt ikinci namaz ~ekli birinci §ekilde­ki narnaz kllrnayt neshetmi§tir. UJ.I Benzer ~ekilde, Hz. Peygamber ge'zgin fakirlerin ihtiya~lanru gozeterek kurban etlerinin ii~ giinden fazla evde tutulrnasuu yasak­larni~, fakat daha sonralan buna ihtiya~ kalrnaymca· bu yasak kendisi tarafmdan kaldmltru~hr. 1o3

SonuF

iki boliimden olu~an bu ara~hrrnarnizda ula~h~mlZ belli ba~h sonu~lan ~u ~e­kilde ifade edebiliriz:

1. Flklh usuliiniin her kavrammda oldugu gibi nesih kavrarni ve teorisinin te­~ekkillii, bu teorinin etrafmda olu§an <;e~itli yakla~1mlar ve dii~iince gruplarmm olu~rnast belli bir zaman almi§hr.

2. Sahabe ve Tabiin donernlerinde nesih kavrammm diger telif metotlanyla bir­likte benzer fonksiyonu yerine getirdigi dii~iiliirken, sonrasmda ve ozellikle Miictehid imarnlar donemiyle birlikte nesih teorisinin miistakil yapuanmast olu~maya ve diger telif metotlanndan aynldtgt hususlar belirginle~meye ba~larni§-

IOI $affi, er-Rislilelislm!• Hukukumm Knymzklan, <;:evirenler: Prof. Dr. Abdiilkadir $ener-Prof. Dr. ibra­him <;:all~kan, s. 67, md. 326. 102 $affi, er-Risli/e, s. 108, md. 324; ihtilafu'l"Hndis, s. 36.

103 $afii, er-Rislile, s. 109, md. 327-328. 1()1 $affi, er-Rislile, s. 251-255, md. 696-704.

10s $afii, er-Risfile, s. 239, md. 668-669.

856 1 Uluslararas1 imam $alii Sempozyumu

trr. Bu konuya ili~kin gen;ek9 aymmlardan birisi $ahbi'ye aittir. $ahbi, bu bag­lamda 1. Miiteknddimzln ve 2. Usi'iliYJJfln/Miitealzlzirftn' olarak iki ayn yakla~tmdan bahseder. $ahbi'nin yaphgt bu aymmda, Miitekaddimzln ile Sahabe ve Tabiin nesli, Usftliyyzln/Miitenlzhinln ile de gene! olarak Miictehid imamlar ve sonras1 b.kih usulciilerinin kastedildigi anla§Ilmaktachr.

3. Nesih teorisini diger telif metotlarmdan ilk aytrma i§ine giri§enin ve farkll­hklarmt ortaya koyanm imam $am oldugu sanki gene! bir kabul haline gelmi§tir. Halbuki imam $affi'nin hayahnda Hanefi mezhebinin yapdanmasmm tamamlan­mt§ olmas1 ve ftklh usuliinde Fukaha Yonteminin ' gepni~e yonelik bir in~n fnbasmm iiriinii olmnsz ' baglammda imam $affi oncesinde Hanefi mezhebi kurucularmca bu ~abanm ortaya konuldugu goriilmektedir.

4. Oi.inden bugiine hklun tabii bir par~as1 olarak goriilmii§ nesih teorisi bir iki aykm gorii§ dt§mda gene! kabul gormii~ ve hatta hakkmda icma edildigi dile getirilmi~tir. ....

5. Fukaha Yontemi ve Miitekellimin Yontemi temsilcilerince neshin aklen ve §er'an vukuu' ile bunun sadece Hz. Peygamber (a. s)'in hayahnda iken me§ru' oldugunda fikir birligi olmakla birlikte, Kur' an, siinnet, icma ve ktyastan olu~an deliller aras1 nesih ili§kisi konusunda fikir aynhklan bulurliDaktadtr. Biiyiik ~o­gunluk icma ve klyas delilinin Hz. Peygamber sonras1 olu§mas1 sebebiyle ilk iki delil alan Kur' an ve siinnet ile nesih ili§kisinin olamayacagmi soylemi~lerdir.

6. Neshi, genel anlamda miikelleflere yonelik bir rahmet eseri olarak nitelendi­ren imam $affi, ~er bir delilin nispet edildigi mercinin yetki bagtmstzhgt, delillerin siibilt a~smdan ayru olmayt§l ve bir delilin ancak kendisinin misli olabilecegi gibi prensiplerden hareketle, Kur' an ve siinnet arasmda nesih ili§kisinin olamayacagt­ru dii§iiniir. Bu gibi sebeplerle, neshin ancak Kur' an ve siinnet delilinin kendi i~erisinde olabilecegi tezini savunan imam $afii, bu tezini bir k1stm akli ve nakli delillerle ispat etmeye ~ah§lT.