5.1. ‹Ç HAVA KAL‹TES‹

‹ç hava kalitesi (Indoor Air Quality, IAQ) yaflanan ha-cimlerde solunan havan›n temizli¤i ile ilgili olup, “ka-liteli iç hava”, otoritelerce belirlenen zararl› deriflikseviyelerinin üzerinde bilinen hiçbir kirletici maddeiçermeyen ve bu havay› soluyan insanlar›n % 80’ in-den fazlas›n›n havan›n kalitesi ile ilgili herhangi birrahats›zl›k hissetmedi¤i hava olarak tariflenmektedir.‹nsanlar günde 20 - 30 kg hava teneffüs eder ve bunakarfl›l›k ancak yaklafl›k 1 kg kat›, 3 kg kadar da s›v›besin tüketirler. Bu nedenle en az yediklerimiz ve iç-tiklerimizle ilgili kalite standartlar› kadar tenefüs etti-¤imiz havayla ilgili de kalite standartlar›na ihtiyac›-m›z vard›r. Daha çok geliflmifl ülkelerde, insanlar gün-lük ifl yaflam›na ve sosyal etkinliklere aktif olarak ka-t›ld›¤›ndan, günün büyük bir dilimini (yaklafl›k% 90’›) kapal› alanlarda geçirmek zorunda kalmakta-d›rlar. ‹ç hacimlerde insan yo¤unlu¤unun da çok ola-ca¤› göz önüne al›n›rsa, bu durumdan kaynakl› prob-lemlerin olabilece¤i rahatl›kla söylenebilir. Ast›m vealerji son on y›lda çok ciddi oranda (iki kat›ndan faz-la) artm›flt›r. Bu durum geliflmifl ülkelerdeki insanla-r›n, özellikle çocuklar›n üçte birini etkilemektedir.Gerçekte ast›m ve alerji eskiden beri var olmas›na ra¤-men, günümüz yaflam›nda baz› kirleticiler bu reaksi-yonlar› tetiklemektedir. Kimyasal gazlar (hal›dan, bo-yadan, dolaptan ve eflyalardan sürekli olarak ç›kangazlar) ve organik maddeler (grip vb virüsler, mikroorganizmalar, mantar vb) ast›m ve alerjik rahats›zl›k-lar› k›flk›rtmaktad›r. Bilgisayar, televizyon, faks maki-nalar› vb cihazlar da kirlili¤i art›rmaktad›r. Çeflitlimikroorganizmalar›n ve özellikle mantar›n iç mekan-larda bir sa¤l›k riski oluflturdu¤u bilinmektedir.‹ç mekanlarda söz konusu bir çok mikrobik problem ay-n› zamanda nemle iliflkilidir. Son y›llarda yap›lan çal›fl-malarda hasta bina sendromu (Sick Building Syndrome,SBS) gibi kavramlar ortaya ç›km›fl ve iç hacimlerdekikirlilikten kaynaklanan hastal›klar teflhis edilmifltir.Amerika’daki binalar›n %80 inde ASHRAE ‹ç Hava Ka-litesi standard›n›n gereklerinin yerine getirilmedi¤i he-saplanmaktad›r. Bu yaklafl›k 4,2 milyon bina, 69 milyonçal›flan ve bilinmeyen say›da ziyaretçinin yetersiz iç ha-vadan etkilendi¤i anlam›na gelmektedir. Konu ile ilgiliçal›flmalar buna paralel olarak artm›fl, bilimsel makaleleryay›nlanm›fl, bilimsel toplant›lar yap›lm›fl ve yapt›r›mgücü olan yeni standartlar ortaya ç›km›flt›r.Bu standartlarda ASHRAE 62 - 89 konuyu en geniflbiçimde ele almaktad›r. Bu standard›n kurallar›n›n ör-ne¤in enerji tasarrufu ilkeleri ile çat›flmas› en çok tar-t›fl›lan konulardan biri olmufltur.

5.1.1. ‹Ç HAVA K‹RLET‹C‹LER‹

5.1.1.1. Dolayl› Kirleticiler

‹ç hava kalitesi sorunu dolayl› olarak yap› teknolojisin-deki geliflmelerle ilgilidir. Öncelikle de¤iflen yap›konstrüksiyonu ve kullan›lan maddeler kirlilik kayna-¤› oluflturmaktad›r. Klasik beton, çelik, seramik malze-meler bakteri üremesi için uygun de¤ildir. Ancak gü-nümüz inflaat teknolojisinde kullan›lan inflaat malze-meleri de¤iflmifltir. Bu malzemeler içinde ahflap, ka¤›tgibi bakteri üremesine uygun malzemeler bulundu¤ugibi, çeflitli zararl› gaz ve buhar yayan sentetik malze-meler kullan›lmaya bafllam›flt›r. Klima sistemleri ye-tersiz oldu¤unda ve istenilen biçimde iflletilmedikle-rinde kendileri kirlilik kayna¤› oluflturmaktad›rlar. S›-k› enerji tasarrufu önlemleri sonucunda kaliteli tip pen-cere do¤ramalar›n›n kullan›lmaya bafllanmas› ile havas›zd›rmaz binalar yap›lmaktad›r. Yetersiz havaland›r-ma sistemleri hastal›klara neden olmaktad›r. Yeni mal-zemeler kullan›lsa bile, dikkatli ve bilinçli bir tasar›mve iflletme ile yeterli iç hava kalitesi sa¤lanabilir.Son y›llarda bina malzemelerinden olan emisyonlarve ömür boyu kirleticiye maruz kalma sendromu kir-letici kayna¤› olarak önem kazanm›flt›r. Buna karfl›-l›k bina ömrü içinde, yeni bina malzeme ve ürünle-rinden olan emisyonlar›n, binada yaflayanlar›n maruzkald›¤› toplam kimyasal ve biyolojik kirletici dozunaetkisinin önemi; yap› malzemelerinin kimyasal vebiyolojik oluflumlara karfl› kaynak veya kuyu olufl-turma performans›ndan çok daha azd›r. Periyodik te-mizleme ve bak›m ürünlerinin, parlat›c›lar›n, cilala-r›n ve yüzey bitirme malzemelerinin toplam maruzkal›nan dozun belirlenmesinde, yeni bina malzeme-sinin kendisinin etkisinden kaynaklanan emisyonlar-dan çok daha önemli olabilir.Bina malzeme ve ürünlerinin kullan›m aflamas›ndakiemisyonlar›na iliflkin iç hava kalitesi yeteri kadar in-celenip yay›nlanmam›flt›r. Pratik tecrübeler göstermifl-tir ki iç havadaki kimyasal bileflenler, partiküller vedi¤er tip kirliliklerin neden oldu¤u semptomlar 6 ayve daha uzun sürelerde maruz kalma sonucunda orta-ya ç›kmaktad›r. ‹ç havadaki kimyasal kompozisyonuetkileyen ana parametreleri d›fl hava miktar› ve kalite-si, malzemelerden olan emisyonlar, insan aktiviteleri(temizlik ve bak›m dahil) oluflturmaktad›r.Yap›lan bir çal›flma için bir evin iç havas›nda bulu-nan bütün bileflenlerin bina malzemesinden yay›lanbileflenler olmas›, iç havada kirlili¤i yaratan ana kay-na¤›n bina malzemesi oldu¤u flüphesini kuvvetlen-dirmektedir. Ancak henüz hangi kimyasal bileflenle-rin iç hava kalitesi flikayetlerini ortaya ç›kard›¤› tamanlafl›lamam›flt›r.

93

V. BÖLÜM

‹Ç HAVA KAL‹TES‹

‹ç havadaki kirlili¤in (VOC) bir kayna¤› da yap› mal-zemeleri olarak görülmektedir. Dolay›s›yla çal›flma-lar; malzeme emisyonlar›, bu emisyonlar› etkileyenparametreler ve buradan da bu emisyonlar›n s›n›rlan-d›r›lmas› yönünde geliflmektedir. Böylece tüketiciyiafl›r› emisyonlardan koruyacak yönetmelikler Avru-pa’da oluflturulmufltur. WHO’ya göre bina malzeme-lerinden yay›nlanan emisyonlar Tablo 5.1’deki gibitoplanabilir.Prensip olarak bütün bu gruplardan bileflenler iç ha-vada mevcuttur. Fakat pratik olarak bütün hepsini ru-tin testlerde belirlemek mümkün de¤ildir. Pratiktedaha çok VOC’lere bak›l›r. Ancak çok iyi bilinen ra-hats›z edici hatta kanserojen bileflikler (örne¤in for-maldehit gibi) bu grubun d›fl›na düfler. Hatta bu ölçü-lebilen bileflenler d›fl›nda insan burnunun alg›lad›¤›baflka bileflenler de bulunmaktad›r. Bu yüzden mal-zeme emisyonlar›n›n hissetmeye dayanan belirlen-mesi, grupland›rma ve markalama ifllemlerinin birparças› olmufltur.Bütün bu ölçme, belirleme ve de¤erlendirme faaliyetle-ri flimdiden düflük emisyonlu malzemelerin geliflmesiy-le sonuçlanm›flt›r. Yay›nlanan çal›flmalar bu malzeme-leri kullanman›n iyi sonuçlar verdi¤ini göstermektedir.Kirleticilerin en önemli kaynaklar›ndan biri de binayap› malzemeleri yan›nda bina içindeki mobilyalar-dan yay›lan gazlard›r. Yeni boyanan duvarlardan, hal›kaplanan döflemelerden, mobilyalardan insanlar içinzararl› gazlar yay›l›r. Bunun önlenmesi için birinciyöntem, filtre edilmifl taze d›fl hava ile yap›lan hava-land›rmay› art›rmakt›r. Uzun süreli problemlerde kay-na¤›n ortadan kald›r›lmas› düflünülebilir. Düflük kirle-ticili bina ve mobilya seçildi¤inde bina içindeki kirli-lik yükü azalt›labilmektedir.Bu yöntem CEN CR 1752 taraf›ndan tavsiye edilmek-tedir. Özellikle proje aflamas›nda ele al›n›rsa bu yön-temin ilave maliyeti de olmayacakt›r. Bu yolla ofis bi-nalar›nda üretkenlik %1,5 oran›nda art›r›labilir.

5.1.1.1.1. Malzeme Yap›s›n›n Emisyonlara Etkisi

Malzemelerden emisyon ifllemi iki ana mekanizmaylakarakterize edilir:• Malzeme içinde difüzyon kontrollü kütle transferi• Buharlaflma kontrollü yüzeyden emisyonKal›n malzemelerde difüzyon belirleyici faktördür,emisyon yüzey üzerindeki hava h›z›ndan etkilenmez.

‹nce malzemelerde ise buharlaflma h›z› emisyonu kon-trol eder, yüzeydeki hava h›z› etkilidir. Yap› malze-meleri emisyon yapt›klar› gibi, havadaki gazlar› emiciözelli¤e de sahiptir. Yap› malzemelerinin iç hava ka-litesine etkisinde malzemenin yay›n (emisyon) ve em-me (absorpsiyon) gibi kimyasal özelliklerinin yan›n-da, fiziksel koflullar›n da etkisi vard›r:a. S›cakl›k Etkisi: Malzemede meydana gelen gaz ç›-k›fl mekanizmas›na ba¤l› olarak s›cakl›¤›n artmas›, birçok aç›dan malzeme emisyonlar›n› etkiler.b. Nem Etkisi: Bina, iç döfleme bitirilmeden önce›s›t›larak veya kurutularak nem ortadan kald›r›lmal›-d›r. Nemin bina malzemesi üzerine etkisi ço¤unluk-la hidrotilitik ayr›flma reaksiyonlar›na ve böyle re-aksiyonlardan oluflan bozunma ürünlerine ba¤l›d›r.Ayn› zamanda nem, bina malzemeleri içinde veyayüzeyinde mikroorganizmalar›n faaliyetleri aç›s›n-dan da etkilidir.

5.1.1.1.2. Dolayl› Kirlilik Kaynaklar›n›n

Kontrol Yöntemleri

Yeni yap›lar›n tasar›m›nda daha az SBS problemi ya-ratan malzemelerin kullan›m› önemli bir imkan olarakkarfl›m›za ç›kmaktad›r. Bu anlamda afla¤›daki listeönerilebilir:a. Formaldehit içeren ürünleri daha az kullan›lmal›d›r.Bu ürünler aras›nda a¤aç paneller, sunta ve baz› ya-p›flt›r›c›lar bulunmaktad›r.b. Daha az vinil duvar kaplamas› kullan›lmal›d›r.c. Sert a¤aç döflemelerde (parkelerde) su esasl› parlat-ma cilas› kullan›lmal›d›r.d. Linolyum veya seramik döfleme karolar› kullan›l-mal›d›r.e. Sentetik elyafl› hal› kullan›m›n› azalt›lmal›d›r.f. Mümkün oldu¤u kadar do¤al elyafl› hal› kullan›l-mal›d›r.g. Poliüretan ›s› yal›t›m› d›fl cepheye uygulanmal› vearaya buhar kesici konulmal›d›r.h. Su bazl› boya kullan›lmal›d›r.i. Sert yüzeyli tavan karosu kullan›lmal›d›r.j. Formaldehit içermeyen mobilya seçilmelidir.k. Daha az zararl› bileflik içeren yap›flt›r›c›lar kullan›l-mal›d›r.l. Formaldehit içeren malzemeler yerine katk›s›z camyünü ve kaya yünü izolasyon kullan›lmal›d›r.

5.1.1.2. Do¤rudan Kirleticiler

Hava kirleticileri, temel anlamda, bulunduklar› fazagöre kabaca üçe ayr›labilmektedir:a. Tozlar, Tütsüler ve Dumanlar; Kat› taneciklerioluflturur, ancak duman ço¤u zaman s›v› parçac›klariçermektedir.b. Sis, Mist ve Dumanlar; S›v› tanecikler içermektedir.c. Gazlar ve Buharlar; Genel s›n›flamaya göre tozlar,rüzgar, volkan, deprem gibi do¤al kuvvetler ile veya

Tablo 5.1. WHO’YA GÖRE B‹NA MALZEMELER‹NDEN

YAYILAN EM‹SYONLAR

94

95

ö¤ütme, parçalama vb gibi mekanik ifllemlerle orta-ya ç›kan kat› parçac›klard›r ve 100 mm den büyük-se toz olarak kabul edilmezler. Tozlar, mineral mad-deler, metal, un, polen tüy gibi inorganik ve organikmaddelerden oluflabilir. Tütsü, kat› maddelerin içe-risindeki buhar›n yo¤uflmas› ile ortaya ç›kan kat›parçac›klard›r.Metal buhar› örne¤inde oldu¤u gibi bu parçac›klar›nboyutu 1 mm den küçüktür. Duman ise kat› ve/veyas›v› parçac›klar içerir ve organik maddelerin tam yan-mamas› ile ortaya ç›kar. Duman parçac›klar› de¤iflikboyutlarda olur ancak muhtemel çap aral›¤› 0,1 - 0,3mm de¤erindedir. Sigara duman› daha çok as›l› s›v›taneciklerden oluflur ve tanecik çap aral›¤› 0,1 - 1,0mm mertebesindedir. Ayr›ca sigara duman› çok çe-flitli gaz ürünleri içerir.Virüsler 0,003 - 0,060 mm boyutunda olmakla birlik-te, ço¤u zaman koloniler veya baflka taneciklere yap›-fl›k halde bulunur. Bakterilerin ço¤u 0,4 - 5,0 mm bo-yutundad›r ve genellikle büyük taneciklerle iliflkilidir.Mantar sporlar› ise 10 - 30 mm aral›¤›nda iken polen-ler 10 - 100 mm boyutundad›r.

Mist, s›v›lar›n sprey hale getirilmesi ile oluflur. Bu ta-neciklerin üzerine mikroorganizmalar yerleflirse (hap-fl›r›kta oldu¤u gibi) önemli bir kirletici s›n›f oluflturur-lar. Sis buhar›n›n yo¤uflmas› taneciklere göre çok da-ha küçüktür, e¤er sis ve duman birlikte bir kar›fl›moluflturursa, buna smog ad› verilmektedir.Buharlar ve gazlar ise do¤al veya yapay çeflitli kimya-sal reaksiyonlar sonucu ortaya ç›kar ve ortamda gazhalinde bulunurlar. Kirleticiler aras›nda yine son y›l-larda giderek önem kazanan bir baflka eleman ise rad-yoaktif kirleticilerdir. Özellikle topraktan yükselenradyoaktif toprak gaz›na radon gaz› ad› verilmekteolup bina temelinden iç hacimlere s›zar. 0,1 mm den küçük tanecikler gaz moleküllerine benzerbir hareket tarz› gösterirler ve çökmezler. 0,1 - 1 mmaras›ndaki taneciklerin çökme h›z› vard›r, bu tanecikleralveollere yerleflirler, halbuki 8 - 10 mm den büyük ta-necikler üst solunum yollar›nda tutulabilmektedirler.‹ç hacimlerde sözkonusu olan çeflitli kirletici madde-lerin cinsleri, kaynaklar›, seviyeleri ve iç ve d›fl çevrekonsantrasyonlar› aras›ndaki mertebeler Tablo 5.2’deverildi¤i üzeredir.

Tablo 5.2. BAZI ‹Ç HAVA K‹RLET‹C‹LER‹N‹N KAYNAKLARI, DER‹fi‹KL‹KLER‹ VE ‹Ç / DIfi HAVA DER‹fi‹KL‹K ORANLARI

96

5.2 HAVA F‹LTRASYON S‹STEMLER‹

Hava filtrasyonu bina d›fl›ndan havan›n içeriye al›nd›-¤› yerlerde, daha çok klima ve havaland›rma santralle-ri içinde uygulan›r ve d›fl havan›n içerisindeki kirleti-cilerin belirli oranlarda tutulmas› fleklinde özetlenebi-lir. ‹ç hava kalitesinin sa¤lanmas›nda havan›n ne fle-kilde ve hangi verimle filtre edildi¤i çok önemlidir.Filtrelerin, havay› temizleyebilmek anlam›nda de¤iflikifllevlerde kullan›lan gerekli tipleri mevcuttur. Filtre-lerin havay› temizleyememe noktas›na geldi¤inde de-¤ifltirilmesi gerekmektedir.Filtreler gereken ifllevleri karfl›layacak flekilde do¤rumiktarda seçilmelidir ki yaratt›klar› bas›nç düflümü se-bebiyle takviye fan› gibi bir ekstra ilk yat›r›m maliye-tine ve iflletme s›ras›nda ki büyük enerji kay›plar›naneden olmas›nlar.

5.2.1. F‹LTRE T‹PLER‹

Hava filtrelerinde toz toplama afla¤›daki befl mekaniz-maya dayan›r:a. Süzme: En kaba filtreleme süzme ile olur. Hava içe-risindeki parçac›klar, kendi çaplar›ndan daha küçükyüzey geçifllerinden geçerken bu deliklere tak›l›rlar.Böylece hava da süzülür.b. Do¤rudan Tutma: Ak›fl› takip edebilen küçüklükte-ki taneciklerden ak›fl yolu üzerinde bulunan elyafa te-mas edecek kadar yak›n olanlar, burada elyaf üzerin-de tak›l›r.c. Atalet Dolay›s›yla Birikme: Bir elyaf etraf›ndakiak›fl› takip edemeyecek kadar büyük ve yo¤un olan ta-necikler ataletleri dolay›s›yla filtreye çarparak ortadakal›rlar. Ancak hava h›z› yükseldikçe sürüklenme vez›plama hareketleri dolay›s›yla taneci¤in elyafa tutu-nup kalma flans› azal›r.d. Difüzyon: Çok küçük parçac›klar ayn› gaz mole-külleri gibi ak›fl içinde rastgele hareket ederler, bu ha-reket onlar›n elyaf üzerinde birikmesine yard›mc›olur. Bu birikme ak›fl içinde tanecik konsantrasyonugradyan› oluflturur ve bu gradyan nedeni ile tanecikle-rin difüzyonu h›zlan›r.e. Elektrostatik Etki: Taneciklerin veya filtre malze-mesinin statik elektrik yüklenmesi halinde, elektrosta-tik kuvvetlerle taneciklerin ak›fl yüzeyine çekilmesi veburada tutunmas› sa¤lan›r.

5.2.1.1. Elyafl› Malzemeden Filtreler

Bu filtrelerde ana malzeme elyaft›r. Filtre üzerinde tozbiriktikçe bas›nç düflümü giderek artar. Bu üst de¤er-de filtrenin temizlenmesi veya de¤ifltirilmesi gerek-mektedir. Ancak temizlenen filtrelerde, temizlemeoperasyonu, kirlili¤i bir miktar temizlerken ayn› za-manda bir miktar da tozun kal›c› olarak elyaf yüzeyin-de kalmas›na sebep oldu¤undan, filtrenin belirli peri-yotlarla kesinlikle de¤ifltirilmesi gerekir.

Genel olarak iki tipte toplan›rlar:a. Panel Filtreler: Kaba elyafl› yüksek poroziteli mal-zemeden yap›lm›flt›r. Filtre malzemesi ya¤ gibi viskozbir madde ile kaplan›r. Kullan›lan malzemeler aras›n-da cam yünü, bitkisel elyaf, metalik yünler vb say›la-bilir. Tasar›m ak›fl h›zlar› 1 - 3 m/s mertebelerindedir,bas›nç düflümü 200 Pa de¤erine ulafl›ncaya kadar kul-lan›labilir, ancak 120 Pa de¤erinden sonra kirlendi¤isöylenebilir.b. Torbal› ve Geniflletilmifl Yüzeyli (HEPA) Kuru TipFiltreler: Rastgele düzenlenmifl elyafl› dokudan yap›l-m›flt›r. Bu elyaf dokusu ak›fl yönünde V biçimi ve tor-balar oluflturarak düzenlenmifltir, dolay›s›yla filtrealan› monte edildi¤i serbest kesit alan›ndan çok dahafazlad›r. Tasar›m ak›fl h›zlar› serbest kesitte 1 - 3 m/s,filtre yüzeyinde 0,03 - 0,46 m/s mertebelerindedir, ba-s›nç düflümü 300 - 450 Pa de¤erine ulafl›ncaya kadarkullan›labilir, ancak 200 Pa de¤erinden sonra kirlen-di¤i söylenebilir. Çok yüksek verimli HEPA (HighEfficiency Particle Arrestance) filtrelerde ise tasar›mak›fl h›z› serbest kesitte 1,3 m/s olmal›d›r, filtrenin ba-s›nç düflümü ise 120 Pa de¤erinden bafllayarak 500 Pade¤erine ulaflabilir. Bu tip filtreler, daha çok temizoda uygulamalar›nda kullan›l›r. Ancak, HEPA filtreönünde bir ya da daha fazla say›da ön filtre uygulama-s› filtre ömrü aç›s›ndan flartt›r.

5.2.1.2. Hareketli Tip Filtreler

Bu filtreleri iki tip olarak gruplamak mümkündür.Birinci tipte filtre tabakas› üstteki rulodan alttaki ru-loya bir motor yard›m› ile sar›l›r. Böylece üzerindenhava ak›m› geçen filtre tabakas› sürekli yenilenmiflolur. Motorun hareketi bas›nç düflümü, ›fl›k geçirgen-li¤i veya bir saat yard›m› ile kontrollü olarak gerçek-lefltirilir. Rulo bitti¤inde at›larak yenisi tak›l›r. ‹kincitipte ise sürekli dönen ya¤l› bir filtre perdesi vard›r.Alt merdane ya¤ banyosu içindedir. Filtre üzerindetoplanan tozlar bu banyoda çözülür ve temizlenmiflve ya¤lanm›fl filtre yeniden hava ak›m› içerisinde dö-ner. Hareketli tip filtreler düfley do¤rultuda çal›fl›r ve2,5 m/s tasar›m h›z›nda 100 - 120 Pa sabit bas›nç dü-flümüne sahiptirler.

5.2.1.3. Elektrostatik Filtreler (fiekil 5.3)

Bu filtreler, elektrostatik etki ile iyonize olmufl parça-lar› serbest kesit alan›ndan geçifli s›ras›nda geçifl yü-zeylerine çekerek tutunmalar›n› sa¤lar. Toplanan par-çac›klar y›kama metodu ile yüzeyden uzaklaflt›r›l›r.Özellikle küçük taneciklerin toplanmas› aç›s›ndan et-kili olan bu filtrelerde düflük tasar›m h›zlar›nda (0,8 -1,8 m/s) ortalama verim %98’e kadar ç›kabilmektedir.Bu filtrelerin önüne hem ak›m› düzenlemek hem dekaba tanecikleri tutmak için elyafl› malzemeden önfiltre konur. Elektrostatik filtrenin montaj› fiekil 5.4’tegösterilmifltir.

97

fiekil 5.4. ELEKTROSTAT‹K F‹LTRE MONTAJINot: Uygulamalar hava ›s›t›c› üzerinde gösterilmifltir. Kanal ve çat› tipi paket klimalarda da uygulanabilir.

fiekil 5.3. ELEKTROSTAT‹K F‹LTRE ÇALIfiMA PRENS‹B‹

98

5.2.1.4. Karbon Esasl› Filtreler

Karbon esasl› filtreler, içerisinde karbon molekülleribulunan matris dizilimli kartufllardan oluflur. Karbonmolekülleri kimyasal yap›lar› itibariyle zararl› ve ze-hirli gazlar› kartufl geçifllerinde emerek doyma faz›nayaklaflt›klar›ndan, daha çok koku tutucu özellikleri iletan›n›r. Ancak 40°C nin üzerindeki s›cakl›klarda ça-l›flma performanslar› ciddi anlamda düfler. Karbonmolekülleri doyduktan sonra art›k daha fazla yabanc›materyal tutamayacaklar›ndan yenisi ile de¤ifltirilir.Tasar›m h›zlar› 2,0 - 2,3 m/s civar›nda olup, yaklafl›k90 Pa sabit bas›nç düflümüne sahiptirler.Geliflen teknoloji ile elyaf malzemeden yap›lm›fl filtreyüzeylerine karbon molekülleri emdirilerek elyaf fil-trelerin koku tutucu özellikleri artt›r›labilmektedir. Bufiltrelerin s›cakl›k performanlar› 60°C ye kadar yük-seltilmifl olup, aktif karbon filtre performans›na tamolarak sahip de¤ildir. Y›kama metodu ile bir süre kul-lan›labilirler ancak belli periyotlarla de¤ifltirilmelerigerekir. Tasar›m h›zlar› 2,0 - 2,5 m/s civar›nda olup,yaklafl›k 30 - 450 Pa bas›nç düflümüne sahiptir.

5.2.1.5. Metal Filtreler

Metal filtreler alüminyum malzemeden elek biçimin-de oluflturulmufllard›r. Elek oluflumunda gres ya¤› kul-lan›l›r. Bu tip filtreler daha çok ya¤l› çözeltiye sahiphava ak›m›nda özellikle davlumbaz egzoz sistemlerin-de kullan›l›r. Y›kama metodu ile bir süre kullan›labi-lirler ancak k›smen uzun periyotlarla de¤ifltirilmelerigerekir. Tasar›m h›zlar› 2 - 3 m/s civar›nda olup, yak-lafl›k 60 - 500 Pa bas›nç düflümüne sahiptirler.

5.2.2. F‹LTRE VER‹M TESTLER‹

Filtreler ile ilgili ülkemizden en yayg›n olarak kullan›-lan standartlar, DIN EN 779: 2003 ve DIN EN 1822 ileASHRAE Standartlar›d›r. Bu standartlar filtre tipleri,kullan›m alanlar› ve verimleri ile temel düzenlemeleresahiptir. Filtre verimlerinin belirlenmesinde ise AS-HRAE’nin belirledi¤i dört farkl› verim testi vard›r vefiltreler özelliklerine göre bu testlerin en az birine tabitutularak filtrelerin verim de¤erleri belirlenir:a. Partikül Yakalama (Arrestance): ‹çerisinde farkl›büyüklük ve tipte partikül içeren havan›n filtre üzerin-den geçirilmesi ile filtre üzerinde kalan toz miktar›n›nfiltre edilmemifl havadaki toz miktar›na oran›n› göste-ren verimdir.b. Toz Lekesi Verimi (Dust Spot Efficiency): ‹çerisindefarkl› büyüklük ve tipte partikül içeren havan›n filtre üze-rinden geçirilmesi filtre üzerinde oluflan renk de¤iflikli¤i-nin filtre edilmemifl havaya oran›n› gösteren verimdir.c. Oransal / Nüfuz Etme Verimi (Fractional Efficiencyor Penetration): ‹çerisinde yaklafl›k ayn› büyüklük vetipte partikül içeren havan›n filtre üzerinden geçiril-mesi ile filtrede tutulabilen partiküllerin filtre edilme-mifl havadaki partiküllere oran›n› gösteren verimdir.

d. Partikül Büyüklü¤ü Verimi (Particle Size Efficiency):Filtreden geçirilmifl hava ile filtre edilmemifl havadanal›nan örneklerin de¤erlendirilip, partikül büyüklü¤ü-ne göre verimin belirlenmesidir. Bunun, “arrestance”metodundan farkl› olan özelli¤i, filtre veriminin, par-tikül büyüklü¤üne göre de¤iflmesidir.Bu dört yöntem aras›nda, en çok tercih edilen ve an›lan-lar, partikül yakalama (arrestance) ve toz lekesi verimi(dust spot efficiency) olarak belirtilen yöntemlerdir.

5.2.3. F‹LTRE SINIFLARI VE VER‹MLER‹

‹lgili uluslararas› standartlarca belirlenen filtre s›n›fla-r› afla¤›daki gibi verilmifltir:a. G1 s›n›f›ndan G4 s›n›f›na kadar olan ve genelde 'ka-ba' filtre olarak tan›mlanan filtreler, partikül yakalama(arrestance) verim testine tabi tutulur (DIN EN 779).Bu test sonucunda, bu s›n›ftaki filtreler, ortalama sen-tetik toz tutma verimlerine göre s›raland›r›l›r. Önemlebelirtilmelidir ki, bu s›n›ftaki filtreler için filtre veri-minden bahsedilemez, ancak filtre partikül yakalamaveriminden bahsedilebilir.b. F5 s›n›f›ndan F9 s›n›f›na kadar olan filtreler,partikül büyüklü¤ü (particle size efficiency) verimtestine tabi tutulur, test sonucunda 0,4 mm büyük-lü¤ündeki partiküllerin ortalama filtrasyon verimde¤erleri baz al›n›r (DIN EN 779). Bu test sonu-cunda, bu s›n›ftaki filtreler, ortalama 0.4 mm bü-yüklü¤ündeki partiküllerin tutulabilme verimlili¤i-ne göre s›raland›r›l›r.c. H10 s›n›f›ndan H14 s›n›f›na kadar ve U15 s›n›f›n-dan U17 s›n›f›na kadar olan ve HEPA ya da ULPAolarak tan›mlanan filtreler, oransal/nüfuz etme verimi

Tablo 5.5. SINIFLARINA GÖRE F‹LTRE VER‹MLER‹

99

(fractional efficiency or penetration) testine tabi tutulur(DIN EN 1822). Bu test sonucunda, bu s›n›ftaki filtre-ler, en fazla nüfuz eden parçac›k büyüklü¤ü (most pe-netrating particle size, MPPS) de¤erlerine göre s›ralan-d›r›l›r. Yine önemle belirtilmelidir ki, bu s›n›ftaki fil-treler için filtre veriminden bahsedilemez, ancak filtrepartikül yakalama veriminden bahsedilebilir.Tablo 5.5’te filtrelere ait verim de¤erleri verilmifltir.Ancak burada belirtilmesi gereken iki husus vard›r;birincisi, piyasada filtre verimi olarak adland›r›lanverim de¤erleri, iliflkili DIN standartlar›na göre be-lirlenmifl ortalama partikül yakalama verimleridir,örne¤in, F5 filtrenin %95 olarak belirtilen verimi,asl›nda F5 filtrenin ortalama partikül yakalama ve-rim de¤eridir, oysaki bu filtreye ait ortalama verimDIN normlar›nca ortalama %50 mertebelerindedir.‹kinci husus ise, ortalama partikül yakalama verimiG2 den H10 filtreye kadar DIN EN 779’a göre he-saplan›p belirtilir, H10 ve üst s›n›ftaki filtreler için

DIN 1822’ye göre hesaplan›p verilir, örnek olarakH10 filtrenin ortalama partikül verimi DIN EN1822’e göre %85 civar›nda iken, F7 filtrenin ortala-ma partikül tutma verimi > %99 mertebelerindedir,ancak bu F7 filtrenin H10 filtreden daha iyi bir fil-trasyon özelli¤ine sahip oldu¤unu göstermez.

5.2.3.1. Filtre Kullan›m Alanlar›

Tablo 5.6’da klima santrali içinde kullan›lan filtrelerinkullan›m alanlar›na göre s›n›fland›rmalar› verilmifltir.Filtrelerin kullan›m alanlar›nda Tablo 5.6’daki bilgi-ler ›fl›¤›nda klima santrali filtrasyon sistemi belirle-nebilir. Ancak, iflletme giderleri gözetlenerek detay-l› yap›lacak hesaplamalar konusunda her sistem içinön kaba filtre kullan›m› di¤er filtrelerin ömrünüuzatmak için tercih edilmelidir. Di¤er bir yaklafl›m-la, aktif karbon filtre ya da elektrostatik filtreler ye-rine, teknik anlamda k›s›tlamalar yok ise, kombinas-yon filtre tercih edilebilir.

Tablo 5.6. F‹LTRE UYGULAMA ALANLARI

100

Kar›fl›m haval› klima santrallerinde taze hava kanal›-na en az EU1 s›n›f›nda kaba filtre kullan›m› klimasantrali içindeki ön, ana ve son filtrelerin kullan›mömürlerini ciddi anlamda artt›rmaktad›r.Biyolojik sald›r› ihtimali olan s›¤›nak, büyükelçilikbinalar› vb gibi yerlerde ise hava filtrasyon sistemlericiddi teknik süzgeçten geçirilmelidir.Davlumbaz egzoz sistemlerinde piflirmeden kaynak-l› ya¤ içeren egzoz havas›n›n fan motoru çeperineyap›fl›p motor so¤utmas›n› engelleyerek motorunyanmas›na sebep olaca¤› durumlardan kaç›nmak içinfan öncesinde metal ya¤ filtresi kullan›lmal› ve ayr›-ca elektrik motoru harici havaland›rma düzene¤inesahip olmal›d›r.

5.3. HAVALANDIRMA S‹STEMLER‹NDE

‹Ç HAVA KAL‹TES‹N‹N ARTTIRILMASI

5.3.1. HASTA B‹NA SENDROMU (SBS)

Hasta Bina Sendromu (SBS), görünür hiçbir hasta-l›k nedeni olmayan bir binada, sakinlerin sadece bi-nada geçirdikleri zamanla ba¤lant›l› olarak sa¤l›kve konfor flikayetleri olmas›na verilen isimdir. fii-kayetçiler bina içinde belli bir oda veya zon içindebulunabilecekleri gibi, bina içine da¤›lm›fl da olabi-lirler. Konu ile iliflkili bir baflka kavram ise, "BinaBa¤lant›l› Hastal›k" (BRS) kavram›d›r. Bu durum-da, bina içerisinde teflhis edilen hastal›klar›n neden-leri bellidir ve binan›n havaland›rma sistemindenkaynaklanmaktad›r.a. Hasta Bina Sendromu Göstergeleri: Bina sakinleribirdenbire rahats›zl›klardan flikayet etmeye bafllarlar.Bu flikayetler bafl a¤r›s›, yorgunluk, göz, burun veyabo¤az rahats›zl›klar›, öksürük, kuru veya kafl›nt›l› bircilt, bafl dönmesi, mide bulant›s›, konsantrasyon bo-zukluklar› ve kokuya karfl› afl›r› duyarl›l›k fleklindeolabilir. Bu hastal›k belirtilerinin kayna¤› tam olaraktan›mlanamam›flt›r.fiikayetçilerin ço¤u binay› terk etmelerinden hemensonra rahatlad›klar›n› belirtmifllerdir.b. Bina Ba¤lant›l› Hastal›k Göstergeleri: Bina sakin-lerinin ço¤unlu¤unun öksürük, gö¤üs s›k›flmas›,atefl, titreme ve kas a¤r›s› gibi flikayetleri görülmek-tedir. Bu bulgular›n nedenleri klinik olarak tamamenaç›klanabilir.fiikayetçiler binay› terk etseler de iyileflmeleri belli birsüre al›r.

5.3.1.1. ‹ç Hava Kalitesini Bozan

Hasta Bina Sendromunun (SBS) Nedenleri

‹ç hava kalitesini bozan ve kirlilik oluflturan zararl›maddeleri ancak çeflitli gruplar alt›nda toplayarak ta-n›mlamak mümkündür:• Kimyasal gazlar (Badana, boya, hal›, dolaptaki tut-

kal vb kaynakl›d›r.)

• Solunan havadaki karbondioksit oran› (‹nsanlar›nve canl›lar›n solunumlar› yanma kaynakl›d›r.)

• Koku (‹nsan kaynakl›d›r.)• Mikroorganizmalar (Çevre ve insan kaynakl›d›r.)• Nem (Çevre ve piflirme gibi insan kaynakl›d›r.)• Radon gaz› (Toprak kaynakl›d›r.)• Organik buharlar (Kullan›lan eflya ve bina eleman-

lar› kaynakl›d›r.)• Toz (Çevre ve kullan›lan eflya kaynakl›d›r.)• Alerjen maddeler ve canl›lar (Çevre kaynakl›d›r.)• Sigara duman› (‹nsan kaynakl›d›r.) • Di¤er kaynaklar (Yukar›da say›lanlar›n d›fl›nda ha-

va kalitesine etki eden daha pek çok faktör vard›r.Bunlar içinde elektronik kirlenmeden, radyasyonakadar pek çok faktör say›labilir.)

Bu ö¤eler bir arada etkili olabilir ve yetersiz s›cakl›k,nem veya ›fl›¤›n yetersiz oldu¤u koflullarda di¤er un-surlar›n zarar› artabilir.

5.3.1.1.1. Dahili Kaynakl› Kimyasal Kirleticiler

• Bir bina içerisindeki kirli havan›n kayna¤› ço¤uzaman o binan›n içerisindedir.

• Bina içerisinde bulunan ve kullan›lan yap›flt›r›c›lar,kaplama ve döflemeler, baz› ahflap ürünler, kopyala-ma makineleri, böcek zehirleri, temizlik malzemele-rinden yay›lan formaldehit de içeren uçucu organikbileflenler hava kirlili¤ine sebep olan etmenlerdendir.

• Sigara duman›; yüksek oranda uçucu organik vedi¤er toksit bileflenlerin ve de solunabilir parçac›k-lar›n oluflumunda büyük katk›s› olan bir etmendir.

• Araflt›rmalar kanserojen olarak da bilinen baz›uçucu organik bileflenlerin yüksek konsantrasyon-da solunmas›n›n kronik ve akut sa¤l›k sorunlar›naneden oldu¤unu göstermektedir. Düflük derecedenorta derecelere kadar birçok uçucu organik maddede akut reaksiyonlara neden olabilir.

• Dahili kirleticiler aç›s›ndan en önemli kaynaklardanbiri de mekanik havaland›rma sisteminin kendisidir.Mekanik sistemlerdeki filtreler, izolasyon tabakala-r›, temizlenmemifl hava kanallar›, s›zd›rmazl›k mal-zemeleri, ba¤lant› elemanlar›, so¤utucu serpantin-ler, yo¤uflma tavalar› ve nemlendiriciler kirleticikaynaklar› olabilmektedir. Dolay›s›yla mekanik sis-temin kendi temizli¤i en önemli konulardan biridir.- Filtreler havay› temizlemek yerine kirletmeye bafl-

lad›¤›nda bunlar›n de¤ifltirilmesi gerekmektedir.Filtreler hassas olarak ve gerekti¤i kadar seçilme-lidir. Yaratt›klar› bas›nç düflümü nedeniyle ömürboyu büyük enerji kayb›na neden olurlar. Bu ne-denle filtre seçiminde ömür maliyetini minimizeedilecek flekilde davranmal›d›r. Yani filtre üzerin-den geçen hava h›zlar› olabildi¤i kadar azalt›lma-l›d›r. Böylece filtreleme yetene¤i artar, fan moto-runun enerji tüketimi azal›r, filtre temizli¤i dahauzun aral›klarla yap›labilir.

101

- Is›tma ve so¤utma serpantinleri seçiminde de faz-la bas›nç düflümü yaratmayacak kanatl› borularkullan›lmas›na dikkat edilmelidir. Hava h›zlar›1,44 m/s alt›nda tutularak damla tutucu kullan›-m›ndan kaç›n›lmal›d›r. Damla tutucunun kulla-n›lmas›n›n gerekti¤i durumlarda da, eriflim kapa-¤› üzerinden damla tutucunun belli periyotlardatemizlenmesine özen gösterilmelidir.

- Drenaj tavalar› kirlenmenin en yo¤un oldu¤u yerler-den biridir. Drenaj tavalar› paslanmaz çelik malze-meden mamul, iyi e¤im verilmifl, tamamen dreneedilebilir, kolayca y›kanabilir ve so¤utma ve nem al-ma bitti¤inde hemen kuruyan özellikte olmal›d›r.

- Sulu nemlendiriciler yerine buharl› nemlendirici-ler kullan›lmal›d›r. Bu Legionella riskini önle-mek için de yararl› olacakt›r.

- Bir klima santrali seçiminde ömür maliyetine ba-k›lmal›d›r. 20 y›ll›k ömrü olan bir santralin veyasistemin toplam maliyetinin yaklafl›k olarak%25’i sat›n alma maliyeti, %10’u bak›m maliye-ti ve %65’i elektrik enerjisi maliyetidir.

5.3.1.1.2. Harici Kaynakl› Kimyasal Kirleticiler

Bir binan›n taze hava olarak ald›¤› hava, çevredeki di-¤er binalardan at›lan hava olabilir. Binalarda emiflmenfezlerinin, pencere ve aç›kl›klar›n yanl›fl yerleflti-rilmesi; motorlu araçlar›n ve binalar›n (banyo ve mut-faklardan kaynaklanan) egzoz gazlar›n›n, tesisatlardankaçan gazlar›n binaya kolayca girmesine sebep olur.Bunun yan›nda çeflitli yanma ürünleri de binaya, ya-k›nlardaki garajlardan girebilir.

5.3.1.1.3. Biyolojik Kirleticiler

Bakteri, küf, polen ve virüsler en genel biyolojikkirleticilerdendir. Bu kirleticiler hava kanallar›,nemlendiriciler veya drenaj tavas›nda biriken dur-gun sularda ya da çat›, döfleme veya izolasyondatoplanan sularda ço¤al›p büyüyebilir. Kimi zamanda böcek veya kufl pislikleri de biyolojik kirlenmeyeneden olabilir. Öksürük, gö¤üs s›k›flmas›, yüksekatefl, titreme, kas a¤r›s›, mide tahrifli, üst solunumyolu t›kan›kl›¤›, alerjik tepkiler biyolojik kirleticile-rin yol açt›¤› rahats›zl›klardand›r. Legionella bakte-risi de bilindi¤i üzere Lejyoner hastal›¤›na ve atefleneden olmaktad›r.

5.3.1.1.4. Radon ve Asbest

Radon gaz› do¤al radyoaktif bir gaz olup, topraktakiradyoaktif uranyumun parçalanmas›ndan kaynakla-n›r. Topraktan atmosfere yay›lan bu gaz normalded›fl havada zararl› deriflikli¤e ulaflamaz. Ancak s›z-d›rmaz yap›larda topraktan iç ortama yay›lan gaz bu-rada tutulursa zararl› olmaya bafllar. Hasta bina sen-dromu ve bina ba¤lant›l› hastal›klar akut veya ortadereceli sa¤l›k sorunlar›na neden olabilirken, radon

ve asbest vücuda al›nd›ktan uzun süre sonra zararl›etkilerini gösterir. Bu iki madde bir binan›n iç havakalitesinin çok yönlü de¤erlendirilmesinde detayl›olarak ele al›nmal›d›r.

5.3.1.1.5. Mikroaerosoller

Havadaki su zerrecikleri ve sis tek bafl›na zararl› sa-y›lmaz. Ancak mikroplarla yüklendiklerinde bunlar›uzak mesafelere tafl›yarak çok tehlikeli olur. Örne¤inLejyoner hastal›¤›n›n tek yay›lma yolu, bu flekildekisu zerrecikleriyle tafl›nmalar› ve bu kirli zerrelerinsolunmas›d›r.

5.3.1.1.6. Karbondioksit

Karbonun tam yanmas›yla oluflur. Canl›lar›n solunu-muyla ve yak›tlar›n yanmas›yla üretilir. 800 ppm üze-rindeki afl›r› dozlarda insanlarda bafla¤r›s› ve yorgun-luk yapar. Ancak havaland›rmayla giderilebilir.

5.3.2. ‹Ç HAVA KAL‹TES‹N‹N

GEL‹fiT‹R‹LMES‹ ‹Ç‹N ÖNLEMLER

Öncelikle kirlilik kaynaklar›n›n kontrolü ve azalt›l-mas› gerekir. Örne¤in sigara içiminin yasaklanma-s›, zararl› gazlar ç›karan hal› vs malzemelerin içhacimlerde kullan›lmamas› bu önlemler aras›ndasay›labilir.Zararl› maddelerin kayna¤›nda yakalanmas›, ortamakar›flmadan d›flar› at›lmas› prensibi, endüstriyel ha-valand›rma ve mutfak havaland›rmas› gibi alanlardayayg›n olarak kullan›lan prensiplerdir. Bu gibi alan-larda kirletici kaynaklar› belirlidir.D›fl hava kullan›lmaks›z›n, iç ortamdaki havan›nfiltre edilmesi ve temizlenmesi yöntemi, kirleticimaddelerin çok fazla cinste ve say›da olmas› nede-niyle tam baflar›yla kullan›lamamaktad›r. Ancakgeliflen bir sektördür. Özellikle d›fl hava kirliyse vebu kirli d›fl havayla havaland›rma yaparak iç hava-n›n istenilen kalitede olmas› sa¤lanam›yorsa; iç ha-va, temizleyici cihazlar üzerinden resirküle edil-mek suretiyle temizlenebilir. Bu durumda d›fl havakullan›lmaz.‹ç hava kalitesinin sa¤lanmas›nda günümüzde, halaen yayg›n kullan›lan ve en etkin yöntem havaland›r-mad›r. Yeterli miktarda taze havan›n iç mekanlaraverilmesiyle, içerideki hava kalitesi tatmin edici birdüzeye getirilebilir.

5.3.2.1. Kirletici Madde Kayna¤›n›n

Ortadan Kald›r›lmas› veya De¤iflimi

Bu yöntem kirlilik kayna¤›n›n bilindi¤i ve kontrolü-nün mümkün oldu¤u durumlarda iç hava kalitesiyle il-gili sorunlar›n çözümlenmesinde oldukça etkilidir.Örne¤in hal›lar toz depolar›d›r. Her bir gram toz yüz-binlerce mantar sporu tafl›yabilir ve ayn› zamandamikrop ve a¤›r metal içerir.

102

Hal›lar ya çok iyi vakumlanmal›d›r veya yerine sertyüzeyli kaplama malzemeleri kullan›lmal›d›r. Tozunbinaya girifli, kap›larda önlenmelidir. Binalara girifl-te metal ›zgaral› çukurlardan oluflan paspaslar bulun-mal›d›r. ‹ç tarafta ise nemli hal› paspas kullan›labilir.‹ç ortamdaki tozlar› 2/3’ü d›flardan gelmektedir. Ha-va filtrelerin periyodik olarak temizlenmesi veya de-¤ifltirilmesi gerekir. Binan›n çelik tavan kaplamas›-n›n de¤ifltirilmesi, sigara odalar›n›n izolasyonu, kir-letici madde kayna¤›n›n d›flar›dan hava alacak flekil-de yerlefltirilmesi, boyalar›n, yap›flt›r›c›, solvent veböcek zehirlerinin iyi havaland›r›lan (%100 egzozyap›lan) alanlarda depolanmas› ve bu zararl› madde-lerin bina sakinlerinin binada olmad›¤› zaman dilim-lerinde kullan›lmas› konu ile ilgili say›labilecek di-¤er önlemlerdir. Binalar›n bak›m› yap›ld›ktan sonrabelli bir süre zehirli maddelerin etkisinin geçmesiiçin binaya girilmemelidir.

5.3.2.2. Havaland›rma Oran›n› Artt›rmak

Bir binadaki kirlilik oran›n› düflürmek için havaland›r-ma oranlar›n› ve hava da¤›t›m›n› artt›rmak genelliklemaliyeti çok yüksek bir ifllemdir. Ancak iç hava kali-tesinin sa¤lanmas› aç›s›ndan havaland›rma kilit para-metredir. Binalar›n havaland›rma sistemleri tasar›m›,yerel bina standartlar›n› karfl›layabilecek flekilde ya-p›lmal›d›r. Gerekti¤inde inisiyatif kullanarak standart-lar›n üzerinde havaland›rma yap›lmas› öngörülebilir.Binada kirletici madde kayna¤› çok kuvvetli oldu¤uhallerde, yerel egzoz sistemi kirli havan›n at›lmas›için çok önemlidir. Kirli havan›n belli bölgelerde yo-¤un olarak toplanm›fl oldu¤u dinlenme, fotokopi vebask› odas› gibi odalarda yerel egzoz sistemi k›smende olsa kullan›labilir.

5.3.2.3. Hava Temizleme

Hava temizleme kaynak kontrolünde ek bir yöntemolarak kullan›labilse de uygulanma alan› oldukça s›-n›rl›d›r. Mutfak f›r›n› filtreleri gibi kat› veya s›v› par-çac›k kontrolünde kullan›lan cihazlar ucuzdur, fakatçok küçük parçac›klar›n tutulmas›nda yetersizdir. Çokküçük parçac›klar›n tutulmas›nda kullan›labilecekyüksek kapasiteli filtreler ise montaj ve iflletim aç›s›n-dan oldukça pahal›d›r. Gaz faz›ndaki kirliliklerin tu-tulmas›nda ise mekanik filtreler yetersizdir. Bu tarzgaz faz›ndaki kirlilikler adsorbent tutucular kullan›la-rak temizlenebilir; ancak bu cihazlar pahal›d›r ve çoks›k de¤ifltirilmesi gereklidir.

5.3.2.4. Rutubete ve Yo¤uflmaya Ba¤l› Küf ve

Mantar Gelifliminin Engellenmesi

‹ç ortamda ba¤›l nem %60 de¤erinin alt›nda olmal›d›r.Yüksek nem mikro organizma faaliyetlerini h›zla art›-r›r. Bu organizmalar›n zararlar› sadece kendilerindenkaynaklanmaz.

Ayn› zamanda yaratt›klar› reaksiyonlar sonucu gazkimyasallar ç›kmaya bafllar ve insanlar bu gazlardanfliddetle etkilenirler. Mikroorganizmalar sadece insan-lara de¤il ayn› zamanda yap› malzemelerine de zararverir ve onlar› bozar. Nemli yüzeylerde mantar ve küfgeliflebilir. Tipik nemli yüzeyler duvar iç yüzeyleri veyeni izole edilmemifl yap› yüzeyleri, hal›lar ve so¤ukdöflemelerdir. Yüksek yüzey nemlili¤i yo¤uflmay›destekler. Özellikle so¤uk iklimlerle, s›cak ve nemliiklimlerde bu sorun ciddi bir tehdit oluflturur. Bunun için,• Yüzeyler mantar ve küf oluflunuma karfl› temizlen-

meli ve dezenfekte edilmelidir.• Yo¤uflmaya uygun bölgelerde yüzey s›cakl›klar›

art›r›lmal›d›r.• Yo¤uflmaya müsait yerlerdeki nem düzeyi

azalt›lmal›d›r.• Buharla veya silerek yap›lan hal› ve kumafl temiz-

liklerinden sonra hemen kurutma uygulanmal›d›r.• Kirlenmifl malzemeyi at›p, yok etmek gerekir.

5.3.2.5. Kiflisel Havaland›rma Yapmak

Kiflisel havaland›rma endüstriyel alanda eskiden be-ri uygulanmaktad›r. Ancak son y›llarda ofis gibialanlarda da kiflisel havaland›rma uygulamalar› bafl-lam›flt›r. Burada havaland›rma sistemleri tamamenveya k›smen bölgesellefltirilerek çal›flanlar›n kontro-lüne b›rak›lmaktad›r. Kifliler kendi zonlar›ndaki ha-valand›rma miktar›n›, yönünü ve hatta s›cakl›¤›n›kontrol edebilmektedirler. Böylece lokal havaland›r-mayla ›s›tma, so¤utma ve fan enerjisinden tasarrufsa¤land›¤› gibi, yarat›lan mükemmel iç hava kalitesisayesinde çal›flma verimi de artmaktad›r. Çünkü içhava kalitesi ile çal›flanlar›n performans› aras›nda et-kin bir iliflki vard›r.Genel havaland›rmada odaya kifli bafl›na 10 l/s d›fl ha-va temin edildi¤inde, bu havan›n sadece kifli bafl›na0,1 l/s k›sm› yani %1’i teneffüs edilir. Geriye kalanyani beslenen d›fl havan›n %99’u kullan›lmaz. Ayr›cahavan›n teneffüs edilen %1’lik k›s›m tamamen temizde de¤ildir. Çünkü hava solunmadan önce kirleticikaynaklardan gelen emisyonlarla belli oranda kirlenir.Kiflisel havaland›rmada ise her bir bireyin soluma böl-gesine küçük miktarlarda temiz hava temin edilir. Bu-radaki amaç, ortamda bulunabilecek kirlilik kaynakla-r›ndan en az etkilenmifl temiz havan›n, ortamla kar›fl-madan do¤rudan sunulmas›d›r.Ofis ortam›nda bu flekilde kiflisel havaland›rma masaüzerindeki bilgisayar yan›nda bulunan bir menfezdenverilebilir. Kullan›c› do¤rudan jet menfezden üzerineüflenen temiz, serin ve kuru havay› soluyabilecektir.Hava düflük h›z ve türbülansta beslenir. Oda içindehava da¤›t›m› döfleme alt› kanallar ve döflemedekiprizlere tak›lan esnek kanallarla üfleme menfezlerineulaflt›r›l›r.

103

5.3.3. ‹Ç HAVA KAL‹TES‹N‹N

ARTTIRILMASI ‹LE

ÇALIfiANLARIN PERFORMANSI ‹L‹fiK‹S‹

Yeni yap›lan deneylerin sonuçlar› göstermifltir ki, tazehava beslemesini art›rmak veya kirletici yükleriniazaltmak yoluyla iç hava kalitesinin iyilefltirilmesi in-san sa¤l›¤›, konforu ve üretkenli¤i üzerinde pozitif biretkiye sahiptir.Hava kalitesinin ayn› zamanda çok ciddi ekonomikboyutu bulunmaktad›r. Ofis binalar›nda bina ömrü bo-yunca maliyetlere bak›ld›¤›nda; • Ofislerde çal›flan personele ödenen ücretler toplam

maliyetin %92’sini,• Binan›n iflletme maliyetleri %6’s›n›,• Bina ilk yat›r›m maliyeti %2’sini oluflturmaktad›r.Bu aç›dan insanlar›n ›s›l konforu ve üretkenli¤i esasmaliyet unsurudur. Uygun olmayan iç hava koflullar›nedeniyle personel üretkenli¤inde kaybedilecek %6pay, binan›n bütün enerji ve iflletim maliyetlerine efl-de¤erdir. ‹ç hava kalitesinin önemi biraz da bu rakam-lar›n alt›nda yatmaktad›r. Buradaki rakamlara klimatesisat› aç›s›ndan bak›ld›¤›nda ofis binas› toplam ömürboyu maliyeti içinde;• Klima tesisat› ilk yat›r›m maliyetinin oran›

yaklafl›k %1,• Klima tesisat› iflletme maliyeti oran› yaklafl›k

%1,5 mertebelerindedir.• Yetersiz iç hava kalitesi nedeniyle klima tesisat›-

n›n oluflturabilece¤i (veya kazand›rabilece¤i) ücretmaliyeti oran› %6 mertebelerinde olabilmektedir.

Baflka bir çal›flmada ise, ABD ofis binalar›nda yap›lanaraflt›rmada mevcut yap›larda iç hava kalitesini art›r-makla iliflkili toplam yat›r›m tutar› 87,9 milyar USDve bunun getirece¤i ilave y›ll›k iflletme maliyetlerinin4,8 milyar USD oldu¤u; buna karfl›l›k iyilefltirilen sa¤-l›k ve üretkenlik nedeniyle y›lda 62,7 milyar USD karedilebilece¤i hesaplanm›flt›r.Bireysel s›cakl›k kontrolünün üretkenlik üzerine etki-sinin incelendi¤i bir araflt›rmada, basit daktilo yazmatipik ofis aktivitesi için, bireysel s›cakl›k kontrolününüretkenli¤i % 5,4 oran›nda art›rd›¤› ifade edilmekte-dir. Ayn› çal›flmada ortalama nötr ortam s›cakl›¤›nda-ki çal›flma performans›n›n, bu nötr s›cakl›ktan 5°C da-ha fazla ortalama s›cakl›ktaki ortama göre %10 dahafazla oldu¤u gösterilmifltir.

5.3.4. ‹Ç HAVA KAL‹TES‹N‹N

‹Y‹LEfiT‹R‹LMES‹ ‹LE

ENERJ‹ TASARRUFUNUN

ARTTIRILMASI ÇATIfiMASI

‹ç hava kalitesinin artt›r›lmas› için al›nacak tüm ön-lemler, daha iyi filtrasyon sistemleri ve daha çok te-miz hava sa¤lanmas› olarak özetlenebilir. Ancak, buözetlemeye ulafl›rken ayn› zamanda ortam flartlar›n-daki havan›n daha çok d›flar›ya at›lmas› sonucunda

enerji kayb› olacak, yüksek filtrasyon sistemleri içinde daha çok iflletme giderleri ortaya ç›kacakt›r. Budurum, do¤al olarak bu iki kavram aras›nda çat›flma-ya yol açmaktad›r: ‹ç hava kalitesinin sa¤lanmas› m›daha önemlidir; yoksa enerjinin bu kadar pahal› oldu-¤u günümüzde enerji tasarrufu yapmak m› önemlidir?Bu sorunun cevab› elbette ki, iki kavram›n da opti-mum düzeyde iyilefltirilmesi olarak tan›mlanabilir. ‹çhava kalitesini artt›r›rken iflletme giderlerini korkutu-cu anlamda etkilememek için al›nabilecek önlemler-den baz›lar› afla¤›daki gibidir:a. Is› Geri Kazan›m› Yap›lmas›: Do¤ru flekilde etüdedilmifl ›s› geri kazan›m sistemleri egzoz edilecek ha-van›n enerjisinin al›nacak d›fl havaya transfer edilme-si sonucunda enerji tasarrufu gerçeklefltirilebilir.b. Kombinasyon Filtrelerin Kullan›lmas›: Kombinas-yon filtrelerin kullan›lmas› ile bir miktar hava kalite-sinden ödün verilirken, iflletme giderleri düflürülebilir.c. Serbest So¤utma (Free Cooling) Yap›lmas›: D›fl ha-va s›cakl›¤›n›n uygun oldu¤u durumlarda, d›flar›dakihava sadece filtre edilerek içeri verilebilir, böylelikleyüksek oranda iflletme giderleri azalt›l›r.d. CO2 Sensörü Kullan›m›: ‹ç ortamda yaflayan insan-lar›n sürekli olarak de¤iflkenlik gösterdi¤i al›flveriflmerkezi, tiyatrolar, konser salonlar› vb gibi yerlerdeCO2 sensörü kullan›larak anl›k durumda içeride kaçkiflinin oldu¤u bilgisi al›nabilir, böylelikle d›flar›danal›nacak taze havan›n miktar› ya da besleme / dönüflhava debileri de¤ifltirilebilir.e. Havaland›rma Cihazlar›n›n Temizli¤i: Havaland›r-ma cihazlar›n›n içindeki filtrelerin belirli periyotlarlatemizlenmesinin yan›nda, filtre harici di¤er elemanlarda temizlenmeli, böylelikle cihaz içindeki kontami-nasyon oluflumlar› engellenmelidir.f. Havaland›rma Kanallar›n›n Temizli¤i: Kanal içe-risinde aç›kl›klardan giren veya performans› düflenfiltrelerin görev yapamamas›ndan kaynaklanan kir-lili¤in temizlenmesi için uzaktan kumandal› robottemizleme sistemleri düflünülebilir. Bu robot belirliaral›klarla kanal içlerini temizleyerek iç hava kalite-sini artt›rabilir.

5.4. ‹Ç HAVA KAL‹TES‹N‹N

SA⁄LANMASI ‹Ç‹N GEREKL‹

HAVALANDIRMA M‹KTARLARI VE

D‹⁄ER HUSUSLAR

5.4.1. GEREKL‹ HAVALANDIRMA

M‹KTARLARI

Hava kalitesi problemine neden olan parametrelerle il-gili bir çal›flmada 529 sorunlu bina incelenmifltir. Bubinalardaki hava kalitesi sorunlar›n›n kayna¤›, %53oran›nda yetersiz havaland›rmaya ba¤l›d›r. %15 ora-n›nda iç kirletici kaynaklar, %10 oran›nda d›fl kirleticikaynaklar vb olarak s›ralama devam etmektedir.

104

‹ç hava kalitesi sorunu modern zamanlar›n problemidirve esas olarak yetersiz havaland›rmadan kaynaklanmak-tad›r. Binalar›n do¤al olarak yeterince havaland›r›ld›¤›Güney iklimlerindeki geleneksel yap›larda böyle bir so-run karfl›m›za ç›kmamaktad›r. 1973 y›l›na kadar meka-nik olarak havaland›r›lan modern ticari binalarda da busorunla karfl›lafl›lmamaktad›r. 1973 deki petrol ambar-gosundan sonra, binalardaki taze hava miktarlar› enerjitasarrufu kayg›s›yla azalt›lm›flt›r. Ancak azalt›lan bu d›fl

hava miktarlar›n›n, hem konfor hem de sa¤l›k flartlar›n›karfl›lamakta yetersiz kald›¤› görülmüfltür. ‹ç hava kalite-si sorunlar› da bundan sonra gündeme gelmifltir.Yetersiz havaland›rma, HVAC sistemlerinin verimsizçal›flmas›n›n bir sonucu olarak da karfl›m›za ç›kabilir.E¤er bir binan›n klima sistemi havay› insanlara efektifbir flekilde da¤›tam›yorsa, bu hasta bina sendromu olarakkarfl›m›za ç›kar. Minimum enerji tüketimiyle kabul edi-lebilir bir iç hava kalitesine ulaflabilmek için ASHRAEkifli bafl›na düflen d›fl hava miktar›n› bir standarda ba¤la-m›flt›r. Ancak söz konusu havaland›rma de¤erleri halatart›fl›lmakta olan de¤erlerdir. Yeterli havaland›rmay›,kaynaktan ba¤›ms›z olarak, her koflul için geçerli genelde¤erlerle temin etmek mümkün de¤ildir. fiekil 5.7’de görüldü¤ü gibi içeride belirli bir kimyasal›nkonsantrasyon limitini tutturmak için, kayna¤›n gücüazald›kça gerekli havaland›rma önemli ölçüde azalmakta-d›r. Dolay›s›yla binadaki kirletici kaynaklar› hakk›nda ye-terli bilgi olmadan gerekli havaland›rma miktar›n›n stan-dartlara göre gözü kapal› seçimi ço¤u kez fazla havalan-d›rma veya yetersiz havaland›rma ile sonuçlanacakt›r.Belki de havaland›rma miktarlar›, ayn› ›s› kayb› ve kazan-c› hesaplar›nda yap›ld›¤› gibi, her bina için kaynak tan›-m›na ba¤l› olarak hesaplanmal›d›r. Böyle bir hesap yön-temi, kaynak tan›mlar› yap›lamad›¤› ve zararl› düzeyleribelirlenemedi¤i için, günümüzde verilememektedir.Buradan hareketle son y›llarda geliflen tekniklerden bi-ri talep kontrollü havaland›rmad›r. Bu sistemde hava

fiekil 5.7. EM‹SYON KAYNA⁄I GÜCÜPARAMETRE OLMAK ÜZERE

ODA ‹Ç‹NDEK‹ K‹RLET‹C‹ YO⁄UNLU⁄UNUNHAVALANDIRMAYLA DE⁄‹fi‹M‹

Tablo 5.8. ÇEfi‹TL‹ UYGULAMALAR ‹Ç‹N ASHRAE 62-2001 STANDARDI TARAFINDAN TAVS‹YE ED‹LEN M‹N‹MUM DIfi HAVA M‹KTARLARI

105

kalite sensöründen veya CO2 sensöründen kumandaalan bir havaland›rma sistemi, ihtiyaç oldu¤unda ve ta-lep geldi¤inde devreye girmektedir. Özellikle kafe, bargibi yo¤un havaland›rma gereken ve büyük havaland›r-ma enerjisi tüketimi olan ve ayn› zamanda havaland›rmaihtiyac›n›n gün boyunca de¤iflken oldu¤u yerlerde busistemin uygulamas› giderek yayg›nlaflmaktad›r. Bu sis-temler konvansiyonel sistemlere göre enerji tüketiminde%20 ile %50 oran›nda tasarruf sa¤layabilmektedir. a. Kar›fl›k gaz (hava kalitesi) sensörleri daha ucuz ol-du¤undan 1.000 m3/h ve üzerindeki havaland›rma de-bilerinde uygundur. Bunlar, kötü kokular›, duman, bu-har gibi kirletici gazlar› alg›lar. Lokanta, spor salonukonferans salonu gibi uygulamalarda idealdir.b. CO2 sensörleri ise daha pahal› olup, 5.000 m3/h veüzeri debilerde ekonomik olmaya bafllar. Özellikle in-san› alg›lad›¤›ndan, tiyatro, konser salonu gibi sigaraiçilmeyen yerler için idealdir. ‹ç hava kalitesi ve havaland›rmayla ilgili konuyu engenifl biçimde ilk ele alan standart ASHRAE 62 - 73olmufltur. Bu standart 1973, 1981, 1989, 1999 y›llar›n-da revize edilmifl ve son ASHRAE Standart 62 - 2001yay›nlanm›flt›r. Bu standartta verilen taze hava mikta-r› de¤erlerinden örnekler Tablo 5.8’de verilmifltir. Avrupa da ise bu konuda bir standart yeni ortaya ç›k-maktad›r. Son aflamas›na gelen EN 13779 “Ventilati-on for Buildings - Performance Requirements forVentilation and Air Conditioning Systems” isimli ABstandard› yak›nda yürürlü¤e girecektir. Bu konudaüye ülkelerdeki uygulamalar ve mevcut ulusal stan-dartlar önemli farkl›l›klar içermektedir. EN 13779 bufarkl›l›klar› gözeterek, belirli aral›klar ve kademelertan›mlamaktad›r. EN 13779 bu amaçla iç hava kalite-sini dört gruba ay›rmaktad›r: • IDA 1 : yüksek iç hava kalitesi,• IDA 2 : orta iç hava kalitesi,• IDA 4 : kabul edilebilir iç hava kalitesi,• IDA 5 : düflük iç hava kalitesi,olarak s›ralanabilir.‹ç hava kalitesi ve konfordan söz ederken, öncelikle içhava bölgesi tan›mlanmal›d›r. Ölçümler ve gerekli ko-flullar bu bölgede gerçeklefltirilmelidir.

Özellikle konfor koflullar› ancak “yaflam alan›” denilenbölgede garanti alt›na al›n›r. Tablo 5.9’da EN 13779 tara-f›ndan tan›mlanan yaflam alan›n›n boyutlar› verilmifltir.‹ç hava kalitesinin kategorisinin belirlenebilmesi ve ölçül-mesi için dolayl› ve dolays›z 5 yöntem tan›mlanm›flt›r.Dolays›z yöntemler CO2 seviyesinin veya belirli kirleti-cilerin seviyelerinin ölçülmesine veya alg›lanan havakalitesinin s›n›fland›r›lmas›na dayanmaktad›r. Dolayl›yöntemlerde ise kifli bafl›na veya kullan›m alan› bafl›natemin edilen d›fl hava miktar›, yani havaland›rma mikta-r›na bak›lmaktad›r. Afla¤›daki Tablo 5.10’da kifli bafl›nahavaland›rma miktar›na göre iç hava kalitesi kategorile-rinin tan›mlar› verilmifltir. Burada belirli aral›klar tan›m-lanmaktad›r. Bu aral›kta hangi de¤erin seçilece¤i ulusalstandartlara b›rak›lmaktad›r. Burada verilen havaland›r-ma miktarlar› enerji tasarrufu amac›yla bir dönem k›s›-lan havaland›rma miktarlar›na göre çok yüksektir. Avrupa Standart›na dayanan Türk Standart›nda ise ha-valand›rma miktarlar› bir aral›k olarak de¤il, bu aral›kiçinde seçilen bir de¤er olarak verilmifltir. Birkaç de-¤er ise aral›¤›n içinde kalmamaktad›r. Türk standard›de¤erleri Tablo 5.11’de verilmifltir.

Tablo 5.9. EN 13779 UYARINCA TANIMLANANYAfiAM ALANI BOYUTLARI

Tablo 5.10. EN 13779 K‹fi‹ BAfiINA TAZE HAVA M‹KTARLARI

Tablo 5.11. TÜRK STANDARTLARINA GÖREK‹fi‹ BAfiINA TAZE HAVA M‹KTARLARI

106

Kifli bafl›na taze hava miktarlar›n›n belirlendi¤i birtablo oldu¤u gibi ayn› zamanda hacimlerin kullan›mfleklerine de göre gerekli hava de¤iflim katsay›lar› ta-n›mlanm›flt›r (Tablo 5.12).EN 13779 standard›na esas olan genifl kapsaml› birçal›flmada:• Kifli bafl›na 10 l/s de¤erinin alt limit olmas› ve bu

havaland›rma miktar›n›n art›r›lmas› halinde flika-yetlerin azald›¤›,

• 20 l/s kifli havaland›rman›n emniyetli ve iyi bir de-¤er oldu¤u ortaya konulmufltur.

Söz konusu çal›flma bir literatür araflt›rmas›na dayan-maktad›r. 30.000 denek içeren 20 çal›flman›n sonuçla-r› dikkate al›nm›flt›r.Do¤al olarak bina cinsine ve kirleticilerin yo¤unlu-¤una ba¤l› olarak tatminkar de¤erler farkl›l›k gös-termektedir. Ancak 20 l/s de¤eri, çal›flmalar›n çok büyük k›sm›nda,uygulamadan ba¤›ms›z biçimde, tamamen yeterli birde¤er olarak karfl›m›za ç›kmaktad›r.

5.4.2. HVAC S‹STEM‹N‹N KEND‹ TEM‹ZL‹⁄‹

6 farkl› binada d›fl havan›n, besleme havas›n›n ve içhavan›n alg›lanan kalitesinin ölçüldü¤ü bir araflt›r-mada, 5 binada d›fl hava ile besleme havas› kalitesiaras›nda iki misline varan çok ciddi farklar ölçül-müfltür. Aradaki fark d›fl taze havan›n klima siste-minde kirlenmesinden kaynaklanmaktad›r. Baz› hal-lerde klima sistemindeki kirlenme, iç kaynaklardanolan kirlenmeden daha fazlad›r. Klima sistemindekikirlenmede 3 ana kaynak bulunmaktad›r. Bunlardanbirincisi filtrelerdir. Bir di¤er önemli kaynak kanal-lard›r ve üçüncü kaynak ise klima santrallerinde so-¤utma serpantini gibi yo¤uflman›n oldu¤u yüzeyler-dir. Klima sisteminin bu etkisi dolay›s›yla iç havakalitesi ana çal›flma konular›ndan biri de HVAC sis-teminin kendi temizli¤idir. HVAC sistemlerinin ye-ni bak›m yönetmeliklerini oluflturmak, belirliHVAC sistem bileflenlerinin temizlik tan›mlar›n›yapmak üzere bir Avrupa projesi ve çal›flma grubuoluflturulmufltur.

Tablo 5.12. TAVS‹YE ED‹LEN SAATTEK‹ HAVA DE⁄‹fi‹M KATSAYILARI

107

Bu konuda mevcut en kapsaml› standart “Havalan-d›rma ve klima sistemlerinin hijyenik standard›” ad›-n› tafl›yan VDI 6022 K›s›m 1 - 3 standard›d›r.HVAC sistem bileflenleri içinde en önemlilerinden bi-ri yukar›da ifade edildi¤i gibi kanallard›r. Kanal top-lam yüzey alan› tipik uygulamalarda bina döfleme ala-n›n›n %10’u mertebelerine ulafl›r. Kanallardaki tozyükünün tan›m›, temizleme yöntemleri ve bunlar›n et-kinli¤i genifl ölçüde çal›fl›lmaktad›r. Kanallardaki tozölçüm yöntemleri, aralar›ndaki farklar ve temizli¤inölçüsü Tablo 5.13’te verilmifltir. Kanallar›n temizli¤iiçin VDI 6022 K›s›m 1 de “süpürge temizli¤i” tan›m›getirilmifltir. Bu de¤er 4 g/m2 gibi bir temizlik stan-dard›n› ifade etmektedir. Yeni VDI 6022 K›s›m 3 ka-nallarda Tablo 5.13’te düflük standart de¤erinin üze-rinde toz olufltu¤unda, temizli¤i flart koflmaktad›r. Te-mizlikten sonra toz konsantrasyon de¤eri orta standartde¤erinin üzerine ç›kmal›d›r.

5.4.3. ‹Ç ORTAM SICAKLI⁄I ‹LE

‹Ç HAVA KAL‹TES‹ ‹L‹fiK‹S‹

Hava s›cakl›¤› ve nem oran›n›n yüksek olmas›, dahafazla hasta bina sendromuna neden olmaktad›r. Yük-sek nemin insan sa¤l›¤›na olan negatif etkisi daha iyibilinmektedir. Rutubet ayr›ca bir çok mikroorganiz-man›n geliflebilmesine olanak sa¤lar. Nemli yüzeylermikroplar›n geliflmesi için en uygun ortamlard›r. Ha-va insanlara so¤uk ve kuru sunulmal›d›r. Böyle bir ha-van›n alg›lanan kalitesi yüksek olmaktad›r. So¤uk vekuru hava kaliteyi art›r›rken, gerekli havaland›rmamiktar›n› da düflürmektedir. Yüksek s›cakl›¤›n iç havakalitesine ve insan sa¤l›¤›na etkisi incelenirse, sen-drom say›s› ve s›cakl›k aras›ndaki ba¤›nt› 20°C ile26°C aras›ndaki iç s›cakl›k aral›¤›nda lineere yak›nd›r.Bir baflka çal›flmaya göre de hastal›k riski iç ortam s›-cakl›klar› 20 - 21°C üzerine ç›k›nca artmaktad›r. Bu-nun üzerinde s›cakl›¤›n her 1°C art›fl› hastal›k riskini%10 - 20 art›rmaktad›r.S›cakl›¤›n artmas› ayn› zamanda alg›lanan iç hava kali-tesini de düflürmektedir. Ayn› iç hava, s›cakl›k düfltükçedaha temiz hava olarak alg›lanmaktad›r. ‹ç s›cakl›¤›

artmas› insan performans›n›n da azalmas›na neden ol-maktad›r. ‹ç s›cakl›¤›n 20°C’den 24°C’ye ç›kmas› ha-linde, daktilo ile yazma h›z› olarak ölçülen çal›flmaperformans› %18 - 49 aras›nda azalmaktad›r.

5.5. HAVALANDIRMADA

ENERJ‹ TASARRUFU

5.5.1. DOAS (Dedicated Outdoor Air Systems)

Tam haval› sistemlerde özellikle VAV sistemlerinde içhava kalitesi standartlar›n›n gere¤i olan havaland›rmamiktarlar›n›, bütün hacimlerde ve sürekli sa¤lamakmümkün olamamaktad›r. ‹ç hava kalitesi - konfor iki-lemine bir çözüm olarak DOAS fikri ortaya at›lm›flt›r. Özel atanm›fl d›fl hava sisteminde (DOAS) d›fl hava te-mini, ba¤›ms›z bir sistemle gerçeklefltirilmektedir. D›-flar›dan iç mahallerin ihtiyac› olan ve standartlarla belir-lenen miktarlarda d›fl hava, bir taze hava santralindengeçirilip, hacimlere ihtiyac› ölçüsünde da¤›t›lmaktad›r.Bu taze hava, ayn› zamanda taze hava santralinde flart-land›r›lmaktad›r. Santralde %100 taze hava filtre edilipkurutulmakta ve iç ortam s›cakl›¤›n›n alt›nda so¤uk ola-rak iç hacimlere beslenmektedir. Beslenen taze hava, içhacimlerdeki gizli ›s› yükünü tamamen alacak flekildekuru olarak verilmektedir. Hava so¤uk olarak üflendi-¤inden ayn› zamanda bir miktar duyulur ›s› kazanc›n›da karfl›lamaktad›r. Paralel olarak çal›flan ve %100 içhava kullanan herhangi klima sisteminde ise binan›nduyulur ›s› yükü karfl›lanmaktad›r. Klima sistemi olarakfan coil, VAV, panel (statik) so¤utma ve ›s›tma, ›s›pompas› gibi bir sistem kullan›labilir. Sonuç olarak sis-tem tan›m› afla¤›daki gibi özetlenebilir:• Ba¤›ms›z ve ayr› %100 taze haval› havaland›rma

sistemi,• Havaland›rma havas›n› iç gizli ›s› kazanc›n› tama-

men karfl›layacak flekilde kuru besleme (Beslemehavas› çi¤ noktas› s›cakl›¤› 7°C),

• Havaland›rma havas›n› iç ›s› kaynaklar›n›n bu-lundu¤u ofis binalar›, okullar gibi yerlerde yaz-k›fl ortam s›cakl›¤›ndan daha so¤uk üfleme (13°Cmertebesinde),

Tablo 5.13. KANALLARDAK‹ TOZ ÖLÇÜM YÖNTEMLER‹, ARALARINDAK‹ FARKLAR VE TEM‹ZL‹⁄‹N ÖLÇÜSÜ

108

• Sistemin duyulur ›s› yükünün geri kalan›n› (yak-lafl›k %70’i) paralel çal›flan bir klima sistemiylekarfl›lama.

Bu sistem, hem iç hava kalitesi hem de konforu birlik-te sa¤layan mükemmel özellikte ve gelecekteki klimasistemi olarak tan›mlanabilir.Nem alma için nem al›c› maddeler veya so¤utma ser-pantinleri kullan›labilir. Nem al›c› maddelerle olufl-turulan sistemler, çi¤ noktas› s›cakl›¤›n›n 4°C alt›n-da oldu¤u uygulamalar için daha iyi sonuçlar ver-mekte ve bu bölgede tercih edilmektedirler. Çi¤ nok-tas› s›cakl›¤› 4°C üstünde oldu¤unda so¤utucu yü-zeylerde nem almak daha uygundur. So¤utucu yüzey olarak ise su so¤utmal› serpantinlertercih edilmelidir. DX serpantinlerin bu amaçla kullan›lmas›nda hijyen,ekonomi ve kullan›m kolayl›¤› aç›s›ndan dezavantaj-lar vard›r. DX serpantinlerde k›smi yüklerde kom-presörün durup kalkmas› gerekir. K›smi yükte nemalma kapasitesi azalacak ve tam tersine “off” konu-munda serpantin yüzeyleri nemlendirici gibi çal›fla-cakt›r. Ucuz tarifeden elektrik kullan›m imkan› orta-dan kalkacakt›r.D›flar›dan al›nan taze havan›n flartland›r›lmas›nda, ›s›geri kazanma cihazlar› kullan›labilir. Bu geri kazanmacihazlar› duyulur ›s› geri kazanma ve gizli ›s› geri ka-zanma (antalpi tekerle¤i) biçimde olabilir.

5.5.2. TALEP KONTROLLÜ

HAVALANDIRMA YAPILMASI

Havaland›rmada iç hava kalitesini bozmadan enerjitasarrufu sa¤lamak üzere son y›llarda geliflen teknik-lerden biri, talep kontrollü havaland›rmad›r.Bu sistemde, hava kalite sensöründen veya CO2 sen-söründen kumanda alan bir havaland›rma sistemi,ihtiyaç oldu¤unda ve talep geldi¤inde devreye gir-mektedir. Özellikle kafe, bar gibi kirletici kayna¤›insan olan ve yo¤un havaland›rma gereken ve büyükhavaland›rma enerjisi tüketimi olan ve ayn› zaman-da havaland›rma ihtiyac›n›n gün boyunca de¤iflkenoldu¤u yerlerde bu sistemin uygulamas› giderekyayg›nlaflmaktad›r.Bu sistemler konvansiyonel sistemlere göre enerji tüke-timinde %20 - 50 oran›nda tasarruf sa¤layabilmektedir.

a. Kar›fl›k gaz (hava kalitesi) sensörleri daha ucuzoldu¤undan 1.000 m3/h ve üzerindeki havaland›r-ma debilerinde uygundur. Bunlar, kötü kokular›,duman, buhar gibi kirletici gazlar› alg›lar. Lokanta,spor salonu, konferans salonu gibi uygulamalardaidealdir.b. CO2 sensörleri ise daha pahal› olup, 5.000 m3/h veüzeri debilerde ekonomik olmaya bafllar. Özellikle in-san› alg›lad›¤›ndan, tiyatro, konser salonu gibi sigaraiçilmeyen yerler için idealdir.Kontrollü enerji tasarrufu, klima santralinde taze ha-van›n ›s›t›lmas› ve so¤utulmas› için harcanan enerji-den olmaktad›r.Ayr›ca taze hava santrallerinde de¤iflken debili uy-gun fanlar kullan›l›rsa, fanda tüketilen elektrik ener-jisinden tasarruf edilir. Çeflitli uygulamalar için veri-len tasarruf potansiyeli Tablo 5.14’te verilmifltir.

5.5.2.1. Örnek

Kontrollü havaland›rma ile yap›lacak tasarrufa ör-nek olarak pik yükte %100 doluluk oran›nda d›flar›-dan al›nan taze hava miktar› = 6.000 m3/h olan birofis uygulamas› verilmifltir.Bu uygulamada iç mekana yerlefltirilen bir CO2 sen-sörüyle insan yo¤unlu¤u sürekli kontrol edilmekteve klima santralinde taze hava miktar› buna göre be-lirlenmekte, yani içerideki insan yo¤unlu¤u azald›k-ça, d›flar›dan al›nan taze hava miktar› da ayn› oran-da azalt›lmaktad›r. Santralde kullan›lan fan debileri sabittir ve hava de-bileri klapelerle kontrol edilmektedir. Taze havaazald›kça, taze hava damperi kapan›rken iç havadamperi aç›lmaktad›r. ‹stanbul için gün içi s›cakl›kde¤erleri ve kabul edilen doluluk miktarlar› uyar›ncaklimayla ilgili hesaplanan veriler afla¤›daki Tablo5.l5’te görülmektedir.Buna göre gün içi ortalama batarya kapasiteleri so-¤utma için %80, ›s›tma için %72 mertebelerindedir.Basit bir CO2 sensörü kullan›m›yla so¤utma batarya-s›, pik yükün %80’i civar›nda çal›flacak ve böylelikleso¤utma için günde 21 EUR, so¤utma sezonunun5 ay sürece¤i kabul edilirse, bir so¤utma sezonunda3.125 EUR civar›nda iflletme maliyetleri azalacakt›r. Ayn› flekilde CO2 sensörüyle ›s›tma bataryas› pikyükünün %72’si civar›nda çal›flacakt›r. Böyleliklekazan yak›t› olarak do¤al gaz kullan›l›rsa, günlükkazanç yaklafl›k 132 EUR, ›s›tma sezonu 4 ay ka-bul edilirse, sezonluk iflletme kazanc› yaklafl›k15.800 EUR olacakt›r.

5.5.3. CEPHE HAVALANDIRMASI

Havaland›rma için gerekli d›fl havan›n bir merkezisistemle temini yerine bina d›fl cephesinden do¤ru-dan iklimlendirilen hacimlere al›nmas›na verilenisimdir.

Tablo 5.14. ÇEfi‹TL‹ UYGULAMALAR ‹Ç‹N TASARRUF POTANS‹YELLER‹

109

Afla¤›daki özelliklere sahip olmal›d›r:• Yüksek ofis yap›lar›nda olas› dekorasyon veya

yerleflim de¤iflikliklerine cevap verebilen çok yön-lü kullan›m mümkün olmal›d›r.

• Bina sahibine bina içinde maksimum kullan›labiliralan b›rakmal›d›r.

• Tesisat için ayr›lan flaft ve asma tavan hacimleri enaza indirilmelidir.

• Sistem ucuz olmal›, projelendirilmesi h›zl› ve düflükmaliyetli, montaj› ve iflletmesi ise basit olmal›d›r.

5.5.3.1. Do¤al Havaland›rma ve Free Cooling

Do¤al ve mekanik havaland›rma sistemlerinin bir-lefltirildi¤i hibrid havaland›rma sistemlerinde, heriki sistemin de avantajlar›na sahip olunurken, d›flhava s›cakl›¤›n›n 16 - 26°C oldu¤u durumlardapencereler vas›tas›yla do¤al havaland›rma yap›la-rak 12,5 l/s.m2 hava debisiyle so¤utma gruplar›n›çal›flt›rmadan yaklafl›k 80 W/m2 so¤utma yüklerineeriflilebilmektedir.

Uygun iklim flartlar›nda gece so¤utmaya ihtiyaç olanmekanik sistemlerde “free cooling” veya “cool down”seçenekleri gece so¤utmas› olarak kullan›labilir. Yazmevsiminde ve geçifl mevsimlerinde, gece iç s›cakl›k-tan daha düflük iç hava gece saatlerinde sistem tam aç›kkonuma getirilerek so¤uk hava ile yap›lan so¤utma küt-lesi bina içinde depolan›r ve gün boyunca kullan›l›r.

5.5.4. NIGHT PURGE + COOL DOWN

Otomasyon sisteminin enerji harcamas›n› azaltmakiçin, gece (mahal kullan›mda de¤ilken) d›flar›dakiso¤uk hava ile ortam havas›n› de¤ifltirmesine NightPurge ad› verilir. Kontrolör Night Purge’e d›fl havas›cakl›¤›, ortam s›cakl›¤› ve d›fl hava nemi veya yafltermometre s›cakl›¤›na göre karar verir. Night Pur-ge s›ras›nda binaya %100 taze hava al›n›r. VAV’lisistemlerde, Night Purge s›ras›nda fan h›z›n› düflür-mek amaçl› zonlar›n debileri %50 kapasitelerineayarlan›r. Night Purge bafllamas› için gerekli flartlarTablo 5.16’da verilmifltir.

Tablo 5.15. ‹STANBUL’DAK‹ ÖRNEK B‹NA ‹Ç‹N SICAKLIK DE⁄ERLER‹ VE DOLULUK M‹KTARLARI UYARINCA

KL‹MAYLA ‹LG‹L‹ HESAPLANAN VER‹LER

Tablo 5.16. NIGHT PURGE BAfiLAMASI ‹Ç‹N GEREKL‹ fiARTLAR

110

5.6. TAZE HAVA M‹KTARI VE

BUNUN ASTIM VE ALERJ‹ ÜZER‹NE

ETK‹LER‹

Evlerdeki taze hava miktar›n›n sa¤l›k üzerine etki-si, daha az araflt›r›lm›fl bir konudur. ‹sveç’te yap›lanbir araflt›rmada yetersiz havaland›rman›n, okul ön-cesi çocuklarda ast›m ve di¤er alerjik hastal›klarüzerine etkisi araflt›r›lm›flt›r. Bu amaçla genifl biranket çal›flmas› ve arkas›ndan 400 denek üzerindecase-kontrol çal›flmas› yap›lm›flt›r. Bu 400 çocuk,villa tipi ve apartman tipi olmak üzere farkl› tip ko-nutlarda yaflamaktad›r. Bu konutlarda gerçekleflenortalama do¤al taze hava miktar›, saatte 0,37 havade¤iflimidir. En iyi de¤iflim 1,37 ve en kötü de¤iflim0,17 olarak ölçülmüfltür. Evler saatteki hava de¤iflim miktarlar›na göre 4 ara-l›k dilimine bölünmüfltür. En iyi havalanan son çey-rekteki evlerdeki çocuklar›n hastal›k riski = 1 olarakreferans al›nm›flt›r. Di¤er daha az havalanan evgruplar›nda yaflayan çocuklar›n hastal›k riskleriTablo 5.17’de verilmifltir.Buna göre ‹sveç’teki evlerde hava de¤iflim say›la-r›, tavsiye edilen 0,5 de¤erinin alt›ndad›r ve düflükhavaland›rma ast›m, alerji gibi hastal›k riskleriniart›rmaktad›r.

5.7. ‹Ç HAVA KAL‹TES‹N‹N

SA⁄LANMASI ‹Ç‹N

PROJELEND‹RME, UYGULAMA,

C‹HAZ SEÇ‹M‹ VE ‹fiLETMEDE

D‹KKAT ED‹LMES‹ GEREKEN

KONULARA ‹L‹fiK‹N GENEL NOTLAR

a. Planlanmayan hava ak›mlar› iç hava kalitesini dü-flürür. Binalardaki rutubet, konfor, iç hava kalitesi,afl›r› enerji tüketimi ve duman koku yay›lmas› gibi pekçok problem; baflta planlanmayan ve yanl›fl tasar›m,uygulama veya iflletmeden kaynaklanan hava hareket-leri nedeniyle oluflur. Bunlarla ilgili afla¤›daki örnek-ler verilebilir:• Bacadan basan havan›n yanma ürünlerini yaflanan

hacimlere yaymas›,• Dönüfl plenumundaki emifl nedeniyle döfleme gi-

derlerindeki sifonlar›n kaybolmas› ve kötü kokula-r›n ve gazlar›n yaflanan hacimlere dolmas›,

• Yine dönüfl plenumundaki çekiflin etkisiyleflartland›r›lmam›fl d›fl havan›n iç ortama emil-mesi, ayn› flekilde kazan dairesinden kimyasalmadde depolar›ndan, fotokopi odalar›ndan vshava emilmesi,

• D›fl hava al›fl a¤›zlar›n›n yanl›fl yerlere bulunmas›nedeniyle kirli veya nemli hava emilmesi,

• D›fl hava al›fl panjurlar›n›n kapal› kalmas› ne-deniyle iç ortamda istenilen havaland›rman›nyap›lamamas›.

b. ‹ç hava kalitesi aç›s›ndan klima sistemlerinin sa¤la-mas› gereken kriterler:• Oda s›cakl›¤›n›n bireysel veya zon kontrollü yap›l-

mas› ve di¤er çevresel kontroller, sa¤l›k ve konforiçin tavsiye edilir. D›fl iklim flartlar› iç mekan flart-lar›n› kontrol için çok iyi belirlenmeli ve tasar›m-da titizlikle ele al›nmal›d›r.

• Daha kolay kontrol ve enerji verimlili¤i için ›s›t-ma sistemi, yerleflime ve hacimlerdeki yük ka-rakterine göre zonlara ayr›lmal›d›r. Klima siste-mi de benzer flekilde yük karakterine göre zon-lara ayr›lmal›d›r.

• Odadaki tozlar› yakt›¤›ndan, yüksek s›cakl›k ›s›t-mas›ndan kaç›n›lmal›d›r (Buhar ile ›s›tma,90/70°C ›s›tma vb).

• Mümkün oldu¤u kadar düflük s›cakl›k ›s›tmas› ter-cih edilmelidir (75/60°C, 65/50°C vb).

• Radyatörleri so¤uk iklimlerde mümkün oldu¤u ka-dar pencere altlar›na yerlefltirerek, pencereden olanso¤uk hava ak›m› önlenmelidir.

• Hacim içerisinde yerel veya zamana ba¤l› s›cakl›kde¤iflimlerinden kaç›n›lmal›d›r.

• Oda içerisinde düfley s›cakl›k gradyan› oluflmamal›d›r.• Yüksek nemli ortamlar›n oluflmas› önlenmelidir.

Rutubetli ortamlar hava kalitesini düflürür ve mik-roplar›n üremesine uygun ortam oluflturur.

• Kirlilik yüklerine ba¤l› olarak her odan›n yeterlidüzeyde havaland›r›lmas› sa¤lanmal›d›r.

• Kirleticiler mümkün oldu¤u kadar kayna¤›nda ya-kalanarak d›flar› at›lmal›d›r.

• Havaland›rma sisteminin çal›flma saatleri, binan›nkullan›m saatlerinin üzerinde olmal›d›r.

• D›fl hava alma a¤›zlar› mümkün oldu¤u kadar te-miz bölgelerde bulunmal›d›r.

• Hava al›fl ve egzoz a¤›zlar› aras›nda yeterince me-safe bulunmal›d›r.

• D›fl havan›n etkin filtrasyonu gerekir.

Tablo 5.17. DAHA AZ HAVALANAN EVLERDE YAfiAYAN ÇOCUKLARIN HASTALIK R‹SKLER‹

111

• Hava kanallar› s›zd›rmaz yap›lmal›d›r ve klimasistemi elemanlar› çok kaliteli tip seçilmeli ve te-miz tutulmal›d›r. Bunlar kendileri kirlilik kayna¤›olmamal›d›rlar.

• Klima sistem bileflenleri seçilirken iç hava kalitesive hijyen koflullar› dikkate al›nmal›d›r.

• Hava kanallar›n›n içten izolasyonundan olabildi-¤ince kaç›n›lmal›d›r.

• Uygun olmayan hacimlerden resirkülasyon havas›kullan›m›ndan mümkün oldu¤u kadar kaç›n›lmal›d›r.

c. Proje firmas›, uygulama firmas› ve binan›n ifllet-me/bak›m grubunun kendi aralar›nda ve mal sahi-biyle, binan›n hijyen standard›n›n VDI 6022’de be-lirtilen hususlara uygunlu¤u konusunda mutabakatsa¤lanmal›d›r.d. Projenin gerek uygulamas› s›ras›nda, gerekse ifllet-mesi süresince sistemin temiz tutulmas›na yönelik ya-z›l› bir hijyen yönetmeli¤i haz›rlanmal›d›r.e. By pass ihtimalinin önlenmesi için binadaki tazehava al›fl ve egzoz havas› at›fl noktalar› projelerdeaç›k bir flekilde belirtilmeli, uygulama firmas› bunoktalar›n uygunlu¤unu çevre flartlar›n› da (a¤›r tra-fik, ses seviyeleri, çevre bina bacalar› ve egzoz at›fl-lar› gibi) göz önüne alarak kontrol etmelidir. Birde¤ifliklik söz konusu ise proje firmas› ile protokoldüzenlenmelidir.f. Belirlenen temizlik yöntemlerine uygun olarak ka-nal sistemlerinde yeterli say› ve büyüklükte kon-trol/müdahale kapa¤› konmal›d›r. Bunlarla, klima vehavaland›rma sistemlerine bak›m amac›yla rahatl›klaulafl›labilmelidir.g. Yang›n damperi ve hacim damperleri için kon-trol/müdahale kapaklar› konmal›d›r.h. Klima ve havaland›rma santrallerinin hücre yap›s›olabildi¤ince hijyenik olmal›d›r. Yüksek kalitede imaledilmifl cihazlar tercih edilmelidir.• Hücrelerin iç yüzeyleri düzgün, toz tutmayacak fle-

kilde olmal›d›r.• Cihazlar s›zd›rmaz olmal›d›r.• Is› köprüsü bulunmamal›d›r.• Kolay temizlenmesi yönünden plug fanlar tercih

edilmelidir.• Kanal ba¤lant›s› için esnek ba¤lant› parçalar› hij-

yenik malzemeden olmal›d›r (Branda bezi aslakullan›lmamal›d›r.).

i. Klima santrallerinde damla tutuculardan geçen ha-van›n geçifl h›z› 3,5 m/s’nin alt›nda olmal›d›r.j. So¤utucu ve ›s›t›c› bataryalar kolayca ç›kar›labilmelidir.k. Sulu tip nemlendirici kullan›lmas› zorunlu olan yer-lerde hava y›kay›c› ve sulu nemlendiricilerde hijyenotomasyonu yap›lmal›d›r. Akflamlar› su rezerv tankla-r› otomatik olarak boflalt›lmal›, kuru çal›flt›rma yap›l-mal›; sabahlar› otomatik su doldurma sa¤lanmal›d›r.Bu flekilde literatürde pazartesi atefli denilen sendro-mun önlendi¤i tespit edilmifltir.

l. So¤utma bataryalar›n›n kondens tavalar› korozyonadayan›kl› malzemelerden yap›lmal›d›r. Sulu nemlen-dirici kullan›m›ndan kaç›n›lmal›, buharl› tip nemlen-diriciler tercih edilmelidir.m. Tüm drenaj tavalar›ndan, drenaj suyunun do¤ruflekilde ak›p gitti¤i, tavada birikmedi¤i kontroledilmelidir.n. Radyal fanlar›n gövdelerinde (salyangoz k›sm›nda)fan içinde oluflabilecek suyun drenaj›n› sa¤layan birboflaltma tapas› veya bir kontrol kapa¤› ( d > 400 mmolan fanlarda) bulunmal›d›r.o. Havaland›rma santrallerinde minimum F7 s›n›f› fil-tre öngörülmelidir. Daha iyisi çift filtre kullan›m›d›r.Bunlardan ilki F5 ile F7 aras›, ikincisi F7 ile F9 aras›olabilir.p. Filtrelerin kirlilik seviyesi proje ve flartnamelerdebelirtilmelidir. Ayr›ca stoktaki filtrelerin (yedek filtre-lerin) maksimum depolanma süresi bilinmeli ve bun-lar kesinlikle kuru ve tozdan ar›nd›r›lm›fl mahallerdesaklanmal›d›r.q. Filtre de¤iflimlerinin kayd› tutulmal›d›r.r. Her filtre kademesine gereken hassasiyette farkbas›nç manometresi monte edilerek filtre kirliliklerigözlenmelidir.s. Tüm havaland›rma cihazlar› flantiyelerde uygunkoflullarda depolanmal› ve montajlar› süresince te-miz tutulmal›d›r. Özellikle hava ile temas eden yü-zeylerin kuru olmas›na dikkat edilmelidir. Aç›ka¤›zlar naylon vb malzeme ile s›k›ca kapat›lmal›-d›r. Ortam›n nemli olmamas›na olabildi¤ince özengösterilmelidir.t. Hava kanal› montajlar›nda gün sonunda aç›kolan a¤›zlar kapat›lmal› ve kanal içlerinin kirlen-mesi önlenmelidir.u. Taze hava veya kar›fl›m havas› tavan seviyesindenve ortam s›cakl›¤›n›n alt›ndaki s›cakl›ktan üflenmeli-dir. Statik ›s›tma yap›lan binalarda, hava tavan sevi-yesinden dört mevsim so¤uk üflenebilir. Böylece:• Daha düflük h›zda üflenebildi¤i için ses (gürültü)

oluflmaz.• Ortam s›cakl›¤›na göre daha so¤uk olan kar›fl›m

havas› daha a¤›r oldu¤u için afla¤›ya do¤ru kendi-li¤inden inerek (so¤uk hava dökülmesi olmamal›-d›r) ortamdaki havayla iyi bir kar›fl›m sa¤lan›r. ‹çhava kalitesi artar.

• Kar›fl›m havas› tavandan s›cak üflendi¤inde egzozmenfeziyle k›sa devre oluflmas› riski artar ve iç ha-va kalitesi etkilenebilir.

v. Binada kullan›lacak hal›, dolap, masa, kumafl,badana - boya, asma tavan vb malzemelerin ve ah-flap imalat›nda kullan›lan tutkallar›n havay› kirlet-me miktarlar› (kimyasal gaz yayma miktarlar›)araflt›r›lmal› ve uygun malzemeler (iç havay› dahaaz kirletecek malzemeler) seçilmelidir.