-
ULUSLARARASI TÜRK DÜNYASI Eğitim Bilimleri ve Sosyal Bilimler !.
~--~=---=-=~ Koı1gresi Bildirileri '· ·.~:_::_~/
International Turlde World Educational Sciences and Social
Sciences Congress, held in memory of Hodja Abm et Yesevi year
2016
MeiK.JlYHapOJlHLIÜ Koırrpecc TıopKcKoro Mupa no ne)larorDKe ıı
o6meCTBeHHblM uayKaM, nocsıırn.euuLiü nal\UITII Xo.nma AxMeTa
.slcesu
IV. CiLT TARiH
EDİTÖR Dr. Sinan DEMİRTÜRK
Ankara /2016
-
Öz:
XX. Yüzyılın İlk Yansında Tatar Aydınlan 'nın Müslüman Devleti
OluştunDa Girişimlerinde Türkçülük
XX. Yüzyılın İlk Yarısında Tatar Aydınları'nın Müslüman Devleti
Oluşturma Girişimlerinde
Türkçülük
XX FacbipJl.bi~ Jiac KeJiıı.ıı.eri TaTap 3HHJJbiJJaphiHbiU:
JiipT~Tac ~CbiJJMaH MeMJJeKeTiıı 1\~py.ıı.aFbi TypiKWİJJJl.İK
II.ıı.esıcbı
Güljamal JORAYEVA *
Ekim devrimi zaferi ile ilgili milli sorunlar ve öncelikli
olarak milli devlet kurma meseleleri yoğun bir şekilde görüşülmeye
başladı. Bolşevik kurumlar, Kazakistan ve Türkistan Sovyetlerinin
Genel Kazak ve Genel Türkistan kongrelerine toplanma çağrısı
yapmaya hazırlandıkları eskiden gizlenen tarihi belgelerle ortaya
çıkmıştır. Sovyetlerin Genel Kazak Kongresini toplama hazırlık
çalışmaları ülkede Sovyet hükümetini güçlendirme süreci ile paralel
yürütüldü. Gerçekte bu Sovyet hükümetini güçlendirme ve Sovyet
devletini ikame etme mücadelesidir. Makalede, XX. yüzyılın
başındaki Tatar aydınlarının ortak İslam devleti kurmada Türkçülük
fikirleriyle ilgili yeni kaynaklar temelinde analizler
yapılmaktadır.
Anahtar keliıneler: Tatar aydınları, milli mefkure, Alaş
partisi, türkçülük mefkure, Kazak tarihi, genel kazak meclisi.
TyüiH:
lICTapbı eiTKe.ne Keı:ı:ec eKiMeTiR ın.IFaiiTy npoueciMeH
K,aT-ı
-
Yrd.Doç. Dr.Güljamal JORAYEVA
Kipicne.
J\a3aH peBOIDOI(lUICbiHbJl{ )Kel{İCİMeH 6aifJJaH.biCTI:ıl
:piTTI:ıll\ IIp06JJeManap, 6ipiımıi Ke3eKTe :piTTbii
-
XX. Yüzyılın İlk Yansında Tatar Aydınlan 'nın Müslüman Devleti
Oluşturma Girişimlerinde Türkçiilük
Ilerponasn.nan.ı Kegec eKiMeTİR opaaTyFa IIq!Ml>ICTapbiH
)f(ypfi3,nİ .
IIerponasıı.na ,nenyrarrap Kegeci ~bınFaH Ke3.ne iaici XaMHTnea
6ipre con KegecTig ~paMI>IHa caıinaH.Qbi. ):(enyTarrap
KegeciHiH; ATK.apy KOMHTeTi XaMHT CyrimesKe "6~aTaaanap KOMHTeTiH"
)f(~He "~CbinMaH KOl\IGITeTiH" ~Y.nhi TallC.blp.n:Eıi.
KoMHTeTTep,ni ~pYFa 6ipaeme TaTap )f(aCTapbl 6enceae KipicKeH.
XaMHT Cyrimes a3iHiH; ecTeniria.ne KOMHTeT iciH ~pyrn CyTimes,
IIIarHes, bl,n:oıpbiCOB, 86y6aKİpOBTap,nbiE{ K,aTbiCK,aH,nbiF:EıiH
aTan 8TKeH (llaXM)'pHbiH, fpHrOpbeB 1978].
Ko~TeTTep.ni ~PY 6apı,ıcı,ıa.na K. CyTimes )f(~He X.
Ea3ap6aesnıg 6acTaMac:oıMeH >KH:EıipMa 6ec a,naM K.aTI>ICK.aR
M~)l(İnic aTKİ3İnin, oa.na caHCH 6ar.napnaMa K,a6:oın.nay )f(~He
yaK.LITma "~cbınMaH KOMHTeTiHig" ~paMbma KaH.QH,narrap caıinay
M~cenenepi K.apaCTbıpı,ın.nı,ı. EipiHmi M~cene 6oH:oiHilla 6ip.nea
coUHan-,neMoıq>aTTap Mea coUHan-pesomoUHoHepnep.niı:ı:
6aF.napnaManapı,ı ~CbiHI:ıill.Qbi. Anaıi.na, ~CbiJIMaa.napra
6ipiry.ni K,a)f(eT ereTİR 6aF,napnaManap l(a)f(eT .nerea aeri36ea
eKi 6ar.napnaMa .na K,a6ı,ın.naa6a.Qbı.
.l(enyTarrap Kegeclliig eKİHilli M~)f(inici aTanMbım eKi
M~ceneai ran.r ,[(a K,apacTbıp.nı,ı. E}fJI IKOnb~ ,na 6ipi.mni
M~)l(İJIİCTeri,neü ca.sı:CH 6aF,napnaManap K,a6ı,ın,naa6a,nı,ı.
~CbiJIMaH KOMHTeTİHİH: 6ar.napnaMaCbiH )f(acay ymiH apaaüı.ı
KOMHCCHH IOfpbtJlbm, oa:om IOfpaMbiHa IIIames, .K,vpMaHFa.'!HeB,
Famıes, MaK,c~oB )f(~He aFaÜbtH.l{bi CyrimesTep ea,ni. ~c:oınMaH
KOMHTeTİHİE{ qpaMbiH caiinay 6ap:oıcı,m.na 6ipaeme
K,HbiHillbinbıK.Tap TY.nhi. 8i1TKeHi, ~CbiJIMaa.nap apacı,rn.zı:a
YaK.blTma YfII{ opTanbiK. KOMHTeTİHe )f(yrİHyre 6en 6y.zı:ı,ı.
0pTan:Eıii( KOMHTeT l(aa:.naü )f(ar.naü 6onca .na, coa.naıi-aK.
Ta6ı,ma l(apaMaü 6apnbiK. ~cbıJIMaa.nap.nı,ı 6ipİKTipy K.amerriri
)f(8HİH,ne Keaec 6ep.ni.
1917 )l(bJn.Qbii{TaMbi3biH,naK. Cyrimes ToM l(anacı,ıaa
OfKf!.Mbıcmı,mapı,ı apacbiH,na, TeMip
ll
-
"iii (!) .... co ı:: o
:.c .... (!)
] i:i5 c; >. "' o
Cl.l (!)
> ·ı:: (!)
] i:i5 E -dı
ıı.ı iii "' >. ı::
'::ı cı .!Kon .ı:ı;enocı,m.z:ı;a, 33-wi 3anacTanı aTK,biWTap
rroJIKmııı: con.ı:ı;arrapı,ı apacı,ıH.ı:ı;a Keaec eKİMeTiH
K,on.ı:ı;ay :>KeHİH.ı:ı;e yriT-HaCHXaT ~ıcTapbiH
:>Kypri3.ı:ı;i. An 18 IKep.ı:ı;e Keaec eiI. Ein~n I\a3aH
ry6epHifjlcı,ııma 1874 )Kl,tnı,ı ,ıı;ymı:ere KenreH e.ı:ı;i. 1895
)KbiTibJ TpoHl{IKayı,ı" peTiH.ne y3in.ı:ı;i [ApxımHI:ııe
MaTepHanı,ı 2002].
EyiIK.K.a KaH.ı:ı;H.ı:ı;arrap 6epy.ı:ı;eH 6ac TapTK.aH 6onanm.
Onap 1917 )Kbtn.l(bJH: 2 Ka3aHJla TypKicTaH IIK.Ka KaH.ı:ı;H .
.ı:ı;arrap Tİ3İMİH :>Kaca.z:ı;ı,ı. E:pı Tİ3İMHİH: irniHJle
TaTapnap .ı:ı;a 6orr.ı:ı;ı,ı. ATarr aÜTCaiKa, C. An.ı:ı;a6epreHoB,
C. f4pr.qxaMe.ı:ı;os, Ca.nı,ıK. K.O:>Ka HmaH, X. M6pamMOB, T.
fanı.IM, O. Mepeüos, M. Ma611pxaH, 8. Torrw&ı6awes, I\ .
.ö~paTIIIRa cai1narr, TypKicTaH IIITaTblH.blH: KOHCTHTYQIDICblH
.z:ı;aÜbiH.L{a.l(bi.
I\aJaK,cTaH)la JKHHanı.ıcı,ıHa .ı:ı;erryTarrap cawnay Herı3meH
6enrineHreH Mep3İM.ı:ı;e 1\apama aÜbiHhUl 12-18-i
apanı,lf'&IH.Qa eTTi. Caünay TeK K,aHa )!{eTicy MeH
Cı,ıp.ı:ı;apiDI o6nı,ıcTap&m.ı:ı;a ocı,ı Mep3İMHeH KewipeK
:>KYpri3in.ni. Ocı,rraH .ı:ı;eitiıı 6apni>IK. napnurnap MeH
CaR:CH ~IM.Llap e3 KaH.ı:ı;H.ı:ı;azypaııapı,m ~CbiHbın,
K,a:>Kerri .ı:ı;aHı.ıH.ı:ı;bii\ ~ıcTapı,m :>Kypri3irr
ynreprea 6onanw. Cawnay HaYf\aHI>ıHa TYPnİ caHclf rrapTHHnap,
K.OFaM.ı:ı;biK. 6ipnecTiKTep, COHbıMeH Iınapı,ı .ı:ı;a 6:pı
~&ıJITai1 :>KHHaJI'I:ıiCb!HbiH cawnay 6apı,ıcı,ıHa
6enceH.ı:ı;iniK TaHbırrı,ı.
E~ caünay 6~pı,rw-ı,ı Peceü HMIIepiDicı,ı ai1Marı,m.ı:ı;arbl
anralliK,I>ı .ı:ı;eMoKpaTHSJJiblK. cawnay e.ı:ı;i. Caünay
:>KaJII!biFa 6ip.ı:ı;eü, TeH;, TaTe :>K~He Icyilif5l Typ.ne
6on.ı:ı;ı,ı. Cawnay anTbi OKpyrriH; 6eceyiH.ı:ı;e
nporropoMoHan.ı:ı;ı,ı, an Op.ı:ı;a OKpyriH.ı:ı;e Ma:>KopHTapmı
:>KyHe 6oH:ı,ıHıııa :>Kypri3in.ı:ı;i. E:pı cawnay.z:ı:ı,IH
~JlİJI Typ.ı:ı;e eTyiHe eJIIIM.ı:ı;ap.ı:ı;ı,nı; Mywenepi
apacı;ıH.na TaTap :pıT aKin.ı:ı;epİHİH: 6apnı.ıroı 6i3re 6enrini.
I\apaına awnapı,ıH.ı:ı;a I\oiıc, c'be3.nep eTKİ3inirr, 6ımiK
KiMHiH: Konı.ıaa
ll
-
XX. Yüzyılın İlk Yarısında Tatar Aydınlan 'nın Müslüman Devleti
Oluşturma Girişimlerinde Türkçülük
KeiiiY KepeK )J.ereH M~cene TeH.iperiH)J.e Iıc 6on)J.bı.
M~ceneH, 1917 :ııa.m)J.biH. 15-22 ıı oii.bm 6bmaiima 6in,ıiiprea
e.ni: ".Ei3 rypiKTep.niH. 6ipiıIJIYDIH I
-
Yrd.Doç. Dr.Güljamal JORAYEVA
}\opblTbiHJı:bl :
~cbıJIMaH K,03FanbiCbiHa K,aTbiCK,aH r
