ULUSLARARASI

iMAM ~AFii SEMPOZYUMU

INTERNATIONAL

SYMPOSIUM ON AL-IMAM AL-SHAFII

7-9 Mayu;/May/y.\..o 2010

EDiTOR

MEHMET BiLEN

~ KENT l~lkl.ARI

Kent l§Iklar 46

Uluslara.ras1 imam ~affi Sempozyumu

Intemahonal Sympos1um on al-Imam al-Shafll

Editor

Mehmet Bilen

i~diizen - Kapak

Ridwan Xelil

JJ..UI ~WI ~\.o')l ~j.o

Birinci Baskl: 2012

Baskl-Cilt

Artus Basrm

i:kitelli Organize Sanayi Bolgesi

Eskoop Sanayi Sitesi B1 Blok No: 63

Ba~~ehir/istanbul Tel: +90 0212 671 70 92

Fax: +90 0212 671 70 93

ISBN: 978-605-5402-40-2

Yayui Sertifika No: 16919

Kent I~lklan

Pak Ajans Yaymcillk Ltd. $ti

Biiyiik Re~itp~a Cd.

Yiimni i~ Merkezi No: 22/29

Vezneciler-istanbul

Tel & Fax: 0 212 519 00 09

imam ~afii'nin Ehl-i Beyt AlgiSI

Dr. Nanuk Kemal KARABiBER0

Ozet Ehl-i beyt dini ve siyasal konularda tar!J~ma konusu olmutur. Bu tar!J~malar

toplumun farkh kesimlerinde boliinmelere ve ayn~rmlara neden olmu~tur. Siya­sal alandaki bu tar!J~malar zamanla beraberinde nrkala~mayt da getirmi.~tir.

imam ~affi'nin ya~ad.lg:t donemde de benzer tar!J~malar yapiliru~ ve imam ~a.f:U de bu tar!J~malar ile ilgili fikrini ~iir ile dile getirmi~tir. Ehl-i Beyt'e taraftar alan­lara Rahzi, Hz. Alive ehl-i beyt'e dii~manhk edenlere de Nas1bi denildigini yapl­lan tar!J~malardan anlamaktaytz. imam $affi her iki gori.i~ sahiplerine de mesafe­li oldugunu ifade etmi~ ve bu konuda kendisine has fik!rler ileri si.irmii~tiir.

Anahtar Kelimeler: imam $afll, Ehl-i Beyt, Hz. Ali, Rafizi,' Nas1bi, Abbasiler,

Em eviler The Perception Of Imam Al-Sha£1'1 A?out Ahl Al-Bayt

Abstract The Ahl al-Bayt has been subjected to religious and political speculation.

These discussions caused division in various parts of the society. Political strif resulted in secterian movements. The period of Imam al-Shafi'i also witnessed these kind of conflicts and al-Shafii put forward his opinions on these issues m his poems. Given the content of discussions, it is to be noted that the proponent of Ali were called Rafidi while his opponents being called Nas1bi. al-Shafii took a neutral position towards these two groups and explained his unique opinions

on this issue. Key Words: Imam Shafi'i, Ahl al-Bayt, 'Ali, Rafidi, Nas1bi, Ab~asids, Umay-

yads

1. Ehl-i Beyt Ehl-i Beyt, "ehl/halk" ve "el-beyt/ev" kelimelerinden olu~an ve "ev halk:I"

aniamma gelen bir terkiptir. Arap literatiiriinde kullanllan bu kavram, zamanla Hz. Peygamber'in yakm akrabalarmi ifade eden bir terkip halini alnu~!Jr.

"Ehl" kelimesinin i9Jle, ki~inin torunlan ve ziirriyeti de dahil edilir. t Ehl, ki~i ile ayru nesebe, dine mensup, ayru sanatl icra eden, ayru evi ve beldeyi pay-

o Harran tinv. hahiyat Fakilltesi, islam Mezhepleri Tarihi Ar~hrma Gorevlisi, Osmanbey Kampii­sii, ~anhurfa TR; nkkarabiber@harran. edu. tr

imam ~afii'nin Ehl-i Beyt AlgJstl313

la~an anlamlarma gelir. Ki~inin ehli ayru evi payla~b.~ kimselere denir. 2 Mecazi olarak "ehl", bir kimsenin harununa denir. Yine bu kelimenin manas1 i~erisinde o kimsenin evlad1 da dahildir. 3 "Ehl" kelimesi, aynca "ki~inin harunu ve insana yakmh~ bulun~"4 Ehlu'r-Recul, "ki~inin a~ireti ve yakm akrabaJan"s manala­rma gelmektedir.

"Ehl-i Beyt" terkibinin ikinci kelimesi ise "beyt" kelimesidir. Beyt, "s1gmak, dagmtkhgm toplandtgt mekan", "Ki~inin yarunda geceleyen ailesi", "insarun gece s1gmarak geceledigi, ayru ~ekilde gtindiiz golgelendigi yer" 6, "si.ikunet ve konaklama yeri manasmda ~adtr veya binfuun her ikisini de kapsayacak ~ekilde de kullaruhr. 7

Ehlu'l-Beyt terkibi, cahiliyye doneminde de kullarulan bir kavram olmasma ragmen, islam' dan sonra tamamen farkh bir anlama biiri.indi.iriilrn.ii~ ve ozellik- . le Hz. Peygamber'in yakm akrabalarmi ifade eden bir kavram halini alrm~b.r. Bu nedenle kavram gene! olarak Al-i Nebi'ye has kullarula geldigi ifade edilir. s islam lit~ratiiriinde de Ehl-u'l-Beyt denilince akla ilk gelen husus Hz. Peygam­ber'in.aile ve soyudur.

ibn Manzfu ve Zebidl, Ehl-i Beyt'i, Hz. Peygamber'in ailesinden erkek ve hantmlan, e~leri, klZlan ve sihri olan Ali olduklarmi ifade ederler. 9 Ehlu Bey­ti'n-Nebi; E~leri, lazlan, damadt yani Ali'dir. to Anc.ak bize gore, eger slhriyet ehl-i beyt'e m~ubiyeti gerektiriyorsa, Osman'm da Ehl-i J3eyt'ten sayllmas1 gerekirdi. Zira, Hz. Peygamber'in iki lazJ. ile evlenen Osman'm Ehl-i Beyt'ten saylidtgma dair herhangi bir kayda rastlarulmamaktadtr. Bu nedenle slhriyetin Ehl-i Beyt'e mensubiyette yeterli bir 9art oldugu soylenemez. Ali, Hz. Peygam­ber'in oz amcasuun oglu olmas1, evinde yeti~mesi ve torunlanrun babas1 olmas1 nedeniyle Ehl-i Beyt ic;inde ozelli.kle zikred:ilmi~tir.

• Zebidi, Tiicrr'I-Arlis min Ceuiilliri'l-Kiimlts, Kuveyt 1993, "ehl" md. XVID/41. 2 er-Ragtb el-lsfeharu, EbO.'l-Kast.m el-Hiiseyn b. Muharrt.med (502/1108), el-Miifrediit fi Gnrlbi'l­Kur'iin, M!srr 1452, 29. 3 Zebidi, Muhammed Murtaza b. Muhammed el-Hiiseyni (1205/1790), .Tiicu'l-Anls miu ceunlllri'l­Knmus, Kuveyt 1993, XVUI/41. ~ Halil b. Ahmed, EbO. Abdirrahman (170/786), Kitnbu'l-Ayn, thk., Mehdi el-Mahzfunl, ibrahim es­Samerrii, Beyrut 1988, IV/89. s ibn ManzU.r, EbO.'l-Fadl Cemaliiddin Muharrt.med b. Millcrim el-ibiki el-M!sri (711/1311), Lisiinu'l­Arnb, XI/28. 6 ibn Fans, Ebu'l-Huseyn Ahmed b. Fans b. Zekeriya (395/1004) Mu'cemu Meknyisi'l-Lugn, thk., Abdusselam Muhammed Harun, Daru'l-Fikr, Beyrut 1979, I/324-5; Ragtb, Miifrediit, 64. 7 ibn Manzur, Lisiimr'l-Arnb, ll/14. a Bkz. Ragtb, Miifrediit, 64. 'Lisanu1-Arab, Xl/29; Tnctr'l-An'ls, XVID/41. to EbO.'l-Beka, el-Hiiseyni el-Kefevi, Kiilliyiit Ebi'l-Bekii, Bulak 1289; ibnu'l-Manziir, Lisnnrr'l­Arnb, Xl/29.

3141 Uluslararas1 imam l)afii Sempo~umu

Hz. Peygamberin yakm akrabalan olan ehl-i beyt'in kim veya kimler oldugu hakkmda birc;ok tarh~ma yapllnu~t:u. Bu tartl~malar, genellikle savunulan go­rii~ veya siyaseti me~rula~t:uma araa olarak ehl-i beyt ekseninde yapllnu~trr. Emevi ve Abbasi donemlerinde dini, siyasi ve sosyal hayatta kendine yer edin­mi§, kimi zaman siyasi talepleri olsa da, ki bu talepleri hem Emevi hem de Ab­basi idarelerince en ~iddetli ~ekilde basb.nl.rru~t:u, Ehl-i Beyt kimilerince me§ru­la§llrma araa, iktidar sahiplerince de tehdit unsuru . olarak goriilmi.i~ ve bu yi.izden bask! alb.nda tutulmU§lar. Aynca ehl-i beyt adma siyasi olu~um ve flr­kalar da ortaya 9krm§llr.

2. Ehl-i Beyt' e Basla

Gerek Emevi ve gerekse de Abbasi iktidarlannca Ehl-i Beyt mensuplan her zaman hirer tehdit unsuru olarak goriilmi.i~ ve si.irekli bask! alb.nda tutulmu~­lardu. iktidarlann baskls1 sonucu islam di.inyasmm c;e§itli bel<;lelerine da~ olan ehl-i beyt mensuplanrun her ti.irli.i faaliyetleri dikkatle izlenmi~tir. Ehl-i beyt'ten iktidara talip olanlar veya siyasi faaliyette bulunanlar §iddetle cezalan­dullmi§lardu. Bu nedenle de onlara kar~I herhangi bir sevgi besleyen veya ya­lonhl< kuranlar bile suc;Iu muamelesi gormi.i~ti.ir.

imam $afii'nin Yemen/Necrfuun kadih~ doneminde Ehl-i Beyt taraftan ola­rak Halifeye jumallenmesi ve akabinde Halifenin huzurunda muhakeme ec:til­mesi bu suc;u (!) i§leyenlerin iktidarlar tarabndaki algtsi, musahama kabul edi­lemez olarak goriilmi.i§ti.ir.

imam $afii'nin ya§ad!~ donemde iktidan ellerinde tutan Abbasiler ve ikti­darlari ic;in bir tehlike olarak gordi.ikleri Ali Ogullan arasmda siyasi bir rekabe­tin varh~a ~ahit olmaktaytz. Abbasiler davetlerini "er-Rlda min Al-i Muham­med/Al-i Beyt'ten raz1 olunan ki~iye c;agn" §eklinde ba§latmalanna ragmen, iktidan ellerine gec;irince de Hz. Peygamber'in yegane ehl-i beyt'i olduklan iddias1 ile Ali Ogullariru ve c:liger Talibileri saf di§l brral<nu§lardu. Bu rekabet, islam topraklannda ya§ayanlan Abbasi veya Ta¥b1 taraftarlan aymmma bagh olarak, siyasi ve dinl alanlarda da kutupla§malara neden olmu~tur.

imam $afii'nin ehl-i beyt ile ilgili degerlendirmelerinin donemin anla§Ilma­smda onemli katkllar saglayacaguu umuyoruz. <::i.inki.i ehl-i beyt'e tara£ veya di.i§man olmak ayru zamanda siyasi bir duru§un da gostergesiydi. $afii'nin ya§ad!~ donem, ehl-i beyt'i sevmeyi, bu sevgiyi de Alive evladma has kllmaYI· Rafizilik (er-Raflda) olarak telakki edildigi, ilk iic; halifeyi sevme dii§i.incesinin de ehl-i beyt'e di.i~manhk (en-Nas1bi) olarak lanse edil~gi bir donemdir. imam $afii'nin gerek ilk iic; halife ve gerekse ehl-i beyt hakkmda ortaya koymu~ oldu­gu g6rii§leri bir bakrma ya§ad!~ donemin tarh§Ilan konulan hakkmda da bizle­re baz1 fikirler vermektedir. Bu donemde revac;ta olan di.i~i.inceleri anlamak ic;in onun ~iirlerinin birkac; dizesine bile bakmanm yeterli olaca~ kanaatindeyiz.

imam $afii'nin Ehl-1 BeytAiglSII315

3. imam $a.ffi, Neseb olarak Kurey~ kokenli olan imam $affi, nesep ve tabakat yazarlan tam

ismini verirken, nesebini Kurey~'in atas1 Kusay'a kadar goti.iriirler. 11 Hicri 150 sene­sinde Gazze'de dogmu~tur. Askalan ve Yemende dogdugu soylense de dogru olan Gazze'dir. 12

imam $afii'nin baba cihetiyle Muttalibi, atalanrun aimeleri cihetiyle Ha~i.mi, kendi annesi cihetiyle de Ezdi oldugunu ifade edilir. 13 $affi'nin Kurey~ kabilesinden olamadtgw iddia edenler kar~illk Razi, gii.venilir biri oldugu tevati.ir derecesinde olan $affi'nin her ortamda Kurey~li oldugunu iftiharla ifade ebnesi, bu iddianm c;i.iriik olduguna i~aret ebnektedir. 14 Aynca imam $affi'nin nesebinin Abdimena£ b . Kusay'da Hz. Peygamber'in nesebi ile birle~tigi ifade edilir. Abdimenaf'm iki og­lundan el-Muttalib $affi'nin atast (el-Muttalibi), diger oglu Ha~im ise Hz. Peygam­ber'in atastdtr (Ha~i.ml). ts

im~ $afii'nin tahsil hayatmm onemli bir klsrru Mekke ve Medine'de ge~mi~tir. 16 $afii, Mekke'ye ta~mmasmdan sonra, ibn-i Kesir'in bir rivayetinde ge~tigi iizere, dil ve edebiyah ogrenmek gayesi ile c;olde on sene gibi uzun bir miiddet kalmast17

n Asd ad.J, Ebu Abdullah, Muhammed b. idris b. El-Abbas b. Osman b. ~afi' b. Es-Saib b. Abid b. Abdi Yezid b. Ha~im ibn el-Muttalib b. Andimenat b. Kusay olup, kllnyesi EbU Abdullah, lakaplan ise e~-~afi1, ~1-Mekki, el-Fakih, el-Kurey~t ve el-Muttalibi'd.ir. Bkz., Yakut el-Hamevi (626/1229), Mu'cemu'l-Udebii, thk., ihsan Abbas, Daru'l-Gatbi'l-islanu, Beyrut 1993, V/2394.

Aynca bkz., Ebu Zehra, Muhammed, ei·$nfil Hnyntulm ve Asrulw ve Armclw ve Fzklmlm, Daru'l­Fikri'l-Arabi, Kahire 1978, 14.

u Bazdan bu uc; rivayetin arastru ~oyle birle~tirir: "0 Yem.en'de dogmu~tur, demekten maksat, Yemenlilerin bir mahallesinde dogm~ demektir. 0 Askalan'da ve Gazze'de yeti$ti. Askalan'da Yemenli kabileler ve Yemen soyundan olanlar vardt. Bu itibarla Yemenliler arasmda dogmu~ demektir. "t2 ~afii'den yapdan bir rivayette Gazze'de dogdugu, armesinin onu Askalan'a gO­tiirdugu ifade edilmektedir. u i:ki ya$mda iken Armesi ile Mekke'ye goc;m~lerdir. Bkz., Bey­ha.ki, Meniikzb, 1/73. 13 Razi, Fahredddin (606/1209), Melliik·ibu'l-imiimi'~-$nfil, thk., Ahmed Hicazi es-Sekka, Kahire 1986, 23; Annesi es-Seyyide Fab.ma bint Abdullah b. El-Hasen el-Musenna, hem Hz. Ali'ye hem de Ezd kabilesinden gelen bir soya dayandt& da ifade edilli. Bkz., Mustafa Miinir Edhem, Rilzletii'l-imnm e§-$n.fi~ Matbaatii'l-Muktadaf, Mtsu 1930, s. 3.

14 ~affi'nin nesebi ile ilgili tartl§malar ic;in bkz., Razi, Meulikcb, 24.33 1s ibn Abdi'l-Berr, Ebu omer Yflsuf el-Endelflsl (462/1070), el-intikii ft'l-Fediiili'l -Eimmeti'l-Selciseti'l­Fuknlrii, Beyrut 1997, 116; Aynca bkz., Beyhili, EbU Bekr Ahmed b. Huseyn b. Ali (458/1066), Meniikcbct'~-$nji'~ thk., Ahmed Sakr, Daru't-Turas, Kahire 1970-1, I/83-4.

16 Beyhaki,), imam ~affi'yi ayru soydan geldikleri ic;in Hz. Peygamber'in amcas1 oglu olarak tavsif eder. Meniiklb, ll/76; Kr$ .• ibn Hallikan, Ebu'l-Abbas ~msuddin Ahm.ed b. Muhammed b. Ebi Bekr (681/1282), Vefeyiiht'l-A'ynu, thk., ihsan Abbas, Beyrut ts., IV/163; Satedi, Salahaddin Halil b. Aybeg (764/1363), Kitnb el-Viifi bi'l-Vefnyiit, thk., Ahmed Amavut, Beyrut 2000, II/121. 17 ibn Kestr, 1maduddln Ebi'l-Fida ismail b. Orner (774/1373), el-Bidiiye ve'n-Nilmye, thk., Abdullah b. Abdulmuhsin et-Turki, Mtsu 1997, 14/132; On ya~mdan sonra c;Ol hayabrun ba~lad.Jg-t ve ~ol hayah­run yirmi ytl devam ettigin.i ifade edenler de vardu .. Bkz., Safed.i, el-Viifi bi'l-Vefet;iit, U/121.

3161 Uluslararasr tmam $afii Sempozyumu

\Ol halkuun giizel buldugu adetlerini, onlardan dil ve edebiyatm inceliklerini og­renmesinde cidd.i katktl.an olmu~tur. 18

$affi'ye dayandmlan bir rivayette yed.i ya~mda Kur'an'1lu.fz ettigini, on ya~mda da imam Malik'in Muvatta'uu ezberled.igini anlamaktaytZ. 19 On be~ y~lannda iken Mekke fakihlerinden olan hocas1 Muslim b. Hilid ez-Zenci ona "Ya Eba Abdullah, arbk fetva ver, senin fetva vermen zamam geld.i"20 d.iyerek fetva verebilecegi iznini

vermi~tir.

imam Malik b. Enes, imam $affi'nin ders alrug-t hocalanrun ba~mda gelir. Daha imam Malik' in yaruna gelmeden Muvatta' srm ezberlem.i~, On U\ y~mda da imam Malik' in yaruna gelerek bizzat iiim tahsil etm.i~tir. 21 Muvatta'1 imam Malik' in huzu­runda okumu~ ve takdir gormii~ti.ir. 22 $affi, imam Malik' in vefatma kadar (179/795) Medine'de k~tlr. 23 $affi'nin Medine'deki tahsil hayatrmn on ylidan fazla si.irdii­

gu anla~ilinaktadu:. imam Malik vefat edince, imam $affi tekrar Mekke'ye geri doner. Mekke'ye ge­

len Yemen Valisine Kurey~'ten bazllar1 $afii'yi beraberinde goti.irmesi tavsiyesi ii.zerine Yemen'e gider. 24 Yemen valisi de onu Yemen bolgesine bagll olan Necran'a karu olarak gorevlend.irir. ·

A. Ehl-i Beyt ve imam $afii

Emeviler doneminde Hz. Hiiseyin (61/680) ve Zeyd b. Ali (122/740) isyanlan­nm sert bir ~ekilde bastmlmas1 sonuCUilda Hiiseyin oguJ.lan siyaset sahnesinde~ r;ekilir. Abbasiler doneiDinde de bir\ok Alevi ayaklanmas1 olmu~tu. Ancak Ab­basiler doneminde iktidar talebi ile ayaklanmalann bir\ogu Hz. Hasan'm so­yundan olanlar tarafmdan ger\ekle~tirilmi~ ve bu ayaklanmalar Abbasi iktidan tarafmdan sert bir ~ekilde bastirilinl~lardrr. 25 Abbasi iktidan, iktidarlaruun ilk

rs Beyhaki, Mem1/ab, I/102; $affi'nin Huzeyl kabilesi ile on yedi sene ge~digi ve onlar gibi ya~adtgt da akta.nllr. Bkz., YakU.t el-Hamevi,'lv!u'cemrt'I-Udebfl, 2395. 19 Safedi, el-VIifi bi'l-Vefeylit, II/121. 20 ibn Abdi'l-Berr, el-intikR, Ul, 122. 21 Beyhaki, Menlik1b, I/101. 22 Bkz., Beyhaki, Menlilab, I/100. 23 YakU.t el-Hamevi, Mu'cemrt'l-Udebli, 2396; $affi'nin Hayah ir;in aynca bkz., $arnil Daga, imam $ajif Hnyntt ve Fzkrh Usuliiudeki Yeri, Ankara 2004, 15-58. 2~ er-Razl, Meunlab, s. 39. 25 Abbasilerin iktidara gelir gelmez Muhammed b. Abdillah Nefsu'zekiyye (145/762) ve karde~i ibrahim b. Abdillah (145/762)'m ayaklan.malan, Hallie Mansur tarafutdan ~iddetle ba~ ve her ikisinin oldii.riilmesi ile sonur;l~hr. Hallie Mehdi (169/785) donerninde ayaklanan ve el-Hadi doneminde Hiiseyin b. Ali b. Hasan, Sahibu'l-Fah, (169/786)'m ayaklan.mast ba~ta k.J.smi bir ba~an elde etse de hallie el-Hadi (169/786)'nin ordusu tarafmdan ·hezimete ugrahltp oldiiriilm~ti.ir. Yine Harun R~ld (176/792) donerninde ayaklanan Hasan ogui.lanndan bir diger ~i de Yahya b. Abdil­lah b. Hasan b. Hasan b. Ali'dir. Yahya b. Abdillah'm ayaklan.mast da b~a sonur;I~, hapse ahlmasmdan k.J.sa bir siire sonra da hapiste vefat e~tir. Abbasiler donerninde ortaya <;lkan

imam ~afii'nin Ehl-1 BeytAiglSII317

gi.iniinden itibaren Ali ogullaruu kendilerine siyasi rakip olarak gormi.i~lerdir. Ali ogullanrun her siyasi faallyetleri siirekli takip edilmi~ ve en sert bir ~ekilde bastmlnu~br. Bu nedenle de Ali ogullan islam beldelerinin farkh yerlerine da­giliru~ ve merkezden olduk<;a uzak durmaya -;ah~nu~larchr.

imam $afii, Ali ogullanrun faallyet alaru alan bir beldeye vall tarafmdan kach olarak atannu~br. Hicri 184 senesinde Yemen'e Hammad el-Berberi26 achnda yeni bir vall atarur. Zalim ve koti.i ahlakh bir vall olarak ~ohret bulmu~tur.

Hammad el-Berberi, beklentilerine cevap vermeyen $afii'yi halifeye ~ikayet et­mi~tir. v Valinin $afii'yi ~ikayet ettigi konu da ilgin-;tir. Abbasi idaresinin en hassas oldugu bir konuda ~ikayet edilince, ~ikayet arunda kabul edilir ve $afll bu ~ikayet sonucunda tutuklarur.

imam-1 $afii, Ali ogullarmdan Abdullah b. el-Hasen b. el-Hiiseyin b. Ali b. Ebi Tallb'in arkada~larmdandi. 28 Ayru zamanda imam-1 $afll'nin atas1 es-Saib b. e§-$afi'i'nin neslinden akrabalan idi. 29 imam-1 $afii, Valinin, yanll~ icraatlarma ve ozellik]e Hz. Ali taraftarlarma yapbS'I zulme kar§1 ~kmca, bir mektupla halife Harun-i Re~id'e ~ikayet etti. Vall, Hallfe Harun Re~id'e yazd1S'I mektubunda "Alevilerden dokuz ki~i hareketlenmeye ba~lachlar. Ben onlarm halifeye kar~1 ayaklanmalarmdan korkuyorum. Burada $afii ve Muttallb ogullarmdan bir adam var, o burada olduk-;a benim ne emirlerimi y~rine getiriliyor, ne de hi.i­ki.imlerim"30 ifadeleri ile $afii'yi halifeye jurnalledi. Bunun i.izerine,,bir klsrm alim ile birlikte3t184 yih $aban aymda pazartesi giini.i Bagdat'a ve oradan Rakka'ya32,

Ali ogullan isyaru, Abbasilerin Ali ogullanna kar~1 teyakkuzda olmalanna neden olmu~ ve her hareketleri dikkatlice takip e~tir. En ufak bir hareketlilikte §iddetle bastmlrru§tlr. Abbasi Do­nemi Abbast-TaJ.ibt isyanlan i9n bkz., Nanuk Kemal Karabiber, Elzl-i Beyt Tnsnvvuru ve Erken Do­nemdeki Ynnsmmlnn, (Yaymlanm~ Doktora Tezi) AOSBE, Ankara 2007, 175 vd. 26 Bu tarihlerde Harun er-Re~id, Hammad el-Berberi'yi h. 184 yilinda Mekke ve Yemen'e vali olarak atanml§h. Bk. Muhammed b. Cerir et-Taberi, Tnrilw'l-Umemi ve'l-Mulrik, thk., M. Ebu'l-Fadl ibrahim, Daru'l-Mearu, M!srr 1976, VIII/282; Hammad ~-Berberi'nin atand.Jgt Yemen hal.lona koti.i davrand.Jgt ve ziilmettigi ifade edilir. Bkz., Ya'kUbi, Ahmed b. ishak b. Ca'fer b. Vehb ibn Vad.Jh (292/905), Tnri­Jm'l-Yn'Jnibi, Daru'l-Kutubi'l-ibniyye, Beyrut 1999, ll/289. 21 Bkz., Ebii Hatim er-Riiz.l, el-Celil Ebi Muhammed Abdirrahman (327/938), Adnbu'~-$njii ve Mennkt­belm, thk., Abdulgani Abdulhahk, Daru'l-Kutubi'l-hmiyye Beyrut 2003, 24:5. 28 er-Razi, Mennkrb, 71. 29 $ihabtiddin Ahmed b. Ali e§·$afii ibn Hacer el-Askalani, Mennkrbii'$·$nftl, (Silleymaniye Ktittip­hanesi [Reisillktittab), Demirba§ no: 000712922), vr. 70. 30Yakiit el-Hamevi, Mucemu'l-Udebfi, 2396; Yemen'e atanan bu valinin Hammad el-Berberi admda biri oldugu ifade edilir. Bkz., Beyhaki, Mennktb, 1/111; Vall Hammad el-Berberi'nin $affi hakkmda ~oyie dedigi de aktanhr: "Harb meydanlannda sav<l§an bir kimsenin klh9a yapamadtguu o, diliyle yaptyor." Bkz., Beyh~, Meufikrb, l/112; Razi, Mennkrb, 39. 31 Bahatiddin Muhammed b. Yusuf el-Kindi, es·Siilf'ik ft tnbnknti'l-ulemni ve'l-muliik, Tah. Muhammed b. Ali Mektebeti.i'l-ir§ad, San' a 1995, 1/151; $afii ile birlikte tutuklananlann 5a}'lSUUil dokuz oldugu aktanhr. Bkz., ibn Hacer el-Askalani, Menakrbii'~-$nftl, vr. 69; Razi, Irak'a getirildigini ifade eder ama Bagdad' a IJU yoksa Rakka'ya IJU getirildigi hakkmda herhangi bir a9klama yapmaz. Mennktb, 40; Taheri, Harun er-Re~id'in hicri 184 cemaziye'l-~e'de ikamet ettigi Rakka'dan Bagdad' a gitti-

3181 muslarar:ISI imam $afii Sempozyumu

Harun-i Re§id'in huzuruna ayaklannda demir bukaguar oldugu halde33 getirilip once hesaba ~ekildi sonra da tutukland1. 34 Verdigi kararlardan rahatsiZ olan yeni vali Abbasilerin Ali oguD.an ile ilgili hassasiyetlerini bildiginden, bundan da istifade ederek imam $affi'yi bertaraf etme yoluna ba§vurmu~ ve bu te§ebbii-siinde ba§anh oldugu gori.ilmektedir. ·

imam $affi'nin tutuklanmas1 Sirasmda kadi'l-kudat alan imam Muhammed e§-$eybaru'nin irnam-1 $affi hakkmda hiisnii ~ehadette bulunmas1 ve $afii'nin fasih ve aklo iislubu ile Halife'yi etkilemesi sonucunda, Halife kendisinden oziir diledi ve onu serbest buakm~a da kalma}'lp hediyelerle taltif etti. Hapisten kurtuldugunda bir miiddet Imam-1 Muhammed'in yanmda kalru. 35 Harun-i Re§id'in imam-1 $affi'ye burada kadilik teklif ettigi halde, $affi'nin bu gorevi

kabul etmedigi rivayet edilir. 36

B. imam ~afii Divarunda Ehl-i Beyt ,

$iir ve edebiyat, i~inde ya~arulan toplumun dii§iince yap1srm anlamada bize onemli ipu9an veren disiplinlerdir. Ehl-i __ beyt bir~ok alanda oldugu gibi ~iir ve edebiyatta da yer alml~tu. Tebligimizin konusunu te~kil eden $affi'nin ehl-i beyt ile ilgili gorii§lerini ~iir diliyle ifade ettigini gormekteyiz. Tebligde yer verilen soz konusu ~iirler sadece bir edebi tiir olarak goriilmemeli, ayru zamanda do­nemin tarb§ma konularml i~erdigi ve sosyal, siyasal ve dini hayat ile ilgili konu­lan da kapsadlgt unutulmamahdtr. $afii'nin, ~iirlerinde ozellikle ehl-i beyt ve ·ilk halifeler hakkmda dile getirdigi hususlar, doneminin tarb§ma konularmdandrr. -

imam $afii'nin ehl-i beyt ile ilgili sevgisi, ehl-i beyt mensuplarmca da kar~t­hk bulmu~tur- Buna ·omek olarak, $afii'nin vefah esnasmda giiniimiizde MJ.s­su' da $fuiu Seyyide Nefise olarak bilinen yere, cenazesi varmca Ehl-i Beyt nes­linden Hz. Hiiseyin'in torunu Seyyide Nefise (raruyallahu anha) imam-1 $a­fii'nin na§IDID evine ahnmasrm istedi. Bunun iizerine nai=t§m eve almdlg-t ve O'nun da cenazesini klldlgt. ifade edilir. 37 Bu olaydan $afii'nin ozellikle ehl-i beyt mensuplannca onemsendigi ve sevildigi anl~~llmaktadrr.

gini ifade eder. Bkz., Tnrilm'l-Ume1~1i ve'l-Mulzik, VID/273, Halifenin huzuruna getirilen bu dokuz ki~inin idaro edildigi aktanhr. Bkz., Bkz., Beyhaki, Memilab, 1/112; Yakiit ei-Hamevi, Mucemu'I-

Udebli, 2397. n ibn Racer el-Askalanl, MennJabii'~-~nfii, vr. 69. l3 Rhl, Mennkzb, 71; Mustafa Mfutir Edhem, Rillletii'l-imnm e~-~nfil, Matbaatii'l-Muktadaf, MlsLr

1930,22. 3-1 ibn Asakir, Tari/1-i Dzma~k, LI/286. 35 Beyhak'i, Menak1b11'i-~aji~ 1/113. _ . 36 Mustafa Mi.inii Edhem, R11zletii'l-Jmnm e§-~afo, 29. lroam-1 ~afii bu tekllii kabul etmeyip, yalruz Mlsu'a gidip orada illin oku~ast konusunda Harun Re~id'den izin istedigi de belirtilir. Bkz., Mus­tafa Miinir, Edhem, Rihletii'l-Imam ~-~nfii, 29. 37 Mustafa Miinir Edhero, Rihletii'l-imnm eg-$ajii, 43.

Imam $afii'nin Ehl-i BeytAigtsii319

Ehl-i beyt sevgisinin $a.fll'nin ~iirlerinde iist perdeden dile getirildigi gori.il­mektedir. Ehl-i beyt ba~h& altmda dile getirdigi ~iirleri bu hususu a9kc;a ortaya koymaktachr.

1- Peygamber Ailesi'nin $efaatine Ma.zhar Olabilmeyi Ummak:

..r:)~IJT

~J 4! ~J ~1~ ~~ JT

~ ~' r.$~ 1.1; ~10~y.} Vesiledir hayra peygamberin ailesi

ihmal etmem esbaba tevessiil etmeyi.

Dilerim ki yann verilir

Onlann hatmna

Sag eJ.4nle a1mm defteri. 38

Ehl-i Beyt' e sevgiyi, hayra vasli olmaya vesile addettigi ve ahirette onlara olan sevgisi sayesinde amel defterini sag eliyle almayt umdugu goriilmektedir. Diger bir ifade ile ehl-i beyt sevgisi nedniyle, mensugnrun kendisine ahirette ~efaatc;i olmas1 temennisini dile getirdigi de anla~Ilmaktachr. Ehl-i beyt'i sev­me$ ve · nazara vermenin sue; oldugu bir donemde bu tiir dii~iinceleri ortaya koymas1 manid~du.

_ 2- Ehl-i Beyt Sevgisi'ne Vurgu Yapmast:

~IJ'J~

~i.:J'-' I#~~~'-'&-- ,:r ~~ ~ ~'-> '-!

~WI SJI)JI ~~ (? J! ~I jl! I~}~ ~'.> Jl c;>~l ~ ~ JT ~ ~J ~IS' Z>!

Our ey·siivari Mina'run c;akllhgmda

Seslen, duran ve oturanlara dagm eteklerinde

Akarken seher vakti haclar Mina'ya

Frrat'm 9IPIDan dalgalan gibi co~kun

Al-i Muhammed'i sevmek, Rafizilik ise eger

insanlar ve cinler ~ahid olsun ki ben de Rafizlyim. 39

38 el-Beyha.ki, Menfikrbu'~·$njil, ll/69; Razi, Menfilrrb, 141; el-Heytemi, Ahmed b. Hacer, es-Sevfiiku'l­

Mulrrikn, Beyrut 1985, 228; ~-$eblenci, Nilru'l-Ebsfir, 128; Bkz., imam $afii, Divmr, imam $njil'nin $iirleri, ~ev., A. Ali Ural, $ille yay., istanbul2006, 249.

320 1 Uluslarnras1 imam ~afii Sempo~yumu

$afii bu §iirini Mekke'ye hacca giderken haalara hitaben soyledigi aktanhr . .w A ynca, kendisinde, muhtemelen soyledigi §i.ir ve takmdrgr tavrrlardan dola)'l, baz1 te§eyyu' di.i§iincelerinin varlrgmdan bahsedilince, $a.fi1 bu nasll olur? soru­suna, "Al-i Muhammed sevgini ac;tga vuruyorsun" §eklinde kar§llik verir. $afll buna kar§llik Hz. Peygamber'in §u ifadelerini hatrrlaf:J.r. "Sizden hie; biriniz la}'l­klyla beni c;ocugundan, anasmdan, babasmdan ve bi.itiin insanlardan fazla sev­medikc;e iman etmi§ olmaz" ve " Itretimden benim velilerim Muttaki olanlan­drr. " Muttaki oldugu miiddetc;e yakm akrabalm sevmem iizeri.me bir gerek­liliktir. Hz. Peygamber'e yakml.J.gr olanlarm, muttaki olduklan siirece onlan sevmek dinin gereklerinden degil midir? 41 Ba§ka bir rivayette de yukandaki §iirin, $a.fi1'nin ehl-i beyt'e Cl§m sevgi J..Zhar etmesi nedeniyle kendisinin rafd'ma hiikmedilmesi i.izerine soylendigi. de ifade edilir. 42 imam $a.fi1, kendisine yone­lik ele§tirilere aldrn§ etmeden, Al-i Muhammed' e olan sevgisini yukandaki beyitle dile getirmekten geri durmamr§trr.

3- Ehl-i Beyt'i Sevmek Farzdu:

A.§agrdaki §iirde i§aret edilen husus .da §U ayete dayandmlnu§trr. "De ki: tebligim kar§iligmda sizden hic;bir iicret i.Stemiyorum; (sizden istedigi.m) yakm­lanrru sevmenizdir. "43 Bir diger husus da, Hz. Peygamberin ailesine-dua etmek ve salavat gondermek, tavsiye edilen bir durumdur. Bundan dolayr, namazlann te§ehhiidiinde okunan duadaki Al-i Muhammed'e "Allahumme salli ala Mu­hammed ve ala Al-i Muhammed"44 §eklinde salatu selam getirilmesi gerekir. imam $afii de ihti.mal ki bu hususlan goz oniinde bulundurarak (l§agrdaki beytl dile getirmi§tir:

<~) .&1 JroJ ~ jT .::,-

i.lJi ~T_;II ~ .&1 ~ jP} {$!,;- ,.Jil ~J ~ JT ~

i.lhw. '1 ~~~ ;y.~i~l~ rJ'~ .

Ey Resillullah'm ehl-i beyti

indirdigi Kur'an' da Allah

Farz klldr sevginizi

39 el-Beyhaki, Menalob, ll/71?; ibn Abdi'l-Berr, el-intilai, 146; ibn Asakir, Ebu1-Kasrm Ali b. Hasen

ibn Hibetillah b. Abdillah (571 h.), Tnrilw Medineti Dmzl§k, thk., Amr b. Gurame el-Amravi, Daru'l­

Fikr, Beyrut 1995, D</2.0, U/317; er-Razi, Merznkzb, 140; el-I<andUzl, Ye11nbiu'l-Mevedde, ill/99; imam ~am, Divan, imam $ajii'nin $iirleri, 250. ~o ibn Abdi'l·Berr, el-iutikn, 146.

41 ibn Abdi'I-Berr, el-intiktl, 146 . .u Ebu Nuaym, Hilyeht'l-Evliyn, IX/152-3.

43 42-~Ura, 23. 44 Bkz., Buhari, Snlzilz, I<itabu't-Tefsir, Sfuetu'l-A.hzab, (10) hadis no:4797, 8; Miislim, Salzilz, I<itibu's­

Salat, 65, 66, 69, Nesei, Sii11enu'n-Nesm, I<itabu's-Sehv, bab 49, hadis no 1286.

Yeter ~eref olarak size, boyle ovi.in<; bulunmaz

Size salat getirmeyerun

Namaz1 olmaz. 43

Imam §afii'nin Ehl-1 Beyt Alg~s• 1321

. 4- Ali, Fahma.ve iki Torunu sevmenin ~ab.zilik Olmadigt:

W..l.!j~J~~

;;,::s'·lt W:.l.! &:..... ~ •<"".i; 1-. ~ 1~1 - '.J' J -- . ' J - .)"" ,_r-;- I.> • . ' ~1), s~ .:r ~~ ,.u r.,; ~ ,J~~ J~ ~lAit ~ ~)1 &_,..r. '{"ui ,;r ~~ J! ~f. "Bir mecliste soz ettiysek ne zaman

Ali' den, iki torunundan

Ve temiz Fatima' dan

~oyle denilir: 'Bunlar~ gec;in efendiler

Bu sozler Rafizilerindir. '

Miiheymin' e s1gmmm Fatima sevgisini Rafi.zilik sayan

Boylesi insanlardan. "46

imam $afii bu ~iirinde, Ehl-i Beyt oarak kabul edilen Hz. ~' Hz. Fabma ve HZ. Peygamb~r'in iki torunu olan Hasan ve Hi.iseyin'e kar~1 sevgi IZhari­ru Raflzilik olarak.algllayan bir kesimin bu di.i~~cesinin yanh~hgma i~aret ettigi gori.ilmektedir. Ashnda ehli beyt'e sevginin rafizilik oldugu di.i~i.incesi donemin iktidanrun da i~ine gelmektedir. Bu dii§i.ince ile ehl-i beyt'i muha­lif bir gruba izafe ederek, onlarm iktidardan uzak tutulmaya <;al!~urugt da soylemek miimki.indi.ir.

5- Hz. Ali ve Hz. Ebu Bekir Sevgisi:

~afii'nin ehl-i beyt sevgisini a<;~ga vurmas1 nedeniyle kendisinde bazt te~ey­yu'u di.i~i.incelerin oldugu ile ilgili ileri siiriilen sozlere ~afii itibar etmemi~tir. 47

Ehl-i beyt'i sevmenin Rahzilikle alakasuun olmarugma vur~ yaprm~tlr. $afii,

4> el-Heytemi, es-Sevfiiku'l-Mttl!rika, 228, 266; e~-$eblenci, Ntiru'l-Ebsfir, 127; imam $afil, Divan, imam $ajii'nin $iirleri, 252. ~ el-Kundilzi, Silleyman b. ibrahim, (1294/1877), Yenfibiu'l-Mevedde li Zevi'l-K11rbti, thk., Ali Cemat E9ref el-Huseyni, Daru'l-Esve, Kum 1416h, ill/98-9; e§-$eblend, Mii'min b. Hasen, (1298/1882),

Niint'l-Ebsfir fi Menala_bi Al-i Beyti'n-Neblyyi'l-Mttl!tfir, Mlsll" 1948, s., 127; Bkz., imam $afil, Divan, imam $ajil'nin $iirleri, c;ev., A. Ali Ural, $Ule yay., istanbul 2006, 253; Kr§., $afil, Divfimt'l-imfimi'~­$ajii, ill<., Ahmed $atyevi, MlSU" 2003, 183; $afil, Divfimt'l-imfimi'~-$ajil, thk., Abdurrahman Musta­favi, Daru'l-Ma'rife, 2005, 130; $afil, Divfinu'l-imfimi'~-$afii, tkh, i. Bedi' Yal<Ub, Daru'l-Kuttabi'l­Arabi, Beyrut 1996, 152 .

. 47 ibn Abdi'l-Berr, el-intikfi, 146.

322 I Uluslararas1 lmam $afii Sempozyumu

Ci§a~daki dizeleri nedeniyle de bazt insanlar tarafmdan te§eyyu' ile itham edil­mi§tir. 48 0 donemde kullantlan (Rafd) Te§eyyu' kavranu Hz. Ali'yi sevenler, (Nasb) Nevastb kavranu ise Hz. Ali'ye dii§manhk besleyenleri ifade ama~ kullarulnu§larchr. 49

~~ t..?J;, J.:S. ~4 ~lj)

J.:aA1l t..?:f'':i J.:S. ~ ~...)

f)' J ..l!.jl I?~

"Ali'yi ovsek Rafizlyizdir cahillerin zanrunda

Ebu Bekir'in faziletlerini anacak olsak

Ehl-i Beyt'e di.i§manhk ediyor derler (nasb).

Her ikisini de sevecegun omriim oldukc;a

Topra~ alb.na girene kadar

~ .dl1 t?J .f... 1/-1 _, tjs-~

J~~~~l':i!

:J_;-.; Lo I';,J .f.._ 1/-1 ~-'

~,.,w:.'}S' ~ _, ~) 1';, ~j 'iJ . . -

Ehl-i Beyt dii§maru (Nastbi)da, Rafizi de deseler." so _

Aynca imam $afll'nin ilk iic; halifeyi ovmesi ve sevgisini izhar ennesi onun ehl-i beyt'e di.i§manh& (Nasb) olarak telakki edilmi§tir. Mesela Hz. Ebu Bekr'e olan sevgisini ifade etmesi, §iirde de vurguland1~ gibi, onun Nastbllik ile itham edilmesine neden olmu§tur. Aslmda Nastbi tabiri, $iarun Hz. Ali taraftarlarm~ di.i§manhk besleyenler ic;in kullandt~ bir tabirdir. 51 (Rafd ve Nasb) ibn Man­zur, en-Nevas1b kavranuru Hz. Ali'ye kar§t di.i§manhk beslemeyi huy haline getiren bir grubu ta~sifte kullarurken52 Zebidl ise Hz. Ali'ye di.i§manhk besle­yenlerden Hanci frrkasmdan bir grup oldugunu ifade eder. 53 Nas1hl ve Raftdi kavramlarmm ozellikle bu donemdeki sahabe anlayt§m~ bagh bir tutumu yan­sttb& anlCi§Ilmaktachr. <::iinkii Ehl-i Beyt'i seven ve taraftar oldugu halde baz1 sahabeye de mesafeli olanlara Randl; Ehl-i beyt'e kar§l tutum takuup ayru za­manda diger baz1 sahabeye mesafeli duranlara·. da · Nastbi denilmi§tir. Bu iki kavramm $afii'nin §iirlerinde bulurtmast, sahabe ve ehl-i beyt hakkmdaki yanh§ kanaatlerin varh~dan kaynaklandtgt anla§Ilmaktachr.

48 Razi, Mem11abfl'~-$afil, 143. 49 Bkz., Zehebl, $emsuddin Muhammed b. Ahmed b. Osman (748/1348), Tarilw'l-isltim, thk., 6. Abdusselam Tedmun", Beyrut 1991, XIV/388 . .SOeJ-Beyhaki, Menaktbfl'~-$afil, ll/70; Razi, Meniikrbfl'~-$afil, 143; e~~blend, Nriru'l-Ebsfir, 127; Bkz.,

imam ~affi, Divan, imam $ajii'nin $iirleri, 247. s1 6z, Mustafa, Nastbe, DiA, XXXII/393. 52 Bkz., Lisiirrfl'l-Arab, 4437. 53 Zebidi, Tiicll'l-Arlis, N{l.77.

imam ~afii'nin Ehl· l Beyt AlgtSI 1323

imam $afii, bu ~iirde ge<;en ifadeleri ile birbirinin muhalifi olarak gosterile­meye <;ah~tlan Ebu Bekir ve Ali'nin ashnda muhalif olmachklanru her ikisinin de sevilmeyi hak ettiklerini ifade etmeye c;ah~rm~, o giiniin lasrr tarb~malanmn bir tarafr olmachguu gostermi~tir.

6- Rahzilik:

t_,l\.9 ,. a~;

~?.)~' "1J ...r..) J=!)' l4 "% :c.U ,c..A!; :l_,lu

~?.)U pi-J rl-! ~ ..!,.L.!. .;-:P c..,~ Y .:fJ .)L.,A.II J! ~) ~~ L,aS) c) _,II ~ 1)\S' IJ!

"Ratizile~tin dediler asia!

Ratizllik ne itikadun, ne de dinimdir.

Olsa olsa hayrrh bir imarm ve miir~idi

$eksiz dost edinmi~imdir.

Veli'yi sevmek Ratizilik ise

Biitiin kullar bilsin ki RM:iziyimdir. " 54

Ehl-i beyt artla}'l~rru ortaya koymas1 ac;tsmdan, bu ve buna benzer dizeler bize belli bir £ik,ir vermektedir. Bu dizeler, Hz. Ali'yi sevmeyi Rafizilik ola­rak lanse eden bir kesimin varhgrru bildirmekle birlikte, Hz. Ali sevgisini rafizilige indirgemek gibi dar bakl~ a~Ilanrun varligmdan da haber vermek­tedir. Bu durumun ortaya <;lkmasmda mezhebl ve siyasi endi~elerin varhg1 muhakkakbr. imam $affi bu duruma kar~1 c;tkml~ ve kendi gorii~lerini ac;tk­c;a ortaya koymu~tur.

imam $affi'nin ya~adi~ donemde ilk halifelerin faziletlerinden bahset­mek bir kesimce ehl-i beyt dii~marili~ olarak gosterilirken, ba~ka bir kesim ise ehl-i beyt'in faziletlerinden bahsetmeyi Rafizilik olarak gordiigii anla­~ilmaktadir. imam $afii ise her iki tutumunda yanh~hgrru ~iirlerinde bizzat yanh~hgrru ifade etmi§tir.

Sonu~

Ehl-i beyt, Arap literatiiriinde kullarulan ve farkh anlamlar yiiklenmesine ra~en ozellikle Hz. Peygamber'in yakm akrabalanru ifade eden bir terkiptir. Bu terkip zamanla sadece Hz. Peygamber, Hz. Ali, Hz. Fabma, Hasan ve Hiise­yin i<;in yaygm "olarak kullarulmaya ba~lannu~trr. $ia'run dii~iince orgiisiinii

St el-KandUzi, Yennbiu'l-Mevedde, Ill/98; e~-$eblenci, Nt1nt'l-Ebsnr s., 127; Bkz., imam $affi, Divan, imam $afti'nin $iirleri, 251.

324 1 Uluslararasl imam ~am Sempozyumu

ehl-i beyt etrafmda orgilledigi di.i9iinilldi.igunde ehl-i beyt'in Sii mezhepler ic;in ne kadar onem arz ettigi hususu da gorillecektir. $ia'nm ehl-i beyt'i one 9kar­mas1 diger bazt sahabeleri de anlann ha.kkmJ. gasp eden ki§iler alarak gormesi ve inanmast, ilk halifeler ve bazt sahabeler hakkmda yanh9 kanaatlerin alu§ma­

sma neden almu§tur. / Gori.ilmektedir ki, ehli beyt sevgisini tekeline almaya <;ah§an Sia'nm iddiasl­nm aksine ehli beyt sevgisi Ehl-i si.innet ba§ta al.mak i.izere ti.im kesimler tara­fmdan payla§Ilmaktadu. Uzerinden siyasi-itikadi bir c;ll<artm yapmadan sadece Hz. Peygamber'in ailesi alduklan ir;in sevilen bu mi.imtaz §ahsiyetler ir;in kimi zamari onde gel en degerli ulama <;e§itli baskllara maruz kalm!§b.r. Ancak bu baskl anlan ehli beyt aleyhtan iktidarlara kar§I bayun egdirmemi§tir. Bu <;izgi­deki a.Iimlere en gi.izel omeklerden birisi de imam Saffi' dir. 0, i'tikadi anlam yi.iklemeden ehl-i beyt' e sevgisini izhar etmi§ ve bu nedenle cezalandmlmaJI

bile goze alrm§tlr. imam Safii'nin ya§adigt Abbasi doneminde gerek mezh'eplerin, ozellikle

Havaric, ~ia ve Mu'tezile'nin faal al.malan, gerekse Abbasilerin tutumlan ehl-i beyt ile ilgili farkh di.i§i.ince ve hareketlerin alu§masma zemin hazrrlamt§hr. Ehl-i beyt' e kar§l sevgisini IZhar edenlere Rafizi denildigi gibi, ba§ta ilk dort halife almak i.izere sahabenin baztsma dii§manhk besleyenlere de Na.Sibi denil­digi gori.ilmektedir. imam ~afii her iki tutumun da yanh§ aldugunu §iirlerinde ifade etmi§tir. Ehl-i beyt'i, dini bir dayanaguun aldugunu ifade ederek, sevdi­gini ve sevecegini ifade etmi§tir. Ehl-i beyt'i sevmenin Raftz:ilik'e hasredileme-: yecegi gibi, ki bununla ~ia'nm yi.ikledigi anlama da kar§I c;ll<rm§hr, ehl-i beyt taraftarhgt ile de ilk ~<; halifeye di.i§manhk yapliamayacagrm ac;ll<<;a belirtmi§tir. Her iki kesime de di.i§manhk edenlerin yanh§ tutum takmdlklarrm §iir diliyle

artaya kaymu§tur. Diger bir husus da bir klsrm mezhebi unsu~lann ehl-i beyt'i kendi tekelle­

rinde tutmayt hedefledikleri, diger bir klsiXU.IU.it ise anlan iktidarlan i<;in bir tehdit unsuru alarak algiladigt ve bu yi.izden ehl-i beyt mensuplanna zulme­dilmesine ned en aldugu anla§limaktadu. Bu tutum kar§ISmda imam ~afii orta bir yal bularak bir taraftan ehl-i beyt i.izerinden siyasete kar§I aldugunu ifade ederken, diger taraftan ehl-i beyt'in bir mezhebin me§rula§hrma araa alarak gori.ilmesine de kar§I c;li<rm§hr. Haks1Z ele§tiriye maruz kalmaktan karkmaksx­zm magdur ve mazlum ehl-i beyt ensuplarmm hakkmt savunmaktan geri dur­

mamx§tlr. imam ~affi'nin ehl-i beyt'e alan sevgisi §iirlerinde ac;ll<<;a gorillmekte ve bas­

kllara ragmen ehli beyt' e alan sevgisini ifade etmi§tir. Hatta anun bu tutumu Rafizi alarak itham edilmesine, donemin iktidan tarafmdan da tutuklarup mah­kemede sargulanmasma bile neden almu§tur.

imam $a.fii'nln Ehl-1 Beyt Algtsl l325

Kaynak-;a Beyhaki, Ebfr Bekr Ahmed b . Huseyn b. Ali (458/1066), Menllibu'§-~a£i'i,

thk., Ahmed Sakr, Daru't-Tuxas, Kahire 1970-1.

el-Heytemi, Ahmed b. Hacer, es-Sevill<u'l-Muhri.ka, Beyrut 1985.

ibn R acer el-Askalani, ~ihabiiddin Ahmed b. Ali e§-$afii, Menak!bii'§-$afii, (Silleymaniye Kiitiiphanesi [Reisillkiittab ], Demirba§ n~: 000712922), vr. 70

ibn Faris, Ebu'l-Huseyn Ahmed b. Faris b. Zekeriya (395/1004) Mu'cemu Mekayisi'l-Luga, thk. , Abdusselam Muhammed Harun, Daru'l-Fikr, Beyrut 1979,

ibn Abdi'l-Berr, Ebu omer Yusuf el-Endelust (462/1069), el-inti.ka fi'l­Fedaili'l-Eimmeti'l-Selaseti'l-Fukaha, Beyrut 1997.

ibn Asakir, Ebu'l-Kasnn Ali b. Hasen ibn Hibetillah b. Abdillah (571/?), Tan­hu Medineti Dmu§k, thk., Amr b. Gurame el-Amrav1, Daru'l-Fikr, Beyrut 1995.

Dag~, $amil, imam $affi Hayah ve Flklh Usillii h.mindeki Yeri,

Ankara 2004.

Ebfr'l-Beka, Eyyilb b. Musa el-Hiiseyni el-Kefev1 (1094/1683), Killliyat Ebi'l­Beka, Bulak 1289.

Halil b. Ahmed, Ebu Abdirrahmna (170/786), Kitabu'l-Ayn, thk. I Mehdl el­Mah.zfuni, ibrahim es-Samerrat, Beyrut 1988, I-Vlll cilt.

ibn Hallikan, Ebu'l-Abbas ~emsuddin Ahmed b . Muhammed b. Ebi Bekr · (681/?), Vefeyatu'i-A'yan, thk. , ihsan Abbas, Be:Yrut ts.

' Ebii Nuaym el-isfeharu, Ahmed b. Abdillah (430/1038), Hilyetu' l-Evliya ve Tabakatu'l-Asfiya, Daru'l-Kutubi'I-ilmiyye, Beyrut, 1988. ·

Karabiber, Nanuk Kemal, Ehl-i Beyt Tasavvuru ve Erken Donemdeki Yan­snnalan, (Yaymlaninanu§ Doktora Tezi) AUSBE, Ankara 2007.

ibn Kesir, 'imaduddin Ebi'l-Fid& ismail b. Orner (774/1373), el-Bidaye ve'n­Nihaye, thk. 1 Abdullah b. Abdulmuhsin et-Turki, MlsJI 1997.

el-Kindl, Bahaiiddin Muhammed b. Yusuf, es-SillUk fi Tabakati'l-tnemai ve'l­MulUk, Tah. Muhammed b. Ali Mektebetii'l-ir§ad, San' a 1995 . .

el-Kundiizi, Siileyman b. Ibrahim, (1294/1877), Yenabiu'l-Mevedde li Zevi'l­Kurba, thk., Ali Cema.I E§ref el-Huseyni, Daru'l-Esve, Kum 1416 h.

Mustafa Miinir Edhem, Rihletii'l-imam e§-~afii, Matbaatii'l-Muktadaf, Mtsu 1930.

imam $afii, D ivan, imam $affi'nin $iirleri, ~ev. 1 A. Ali U rat $ille yay., istanbul2006.

imam ~afii, Divanu'l-imami'§.:~afii, tlk., Ahmed $atyevi, Mtsu 2003.

326 1 Uluslararas• imam ~affi Sempozyumu

Subki, Tacuddin Ebi Nasr Abdilvehhab b. ali b. Abdi'l-Kafi (771/1311) Ta­bakatu'~-$affiyyeti'l-Kubra, thk. , M. et-Tenahi, AbdulFettah Muhammed el­Hulv, Daru ihyai'l- Kutubi'l-Arabiyye, 1964.

ibn ManzU.r, Ebfi.'l-Fadl Cemalliddin Muhamm~d b. Mi.ikrim el-ifriki el­M:lsri (711/1311), Lisanu'l-Arab, Beyrut ts, I-XV.

er-Ragtb el-Isfeham, Ebfi.'l-Kasrm el-Hiiseyn b. Muhammed (502/1108), el­Millredat fi Garibi'l-Kur'an, M:lsJI 1452.

Rizi, Fahredddin (606/1209), Menilibu'l-imami'§·$affi, thk. , Ahmed Hi­cazi es-Sekka, Mektebetu'l-Kulliyati'l-Ezheriyye, Kahire 1986.

Ebu Hatim er-Rizi, el-Celil Ebi Muhammed Abdirrahman (327/938), Adabu'§·$affi ve Menala.behu, thk. , Abdulgani Abdulhahk, Daru'l-Kutubi'l­i:l.miyye Beyrut 2003.

Safedi, Salahaddin Halil b. Aybeg (764/1363), Kitab el-Va£1 bi'l-Vefayat, thk. , Ahmed Amavut, Beyrut 2000. '·

e§·$eblenci, Mii'm.in b. Hasen, (1298/1882), Niiru'l-Ebsar fi Menalabi Al-i Beyti'n-Nebiyyi'l-Muhtar, MtsJI 1948. . ..

Taheri, Muhammed b. Cerir, Tarihu'l-Umemi ve'l-Mulfi.k, th.k. ,_M. Ebu'l­Fadl Ibrahim, Daru'l-Mefuif, MlsJI 1976.

Ya'kii.bi, Ahmed b. ishak b. Ca'fer b. Vehb ibn Vachh (292/905), Tarmu'l­Ya'kfi.bi, Daru'l-Kutubi'i-i:l.miyye, Beyrut 1999.

Yakut el-Hamevi, $ihabudd.in Ebu Abdillah er-RUmi (626/1228), Mu'cemu'l• Udeba, thk. , ihsan Abbas, Daru'l-Garbi'l-i slanu, Beyrut 1993.

ez-Zebidi, Muhammed Murtaza b. Muhammed el-Hiiseyni (1205/1790), Tac'l-Arfi.s min

Cevahlri'l-Kamus, Kuveyt 1993.

Zehebi, $emsuddin Muhammed b. Ahmed b. Osman (748/1348), Tarihu'l­islam, thk., Orner. Abdusselam Tedmuri, Beyrut 1991.

Ebu Zehra, Muhammed, e§·$afii Hayatuhu ·ve Asruhu ve Arauhu ve Ftk­huhu, Daru'l-Fikri'l-Arabi, Kahire 1978.