1

UNIVERSITETI I GJAKOVËS “FEHMI AGANI”

FAKULTETI I MJEKËSISË

DEGA: INFERMIERI

PUNIM DIPLOME

TEMA:

DIABETI DHE SËMUNDJET E VESHKAVE NË KUJDESIN

INFERMIEROR

Mentori: Kandidatja:

Prof. Asoc. Dr. Idriz Berisha Leonora Pjetraj

Gjakovë, 2020

2

DEKLARATË STUDENTORE

Unë Leonora Pjetraj studente e Universitetit të Gjakovës “Fehmi Agani” Fakulteti i Mjekësisë

dega Infermieri deklaroj se tema e Diplomës me titull “Diabeti dhe sëmundjet e veshkave në

kujdesin infermieror” është punimi im original. E gjithë literature dhe burimet tjera që i kam

shfrytëzuar në këtë punim janё të listuara në referenca dhe plotësisht të cituara.

Punimi është përgaditur sipas udhëzuesit për punimin e temës së Diplomës të Universitetit të

Gjakovës “Fehmi Agani”.

3

FALENDERIMET

Me një respekt dhe mirënohje falenderoj mentorin: Prof. Asoc. Dr. Idriz Berisha, për ndihmen,

konsultimet, motivimin dhe këshillat e dhëna gjatë kësaj periudhe për paraqitjen sa më të mirë të

këtij punimi.

Jam mirënjohëse e të gjithëve, që në qfarëdo mënyre kontribuan në përgaditjen dhe përfundimin

me sukses të këtij punimi.

Falënderoj miqtë dhe koleget për ndihmen dhe mbështetjen e dhënë.

Një falenderim i veqant i takon familjes time për mbështëtjën, përkrahjen dhe ndihmen e dhënë

gjatë tërë kohës për realizimin e këtij punimi dhe për gjith sakrificën e tyre të dhënë gjatë gjith

këtyre viteve.

Ju faleminderit!

4

PËRMBAJTJA

KAPITULLI I .............................................................................................................................................................. 6

1. ABSTRAKT .................................................................................................................................................... 6

Hyrje ....................................................................................................................................................................... 6

1.1 METODOLOGJIA .................................................................................................................................. 6

CHAPTER II ................................................................................................................................................................ 7

2. ABSTRACT .................................................................................................................................................... 7

Introduction ............................................................................................................................................................ 7

2.1 METHODOLOGY: ................................................................................................................................. 7

HYRJE ........................................................................................................................................................................... 8

2.2 ÇKA ËSHTË DIABETI? ......................................................................................................................... 8

KAPITULLI III ........................................................................................................................................................... 9

3. PANKREASI .................................................................................................................................................. 9

3.1 DIABETI ............................................................................................................................................... 10

3.2 CILAT JANË TIPET E DIABETIT?..................................................................................................... 10

3.3 CILËT JANË SHKAKTARËT E DIABETIT ....................................................................................... 10

3.4 CILAT JANË SHENJAT FILLESTARE TË DIABETIT? ................................................................... 11

3.5 SI MUND TË PARANDALOHET DIABETI? ..................................................................................... 11

3.6 DIABETI I TIPIT 1 ............................................................................................................................... 12

3.6.1 Simptomat ............................................................................................................................................ 12

3.6.2 Mjekimi dhe parandalimi ..................................................................................................................... 12

3.7 DIABETI I TIPIT 2 ............................................................................................................................... 13

3.7.1 Simptomat ............................................................................................................................................ 13

3.7.2 Mjekimi dhe parandalimi ..................................................................................................................... 13

3.8 DIABETI NË SHTATËZANI – DIABETI GESTACIONAL ............................................................... 14

3.9 LLOJE TË TJERA TË DIABETIT ........................................................................................................ 15

3.10 INSULINA ............................................................................................................................................ 15

3.11 HIPOGLICEMIA .................................................................................................................................. 17

3.12 HIPERGLICEMIA ................................................................................................................................ 18

KAPITULLI IV ......................................................................................................................................................... 20

4. SËMUNDJET E VESHKAVE ...................................................................................................................... 20

4.1 VESHKAT (Renes) ............................................................................................................................... 20

4.2 URETERËT ........................................................................................................................................... 22

4.3 FSHIKËZA URINARE ......................................................................................................................... 23

KAPITULLI V ........................................................................................................................................................... 24

5. SËMUNDJA KRONIKE E VESHKAVE ..................................................................................................... 24

5

5.1 Simptomat e sёmundjes kronike tё veshkave ........................................................................................ 25

5.1.1 Komplikimet ......................................................................................................................................... 26

5.2 SËMUNDJA HIPERTENSIVE RENALE ............................................................................................ 27

5.2.1 Shkaqet e hipertensionit renal .............................................................................................................. 27

5.3 GURËT NË VESHKA (NEFROLITIAZA) .......................................................................................... 28

5.3.1 Llojet e gurёve ...................................................................................................................................... 28

5.4 GLOMERULONEFRITI ....................................................................................................................... 30

5.5 SËMUNDJA POLICISTIKE E VESHKAVE ....................................................................................... 31

5.6 INFEKSIONET E TRAKTIT URINAR ................................................................................................ 32

5.7 DIALIZA ............................................................................................................................................... 33

5.7.1 Hemodializa ......................................................................................................................................... 33

5.7.2 Dializa peritoneale ................................................................................................................................ 34

5.7.3 Terapia e vazhdueshme e zёvendёsimit tё veshkave ............................................................................ 34

KAPITULLI VI ......................................................................................................................................................... 35

6. KUJDESI INFERMIEROR ........................................................................................................................... 35

6.1 EDUKIMI I PACIENTIT RRETH DIABETIT, USHQYERJES DHE AKTIVITETIT FIZIK ........... 36

6.1.1 USHQYERJA – DIETA ....................................................................................................................... 37

6.1.2 AKTIVITETI FIZIK ............................................................................................................................ 39

6.2 KONTROLLI I NIVELIT TË GLICEMISË NGA VETË PACIENTI .................................................. 40

6.3 KOMPLIKACIONET E DIABETIT ..................................................................................................... 41

KAPITULLI VII ........................................................................................................................................................ 44

7. KUJDESI INFERMIEROR TEK SËMUNDJET E VESHKAVE ................................................................ 44

7.1 Vlerësimi infermieror të një pacienti me ESRD përfshin: ..................................................................... 44

7.2 Diagnostifikimi ...................................................................................................................................... 44

7.3 Ndërhyrjet infermierore ......................................................................................................................... 45

7.4 PËRFUNDIMI ....................................................................................................................................... 45

8. BIBLIOGRAFIA: .......................................................................................................................................... 46

6

KAPITULLI I

1. ABSTRAKT Hyrje: Diabeti dhe sëmundjet e veshkave janë sëmundje të rëndësishme kronike, si për sa u

takon numrit të personave të prekur ashtu dhe sëmundeshmërisë dhe vdekëshmërisë së

parakohshme që kanë lidhje me këto dy sëmundje.

Diabeti është sëmundje kronike që ka mungesë të hormonit insulinë që prodhohet në pankreas.

Diabeti ndahet në disa tipe siç janë: diabeti tip 1 dhe tip 2, diabeti në shtatëzani dhe lloje të tjera

specifike të diabetit. Hipoglicemia dhe hiperglicemia janë dy ndërlikime të mëdha diabetike, ku

hipoglicemia karakterizohet me ulje të glukozës në gjak dhe hiperglicemia me rritje të glukozës

në gjak, ku si pasojë e këtyre shoqërohen edhe me komplikacione të shumëta diabetike si:

probleme me lëkurën dhe mukozat, me gojën, retinopatia dhe neuropatia diabetike, etj.

Sëmundjet e veshkave janë prezente në mbi 50 milionë njerëz në të gjith botën, ashtu siç njihet si

faktor i rrezikut për sëmundjet kardiovaskulare. Aparati urinarë përbëhet nga veshkat, ureterët,

fshikëza urinare dhe uretra. Veshkat janë dy organe çifte në formë vezake që largonjë nga gjaku:

ujin, kripërat dhe mbeturinat e metabolizmit të proteinave dhe kthejnë në gjak lëndë ushqyese

kimike.

Qëllimi i punimit: Është që me rishikimin e literatures të paraqesim të dhëna mbi kujdesin

infermieror dhe vetëkujdesin e pacientëve me diabet dhe sëmundje të veshkave në mosha dhe në

gjini të ndryshme që të kujdesen për vetëveten në parandalimin e këtyre sëmundjeve dhe

komplikacioneve që ndërlidhen me to.

Përfundim: Individët që nuk ndihen mirë dhe kanë komplikacione që mund të dyshojnë në këto

sëmundje që janë mjaft të përhapura në shoqërinë tonë i këshilloj që ti nënshtrohen vizitave të

rregullta mjekësore dhe regjim të ushqimeve të tepërta dhe të dëmshme për shëndetin e tyre si

dhe të marrin pjesë në aktivitete të ndryshme fizike.

1.1 METODOLOGJIA Për të rëalizuar këtë punim në tërësi janë përdorur të dhëna të ndryshme për të transmetuar

gjithçka në mënyrë sa më të saktë dhe të besueshme. Të dhënat e përdorura primare të këtij

punimi janë marrë nga librat universitarë të autorëve të lëmive përkatëse, ndërsa të dhënat e tjera

janë marrë nga interneti si të dhëna sekondare.

7

CHAPTER II

2. ABSTRACT Introduction: Diabetes and kidney disease are important diseases both in terms of the number of

people affected and the morbidity and premature mortality associated with these two diseases.

Diabetes is a chronic disease that lacks the insulin hormone produced in the pancreas. Diabetes is

divided into two types: type 1 diabetes, and type 2 diabetes, gestational diabetes and other

specific types of diabetes. Hypoglycemia and hyperglycemia are two major diabetic

complications, where hypoglycemia is characterized by decreased blood glucose and

hyperglycemia with increased blood glucose, where as a consequence of these are associated

with many diabetic complications such as: problems with the skin and mucous membranes,

mouth, retinopathy and diabetic neuropathy, etc.

Kidney disease is present in over 50 million people worldwide, as it is known as a risk factor for

cardiovascular disease. The urinary tract is made up of the kidneys, ureters, bladder, and urethra.

The kidneys are two oval-shaped pairs of organs that remove from blood: water, salts, and

protein metabolism debris and return chemical nutrients to the blood.

Purpose of the paper: It is to review the literature to present data on nursing care and self-care

of patients with diabetes and kidney disease at different ages and genders to take care of

themselves in the prevention of these diseases and related complications.

Conclusion: I advise individuals who do not feel well and have complications that can be

suspected in these diseases that are quite widespread in our society to undergo regular medical

visits and a diet of excessive and harmful foods for their health as well as participate in various

physical activities.

2.1 METHODOLOGY To carry out this work in its entirety, various data have been used to convey everything as

accurately and reliably as possible. The primary data used in this paper are taken from university

textbooks of the authors of the respective fields, while the other data are taken from the internet

as secondary data.

8

HYRJE

2.2 ÇKA ËSHTË DIABETI? Diabeti është sëmundje e rëndësishme kronike, si për sa u takon numrit të personave të prekur

ashtu dhe sëmundeshmërisë së konsiderueshme dhe vdekёshmërisë së parakohshme që ka lidhje

me të. Diabeti është një sëmundje kronike në të cilën ka një mungesë të hormonit insulinë. Kjo

mund të jetë pasojë e defiqencës sasiore të insulinës, një nivel jo normail i insulinës, nga

rezistenca ndaj veprimit të saj ose një kombinim i deficiteve. Diabeti mellitus është sëmundje

metabolike që shkaktohet për shkak të mungesës relative apo absolute të insulinës në pankreas.

Është sëmundje kronike e përhapur në tërë botën. Dy forma kryesore të sëmundjeve jan të

njohura: diabeti i tipit 1 (më parë i referohej diabetit që varej nga insulina) i cili përfshin rreth

10% të gjitha rasteve dhe diabeti i tipit 2 (më parë i referohej diabetit që nuk varet nga insulina) i

cili njihet për rreth 90% të rasteve. Diabeti i tipit 2 mund të shfaqet rastësisht si rezultat i

sëmundjeve të tjera, siç janë acromegalia dhe sindroma Cushing. Çrregullimet metabolike siç

është hemokromatoza mund të shkaktojnë gjithashtu sëmundjen. Diabeti mund të shkaktohet

gjithashtu edhe nga ilaçet, p.sh. nga asteroidet dhe ndoshta nga diuretikët tiazidë dhe

kontraceptivët oralë.1

1 Robert B. Wallace, Neal Kohatsu “SHËNDET PUBLIK & MJEKËSI PARANDALUESEˮ, 2014

9

KAPITULLI III

3. PANKREASI Pankreasi është gjëndër e çila gjindet në anën e majtë të abdomenit (në bark), është organ në

formë pyke me gjatësi rreth 14-20 cm, me gjerësi 4 cm dhe peshon 65-80 gr (tek femrat peshon

më pak), ka ngjyrë të kuqërremt. Pankreasi është një gjëndër në bark (abdomen) që lëshon një

tretës (lëngun pankreatik) në zorrën dymbëdhjetëgishtore (duodenum) përmes duktit pankreatik.

Pankreasi prodhon disa hormone të rëndësishme: insulinën, glukagonin, somatostatinën,

sekretinën, pankreociminën etj. Sëmundja e pankreasit është mosfunksionimi jo i rregullt i këtij

organi. Kur ky organ vazhdon të mos kryejë mirë punën e tij për një kohë të gjatë, atëherë

sëmundja kthehet në kronike. Lënia pas dore e kurave parandaluese dhe e mjekimit të

rekomanduar nga mjeku specialist mund të çojë në shfaqjen e sëmundjeve të tjera edhe më të

rënda, siç janë sëmundja e sheqerit (diabeti) ose e tumoreve të ndryshme, të çilat shfaqen si

pasojë e mosprodhimit të insulinës nga ky organ. Insulina është një hormon që prodhohet nga

gjëndra e pankreasit. Ajo luan rol kyç në përpunimin e sheqerit nga organizmi ynë, duke bërë të

mundur futjen e tij në qelizat indore. Në të njëjtën kohë, insulina njihet prej të gjithëve si

preparat medikamentoz, që përdoret për mjekimin e sëmundjes së diabetit. Në këtë rast insulina

është e sintetizuar artificialisht, me anë të modifikimeve gjenetike të kryera mbi organizma më të

ulët. Ajo luan rol kyç në përpunimin e sheqerit nga organizmi ynë, duke bërë të mundur futjen e

tij në qelizat e organizmit. 2

Fig 1. https://nci-media.cancer.gov/pdq/media/images/636528.jpg

2 https://sq.wikipedia.org/wiki/Pankreasi

https://nci-media.cancer.gov/pdq/media/images/636528.jpghttps://sq.wikipedia.org/wiki/Pankreasi

10

3.1 DIABETI Emri Diabetes Mellitus përbëhet nga një fjalë greke dhe një fjalë latine. Sipas fjalës greke

diabetes d.m.th. “kalimi nëpërmjet”, ndërsa sipas fjalës latine mellitus d.m.th. “mjaltë”. Diabeti

Mellitus është më shumë një bashkësi çrregullimesh se një sëmundje, që karakterizohen nga

rritja e glukozes (sheqerit në gjak). Diabeti është çrregullimi i metabolizmit që reflektohet në

paraqitjen e sasisë jonormale të glukozës në gjak, si pasojë e rezistencës së qelizave të gjakut

ndaj insulinës, apo si pasojë e sasisë së vogël të insulinës së tajitur nga pankreasi. Janë dy

gjendje që mund të shkaktohen nga diabeti (diabetes mellitus): hipoglicemia (niveli i ultë i

glukozës) dhe hiperglicemia (niveli i lartë i glukozës).3

Diabeti është një sindromë metabolike kronike me bazë gjenetike që karakterizohet me

insufiçiencë relative apo apsolute të insulinës dhe manifestohet me hiperglicemi, glikozuri,

çrregullim të metabolizmit të proteinave, të yndyrnave, ujit, elektrolitëve dhe jep ndërlikime

vaskulare dhe nervore që mund të jenë akute ose kronike.

3.2 CILAT JANË TIPET E DIABETIT?

Kemi katër tipe të diabebtit:

Diabeti Tip 1

Diabeti Tip 2

Diabeti në shtatëzani

Lloje të tjera specifike të diabetit

3.3 CILËT JANË SHKAKTARËT E DIABETIT Diabeti mundet të prek secilin njeri, ndërsa shkaktarët e diabetit mellitus janë të pa njohur por

mendohet në disa faktorë që mund të ngacmojnë, siç janë:

Trashëgimia,

Mosha,

Pesha,

Shtatëzënia,

Stresi,

Sëmundjet e pankreasit,

Traumat,

Efektet anësore të medikamenteve, etj. 4

3 https://sq.wikipedia.org/wiki/Diabetes_mellitus

4 http://www.millennia2015.org/files/files/M25_WeObs_Projets/Diabetic_foot_care/guide_kosovo_final.pdf

https://sq.wikipedia.org/wiki/Diabetes_mellitushttp://www.millennia2015.org/files/files/M25_WeObs_Projets/Diabetic_foot_care/guide_kosovo_final.pdfhttps://sq.wikipedia.org/wiki/Diabetes_mellitushttps://sq.wikipedia.org/wiki/Diabetes_mellitushttp://www.millennia2015.org/files/files/M25_WeObs_Projets/Diabetic_foot_care/guide_kosovo_final.pdf

11

3.4 CILAT JANË SHENJAT FILLESTARE TË DIABETIT? Shenjat e diabetit janë: etje e shtuar, urinim i shpeshtë dhe në sasi të mëdha ditën dhe natën,

shtim i oreksit, që shoqërohet me humbje nё peshё, lodhje më shumë se zakonisht, dhimbje

stomaku, probleme me shikimin deri në verbim të poltë, mungesë e theksuar përqëndrimi, mpirje

e duarve ose këmbëve, gangrenë plagë të ndryshme që mezi mbyllen, infeksione të ndryshme,

sëmundje të veshkave, etj.5

3.5 SI MUND TË PARANDALOHET DIABETI?

Kryerja e kontrolleve të rregullta të sheqerit në gjak,

1 herë në vit nëse bën pjesë në grupin e rrezikuar,

Ndërsa tek njerëzit e tjerë kryerja e testit bёhet 1 herë në 3 vjet,

Kontrolli rregullisht i tensionit të gjakut,

Mbajta e peshës nën kontroll,

Kryerja e aktivitetit fizik 30 min të paktën në 5 ditë të javës,

Pakësimi i marrjes së yndyrnave në ushqim, sidomos ato shtazore,

Përdorimi i ushqimeve të pasura me fibra si fruta, zarzavate, etj.

Shmangia e përdorimit të duhanit e alkoolit.5

5 https://www.koha.net/lifestyle/163850/shenjat-fillestare-te-diabetit-si-parandalohet/

https://www.koha.net/lifestyle/163850/shenjat-fillestare-te-diabetit-si-parandalohet/https://www.koha.net/lifestyle/163850/shenjat-fillestare-te-diabetit-si-parandalohet/

12

3.6 DIABETI I TIPIT 1 Diabeti i tipit 1 shkaktohet nga shkatërrimi i qelizave beta të pankreasit dhe paraqet pothuajse

10% të të gjitha rasteve me diabet. Tani për tani, terapia me insulinë humane është trajtimi i

vetëm për sëmundjen. Pa injeksionet ekzogjene të insulinës, individët me diabet të tipit 1 nuk do

të mbijetonin.1

Diabeti i tipit 1 është një sëmundje kronike. Diagnostifikohet më së shpeshti

midis moshave 10 dhe 16 vjeç, kryesisht nën moshën 30 vjeç. Ky lloj i diabetit prek në mënyrë të

barabartë meshkujt dhe femrat. Pesha zakonisht është normale ose nën peshë.

3.6.1 Simptomat Për të parandaluar vdekjen është i domosdoshëm injektimi i insulinës bashkë me ushqimin,

ushtrimet trupore, vetëkontrollin dhe edukimin. Humbja e peshës pa humbje të oreksit gjithashtu

është e zakonshme. Humbja e peshës është pjesërisht për shkak te dehidrimit. Njerëzit me diabet

të ri, të pa kontrolluar të tipit 1 mund të humbasin një litër ujë nga dehidrimi. Simptoma të tjera

të zakonshme janë: polidipsia (etje e shtuar), poliuria (urinim i shpeshtë), polifagia (uria e

shtuar), dobësia, lodhja, konfuzioni dhe të vjella. Këto simptoma mund të shkaktohen si nga

dehidrimi ashtu edhe nga gjendja e quajtur ketoacidoza. Ketoacidoza ndodh sepse qelizat nuk

mund të përdorin glukozën që u duhet për energji. Kështu që qelizat duhet të përdorin diçka

tjetër. Si përgjigje ndaj niveleve të ulëta të insulinës, mëlçia prodhon një lëndë djegëse

alternative të quajtur ketone. Ketonet janë një lloj acidi dhe kur ato ndërtohen në gjak quhen

ketoacidoza, e cila mund të shkaktojë probleme të zemrës dhe të ndikojë në sistemin nervor, ku

brenda disa ore mund të rrezikojë një person në gjëndje kome ose me vdekje. Edhe pasi të

diagnostifikohet dhe të fillohet mjekimi, diabeti i tipit 1 mund të ndikojë në të gjitha sistemet e

organizmit. Ka më pak të ngjarë të dëmtojë organizmin dhe të shkaktojë simptoma, nëse nivelet

e sheqerit në gjak kontrollohen mirë nga trajtimi. Komplikimet serioze dhe potencialisht të

rrezikshme për jetën që mund të ndodhin me diabetin e tipit 1 përfshijnë: dëmtimin e syrit

(retinopatia), dëmtimet nervore (neuropatia), problemet me këmbët, sëmundja e veshkave

(nefropatia), sëmundja e zemrës dhe arterieve, hipoglicemia, etj.6

3.6.2 Mjekimi dhe parandalimi Ekzistojnë një numër i klasave të ndryshme të ilaçeve anti-diabetike. Diabeti i tipit 1 mund të

mjekohet vetëm me insulinë, pra kjo formë e diabetit është e varur nga insulina. Te diabeti

insulin vartës mjekimi është kompleks por duhet pasur kujdes në disa drejtime, siç janë: dieta e

përshtatshme, aktiviteti fizik i përshtatshëm, mjekimi i rregullt me insulin dhe vetëkontrollimin e

rregullt të glukozes në gjak, etj.3

6 https://www.health.harvard.edu/a_to_z/type-1-diabetes-mellitus-a-to-z

Robert%20B.%20Wallace,%20Neal%20Kohatsu%20https://sq.wikipedia.org/wiki/Diabetes_mellitushttps://www.health.harvard.edu/a_to_z/type-1-diabetes-mellitus-a-to-z

13

3.7 DIABETI I TIPIT 2 Diabeti i tipit 2 është më i vështirë për tu përkufizur sesa diabeti i tipit 1. Ky tip i diabetit

ndryshe quhet diabet joinsulin vartës, është një çrregullim metabolik që shkaktohet nga

pamundësia e organizmit për të prodhuar insulinën apo për ta përdorur atë si duhet (insulina

është një hormon që e kthen sheqerin, amidonin dhe ushqime të tjera në energji).1 Disa receptorë

si duket plaken dhe tërhiqen, te këta njerëz ende prodhohet insulina por kjo nuk mjafton ose nuk

ka mjaft efekt.4 Diabeti i tipit 2 përfshin 90-95% të të sëmurëve dhe shfaqet tek të gjitha racat.

Paraqitja e kësajë sëmundje nuk është akute. Zakonisht fillon të paraqitet tek personat mbi

moshën 40 vjeçare, karakterizohet me mbi peshë por mund të jetë edhe normale, ndodh që në

familje kanë të sëmurë me sëmundje të sheqerit.

3.7.1 Simptomat Shenjat dhe simptomat e diabetit tipit 2 shpesh zhvillohen ngadalë. I sëmuri paraqitet te mjeku

për shkak të komplikacioneve dhe sëmundjeve tjera: si infeksioneve të lëkurës, plagëve që

vështirë mbyllen, hypertension apo zhvillim të komplikimeve të mëvonshme siç janë:

ndëyshimet në retinë (retinopatia) dhe në nerva (neuropatia). Ky tip i diabetit është i shoqëruar

edhe nga disa shenja paralajmëruese siç janë: etje e pazakontë, urinim të shpeshtë, uri e

jashtëzakonshme, lodhje, humbje e padëshirurar në peshë, plagë që shërohen ngadalë, mpirje e

duarve apo këmbëve, etj.4

3.7.2 Mjekimi dhe parandalimi Diabeti i tipit 2 mund të mjekohet me insulinë në fazat e mëvonshme. Disa ilaçe për diabetin e

tipit 2 merren nga goja të tilla si metformina, ndërsa të tjerët janë në dispozicion vetëm me

injeksion siç janë agonistët GLP-1 (agonistёt e receptorёve peptid-1). Metformina në përgjithësi

rekomandohet si një trajtim i linjës së parë për diabetin e tipit 2, pasi ka prova të mira që

zvogëlon vdekshmërinë. Ajo funksionon duke e ulur glukozën ne mëlçi. Disa grupe të tjera të

barnave kryesisht të dhëna nga goja mund të ulin sheqerin në gjak.3

Mjekimi bazohet edhe në

ushqimin e rregullt, ushtrimet trupore dhe ndërrimin e stilit të jetës, përdorimin e antibiotikëve

oralë por nganjëherë edhe insulinës. Ushqimi dhe aktiviteti fizik luajne një rol shum të

rëndësishëm në rrezikun dhe parandalimin e diabetit. Tipi dhe cilësia e yndyrave mund të jetë më

i rëndësishëm se sasia totale e marrjes së yndyrave. Zëvendësimi i yndyrave të pa ngopura me

ato të ngopura dhe yndyrave të tejngopura janë gjithsesi të rëndësishme për strategjitë e

parandalimit. Gjithashtu zëvendësimi i karbohidrateve komplekse si tërë drithërat me ushqime të

rafinuara të drithërave ndihmojnë individët të arrijnë një peshë të shëndetshme trupore dhe

kështu të parandalojnë diabetin dhe sëmundjet kardiovaskulare. Tek këta persona me diabet të

tipit 2 duhet të bëhet përpjekje që të fillojë të parandalohet mungesa e aktivitetit fizik dhe

obezitetit sepse si rezultat i mbajtjes me rregull të disa ushtrimeve ose edhe duke ecur mund të

mbahet nën kontroll niveli i glukozës në gjak.1

Robert%20B.%20Wallace,%20Neal%20Kohatsu%20http://www.millennia2015.org/files/files/M25_WeObs_Projets/Diabetic_foot_care/guide_kosovo_final.pdfhttp://www.millennia2015.org/files/files/M25_WeObs_Projets/Diabetic_foot_care/guide_kosovo_final.pdfhttps://sq.wikipedia.org/wiki/Diabetes_mellitusRobert%20B.%20Wallace,%20Neal%20Kohatsu%20

14

3.8 DIABETI NË SHTATËZANI – DIABETI GESTACIONAL Gjatë shtatzënisë mund të zhvillohet intolerancё ndajë glukozes, insulinorezistenca lidhet me

ndyshimet metabolike të periudhës së fundit të shtatëzanisë. Diabeti gestacional në disa aspekte

ngjan me diabetin e tipit 2, që përfshin një kombinim të sekretimit dhe përgjigjes së insulinës

relativisht jo adekuate. Ndodh në rreth 2-10% të të gjitha shtatëzënive dhe mund të përmirësohet

ose zhduket pas lindjes. Por shumica e femrave pas lindjes rikthehen në tolerancën normale ndaj

glukozës, por ato kanë një risk të konsiderueshëm (30-60%) për të zhvilluar diabet mellitus gjatë

jetës.7 Diabeti gestacional është plotësisht i shërueshëm, por kërkon mbikqyrje të kujdesshme

mjekësore gjatë gjithë shtatёzanisë. Faktorët e rrezikut për diabet gestacional përfshijnë: diabetin

në shtatёzaninё e kaluar, i trashiguar nga familja, obeziteti, presioni i lartë i gjakut, mosha mbi

35 vjeçare, etj.8 Menaxhimi mund të përfshijë ndryshime dietike, monitorimin e glukozës në

gjak dhe në disa raste, insulina mund të jetë e nevojshme. Megjithëse mund të jetë kalimtare,

diabeti ne shtatёzani i pa trajtuar mund të dëmtoj shëndetin e fetusit ose nënës. Rreziçet ndaj

foshnjes mund të përfshijnë makrosomia (pesha e lartë e lindjes) anomalitë kongjenitale të

zemrës dhe sistemit nervor qendror dhe keqformimet e muskujve skeletorë. Nivelet e rritura të

insulinës në gjakun e një fetusi mund të pengojnë prodhimin e fetusit surfaktant dhe të

shkaktojnë sindromën e shqetësimit të frymëmarrjes për foshnjat. Një nivel i lartë i bilirubinës në

gjak mund të rezultojë nga shkatërrimi i qelizave të kuqe të gjakut. Në disa raste të rënda vdekja

perinatale mund të ndodhë, më së shpeshti si rezultat i perfuzionit të dobët të placentës tër shkak

të dëmtimeve të enëve të gjakut.3

Fig.2.https://www.doylestownhealth.org/urgent-care/~/media/doylestown-

health/images/blogs/gestationaldiabetes.ashx?h=600&la=en&w=600

7 Fauci, Braunwald, Kasper, Hauser, Longo, Jameson, Loscalzo “Parimet e MJEKËSISË INTERNE

HARRISONˮ, 2013 8 https://www.doylestownhealth.org/urgent-care/dh-site-copy/home/about/news/health-news-and-

blog/understanding-gestational-diabetes

Fauci,%20Braunwald,%20Kasper,%20Hauser,%20Longo,%20Jameson,%20Loscalzo%20https://www.doylestownhealth.org/urgent-care/dh-site-copy/home/about/news/health-news-and-blog/understanding-gestational-diabeteshttps://sq.wikipedia.org/wiki/Diabetes_mellitushttps://www.doylestownhealth.org/urgent-care/~/media/doylestown-health/images/blogs/gestationaldiabetes.ashx?h=600&la=en&w=600https://www.doylestownhealth.org/urgent-care/~/media/doylestown-health/images/blogs/gestationaldiabetes.ashx?h=600&la=en&w=600Fauci,%20Braunwald,%20Kasper,%20Hauser,%20Longo,%20Jameson,%20Loscalzo%20Fauci,%20Braunwald,%20Kasper,%20Hauser,%20Longo,%20Jameson,%20Loscalzo%20https://www.doylestownhealth.org/urgent-care/dh-site-copy/home/about/news/health-news-and-blog/understanding-gestational-diabeteshttps://www.doylestownhealth.org/urgent-care/dh-site-copy/home/about/news/health-news-and-blog/understanding-gestational-diabetes

15

3.9 LLOJE TË TJERA TË DIABETIT Ndër etiologjitë e tjera të diabetit mellitus përfshihen defektet specifike gjenetike të sekretimit

ose të veprimit të insulinës, anomalitë metabolike të cilat dëmtojnë sekretimin e insulinës,

anomalitë mitokondriale dhe një sërë gjendjesh të cilat dëmtojnë tolerancën ndaj glukozës.

Diabeti në fillimin e pjekurisë së të rriturve (MODY) është një nëntip i diabetit mellitus i

karakterizuar nga trashëgimia autozomale dominante, shfaqja e hershme e hiperglicemisë

(zakonisht < 25 vjeç) dhe dëmtimi i sekretimit të insulinës. Mutacionet e receptorit të insulinës

shkaktojnë një grup çrregullimesh të rralla të karakterizuara nga insulinorezistenca e thekёsuar.

Ky lloj i diabetit është dukshëm më pak i zakonshëm se tre llojet kryesore të diabetit, që përbëjnë

1-2% të të gjitha rasteve.7

3.10 INSULINA Insulina prodhohet në qelizat beta të ishujve pankreatik. Ajo sintetizohet fillimisht në formën e

një zingjiri të vetëm të një paraardhësi polipeptidik të përbërë prej 86 aminoacidesh,

preproinsulina. Përpunimi proteolitik pasues largon (shkëput) peptidin sinjalizues aminoterminal

dhe në këtë mënyrë përfitohet proinsulina. Proinsulina është e lidhur strukturalisht me faktorët e

rritjes të ngjashëm me insulinën I dhe II, të cilët krijojnë një lidhje të dobët me receptorin e

insulinës.

Preparatet e insulinës – Insulina është mjekimi bazë i diabetit. Preparatet aktuale të insulinës

prodhohen duke përdorur teknologjinë e AND-së së rikombinuar dhe përbëhen nga sekuenca

aminoacidike të insulinës humane ose nga variante që rrjedhin prej saj. Insulinat e kafshëve nuk

përdoren më. Insulina humane prodhohet me mekanizma farmakokinetikë të veçantë ose

modifikohet gjenetikisht në mënyrë që ta imitojë më mirë sekretimin e insulinës fiziologjike.7

Injektimi i insulinës në jetën e përditshme tek personat me diabet bëhet me dy injektime: në

mëngjes dhe në mbrëmje 15-30 minuta para marrjes së ushqimit.

Insulina mund të klasifikohet në:

Insulina me veprim të shkurtër (të menjëhershëm): Insulina Lispro, Aspart, Gluzinë.

Efekti i tyre fillon 10-30 minuta dhe zgjat 3-5 orë. Insulina me veprim të shpejtë mbulon

nevojat e insulinës për ushqimet e ngrëna në të njëjtën kohë me injeksionin.

Insulina me veprim të ndërmjetëm: Insulina Lente dhe Isophan.

Efekti i tyre fillon 1-2 orë dhe zgjatë 18-24 orë. Insulina me veprim të ndërmjetëm

mbulon nevojat e insulinës për rreth gjysmën e ditës ose gjatë natës.

Insulina me veprim të gjatë: Insulina Glarginë, Detemir, Degludec.

Efekti i tyre fillon 1-2 orë dhe zgjatë deri në 42 orë. Insulina me veprim të gjatë mbulon

nevojat e insulinës për rreth një dite të plotë. 9

9 https://www.webmd.com/diabetes/diabetes-types-insulin

Fauci,%20Braunwald,%20Kasper,%20Hauser,%20Longo,%20Jameson,%20Loscalzo%20Fauci,%20Braunwald,%20Kasper,%20Hauser,%20Longo,%20Jameson,%20Loscalzo%20https://www.webmd.com/diabetes/diabetes-types-insulinhttps://www.webmd.com/diabetes/diabetes-types-insulin

16

P.sh. një formulë insuline me veprim të shkurtër insulina lispro, eshtë një insulinë analoge me

veprim të gjatë, te e cila nëpërmjet teknologjisë së AND-së së rikombinuar, aminoacidit të 28-të

dhe të 29-të (lizina dhe prolina) që ndodhen në zingjirin B u janë ndërruar vendet. Insulina

aspart dhe insulina glulizinë janë insulina të tjera analoge të modifikuara gjenetikisht, me veti

të ngjashme me insulinën lispro.

Këto insulina analoge kanë aktivitet biologjik të plotë por kanë më pak prirje për tu vetë agreguar

dhe si rrjedhojë mund të përthithen më shpejtë dhe kanë një fillim të shpejtë të veprimit, si edhe

një kohëzgjatje më të shkurtër të veprimit. Këto karakteristika janë veçanërisht të favorshme për

krijimin e cikleve të injektimit të insulinës dhe veprojnë mbi nivelet në rritje të glikemisë

postprandiale. Gjithashtu edhe kohëzgjatja e shkurtër e veprimit duket se shoqërohet me një

reduktim të numrit të episodeve hipoglicemike, kryesisht se për shkak se rënia e veprimit të

insulinës përputhet me rënien e glicemisë pas vaktit. Si rrjedhojë për mvulimin postprandial me

insulinë parapëlqehet insulina aspart, lispro ose gluzinë dhe jo insulina ordinere.

Insulina glarginë është një insulinë humane biosintetike me veprim të gjatë, e cila ndryshon

nga insulina normale, veprimin e fillon më vonë por ka kohë më të gjatë të veprimit deri ne 24

orë dhe nuk ka kulm veprimi të theksuar.

Nevojat bazale për insulinë përmbushen nga insulinat me veprim të gjatë (insulina NPH, insulina

glarginë ose nga insulina detemir). Ato zakonisht jepen së bashku për trajtimin me insulinë me

veprim të shkurtër në përpjekje për të imituar çlirimin fiziologjik të insulinës pas ushqyerjes.7

Insulina mund të jepet edhe me inhalim nëpërmjet përdorimit të preparative të insulinës ordinere

në formë pluhuri dhe nëpërmjet një pajisje për dhënien e insulinës. Insulina me inhalim është me

veprim të shkurtër, me të njejtën kohë të fillimit të veprimit me insulinën ordinere. Insulina e

inhaluar mund të kombinohet ose me një injektim insuline me veprim të gjatë. Përpara fillimit të

mjekimit me insulinë me inhalim duhet të kryhen prova respiratore, të cilat duhet të përsëriten

pas 6 muajsh përdorimi dhe më pas duhet të kryhen një herë në vit. Efektet anësore janë kolla, e

cila përmirësohet pas përdorimit të vazhdueshëm të insulinës, dhe hipoglicemia, e cila shfaqet

me frekuencë të ngjashme me hipogliceminë e shkaktuar nga insulina ordinere me injektim.7

Fauci,%20Braunwald,%20Kasper,%20Hauser,%20Longo,%20Jameson,%20Loscalzo%20Fauci,%20Braunwald,%20Kasper,%20Hauser,%20Longo,%20Jameson,%20Loscalzo%20

17

3.11 HIPOGLICEMIA Hipoglicemia e njohur edhe si sheqeri i ulët në gjak nën normalen e cila është më e ulët se 70

mg/dl. Sheqeri i ulët në gjak mund të jetë një gjendje e rrezikshme, mund të ndodhë tek njerëzit

me diabet që marrin ilaçe që rrisin nivelin e insulinës në organizёm.10

Hipoglicemia është një

fenomen që i kërcënon gjithmonë personat me diabet melit tip 1 dhe përllogaritet se rreth 2-4% e

personave vdesin për shkak të hipoglicemisë. Përgjithësishtë hipoglicemia është më e rrallë te

personat me diabet të tipit 2. Hipoglicemia mund të shkaktohet nga një sërë çrregullimesh të tjera

duke përfshirë insulinomën, insuficiencën kritike të organeve, gjendjet septike dhe

mosushqyerjen, deficiencat hormonale, ushtrime më shumë se zakonisht mund të rezultojë me

sheqer të ulët në gjakë për këta individë. Hipoglicemia mund të shkaktojë sëmundeshmëri

serioze, ajo mund të jetë fatale nëse është e rëndë dhe zgjat në kohë.

Në manifestimet klinike bëjnë pjesë simptomat neuroglukopenike të hipoglicemisë janë rezultat i

drejtpërdrejtë i mungesës së glukozës në sistemin nervor qendror. Simptomat janë: ndryshimet e

sjelljes, konfuzioni, lodhja, konvulsionet, humbja e vetëdijës dhe vdekja, nëse hipoglicemia është

e rëndë dhe zgjat shumë kohë. Ndër shenjat më të zakonshme të hipoglicemisë janë: urija,

dridhje, marrje mendësh, djersitje dhe zbehje. Zakonisht rrahjet e zemres dhe presioni sistolik i

gjakut janë të rritura, por këto shenja mund të mos jenë aq të dukshme.7

Nëse hipoglicemia diabetike shkon e pa trajtuar mund të shfaqen shenja dhe simptoma të

hipoglicemisë së rëndë. Kjo përfshinë: vëmendje ose lëvizje të mprehtë, dobësi muskulare,

vështirësi në të folur, pamje të turbullt, i përgjumur, konvulsione, humbje ndjenjash dhe vdekje.11

Identifikimi dhe korrigjimi i faktorëve që kontribuojnë në hipoglicemi, siç janë ilaçet që merren

ose ngrënia e parregullt mund të parandalojnë komplikimet serioze. Njerëzve që pacienti ju

beson, siç janë familja, miqtë dhe bashkpuntorët është e rëndësishme që të jenë të informuar për

simptomat që mund të jenë në rast kur pacienti nuk është në gjendje që ta ndihmojë vetëvetën,

është e rëndësishme që ata të dijnë se si tua japin një injeksion glukagon (hormonë që e stimulon

lëshimin e sheqerit në gjak) në rastë se bëhet e domosdoshme. Simptomat mund të jenë të

ndryshme nga një person në tjetrin, kështu që është e rëndësishme të monitoronjë rregullisht

nivelin e sheqerit në gjak dhe të mbajnë shënime se si po ndihen kur sheqeri në gjak është i

ulët.11

Hipoglicemia esëll – ekzistojnë shumë shkaqe për hipogliceminë esëll (postabsorptive). Shkaku

më i shpështë janë medikamentet si ato që përdoren në trajtimin e diabetin melit, ashtu si edhe

alkooli. Sepsisi është sëmundje akute dhe e shpeshtë që shkakton hipoglicemi. Medikamentet si

insulina dhe sekretagogët e insulinës frenojnë prodhimin e glukozës dhe stimulojnë përdorimin e

sajë. Ndërsa sëmundjet e rënda, si për shembull: insuficienca renale, hepatike dhe kardiake,

gjendjet septike dhe mosushqyerja janë shkaktari i dytë i hipoglicemisë te pacientët e shtruar në

spital, pas medikamenteve.7

10

https://www.healthline.com/health/hypoglycemia 11

https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/diabetic-hypoglycemia/symptoms-causes/syc-20371525

https://www.healthline.com/health/hypoglycemiaFauci,%20Braunwald,%20Kasper,%20Hauser,%20Longo,%20Jameson,%20Loscalzo%20https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/diabetic-hypoglycemia/symptoms-causes/syc-20371525https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/diabetic-hypoglycemia/symptoms-causes/syc-20371525Fauci,%20Braunwald,%20Kasper,%20Hauser,%20Longo,%20Jameson,%20Loscalzo%20https://www.healthline.com/health/hypoglycemiahttps://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/diabetic-hypoglycemia/symptoms-causes/syc-20371525https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/diabetic-hypoglycemia/symptoms-causes/syc-20371525

18

3.12 HIPERGLICEMIA Hiperglicemia është një gjendje në të cilën një sasi e tepërt e glukozës qarkullon në plazmën e

gjakut. Ky është përgjithësisht një nivel i sheqerit në gjak më i lartë se 200 mg/dl. Sheqeri i lartë

në gjak ndodh kur organizmi nuk mund të përdor insulinë siç duhet. Simptomat e hiperglicemisë

zhvillohen ngadalë gjatë disa ditëve ose javëve. Sa më gjatë të mbetet niveli i lartë i sheqerit në

gjak aq më serioze bëhen simptomat. Sidoçoftë, disa njerëz që kanë pasur diabet tip 2 për një

kohë të gjatë mund të mos shfaqin simptoma përkundër niveleve të larta të sheqerit në gjak.

Njohja e shenjave dhe simptomave të hershme të hiperglicemisë mund të ndihmojnë në trajtimin

e menjëhershëm të gjendjes. Disa nga simptomat më të zakonshme janë: sheqeri i lartë në gjak,

urinim i shpeshtë, etje e rritur, shikim i turbullt, lodhje, dhimbje koke, nivele të larta të sheqerit

në urine.12

Një pjesë e menaxhimit të diabetit është kontrollimi i shpeshtë i sheqerit në gjak, kjo

ndihmon në shmangien e problemeve që lidhen me hipergliceminë. Trajtimi i hiperglicemisë

shpesh mund të ulë sheqerin në gjakë duke bërë ushtrime, por nëse sheqeri në gjak është mbi 240

mg/dl duhet bërë kontrolla e urinës për praninë e ketoneve. Nëse gjendet pranija e ketoneve në

urinë atëherë nuk duhet bërë ushtrime, sepse në këtë rast mund të bëjnë që niveli i sheqerit në

gjak të shkojë edhe më i lartë. Atëherë duhet konsultuar me mjekun për të gjetur mënyrën e

sigurtë për të ulur nivelin e sheqerit në gjak. Nëse ushtrimet dhe ndryshimet në dieta nuk

funksionojnë, mjeku mund të ndryshojë sasinë e ilaçeve edhe sasinë e insulinës ose ndoshta

kohën kur duhet marrur insulinën.

Hiperglicemia mund të jetë një problem serioz nëse nuk trajtohet, kështu që është e rëndësishme

që të trajtohet sa më shpejtë që zbulohet. Nëse nuk arrihet trajtimi i hiperglicemisë atëherë mund

ndodhë një gjendje e quajtur ketoacidoza (koma diabetike). Ketoacidoza zhvillohet kur

organizmi nuk ka insulinë të mjaftueshme. Pa insulinë organizmi nuk mund të përdor glukozën

për energji, kështu që organizmi i prish yndyrnat për ti përdorur për energji. Kur organizmi i

prish yndyrnat atëherë krijohen produkte të mbeturinave të quajtura ketone. Organizmi nuk

mund të tolerojë sasi të mëdha të ketoneve dhe do të përpiqet ti heq qafe ato përmes urinës,

fatkeqësisht organizmi nuk mund ti lëshojë të gjitha ketonet dhe ato ndërtohen në gjak, gjë që

mund të qojë në ketoacidozë. Ketoacidoza është kërcënuese për jetën dhe ka nevojë për trajtim të

menjëhershëm. Simptomat përfshijnë: nauze dhe të vjella, gojë shumë e thatë, frymë që mbanë

erë frutash, etj. Gjithashtu duhet konsultuar me mjekun se si duhet trajtuar kjo gjendje.13

12

https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/hyperglycemia/symptoms-causes/syc-20373631 13

https://www.diabetes.org/diabetes/medication-management/blood-glucose-testing-and-control/hyperglycemia

https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/hyperglycemia/symptoms-causes/syc-20373631https://www.diabetes.org/diabetes/medication-management/blood-glucose-testing-and-control/hyperglycemiahttps://www.diabetes.org/diabetes/medication-management/blood-glucose-testing-and-control/hyperglycemia

19

Njerëzit me hiperglicemi të zgajtur mund të jenë të prirur ndajë infeksioneve bakteriale dhe

kërpudhore, gjendje të tjera diabetike të lëkurës mund të shkaktojnë shfaqjen e njollave dhe

lozioneve të cilat mund të shkaktojnë dhimbje dhe kruajtje. Por në vazhdimësi sheqeri i lartё në

gjak mund të dëmtojë nervat (neuropatia periferike) në disa mënyra, kjo është dëmtimi nervor në

këmbë dhe në duar ku mund të qojë në mpirje. Njerëzit mund të mos jenë të vetëdijshëm kur

lëndojnë këmbët dhe duhet ti kontrollojnë ato çdo ditë për të shmangur plagët e infektuara. Po

ashtu hiperglicemia shakton edhe komplikimet e syrit si retinopati diabetike, kjo shkakton

dëmtim të enëve të gjakut në pjesën e prapme të syrit duke quar në humbje të shikimit dhe

verbëri të mundshme.

Të keshë diabet me presion të lartë të vazhdueshëm të gjakut rrit rrezikun e glaukomës me 40%

dhe kataraktit me 60%.14

14

https://www.medicalnewstoday.com/articles/323699#treatment

https://www.medicalnewstoday.com/articles/323699#treatmenthttps://www.medicalnewstoday.com/articles/323699%23treatment

20

KAPITULLI IV

4. SËMUNDJET E VESHKAVE Sёmundja diabetike renale ёshtё njё shkak kryesor i sёmundeshmёrisё dhe vdekёshmёrisё midis

atyre personave qё janё me diabet. Diabeti i kohёve tё fundit ёshtё shkaku qё çon nё trajtimin e

sёmundjes sё veshkave nё fazёn pёrfundimtare.1 Aparati urinar pёrbёhet nga veshkat, ureterёt,

fshikёza urinare dhe uretra. Sipas funksionit tё tyre ato klasifikohen nё:

Organet sekretore - Veshkat

Kanalet ekskretore tё brendshme – Ureterёt

Rezervuari i urinёs – Fshikёza urinare

Kanali ekskretor i jashtёm – Uretra 15

4.1 VESHKAT (Renes) Veshkat janё organe grandulore çifte nё formё vezake qё e largojnё nga gjaku ujin, kripёrat dhe

mbeturinat e metabolizmit tё proteinave dhe kthejnё nё gjak lёndёt ushqyese dhe kimike. Ato

kanё lokalizim retroperitoneal nё murin abdominal posterior, nga njё nё secilёn anё tё kolonёs

vertebrale nё nivelin e vertebrave T12-L3. Nё buzёn konkave tё secilёs veshkё ka njё çarje,

hiliusi renal ku ёshtё hyrja nё njё hapёsirё brenda veshkёs, sinusit renal. Strukturat qё ushqejnё

veshkat (enёt e gjakut, nervat dhe strukturat qё drenojnё urinёn nga veshka) hyjnё dhe dalin nё

sinusin renal pёrmes hiliusit renal. Hiliusi i veshkёs sё majtё lokalizohet pranё planit

transpilorik, afёrsisht 5 cm nga plani median. Plani transpilorik kalon pёrmes polit superior tё

veshkёs sё djathtё i cili ёshtё afёrsisht 2.5 cm mё poshtё se poli i majtё si pasojё e presionit tё

mёlçisё mbi tё. Posteriorisht, pjesёt e sipёrme tё veshkёs lokalizohen nё thellёsi tё brinjёs sё 11-

tё dhe tё 12-tё. Nivelet e veshkave ndryshojnё gjatё respiracionit dhe ndryshimeve tё mbajtjes sё

trupit. Secila veshkё lёviz 2-3 cm nё njё drejtim vertikal gjatё lёvizjes sё diafragmёs e cila ndodh

gjatё njё frymёmarrjeje tё thellё. Meqenёse teknika e zakonshme kirurgjikale e veshkave kryhet

pёrmes murit abdominal posterior, ёshtё e dobishme tё dihet se poli inferior i veshkёs sё djathtё

ёshtё afёrsisht sa gjёrёsia e njё gishti sipёr kreshtёs iliake. Gjatё jetёs, veshkat janё ngjyrё e kuqe

e lehtё nё kafe dhe kanё pёrmasa afёrsisht 10 cm gjatёsi, 5 cm gjerёsi dhe 2.5 cm trashёsi.16

Vendosja e tyre ёshtё oblike. Poluset e sipёrme tё veshkёs janё mё pranё njёri tjetrit dhe distanca

ndёrmjet tyre ёshtё 6-7 cm, ndёrsa poluset e poshtme ndahen nё mes tyre me njё distancё 10-12

cm. Ka formёn e njё fasuleje dhe nё tё dallohen dy faqe nga tё cilat pjesa e pёrparme ёshtё

konvekse, ndёrsa e pasmja ёshtё e sheshtё e mbёshtetur nё llozhёn renale tё cilёn e formon

musculus quadratus lumborum dhe musculus psoas major.15

Dallojmё dy buzё qё ndajnё kёto

faqe nga njёra tjetra: buza laterale e secilёs veshkё ёshtё konvekse dhe buza mediale ёshtё

konkave, ku jane tё lokalizuar sinusi renal dhe pelvisi renal.16

Dallojmё gjithashtu ekstremitete

nga tё cilat i poshtmi ёshtё i lirё dhe i sipёrmi ёshtё i zёnё nga gjёndrat mbiveshkore.15

15

Prof./As. Dr. Drita Tozomani. Prof./As.Dr. Sofika Qamirani “ANATOMIA NORMALE E NJERIUTˮ (pjesa e parё), Tiranё, 2001 16

Keith L. Moore, Arthur F. Dalley, Anne M. R. Agur “ANATOMIA ME ORIENTIM KLINIK”, Skopje, 2014

Robert%20B.%20Wallace,%20Neal%20Kohatsu%20Prof./As.%20Dr.%20Drita%20Tozomani.%20Prof./As.Dr.%20Sofika%20QamiraniKeith%20L.%20Moore,%20Arthur%20F.%20Dalley,%20Anne%20M.%20R.%20Agur%20Prof./As.%20Dr.%20Drita%20Tozomani.%20Prof./As.Dr.%20Sofika%20QamiraniKeith%20L.%20Moore,%20Arthur%20F.%20Dalley,%20Anne%20M.%20R.%20Agur%20Prof./As.%20Dr.%20Drita%20Tozomani.%20Prof./As.Dr.%20Sofika%20QamiraniProf./As.%20Dr.%20Drita%20Tozomani.%20Prof./As.Dr.%20Sofika%20QamiraniProf./As.%20Dr.%20Drita%20Tozomani.%20Prof./As.Dr.%20Sofika%20QamiraniKeith%20L.%20Moore,%20Arthur%20F.%20Dalley,%20Anne%20M.%20R.%20Agur%20

21

Raporti i veshkave me organet e tjera – ato paraqiten tё ndryshme vetёm nё sipёrfaqen e

pёrparme tё tyre. Veshka e djathtё ka raport me mёlçinё, duodeni dhe koloni ascendent, ndёrsa

veshka e majtё ka raport me stomakun, bishtin e pankreasit, lienin, jejunumin dhe kolonin

descendent.15

Fig.3. https://thumbor.kenhub.com/h_WS6XGkoO3WKXFNudvZZL9k_Hk=/fit-

in/800x1600/filters:watermark(/images/logo_url.png,-10,-

10,0):background_color(FFFFFF):format(jpeg)/images/library/10114/ureters-in-situ_english.jpg

Ndёrtimi i veshkёs – nё njё prerje frontale tё sajё shihet qe pёrbёhet nga lёnda kortikale -

cortex renis dhe lёnda medulare - medulla renis ose substantia medularis. Lёnda kortikale

gjendet nё periferi tё veshkёs por depёrton edhe nё brendёsi tё sajё nё formёn e columnae renalis

qё kufizojnё ndёrmjet tyre piramidat e veshkёs. Ajo ka trashёsi 4 mm. Nё tё gjenden trupёza tё

vegjёl me diametёr 100-200 mikron, tё cilat quhen corpusculi renalis (Malpighi). Ato pёrbёhen

nga njё kapsulё qё ka formёn e njё kupe me mure tё dyfishta, brenda tё cilёs gjenden glomeruli i

formuar nga kapilarёt arterialё. Lёnda medulare ndodhet nё brendёsi tё veshkёs, ajo ёshtё mё e

zbehtё se lёnda kortikale, pёrbёhet nga formacione nё trajtё konike tё cilat quhen piramidat

renale. Baza e tyre ёshtё e drejtuar nga periferia, ndёrsa maja nga ana e sinusit renal, majtat

bashkohen dy nga dy nё papilat renale. Mesatarisht gjejmё 12 papila ku secila prej tyre shpohet

nga vrima tё vogla foramina papilaria. Sipёrfaqja ku ato shtrihen quhet area cribosa. Kupat e

veshkave i ndajmё nё kupa tё vogla (calyces renales minore) dhe nё kupa tё mёdha (calyces

renales majore), ku numri I kupave tё vogla ёshtё 8-9, 2-3 kupa tё vogla bashkohen ndёrmjet tyre

dhe formojnё 2-3 kupa tё mёdha. Kёto formojnё pelvisin renal qё paraqet njё hapёsirё tё

shtypur, nё formёn e hinkёs, me mure tё holla qё vjen duke u ngushtuar dhe kalon nё ureter.

Prof./As.%20Dr.%20Drita%20Tozomani.%20Prof./As.Dr.%20Sofika%20Qamiranihttps://thumbor.kenhub.com/h_WS6XGkoO3WKXFNudvZZL9k_Hk=/fit-in/800x1600/filters:watermark(/images/logo_url.png,-10,-10,0):background_color(FFFFFF):format(jpeg)/images/library/10114/ureters-in-situ_english.jpghttps://thumbor.kenhub.com/h_WS6XGkoO3WKXFNudvZZL9k_Hk=/fit-in/800x1600/filters:watermark(/images/logo_url.png,-10,-10,0):background_color(FFFFFF):format(jpeg)/images/library/10114/ureters-in-situ_english.jpghttps://thumbor.kenhub.com/h_WS6XGkoO3WKXFNudvZZL9k_Hk=/fit-in/800x1600/filters:watermark(/images/logo_url.png,-10,-10,0):background_color(FFFFFF):format(jpeg)/images/library/10114/ureters-in-situ_english.jpg

22

Fig.4. https://open.oregonstate.education/app/uploads/sites/48/2019/07/2610_The_Kidney_revised.png

Veshka gjithashtu ka njё ndёrtim tё komplikuar tubularё, funksioni i sё cilёs konsiston nё

formimin e urinёs. Kёto kanale fillojnё ndёrmjet dy fletёve tё kapsulёs renale me tubulus

contortus tё rendit tё parё kёto vazhdojnё me ansёn Henle qё ka formёn e germёs “ U ” dhe

pёrbёhet nga pjesa descendente dhe ascendente. Corpusculi renales sё bashku me tubulus

contortus tё rendit tё dytё formojnё nefronin. Ky pёrfaqёson njёsinё morfologjike dhe

funksionale tё veshkёs.15

4.2 URETERËT Ureterёt pёrbёjnё vazhdimin e pelvisit renal, janё duktuse muskularё dhe kanё gjatёsi rreth 25-30

cm, me lumen tё ngushtё qё transportojnё urinёn nga veshkat drejtё vezikёs urinare. Nё varёsi tё

teritorit qё kalonё nё tё dallojmё tri pjesё: pjesa abdominale, pars pelvina dhe pars

intramuralis. Pjesa abdominale shtrihet nga pelvisi renal deri nё linea terminalis. Ështё e gjatё

15 cm. Pars pelvina fillon nga linea terminalis deri nё paretet e fshikёzёs urinare, e gjatё 13-14

cm. Ndёrsa pjesa intramuralis i korrespondon pjesёs terminale tё tij qё gjendet nё trashёsinё e

pareteve tё vezikёs urinare. Gjatё rrugёs sё tijё formon tri kthesa: e para e quajtur flexus renalis

gjendet nё kalimin e pelvis renalis nё uretёr, e dyta ku ureteri ёshtё nё raport me vazat e mёdha,

ndёrsa e treta nё vendin e kalimit tё ureterit nё vezikё. Ureteri pёrbёhet nga tri shtresa: tunica

mucosa (vazhdimi i mukozёs sё pelvisit renal), tunica muscularis (nё pёrbёrje tё sё cilёs gjejmё

fije muskulare gjatёsore dhe cirkulare) dhe tunica adventita (e pёrbёrё nga indi lidhor).15

https://open.oregonstate.education/app/uploads/sites/48/2019/07/2610_The_Kidney_revised.pngProf./As.%20Dr.%20Drita%20Tozomani.%20Prof./As.Dr.%20Sofika%20QamiraniProf./As.%20Dr.%20Drita%20Tozomani.%20Prof./As.Dr.%20Sofika%20Qamirani

23

4.3 FSHIKËZA URINARE Fshikёza urinare ёshtё organ tek, kavitar, i vendosur nё zgavrёn e legenit, pak sipёr dhe pas

simfizёs pubike. Ka formё ovoidale ku pjesa e poshtme e sajё paraqitet mё e gjerё. Nё tё

dallojmё: majёn (apex), fundus, corpus dhe collum vesicae urinare.15

Fshikёza e mbanё urinёn,

duke lejuar qё urinimi tё jetё i rrallё dhe i kontrolluar, ku ajo ёshtё e veshur me shtresa tё indeve

tё muskujve qё shtrihen pёr tё mbajtur urinёn. Kapaciteti normal i fshikёzёs ёshtё 400-600 ml.17

Raportet e sajё ndryshojnё tek meshkujt dhe tek femrat, nё faqet e pasme tё fshikёzёs dhe nё

pjesёn e sipёrme tё sajё. Tek meshkujt fshikёza urinare prapa ёshtё nё raport me rektumin dhe

mё poshtё me prostaten dhe vezikulat seminale, ndёrsa nё pjesёn e sipёrme ajo vjen nё kontakt

me anёsat e zorrёs sё hollё. Tek femrat sipёrfaqja e pasme e fshikёzёs ёshtё nё raport me

uterusin i cili vjen nё kontakt me tё dhe sipёr nё pjesёn e pёrparme dhe tё sipёrme tё tij, edhe tek

femrat kёtu atakon me anёsat e zorrёs sё hollё.15

Gjatё urinimit, muskujt e fshikёzёs shtrydhen, dhe dy sfinkterё (valvola) hapen pёr tё lejuar qё tё

rrjedhё urina . Urina delё nga fshikёza nё uretёr, e cila bart urinёn jashtё trupit. Uretra ёshtё mё e

gjatё tek meshkujt se sa tek femrat.17

Ndёrtimi i fshikёzёs urinare – pёrbёhet nga tri shtresa qё duke filluar nga brenda jashtё

paraqesin:

Tunica mucosa - e paisur me pala, tё cilat mungojnё vetёm nё njё zonё trekёndёshe, me

bazё tё drejtuar sipёr nё dy anёt e sё cilёs hapen ureterёt dhe majёn tё drejtuar poshtё, ku

merr fillimin uretra.

Tunica muscularis – e pёrbёrё nga tri shtresa, nga tё cilat dy shtresa janё gjatёsore dhe

nё mes tyre shtresa cirkulare. Kjo e fundit nё ostriumet e ureterёve dhe nё orificiumin e

brendshёm tё ureterit formon sfinkterё qё nuk lejojnё rrjedhjen e urinёs.

Tunica adventitia – shtresa prej indi lidhor qё vesh atё nga jashtё nё tё gjitha anёt me

pёrjashtim tё fundusit tё saj qё mbulohet nga peritoni.15

Cilat janё llojet dhe shkaqet e sёmundjes sё veshkave?

Sёmundja kronike e veshkave,

Sёmundja hipertensive renale,

Gurёt nё veshka,

Glomerulonefriti,

Sёmundja policistike e veshkave,

Infeksionet e traktit urinar, etj.

17 https://www.webmd.com/urinary-incontinence-oab/picture-of-the-bladder

Prof./As.%20Dr.%20Drita%20Tozomani.%20Prof./As.Dr.%20Sofika%20Qamiranihttps://www.webmd.com/urinary-incontinence-oab/picture-of-the-bladderProf./As.%20Dr.%20Drita%20Tozomani.%20Prof./As.Dr.%20Sofika%20Qamiranihttps://www.webmd.com/urinary-incontinence-oab/picture-of-the-bladderProf./As.%20Dr.%20Drita%20Tozomani.%20Prof./As.Dr.%20Sofika%20Qamiranihttps://www.webmd.com/urinary-incontinence-oab/picture-of-the-bladder

24

KAPITULLI V

5. SËMUNDJA KRONIKE E VESHKAVE Forma mё e zakonshme e sёmundjes sё veshkave ёshtё sёmundja kronike e veshkave, e cila

ёshtё njё gjendje afatgjate qё nuk pёrmirёsohet me kalimin e kohёs. Zakonisht kjo shkaktohet

nga presioni i lartё i gjakut. Presioni i lartё i gjakut ёshtё rrezikshёm pёr veshkat sepse mund tё

rrisё presionin e glomerulit tё cilat janё enё tё vogla tё gjakut nё veshka ku gjaku pastrohet dhe

me kalimin e kohёs presioni i rritur dёmton kёto enё dhe funksioni i veshkave fillon tё bie.

Funksioni i veshkave pёrfundimisht do tё pёrkeqёsohet nё atё pikё sa veshkat nuk mund tё

kryejnё mё punёn e tyre siç duhet. Nё kёtё rast pacienti do tё duhet tё shkojё nё dializё dhe prap

kjo ndihmon nё trajtimin e sёmundjes sё veshkave por nuk mund ta kurojё atё, por njё

transplantim i veshkave mund tё jetё njё tjetёr mundёsi trajtimi nё varёsi tё rrethanave tё

pacientit. Tek sёmundjet paraqitet edhe diabeti si shkak kryesor i sёmundjes kronike tё veshkave,

sepse niveli i rritur i sheqerit nё gjak dёmton enёt e gjakut nё veshka me kalimin e kohёs, kjo do

tё thotё se veshkat nuk mund ta pastrojnё gjakun si duhet dhe dёshtimi i veshkave mund tё

ndodh kur trupi bёhet i mbingarkuar me toksina.18

Fig.5. https://www.mayoclinic.org/-/media/kcms/gbs/patient-

consumer/images/2016/06/08/06/mcdc7_diseased_kidney-8col.jpg

18 https://www.healthline.com/health/kidney-disease#types-and-causes

https://www.healthline.com/health/kidney-disease#types-and-causeshttps://www.mayoclinic.org/-/media/kcms/gbs/patient-consumer/images/2016/06/08/06/mcdc7_diseased_kidney-8col.jpghttps://www.mayoclinic.org/-/media/kcms/gbs/patient-consumer/images/2016/06/08/06/mcdc7_diseased_kidney-8col.jpghttps://www.healthline.com/health/kidney-disease%23types-and-causes

25

5.1 Simptomat e sёmundjes kronike tё veshkave Shenjat dhe simptomat e sёmundjes kronike tё veshkave zhvillohen me kalimin e kohёs nёse

dёmtimi i veshkave pёrparon ngadalё.

Shenjat dhe simptomat e sёmundjes sё veshkave mund tё pёrfshijnё:

Marramendje,

Tё vjella,

Humbja e oreksit,

Lodhja dhe dobёsia,

Probleme me gjumin,

Ndyshime nё sasinё e urinёs,

Ulja e mprehtёsisё mendore,

Shtrёngimet dhe ngёrçet e muskujve,

Ënjtje tё kёmbёve dhe kyçeve,

Dhimbje gjoksi – nёse lёngu grumbullohet rreth rreshtimit tё zemrёs,

Gulçim – nёse lёngu grumbullohet nё mushkёri,

Presioni i lartё i gjakut (hipertensioni) qё ёshtё i vёshtirё pёr tu kontrolluar.

Shenjat dhe simptomat e sёmundjes sё veshkave shpesh janё jo specifike, qё do tё thotё se ato

gjithashtu mund tё shkaktohen nga sёmundje tё tjera, pёr shkak se veshkat janё shumё tё

adaptueshme dhe tё afta pёr tё kompensuar funksionin e humbur, shenjat dhe simptomat mund tё

mos shfaqen derisa tё ketё ndodhur dёm i pa kthyeshёm ku dёmtimi i veshkave ndodhё pёr disa

muaj ose vite.19

Sёmundjet dhe kushtet qё shkaktojnё sёmundje kronike tё veshkave pёrfshijnё:

Diabeti tip 1 ose 2,

Presioni i lartё i gjakut,

Glomerulonefriti – nje inflamacion i njёsive filtruese tё veshkave (glomerulet),

Nefrit intersticial – nje inflamacion i tubujve tё veshkave dhe strukturave pёrreth,

Sёmundja policistike e veshkave,

Refluksi vezikoureteral – njё gjendje qё ben qё urina tё rikthehet nё veshka,

Infeksioni i pёrsёritur i veshkave, i quajtur ndyshe pielonefrit.

19 https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/chronic-kidney-disease/symptoms-causes/syc-

20354521

https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/chronic-kidney-disease/symptoms-causes/syc-20354521https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/chronic-kidney-disease/symptoms-causes/syc-20354521https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/chronic-kidney-disease/symptoms-causes/syc-20354521

26

Faktorёt qё mund tё rrisin rrezikun e sёmundjes kronike tё veshkave pёrfshijnё:

Diabeti,

Presioni i lartё i gjakut,

Sёmundjet kardiovaskulare,

Pirja e duhanit,

Mbipesha,

Struktura anormale e veshkave,

Mosha e vjetёr.19

5.1.1 Komplikimet

Sёmundja kronike e veshkave mund tё prek pothuajse çdo pjesё tё organizmit dhe komplikimet e

mundshme mund tё pёrfshijnё:

Mbajtja e lёngjeve e cila mund tё çojё nё ёnjtje nё krahё dhe nё kёmbё, presion tё lartё tё

gjakut ose lёng nё mushkёri (edemё pulmonare),

Njё rritje e papritur e nivelit tё kaliumit nё gjak (hiperkalemia), e cila mund tё dёmtojё

aftёsinё e zemrёs pёr tё funksionuar dhe mund tё jetё e rrezikshme pёr jetёn,

Sёmundjet kardiovaskulare,

Kocka tё dobёta dhe njё rrezik nё rritje tё frakturave tё kockave,

Anemia,

Dёmtimi i sistemit nervor qendror, i cili mund tё shkaktojё vёshtirёsi nё pёrqendrim,

ndryshim tё personalitetit ose kriza,

Perikarditi, njё pezmatim i mёmbranёs sё ngjashme me qesen qё e mbёshtjell zemrёn,

Dёmtim i pakthyeshёm i veshkave (sёmundja e veshkave nё fazёn pёrfundimtare), duke

kёrkuar pёrfundimisht ose dializё ose transplant tё veshkave pёr mbijetesё.19

https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/chronic-kidney-disease/symptoms-causes/syc-20354521https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/chronic-kidney-disease/symptoms-causes/syc-20354521

27

5.2 SËMUNDJA HIPERTENSIVE RENALE Hipertensioni renal i çuajtur ndryshe hipertension rinovaskular, ёshtё presion i lartё i gjakut i

shkaktuar nga sёmundja e veshkave. Zakonisht mund tё kontrollohet nga ilaçet e presionit tё

gjakut. Disa pacient me hipertension renal mund tё ndihmohen nga angioplastika, stentimi ose

me operacion nё enёn e gjakut tё veshkave.20

Sёmundja hipertensive renale parёsore mund tё

jetё dy llojesh, mё e shpeshta ndojёherё e quajtur “nefrosklerozёˮ, ёshtё njё formё e insufiçencёs

renale kronike qё lidhet me ngritjen e zgjatur tё presionit tё gjakut. E dyta njё formё e

pёrshpejtur e insufiçencёs renale lidhur me hipertensionin malinj, ku trajtimi i hipertensionit

ёshtё i pёrdorur gjerёsisht, ёshtё e rrallё.1

5.2.1 Shkaqet e hipertensionit renal

Hipertensioni renal shkaktohet nga njё ngushtim nё arteriet qё sjellin gjak nё veshka. Kjo ёshtё

njё gjendje e quajtur stenozё e arteries renale. Kur veshkat marrin rrjedhё tё ulёt tё gjakut, ato

veprojnё sikur rrjedha e ulёt tё jetё pёr shkak tё dehidrimit. Kёshtu qё ato reagojnё duke lёshuar

hormone qё stimulojnё trupin pёr tё mbajtur natriumin dhe ujin, dhe kёshtu enёt e gjakut

mbushen mё lёng shtesё dhe presioni i gjakut rritet. Ngushtimi nё njёrёn ose nё dy arteriet renale

shkaktohet mё shpesh nga arteroskleroza, ose ngushtimi i arterieve. Ky ёshtё i njejti proces qё

qon nё shumё sulme nё zemёr dhe goditje nё tru. Njё shkak mё pak i zakonshёm i ngushtimit

ёshtё dysplasia fibromuskulare, kjo ёshtё njё gjendje nё tё cilёn struktura e arterieve renale

zhvillohet anormalisht pёr arsye tё paqarta.

Simptomat e hipertensionit renal

Hipertensioni renal zakonisht nuk shkakton simptoma. Simptomat e presionit tё lartё tё gjakut

pёrfshijnё:

Dhimbje koke,

Konfuzion,

Shikim i paqartё ose i dyfishtё,

Urinё e pёrgjakshme (ngjyrё rozё),

Rrjedhje e gjakut nga hunda, etj.

Shumica dёrmuese e njerёzve me hypertension renal nuk i ndjenё kёto simptoma. Presioni i lartё

i gjakut ёshtё i rrezikshёm, pjesёrisht sepse nuk ka simptoma dhe kёshtu dёmtimi i organeve

ndodh ngadalё pa u vёrejtur. Hipertensioni renal mund të shkaktojë sëmundje kronike të

veshkave dhe kjo shkakton një rënie tё ngadaltë tё funksionit të veshkave.20

20 https://www.webmd.com/hypertension-high-blood-pressure/guide/what-is-renal-hypertension#1

https://www.webmd.com/hypertension-high-blood-pressure/guide/what-is-renal-hypertension#11.%09Robert%20B.%20Wallace,%20Neal%20Kohatsu%20https://www.webmd.com/hypertension-high-blood-pressure/guide/what-is-renal-hypertension#1https://www.webmd.com/hypertension-high-blood-pressure/guide/what-is-renal-hypertension%231

28

5.3 GURËT NË VESHKA (NEFROLITIAZA) Gurёt nё veshka janё njё ndёr problemet urologjike mё tё shpeshta.

5.3.1 Llojet e gurёve

Kripёrat e kalciumit, acidi urik, cistina dhe struvitet janё pёrbёrёsit kryesor tё shumicёs sё

gurёve nё veshka nё hemisferёn perёndimore. Gurёt oksalik tё kalciumit dhe tё fosfatit tё

kalciumit pёrbёjnё 75-85% tё tё gjithё gurёve, por mund tё gjenden pёrzierje tё tyre nё tё njёjtin

gur.

Gurёt e kalciumit gjenden mё shpesh te meshkujt, mosha mesatare e fillimit ёshtё dhjetёvjeçari i

tretё ose i katёrt. Afёrsisht rreth 10% e njerёzve qё formojnё njё gur tё vetёm kalciumi mund tё

formoj njё tjetёr brenda dhjetёvjeçarit tё ardhshёm. Shkalla mesatare e formimit tё gurёve tё

rinjё te njё individ qё formonё gur rekurenё ёshtё njё gur çdo 2 ose 3 vjet.

Gurёt e acidit urik pёrbёjnё 5-10% tё gurёve tё veshkёs dhe janё mё tё shpeshtё te meshkujt.

Gjysma e pacientёve qё kanё gurё tё pёrbёrё nga acidi urik kanё guta, litiaza e acidit urik ёshtё

familjare, pavarёsisht nёse guta ёshtё ose jo e pranishme.

Gurёt e cistinёs janё tё rrallё, nё shumicёn e studimeve me nefrolitiazё pёrbёjnё afёrsisht 1% tё

rasteve.

Gurёt struvitё janё tё shpёshtё dhe potencialisht tё rrezikshёm. Kёta gur gjenden kryesisht te

femrat ose te pacientёt qё e kanё tё nevojshme kryerjen e kateterizimin kronik tё fshikёzёs

urinare dhe qё rezultojnё nga infeksioni i traktit urinar me baktere, tё cilat prodhojnё ureazё,

zakonisht tё llojit Proteus. Gurёt mund tё rriten deri nё pёrmasa tё mёdha dhe tё mbushin

pelvisin renal dhe kalicet, duke shkaktuar pamjen “kaliciformeˮ ose “si brirёt e dreritˮ.

Manifestimet e gurёve

Nёse gurёt rriten nё sipёrfaqen e pupilave renale ose ne brendёsi tё sistemit kolektor, ato mund tё

mos shkaktojnё simptoma. Gurёt josimptomatik mund tё zbulohen gjatё egzaminimit me

radiografi pёr shkaqe tё tjera. Gurёt radhiten, ndёr shkaqet mё tё shpeshta tё hematurisё sё

izoluar, sё bashku me neoplazitё beninje dhe malinje, si dhe cistet e veshkave. Gurёt bёhen

simptomatikё kur futen nё uretёr ose kur bllokojnё funksionin uretropelvik duke shkaktuar

dhimbje dhe obstruksion.

Kalimi i gurit – Zakonisht guri mund tё kalojё nёpёr uretёr pa shkaktuar simptoma, por ky

kalim shkakton dhimbje dhe hemoragji. Dhimbja fillon gradualisht, zakonisht nё flanke, por qё

rritet pёr 20-60 minuta, pёr tu bёrё e fortё aq sa pёr ta kontrolluar atё duhen medikamente

narkotike. Dhimbja mund tё mbetet e lokalizuar nё flanke ose mund tё pёrhapet poshtё dhe

pёrpara nё drejtim tё regjionit inguinal. Pjesa mё e madhe e gurёve uretralё me diametёr nёn 0.5

cm do tё kalojnё vetvetiu. Ekzaminimi me CT-nё helikale pa u theksuar me radiokontrast ёshtё

procedura mё e parapёlqyer nё ditёt e sotme. Pёrparёsitё e CT-sё janё zbulimi i gurёve tё acidit

urik. Radiografia abdominale standarde mund tё pёrdoret pёr tё monitoruar pacientёt pёr

formimin dhe pёr rritjen e gurёve nё veshka, pasi ajo ёshtё mё e lirё dhe shkakton ekspozim mё

29

tё vogёl ndajё rrezatimit krahasuar me ekzaminimet me CT. Gurёt e kalciumit, cistinёs dhe

struvitet janё tё gjithё radiopakё nё ekzaminimin me radiografi standarde, kurse gurёt e acidit

urik janё radiotransparentё.7

Fig. 6. https://mbroshendetin.al/uploads/ckeditor/5d07ee959b62fguret%20e%20veshkave.png

7.%09Fauci,%20Braunwald,%20Kasper,%20Hauser,%20Longo,%20Jameson,%20Loscalzo%20“Parimet%20e%20MJEKËSISË%20INTERNE%20HARRISONˮ7.%09Fauci,%20Braunwald,%20Kasper,%20Hauser,%20Longo,%20Jameson,%20Loscalzo%20“Parimet%20e%20MJEKËSISË%20INTERNE%20HARRISONˮhttps://mbroshendetin.al/uploads/ckeditor/5d07ee959b62fguret%20e%20veshkave.png

30

5.4 GLOMERULONEFRITI Glomerulonefriti ёshtё njё grup sёmundjesh qё dёmtojnё pjesёn e veshkёs qё filtron gjakun (tё

quajtura glomerule). Terma tё tjerё qё mund tё pёrdoren janё nefriti dhe sindroma nefrotike.23

Dёmtimi i glomerulit manifestohet nga gradё tё ndryshme tё hematurisё dhe proteinurisё, prania

e eritrociteve, hipertensioni, edema, oliguria/anuria dhe insufiçienca renale. Ky dёmtim

kategorizohet nga tiparet klinike dhe morfologjike, ngjarjet pёrshpejtuese dhe kushtet qё lidhen

me tё.1

Ekzistojnё dy lloje tё glomerulonefritit – akut dhe kronik. Forma akute zhvillohet papritur, por

pas njё kohe veshkat mund tё pushojnё sё punuari nёse trajtimi i duhur nuk fillon shpejtё.

Simptomat e hershme tё sёmundjes akute janё:

Ënjtje e fytyrёs nё mёngjes,

Prania e gjakut nё urinё,

Urinim mё pak se zakonisht, etj.

Forma kronike mund tё zhvillohet nё heshtje pa simptoma gjatё disa viteve. Nё shumicёn e

rasteve çon nё dёmtim tё plotё tё veshkave.

Shenjat dhe simptomat e hershme tё formёs kronike mund tё pёrfshijnё:

Gjak ose proteina nё urinё (hematuria, proteinuria),

Presion i lartё i gjakut,

Ënjtje tё kёmbёve ose fytyrёs (edemё),

Urinim i shpeshtё gjatё natёs, etj.

Simptomat e dёshtimit tё veshkave pёrfshijnё:

Mungesa e oreksit,

Tё pёrziera dhe tё vjella,

Lodhje,

Vёshtirёsi pёr tё fjetur,

Lёkura e thatё dhe kruarje,

Ngёrçe tё muskujve gjatё natёs, etj.

Sindroma nefrotike (nefroza) – ndodh kur veshkat fillojnё tё humbasin sasi tё mёdha tё

proteinave nё urinё, kur veshka pёrkeqёsohet lёngjet dhe kripёrat shtesё grumbullohen nё trup,

kjo bёn qё tё formohet ёnjtje (edemё), presion tё lartё tё gjakut dhe nivel tё lartё tё kolesterolit.

Sindroma nefrotike mund tё vinjё nga sёmundjet e veshkave ose nga sёmundje tё tjera tё tilla si

diabeti dhe lupusi. Edhe disa ilaçe, abuzimi i drogёs IV dhe HIV mund ta shkaktonjё atё.

Ndonjёherё sindoma nefrotike zhduket pas trajtimit, por nё shumicёn e rasteve kjo gjendje mund

tё zgjasё pёr shumё vite dhe pёrfundimisht tё qojё nё dёshtim tё veshkave.21

https://www.kidney.org/atoz/content/glomerul#:~:text=Glomerulonephritis%20is%20a%20group%20of,extra%20fluid%20in%20the%20body.1.%09Robert%20B.%20Wallace,%20Neal%20Kohatsu%20https://www.kidney.org/atoz/content/glomerul#:~:text=Glomerulonephritis%20is%20a%20group%20of,extra%20fluid%20in%20the%20body.

31

5.5 SËMUNDJA POLICISTIKE E VESHKAVE Sёmundja policistike e veshkave ёshtё njё çrregullim i trashёgur nё tё cilin grupe cistesh

zhvillohen kryesisht brenda veshkave, duke bёrё qё veshkat tё rriten dhe tё humbin funksionin

me kalimin e kohёs. Cistet janё qese tё rrumbullakёta jo kanceroze qё pёrmbajnё lёng. Cistet

ndryshojnё nё madhёsi dhe ato mund tё rriten shumё. Prania e shumё cisteve ose cisteve tё

mёdha mund tё dёmtonjё veshkat.

Simptomat

Presioni i lartё i gjakut,

Dhimbje shpine,

Gjak nё urinё,

Ndjenjё e plotёsisё nё bark,

Madhёsia e rritur e barkut pёr shkak tё veshkave tё zgjeruara,

Dhimbje koke,

Gurёt nё veshka,

Dёshtimi i veshkave,

Infeksionet e traktit urinar ose veshkave.

Dy llojet kryesore tё sёmundjes policistike tё veshkave tё shkaktuara nga tё metat tё ndryshme

gjenetike, janё:

Sёmundja autosomale dominuese e veshkave policistike – shenjat dhe simptomat shpesh

zhvillohen midis moshёs 30 dhe 40 vjeçare.

Sёmundja autosomale recesive e veshkave policistike – ky lloj ёshtё shumё mё pak i zakonshёm,

shenjat dhe simptomat shpesh shfaqen menjёherё pas lindjes. Ndonjёherё simptomat nuk shfaqen

deri vonё nё fёmijёri ose gjatё adoleshencёs.22

21https://www.kidney.org/atoz/content/glomerul#:~:text=Glomerulonephritis%20is%20a%20group%20of,e

xtra%20fluid%20in%20the%20body.

22 https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/polycystic-kidney-disease/symptoms-causes/syc-

20352820#:~:text=Polycystic%20kidney%20disease%20(PKD)%20is,noncancerous%20round%20sacs%

20containing%20fluid.

https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/polycystic-kidney-disease/symptoms-causes/syc-20352820#:~:text=Polycystic%20kidney%20disease%20(PKD)%20is,noncancerous%20round%20sacs%20containing%20fluid.https://www.kidney.org/atoz/content/glomerul#:~:text=Glomerulonephritis%20is%20a%20group%20of,extra%20fluid%20in%20the%20body.https://www.kidney.org/atoz/content/glomerul#:~:text=Glomerulonephritis%20is%20a%20group%20of,extra%20fluid%20in%20the%20body.https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/polycystic-kidney-disease/symptoms-causes/syc-20352820%23:~:text=Polycystic%20kidney%20disease%20(PKD)%20is,noncancerous%20round%20sacs%20containing%20fluid.https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/polycystic-kidney-disease/symptoms-causes/syc-20352820%23:~:text=Polycystic%20kidney%20disease%20(PKD)%20is,noncancerous%20round%20sacs%20containing%20fluid.https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/polycystic-kidney-disease/symptoms-causes/syc-20352820%23:~:text=Polycystic%20kidney%20disease%20(PKD)%20is,noncancerous%20round%20sacs%20containing%20fluid.

32

Komplikimet

Komplikimet qё lidhen me sёmundjen e veshkave policistike pёrfshijnё:

Presioni i lartё i gjakut

Humbja e funksionit tё veshkave

Dhimbje koke

Rritja e cisteve nё mёlçi

Zhvillimi i aneurizmёs nё tru

Komplikimet e shtatzёnisё

Anomalitё e valvulave tё zemrёs

Problemet e zorrёs sё trashё 22

5.6 INFEKSIONET E TRAKTIT URINAR Infeksionet e traktit urinar janё infeksione bakteriale tё çdo pjese tё sistemit urinarё. Infeksionet

nё fshikёz dhe uretёr janё mё tё zakonshmet, ato janё lehtёsisht tё shёrueshme dhe rrallё qonjё

nё mё shumё probleme shёndetёsore, por nёse nuk trajtohen kёto infeksione mund tё pёrhapen

nё veshka dhe shkaktojnё dёshtimin e veshkave. Femrat janё nё rrezik mё tё madh pёr tё

zhvilluar njё infeksion urinar sesa meshujt. Çdo lloj i infeksionit urinar mund tё rezultojё nё

shenja dhe simptoma mё specifike, varёsisht nga cila pjesё e traktit urinar ёshtё e infektuar etj.23

23 https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/urinary-tract-infection/symptoms-causes/syc-20353447

https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/polycystic-kidney-disease/symptoms-causes/syc-20352820#:~:text=Polycystic%20kidney%20disease%20(PKD)%20is,noncancerous%20round%20sacs%20containing%20fluid.https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/urinary-tract-infection/symptoms-causes/syc-20353447https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/urinary-tract-infection/symptoms-causes/syc-20353447

33

5.7 DIALIZA Dializa kryen funksionin e veshkave nёse ato kanё dёshtuar. Dёshtimi i veshkave nё fazёn

pёrfundimtare ndodh kur veshkat janё duke kryer vetёm 10-15% tё funksionit tё tyre normal.

Dializa ёshtё njё trajtim qё filtron dhe pastron gjakun duke pёrdorur njё makinё, kjo ndihmon nё

mbajtjen e ekuilibrit tё lёngjeve dhe elektroliteve kur veshkat nuk mund tё bёjnё punёn e tyre.

Veshkat qё funksionojnё nё mёnyrё korrekte parandalojnё grumbullimin e ujit shtesё,

mbeturinave dhe papastёrtive tё tjera nё organizёm. Ato gjithashtu ndihmojnё nё kontrollin e

presionit tё gjakut dhe rregullojnё nivelet e elementeve kimike nё gjak, kёto elemente mund tё

pёrfshijnё natriumin dhe kaliumin. Veshkat madje aktivizojnё njё formё tё vitaminёs D qё

pёrmirёson thithjen e kalciumit. Kur veshkat nuk mund tё kryejnё kёto funksione pёr shkak tё

sёmundjes ose dёmtimit, dializa mund tё ndihmojё qё trupi tё funksionojё sa mё normalisht qё tё

jetё e mundur. Pa dializё, kripёrat dhe produktet e tjera tё mbetjeve do tё grumbullohen nё gjakё,

helmojnё organizmin dhe dёmtojnё organet e tjera.24

5.7.1 Hemodializa

Hemodializa është lloji më i zakonshëm i dializës. Ky proces përdor një veshkë artificiale

(hemodializues) për të hequr mbeturinat dhe lëngjet shtesë nga gjaku. Gjaku hiqet nga organizmi

dhe filtrohet përmes veshkës artificiale. Gjaku i filtruar më pas kthehet në organizёm me

ndihmën e një makine dialize. Për ta çuar gjakun në veshkën artificiale, mjeku do të kryejë një

operacion për të krijuar një pikë hyrjeje (hyrje vaskulare) në enët e gjakut. Tre llojet e pikave

hyrëse janë:

Fistula arteriovenoze – ky lloj lidh njё arterie dhe njё venё.

Shartim arteriovenoz – ky lloj ёshtё njё tub me lak.

Kateteri i aksesit vaskular – ky mund tё futet nё venёn e madhe nё qafё.

Si fistula arteriovenoze, ashtu edhe shartimi arteriovenoz janë krijuar për trajtime afatgjata të

dializës. Njerëzit që marrin fistula arteriovenoze shërohen dhe janë të gatshëm të fillojnë

hemodializën dy deri tre muaj pas operacionit të tyre. Njerëzit që marrin shartime arteriovenoze

janë gati për dy deri në tre javë. Kateterët janë krijuar për përdorim afatshkurtër ose të

përkohshëm. Trajtimet e hemodializës zakonisht zgjasin tre deri në pesë orë dhe kryhen tre herë

në javë. Sidoqoftë, trajtimi i hemodializës gjithashtu mund të përfundojë në seanca më të

shkurtra, më të shpeshta.24

https://www.healthline.com/health/dialysis#riskshttps://www.healthline.com/health/dialysis#risks

34

Fig. 7. https://www.gujaratkidneyfoundation.com/images/dialysis.jpg

5.7.2 Dializa peritoneale

Dializa peritoneale pёrfshin operacionin pёr tё implantuar njё kateter tё dializёs peritoneale nё

abdomen. Kateteri ndihmon nё filtrimin e gjakut pёrmes peritoneumit, nё mёmbranё nё

abdomen. Gjatё trajtimit njё lёng i veqant i quajtur dializat derdhet nё peritoneum. Ky lёng thith

mbeturinat nga qarkullimi i gjakut dhe ato kullohen nga abdomeni. Ky proces zgjat disa orë dhe

duhet të përsëritet katër deri në gjashtë herë në ditë. Sidoqoftë, shkëmbimi i lëngjeve mund të

kryhet ndërsa pacienti ёshtё duke fjetur ose zgjuar. Ekzistojnë lloje të shumta të dializës

peritoneale por ato kryesore janë:

Dializa e vazhdueshme ambientale peritoneale,

Dializa peritoneale e qarkullimit tё vazhdueshёm,

Dializa peritoneale me ndёrprerje.

5.7.3 Terapia e vazhdueshme e zёvendёsimit tё veshkave

Kjo terapi përdoret kryesisht në njësinë e kujdesit intensiv për njerëzit me insuficiencë akute të

veshkave. Njihet gjithashtu si hemofiltrim. Një makinë e kalon gjakun përmes tubave, një filtër

më pas largon produktet e mbetura dhe ujin, gjaku kthehet në organizёm, së bashku me lëngun

zëvendësues. Kjo procedurë kryhet 12 deri në 24 orë në ditë, përgjithësisht çdo ditë.24

24 https://www.healthline.com/health/dialysis#risks

https://www.gujaratkidneyfoundation.com/images/dialysis.jpghttps://www.healthline.com/health/dialysis#riskshttps://www.healthline.com/health/dialysis%23risks

35

KAPITULLI VI

6. KUJDESI INFERMIEROR Infermieria ka një rol tepër të rëndësishëm për kujdesin tek të sëmurët me diabet, duke e ditur që

diabeti është një sëmundje shumё e përhapur dhe e vështirë për ta mbajtur gjatë tërë kohës në

kontroll. Infermieria duhet të japë informacione të sakta në lidhje me gjendjen e pacientit në

mënyrë që ekipi i kujdesit shëndetësorë të mund të praqesë ndërhyrje dhe menaxhim të duhur.

Vlerësohet historia e pacientit – historia e simptomave në lidhje me diagnozën e

diabetit, rezultatet e glukozës në gjak, respektimi i regjimit dietik, farmakologjik,

ushtrimet, mënyra e jetesës, etj.

Vlerësimi i gjendjes fizike – vlerësimi i presionit të gjakut të pacientit ndërsa është i ulur

dhe në këmbë për të zbuluar ndryshimet ortostatike.

Vlerësimi i indeksit të masës trupore dhe mprehtësinë vizuale të pacientit.

Ekzaminimin e këmbës, lëkurës, sistemit nervor dhe gojës.

Ekzaminimet laboratorike – të kërkohet HgbA1C, glukoza e gjakut në mëngjes, profili

i lipideve, testi i mikroalbuminurisë, niveli i kreatininës në serum, urinaliza dhe EKG.

Prioritetet e infermieres

1. Rivendosja e lëngjeve / elektrolitëve dhe acidit bazë.

2. Anomalitë korrekte, të anasjellta metabolike.

3. Identifikimi, duke ndihmuar me menaxhimin e procesit themelor të shkakut të sëmundjes.

4. Parandalimi i ndërlikimeve.

5. Sigurimi i informacioneve rreth procesit të sëmundjes / prognozës, vetëkujdesit dhe

nevojave të trajtimit.

Fuqizimi i pacientëve është në qendër të edukimit të diabetit.

Edukimi i pacientit duhet të adresojë ndryshimin e sjelljes, vetë-efektivitetin dhe besimin

e shëndetit.

Thjeshtimi dhe rregullimi në regjimin e trajtimit nëse është