14
Manav, Begüm ve Duygu Kahraman.. “Uzakdoğu Kültüründe Porselen Bebekler”. idil, 71 (2020 Temmuz): s. 1073–1086. doi: 10.7816/idil-09-71-03 https://www.artsurem.com - http://www.idildergisi.com http://www.ulakbilge.com http://www.nesnedergisi.com https://www.artsurem.com - http://www.idildergisi.com - http://www.ulakbilge.com© 2020 idil. Bu makale Creative Commons Attribution (CC BY-NC-ND) 4.0 lisansı ile yayımlanmaktadır. UZAKDOĞU KÜLTÜRÜNDE PORSELEN BEBEKLER Begüm MANAV 1 Duygu KAHRAMAN 2 ¹Yüksek Lisans Öğrencisi. Anadolu Üniversitesi, Güzel Sanatlar Fakültesi, Seramik Bölümü. [email protected] ORCID: 0000-0001-5172-4752 ²Doç. Anadolu Üniversitesi, Güzel Sanatlar Fakültesi, Seramik Bölümü. [email protected] ORCID: 0000-0001-9288-332X Manav, Begüm ve Duygu Kahraman. “Uzakdoğu Kültüründe Porselen Bebekler”. idil, 71 (2020 Temmuz): s. 10731086. doi: 10.7816/idil-09-71-03 ÖZ Bebekler, dünyanın pek çok ülkesinde olduğu gibi Uzakdoğu’da da çeşitli bağlamlarla uzun zamandır yer almaktadır. Genel anlamda tüm oyuncaklarda olduğu gibi Uzakdoğu'ya özgü bebeklerde de döneme ve coğrafyaya bağlı olarak malzemeler çeşitlenmiş, bebeklerin kültürel bağlamda bebeklere yüklenen anlamlar değişiklik göstermiştir. Bebekler bazen minyatür figürler, biblolar, bazen oyuncaklar, bazen ise porselen bebekler olarak karşımıza çıkmaktadır. Uzakdoğu denildiğinde akla ilk gelenlerden biri olan porselen; kaolin, kuvars ve feldispatın uygun oranlarda karıştırılması ile elde edilen, 1300-1400° C arasındaki sıcaklıklarda pişirilen beyaz, yarı saydam, su geçirmez, yarı camsı seramiklerin genel adıdır (Ayta, 2017). Bu makalede, Uzakdoğu ülkelerinde bebeklerin tarihine kısaca değinilmiş, bu ülkelerde porselen bebeklerin ortaya çıkışı ve genel özellikleri incelenmiştir. Anahtar Kelimeler: porselen, bebek, Uzakdoğu, oyuncak Makale Bilgisi Geliş: 17 Mart 2020 Düzeltme: 16 Nisan 2020 Kabul: 18 Mayıs 2020

UZAKDOĞU KÜLTÜRÜNDE PORSELEN BEBEKLER · Diğer pek çok kültürde rastlanan mezar figürleri, ritüel bebekleri ve tılsım anlamı yüklenmiş bebekler Çin ve Japon kültürlerinde

  • Upload
    others

  • View
    11

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: UZAKDOĞU KÜLTÜRÜNDE PORSELEN BEBEKLER · Diğer pek çok kültürde rastlanan mezar figürleri, ritüel bebekleri ve tılsım anlamı yüklenmiş bebekler Çin ve Japon kültürlerinde

Manav, Begüm ve Duygu Kahraman.. “Uzakdoğu Kültüründe Porselen Bebekler”. idil, 71 (2020 Temmuz): s. 1073–1086. doi: 10.7816/idil-09-71-03

https://www.artsurem.com - http://www.idildergisi.com http://www.ulakbilge.com http://www.nesnedergisi.com https://www.artsurem.com - http://www.idildergisi.com - http://www.ulakbilge.com© 2020 idil. Bu makale Creative Commons Attribution (CC BY-NC-ND) 4.0 lisansı ile yayımlanmaktadır.

UZAKDOĞU KÜLTÜRÜNDE PORSELEN BEBEKLER

Begüm MANAV1 Duygu KAHRAMAN2

¹Yüksek Lisans Öğrencisi. Anadolu Üniversitesi, Güzel Sanatlar Fakültesi, Seramik Bölümü. [email protected]

ORCID: 0000-0001-5172-4752

²Doç. Anadolu Üniversitesi, Güzel Sanatlar Fakültesi, Seramik Bölümü. [email protected]

ORCID: 0000-0001-9288-332X

Manav, Begüm ve Duygu Kahraman. “Uzakdoğu Kültüründe Porselen Bebekler”. idil, 71 (2020 Temmuz): s. 1073–1086. doi:

10.7816/idil-09-71-03

ÖZ

Bebekler, dünyanın pek çok ülkesinde olduğu gibi Uzakdoğu’da da çeşitli bağlamlarla uzun zamandır yer almaktadır.

Genel anlamda tüm oyuncaklarda olduğu gibi Uzakdoğu'ya özgü bebeklerde de döneme ve coğrafyaya bağlı olarak

malzemeler çeşitlenmiş, bebeklerin kültürel bağlamda bebeklere yüklenen anlamlar değişiklik göstermiştir. Bebekler

bazen minyatür figürler, biblolar, bazen oyuncaklar, bazen ise porselen bebekler olarak karşımıza çıkmaktadır.

Uzakdoğu denildiğinde akla ilk gelenlerden biri olan porselen; kaolin, kuvars ve feldispatın uygun oranlarda

karıştırılması ile elde edilen, 1300-1400° C arasındaki sıcaklıklarda pişirilen beyaz, yarı saydam, su geçirmez, yarı

camsı seramiklerin genel adıdır (Ayta, 2017). Bu makalede, Uzakdoğu ülkelerinde bebeklerin tarihine kısaca

değinilmiş, bu ülkelerde porselen bebeklerin ortaya çıkışı ve genel özellikleri incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler: porselen, bebek, Uzakdoğu, oyuncak

Makale Bilgisi

Geliş: 17 Mart 2020 Düzeltme: 16 Nisan 2020 Kabul: 18 Mayıs 2020

Page 2: UZAKDOĞU KÜLTÜRÜNDE PORSELEN BEBEKLER · Diğer pek çok kültürde rastlanan mezar figürleri, ritüel bebekleri ve tılsım anlamı yüklenmiş bebekler Çin ve Japon kültürlerinde

Manav, Begüm ve Duygu Kahraman.. “Uzakdoğu Kültüründe Porselen Bebekler”. idil, 71 (2020 Temmuz): s. 1073–1086. doi: 10.7816/idil-09-71-03

1074

Giriş

Genel olarak Uzakdoğu’da ve Japon kültüründe çok sayıda bebek çeşidi bulunmaktadır. Hina, Kintaro, Kimekami,

Bunraku kuklası, Kokeshi, Daruma gibi bebek çeşitlerinin her birinin kullanım amacı farklıdır. Çin’de ise bebeklere

neredeyse büyülü bir anlam yüklenmektedir. Diğer pek çok kültürde rastlanan mezar figürleri, ritüel bebekleri ve tılsım

anlamı yüklenmiş bebekler Çin ve Japon kültürlerinde de görülmektedir. Ne var ki Çin’den oyuncak bağlamında

günümüze ulaşabilen örneklerin görece az olması, bebeklerin oyuncak olarak görülmesinin yaygın olmadığı düşüncesini

uyandırmaktadır. Hem Kore hem de Çin dillerinde bebek kelimesinin idol ve fetiş kelimeleri ile aynı kökten gelmesi de

bu düşünceyi destekler niteliktedir (King, 1981). Resim 1’de Japon kültürüne ait bazı bebek türleri listelenmektedir.

Resim 1. Japon kültüründe bazı bebekler (Baten, 1988)

Resim 1’de görülen çoğu bebeğin ana malzemesi ahşap, kumaş, kağıt ve kağıt hamurudur. Bu malzemelerin yanı sıra

pişmiş toprak figürler de karşımıza sık sık çıkmaktadır.

İlkel birer bebek örneği sayılabilecek ilk figürin örneklerinden biri netsukelerdir. “Wakun No Shiori” (Geleneksel

Japonca Sözlük) ye göre netsuke, asılan küçük obje anlamına gelmektedir (Bushell, 1961). Minyatür heykelcikler olan

netsukeler hem Çin'de hem Japonya'da karşımıza çıkmaktadır. Ahşap, fildişi ve kemikten oyulanları olduğu gibi zaman

içerisinde mercan, inci ve değerli metallerle süslenenleri de yapılmıştır. Netsukeler Japon geleneksel erkek elbisesinin

bir kısmına düğme olarak, tütün kesesi ve ilaç kutusu gibi objelere de düğme benzeri bir işlev görmesi için takılmaktadır

(britannica.com).

Resim 1. Japon kültüründe bazı bebekler (Baten, 1988)

Page 3: UZAKDOĞU KÜLTÜRÜNDE PORSELEN BEBEKLER · Diğer pek çok kültürde rastlanan mezar figürleri, ritüel bebekleri ve tılsım anlamı yüklenmiş bebekler Çin ve Japon kültürlerinde

Manav, Begüm ve Duygu Kahraman.. “Uzakdoğu Kültüründe Porselen Bebekler”. idil, 71 (2020 Temmuz): s. 1073–1086. doi: 10.7816/idil-09-71-03

1075

Bazı geleneksel Japon bebekleri kökenini ilkçağ animalizminden almaktadır, bunlara örnek olarak “dogu” ve

“haniwa” gösterilebilir (Sonobe, 1965). Jomon döneminden ulaşan “dogu”lar pişmiş topraktan olup genellikle

doğurganlığı simgeleyen kadın figürleridir. Bulunan çoğu “dogu”nun kasten kırılmış gibi görünmesi, bir çeşit tedavi

ritüelinde kullanıldığını düşündürmektedir. Bu yaklaşıma göre, hastalık, törenle hastadan figüre aktarılmakta, sonra figür

kırılarak yok edilmekte veya gömülmektedir (metmuseum.org). Yine pişmiş topraktan yapılan “haniwa”lar ise pek çok

kültürde benzerine rastlanan, ölü ile birlikte gömülen veya törenlerde kullanılan cenaze bebekleridir. Kelime anlamı

olarak “kil çemberi” anlamına gelen içi boş ve sırsız haniwalar, sucuk yöntemi ile doğrudan içi boş olarak yapılmaktadır

(Frédéric, 1996).

Resim 3. Dogu örneği (metmuseum.org)

Resim 4. Haniwa örneği (metmuseum.org)

Kumaş, ahşap, fildişi, kemik ve pişmiş toprak gibi başka kültürlerde de bebek yapımında kullanılan malzemelerin

yanı sıra Uzakdoğu'ya has bazı malzemelerle de karşılaşılmaktadır. Örneğin Gosho bebekleri porselen ve ahşaptan

yapılabildiği gibi gofun adı verilen bir bileşimden de üretilebilmektedirler. Gosho bebekleri genellikle bir erkek bebek

temsilidir, giysileri minimaldir veya yoktur. Beyaz tenli ve başı orantısız derecede büyüktür. Seramik çamurundan

yapılan Gosho bebekleri gofun ile kaplanmaktadır. Gofun, yapıştırıcı ve toz haline getirilmiş istiridye kabuklarından

yapılan bir eşit macun olarak tarif edilmektedir (Baten, 1988).

Page 4: UZAKDOĞU KÜLTÜRÜNDE PORSELEN BEBEKLER · Diğer pek çok kültürde rastlanan mezar figürleri, ritüel bebekleri ve tılsım anlamı yüklenmiş bebekler Çin ve Japon kültürlerinde

Manav, Begüm ve Duygu Kahraman.. “Uzakdoğu Kültüründe Porselen Bebekler”. idil, 71 (2020 Temmuz): s. 1073–1086. doi: 10.7816/idil-09-71-03

1076

Resim 5. Gosho bebeği (guillermina.com)

Japonya'nın farklı bölgelerinde farklı materyallerin sık kullanıldığı görülmektedir. Örneğin, Tokyo’da metal kullanımı

öne çıkarken kağıt bebekler Osaka’da yaygınlaşmıştır, porselen bebekler konusunda ise Kyoto ve Fukuoka göze

çarpmaktadır (King, 1977). Porselen dendiğinde ilk akla gelen yerlerden biri olan Uzakdoğu'da özellikle Birinci ve İkinci

Dünya Savaşları arasındaki dönemde Avrupa tarzı çok sayıda bebeğe ulaşılmaktadır. Bunun sebebinin ise, o döneme

kadar porselen bebek konusunda çok ustalaşmış olan Almanya’nın savaş döneminde geride kalması ve diğer ülkelerin bu

durumdan faydalanarak kendi üretimleri olan bebekleri ihraç etmeleri olduğu düşünülmektedir.

Konu ile ilişkin kaynaklarda porselen bebek adı altında farklı çeşitlerde bebeklere rastlamak mümkündür. Bunlar

pekişmiş çini bebekler veya yumuşak porselenden yapılan bebekler (china doll), sırsız porselen bebekler (bisque doll),

tam sırsız porselen bebekler (tamamı sırsız porselenden, eklemli veya eklemsiz), ve yarım sırsız porselen (başı, kol ve

bacakları ayrı parçalar halinde sırsız porselen, vücudu kumaş) bebeklerdir.

Pekişmiş çini bebekler genellikle baş ve omuzlar olarak modellenip kumaş bir vücuda dikilmek üzere için alt kısmında

delikler açılmaktadır. Bu türün özelliği, tenin bünye renginde bırakılıp sadece ağız, göz ve yanakların sır altı boya ile

renklendirilmesi ve ardından şeffaf sırla sırlanmasıdır. Pekişmiş çini bebek başları, saçlarla birlikte veya şapkalı

modellenebilmektedir. Resim 6’da Japon yapımı, kumaş şapkalı bir pekişmiş çini bebek görülmektedir.

Resim 6. Japon yapımı pekişmi çini bebek başı

(rubylane.com)

Birinci Dünya Savaşı esnasında, porselen bebekleri ile çok meşhur olan Almanya bir nebze gerileyince Japonya da

diğer ülkeler gibi bu durumu fırsat bilmiş ve yurt dışına bebek ihraç edebilmiştir. 1891’de yürürlüğe giren bir yasaya göre

Japonya’dan ihraç edilen porselen ürünlerin üzerinde ve erken dönem Avrupa tipi bebeklerin gövdesinde “yükselen

güneşin ülkesi” anlamına gelen “Nippon” veya “Foreign” (yabancı) ibaresi yer alırken 1921’den sonra üretilenlerde

“Japan” yazılması zorunlu tutulmuştur (Lau, 1995). İncelenen örneklere göre bu damgayla birlikte üretici damgası da

bebeklerin sırtında, ensesinde veya ayağının altında olabilmektedir, bazı örneklerde üreticinin ismi etiket olarak bebeğin

üzerinde görülmektedir.

Page 5: UZAKDOĞU KÜLTÜRÜNDE PORSELEN BEBEKLER · Diğer pek çok kültürde rastlanan mezar figürleri, ritüel bebekleri ve tılsım anlamı yüklenmiş bebekler Çin ve Japon kültürlerinde

Manav, Begüm ve Duygu Kahraman.. “Uzakdoğu Kültüründe Porselen Bebekler”. idil, 71 (2020 Temmuz): s. 1073–1086. doi: 10.7816/idil-09-71-03

1077

Nippon döneminde üretilen özgün Japon porselen bebekler arasında hem tam sırsız porselen hem de sadece başı

porselen olan bebekler bulunmaktadır. 1915'te Alman bir firma tarafından lisansı alınsa dahi Japonya'da Morimura

Brothers tarafından da üretilen Baby Bud, tam sırsız porselen bebeklerden biridir. Nippon versiyonunun sırt kısmına

“Baby Bud” ismi kazınmıştır (Van Patten, 2001). Morimura Brothers'a ait Baby Belle ve Baby Darling bebekleri de tam

sırsız porselen bebeklerdir ve farklı boyutlarda üretilmişlerdir. Morimura Brothers, replika bebekleri ile göze çarpsa da

özgün porselen bebekler de üretmiştir.

Resim 7. Baby Belle (worthpoint.com)

Yine Morimura Brothers'a ait bir replika olan Baby Ella bebeğinin yalnızca başı porselen, vücudu ise kompozittir.

Baby Ella da farklı boyutlarda satışa sunulmuştur. Aynı firmanın ürettiği Baby King'in yine yalnızca başı porselen ve

vücudu kompozittir fakat bu bebekte gofun kullanılmıştır (Van Patten, 2001). Ağzı açık ve gözleri canlı renkte

modellenmiştir, ağzı açık modellenen porselen bebeklere genel olarak daha az rastlanmaktadır.

Resim 8. Baby Ella (worthpoint.com)

Page 6: UZAKDOĞU KÜLTÜRÜNDE PORSELEN BEBEKLER · Diğer pek çok kültürde rastlanan mezar figürleri, ritüel bebekleri ve tılsım anlamı yüklenmiş bebekler Çin ve Japon kültürlerinde

Manav, Begüm ve Duygu Kahraman.. “Uzakdoğu Kültüründe Porselen Bebekler”. idil, 71 (2020 Temmuz): s. 1073–1086. doi: 10.7816/idil-09-71-03

1078

Resim 9. Baby King (Van Patten, 2001)

Bebekler genel anlamda incelendiğinde kalitenin oldukça değişken olduğu göze çarpmaktadır. Kimi bebeklerin hem

modellemesi hem de dekoru oldukça başarılı görünürken kimileri başarısız bire replikaya benzemektedir. Özellikle

gözlerdeki farklılık kolaylıkla anlaşılabilmektedir.

Bebeklerin görünümünde Avrupa referans alındıysa dahi zaman zaman coğrafya farklılığı yüzde ve özellikle gözlerde

belli olmaktadır. 1917 yılından “Playthings” adlı bir dergide Japonların Avrupa tipi porselen bebeklerde karşılaştıkları

zorluklardan şöyle söz edilmektedir: …Bunlardan en zorlarından biri, gerçek Avrupalı bebek ifadesinin yakalanabilmesi açısından modelleme idi. Gerçek model önünde

olmasına rağmen Japon zanaatkar, ırkının doğal içgüdüsünün etkisi altında kalarak bebeklerin yüzüne bir miktar Asyatik ifade

vermeye devam etti. Japonlarda karakteristik bir özellik olan sonsuz sabrın ardından mükemmel röprodüksiyon sağlandı. (Lau, 1995:

s:30)

Replika olmayan porselen bebeklerin pek çoğu karakter bebeği (character doll) sınıfında değerlendirilmektedir.

Görünüşlerinde ve yüz ifadelerinde klasik, Avrupa tipi porselen bebekten farklı olarak kendilerine has dokunuşlar vardır.

Karakter bebeklerinin bir örneği Morimura Brothers'a ait özgün üretimlerden biri Queue San Baby isimli tam sırsız

porselen bebektir. Görsel 9’da Queue San bebeğin yalnızca kollarının eklemli olduğu görülmekte, göğsündeki “Queue

San Baby” etiketi göze çarpmaktadır. Görünüş olarak Queue San bebeğe biraz benzeyen Cho-Cho San bebek de tam

sırsız porselendir, ek olarak bacakları da eklemli olup oturabilmektedir (Van Patten, 2001).

Resim 10. Queue San Baby (rubylane.com)

Bir başka Japon bebek üreticisi olan Tajimi Co. da Baby Lucy adlı özgün bebeğin üreticisidir. Görseldeki ilanda

bebeğin özellikleri sıralanmakta, gözleri ile eklemlerinin hareket edebildiği ve peruklu olduğu yazmaktadır.

Page 7: UZAKDOĞU KÜLTÜRÜNDE PORSELEN BEBEKLER · Diğer pek çok kültürde rastlanan mezar figürleri, ritüel bebekleri ve tılsım anlamı yüklenmiş bebekler Çin ve Japon kültürlerinde

Manav, Begüm ve Duygu Kahraman.. “Uzakdoğu Kültüründe Porselen Bebekler”. idil, 71 (2020 Temmuz): s. 1073–1086. doi: 10.7816/idil-09-71-03

1079

Resim 11. The Tajimi Co.'ya ait Baby Lucy reklamı (Van

Patten, 2001)

Japon üretimi olup benzer özelliklere sahip Dolly, Happifats, First Prize Baby gibi tam sırsız porselen bebekler ile

çeşitli görünümlerde sadece başı sırsız porselen bebeklere rastlanmaktadır. First Prize Baby, Morimura Brothers'a ait bir

diğer tam sırsız porselen karakter bebeğidir. Happifats bebekler ise aslında Amerika ve Almanya'da da üretilmekte olup,

John Martin'in aynı isimli kitabı için Kate Jordan'ın yaptığı illüstrasyonlardan hareketle yaratılmış bebeklerdir (King,

1977). Alman yapımı olanlar ile karşılaştırıldığında dekorlanmasında hafif bir değişiklik gözlenebilmektedir.

Resim 12. Happifats bebekler (rubylane.com)

Japon üreticilerin ardından Çin'e bakıldığında, bebeklerin pek çoğunun kompozit malzemeden üretildiği, kağıt

hamurunun da sıkça kullanıldığı göze çarpmaktadır. Porselenden yapılmış Çin bebekleri araştırıldığında bunların büyük

bir kısmının ya üretici bilgisine ulaşılamamış ya da aslında Çin'e dair izlenimler içeren Avrupa yapımı karakter bebekleri

oldukları fark edilmiştir. Görsel 12’de üreticisi bilinmeyen iki Çin yapımı bebek görülmektedir. Gözleri siyah camdan

yapılan bebeklerin pozları, büyük olasılıkla eklemli bebekler oldukları fikrini doğurmaktadır.

Page 8: UZAKDOĞU KÜLTÜRÜNDE PORSELEN BEBEKLER · Diğer pek çok kültürde rastlanan mezar figürleri, ritüel bebekleri ve tılsım anlamı yüklenmiş bebekler Çin ve Japon kültürlerinde

Manav, Begüm ve Duygu Kahraman.. “Uzakdoğu Kültüründe Porselen Bebekler”. idil, 71 (2020 Temmuz): s. 1073–1086. doi: 10.7816/idil-09-71-03

1080

Resim 13. Çin yapımı porselen bebekler (rubylane.com)

Japonya hariç Uzakdoğu ülkelerinin çoğunda geçmişe yönelik araştırma yapıldığında o ülkelere ait olduğu kesin

olarak bilinen bir porselen bebek görseline ulaşılamamıştır, incelenen tüm Uzakdoğu bebekleri arasında da önemli ölçüde

farklılığa rastlanmamaktadır. Tarihsel süreci, kaynak yetersizliğinden dolayı incelenemese de Kore'de geleneksel

porselen bebekler hakkında bazı sonuçlara ulaşılabilmiştir. Çağdaş Koreli sanatçılardan Oh Joo-Hyun'un porselen

bebekleri, detayları ile dikkat çekmektedir. Geleneksel kıyafetleri ile görülen bebeklerde kumaş veya farklı bir materyal

bulunmayıp tamamı porselendir. Sanatçı, renklendirmede sıraltı boya ve şeffaf sır kullanmaktadır.

Resim 14. Oh Joo-Hyun porselen bebekleri ile

(koreajoongangdaily.joins.com)

Yine çağdaş sanatçılardan Mari Shimizu, Barok döneme dair izler taşıyan porselen bebekleriyle dikkat çekmektedir.

Japon sanatçının bebeklerinde, çeşitli vücut deformasyonları ile sürreal bir yaklaşım sergilediği görülmektedir.

Resim 15. Mari Shimizu'nun porselen bebekleri

(hifructose.com)

Page 9: UZAKDOĞU KÜLTÜRÜNDE PORSELEN BEBEKLER · Diğer pek çok kültürde rastlanan mezar figürleri, ritüel bebekleri ve tılsım anlamı yüklenmiş bebekler Çin ve Japon kültürlerinde

Manav, Begüm ve Duygu Kahraman.. “Uzakdoğu Kültüründe Porselen Bebekler”. idil, 71 (2020 Temmuz): s. 1073–1086. doi: 10.7816/idil-09-71-03

1081

Resim 16. Mari Shimizu'nun porselen bebekleri

(hifructose.com)

Porselen ile art-doll kategorisinde bebekler üreten sanatçılardan biri de Çinli sanatçı Zulu Kam’dır. Sanatçı, Zu-

Luminous Dolls adı ile bebeklerini markalaştırmıştır. Bebekleriyle aynı stilde illüstrasyonları da olan sanatçı, eklemli

porselen bebekler üretmektedir.

Resim 17. Zulu Kam, “Tancho”, 2019 (zu-

luminousdoll.com/gallery)

Page 10: UZAKDOĞU KÜLTÜRÜNDE PORSELEN BEBEKLER · Diğer pek çok kültürde rastlanan mezar figürleri, ritüel bebekleri ve tılsım anlamı yüklenmiş bebekler Çin ve Japon kültürlerinde

Manav, Begüm ve Duygu Kahraman.. “Uzakdoğu Kültüründe Porselen Bebekler”. idil, 71 (2020 Temmuz): s. 1073–1086. doi: 10.7816/idil-09-71-03

1082

Resim 18. Zulu Kam, “Tancho”, 2019 (zu-

luminousdoll.com/gallery)

Resim 17 ve 18’de görülen bebeğin adı “Tancho”dur. Sanatçı Tancho’nun üzerine dekor ile dövme benzeri çiçek

motifleri işlemiştir.

Zulu Kam’ın bebekleri genellikle seriler halinde karşımıza çıkmaktadır. “Sparrow”, “Manu”, “Oleander” gibi isimler

verdiği bebek modellerini seçtiği temalara uyarlayarak dekorlamakta, bebek kostümlerini de yine bu temalar çerçevesinde

hazırlamaktadır. Tancho’nun da dahil olduğu “Skeleton” (İskelet) serisinde bebeklerin kostümlerinde iskeleti andıran

aksesuar ve işlemeler göze çarpmaktadır. Sanatçı, İskelet serisinde ölümden sonra yaşam teması üzerinde durmaktadır.

“Cloud in Garden” (Bahçede Bulutlar) ise bir başka seri olarak karşımıza çıkmaktadır, bu seride bebeklerin görsel

etkisinin çok daha sakin ve yumuşak olduğu sezilmektedir. Aynı zamanda kostümlerde de bulutları andıran işlemeler

bulunmaktadır. Seriden bir bebek, Resim 19’da görülmektedir.

Resim 19. Zulu Kam, “Cloud in Garden-Sparrow”, 2018, (zu-

luminousdoll.com/gallery)

Page 11: UZAKDOĞU KÜLTÜRÜNDE PORSELEN BEBEKLER · Diğer pek çok kültürde rastlanan mezar figürleri, ritüel bebekleri ve tılsım anlamı yüklenmiş bebekler Çin ve Japon kültürlerinde

Manav, Begüm ve Duygu Kahraman.. “Uzakdoğu Kültüründe Porselen Bebekler”. idil, 71 (2020 Temmuz): s. 1073–1086. doi: 10.7816/idil-09-71-03

1083

Resim 20. Zulu Kam, “Cloud in Garden-Sparrow”, 2018, (zu-

luminousdoll.com/gallery)

Zulu Kam’ın porselen bebekleri, günümüzde dünya çapında sık rastladığımız özellikte eklemli bebeklerdir. Aynı

zamanda bebeklerin hem yüzleri ve fiziklerinde hem kostümlerinde sanatçının doğduğu coğrafyanın etkilerine

rastlanmamaktadır.

Porselen ile çalışan bir diğer bebek sanatçısı ise Azusa Chiyoda’dır. Japon sanatçının bebeklerinde geleneksel

kıyafetlere yer verdiği göze çarpmaktadır. Bebeklerin en çarpıcı özelliği, yüz hatlarında ve ifadede gerçekçiliğin ön

planda tutulmasıdır.

Resim 21. Azusa Chiyoda, “Beatitude in the Distance”, 2015

(behance.net/mayerlinglc379)

Page 12: UZAKDOĞU KÜLTÜRÜNDE PORSELEN BEBEKLER · Diğer pek çok kültürde rastlanan mezar figürleri, ritüel bebekleri ve tılsım anlamı yüklenmiş bebekler Çin ve Japon kültürlerinde

Manav, Begüm ve Duygu Kahraman.. “Uzakdoğu Kültüründe Porselen Bebekler”. idil, 71 (2020 Temmuz): s. 1073–1086. doi: 10.7816/idil-09-71-03

1084

Resim 22. Azusa Chiyoda, “Beatitude in the Distance”, 2015

(behance.net/mayerlinglc379)

Resim 22’deki bebekte Japon esintileri rahatlıkla gözlemlenebilmektedir. Bebeğin kostüm ve saç modelinden

sanatçının yaşadığı coğrafyaya dair kültürel özellikleri eserlerine yansıttığı sonucuna ulaşılmaktadır. Chiyoda’nın diğer

bebeklerinde de sıklıkla kullandığı benzer kostümler, saç şekilleri ve duruşlar Resim 23’teki örnekte görülmektedir

(Resim 23).

Resim 23. Azusa Chiyoda, “Beatitude in the Distance” (solda)

ve “Slumber” (sağda), 2015 (behance.net/mayerlinglc379)

Sonuç Dünya genelinde olduğu gibi Uzakdoğu ülkelerinde de bebekler gerek ritüelistik amaçlarla gerekse oyuncak veya sanat

nesnesi olarak her daim yer almıştır. Kültürel anlamları olan, ahşap, pişmiş toprak, kumaş, gofun bebeklerin yanı sıra

porselen bebeklerin de Uzakdoğu ülkelerinde kendine yer edindiği görülmektedir. Avrupa yapımı porselen bebeklerden

ilhamla yapılan Uzakdoğu yapımı porselen bebeklerin, iyi birer replika olsalar da Avrupa porselen bebeklerine kıyasla

geri planda kaldığı sonucuna ulaşılmaktadır. Bunun yanında özgün Japon karakter bebekleri incelendiğinde

Uzakdoğu’nun kendine has kültürel özelliklerini taşıdığı rahatlıkla hissedilebilmektedir. Tüm Uzakdoğu ülkeleri

arasında, porselen bebekleri hakkında en çok bilgi sahibi olunabilen ülke Japonya olmuştur. Kaynak yetersizliğinden

dolayı hakkında geniş bilgiye ulaşılamasa da Çin ve Kore'ye ait bebekler de incelenmiş ve üç ülke arasında Japon karakter

bebekleri dışında çok çarpıcı farklar görülememiştir. Çağdaş porselen bebek sanatçılarının incelenen eserlerinin

bazılarında coğrafyadan bağımsız, yer yer gerçeküstü bir görünüm sergilendiği; bazılarında ise Uzakdoğu’ya has görsel

etkiler bulunduğu gözlenmektedir. Bunlar oyuncak niteliği taşımayan bebekler olarak değerlendirilmektedir. Buradan

hareketle Uzakdoğu'da porselen bebeklerin hem geçmişten gelen geleneksel etkilerle hem de sanatçının yorumu ile

günümüzde de yer edindiği, porselen bebeklerin sanat eseri olarak değerlendirilebilen pek çok modern örneği bulunduğu

sonucuna ulaşılmaktadır.

Page 13: UZAKDOĞU KÜLTÜRÜNDE PORSELEN BEBEKLER · Diğer pek çok kültürde rastlanan mezar figürleri, ritüel bebekleri ve tılsım anlamı yüklenmiş bebekler Çin ve Japon kültürlerinde

Manav, Begüm ve Duygu Kahraman.. “Uzakdoğu Kültüründe Porselen Bebekler”. idil, 71 (2020 Temmuz): s. 1073–1086. doi: 10.7816/idil-09-71-03

1085

KAYNAKLAR

Ayta, Tülin. Toprak Sanatında Terimler Sözlüğü. İstanbul: Artshop, 2007.

Baten, Lea. Japanese Doll: The Image and the Motif, Tokyo: Shufunotomo Co, 1988.

Bushell, Raymond. The Netsuke Handbook of Ueda Reikichi, Vermont: Charles E. Tuttle Company, 1961.

Bushell, Raymond. Collectors' Netsuke, New York: Weatherhill, 1971.

Comins, Jeremy. Chinese and Japanese Crafts and Their Cultural Backgrounds, New York: Lothrop, Lee & Shepard Co., 1978.

Frédéric, Louis. Le Japon, Dictionnaire et Civilisation, Fransa: Robert Laffont, 1996.

King, Constance Eileen. Dolls and Dolls' Houses. Londra: Hamlyn, 1977.

King, Constance Eileen. The Collector's History of Dolls. New York: Bonanza Books, 1981.

Lau, Linda; Van Patten, Joan. Nippon Character Dolls. Antiques & Collecting Magazine, 1995, s: 30.

Sonobe, Kiyoshi; Sakamoto, Kazuya; Pomeroy, Charles. Japanese Toys, Playing with History. Tokyo: Bijutsu Shuppan-Sha, 1965.

Van Patten, Joan. The Collector's Encyclopedia of Nippon Porcelain. Paducak, KY: Collector Books, 1982.

Van Patten, Joan. Nippon Dolls & Playthings: Identification and Values. Paducah, KY: Collector Books, 2001.

http – 1: https://www.metmuseum.org/

http – 2: https://www.britannica.com

http – 3: https://www.zu-luminousdoll.com/

http – 4: https://www.behance.net/mayerlinglc379

Page 14: UZAKDOĞU KÜLTÜRÜNDE PORSELEN BEBEKLER · Diğer pek çok kültürde rastlanan mezar figürleri, ritüel bebekleri ve tılsım anlamı yüklenmiş bebekler Çin ve Japon kültürlerinde

Manav, Begüm ve Duygu Kahraman.. “Uzakdoğu Kültüründe Porselen Bebekler”. idil, 71 (2020 Temmuz): s. 1073–1086. doi: 10.7816/idil-09-71-03

1086

PORCELAIN DOLLS IN FAR EAST CULTURE

Begüm MANAV

Duygu KAHRAMAN

ABSTRACT

Dolls have been in the Far East for a long time with various contexts, as in the rest of the world. In general, as with all

toys, materials specific to the Far East have been diversified depending on the period and geography. And the meanings

attributed to dolls changed. Dolls sometimes appear as miniature figures, trinkets, sometimes toys, and sometimes

porcelain-dolls. Porcelain is one of the first things that come to mind when it comes to the Far East. It is in the general

name of white, translucent, waterproof, semi-glassy ceramics, which is obtained by mixing kaolin, quartz, and feldspar

in certain proportions and firing at temperatures between 1300-1400 °C. In this study, the history of dolls in the Far East

countries has briefly mentioned. Research has done about the emergence and general characteristics of porcelain dolls in

these countries.

Keywords: Porcelain, Doll, Far East, toy