BÖLÜM 2: TARİHE GİRİŞ Tarihin Tanımı İ şteki her türlü ...trprom-file.s3.amazonaws.com/455_tarih.pdf1 bÖlÜm 2: tarİhe gİr

1

BÖLÜM 2: TARİHE GİRİŞ

Tarihin Tanımı İnsan topluluklarının geçmişteki her türlü faaliyetlerini, sebep-sonuç ilişkilerine

dayanarak yer ve zaman gösterip belgelere dayanarak araştıran, anlatan bileme tarih denir.

Tarihi Olayların Özellikleri

Tarihi olaylar tekrarlanamaz. Bu nedenle tarihte deney ve gözlem yapılmaz Olayların yeri ve zamanı belli olmalıdır Olaylar arasında neden-sonuç ilişkisi kurulmalıdır Olayların üzerinden belli bir zaman geçmelidir Tarihi olayların oluşmasında maddi ve manevi sebepler bulunmaktadır.

Tarihçinin Özellikleri

Objektif (tarafsız) olmalıdır. Geçmişteki olaylar, günümüzün değer yargılarıyla değerlendirilmemelidir. Araştırmacı, meraklı olmalı, sebep sonuç ilişkilerini belirtmelidir.

Tarihin Konusu

Tarihin konusu insandır. İnsanların geçmişte yaptıkları her türlü faaliyetleri inceler.

Tarihin Metodu

Objektif olmak Yardımcı bilimlerden, kaynak ve belgeden yararlanmak Olayın geçtiği yerde araştırma yapmak Yer ve zaman, sebep ve sonuç ilişkilerini belirtmek

Kaynakları Yazılı Kaynaklar: Kitabe, tablet, ferman, mektup…. Yazısız Kaynaklar: Destan, resim, heykel, mimari eserler…

Anlatım Şekli (Felsefesi)

Hikayeci Tarih (Nakilci-Rivayetçi): Olayları hikaye anlatır gibi anlatır. İlk tarih metodudur.

Öğretici Tarih (Pragmatik-Faydacı): Kahramanları ön plana çıkartır. Abartarak anlatır.

Sosyal Tarih (İctimaiyatçı): Olayların sosyal nedenlerini araştırır. Neden Nasılcı Tarih (Bilimsel Tarih): Olayların sebep ve sonuçları üzerinde

durur. Tarihin Tasnifi Zamana Göre: Çağlar, yüzyıllar, yarıyüzyıllar ve çeyrekyüzyıllar

Mekana Göre: Bir şehir, bölge ve mekanı esas alır Konularına Göre: Bir tek konuyu anlatır. İslam tarihi, sanat tarihi, Osmanlı

tarihi gibi Tarihin Metodu

Kaynak Araştırması: Araştırılacak konularla ilgili kaynaklar tespit edilir. Tasnif: Kaynakların sınıflandırmasıdır. Tahlil: İnceleme Tenkit: Araştırılacak bilgilerin eleştirilmesi Terkip (Sentez): Araştırılan konu ile ilgili bir sonuca ulaşma.

2

YARDIMCI BİLİMLER

Arkeoloji Kazı bilimi. Tarih öncesi dönemleri araştırır. Kronoloji Takvim bilimi. Olayların oluş zamanını ve sırasını belirler Coğrafya Yer bilimdir. Paleografya Eski yazıları inceler. Filoloji Dil bilimidir. Nümizmatik (Meskükat) Para bilimidir. Epigrafi (Epigrafya) Anıt ve kitabeler bilimidir. Antropoloji İnsan ırklarını inceler. Etnoloji İki yada daha fazla kültür arasında mukayese yapar. Etnografya Halk bilimidir. Halk kültür ve folklorünü inceler. Diplomatik Devletler arası yazışmaları, siyasi belgeleri ve ilişkileri inceler. Sigolografi Mühür bilimidir. Heraldit Armaları inceler Şecereler Soy kütüğünü çıkarır, Karbon 14 İskelet ve fosillerin yaşlarını tespit eder. Antroponomi Şahıs adlarını araştır. Toponomi Yed adlarını inceler İktisat Ekonomiyi ve ekonomik yapıyı inceler Felsefe Kültür ve düşünceyi inceler Sosyoloji Toplumun yapısını inceler.

TARİH ÖNCESİ DEVİRLER

Yazıdan önceki döneme tarih öncesi, yazıdan sonraki döneme tarih devirleri denmiştir. Yazıyı ilk kez Sümerler buldu. (MÖ: 4000-3000) TAŞ DEVRİ Kaba Taş Devri

İnsanlığın yaşadığı en uzun dönemdir. İnsanların en karanlık dönemidir. Bu dönem hakkında fazla bir bilgimiz

bulunmamaktadır. Yontma Taş Devri

İklim değiştiği için, insanlar mağaralara yerleştiler Mağara duvarı resimleri yapıldı Avcılık ve toplayıcılıkla geçindiler. İlk iş bölümü ortaya çıktı. Ateş bulundu.

Cilalı Taş Devri

İnsanlar ırmak ve göl kenarlarında yaşadılar Köyler kuruldu. Çanak ve çömlekler yapıldı Üretim hayatına geçildi Hayvan evcilleştirildi. Bitki liflerinden elbise yapıldı Menhir, Dolmen ve Tümülüs (Höyük) yapıldı

MADEN DEVRİ Kalkolitik Taş ve Maden devri arasında bir geçiş dönemidir.

Bakır Devri Bakır tabiattan çok bulunduğundan bakırdan eşyalar yapıldı. Tunç Devri Bakır ve Kalayın karışımından elde edilmiştir. Site adlı şehir devletleri kuruldu. Demir Devri Demirin işlenmesi zor olduğundan en sona kaldı. Yazı bulundu. Devletler kuruldu

3

TAKVİM Tanım: Günleri, ayrı ve yılları araştıran araca takvim denir. Güneş Yılı Takvimleri Mısırlılar tarafından ilk kez bulundu. Bunlar; Julyen, Gregoryen (Miladi),

Rumi, Celali takvimlerdir. Ay Yılı Takvimleri İlk kez Sümerler tarafından bulundu. Bunlar; Hicri takvimdir. Türklerin Kullandığı Takvimler

Oniki hayvanlı Türk takvimi, Hicri, Celali, Rumi ve Miladi Takvimler

TAKVİM ÇEŞİTLERİ Güneş Yılı Dünyanın güneş etrafındaki bir turudur. Dünya bu turu 365 gün 6 saatte tamamlar.

İlk kez Mısırlılar tarafından bulunmuştur. Ay Yılı Ayın dünya etrafındaki bir turudur. Ay bu duru 354 günde tamamlar. İlk kez

Sümerler tarafından bulunmuştur. Julyen Takvim Roma devleti tarafından Mısır takvimi baz alınarak hazırlandı. Güneş yılına

dayalıdır. Gregoryen Takvim (Miladi Takvim)

Julyen takvimi esas alınarak yapıldı. Papa 13. Gregore tarafından hazırlandı. Başlangıç yılı hz. İsa’nın doğumu olduğundan doğum anlamına gelen milad adı verilmiştir. Güneş yılına dayalıdır.

Oniki Hayvanlı Türk Takvimi

Türklerin kullandığı ilk takvimdir. Ayların değil, yılların isimleri vardır. 12 yılda bir devri daim yapar. Güneş yılına dayalıdır.

Hicri Takvim Ay yılına dayalıdır. Peygamberimizin 622 yılında Mekke’den Medine’ye gidişi başlangıç olarak alır.

Celali Takvim Selçuklu Sultanı Melikşah döneminde yapıldı. Güneş yılına dayalıdır. Sadece mali hesaplamalar için yapılmıştır.

Rumi Takvim Osmanlılar tarafından sadece mali hesaplamalar için yapılmıştır. Güneş yılına dayalıdır. Başlangıç noktası hicrettir.

4

BÖLÜM 3: İlkçağ Tarihi (MÖ:4000-3000/MS:375 veya 476)

Mezopotamya: Fırat ve Dicle Nehirleri arasında kalan bölgedir. Taş az olduğundan günümüze mimari eser gelmemiştir. Mezopotamya’da kurulmuş olan uygarlıklar şunlardır. Sümerler (MÖ: 4000-3000/2350)

• Siteler halinde kuruldular. Şehir devletlerinin başında Rahip-Kral bulunur. • İlk kanun ve reformu Lagaş kralı Urgakina yapmıştır. Sümer yasaları, insancıl olup

fidye esasına dayanmaktadır. • İlk yazıyı (Çivi), ay yılı takvimi, sayı sistemi, denklemler, dairenin alanı ve tekerleği

buldular. • Tapınaklarına Ziggurat denilmektedir. Destanları; Gılgamış, Tufan ve Yaradılıştır. • Akad kralı l. Sargon tarafından yıkıldı. Sümerlere kesin bir şekilde Elamlar son

vermiştir. Akadlar (MÖ: 2350-2150)

• Mezopotamya’nın ilk siyasal birliğini sağlamış, ilk imparatorluğu kurmuşlardır. • Tanrı-Kral anlayışını getirdiler. İlk düzenli orduyu kurdular. • Eserleri; Naramsin Kabartmasıdır. • MÖ: 2150 yılında Guti’ler tarafından yıkıldılar.

Babiller MÖ: 2000-539

• Babil devletinin en önemli hükümdarı Hammurabi’dir. En önemli özelliği kanun yapıcı olmasıdır. Kısasa Kısas anlayışını getirdi. Ayrıca Tanrı-Kral anlayışı yerine de hayırsever hükümdar kavramını getirmiştir. Din ile devlet işlerini birbirinden ayırarak mutlak krallık kurdu.

• Babillerle Medler birleşerek Asurları yıktılar. • Kudüs’u alarak Yahudilerin Yuda devletine son verdiler. (538) • Babiller’in en önemli eserleri; Babil asma bahçesi ve Babil kulesidir. • Eski Babil devletini Hititler (MÖ: 1531) İkinci Babil devletini de Persler yıkmıştır.

(539) Asurlar (MÖ: 2000-612)

• İlk kara koloniciliğini yapan devlettir. En önemli kolonileri Kayseri yakınlarındaki Kültepe’dir.

• Anadolu ile ticaret yaptıklarından, Anadolu’ya ilk yazıyı getirdiler. • İsrail devletini yıkarak buradaki Yahudileri sürdüler. İlk sömürgeci devlettir. • İlk defa atlı birlikleri, kütüphaneleri kurdular. Nemrut dağı heykelleri Asur’lara aittir. • Med ve Babil ittifakı sonucu yıkıldı.

Elamlar (MÖ: 3000-750)

• Başkentleri Sus’tur. Mezopotamya’nın en zayıf devletidir. • Güzel sanatlar ve süsleme alanında büyük gelişme göstermiştir. • Asur’lar tarafından yıkılmıştır.

Mısır Uygarlığı Etrafı doğal savunma sınırlarıyla çevrili olduğundan az istilaya uğramış, özgün bir uygarlık ortaya koymuştur.

• Önceleri Nom adı verilen şehir devletleri şeklinde kurulmuştur. • Mısır; İlah-Kral denilen Firavunlar tarafından yönetildi. • İlk yazılı antlaşma olan Kadeş Antlaşmasını Hititlerle yaptılar. • Hiyeroglif yazısını ve Papirüs kağıdını buldular. • Ölümden sonraki hayata inandıklarından Firavunlar için Piramit, halk için Labirent

adlı mezarlar yaptılar. En önemli tanrıları güneş tanrısı Ra’dır. • Cesetler mumyalandıklarından tıp, anatomi, eczacılık, kimya bilimleri gelişti. • İlk defa pi sayısını, güneş yılı takvimini, geometri, dört işlem,alan ve hacim

ölçümlerini buldular. Mimaride ileri gittiler. • En önemli mimari eserleri Piramitlerdir. Özellikle; Keops ve Neferti

5

Suriye Filistin (Doğu Akdeniz) Uygarlığı İbraniler • Dünyada ilk tek tanrı inancını getirdiler. Dinleri ırkçı olduğundan yayılmadı.

• İbranilere; Yahudi ve Musevi de denilmiştir. Kutsal kitapları Tevrat’tır. • Fenike alfabesini kullanmışlardır. En önemli eserleri Kudüs’teki Süleyman

mabedidir. • Medler Yuda, Asurlar İsrail devletini yıktılar. Romalılarca Filistin’den sürüldüler.

Fenikeliler • Siteler halinde kurulmuştur. Toprakları tarıma elverişli olmadığından deniz koloniciliğine yönelmişlerdir. Önemli kolonileri Kartaca’dır.

• Mezopotamya kültürünü batıya taşımışlardır. • Dünya kültür ve medeniyetine en önemli katkıları 22 harfli ilk alfabeyi

bulmalarıdır. Yunan ve Roma Uygarlığı Girit Medeniyeti (MÖ: 3000-1400)

• Ege’de bilinen en eski uygarlıktır. Kaya oymacılığı ile ev ve saraylar yapmışlardır. • Seramikleriyle ünlüdürler. Güçlü bir deniz filosuna sahip olmuşlardır. • Mısır etkisiyle bir resim yazısını geliştirmişlerdir. Bu yazıya Lener A denilmiştir. • Girit uygarlığına MÖ:1400 yılında Hellas’dan (Yunanistan) buraya gelen Aka’lar son

vermiştir. Miken (Aka) Uygarlığı (MÖ: 2000-1200)

• Akalar tarafından kurulmuştur. • Güçlü savunma surlarıyla çevrili saraylar yapmışlardır. Kuyu mezarlarıyla ünlüdürler. • Girit’i almış, Girit yazısının etkisi ile Lener B adlı kendilerine özgü bir yazı geliştirmiş,

Grekçe’nin temelini atmışlardır. • Deniz ticareti yapmış, Çanakkale boğazına egemen olmak için Truva savaşını

yapımışlardır. • Dorlar tarafından yıkılınca, batı Anadolu sahillerine gelerek İyonları kurdular.

Yunan Medeniyeti (MÖ:1200-338)

• Dorlar tarafından Yunanistan’da Polis adı verilen şehir devletleri halinde kurulmuştur. • İlk demokrasiyi uyguladılar. Yunanistan’da yönetim şekilleri sırasıyla; Krallık, Tiran,

Aristokrasi ve Demokrasidir. • Perslerle savaşarak, onların batıya doğru yayılmalarını engellediler. • Deniz ticareti ve koloniciliği ile uğraştılar. Kolonilerini vatan olarak benimsemişlerdir. • Çok tanrılı bir inanışa sahiptirler. En önemli tanrıları Zeus’dur. Yunanlılar; tanrılarını

insan şeklinde düşünmüşlerdir. • Tanrıları onuruna Olimpus dağında Olimpiyat oyunları düzenlemektedirler. Yunanlılar

arasında siyasal bir birlik olmamasına karşın, kültürel ve dini bir birlik bulunmaktadır. Olimpiyat oyunları ve dil, Yunan toplumları arasında bir birlik oluşturmaktadır.

• Yunanlılar, felsefe ve bilim alanında ileri gitmişlerdir. Mimari gelişmiştir. Mimaride Dor nizamını buldular.

Helenizm (MÖ: 330-30)

• Büyük İskender’in Asya seferi sonucu doğu ile batı kültürün kaynaşmasına Helenizm denir.

• İskenderiye’de bir kütüphane kurdu. Bilim ve felsefe gelişti. • Doğu’da İran’ın yönetim şekli olan Satraplıkları, batıda ise şehir devletlerini

benimsedi. • Büyük İskender’in varis bırakmadan ölmesi üzerine toprakları komutanları arasında

paylaştırıldı. Roma İmp. (MÖ:753-MS:1453)

• Hristiyanlığı resmen kabul eden ve Cumhuriyet yönetimini ilk uygulayan devlettir. • Yunanlılardan Fenike alfabesini alarak Latin alfabesini oluşturdular. • Mısır’dan güneş yılına dayalı takvimi alarak Julyen takvimini yaptılar. • Halk sınıflara ayrılmıştır. Sınıflar arasındaki mücadele sonucu (Partice-Plep) Oniki

levha yasaları çıktı. Günümüz Avrupa hukukunun temelini oluşturdu. • Lejyon adı verilen paralı askerler de kullanılmaktaydılar. Kartaca ile Pön savaşını yapıp

onları yendiler. • 395 yılında Kavimler göçünün etkisi ile önce doğu ve batı olmak üzere ikiye ayrıldı.

476 yılında batı roma imparatorluğu yıkıldı. İlkçağ sona erdi. Avrupa’da Feodalite oluştu.

6

İran Medeniyeti Medler (715-550)

• Önceleri Asurlar’ın egemenliğinde kaldılar. Daha sonra bağımsız oldular. • Babillerle birleşerek 612 yılında Asurları yıktılar. Lidya’yı yendiler • Persler tarafından yıkılmışlardır.

Persler (MÖ: 559-330)

• Medler’i yıkarak kuruldu. Anadolu, Mezopotamya ve Mısır’ı aldı. İskit ve Yunanlılarla savaşmışlardır.Persler’in batıya ilerlemesini Yunanlılar durdurmuştur.

• Büyük İskender, Gavgamela savaşında Persleri yenerek bu devlete son verdi. • Persler; ülkeyi eyaletlere (Satraplık) ayırarak, her Satraplığın başına bir vali

(Satrap) tayin ettiler. Dünyada ilk eyalet sistemini ve posta teşkilatını kurdular. Kral yolunu onardılar.

• Ateşperestte denilen Mecusilik (Zerdüş) dinine inandılar. Bu dinde iyilik ve kötülük tanrıları olmak üzere iki tanrı bulunmaktadır.

Anadolu Uygarlıkları Hitit (Eti) MÖ:2000-700

- Anadolu’nun ilk siyasal birliği ve merkezi yönetimi sağladılar. - Tavananna adı verilen kraliçe devlet yönetiminde söz sahibidir. - Kralın yetkilerini sınırlayan Pankuş adlı meclisleri vardı. Tarihteki ilk meclistir. - Anal adlı ilk tarih yazıcılığı yapıldı. Tanrılara sunulan yıllıklardan oluşmaktadır. - Civi ve Hiyeroglif yazısını kullandılar. Tarihte ilk aile hukukunu yapmışlardır. - Hitit dini çok tanrılıydı. Bin tanrılı ülke adı verilmiştir. - Mimaride, heykelcilik ve kabartmacılıkta ileri gitmişlerdir. Destanları Kumbarti’dir - İlk yazılı antlaşma olan Kadeş’i yaptılar.

Frigler MÖ:1200-676

- Başlıca geçim kaynakları tarım ve hayvancılıktır. Tarım ile ilgili ilk kanunları yaptılar. - Tiftik keçisi kılından yaptıkları Tapates adlı halı ve kilimleri ünlüdür. - Fenike alfabesini kullanmışlardır. En ünlü tanrıları tarım tanrısı Kibele’dir. - En önemli eserleri Midas mezarı ve tapınağıdır. Krallarına Midas denir. - Kuyumculuk ve ticarette ilerlemişlerdir.

Lidyalılar MÖ:1200-547

- İlk parayı buldular. (MÖ: 700) Paranın bulunması üzerine ticaret gelişti. Takas sona erdi. - Efes’den Asurların başkenti Ninova’ya kadar uzanan tarihi kral yolunu yaptılar. - Altın ve Mücevher işlemeciliğinde ileri gittiler. Fenike alfabesini kullandılar. - Orduya pek önem vermediklerinden paralı askerler kullandılar. Buda yıkılmalarına neden oldu. - İlk sigortacılık örneği görülmüştür. Filozof ve şairlere devlet tarafından maaş bağlanmıştır.

İyonlar MÖ:1200-545

- Dorların önünden kaçarak batı Anadolu sahillerine gelen Akalar tarafından şehir devletleri halinde kuruldu. Deniz koloniciliğinde ileri gittiler. - Doğu kültürünü batıya taşımışlardır. Fenike alfabesini kullanmışlardır. - Bilimsel anlamdaki ilk tarih çalışmasını yapmışlardır. - Bilim ve felsefede ileri gitmişlerdir. Mimaride ion nizamını buldular.

Urartular MÖ: 900-600

- Ülke illere bölünmüş, bu illere merkezden atanan valiler gönderilmektedir. - Anadolu’da madencilik ve kanal yapımında ileri gitmişlerdir. - En önemli tanrıları savaş tanrısı Haldi’dir. Ölümden sonraki hayata inandıklarından mezara ölülerin eşyalarını da koymaktadırlar. - Çivi ve Hiyeroglif yazısını kullanmışlardır.

Asya Uygarlıkları Çin Med. • İpek ticareti sayesinde ipek yolu oluştu. Çivi yazısını kullandılar.

• Barut, pusula, kağıt, matbaa ve mürekkebi ilk defa buldular. • Sülaleler şeklinde yönetildiler. Türk ordusunu örnek aldılar. • Tapınak ve saray yapımında ileri gitmişlerdir. Türklere karşı Çin seddini yapmışlardır. • Milli dinleri Kanfiçyüs ve Tao’dur. Budizm de Çinde geniş bir taraftar bulmuştur.

Hint Med. • Halk sınıflara ayrılmıştır. (Kast sistemi) Sınıf ayrılığı, hint ulusu oluşmasını engelledi ve istilaya uğramalarına neden oldu.

• Dinleri; Hinduizm, Budizm, Brahmanizm ve Veda’dır. • Baharat ihracatı sonucu baharat yolu ortaya çıktı.

7

İSLAM ÖNCESİ TÜRK TARİHİ GİRİŞ Türklerin Anayurdu

Batıda Hazar Denizi. Doğuda Kingan, Kuzeyde Altay ve Sibirya. Güneyde Hindikuş ve Karanlık dağlarla çevrilidir.

Göçler (Kavimler Göçü-375)

Hunlar’ın batıya doğru göç etmeleri sonucu Avrupa’daki milletlerin yer değiştirme olayına kavimler göçü denir. Hunlar’ın önünden kaçan kavimlere barbar kavimler denir.

Göç Nedenleri • Orta Asya’daki kuraklık • Çin baskısı ve kardeş boyların birbirleriyle mücadeleleri • Toprakların ve otlakların yetersizliği • Nüfus artışı ve Hayvan hastalıkları

Göç Yolları Batıya yapılan göçlerde hazar denizinin kuzeyinden ve güneyinden gidilmiştir. Hazar denizinin kuzeyinden gidenler Avrupa ve Karadeniz’in kuzeyine gitmiş, hristiyan olmuş milli benliklerini yitirmişlerdir. Hazar denizinin güneyinden gidenler ortadoğu, İran ve Mezopotamya’ya gelmiş Müslüman olmuş milli benliklerini korumuşlardır.

Göçlerin Sonuçları

• Günümüz Avrupa toplumu oluştu • Roma önceleri ikiye (395) ayrıldı. Sonra da B. Roma İmparatorluğu yıkıldı.

(476) • Avrupa’da feodalite, kilise ve skolastik düşünce güçlendi. • Avrupa’nın etnik yapısı değişti. Siyasi birliği parçalandı • Türkler, Avrupa’da devlet kurdular.

İLK TÜRK DEVLETLERİ Büyük Hun (Asya Hun) Devleti MÖ: 220- MS:220

• Teoman tarafından kurulmuştu. Başkentleri Ötükendir. • Teoman’ın akınlarını durdurmak için Çinliler Çin seddini yaptılar • İlk defa bütün Türkleri tek bir bayrak altında topladılar • Teomandan sonra başa geçen Mete Han; Çini vergiye bağladı. • Mete Han’ın Çin’i işgal etmemesinin temel nedeni kalabalık Çinliler arasında

Türklerin asimile olabileceği endişesiydi. İlk defa orduyu onlu sisteme göre düzenledi.

• Hun devlet adamlarının Çinli Prenseslerle evlenme, ipek yolunun elden çıkması, taht kavgaları ve lüks merakı nedeniyle devlet zayıflayıp yıkıldı.

Avrupa Hun Devleti

• Balamir tarafından kuruldu. • Merkezi Budapeşte’dir. En güçlü hükümdarları Atilladır. • Romayı ilk defa kuşatan Türk devletidir. Bizans’ı vergiye bağladı. • Anadolu’ya ilk defa ayak basan Uldız Han’dır • Avrupa’da kalan Hunlar, milli benliklerini yitirdiler.

Göktürkler (552-659)

• Hun devletinden sonra Asya’da kurulan ikinci Türk devletidir. • Türk adını ilk defa bir devlet adı olarak almışlardır. • Kurucusu Bumin Kağan’dır. İkili yönetim sistemini uyguladılar. • İpek yoluna egemen olmak için Sasanilerle birleşerek, Akhunları yıktılar. • Çin saldırısı sonucu önce ikiye ayrıldı. Sonra yıkıldı.

ll. Göktürk (Kutluk) Devleti (680-745)

• Kutluk ilteriş Kağan tarafından kuruldu • Başkenti Karakum’dur. Bilge Kağan döneminde Orhun anıtlarını yaptılar • Orhun anıtları, tarihte Türk adının geçtiği ilk belgedir. • Karluk, Basmil ve Uygur saldırısı sonucu yıkıldı.

Uygurlar (745-840)

• Kutluk Bilge Kül Kağan tarafından kuruldu • Başkentleri önceleri Ordu Balık ve sonra da Karabalgasun’dur. • Talas savaşından sonra Orta Asya egemenliği Uygurlara geçti. • Mani ve Budizm dinini ilk defa benimseyen Türk toplumudur • Yerleşik hayata geçen ilk Türk devletidir • Saray ve Tapınak mimarisinde ileri gittiler • Uygur alfabesini yaptılar. Türeyiş ve göç destanları vardır. • En çok yazılı belge bırakan Türk devletidir. Moğolların Türleşmesini sağladırlar.

8

Diğer Türk Boy ve Devletleri Avarlar • İstanbul’u ilk defa kuşatan Türk devletidir.

• Slavları etkileyerek devlet kurmalarını sağladılar. • Hıristiyanlığı benimseyerek benliklerini yitirdiler.

Bulgarlar • Karadenizin kuzeyinde Büyük Bulgar krallığını kurdular • Bu devlet; ikiye ayrılarak Tuna ve İtil (Kama) Bulgarları adını aldı. • Tuna Bulgarları Hristiyanlığı benimseyerek Slavlaştı. • İtil Bulgarları da Müslümanlığı benimsedi. Müslümanlığı benimseyen ilk Türk

devletidir. Hazarlar • Kafkasya’nın kuzeyinde yaşadılar

• Müslümanlarla ilk savaşan Türk devletidir. • Aşırı bir dini hoş görülüğü benimsediler • Türklerde Museviliği benimseyen ilk devlettir.

Akhunlar (Eftalit)

• Sasani ve Göktürk saldırısı sonucu yıkıldı • İpek yolu üzerinde olduğundan bir çok saldırıya uğradılar.

Karluklar

• Birinci Göktürk devletini yıkmışlardır. • Talas savaşında Müslüman Arapları desteklediler • İlk Müslüman Türk devleti olan Karahanlılar devletini kurdular. • İlk Müslüman Türk boyu olduğu kabul edilmektedir. Fakat yeni araştırmaların

sonuçları, ilk Müslüman Türk boyunun İtil Bulgarları olduğunu ortaya koymuştur. Kırgızlar • Uygurlara karşı isyan ederek bu devleti yıktılar.

• Cengiz Han’a bağlılıklarını bildiren ilk Türk devletidir. • Manas destanı Kırgızlara aittir.

Sabirler (Sibirler)

• Günümüz Sibiryaya adlarını verdiler. • Hazar devletini oluşturmuşlardır.

Başkırt (Başkurt)

• Ural dağlarının güneyinde yaşamışlardır. • Kabile teşkilatını korumuşlardır. • İslam dinine girmişlerdir.

Oğuzlar (Uzlar)

• Avrupa’ya göç etmişlerdir. Bizans ordusunda paralı askerler olarak çalıştılar • Malazgirt savaşında Büyük Selçukluların safına geçtiler.

Peçenekler • Boy teşkilatı çerçevesinde kalmış, devlet kurmamışlardır. • Rusların Karadeniz’e inmelerini engellemişlerdir. • Bizans ordusunda paralı asker olarak çalışmışlardır. • Malazgirt savaşında Büyük Selçukluların safına geçtiler • Hristiyanlığı benimseyerek diğer toplumlar arasında kayboldular

Türgişler • Göktürklerin yıkılması üzerine Türkleri bir araya topladılar. • Emevilerle savaşarak Orta Asya’da yayılmalarını ve Orta Asya’nın

İslamlaşmasını önlediler. • İlk defa parayı basan Türk devletidir.

Macarlar

• Avar ve Peçenekler’in baskısı sonucu Macaristan’a yerleştiler • Hristiyanlığı kabul ederek, milli benliklerini yitirdiler.

Kumanlar (Kıpçaklar)

• Ruslarla mücadeleleri sonucu Rusların İgor destanının konusunu oluşturdular. • Oğuzlarla yaptıkları mücadele Dede Korkut hikayelerine konu oldu • Moğolların Türkleşmesini sağladılar

9

BÖLÜM 4: İSLAM TARİHİ İSLAMDAN ÖNCE ARAPLAR Dini Durum Çok tanrılı bir inanışa sahiptirler. Mekke, Arapların dini merkezidir. Hac nedeniyle

insanlar Mekke’de bir araya gelmektedirler. Mekke’de, tek tanrı inancı olan Hanif dinine inanlar da bulunmaktadırlar.

Siyasi Durum

Araplar siyasi açıdan üç grupta incelenmektedir. a) Kuzey Arapları: Arabistan’ın kuzeyinde yaşamaktadırlar. Filistin ve Suriye

toprakları bu bölgededir. Buradaki devletler; Nebati, Tedmür, Gassani ve Kinde devletleridir.

b) Güney Arapları: Yemen bölgesi Arapları’dır. Buradaki devletler; Main, Sebe ve Himyeridir.

c) Hicaz Arapları: Arabistan’ın iç bölgesini kapsamaktadır. Şehir devletlerinden oluşmaktadır. Buradaki önemli şehirler; Mekke, Yesrib (Medine) ve Taif’dir.

Ekonomik Durum

Arabistan’da temel geçim kaynağı ticarettir. Özellikle Mekke ve Medine’liler Hindistan’dan gelen Baharat yolu sayesinde zenginleşmişlerdi. Ayrıca, hurma ve deve üretimi de yapmışlardır.

Sosyal Durum

Araplar, yaşayış bakımından iki büyük gruba ayrılmaktadır. Bunlar; a) Bedevi: Çölde yaşayanlar b) Medeni: Şehirde yaşayanlar

Çölde yaşayan Araplar arasında (Hicaz) siyasi birlik olmadığından ve kabileler halinde yaşadığından sık sık kan davalarından dolayı uzun savaşlar (Ficar savaşları) yapılmaktadır. Her yıl hac nedeniyle Mekke’de düzenlenen panayırlar sayesinde Araplar arasında kültürel birlik sağlanmaktadır.

İSLAM ÖNCESİNDE DÜNYA

Bizans Devleti

Roma İmparatorluğunun ikiye ayrılmasından sonra Doğu Roma’ya Bizans denilmiştir. Bizans devleti, Hristiyan ve Ortodoks mezhebine bağlıydı. İran Sasani devletiyle rekabete giriştiler.

Sasaniler Sasaniler, İran’a hakim olan Part devletini yıkarak kurulmuştur. (224-651) Göktürklerle anlaşarak ipek yoluna egemen olmak için Akhun devletini yıktılar. Baharat yolunu denetim altına aldılar. Bizansla rekabete girişip savaştılar. Ateşe tapmışlardır. (Zerdüşt, Mecusilik) Hz. Ömer döneminde 642 yılında feth edildi.

Orta Asya Türkler, Göktürk devleti bayrağı altında yaşamışlardır. Göktanrı ve Şamanizm dinine inanmışlardır. Hindistan’da ise kast sistemi olduğundan insanlar ezilmişlerdir. Çin’de ise Budizm, Konfiçyüs ve Taoizm dini bulunmaktadır. Kültür bakımından ileri gitmiş, sulaleler halinde yönetilmiş, komşuları ile savaş halindedir. Japonya’da ise, Budizm ve Şintoizm dinleri bulunmaktadır. Halk Şogunların baskısı altında bulunmaktadır.

Avrupa Batı Roma imparatorluğu yıkıldığından, Avrupa’da feodalite rejimi egemendir. Halk feodal beylerin ve Skolastik Katolik kilisesinin baskısı altında bulunmaktadır.

Afrika Kuzey Afrika gelişmiştir. Hristiyanlık yaygındır. İç kesimde ise Animiz adı verilen tabiat tanrılarına inanılmaktadır.

10

PEYGAMBERİMİZ DÖNEMİ

MEKKE DÖNEMİ Peygamberimizin Doğumu

Peygamberimiz 571 yılında Mekke’de doğdu. 632 yılında Medine de vefat etti.

Peygamberimizin Ailesi

Peygamberimiz, Kureyşin Haşimoğulları kabilesine mensuptur. Babasının adı Abdullah, Annesinin adı ise Amine’dir. Doğumundan üç ay önce babasını, altı yaşında iken annesini, sekiz yaşında iken dedesi Abdülmuttalib’i kaybetti.

Sosyal ve Ekonomik Hayatı

Peygamberimizi amcası Ebutalib yetiştirdi. Peygamberimiz, diğer Mekkeli soylular gibi ticaretle uğraştı. Yirmibeş yaşında iken Hz. Hatice ile evlendi.

Peygamber Olması 40 yaşında iken, Hira mağarasında kendisine ilk vahiy geldi. İlk vahiy oku diye başlar.

İlk Müslümanlar Kadınlardan; Hz. Hatice, erkeklerden Hz. Ebubekir, çocuklardan Hz. Ali, kölelerden Hz. Zeyd (RA)’dır.

Mekke’deki Mücadelesi

Müslümanlar, baskılar karşısında ilk hicreti 615 yılında Habeşistan’a gerçekleştirdiler. 621 yılında Akabe denilen yerde bazı Medineliler Peygaberimize biat ettiler. (Bağlılıklarını sundular). Peygamberimizi Medineye davet ettiler.

Hicret 622 yılında Medinelilerin daveti üzerine Müslümanlar Medine’ye göç ettiler. Hicretle birlikte, Müslümanlar bir devlete sahip oldular. İslam geniş bir alana yayılma imkanını buldu.

MEDİNE DÖNEMİ NEDENLERİ SONUÇLARI BEDİR SAVAŞI (624)

Mekke’yi ekonomik açıdan baskı altında tutmak Mekkeli bir kervanın mallarına el konulması Mekkelilerin Müslümanları yok etmek istemeleri

Müslümanların kazandığı ilk zaferdir. Şam ticaret yolu Müslümanların eline geçti. İslam savaş hukuku oluştu Mekkeli esirler, okuma yazma dersi verdiler. Uhut savaşına neden oldu.

UHUT SAVAŞI (625)

Bedir savaşının öcünü almak Bir Mekke kervanın Müslümanların eline geçmesi

Müslümanların ilk yenilgisidir Hz. Hamza şehit oldu Peygamberimiz yaralandı Yahudiler müşriklere yardım ettiğinden Medine’den sürüldüler.

HENDEK SAVAŞI (627)

Medeni’den sürülen bazı Yahudiler, Mekkelileri kışkırttılar. Mekkelilerin Müslümanlara kesin bir darbe vurmak istemeleri

Medine’nin etrafı hendeklerle kazılı olduğundan içeri giremediler. Mekkelilerin son taaruzu, Müslümanların son savunmasıdır. Yahudiler, Mekkelilere yardım ettiklerinden Medine’den sürüldüler. Şam ticaret yolu, Hayber Yahudilerinin eline geçti

HUDEYBİYE BARIŞI (628)

Peygamberimizin hac yapmak için Mekkeye gitmesi Mekkelilerin Müslümanları kabul etmeyip barış antlaşması yapmak istemeleri

Mekkeliler, Medine devletini hukuken tanımış oldular. İslamiyet hızla yayıldı.

HAYBERİN FETHİ(629)

Yahudilerin Şam ticaret yolunu tehdit etmeleri

Hayberin fethi ile Şam ticaret yolunun güvenliği sağlandı. Haraç vergisi ortaya çıktı.

MUTE SAVAŞI (629)

Bir Müslüman elçinin Bizans’ın Basra valisi tarafından öldürülmesi Bir Müslüman keşif grubunun Gassanilerce pusuya düşürülmesi

Bizansla yapılan ilk savaştır. Müslümanlar, Bizansın sayısının çok olması nedeniyle savaşı kaybettiler.

11

MEKKENİN FETHİ (630)

Mekkelilerin Hudeybiye antlaşmasını bozmaları Mekke’nin alınarak İslam’ın önündeki engelin kaldırılmak istenmesi

Mekke’nin fethi ile bütün Arap yarımadasının fethi kolaylaştı. İslamiyet yarımadada hızla yayıldı. Hicaz’da siyasal birlik sağlandı.

HÜNEYN VE TAİF SEFERİ(630)

Putperestlerin Müslümanlara karşı son bir direnişe geçmeleri

Putperestler yenilerek Taif alındı

TEBÜK SEFERİ (631)

Bizans’ın Arabistan üzerine büyük bir sefer düzenleyeceği haberinin gelmesi

Haberin asılsız olduğu ortaya çıktı. Gassani Arapları Müslüman oldular. Arabistan yarımadasının siyasal birliği sağlandı Peygamberimizin son seferidir.

12

DÖRT HALİFE DÖNEMİ (632-661)

HZ. EBUBEKİR DÖNEMİ (632-634)

YÖNETİMLE İLGİLİ ÇALIŞMLARI

İÇ POLİTİKASI FETİHLERİ

Müslümanların ilk halifesidir. Devletin siyasi birliğini sağladı Kur’anı tek kitap haline getirdi Devlet memurlarına maaş bağladı.

Dinden dönenlerle savaş yaptı. (Ridde Savaşları)

Zekat vermeyen ve yalancı Peygamberlerle savaştı.

634 yılında Bizans’la Yermük savaşı yapıldı. Bizans bu savaşta yenildi. Müslümanların Bizans’a karşı ilk başarısıdır. Suriye kapıları Müslümanlara açıldı.

Sasanilerle ilk savaş yapıldı. (Hire) HZ. ÖMER DÖNEMİ (634-644)

YÖNETİMLE İLGİLİ ÇALIŞMALARI

BİZANSLA YAPILAN SAVAŞLAR

İRANLA YAPILAN SAVAŞLAR

DİĞER FETİHLERİ

İlk divan, devlet hazinesi (Beytül mal), ordugah şehirleri ve yeni yönetim birimlerini kurdu.

İllere valilerin yanında kadıları da görevlendirdi. Not: Süikast sonucu şehit edildi.

Ecnadin savaşı (635): Bizans yenildi. Suriyenin fethi tamamlandı.

Filistin ve Kudüs’ün fethi (637)

Köprü savaşı (634) Müslümanlar yenildi.

Kadisiye Savaşı (636) Celula savaşı (637) Nihavent Savaşı (642)

Sasaniler yıkıldı. Türklerle komşu olundu.

Azerbeycan (643-44) Ve Mısır alındı. (640)

HZ. OSMAN DÖNEMİ (644-656)

İÇ OLAYLAR FETİHLER DENİZLERDEKİ MÜCADELE

Kur’an çoğaltıldı. Emeviler üst düzeye getirildiğinden isyan çıktı. Hz. Osman şehit edildi.

İran’ın fethi tamamlandı İlk kez Türklerle bu dönemde savaşıldı. (Hazarlarla) Tunus’a kadar olan yerler ele geçirildi.

İlk İslam donanması yapıldı 649 yılında Kıbrıs vergiye bağlandı İlk deniz savaşı Bizansla yapıldı. (652) (Zatüssevari)

HZ. ALİ DÖNEMİ (656-661)

İÇ SORUNLAR VE SAVAŞ DÖNEMİN GENEL ÖZELLİKLERİ Cemel Savaşı (656): Hz. Ali ile Hz. Ayşe

arasında yapıldı. Müslümanlar arasındaki ilk iç savaştır.

Sıffın Savaşı (657); Muaviye ile Hz. Ali arasında yapıldı. Hakem (Tahkim) Olayı : Muaviye ile Hz. Ali arasındaki sorunları çözmek amacıyla düzenlendi.

Kufe başkent yapıldı İç savaş yapıldığından fetihler durdu. Hz. Ali’nin şehit edilmesi ile dört halife dönemi sona erdi. Hz. Ali’nin taraftarları Hz. Hasan’ı halife seçtiler. O da Muaviye’ye biat etti.

Bu dönemde Müslümanlar üçe ayrıldılar. 1. Hz. Ali taraftarları (Şii) 2. Muaviye taraftarları (Emevi) 3. Hariciler (İkisine de karşı)

13

EMEVİ, ABBASİ VE ENDÜLÜS EMEVİ DEVLETLERİ

EMEVİLER (661-750) Hükümdarlar Savaşlar - Fetihler Diğer Olaylar Muaviye (661-680)

İstanbul’u ilk kez kuşattı Tunus, Herat, Nişabur ve Belh alındı. Buhara ve Semerkant, vergiye bağlandı.

Emevilerin kurucusu ve ilk halifesidir. İlk posta ve muhafız birliğini kurdu Yezidi veliaht tayin ederek hilafeti saltanata dönüştürdü.

Yezid (680-683)

Kerbela’da Hz. Hüseyin’i şehit etti. Müslümanlar, ilk kez Atlas Okyanusuna kadar olan yerleri el geçirdiler.

Kerbela’dan sonra Müslümanlar kesin olarak ikiye ayrıldılar. Bunlar; Sünni ve Şiidir.

Abdülmelik b. Mervan (683-705)

-Atlas Okyanusuna kadar olan bütün kuzey Afrika kesin olarak alındı. -Sicilya ve Sardunya adaları alındı.

İlk İslam parası basıldı. Arapça resmi dil oldu.

Velid (705-715) Belh, Fergana, Buhara ve Semerkand alındı. 711 yılında Tarık b. Ziyad İspanya’yı feth etti.

Müslümanlar ilk kez Avrupa’ya geçtiler.

Diğerleri 732 yılında Puvatya savaşında Müslümanlar Franklara yenildiler. İslam’ın Avrupa’daki ilerleyişi durdu. Pirene dağları sınır oldu. 750 yılında Ebu Müslim Horasani isyanı ile yıkıldı. Süleyman döneminde İstanbul karadan ve denizden kuşatıldı.

-Hilafeti saltanata dönüştürdüler -Ülkeyi eyaletlere böldüler. -Türklerle en şiddetli savaşlar bu dönemde yapıldı. (Türgişlerlerle) -İslam mimarisi Hristiyan mimarisiyla yarışabilecek düzeye geldi. -Emeviler fetihçi bir devlettir. İslam sınırları genişledi. -Irkçı bir politika izlediklerinden ve Arap olmayan Müslümanlara (Mevali) ikinci sınıf vatandaş muamelesi yaptıklarından yıkıldılar. -Başkent Şam’dır.

ABBASİLER (750-1258) Savaşlar – Fetihler

-Çinle 751 Talas savaşı yapıldı. -Bizans sınırında Avasım adlı tampon şehirler kurdu. -Şii Büveyhilerin denetiminden kurtulmak için Selçuklulardan yardım istediler. Tuğrul bey, Büveyhileri yenerek Abbasileri denetimi altına aldı.

Genel Özellikler

-Bağdat şehrini kurarak başkent yaptılar. -Türklere ilk önem veren Me’mundur. Harun Reşit, döneminde Türkler orduya alındı. Türklere en fazla önem veren Abbasi halifesi Mutasım’dır. Sadece Türkler için Samarra şehrini kurdu. -Me’mun döneminde İlk tercüme hareketi yapıldı. -İstanbul’u kuşattılar fakat başarılı olamadılar.

Emirul Umera

Abbasiler, çeşitli bölgelere yarı bağımsız genel valiler gönderdiler. Bunlara Emirul Umera vaya Tevaiful Mülk adı verilmiştir. Bu olay, Abbasiler’in yıkılmasına zemin hazırladı. Emirül Umeralar Şunlardır. Kuzey Afrika’da: Ağlebiler, İdrisiler Mısır’da: Tulunoğulları, ihşitler, Fatimiler, Eyyübiler ve Memlükler İran’da: Tahiriler, Safariler ve Büveyhiler Maveraünnehir’de: Samaoğulları

Yıkılışı 1258 yılında Moğol saldırısı sonucu Abbasi devleti yıkıldı. Halifelik Memlükler’e geçti.

14

ENDÜLÜS EMEVİ DEVLETİ (756-1031) Kuruluşu Emeviler’in Abbasiler tarafından yıkılması üzerine Emevi ailesinden Emir Abdurrahmen

İspanya’ya gelerek bu devleti kurdu. Genel

Özellikleri Başkenti Kurtuba’dır. Bilime önem vermiş, İslam biliminin batıya taşınmasını sağlamıştır. Endülüs yöneticileri de kendilerini halife ilan etmiş, bu durumda Müslümanlar siyasi açıdan 10. yüzyılda üçe ayrılmışlardır. (Abbasi, Fatimi, Endülüs Halifeleri)

Yıkılışı Hristiyanların saldırısı sonucu yıkıldı. Daha sonra burada Murabıtlar (1086-1147), Muvahitler (1147-1212) ve Beni Ahmer devleti (1230-1492)kuruldu. İslam kültürünü batıya aktardılar. Hristiyanların saldırısı sonucu yıkıldı. Buradaki Müslüman ve Yahudiler Enginizasyon mahkemelerinde öldürüldüler. Yahudiler Osmanlılara sığındılar.

BÖLÜM 5: TÜRK-İSLAM TARİHİ İlk Müslüman Türk Devletleri

Karahanlılar (840-1212)

İlk Müslüman Türk devletidir. Karluk-Basmil ve Çiğil boyları tarafından kurulmuştur. Kurucusu Bilge Kadir Han’dır. Başkenti Karabalgasun’dur. İlk Türk İslam eserlerini ortaya koydular. Resmi dilleri Türkçedir. İlk Müslüman hükümdarı Satuk Buğra Han’dır. Karahıtay ve Harzemşahlar tarafından yıkıldılar.

Gazneliler (963-1187)

Başkentleri Gazne olduğundan bu devlete Gazneliler denilmiştir. Kurucusu Alp Tekin’dir. En güçlü hükümdarı Gazneli Mahmut’tur. Gazneli Mahmut, Hindistan’a 17 sefer düzenleyerek bölgenin Müslümanlaşmasını sağlamıştır. Abbasi halifesine yardım ettiğinden kendisine sultan ünvanı verildi. Yerine Mesut geçti. Fakat Dandanakan savaşında (1040) B.Selçuklular’a yenilince devlet zayıfladı.

Tulunoğulları (868-905)

Mısır’da kurulan ilk Türk-İslam devletidir. Abbasilere karşı isyan eden Tulunoğlu Ahmet tarafından kurulmuştur. Abbasiler tarafından yıkılmıştır.

İhşitler (Akşitler) 935-969

Mısır’da kurulan ikinci Türk-İslam devletidir. Kurucusu Muhammed Togaç’tır. Hicaz’a egemen olan ilk Türk devletidir.

Diğer Türk ve Müslüman Devletler

Fatimiler (910-1171)

Peygamberimizin kızı hz. Fatma’nın soyundan geldiklerinden bunlara Fatimiler denilmektedir. Tunus’ta kuruldu. Daha sonra İhşitleri yıkarak Mısır’a egemen oldular. Bir Şii-Arap devletidir. Şiiliği yaymaya çalıştılar. Kendilerini Halife ilan ettiler. Eyyubiler tarafından yıkıldılar.

Eyyubiler (1171-1250)

Selahattin Eyyubi tarafından Mısır’da kurulan bir Türk-İslam devletidir. 1187 Hıttın savaşında Haçlılar’ı yenerek Kudüs’ü aldılar. Bu olay, lll. Haçlı seferine neden oldu. Bu savaşta da haçlıları yendiler.

Memlükler (Kölemenler) 1250-1517

Mısır’da kurulan son Türk – İslam devletidir. Eyyubileri yıkarak kurulmuştur. Kurucusu Ayberg’tir. Abbasiler yıkılınca halifelik Kölemenlere geçti. Moğolları Ayncalut ve Elbistan savaşlarında yenerek İslam dünyasını korudular. Resmi dilleri Türkçe’dir. Osmanlılar tarafından yıkılmıştır.

Harzemşahlar (1097-1231)

Başkenti Gürgenç’tir. B. Selçuklulara bağlı bir atabeylik olarak kuruldu. Moğollarla savaşarak İslam dünyasını Moğol tehlikesine karşı korudular. Moğollarla İslam dünyası arasında tampon devlet oldular. 1231 Yassıçemen savaşında A.Selçuklular’a yenilince zayıfladılar ve Moğol denetimine girdiler.

Büveyhiler (932-1062)

İran’da Emirulumera olarak kurulan bir Şii-İranlı devlettir. Abbasileri denetimleri altına aldıklarından bu devletin zayıflamasına neden oldular. Abbasiler, bunların baskısından kurtulmak için Selçuklulardan yardım istediler. Selçuklular bu devlete son verdiler.

Samanoğulları (895-1005)

Horasan ve Maveraünnehir’de kurulmuş olan bir İranlı Sünni devlettir. Türklerin ve Ortaasya’nın Müslümanlaşmasını sağladılar. Gazneli ve Karahan ittifakı sonucu yıkıldılar.

Safeviler (1502-1736)

İranda kurulan bir Şii İranlı devlettir. Doğu Anadolu’da Şiiliği yaymak istediğinden Osmanlılarla karşı karşıya gelmiş ve yapılan savaşları kaybetmiştir. Kurucusu Şah İsmail’dir.

Karakoyunlar (1380-1469)

İlhanlı devletinin yıkılması üzerine Erbil ve Nahçıvanda kurulan bir Türk – İslam devletidir. Timur’a yenilince Osmanlılardan yardım istediler. Bunun üzerine Ankara savaşı yapıldı. Akkoyunlular tarafından yıkıldılar.

15

Akkoyunlar (1370-1502)

Diyarbakır ve Çevresinde bulunan Oğuz Türkleri tarafından kuruldu. En tanınmış hükümdarı Uzun Hasan’dır. Fatihle yaptıkları Otlukbeli savaşını kaybedince zayıfladılar. Şah İsmail tarafından yıkıldı.

Moğol İmparatorluğu (1206-1227)

Cengiz Han (Timuçin) Moğolistan’da kuruldu. Çin, Orta Asya, Rusya ve İslam dünyasını elegeçirdi. Bütün Türkleri üçüncü ve son kez tek bir bayrak altında topladılar. Moğollar, Uygurlar tarafından Türkleştiler. Cengiz han’ın ölümü üzerine devlet dörde ayrıldı.

1- Altonordu Devleti: Bugünkü Rusya ve karadenizin kuzeyinde kuruldu. Müslüman oldular.

2- Çağatay Devleti: Türkistan ve Afganistan’da kuruldu. Müslüman oldular. 3- İlhanlılar: İran, Irak, Azerbeycan ve Anadolu’da kuruldu. Müslüman oldular. 4- Kubilay Hanlığı: Çin’de kuruldular. Zamanla milli benliklerini yitirerek

Çinlileştiler. Timur İmparatorluğu (1370-1507)

Timur tarafından Çağatay devletini yıkarak kuruldu. Ankara savaşında Osmanlıları yenerek Batıdaki fetihlerin gecikmesine neden oldu. Altınordu devletinin parçalanmasına neden oldu. Bunun üzerine Ruslar bağımsızlaşarak zamanla bütün Türkleri tehdit eden bir güç haline geldi. Timur devleti yıkılınca bir çok küçük devlet kuruldu.

Babur İmparatorluğu (1526-1858)

Timur’un torunu Babur Şah tarafından Hindistan’da kuruldu. Hindistan’da kurulan son Türk devletidir. En önemli eserleri Taç Mahal’dır. İngilizlerin sömürgecilik faaliyetleri sonucu yıkıldı.

BÖLÜM 6: SELÇUKLULAR

Büyük Selçuklular (1038-1040/1157) Selçuk Bey Selçuklu devletinin kurucusu ve isim babasıdır. Oğuz Yabgu devletinde subaşı olarak

görev yapıyordu. Oğuz Yabgu devletiyle arası bozulunca Cend şehrine geldi. Müslüman oldu. Selçuklu devletini kurdu.

Tuğrul ve Çağrı Beyler Dönemi

Tuğrul Bey; 1038 yılında Nişabur’u alınca adına hutbe okutup para bastırdı. 1040 Dandanakan savaşında Gaznelileri yenince Horasan’a egemen olup devletin temellerini sağlamlaştırdı. 1048 Pasinler savaşında Bizans’ı yendi. Böylece Bizans’ın zayıf olduğu anlaşıldı. Anadolu’nun Türk yurdu olabileceği anlaşıldı. Bizansla ilk antlaşma bu dönemde yapıldı. Halifenin yardım istemesi üzerine 1055 yılında Bağdat’a gitti ve Şii Büveyhilerin Abbasiler üzerindeki egemenliğine son verdi. Böylece Selçuklular, İslam dünyasının koruyuculuğunu üstlendiler.

Alparslan Dönemi

Anadolu’yu yurt edinmek amacıyla 1071 Malazgirt savaşında Bizans’ı yendi. Bizans’la bir antlaşma yapıldı. Fakat uygulanmadı. Anadolu’nun kapıları Malazgirt zaferiyle açıldı. Anadolu’da ilk beylikler kuruldu. Bizans’ın İslam dünyası üzerindeki baskıları ortadan kalktı.

Melikşah Dönemi

Selçukluların en parlak ve sınırlarının en geniş olduğu dönemdir. Melikşah’ın ölümü üzerine oğulları arasında taht kavgası yapıldı. (1092-1118) 26 yıl süren bu taht kavgasına fetret dönemi denir.

Sencar Dönemi

Kardeşlerini yenerek tahta geçti. 1141 Katvan savaşında Karahıtaylara yenildi. Bunun üzerine devlet zayıfladı. Oğuz isyanı ile yıkıldı.

Selçukluların Yıkılma Nedenleri

Taht kavgaları ve ülkenin hanedan üyeleri arasında paylaştırılması. Batınilerin çalışmaları. Vezir Nizamülmülkün öldürülmesi. Haçlı seferleri. Abbasilerin Selçuklular aleyhinde çalışmaları. Oğuzların küstürülmesi. Atabeylerin bağımsızlıklarını ilan etmeleri.

Genel Özellikleri

Anadolu’yu Türkleştirmeleri ve İslamlaştırmaları. İslam dünyasının koruyuculuğunu üstlendiler. İslam dünyasını Haçlı ve Şii, Batıni tehlikesine karşı korudular. Nizamiye medresesiyle şiiliğe karşı sünni inancı savundular. İslam dünyasının siyasi birliğini sağladılar. Selçuklu topraklarında Kirman Selçukları, Suriye Selçukları, Anadolu Selçukları, Irak ve Horasan Selçukları devletleri kuruldu.

Atabeylikler İllere vali olarak gönderilen Selçuklu Meliklerin (Prenslerin) eğitiminden sorumlu olan kişilere denir. Bu kişiler tarafından kurulan devletlere de atabeylik denir. Bunlar; İldenizler (Azerbeycan), Salgurlar (Fars), Zengiler (Musul, Halep), Böriler-Dımeşk (Şam), Beğtekinoğulları (Erbil) Atabeylikleridir.

16

Anadolu Selçukları –Türkiye Selçukları (l077-1308) Süleyman Şah Anadolu Selçuklu Devletinin kurucusudur. İznik’i alarak başkent yaptı. Üsküdar’a kadar

olan yerlere egemen oldu. l. Kılıçarslan l. Haçlı seferleriyle savaştı. İznik haçlıların eline geçince başkent Konya’ya taşındı. Çaka

beyliğine son verdi. l. Mesut ll. Haçlı seferleriyle savaşarak onları yendi. İlk Anadolu Selçuklu Parasını bastı.

Anadolu’ya bu dönemde Avrupalılarca Türkiye denilmeye başlandı. Bu dönemin başlarında Selçuklular Danişmentlilere bağlı kaldılar.

ll. Kılıçarslan lll. Haçlı seferleriyle savaştı. Danişmentlilere son vererek Anadolu’nun siyasi birliğini sağladı. Ülkeyi onbir oğlu arasında paylaşarak Anadolu siyasi birliğinin tekrar bozulmasına neden oldu. 1176 Miryokefalon savaşında Bizans’ı yenerek Anadolu’nun Türk yurdu olduğunu ispatladı. Bizans, artık savunmaya geçti.

Rükneddin Süleyman Şah

Bizans’ı vergiye bağladı. Saltuklu beyliğine son verdi.

l. Gıyaseddin Keyhüsrev

İkinci kez tahta geçti. Antalya’yı alarak burada ilk Selçuklu donanmasını kurdu. Selçuklular böylece denizcilik faaliyetlerine başladılar. Venediklerle ticari antlaşmalar yaptı.

İzzeddin Keykavus

Sinop’u alarak burada ilk Selçuklu tersanesini kurdu. Ermenilerle ticari antlaşmalar yaptı.

l. Aleaddin Keykubat

Mengücek beyliğine son verdi. Gürcistan’ı Selçuklulara bağladı. Alanya’yı alarak burada bir tersane kurdu. Kırım’ın Sudak limanına bir donanma gönderip burasını alarak ilk deniz aşırı seferi gerçekleştirdi. Donanmanın en güçlü olduğu dönemdir. 1230 Yassıçemen savaşında Harzemşahlar’ı yenerek onların zayıflayıp Moğollar tarafından yıkılmasına neden oldu. Bu olay, Selçuklularla Moğolların komşu olmasına ve ileride Moğolların Anadolu’ya saldırmasına neden oldu.

ll. Gıyaseddin Keyhüsrev

Türkmenlerin dini bilgilerinin, ekonomik ve sosyal durumlarının zayıf olması nedeniyle 1240 Baba-i isyanı çıkarmaları ve Selçukluların bunu zorlukla bastırması Moğolları cesaretlendirdi. Moğollarla 1243 yılında yapılan Kösedağ savaşında yenilmeleri üzerine Selçuklular Moğollara bağlandılar. Anadolu siyasi birliği parçalandı. Beylikler kurulmaya başladı.

Selçukluların Yıkılışı

Selçuklular, Moğollara karşı Memlük Sultanı Baybars’tan yardım istedi. Baybars, 1270 Elbistan savaşında Moğolları yendi. Fakat Baybars çekilince Moğollar tekrar saldırıya geçtiler. 1308 yılında ll. Mesut ölünce Selçuklular kesin olarak yıkıldılar.

17

BEYLİKLER

Malazgirt Savaşından Sonra Kurulan Beylikler Saltukoğulları (1072-1202)

Erzurum ve Çevresinde Ebulkasım Saltuk tarafından kuruldu. Anadolu’da kurulan ilk beyliktir.

Danişmetliler (1080-1178)

Kayseri, Sivas, Tokat ve Malatya’da Danişment Ahmet Gazi tarafından kuruldu. Anadolu’daki en güçlü beyliktir. Haçlılara karşı büyük savaşlar yaptı.

Mengücekler (1080-1228)

Erzincan, Kemah ve Divriği’de Emir Mengücek tarafından kuruldu.

Artukoğulları (1102-1409)

Diyarbakır, Halep, Mardin ve Harput’ta Artuk beyin torunları tarafından kuruldu.

İzmir (Çaka beyliği) (1081-1093)

İzmir ve çevresinde Çaka bey tarafından kuruldu. Denizcilikle uğraşan ilk Türk beyliğidir.

Kösedağ Savaşından Sonra Kurulan Beylikler

Karamanoğulları (1256-1487)

Konya ve Karamanda Kerimuddin Karaman Bey tarafından kurulmuştur. Anadolu’daki en güçlü beyliktir. Konya’da kurulduklarından kendilerini Anadolu Selçuklu Devletinin Mirasçısı olarak görmüşlerdir. Osmanlı Devletini en fazla uğraştıran beyliktir. Anadolu’da Türkçe’yi ilk kez resmi dil olarak kullanmışlardır.

Germiyanoğulları (1299-1429)

Kütahya’da Yakup bey tarafından kurulmuştur. Topraklarının bir kısmını çeyiz yoluyla Osmanlılara verdi. Daha sonra vasiyet yoluyla Osmanlılara geçti.

Hamitoğulları (1300-1425)

Antalya ve Isparta’da Felekeddin Dündar Bey tarafından kuruldu. Topraklarının bir kısmını parayla Osmanlılara sattı.

Dulkadiroğulları (1337-1515)

Maraş ve Elbistan’da Zeyneddin Karaca Bey tarafından kuruldu. Osmanlılara katılan son beyliktir. Yavuz Sultan Selim, Turnadağ savaşıyla (1515) bu beyliğe son verdi.

Ramazanoğulları (1353-1608)

Adana ve Tarsus’ta Ramazan Bey tarafından kuruldu. Yavuz döneminde kendi istekleriyle Osmanlılara katıldılar. l. Ahmet döneminde bu beylik vilayete dönüştürüldü. Osmanlılara katılan son beyliktir.

Aydınoğulları (1308-1426)

İzmir ve Aydın’da Aydınoğlu Mehmet Bey tarafından kuruldu. En güçlü denizci beyliktir.

Candaroğulları (İsfendiryaroğulları) (1299-1460)

Kastamonu ve Sinop’ta Şemseddin Yaman Candar tarafından kuruldu. Denizcilikle uğraşmışlardır.

Menteşeoğulları (1261-1425)

Muğla ve Fethiye’de Menteşe Bey tarafından kuruldu. Denizcilikle uğraştılar. Rodos’u aldılar.

Saruhanoğulları (1313-1410)

Manisa ve Menemen’de Saruhan Bey tarafından kuruldu. Denizcilikle uğraşmıştır.

Karesioğulları (1304-1348)

Balıkesir ve Çanakkale’de Karesi Bey tarafından kuruldu. Denizcilikle uğraştı. Orhan Bey döneminde alındı. Osmanlılara katılan ilk beyliktir. Bu beyliğin alınmasıyla Osmanlılar denizcilik faaliyetlerine başladılar ve Rumeliye geçtiler. Ankara savaşından sonra da tekrar kurulmadı. Osmanlılar, İlk donanmayı bu beylikten elde ettiler.

Diğerleri Eşrefoğulları, Alaiye beyleri, Taceddin Oğulları (Canik Beyleri), Sahip Ata oğulları, Pervaneoğulları, Eretna Devleti, Kadı Burhaneddin Devleti.

Genel Özellikleri Türkçeye önem verdiler. Anadolu’nun Türkleşmesi ve İslamlaşmasını sağladılar.

18

BÖLÜM 7: KÜLTÜR VE MEDENİYET

Devlet Yönetimi İslam Kültür ve Medeniyeti

İslam devletinde devlet başkanına halife denilmiştir. Muaviye’nin oğlu Yezid’i veliaht seçmesi üzerine hilafet saltanata dönüştü. Hz. Ömer döneminde ülke büyük illere, Emeviler döneminde Eyaletlere dönüştü. Abbasiler, vezirlik makamını kurdular. Hz. Ömer döneminde divanlar, devlet hazinesi, ordugah şehirleri kuruldu. İlk posta teşkilatı da Emeviler döneminde oluşturuldu.

Orta Asya Türk Kültürü

Eski Türklerde hükümdarlara Han, Hakan, Kağan denilmektedir. “Ülke hanedan üyelerinin ortak malıdır” (veraset sistemi) anlayışından dolayı sık sık taht kavgaları yapılmıştır. Tanrı tarafından hanedan üyelerine yönetme yetkisi verildiğine inanılmaktadır. (Kut anlayışı) Devletin önemli kararların alındığı Toy veya Kurultay adlı bir meclis bulunmaktadır. Ayrıca, hükümdarın eşi olan Hatun’da devlet yönetiminde söz sahibidir. Ülke boylar birliği şeklindedir. Asıl hükümdar, ülkenin doğusunu yönetmektedir.

Türk-İslam Devletleri

Karahanlılar da devletin başında han veya hakan unvanlı bir hükümdar bulunuyordu. Büyük hakan devletin doğusunu yönetmektedir. Hakanın eşi olan Hatun da devlet yönetiminde söz sahibidir. B. Selçuklular Bağdat’ı alıca Sultan unvanını kullanmaya başladılar. İslam dünyasının siyasi liderliğini üstlendiler. İlk sultan unvanını da Gazneli Mahmut kullanmıştır. İlk Türk devletlerinde devlet işleri Divan-ı Saltanat denilen Büyük Divan’da görüşülürdü.

Türkiye Selçukluları

Ülke meseleleri Büyük Divan’da görüşülür. Hükümdar başkentte olmadığında ülkeyi Niyabet Divanı yönetmektedir. Mali işlerden istifa, Denetleme görevini işraf, askeri işleri arz ve yazışmaları inşa (tuğra-i) divanı yerine getirmektedir. Toprakların dağıtımı, sayımı ve istihbaratı da Pervanicelik makamı sağlamaktadır. Sınırlarda uçbeylikler kurulmuştur.

Ordu İslam Kültür ve Medeniyeti

İlk düzenli İslam ordusunu hz. Ömer kurdu. Cünd isimli askeri şehirler (ordugah) yaptı. İlk donanmayı hz. Osman yaptı. Abbasiler döneminde Bizans sınırında Avasım isimli tampon şehirler kuruldu. Türkler Abbasiler döneminde orduya alındılar.


Türklerde ilk düzenli orduyu Mete Han yapmıştır. Ayrıca, dünyada ilk onlu sisteminin de mucididir. Turan taktiği adı verilen bir savaş sistemleri vardır. (Hilal ve Kurt Kapanı) Oğuzlar ve Peçenekler, Bizans ordusunda paralı askerlik de yaptılar.


Karahanlı ordusu dörde ayrılır: 1. Saray Muhafızları, 2. Hassa Ordusu, 3. Hanedan üyelerinin kuvvetleri ve 4. Bağlı devletlerin kuvvetleri. Gazneli ordusu: Gulamlar, düzenli birlikler, eyalet askerleri, paralı askerler ve gönüllülerden oluşurdu. Büyük Selçuklu Ordusu da şunlardan oluşmaktadır: 1. Merkez ordusu. 2. Guleman-ı Saray (Kapıkulu) 3. Hassa askerleri, 4. Melik ve idarecilerin ordusu. 5.Bağlı devlet ve beyliklerin askerleri 6. Türkmenler 7. Sipahiler (İkta)


Kara ordusu; hassa (Kapıkulu, Gulam), Tımarlı Sipahiler ve diğerleri olmak üzere üçe ayrılmaktadır. Deniz kuvvetleri de kurmuşlardır. İlk donanma Antalya’da, ilk tersane Sinop’ta kurulmuştur.

Adalet ve Hukuk İslam Kültür ve Medeniyeti

Hz. Ömer döneminde illere valilerin yanında kadılar da atanmaya başladı. Hukuk olarak Kur’an ve peygamberin uygulamaları esas alındı.(Kitap-Sünnet) Alimlerin içtihatları ve yorumları ile bu hukuk zenginleşti. Daha sonra buna kıyas ve icma da eklendi.


Türklerde yazılı hukuk olmadığından ülke töre’ye göre yönetilirdi. Büyük davalara hükümdar tarafından atanan bir heyet, küçük davalara ise Yargucu adı verilen hakimler bakardı. Hapis cezaları bulunmamaktadır.


Türklerde hukuk ikiye ayrılmıştır. Bunlar Şer’i hukuk ve Örfi Hukuk’tur. Şer’i hukukun başında Kadıulkudat bulunur. Sivil davalara da Kadılar, askeri davalara da Kazasker (Kadıasker veya Kadıleşker) bakar. Örfi davaların başında da Emir’i Dad bulunur. Aynı zamanda bizzat sultanın başkanlık ettiği Divan-ı mezalimler de bulunmaktadır.


Büyük Selçuklularla aynıdır.

19

Toplum ve Sosyal Hayat İslam Kültür ve Medeniyeti

Müslümanlar, gayri Müslimlere geniş bir hoşgörüyle yaklaşmışlardır. Emeviler döneminde halk dört sosyal tabakadan oluşmaktadır. 1. Müslüman Araplar, 2. Mevaliler (Azatlı Köle-Arap almayan Müslümanlar) 3. Zımmiler, 4. Köleler


Türk toplumu Budun, Boylar, Oymaklar, Obalar ve en son olarak da ailelerden oluşur. Sınıf ayrımı ve kölecilik bulunmamaktadır. Uygurlara kadar göçebe yaşamışlardır. Yaylak ve Kışlak hayatını sürdürmüşlerdir.


Meslek sahipleri ve Ticaretle uğraşanların kurmuş oldukları Loncalar (Ahi) önemli bir sosyal ve ekonomik kuruluştur. Devletle esnaf arasında ilişkiyi sağlar. Ürünlerin kaliteli olmasını ve denetimi yapar. Gençlere mesleki eğitim verir.


Ahi teşkilatları güçlüdür.

Dini Hayat İslam Kültür ve Medeniyeti

İslam devletlerinde her şey İslami kurallara göre yapılmaktadır. Fakat İslam’ın geniş bir alana yayılmasıyla bu dine çeşitli yorumların katılmasına neden oldu. Bu yorumlar sonucu mezhepler (Şii-Sünni/Hanefi,Şafi,Malik ve Hanbeli) ve tarikatlar ortaya çıktı. Müslüman olmayanlara da ehli kitap denilmiş ve geniş bir özgürlük verilmiştir.


Eski Türk dini inancı üç bölümde inceleyebiliriz. Bunlar; Tabiat güçlerine inanma, Atalar kültü, Göktanrı ve Şamanizmdir. Önemli dini kavramlar ise şunlardır: Şaman ve Kam (din adamı), Kurgan (mezar), Balbal (mezartaşı), Yuğ (ölüm töreni), Sagu (ağıt) Ayrıca, Uygurlar Budizm ve Manihizm, Hazarlar Musevilik, Tuna Bulgarları, Macarlar, Avarlar, Peçenekler, Gagavuzlar Hristiyan olmuş milli benliklerini yitirmişlerdir.


Sünni akidenin koruyuculuğunu üstlendiler. Bu amaçla Nizamiye medreselerini yaptılar. Tarikatlar, Türk dünyasında büyük etkiye sahip olmuştur. Bunlar; Kadirilik, Kübrevilik, Ekberilik ve Yesevilik’tir.


Tarikatlar Anadolu’nun dini hayatında önemli yer tutmaktadır. Bunlar; Babailik, Ekberiye, Mevlevilik ve Bektaşiliktir.

Ekonomi İslam Kültür ve Medeniyeti

İlk devlet hazinesini (Beytül Mal) Hz. Ömer kurdu. İslam devletlerinde gelir kaynakları şer’i gelirler ve örfi gelirler olmak üzere ikiye ayrılır. Şer’i gelirler; Müslümanlardan alınanlar (zekat ve öşür), gayri Müslimlerden alınanlar (cizye ve haraç) olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Örfi gelirler ise; ganimet, gümrük vergileri, bağlı devletlerin ödediği vergiler, orman, tuzla ve madenlerden alınanlardır. Ticaret ve tarım hayatı da gelişmiştir. İlk parayı Emevi halifesi Abdülmelik bastı.


Başlıca geçim kaynakları hayvancılıktır. Ayrıca, madencilik ve tarımla da uğraşmışlardır. İpek yolunun ülkelerinden geçmesinden dolayı ticaret de önemli kazançlarındandır.


Karahanlılar; tarım, madencilik ve el sanatlarıyla uğraştılar. Kervan ticaretine de önem verdiler. Ticaret yolları üzerinde ribat adı verilen ilk kervansaraylar kurarak ticaretin gelişmesini sağladılar. Selçuklularda ekonomi; tarım, ticaret, hayvancılık, madencilik ve sanayiye dayanmaktadır. Selçuklularda toprak dörde ayrılır: 1. Has araziler 2. İkta araziler 3. Haraci Araziler. Bunun dışında mülk ve vakıf arazileri de bulunmaktadır. B. Selçuklularda ilk parayı Tuğrul Bey bastı.


Devlete ait olan arazilere miri arazi denilmektedir. Bu araziler dörde ayrılmaktadır. Bunlar; Has, İkta (tımar, dirlik) Mülk ve Vakıf arazisidir. Ticareti geliştirmek için kervansaraylar, düşük gümrük vergisi, antlaşmalar ve sigorta sistemi uygulamışlardır. İlk parayı l. Mesut bastı.

20

İlim-Kültür-Sanat ve Edebiyat İslam Kültür ve Medeniyeti

Emeviler döneminde İslam mimarisi Hıristiyan mimarisiyle yarışabilecek bir duruma geldi. Abbasiler döneminde geçti. Samarra şehrinin kurulmasıyla mimaride Türk etkisi görülmeye başlandı. İslam’da resim ve heykel yasak olduğundan minyatür ve hat sanatları gelişti. Arapça ilk kez Emevi halifesi Abdülmelik döneminde resmi dil haline geldi. İslam’da ilimler ikiye ayrılır. 1. Akli ilimler (Din Dışı İlimler) 2. Nakli İlimler (Dini İlimler) Abbasiler döneminde diğer dillerden Arapça’ya eserler tercüme edildi. Ayrıca, Bağdat’ta Beytül Hikme adlı okul, kütüphane ve tercüme büroları açılarak ilmin gelişmesine katkıda bulundular. Endülüs Emeviler’i de İslam medeniyetinin Avrupa’ya geçmesini sağlamıştır.


İlk Türkçe yazılı belge Orhun kitabeleridir. Türk alfabeleri ise; Orhun (Göktürk), Uygur, Arap, Kiril ve Latin’dir. Türk destanları ise; Oğuz Kağan (Hunların) Eregenekon (Göktürklerin) Yaradılış ve Göç (Uygurların), Manas (Kırgızların) Alpertunga ve Şu (İskitlerin). Türkler, Uygurlara kadar taşınabilir sanatlar yapmışlardır. Uygurlarla birlikte mimari ve yazılı belgeler alanında da önemli çalışmalar ortaya koymuşlardır.


B. Selçuklular döneminde Celali takvimi yapıldı. Ayrıca, dünyanın ilk üniversitesi olan Nizamiye medreseleri kuruldu. B. Selçuklu ve Gaznelilerin resmi dili Arapça, Farsça ve Türkçe’dir. Karahanlıların resmi dili ise sadece Türkçe idi ve Uygur alfabesini kullanmışlardır. Bu dönemde yazılan eserler ise; Karahanlılar’a ait olanlar: Divan-ı Lügati Türk (Kaşgarlı Mahmut), Divan-ı Hikmet (Ahmet Yesevi), Atabetül Hakayık (Edip Ahmet), Kutatkubilig (Yusuf Has Hacip) ve Satuk Buğra Han Destanı (Anonim). Selçuklulara ait olan: Siyasetname (Nizamülmülk) . Gazneliler’e ait olan: Şehname (Firdevsi) Sanat olarak: Köprü, çeşme, hastahane, imarethane, medrese ve kervansaraylar yapmışlardır.


Divan, halk ve tasavvuf edebiyatı olmak üzere Edebiyat üçe ayrılır. Önemli fikir adamları ve eserleri şunlardır: Mevlana (Mesnevi, Fihimafi), Yunus Emre (divan), Hacı Bektaşı Veli (Makalat), Muhyiddin-i Arabi (Futuhatul Mekki) gibi eserlerdir. Halk eserleri de şunlardır: Dede Korkut Hikayeleri, Battalgazi Destanı, Danişmentname, Nasreddin Hoca ve Bektaşi Fıkraları. Önemli Sanatlar ise; Kümbet mimarisi, uzun ve ince minare sistemidir.

21

BÖLÜM 8: AVRUPA TARİHİ

Ortaçağ’da Avrupa (375-476/1453) Sosyal Durum

Avrupa’da halk sınıflara ayrılmıştı. Bunlar; 1-Soylular (Asiller) 2-Din Adamları (Rahipler) 3-Burjuvalar (Tüccarlar) 4-Köylüler (Köylüler ikiye ayrılır. Serfler ve Serbest köylüler)

Siyasal Durum

Ortaçağ Avrupa’sının temel siyasi yapısı Feodalite’tir. Batı Roma İmparatorluğunun kavimler göçünün etkisiyle yıkılmasın üzerine Avrupa’nın siyasi birliği bozuldu. Yerine küçük beylik ve krallıklar kuruldu. Bu siyasi yapıya Feodalite (Derebeylik) denir. Topun gelişmesi sonucu Feodalite yıkıldı. Krallıklar güçlendi. Feodal beye süzeren, halka vasal denir.

Dini Durum Ortaçağ Avrupa’sında Hristiyanlar Ortodoks ve Katolik olmak üzere iki büyük mezhebe ayrılmışlardır. Ortodoksların liderine Patrik denilmekte olup, merkezi İstanbul’dur. Katoliklerin lideri ise Papa’dır. Merkezi Roma’daki Vatikan’dır. Papa’nın bazı yetkileri de şunlardır: 1. Krallara taç giydirme, 2. Kralları afaroz etme, 3. Kilisenin topraklarını yönetme, 4. Haçlı seferleri düzenleme. Ayrıca, Enginizasyon adlı kilise mahkemeleri de bulunmaktadır. Ortaçağ kilise düşüncesine Skolastik düşünce denir.

Sanat Yapısı Ortaçağ Avrupa’sının iki önemli mimari sanatı bulunmaktadır. Bunlar: Gotik ve Roman sanatıdır. Roman sanatında binalar loş ve kasvetli iken, gotik sanatında sütunlar ve geniş pencereler kullanıldığından binanın içi aydınlanmıştır.

Magna Carta (Büyük Şart) 1215

İngiliz kralı Yurtsuz Jan’ın halka baskıda bulunması üzerine soylular ve halk isyan etti. Bunun üzerine kral, halka bazı haklar verdi. Buna göre; kimse keyfi bir şekilde cezalandırılmayacak ve haksız yere vergi alınmayacak. Böylece, İngiltere’de hukukun üstünlüğü prensibi doğdu. İngiliz parlamentosunun oluşmasına zemin hazırlandı. Avrupa’da demokrasi alanında önemli bir gelişmedir. Osmanlılardaki Senedi İttifak ve Tanzimat fermanına benzer.

Yüzyıl Savaşları (1335-1453)

İngiltere ile Fransa arasında yapılan bir savaştır. İngiltere’nin Fransa’ya saldırmasıyla savaş başladı. Fransa, İngiltere’yi yenerek ülkesinden attı. İngiltere’nin yüzyıl savaşlarını kaybetmesi üzerine soylular olaydan kralı sorumlu tuttular ve krala karşı çifte gül savaşı adı verilen bir isyan başlattılar. Savaşı kral kazanınca İngiltere’de krallık güçlendi. İngiliz ulusal bilinci uyandı. Feodalite ve soyluların ayrıcalıkları kaldırıldı.

Haçlı Seferleri (1096-1270) Nedenleri Dini Nedenleri: Kuluni tarikatının faaliyetleri, Avrupa’daki dini taassup. Kudüs’ü

almak istemeleri ve Fatimiler’in Ortadoğu’daki kiliseleri yıkmaları Siyasi Nedenleri: Bizans’ın Türklere karşı Avrupa’dan yardım istemesi. Papa’nın siyasi gücünü artırmak istemesi. Maceraperest senyör ve şövalyelerin ortaya çıkması. Ekonomik Nedenler: Müslümanların zengin Avrupa’nın fakir olması. Avrupalıların Müslümanların zenginliklerine sahip olmak istemeleri. Ticaret yolların Müslümanların elinde olması.

Savaşlar l. Haçlı Seferi (1096-1099): Haçlılar amaçlarına ulaşıp Kudüs”ü aldılar. Ayrıca, Urfa ve Antakya’yı da alıp birer kontluk kurdular. İznik haçlıların eline geçince A.Selçukluları, başkentlerini Konya’ya taşıdılar. ll. Haçlı Seferi (1146-1149): Urfa’nın Musul atabeyi tarafından alınması üzerine düzenlendi. Kralların katıldığı ilk haçlı seferidir. Yenildiler. lll. Haçlı Seferi (1189-1192): ll87 Hıttin savaşında Selahattin Eyyubi’nin Kudüs’ü alması üzerine düzenlendi. Kazanamadılar. Hem karadan ve hem denizden düzenlenen ilk haçlı seferidir. lV. Haçlı Seferi (1204-1261): İstanbul’a gelen haçlılar, buradaki taht kavgasından yararlanarak İstanbul’u ele geçirdiler. Buradaki Rumlar Trabzon ve İznik’e kaçtılar. Amacından sapan tek haçlı seferidir.

Sonuçları Skolastik düşünce zayıfladı ve din adamlarına olan güven sarsıldı. Derebeyler savaşta ölünce Feodalite zayıfladı. Bizans bir süre Türk saldırılarından korundu. Avrupalılar İslam medeniyetini tanıdılar. Barut, pusula, matbaa ve kağıt Avrupa’ya geçti. Akdeniz limanları önem kazandı. Doğu batı ticareti gelişti.

22

Yeniçağda Avrupa (1453-1789) Coğrafi Keşifler Tanım 15 ve 16 yüzyıllarda Avrupa’da yeni yerlerin ve yolların keşfi için yapılan çalışmalara

denir. Nedenleri İpek ve Baharat yollarının Müslümanların elinde olması. Pusulanın geliştirilmesi. Cesur

gemicilerin yetişmesi Coğrafya ile ilgili bilgilerin gelişmesi. Okyanuslara dayanıklı gemilerin yapılması. Hindistan’a ulaşmak istemeleri. Not: Coğrafi keşifleri başlatanlar İspanya ve Portekizler’dir.

Yapılan Keşifler

Kristof Klombo 1492 yılında Amerika’yı keşfetti. 1507 yılında İtalyan denizci Ameriko Vespuçi buranın yeni bir kıta olduğunu anlayarak adını verdi. 1487 yılında Bertalmi Diaz Ümit burnunu keşfederek Hindistan’a giden yolu buldu. Bu yoldan Hindistan’a giden ilk kişi de Vasko dö Gama’dır.

Sonuçları Yeni yollar ve kıtalar bulundu. Coğrafya ve dünya ile ilgili bilgiler gelişti. Rönesans’a zemin hazırladı. Akdeniz limanları önemini yitirdi. Ticaret okyanuslara kaydı. Müslüman ülkeler ipek ve baharat yollarının önemini yitirmesi üzerine fakirleşti. Ticaret gelişti. Yeni yerlerden Avrupa’ya altın geldi. Yeni yerlere göçler yaşandı. Skolastik düşünce zayıfladı. Yeni yerlerde İspanya ve Portekiz devleti büyük sömürge imparatorluklarını kurdular.

Rönesans Tanım Yeniden doğuş demektir. 16. yy. Avrupa’sında bilim ve sanat alanındaki yeni görüş ve

düşüncelere denir. İlk kez İtalya’da başladı. Nedenleri Coğrafi keşifler. Matbaanın bulunması. Yeni bilim ve sanatçıların ortaya çıkması. İtalya’da başlamasının Nedeni

İtalya’da siyasi birliğin bulunmaması. İtalyan şehir devletlerinin ticaret sonucu zenginleşmeleri. Roma’nın Hristiyanlar’ın dini merkezi olması. Eski Roma ve Yunan kültürüne yakın olması. İslam kültürü ile ilişkide olması. İstanbul’un fethi üzerine buradaki bilim adamlarının İtalya’ya kaçması.

Sonuçları Bilim ve sanatta yeni görüş ve düşünceler ortaya çıktı. Skolastik düşünce zayıfladı. Skolastik düşüncenin yerini pozitif düşünce aldı. Reforma neden oldu. İtalya’da Humanizma doğdu. Humanizma; tabiat ve insanlık sevgisidir. Humanistler; eski Yunan ve Roma eserlerini Avrupa dillerine çevirdiler.

Reform Tanım Avrupa’da l6. Yüzyılda Katolik kilisesinin yeniden düzenlenmesine denir Nedenleri Kilisenin Hıristiyanlık esaslarından sapması. Kilisenin zengin, halkın fakir olması.

Prenslerin kilisenin mallarına el koymak istemeleri. Rönesans ve coğrafi keşiflerin etkisi. İncilin Avrupa dillerine çevrilmesi. Not: Reform, ilk kez Almanya’da başladı.

Almanya’da Başlamasının Nedenleri

Almanya’nın siyasi birliğinin olmaması. İncilin ilk kez Almanca’ya çevrilmesi. Martin Luther’in Almanya’da yaşaması.

Reform Sırasındaki Gelişmeler

Martin Luther’in düşüncelerinin Alman kralı tarafından yasaklanması üzerine, Reform yanlıları ile Kral arasında savaş yapıldı. Savaşı Alman Kralı Şarlken kaybetti. Bunun üzerine Ogsburg antlaşması yapıldı.(1555). Buna göre Protestanlara özgürlük tanındı. Daha sonra, reformcularla karşı olanlar arasında otuz yıl savaşları yapıldı. Savaşı reformcular kazanınca Westfalya (1648) antlaşması imzalandı. Buna göre; Prensler istedikleri mezhebe girebilecek ve Protestanlara özgürlük verilecek.

Sonuçları Avrupa’nın mezhep birliği parçalandı. Almanya’da Protestanlık, İngiltere’de Angilikan, Fransa’da Calvinizm mezhepleri ortaya çıktı. Mezhepler arasında uzun yıllar süren savaşlar yapıldı. Katolik kilisesi kendini toparlamaya çalıştı. Protestanlığı benimseyen ülkelerde laik eğitim ortaya çıktı.

23

ABD’nin Kurulması (1787) Nedenleri Yedi yıl savaşlarında Fransa’yı yenen İngiltere’nin maliyesi çökmüştü. Maliyesini

düzeltmek amacıyla sömürgelerine yeni vergiler yükledi. Bunun üzerine Amerikan halkı Boston’daki çay yüklü İngiliz gemilerinin yükünü denize boşaltarak bağımsızlık mücadelesini başlattılar.

Gelişmeler 1774 l.Filadelfiya kongresinde bağımsızlık kararı çıktı. 2. Filadelfiya kongresinde insan hakları beyannamesi yayınlandı. Fransa, İngiltere’den yediyıl savaşlarının intikamını almak amacıyla Amerikan bağımsızlık hareketini destekledi. İngiltere yapılan savaşları kaybedince 1783 Versay antlaşmasıyla Amerika’nın bağımsızlığını tanıdı. 1787 yılında George Washington önderliğinde ABD kuruldu.

Sonuçları Amerikan bağımsızlık hareketi, sömürgeciliğe karşı ilk bağımsızlık hareketidir. İnsan hakları beyannamesi ile sömürge ülkelerine ve Fransız ihtilaline örnek oldu. ABD, Dünya güç dengesine yeni bir güç olarak katıldı.

Yakınçağ’da Avrupa (1789/--)

Fransız İhtilali (1789) Nedenler Amerikan bağımsızlık savaşının ve Aydınların etkisi. Bağımsızlık savaşına katılan

askerlerin özgürlük fikrinden etkilenmeleri. Amerikan bağımsızlık savaşına destek verdiğinden Fransız maliyesinin bozulması. Ağır vergiler ve kralın baskısı. Fransa’da halkın sınıflara ayrılması.

Gelişmeler 14 Temmuz 1789 yılında Bastil hapishanesinin basılmasıyla ihtilal başladı. Avrupa’lı devletler, ihtilale karşı birleştiler. Napolyon 1915 yılında yenilince Viyana’da bütün Avrupalı devletler bir araya gelerek Avrupa’nın durumunu görüştüler ve Avrupa’nın haritasını çizdiler. (1815 Viyana Kongresi-Restorasyon Dönemi) Avusturya başkanı Methernicih; bütün devletlerin milliyetçi hareketlerine karşı ortak tavır almasını önerdi. Buna Meternich sistemi denir. Fakat Osmanlılardaki milliyetçileri destekleyerek kendileri ile çeliştiler.

Sonuçları Özgürlük, eşitlik, kardeşlik, vatandaşlık, anayasacılık, laiklik, milliyetçilik ve parlamenter sistem gibi kavramlar ortaya çıktı. İmparatorluklar yıkıldı. Milli devletler kurulmaya ve milliyetçi isyanlar ortaya çıkmaya başladı. Yakınçağ kapandı. İnsan hakları beyannamesi yayınlandı.

Sanayi Devrimi (Endüstri İhtilali) 1750-1830 Tanım İngiltere’de buhar kazanlarının keşfi sonucu sanayi devrimi gerçekleşti. Nedenleri İngiltere’nin bilim alanında gelişmesi. Coğrafi keşifler ve sömürgecilik sayesinde

zenginleşmesi. Gelişmeler Makineleşme bütün Avrupa ülkelerine yayıldı. Sanayi devrimi sonucu, pazar ve

hammadde sorunu ortaya çıktı. Bu olay sömürgeciliğe yol açtı. Sömürgecilik rekabete, rekabet silahlanma yarışına ve bu olay da l. dünya savaşına neden oldu.

Sonuçları El tezgahlarının kapanmasına, işsizlik, işçi sorunları, emeklilik, sağlık, sigorta ve sendikaların doğuşuna neden oldu. Ayrıca, yeni fikirlerin ortaya çıkmasına yol açtı. Bunlar; Kapitalizm, Liberalizm, Sosyalizm ve Sömürgecilik (Emperyalizm)’dir.

1830 ihtilali

Fransa’da Meternich sistemine tepki sonucu yapılan bir isyandır. Fransa’da meşruti rejimi tekrar kuruldu.

1848 İhtilali

Fransa’da Cumhuriyetçilerle Sosyalistler birleşerek isyan ettiler. Krallık yıkıldı. Cumhuriyet kuruldu. İdam cezası ve köle ticareti yasaklandı.

Yeni Devletler

İtalya 1870 ve Almanya 1871 yılında siyasi birliklerini kurdular. Bu devletler, sömürge yarışında pay isteyince diğer devletlerle karşı karşıya geldiler. Bu olay l.Dünya savaşına neden oldu.

24

BÖLÜM 9: OSMANLI DEVLETİ (1299-1922)

Osmanlıların Menşei

Osmanlılar, Oğuzların Bozok kolunun Kayı boyuna mensupturlar. Ertuğrul gazi komutasında Anadolu’ya geldiler. Selçuklular tarafından Ankara’nın Karacadağ bölgesine uç beylik olarak yerleştirildiler.

Osmanlıların Büyüme Nedenleri

Coğrafi Konum ve Bizans’a yakın olması Anadolu’daki beylikler arasındaki savaşa katılmayıp Bizansla gaza ve cihat savaşı

yapması Bizans ve Balkan devletlerinin zayıf olması. Taht kavgaları ve aralarında sık sık

savaşların yaşanması Osmanlı idarecilerinin adil, hoşgörülü ve yetenekli olmaları. Merkezi yönetimin güçlü

olması Doğudan gelen Türkmen göçleriyle güçlenmeleri Osmanlıların Rumeliye geçerek Anadolu’da sıkışıp kalmaması Önemli ticaret yolları ve kavşaklar üzerinde olması Ahilerin desteğini almaları.

Anadolu’nun Durumu

Anadolu Selçuklu Devleti Kösedağ savaşını (1243) kaybettiğinden Moğol-İlhanlı devletinin denetimine girmişti.

Anadolu’nun siyasi birliği parçalanmış, beylikler kurulmuştu. Memlükler de Anadolu üzerinde etkiliydiler. Bizans’ın Anadolu’daki illerinin başında Tekfur denilen valiler bulunuyor ve halka zulm

ediyorlardı. Karadeniz’de Trabzon Rum imparatorluğu bulunuyordu.

Avrupa ve Balkanların Durumu

Bizans, Balkanlarda iyice zayıflamış ve valilerine söz geçiremiyordu. Balkanlar’da Katolik ve Ortodokslar arasında mezhep savaşları yaşanıyordu. Balkan devletleri şunlardı: Bizans, Sırp, Eflak, Boğdan, Arnavut, Bosna ve Hersek’tir.

Bunlar aynı zamanda ortodoks’turlar. Balkanlarda etkili olan devletler ise; Macar ve Venedikler’dir. Bu devletler de

Katolik’tirler.

Kuruluş Dönemi (1299-1453) Osman Bey Dönemi (1281-1324)

Savaşlar Bizans’ı Koyunhisar savaşında yendi. Bizans’lı tekfurların yenildiği ilk savaştır. Karacahisar’ın alınması üzerine Selçuklu Devleti tarafından beylik sembolleri gönderildi. Bilecik’in alınması üzerine başkent yapıldı. Yarhisar, İnegöl, Yundhisar ve Yenişehir’i aldı.

Diğer Çalışmaları

Osmanlıların bağımsızlığını ilan etti. Aşiretten beyliğe geçirdi. İlk Osmanlı parasını bastı. Ahilerin lideri Şeyh Edebali’nin kızıyla evlenerek Ahilerin desteğini aldı.

Orhan Bey Dönemi (1324-1362)

Savaşlar İznik, İzmit ve Ankara’yı aldı. Bursa’yı da alarak başkent yaptı. Bizans İmparatorunu Maltepe (Palekanon) savaşında yendi.

Not: Bizans imparatorunu Osmanlılara yenildiği ilk savaştır. Karesioğulları Beyliği alındı. Osmanlılara katılan ilk beyliktir. Bu beyliğin donanmasıyla

ilk kez denizciliğe başladılar ve Rumeliye geçtiler. Bizans İmp. yardım istemesi üzerine Rumeli’ye ilk kez geçtiler. Rumeli de alınan ilk yer

Çimpe kalesidir. Diğer Çalışmaları

İlk divan teşkilatı, vezirlik ve medrese’yi kurdu. Yaya ve Müsellem adlı ilk düzenli orduyu oluşturdu. Şehirlere ilk defa kadı ve subaşıları atandı. Karesioğullarını alarak, Anadolu Türk siyasi birliğini sağlama yolunda ilk adımı attı.

İskan Politikası

Yeni fethedilen yerlerin Türkleştirilmesi ve Müslümanlaştırılması için bölgeye Türklerin gönderilmesidir.

Balkanlarda kalıcı olmak ve fethedilen yerlerde isyan çıkarabilecek olan kişileri başka yere nakletmek.

Göçebeler, Kan davalı aileler ve Moğollardan kaçan Türkmenleri yeni yerlere yerleştirdi.

25

l. Murat Hüdavendigar Dönemi (1362-1389)

Savaşlar Edirne, Sazlıdere savaşıyla (1363) alınarak başkent yapıldı. Bulgaristan Osmanlı himayesine girdi.

Ankara, Selanik, Manastır, Keşan, İpsala, Dimetokya ve Dedeağacı alındı. Germiyanoğullarından çeyiz karşılığı Kütahya, Tavşanlı ve Simav alındı. Hamitoğullarından parayla Akşehir, Yalvaç, Seydişehir, Karaağaç ve Eğridir alındı. 1364 Sırpsındığı savaşında ilk kez Osmanlılar haçlı ordusunu yendiler. Macarların

Balkanlardaki etkinliği kırıldı. Çirmen savaşında (1371) Sırplar yenilince Osmanlılara vergi vermeye başladılar. l. Kosova savaşı (1389) kazanıldı. Osmanlıların Balkanlardaki gücü ispatlandı. Osmanlılar

ilk kez topu kullandılar. l. Murat l. Kosova savaşında şehit düştü. Savaş meydanında şehit düşen tek Osmanlı

Padişah’ıdır. Diğer Çalışmalar

Osmanlı saltanat sistemini değiştirerek, ülke padişah’ın ve oğullarının ortak malıdır anlayışını getirdi. Padişah ünvanını ilk kez kullanan hükümdardır.

Rumeli Beylerbeyliğini kurdu. Merkezi; Manastır kentidir. Kazasker, Veziriazamlık (Sadrazam), Defterdarlık, Kapıkulu, Tımar sistemi ve

Yeniçeriliği (Devşirme sistemi) kurdu. Devşirme Sistemi

Rumelideki Hristiyan çocuklarının küçük yaşta alınarak asker olarak yetiştirilmesidir. Böylece, asker ihtiyacı karşılandığı gibi, Balkanlardaki hristiyan nüfus denedim altına alınmıştır. Yeniçeri yasasına Kanu-i Kadim denir.

Yıldırm l. Bayazıt Dönemi (1389-1402)

Savaşları İstanbul’u kuşatan ilk Osmanlı Padişah’ıdır. İstanbul’u almak için Anadolu Hisarını (Güzelce Hisar) yaptı.

Bizans’la ilk antlaşmayı yapan Osmanlı Padişahı’dır. Bizans, Osmanlılar’a vergi vermeyi kabul ederek üstünlüğünü tanımış oldu.

İstanbul’u kurtarmak amacıyla gelen haçlıları Niğbolu (1396) savaşında yendi. Osmanlıların Balkanlarda yenilemeyeceği ortaya çıktı.

Eflak ve Boğdan Osmanlı himayesine girdi. Bulgaristan ve Selanik’i aldı. Germiyanoğulları, Karamanoğulları, Saruhanoğulları, Menteşeoğulları, Aydınoğulları,

Candaroğulları, Eretna beyliği ve Kadı Burhanettin Devletini alarak Anadolu’da ilk kez siyasi birliği gerçekleştirdi.

Beyliklerin alınması üzerine Timur’la Ankara savaşı (1402) yapıldı. Yıldırımın askerlerinin karşı tarafa geçmesi ve Timur’un ordusunda fillerin bulunması nedeniyle savaşı kaybetti.

Diğer Çalışmalar

İlk Osmanlı tersanesini Gelibolu’da açtı. Anadolu siyasi birliğini ilk kez sağladı Sultan unvanını ilk kez kullanan Osmanlı Padişahı’dır. (Niğbolu zaferi nedeniyle) Savaş meydanında (Ankara savaşı) esir düşen tek Osmanlı Padişah’ıdır.

Fetret Dönemi (1402-1413)

Ankara savaşında Yıldırım’ın esir düşmesi ve ölmesi üzerine dört oğlu arasında 11 yıl süren taht kavgasına denir.

Ankara savaşından sonra Anadolu siyasi birliği bozuldu. Beylikler tekrar kuruldu. Osmanlı dağılma tehlikesi geçirdi. Bizans’ın alınması gecikti. Rumeli’de ise herhangi bir isyan çıkmadı. Şehzade Mehmet, kardeşlerini yenerek bu döneme son verdi.

Çelebi l. Mehmet Dönemi (1413-1421)

Savaşlar İlk Osmanlı deniz savaşını Venediklerle yaptı. Savaşı kaybetti. Saruhanoğullarına son verdi. Karamanoğullarından Akşehir ve Beyşehir’i,

Candaroğullarından Samsun ve Canik’i, Aydınoğullarından İzmir’i aldı. Eflak beyliğine son verdi. Bosna, Osmanlı egemenliğini kabul etti.

Diğer Faaliyetleri

Osmanlılardaki ilk dini, siyasi ve sosyal nitelikli isyan olan Şeyh Bedrettin isyanını bastırdı.

Fetret dönemine son vererek Osmanlı Devletinin ikinci kurucusu oldu.

26

ll. Murat Dönemi (1421-1451) Savaşları İstanbul’u kuşatan ikinci Osmanlı Padişah’ıdır.

Aydınoğulları, Hamitoğulları ve Menteşeoğullarına son verdi. Germiyanoğulları vasiyetle Osmanlılara geçti.

Candaroğulları ve Karamanoğullarından bazı topraklar aldı. Avrupalıların haçlı ordusunu oluşturmasını engellemek amacıyla Edirne-Segedin

antlaşmasını imzaladı. Osmanlıların Haçlılarla ve Avrupalılarla yaptıkları ilk antlaşmadır. On yıl savaş yapılmayacağı kararlaştırıldı. Osmanlıların toprak kaybettiği ilk antlaşmadır.

Tahtı 11 yaşındaki oğlu Mehmet’e bıraktı. Tahta ll. Mehmet’in geçmesi üzerine haçlılar antlaşmayı bozup savaş açtılar. ll. Murat bunun üzerine tekrar tahta geçti. Varna (1444) savaşını yaptı. Savaşı Osmanlılar kazandı.

Haçlılar, Varna’nın intikamını almak amacıyla ll. Kosova (1448) savaşını çıkardılar. Osmanlılar kazandılar. Haçlıların Osmanlıları Balkanlar’dan atma ümidi sona erdi. İstanbul’u kurtarmak için düzenledikleri son seferdir.

Diğer Faaliyetler

Amcası Düzmece Mustafa ve kardeşi Şehzade Mustafa isyanını bastı. İlk topçu ocağını kurdu. Kendi isteği ile tahtı bırakan ve ikinci kez tahta geçin ilk Osmanlı Padişahı’dır.

BÖLÜM 10: OSMANLI YÜKSELME DÖNEMİ (1453-1579)

Fatih Sultan Mehmet (1451-1481) İstanbul’un Fethi (1453)

Yapılan Hazırlıklar: Yeni toplar döküldü. Yeni gemiler yapıldı. Rumeli ve Balkanlara bir ordu gönderildi. Boğaza Rumeli Hisar’ı yapıldı. Gemiler karadan haliç’e indirildi. Sonuçları: İstanbul’un alınmasıyla Osmanlı devleti İmparatorluk sürecine girdi ve başkent yapıldı. Ortaçağ kapandı. Ticaret yolları alındı. Bizans sona erdi. Avrupa’da coğrafi keşiflere yol açtı. Havan topları Avrupa’ya geçerek Feodalitenin yıkılmasına neden oldu. Bilim adamları İtalya’ya kaçarak Rönesans’a neden oldular.

Anadolu’daki Savaşları

-Akkoyunları Otlukbeli (1473) savaşında yenerek doğu sınırlarının güvenliğini sağladı. Osmanlılar topu ilk kez açık sahrada bu savaşta kullandılar. Haçlılar doğal bir müttefiklerinden oldular. -Candaroğullarından Sinop (1460), Cenevizlerden Amasra (1461) alındı. Trabzon Rum imparatorluğuna son verildi. (1466), Karamanoğullarından Konya ve Karaman alındı.

Denizlerdeki Savaşları

Kırım alınarak (1475) ipek yolu hakimiyeti sağlandı ve Karadeniz bir Türk gölü oldu. Gökçeada, Bozcaada, Limni, Midilli ve Eğriboz alındı. Rodos, kuşatılmasına rağmen alınamadı.

Balkanlardaki Savaşları

-Venediklerle yapılan savaş sonucunda bir barış antlaşması yapıldı. Böylece ilk kapitülasyonlar Venediklere verildi. Bunun temel amacı, Akdeniz ticaretini canlandırma, Avrupa birliğini ve haçlı ittifakını bozmaktı. -Mora, Bosna, Hersek, Eflak, Boğdan, Arnavutluk ve bütün Sırbistan’ı (Belgrat hariç) aldı.

Diğer Faaliyetleri

Memlüklerle ilk kez ilişkiler bozuldu. İlk altın parayı bastı. Culus bahşişini ilk kez uyguladı. Kardeş katline izin verdi. Topkapı sarayı ve Fatih camisini yaptı. Saltanat hukukunu yazıya geçirdi. Sahnı Seman medresesini kurdu. Ortodoksları himayesine aldı. Not: Son seferi İtalya üzerine oldu (Otranto kalesi alındı.)

ll. Bayazıd Veli (1481-1512)

Cem Sultan Olayı

Kardeşi Cem Sultanı yendi. Bunun üzerine Cem, Rodos şövalyelerine sığındı. Oradan Papa’ya gönderildi. Cem’in Avrupa’ya geçmesi üzerine Osmanlı saltanat mücadelesi bir Avrupa sorunu haline geldi. Fetihler durdu. Endülüs’e yardım yapılamadı.

Savaşları -Memlüklerin Cem’i desteklemesi nedeniyle ilk defa iki devlet savaştı. Fakat birbirlerine üstünlük sağlayamadılar. -Venediklerden Modon Koron ve Nevarin alındı. Kile ve Akkerman kaleleri alınarak Boğdan’ın fethi tamamlandı. Böylece Kırım toprakları birleşti. Lehistan ile ilk savaş yapıldı. -Safeviler, Doğu Anadolu’yu ele geçirmek amacıyla bölgede isyanlar (Şahkulu) çıkardılar. İlişkiler gerginleşti. Savaş olmadı. Karamanoğullarına son verildi.

Diğer Olaylar

Osmanlılarda yükselme içerisinde bir duraklama dönemidir. Fetihler durdu. Oğlu Yavuz tarafından tahtan indirildi.

27

Yavuz Sultan Selim (1512-1520) İran ile ilişkiler

İran’ın doğuda yayılmacı bir politika izlemesi üzerine İran Safevi Devletini Çaldıran savaşında yendi (1514). Diyarbakır, Mardin, Tebriz ve Musul alındı. Şah İsmail’in Şiilik propagandası sona erdi.

Memlüklerle ilişkiler

İslam dünyasını birleştirme ve Müslümanların lideri olma amacıyla Mısır seferi düzenlendi. Memlükler’e 1516 Mercidabık, 1517 Ridaniye savaşı ile son verdi. Mısır, Hicaz, Suriye, Filistin alındı. Halifelik Osmanlılara geçti. Venedikler, Kıbrıs için Memlükler’e ödedikleri vergiyi Osmanlılara ödemeye başladılar. İslam dünyasının lideri konumuna geldiler. Teokratik bir yönetim oluştu.

Diğer Çalışmaları

Turnadağ savaşı (1515) ile Dulkadiroğullarına son verildiğinden Anadolu’nun siyasi birliği sağlandı. Ramazan oğulları kendi istekleri ile Osmanlılara katıldılar. Yavuz, babasını tahttan indirerek yerine geçen tek Osmanlı Padişah’ıdır.

Kanuni Sultan Süleyman (1520-1566) İsyanlar Memlük devletini yeniden kurmak için Canberdi Gazali isyanı çıktı. Ahmet Paşa Mısır’da

isyan etti. Tımarları elinden alınanlar Kalenderoğlu isyanını çıkardılar. Yozgat’ta ekonomik bir isyan olan Baba Zunnun isyanı çıktı. Dulkadiroğulları beyliğini tekrar kurmak için Şehsuvaroğlu Ali bey isyan etti.

Batıdaki Fetihler

Kanuninin ilk seferi Belgrat üzerine oldu ve aldı (1522). Mohaç Meydan Savaşında Macarları yenerek.(1526) Macaristan alındı. Şarlken’in gücü kırıldı. Fransa kralı l.Fransuva kurtarıldı. Osmanlılar Avusturya ile karşı karşıya kaldılar. -Avusturya ile Orta Avrupa ve Macaristan egemenliği için savaş yapıldı. 1529 yılında l. Viyana kuşatması yapıldı. Fakat alınamadı. 1532 yılında Alman seferi yapıldı. Avusturya barış istedi. 1533 yılında İstanbul (İbrahim Paşa) antlaşması imzalandı. Buna göre Avusturya kralı Osmanlı Sadrazamına denk sayıldı. Bu durum, Osmanlı üstünlüğünü kabul ettiği anlamına gelir. Avusturya’nın antlaşmayı bozması üzerine Kanuni Avusturya seferine çıktı. Son seferidir. Zigetvar kalesini aldı. Bu savaş sırasında öldü.

İran savaşları

Kanuni, İran üzerine iki sefer düzenledi. Bağdat, Tebriz, Azerbeycan ve Doğu Anadolu’yu Amasya antlaşması ile aldı.(1555) Osmanlılarla İran arasında yapılan ilk antlaşmadır.

Deniz Savaşları

Rodos ve Cerbe adaları alındı. 1538 yılında Barbaros Hayrettin Paşa Preveze Deniz savaşında Haçlı donanmasını yenerek Akdenizi bir Türk gölü haline getirdi. Malta adası kuşatıldı fakat alınamadı. -Hindistan’daki Portekiz’lerin yayılma ve sömürgecilik faaliyetlerine ve bölgenin Osmanlılardan yardım istemesi üzerine dört Hint deniz seferi düzenlendi. Fakat istenen başarı elde edilemedi. Bunun temel nedeni, gemilerin Okyanuslara dayanıklı olmaması ve Osmanlıların bu seferlere gerekli önemi vermemesiydi.

Diğer Çalışmalar

Avrupa’nın birliğini bozmak ve Akdeniz ticaretini canlandırmak amacıyla Fransa’ya kapitülasyonlar verildi. Cezayir ve Trablusgarp alındı. Kanuni, en uzun süreli padişahlık yapan kişidir.

Sokullu Dönemi (1566-1579)

ll. Selim Dönemi (Sarı Selim) 1566-1574

Kıbrıs adası alınarak (1571) Aknenizdeki güvenlik sağlandı. Fakat İnebahtı deniz savaşına neden oldu. İnebahtı deniz savaşında (1571) Osmanlı donanması Venedikler tarafından yakıldı. Sakız adası, Tunus ve Yemen alındı. Avusturya ile antlaşma imzalandı. Açe Sultanlığı Osmanlı himayesine girdi. ll. Selim, Ordusunun başında savaşa gitmeyen ve İstanbul’da ölen ilk Osmanlı Padişahı’dır.

lll. Murat (1574-1595)

Fas ve Lehistan Osmanlı Himayesine girdi.

Sokulunun Projeleri

Sokullu, Akdeniz ticaretini canlandırmak ve Hint Okyanusundaki Portekizlerin çalışmalarına son vermek amacıyla Süveyş Kanalı Projesini ortaya attı. Fakat gerçekleşmedi. Rusya’nın kafkaslara inmesini ve Kırım’ın işgalini önlemek ayrıca, İran savaşlarında donanmadan yararlanmak amacıyla Don-Volga projesini yaptı. Fakat bu da gerçekleşmedi.

28

BÖLÜM 11: DURAKLAMA DÖNEMİ (1579-1699)

Duraklama Döneminin Padişahları 1 lll. Murat 1574-1595 2 lll. Mehmet 1595-1603 3 l. Ahmet 1603-1617 4 l. Mustafa 1617-1618/1622-1623 5 ll. Osman (Genç) 1618-1622 6 lV. Murat 1623-1640 7 İbrahim 1640-1648 8 lV. Mehmet 1648-1687 9 ll. Süleyman 1687-1691 10 ll. Ahmet 1691-1695 11 ll. Mustafa 1695-1703

Osmanlı İran İlişkileri

Ferhat Paşa Antlaşması (1590)

Nedenleri: İran’daki iç kargaşadan yararlanmak Sonuçları: İran yenilince antlaşma yapıldı. Buna göre; Azerbeycan, Gürcistan, Luristan, Dağıstan, Tiflis, Şiran ve Tebriz Osmanlılara verildi.

-Osmanlılar, doğuda en geniş sınırlarına ulaştılar. - Osmanlılar İlk kez Hazar denizine ulaştılar.

Nasuh Paşa Antlaşması (1611)

Nedenleri: İran’ın Ferhat Paşa antlaşmasını değiştirmek, Osmanlıların celali isyanları ve Avusturya savaşıyla uğraşmasından yararlanmak istemesi. Sonuçları: Savaşı Osmanlı kaybedince Nasuh Paşa antlaşmasını imzaladı. Buna göre; Osmanlılar, Ferhat paşa antlaşması ile almış oldukları yerleri iade edecek, buna karşılık İran, Osmanlılara 200 deve yükü ipek verecek

Osmanlıların doğuda toprak kaybettiği ilk antlaşmadır.

Serav Antlaşması (1618)

Nedenleri: İran’ın 200 deve yükü ipek’i vermemesi Sonuçları: İran’ın yapılan savaşı kaybetmesi üzerine Nasuh Paşa antlaşmasına uymayı kabul etti.

Kasr-ı Şirin Antlaşması (1639)

Nedenleri: İran’ın Bağdat’ı alması Sonuçları: İran, savaşı kaybetti. Yapılan antlaşmayı göre; Azerbeycan ve Revan İran’a bırakıldı. Bağdat, Osmanlılarda kaldı. Zağaros dağları sınır oldu.

Günümüz Türk – İran sınırı çizildi. Halen geçerli olan bir antlaşmadır.

Osmanlı Venedik İlişkisi

Osmanlı – Venedik savaşı (1645-1669)

Nedenleri: Girit korsanlarının Osmanlı ticaret ve hac gemilerine saldırması Sonuçları: Girit adası alındı.

Not: Girit’in alınmasıyla doğu Akdeniz tamamen Osmanlı hakimiyetine girdi.

Girit’in alınmasının uzun sürmesi, Osmanlı ordusunun zayıfladığını göstermektedir. Osmanlı Devletinin donanmasıyla aldığı son yerdir. Fakat savaştan sonra Osmanlı donanması ihmal edildi.

Osmanlı Lehistan (Polonya) İlişkileri

Hotin seferi ve antlaşması (1620-21)

Nedenleri: Lehistan’ın Eflak, Boğdan ve Erdel’in içişlerine karışması Sonuçları: Lehistan savaşı kaybetti. Yapılan antlaşmaya göre; Lehistan Osmanlılara saldırmayacak ve Kırım hanına vergi ödeyecek.

Genç Osman, Orduda yenilik yapmaya karar verdi. Bu olay onun tahtan indirilmesine yol açtı.

Bucaş Antlaşması (1672)

Nedenleri: Lehistan’ın Ukrayna Kazaklarına saldırması Sonuçları: Lehistan savaşı kaybetti. Yapılan antlaşmaya göre; Podolya, Osmanlılara bırakılacak. Ukrayna, Osmanlı himayesinde olacak. Lehistan Osmanlılara vergi ödeyecek

Not: Osmanlıların son toprak aldığı (Podolya) antlaşmadır.

-Osmanlılar, batıda en geniş sınırlarına ulaştılar. -Bucaş antlaşması, Zoravno antlaşması (1676) ile yürürlüğe girdi.

29

Osmanlı Avusturya İlişkisi Haçova Seferi (1596)

Nedenleri: Avusturya’nın ödemesi gereken vergileri vermemesi Sonuçları: Avusturya savaşı kaybedince Eğri kalesi alındı.

Not: Osmanlılar’ın kazandığı son meydan muharebesidir.

lll. Mehmet, Kanuniden sonra ordusunun başında sefere çıkan ilk Osmanlı Padişahı oldu.

Zitvatorok Antlaşması (1606)

Nedenleri: Avusturya’nın Kanije kalesine saldırması Sonuçları: Avusturya savaşı kaybedince anlaşma yapıldı. Buna göre; Eğri, Estergon ve Kanije kaleleri Osmanlı devletine bırakıldı. Avusturya, Osmanlı devletine tazminat ödedi. Avusturya kralı Osmanlı Padişah’ına denk sayıldı.

Osmanlıların Avusturya’ya karşı 1533 İstanbul Antlaşması ile elde ettiği üstünlüğü sona erdi. Aralarında eşitlik sağlandı.

Vasvar Antlaşması (1664)

Nedenleri: Avusturya’nın Erdel’in içişlerine karışması Sonuçları: Avusturya savaşı kaybetti. Yapılan antlaşmaya göre; Erdel, Uyvar ve Novigrad Osmanlılara verildi. Avusturya’dan tazminat alındı.

Osmanlıların Avusturya’ya karşı elde ettiği son kazançlı antlaşmadır.

ll. Viyana Kuşatması (1683)

Nedenleri: Avusturya’nın Orta Macaristan’a yönelmesi. Protestan Macarların Avusturya’ya karşı isyan ederek Osmanlılara sığınması. Merzifonlu’nun büyük bir başarı kazanmak istemesi Sonuçları: Osmanlılar, Kırım askerlerinin ihaneti ve Lehistan’ın yardıma gelmesi nedeniyle savaşı kaybetti.

Not: Papanın çağrısıyla Osmanlılara karşı kutsal ittifak oluştu

-Osmanlılar, Avrupa’ya karşı savunmaya geçti. -Avrupa’lıların cesareti arttı. Osmanlıların yenilebileceği anlaşıldı. Merzifonlu Kara Mustafa Paşa idam edildi.

Karlofça Antlaşması (1699)

Osmanlıların Kutsal ittifakla yapılan savaşlarda yenilmeleri üzerine İngiltere ve Hollanda’nın araya girmesiyle Karlofça antlaşması imzalandı. Kutsal ittifak’ı oluşturan devletler şunlardır: Avusturya, Lehistan, Rusya, Venedik, Malta. Antlaşmanın Maddeleri Şunlardır:

Temeşvar ve Banat hariç bütün Macaristan Avusturya’ya Podolya ve Ukrayna Lehistan’a Mora ve Dalmaçya kıyıları Venediklere verildi. Antlaşma 25 yıl geçerli olacak. Not: Antlaşma, Avusturya, Venedik ve Lehistan ile

yapıldı.

Duraklama dönemi sona erdi. Gerileme dönemini başladı. Osmanlı devleti, ilk kez büyük çapta toprak kaybetti. Osmanlılar, savunmaya Avrupalılar taaruza çekildiler. Macaristan’ın kaybedilmesi ile Osmanlıların Orta Avrupa’daki egemenliği sona erdi.

İstanbul Antlaşması (1700)

Kutsal ittifak’a katılan Rusya’nın daha çok toprak elde etmek için Karlofça antlaşmasını imzalamaması üzerine Rusya ile savaşlar devam etti. Fakat Rusya tek başına savaşı sürdüremeyeceğini anlayınca antlaşma imzaladı. Buna göre; Azak kalesi ve Ortodoksların himayeliği Rusya’ya verildi

Karadeniz Türk gölü olmaktan çıktı. Rusya, Osmanlıların iç işlerine karışma fırsatı elde etti. Ortodoksların Rusların denetimine girmesine yol açtı.

30

İSYANLAR

İstanbul (Yeniçeri) İsyanları Nedenleri Yeniçeri Ocağına alma usulünün bozulması. Culus bahşişinin aksaması. Rüşvetle Yeniçeri

ocağına yazılmalar. Maaşların düşük ayarlı altından verilmesi. Islahatlara karşı çıkan devlet adamlarının Yeniçerileri kullanması. Yeniçerilerin askerlik dışı işlerle uğraşmaları.

İsyanlar lll. Murat döneminde defterdar ve Beylerbeyi öldürüldü. ll. Osman öldürüldü. lV. Murat döneminde Veziri Azam öldürüldü. lV. Mehmet döneminde 30 saray görevlisi öldürüldü. (Vaka-i vakvakiye veya Çınar olayı.) lV. Mehmet’in yerine ll. Süleyman’ın tahta geçirilmesi

Sonuçları Yeniçeri sistemi ve devlet yönetimi bozuldu. Savaşlar kaybedildi. Anadolu (Celali) İsyanları

Nedenleri Ekonomik durumun ve para ayarın bozulması. Vergi adaletsizliği ve uzun süren savaşlar. Tımar sisteminin bozulması. Sipahi ve Sekbanların halka zulmetmesi

İsyanlar Karyazıcı, Deli Hasan ve Abaza Hasan Paşa isyanları Sonuçları Anadolu’da can ve mal güvenliği kalmadı. Vergiler düzenli toplanamadı. Avusturya ve İran

savaşlarında istenen sonuç alınamadı. Eyalet İsyanları

Nedenleri Merkezi otoritenin zayıflamasından eyaletlerdeki yöneticilerin yararlanarak bağımsız olmak istemeleri.

İsyanlar Basra, Yemen, Bağdat., Mısır, Hicaz, Tarblusgarp, Eflak, Boğdan ve Erdel Sonuçları İsyanlar zorlukla bastırıldı. Yöneticiler devlete karşı yarı bağımsız bir duruma geldiler.

İsyanların Genel Özellikleri

İsyanların asıl nedenlerine inilmeyip şiddetle bastırıldığından bir türlü istenen sonuç elde edilememiştir. Bu dönemdeki isyanlar devlete ve rejime karşı olmayıp, şahıslara yönelik olmuştur.

17. YÜZYIL ISLAHATLARI

Islahatçı Padişahlar l. Ahmet Osmanlı saltanat sistemini değiştirerek kardeş katlini kaldırdı. Bunun yerine, ekberiyet ve

erşediyet (en büyük ve en akıllı şehzade) sistemini getirdi. Sancağa çıkmayı yasakladı. Buna kafes sistemi denir. Şehzadeler sancağa çıkmadıklarından aldıkları eğitimin kalitesi düştü.

Genç Osman (ll. Osman)

Osmanlılarda ilk ciddi ıslahat girişimini yapan padişahtır. Yeniçerileri kaldırmayı düşündü. İlmiye sınıfının yetkilerini kısmaya çalıştı. Yenilikler, bir çok kimseyi rahatsız ettiğinden, Yeniçeriler isyan ederek Padişahı öldürdüler.

lV. Murat Yeniçeri ve Sipahi zorbalarını ortadan kaldırarak, merkezi otoriteyi sağlamlaştırdı. İçki ve tütünü yasakladı. Devletin bozukluğunun nedenlerini araştırmak amacıyla Koçi Beyi görevlendirdi.

Islahatçı Devlet Adamları

Kuyucu Murat Paşa

l. Ahmet’in sadrazamı olup, Celali isyanlarının sert bir şekilde bastırmıştır.

Koçi Bey lV. Murat zamanında devletin bozukluğunun nedenlerini araştırmış ve bir rapor hazırlamıştır.

Kemankeş Mustafa Paşa

Sultan İbrahim’in sadrazamıdır. Ekonomik alanda ıslahatlar yapmıştır. Para ayarını düzeltti. Yeniçerileri saydırarak haksız maaş alımlarını engelledi.

Tarhuncu Ahmet Paşa

lV. Mehmet’in sadrazamıdır. İlk denk bütçeyi hazırlamıştır. Para ayarını düzeltmiştir. Çıkarları zedelenenler tarafından öldürülmüştür.

Köprülü Mehmet Paşa

lV. Mehmet’e şartlı olarak sadrazam olmuştur. Şartlı olarak sadrazam olan ilk kişidir. Ordu ve bürokrasideki disiplinsizliği düzeltti. İsyanlara karşı sert önlemler aldı.

Köprülü Fazıl Ahmet Paşa

lV. Mehmet’in sadrazamıdır. Asayiş ve güvenliği sağladı. Girit’i aldı. Lehistan ile Bucaş antlaşmasını, Avusturya ile Vasvar anlaşmasını imzaladı.

Merzifonlo Kara Mustafa Paşa

lV. Mehmet’in sadrazamıdır. ll. Viyana kuşatmasında başarsız olunca idam edildi.

31

BÖLÜM 12: GERİLEME DÖNEMİ (1699-1792)

Dönemin Padişahları 1 ll. Mustafa 1695-1703 2 lll. Ahmet 1703-1730 3 l. Mahmut 1730-1754 4 lll. Osman 1754-1757 5 lll. Mustafa 1757-1774 6 l. Abdülhamit 1774-1789 7 lll. Selim 1789-1807 Prut Savaşı ve Antlaşması (1711) Nedenleri İsveç kralı Demirbaş Şarl’ın Ruslara yenilip Osmanlılara sığınması üzerine Osmanlı Devleti

Rusya’ya savaş açtı. Ayrıca, 1700 İstanbul antlaşması ile Ruslara kaptırdığı Azak kalesini de geri almak istiyordu.

Sonuçları Savaşı Osmanlılar kazandı. Prut antlaşması ile; Demirbaş Şarl’ın ülkesine dönmesine izin verildi. Azak kalesi geri alındı. Rusya; İstanbul’da elçi bulundurmayacak ve Lehistan’ın iç işlerine karışmayacak.

Pasarofça Antlaşması (1718) Nedenleri Osmanlıların Venedikleri yenip Mora’yı alması üzerine Avusturya, Osmanlılara savaş açtı.

Savaşı Osmanlılar kaybetti. İngiltere ve Hollanda’nın arabuluculuğu ile Pasarofça antlaşması yapıldı.

Sonuçları Pasarofça antlaşmasına göre; Kuzey Sırbistan, Belgrat ve Banat Avusturya’ya verildi. Mora Osmanlılarda kaldı. Böylece Avusturya’nın Balkanlar siyaseti başladı. Osmanlılarda da Lale devri başladı.

Osmanlı – İran Savaşları (1736-1739) Nedenleri Rusya’nın İran’a saldırması üzerine Osmanlı Devleti de bölgenin Rusya’nın eline geçmemesi

için İran’a girdi. Bunun üzerine Rusya ile Osmanlı devleti arasında 1724 İstanbul antlaşması yapılarak İran’ı aralarında bölüştüler. Osmanlılar’ın Ruslar’la yaptıkları ilk ittifaktır.

Sonuçları İran, daha sonra İstanbul antlaşmasını tanımayarak savaşa devam etti. Savaşın uzaması üzerine 1732 Ahmet Paşa antlaşması ile barış yapıldı. Bu antlaşma da sonuç vermemesi üzerine 1746 ll. Kasrı şirin antlaşması yapılarak 1639 Kasrı Şirin antlaşmasının esasları kabul edildi. Bu savaş, İran’la Osmanlıların yaptığı son savaş oldu.

Belgrat Antlaşması (1736-1739) Nedenleri Rusya’nın Azak kalesini işgal etmesi ve Lehistan’ın içişlerine karışması üzerine Osmanlı

Devleti Rusya’ya savaş açtı. Avusturya ile Rusya anlaşarak Osmanlılara birlikte saldırdılar. Savaşı Osmanlı devleti kazandı. Fransa’nın araya girmesi ile Belgrat antlaşması yapıldı.

Sonuçları Belgrat antlaşmasına göre; Kuzey Sırbistan, Belgrat ve Bosna Avusturya’dan alındı. Rusya; Karadenizde gemi bulundurmayacak ve Azak kalesi yıkılması koşuluyla Rusya’ya verilecek. Osmanlıların Gerileme döneminde imzaladığı en karlı antlaşmadır. Karadeniz’in bir Türk gölü olduğu Rusya tarafından kabul edilmiş oldu.

Osmanlı – Rus Savaşı (1768-1774) Nedenleri Rusya’nın Lehistan’ın içişlerine karşıması ve Leh milliyetçilerini takip bahanesi ile

Osmanlı topraklarına saldırması. Ayrıca, Ortodoksları tahrik etmesi Sonuçları Rusya; 1770 yılında Çeşme’de Osmanlı donanmasını yaktı. Avusturya’nın araya girmesi

ile Küçükkaynarca antlaşması yapıldı. Buna göre; Kırım dini bakımdan halifeye bağlı kalmak koşuluyla bağımsız olacak. Rusya, İstanbul’da elçi bulundurabilecek ve Ortodoksların himayesini üstlenecek. Azak kalesi Rusya’ya verilecek ve Rusya Karadeniz’de donanma bulundurabilecek. Rusya’ya kapitülasyon ve savaş tazminatı verilecek.

32

Osmanlı Devleti’nin Rus ve Avusturya ile yaptığı savaşlar (1787-1792) Nedenleri Rusya’nın Kırım’ı işgal etmesi ve Avusturya ile Rusya’nın aralarında Osmanlı devletini

paylaşmaları Sonuçları Fransız ihtilali’nin çıkması üzerine Avusturya Ziştovi antlaşması ile savaştan çekildi.(1791)

Bunun üzerine Rusya’da Yaş antlaşmasını imzaladı. (1792) Bu antlaşma ile Kırım Rusya’ya verildi. Osmanlılarda dağılma dönemi başladı.

XVlll. Yüzyıl Islahatları

Lale Devri 1718-1730 (lll. Ahmet Dönemi)

Pasarofça antlaşmasından sonraki döneme Lale devri denir. Avrupa’ya ilk geçici elçi gönderildi. (Paris) İlk matbaa kuruldu. İtfaiye bölüğü oluşturuldu. Kağıt, Kumaş ve Çini imalathaneleri açıldı. Çiçek aşısı yapıldı. Türkçe’ye eserler çevrildi. Kütüphaneler kuruldu. lll. Ahmet çeşmesi yapıldı. Mimaride Barok ve Rokoko tarzı görüldü. Bu dönem Patrona Halil isyanı ile son buldu.

l. Mahmut Dönemi (1730-1754)

Topçu ve humbaracı ocakları ıslah edildi. Orduda; takım, tabur, bölük ve alay kavramları getirildi. Subay yetiştirmek amacıyla Kara Mühendishanesi açıldı.

lll. Mustafa (1757-1774)

Gemi yapımına önem verildi. Deniz subayı yetiştirmek amacıyla Deniz Mühendishanesi açıldı. (Mühendishane-i Bahrı Humayun)

l. Abdülhamit (1774-1789)

Ulufe alım ve satımı yasaklandı. Surat topçuları ocağı kuruldu. İstihkam okulu açıldı. denizcilik alanında ıslahatlar yapıldı.

lll. Selim (1789-1807)

lll. Selim döneminde yapılan ıslahatların genel ismi Nizam-ı Cedid’dir. Avrupa-i tarzda nizamı cedid ordusu kuruldu. Bunların masraflarını karşılamak amacıyla iradı cedid hazinesi kuruldu. Yenilikler için rapor hazırlattı. Fransa örnek alınıp, Fransızca resmi yabancı dil oldu. Avrupa’dan öğretmen ve subay getirildi. Yerli malı kullanımına önem verildi. Avrupa’ya ilk kez daimi elçi gönderildi. Kara Mühendishanesi tekrar açıldı. Bu dönem Kabakçı Mustafa Paşa isyanı ile son buldu.

33

BÖLÜM 13: DAĞILMA DÖNEMİ (1792-1922)

Dönemin Padişahları 1 lll. Selim (1789-1807) 2 lV. Mustafa (1807-1808) 3 ll. Mahmut (1808-1839) 4 Abdülmecit (1839-1861) 5 Abdülaziz (1861-1876) 6 V. Murat (1876) 7 ll. Abdülhamit (1876-1909) 8 V. Mehmet Reşat (1909-1918) 9 Vl. Mehmet Vahdettin (1918-1922) Osmanlı Fransız İlişkisi Fransa’nın Mısır’ı İşgali (1798)

Nedenleri: İngiltere’nin sömürgelerine giden yolu kesmek ve yedi yıl savaşlarının intikamını almak. Ayrıca, Akdeniz’de üstünlüğü ele geçirmek Sonuçları: İngiltere ve Rusya Osmanlılara yardım ettiler. Osmanlılar, Rusya ile ikinci ittifakını gerçekleştirdi. Rusya, tarihinde ilk kez boğazları geçti. İngiltere, Fransız donanmasını yaktı. Napolyon, Akka’da Cezzar Ahmet Paşa’ya yenildi. 1801 el-Ariş antlaşmasıyla Fransa, Mısır’ı boşalttı.

Mısır Olayı ve Kavalalı İsyanı Kavalalı Mehmet Ali Paşa İsyanı

Kavalalı Mehmet Ali Paşa’nın istediği Akka ve Suriye valiliği kendisine verilmeyince isyan çıkardı. Bu isyanı Osmanlı Devleti bastıramayınca Rusya’dan yardım istedi. Rusya’nın İstanbul’a gelmesiyle Mısır sorunu uluslararası bir meseleye dönüştü.

Kütahya Antlaşması (1833)

İngiltere, Osmanlılar’ın Rusların etkisine girmesini önlemek amacıyla Kavalalı üzerinde baskı uyguladı. Bunun sonucunda Osmanlı Devleti ve Kavalalı arasında antlaşma yapıldı. İki taraf da bu antlaşmadan memnun olmadığından savaşmak için fırsat kolladılar. Osmanlılar; Ruslarla Hünkar iskelesi antlaşmasını imzaladılar.

Baltalimanı Antlaşması (1838)

Osmanlı Devleti, Mısır sorununu çözmek amacıyla Londra konferansına giderken İngiltere’nin desteğini almak için İngiltere’ye ekonomik ayrıcalıklar verdi. Bu antlaşma, Osmanlı Maliyesini çökertmiştir. Osmanlıları Avrupa’nın açık pazarı haline getirdi.

Londra Konferansı ve Antlaşması (1840)

İngiltere’nin baskısıyla taraflar Mısır sorununu çözmek amacıyla Londra da bir konferansta bir araya geldiler. Yapılan Londra antlaşmasıyla Mısır sorunu çözüldü. Mısır; Osmanlılara bağlı imtiyazlı bir eyalete dönüştü.

Londra Boğazlar Antlaşması (1841)

Hünkar İskelesi Antlaşmasının süresinin bitmesi üzerine İngiltere ve Fransa’nın boğazlar sorununu çözmek ve Rusya’nın avantajlı konumunu geri almak istemeleri nedeniyle yapıldı. Buna göre; • Boğazlar, Osmanlı Devletinin hakimiyetinde kalacak Not: İlk defa boğazlar uluslar arası bir statüye bağlandı. • Boğazlar; Bütün devletlerin savaş gemilerine kapatılacak (Rus donanması

Karadeniz’e hapsedildi. Böylece Rusya’nın boğazlardaki hakimiyeti son buldu.) Not: Osmanlıların boğazlar üzerindeki hakları sınırlandırıldı.

İsyanlar Nedenleri: Sonuçları: Sırp İsyanı (1804)

Rusya’nın kışkırtması ve Panslavist politikası . Milliyetçiliğin etkisi

Osmanlılara karşı ilk isyan eden ve ilk imtiyaz elde eden azınlık Sırplardır. Sırplar; Bükreş antlaşmasıyla imtiyaz, Edirne antlaşmasıyla ayrıcalık ve Berlin antlaşmasıyla da bağımsızlık elde ettiler.

Yunan (Mora) İsyanı (1820)

Rusya’nın kışkırtması. Milliyetçilik. Etnik-i Eterya cemiyeti’nin çalışmaları ve Tepedelenli Ali Paşa’nın isyanı

Osmanlılar, Kavalı’nın yardımıyla Mora isyanını bastırınca Rusya ile savaşa neden oldu. Savaşı Osmanlılar kaybedince yapılan Edirne antlaşmasıyla Yunanlılar bağımsızlık elde ettiler. Osmanlılardan bağımsızlık kazanan ilk azınlık Yunanlılardır.

34

Navarin Olayı (1827)

Osmanlıların Mora isyanını bastırması

İngiltere, Fransa ve Rusya Navarinde Osmanlı donanmasını yaktılar. Bu olay Osmanlı Rus savaşına neden oldu.

Osmanlı – Rus İlişkileri Nedenleri Sonuçları Bükreş Antlaşması (1812)

Rusya’nın Sıcak denizlere inmek için Balkanlardaki iç işlerimize karışması üzerine Osmanlıların Rus yanlısı kişileri görevden alıp, boğazları Ruslara kapatması

1806-1812 yılları arasında Osmanlı-Rus savaşı yapıldı. İngiltere ve Fransa’nın da olaya karışması üzerine barış antlaşması imzalandı. Buna göre; -Sırbistan’a ayrıcalık verildi.

Not: Sırplar; Osmanlılardan ilk ayrıcalık alan azınlıktır.

Edirne Antlaşması (1829)

-Yeniçeri Ocağının kaldırılması -İngiltere, Fransa ve Rusya’nın Navarin’de Osmanlı donanmasını yakması ve Osmanlı’nın tazminat istemesi

Osmanlılar, Ruslarla yaptıkları 1828-29 savaşını kaybettiler. Yapılan antlaşmaya göre; -Yunanistan’a bağımsızlık verildi. Osmanlılardan bağımsızlık alan ilk azınlıktır. -Eflak, Boğdan ve Sırbistan içişlerinde serbest oldular.

Hünkar İskelesi Antlaşması (1833)

Kavalalı Mehmet Ali Paşa’nın isyanı karşısında Rusya’dan yardım sağlamak amacıyla imzalanan bir dostluk antlaşması.

Maddaleri; -Osmanlılar’a bir saldırı olursa Rusya yardım edecek. (Osmanlı, Rusya’nın himayesine girdi) -Rusya’ya bir saldırı olursa, Osmanlı sadece boğazları kapatacak (Boğazlar sorunu doğdu. Rusya’nın Karadeniz’de güvenliği sağlandı.)

Kırım Savaşı (1854-1856)

-Rusya’nın boğazlar üzerindeki amaçları ve Ortodokslar’ın haklarını savunmak istemesi -Rus zulmünden kaçan Macar milliyetçileri’nin Osmanlı Devletine sığınması

İngiltere, Fransa, Avusturya ve Piyomente devletleri Osmanlıları desteklediler. Yapılan savaşı Osmanlı kazandı. İngiltere ve Fransa’dan borç alındı. (ilk borç)

Not: Rusya, savaş sırasında Osmanlı Donanmasını Sinop’ta yaktı. (1853)

Paris Antlaşması (1856)

Osmanlıların Kırım Savaşını kazanması üzerine imzalandı. Osmanlı’lar, Azınlıklarla ilgili bir karar çıkmasını engellemek için Islahat fermanını yayınladılar.

-Osmanlı, Avrupalı devlet sayılacak, toprakları Avrupalı’ların garantisinde bulunacak -Karadeniz, bütün devletlerin ticaret gemilerine açık olacak. Osmanlı ve Rusya, Karadeniz’de savaş gemisi ve tersane bulunduramayacak.

93 Harbi (1877-78)

-Osmanlının 1876 tersane konferansı kararlarını kabul etmemesi -Rusya’nın Karadeniz’in tarafsızlığı ilkesini tanımaması ve Balkanlardaki isyanı desteklemesi

Not: Bu antlaşma imzalanmasına rağmen yürürlüğe girmedi.

Osmanlı, savaşı kaybedip Ruslarla Ayastafanos antlaşmasını imzaladı. Buna göre; -Bosna-Hersek özerk olacak -Bulgaristan Krallığı kurulacak. Sırbistan, Karadağ ve Romanya bağımsız olacak. -Kars, Ardahan, Batum ve Doğu Bayezıt Rusya’ya, Tesalya Yunanistan’a verilecek -Girit ve Ermenistan’da ıslahat yapılacak

Berlin Antlaşması (1878)

Osmanlı 93 harbini kaybedip Ruslarla Ayastafanos antlaşmasını imzalayınca İngiltere, Fransa, Avusturya ve Almanya olaya mudahale ettiler.

Antlaşmanın maddeleri -Bulgaristan prensliği kuruldu. - Makadonya Osmanlılara, Tesalya Yunanistan’a bırakıldı -Bosna-Hersek Avusturya’ya bırakıldı -Karadağ, Sırbistan ve Romanya bağımsız oldu -Kars, Ardahan ve Batum Ruslar’a; Doğu Bayezit Osmanlılara bırakıldı -Ermeniler’in oturduğu bölgede ıslahatlar yapılacak

35

Osmanlı Devletinin Parçalanması Fransa’nın Cezayir’i İşgali (1830)

Osmanlı Devleti’nin Yunan isyanıyla uğraşmasından yararlanarak Cezayir’i işgal etti. Not: Cezayir, Kuzey Afrika’da elimizden çıkan ilk topraktır.

İngilizler’in Kıbrıs’ı İşgali (1878)

İngiltere, Mısır’ı almak ve sömürgelerine giden yolun güvenliğini sağlamak için 1878 Berlin antlaşması sırasında Kıbrıs’ı Osmanlıları destekleme vadiyle aldı. l. Dünya savaşı sırasında Kıbrıs’ı kendi ülkesine kattığını ilan etti.

Fransızlar Tunus’un İşgali (1881)

Fransa, Avrupalılar’ın desteğini alarak Tunus’u işgal etti.

İngilizler’in Mısır’ı İşgali (1882)

1869’da Süveyş kanalının açılması ile Mısır’ın önemi arttı. İngiltere sömürgelerine giden yolun güvenliğini sağlamak için Mısır’ı işgal etti.

Girit Sorunu ve Osmanlı-Yunan savaşı (1897)

Yunanistan Girit’i kendisine bağlamak için burada çeşitli ayaklanmalar çıkardı. Bunun üzerine Osmanlı Devleti 1868 yılında Girit’e Halepa Fermanı ile bazı haklar tanıdı. 1897’de Yunanistan’la Girit nedeniyle savaştı. Savaşı Osmanlı Devleti kazanmasına rağmen, Avrupalıların araya girmesiyle, Girit’e muhtariyet (Özerklik) verildi. 1908’de Yunanistan Girit’i işgal ederek kendine bağladı. 1913 Atina antlaşması ile Girit’in Yunanistan’a ait olduğu kabul edildi.

Avusturya’nın Bosna-Hersek’i İşgali (1908)

Berlin antlaşmasıyla Bosna-Hersek’in yönetimi Avusturya’ya bırakılmıştı. ll. Meşrutiyet’in ilanı sırasındaki kargaşayı değerlendiren Avusturya burayı işgal etti.

Bulgaristan’ın Bağımsızlığı (1908)

ll. Meşrutiyet sırasında Bulgaristan bağımsızlığını ilan etti.

Trablusgarp Savaşı (1911-1912)

Nedenleri: • İtalya’nın sömürge arayışı ve Osmanlının zayıf olması • Trablusgarp’ın İtalya’ya yakın olması Sonuçları: -Osmanlılar, buraya doğrudan yardım gönderemediğinden Mustafa Kemal ve Enver Paşa’dan oluşan gönüllü subaylar gitti. M. Kemal Derne ve Tobruk’ta düşmanı yendi. -Balkan savaşının başlaması nedeniyle Uşi Antlaşması yapıldı. Böylece, Osmanlıların elindeki son Kuzey Afrika toprağı da çıkmış oldu.

Arnavutluğun Bağımsız Olması (1912)

Balkan savaşları sırasında bağımsızlığını ilan etti. Osmanlılardan ayrılan son Avrupalı devlettir.

BALKAN SAVAŞLARI (1912-1913)

Nedenleri: • Balkan uluslarının Osmanlıları Balkanlardan atmak istemeleri

(Milliyetçilik) • Rusya’nın Panslavizm ve Panortodosk politikası. • Osmanlıların Tarablusgarp yenilgisinin Balkanlıları cesaretlendirmesi • İngiltere’nin Reval görüşmelerinde Rusya’yı Balkanlar’da serbest

bırakması Sonuçları: -Osmanlı, Londra Antlaşması ile yenilmiş oldu. Midye-Enez sınır oldu. -İttihat ve Terakki Partisi Bab-ı Ali baskını ile yönetime el koydu. ll. Balkan Savaşı (1913) -Balkan devletleri, Bulgaristan’ın çok toprak almasına tepki göstererek Bulgaristan’a saldırdılar. Osmanlı Devleti de Bulgaristan’a saldırarak Edirne ve Kırklareli’yi geri aldı. Bulgaristan ile İstanbul, Yunanistan ile Uşi antlaşması imzalandı.

36

BÖLÜM 13: 19. Yüzyıl Islahatları ll. Mahmut Dönemi Islahatları Sened-i İttifak (1808)

Ayanlar ile Padişah arasında yapılan bir sözleşmedir. Islahatlar için ayanların desteği alındı. Fakat daha sonra ayanlığı yasakladı. Manga Carta’ya benzer

Yönetim Alanındaki Islahatlar

-Divan-ı Humayun kaldırılarak Nazırlık (Kabine) sistemi getirildi. -İlk nüfus sayımı yapıldı. Karantina uygulandı. Polis ve posta teşkilatı kuruldu. -Tımar ve zeamet kaldırılarak memurlara maaş bağlandı.

Askeri Alanda Yapılan Yenilikler

-Alemdar Mustafa Paşa tarafından nizam-ı cedid tarzında Sekban-ı Cedid Ordusu kuruldu. Fakat Yeniçeriler’in isyan etmesiyle bu ordu dağıtıldı. -Yeniçeri ocağında nizam-ı cedid tarzında Eşkinci ocağı kuruldu. -Vaka-i Hayriye ile Yeniçeri ocağı kaldırıldı. (1826) -Yeniçeri Ocağı yerine Avrupa-i tarzda Asakir-i Mansure-i Muhammediye ordusu kuruldu.

Kültürel Alanda yapılan Yenilikler

-Medreselerin yanında Avrupa-i tarzda mektepler açıldı. Eğitimde ikililik doğdu. -İlk defa Avrupa’ya öğrenci gönderildi. Tıbbiye, Harbiye ve Bando okulu açıldı. -İlk gazete olan Takvim-i Vaka-i açıldı. İlk öğretim mecburi hale getirildi. -Memurlara fes ve pantolon giyme mecburiyeti getirildi. -Enderun kaldırılarak devlet adamı yetiştirmek üzere Mekteb-i Maarif-i Adliye açıldı.

Ekonomik Alanda Yapılan Yenilikler

-Musadere yöntemi kaldırılarak özel mülkiyet güçlendirildi. -Yerli malı koruma kanunu çıkartıldı. Hayriye tüccarları kuruldu. -İngiltere ile Baltalimanı antlaşması yapıldı.

Abdülmecid Dönemi Islahatları Tanzimat Fermanı (1839)

Mısır isyanında Avrupalıların desteğini sağlamak ve azınlık isyanlarını önlemek amacıyla çıkarıldı. Buna göre: - Bütün Osmanlı vatandaşlarının can, mal, ırz ve namus güvenliğinin sağlanması -Mahkemeler açık hale getirilecek, cizye ve haraç kaldırılacak. -Kanun önünde eşitlik ve Kanunun üstünlüğünün kabul edilmesi -Herkes mal edinebilecek, malını istediği gibi kullanma ve miras hakkına sahip olabilecek, vergiler herkesin gelirine göre düzenlenecek

Islahat Fermanı (1856)

Kırım savaşında İngiltere ve Fransa’nın desteğini almak ve azınlık sorunların bir daha gündeme gelmesini önlemek amacıyla yayınlandı. Bunlardan bazıları; - Din ve mezhep özgürlüğü tanınacak herkes kanun önünde eşit olacak -Hristiyan ve Musevileri küçük düşürücü sözler kullanılmayacak, devlet görevleri verilecek, Hristiyanlar’ın şahitliği mahkemelerde kabul edilecek -Kilise, Mezar, Okul, Hastahane ve Manastır gibi yerlerin tamiri ve yenilerinin yapılmasına izin verilecek. Cizye ve haraç vergileri kaldırılacak. -Devlet hizmetleri ve askerlik görevlerini bütün vatandaşlar eşit olarak yapacak -Herkes şirket ve banka kurabilecek, serbestçe ticaret yapabilecek

Diğerleri -Azınlıklar askere gitmek istemediklerinden onlar için bedelli askerlik uygulaması getirildi. -Darulfunun üniversitesi, Darulmuallim ve Darulmuallimat (erkek ve bayan) ilköğretmen okulları ile Galatasaray Sultanisi, Mülkiye, Darüşşafaka ve sanat okulları açıldı. - İlk defa kağıt para basıldı. - Yeni yönetim birimleri oluşturuldu. Bunlar; il (Vilayet) Liva, Kaza, Nahiye ve Köylere ayrıldı.

ll.Abdulhamit Dönemi Islahatları 1. Meşrutiyet (1876)

Nedenleri: Aydınların ve Avrupa’nın baskısı. Azınlıkların isyanını önlemek ve Tersane konferansında Balkan isyanlarının desteklenmesini engellemek. Yenilikler: İlk defa Türkler’e seçme ve seçilme hakkı, anayasa, meclis (ayan-mebusan) tanındı. Sonuçları: Azınlıklar cesaretlendiler. 93 harbi gerekçe gösterilerek meclis fesh edildi. Tanım: Bir kralın başkanlığında toplanan parlamenter sisteme meşrutiyet denir.

Duyun-u Umumiye (1881)

Osmanlılardan alacağı olan devletlerin alacaklarına karşılık bazı vergilerini tahsis edilmesidir. Osmanlılar; ekonomik anlamda batının bir sömürgesi haline gelmiştir.

37

ll. Meşrutiyet (1908)

Nedenleri: İttihat ve Terakki Partisinin Selanik’te isyan çıkarması ve dış baskılar Yenilikler: Meclisin yetkileri artırıldı. Padişahın yetkileri azaltıldı. Sonuçları: Meşrutiyet karşıtları mücadeleye başladılar.

31 Mart Vakası

Nedenleri: Meşrutiyetin ilanına karşı çıkan muhafazakarlar Volkan gazetesinde Derviş Vahdet öncülüğünde 31 Mart vakası (1909) ile isyan çıkardılar. Sonuçları: İttihat ve Terakki Partisi M. Kemal’in de komutan yardımcısı olduğu Hareket Ordusu ile yönetimi ele geçirdi. ll.Abdülhamit tahttan indirilerek yerine V.Mehmet Reşat getirildi.

Not: Osmanlılarındaki ilk rejim karşıtı isyandır. Dini niteliklidir.

BÖLÜM 14: OSMANLI KÜLTÜR VE MEDENİYETİ

Devlet Yönetimi Merkez Teşkilatı. (Divan-ı Humayun Üyeleri)

1.Sadrazam: Padişahın vekilidir. Divan başkanıdır. Yüksek dereceli memurları atar. 2.Vezirler: Sadrazamın yardımcılarıdırlar. 3.Kazasker: Divandaki büyük davalara bakar. Kadı ve Müderrislerin atamasını yapar. 4.Şeyhülislam (Müftü): Devlet işlerinin İslam’a uygun olup olmadığını denetler. 5.Nişancı: Devletler arası yazışmaları yapar. Has, Zeamet ve Tımarları dağıtır. Tapuları düzenler. 6.Defterdar: Devletin gelir ve giderleri ile bütçeyi hesaplar 7.Kaptan-ı Derya: Deniz kuvvetleri komutanıdır. 8.Yeniçeri Ağası: Yeniçerilerin komutanıdır. 9.Reisül Küttab: Katiplerin Başıdır. Daha sonra Dışişleri sorumluluğu verildi.

Taşra Teşkilatı

1.Eyaletler (Beylerbeyliği): En büyük idari ve askeri birimdir. Başında Beylerbeyi bulunur. 2. Sancaklar: Eyaletler sancaklara bölünmüştür. Başında sancak beyi bulunur. 3. Saliyaneli: Gelirleri yıllık toplanır. Buradaki vali ve askerlere maaş bağlanır. 4. Saliyanesiz: Dirlik sistemi uygulanır. Dirlikler maaş karşılığı asker ve valilere verilir. 5. Bağlı Devlet ve Beylikler: İç işlerinde serbest, dışişlerinde bağlı eyaletlerdir.

Ekonomi Toprak Yönetimi

Toprak yönetimi ikiye ayrılır. A) Mülk Araziler: Özel arazilerdir. Onlarda ikiye ayrılır. 1.Öşriyye: Müslümanlara aittir. 2.Haraciye: Gayri Müslimlere aittir. B) Miri (Emiri): Devlete ait arazilerdir. Bunlar; 1.Dirlik: Maaş karşılığı görevlilere verilmiştir. Has (Padişaha ait) Zeamat (Üst düzey memurlara ait) ve Tımar (asker ve memurlara aittir.) 2. Vakıf: Hayır işlerine ayrılır. 3. Yurtluk: Sınırı koruma hizmetlerine ayrılır. 4. Ocaklık: Kale ve tersaneye ayrılan arazi 5. Mukata: Geliri hazineye ayrılan araziler 6. Paşmalık: Padişahın ailesine ayrılan arazilerdir.

Vergiler a) Şer’i vergiler: Öşür, Haraç, Zekat, Cizye b)Örfi Vergiler: Çift Bozan, Ağnam, Avarız, Baç,

Ekonomik Kavramlar

İltizam Sistemi: Saliyaneli eyaletlerde vergilerin ihaleyle bir takım kişilerce toplanmasıdır. Malikane Sistemi: Vergilerin iltizam sistemindeki gibi üç yıl değil süresiz verilmesidir. Merkantalist Sistem: Paranın ve değerli madenlerin ekonomide önem kazanmasıdır. Kapitülasyonlar: Başka ülkelere verilen ekonomik ayrıcalıklardır. Amaç ticareti canlandırmaktır. Tımar Sistemi: Devlete ait araziler, devlet adamı ve askerlere maaş karşılığı verilir. Arazinin işlenmesi, köylünün denetlenmesi, üretimin artması, düzenli bir ordunun oluşması ve asayişi sağlar.

Para İlk Osmanlı parasını Osman bey, ilk gümüş parayı Orhan bey, ilk altın parayı Fatih ve ilk kağıt parayı Sultan Abdülmecit bastı.

38

Ordu Kapıkulu Askerleri

Piyadeler: 1.Acemi Oğlanlar Ocağı: Temel askeri eğitim verilir 2.Yeniçeri Ocağı: Savaşta padişahın yanında bulunur. Barışta sarayları ve İstanbul’u korur. 3.Cebeciler: Askerlerin silahlarını hazırlarlar. 4.Lağımcı: Kaleye alttan tünel kazarlar. 5.Topçu: Topları imal eder ve kullanırlar. 6.Humbaracı: Havan topunu kullanır ve yaparlar. Süvariler: 1.Sipahi: Savaşta hükümdarın sağında bulunur. 2.Sağ ve Sol Garipler: Hazineyi korurlar. 3.Sağ ve Sol Ülüfeciler: Padişahı ve devlet adamlarını korurlar. 4.Silahtar: Savaşta hükümdarın silahını taşır. Çadırı korur. Solunda bulunurlar.

Eyalet Askerleri

Tımarlı Sipahiler: Dirlik sahiplerinin yetiştirip masraflarını karşıladığı bir ordudur. Cebelu: Dirlik sahiplerinin yetiştirdiği atlı askerlere denir.

Yardımcı Kuvvetler

Akıncı: Sınırlarda görev alır. Düşman topraklarına keşif, bilgi ve korkutma amaçlı akın düzenler. Azab: Bekar erkeklerden oluşur. Saka: Sucu, Turnacı: Haberci, Serhatkulu: Sınırları korur

Diğerleri Dil ve Eğitim

Osmanlıların dili Arapça, Farsça ve Türkçe karışımı Osmanlıca’dır. Osmanlı bürokratların yetiştirildiği Enderun adlı bir saray okulu bulunmaktadır. Sivil kişilerin eğitim gördüğü yer de medreselerdir.

Ahi (Lonca) Esnaf ve sanatkarların kurduğu bir teşkilattır. Esnaflar arasında dayanışmayı, devlet ve esnaf ilişkisini sağlamayı, üretimin kalitesinin kontrolü ve sanat eğitiminin verilmesini sağlar.

Ayanlar Bir bölgede bulunan zengin ve ileri gelen kişilerdir. (Eşraf) ll. Mahmut kaldırdı. Yönetenler Kalemiye: Bürokratları oluşturur. En üstü temsilcisi; defterdar ve nişancıdır. Enderun

çıkışlıdırlar. Seyfiye: Askeri sınıftır. Yönetim görevi de bulunur. Devşirme sistemi ile oluşur. Vezirler, Beylerbeyi İlmiye: İlim adamlarından oluşur. Medrese çıkışlıdırlar. Şeyhülislam, Kazasker

Yönetilenler Reaya: Daha çok Müslüman olmayan vatandaşlara denir Teba: Tüm vatandaşların genel ismidir. Zımmi: Gayri Müslimlere verilen isimdir.

39

BÖLÜM 15: l. Dünya Savaşı (1914-1918) l. Dünya Savaşının Nedenleri Siyasi Nedenler Almanya ve İtalya’nın siyasal birliğini sağlaması ve milliyetçilik hareketleri

Büyük devletler arasındaki silahlanma yarışı Almanya ile İngiltere ve Fransa arasındaki rekabet İngiltere’nin Rusya’yı Balkanlarda ve Boğazlarda serbest bırakması (Reval

görüşmeleri) Rusya’nın Panslavist ve Panortodoks politikası

Ekonomik Nedenleri

Sanayi devrimi. Pazar ve Hammadde arayışı. Sömürgecilik yarışı Almanya’nın Fransa’dan Alsace-Loren’i alması

Savaşın Görünür Nedeni

Avusturya-Macaristan İmparatorluğu veliaht’ının bir Sırp milliyetçisi tarafından öldürülmesi üzerine olaydan Sırbistan’ı sorumlu tutan Avusturya’nın Sırbistan’a savaş açması.

İtilaf Bloku (Uzlaşma)

İngiltere, Fransa, Rusya, İtalya (1915 yılından sonra), ABD, Romanya, Yunanistan, Sırbistan ve Japonya

İttifak Bloku (Bağlaşma)

Almanya, Avusturya-Macaristan İmp., İtalya (1915’e kadar), Osmanlı ve Bulgaristan

Osmanlı Devletinin Savaşa Katılma Nedenleri Osmanlı Açısından

-Almanya’nın savaşı kazanacağına inanması -Kaybettiği yerleri geri almak ve siyasi yalnızlıktan kurtulmak istemesi -İttihat ve Terakki partisinin Alman hayranlığı -Almanya ile iyi ilişkiler

Almanya Açısından

-Avrupa’daki üçlü kıskaçtan kurtulmak ve Savaşı geniş bir alan yaymak istemesi -Osmanlıların; askeri, stratejik, jeopolitik, dini ve halifelik konumundan yararlanmak istemesi

Görünür Nedeni

İki Alman savaş gemisinin Akdeniz’de İngilizlerden kaçarak Osmanlılara sığınması ve Osmanlıların bu gemileri satın aldığını bildirmesi. Bu gemiler; daha sonra gizlice Osmanlı bayrağıyla Rus limanlarını bombalaması üzerine Osmanlı devleti de savaşa resmen girdi.

40

l. Dünya Savaşındaki Cepheler

Taaruz (Saldırı) Cepheleri Cepheler Nedenleri Özellikleri Sonuçları Kafkas Cephesi (22 Aralık 1914)

-Almanları istemesi -Kafkaslardaki esir Türki devletleri kurtarma -Hindistan’a ulaşıp buradaki İngilizlerin varlığına son verme

-Ermeniler, Ruslarla birlikte hareket edince Tehcir (zorunlu göç) yasasıyla bölgeden uzaklaştırıldılar.

-Osmanlılar yenilince Ruslar saldırıya geçip Erzurum’a kadar olan yerleri aldılar. -16.Kolordu komutanı Mustafa Kemal, Muş ve Bitlis’i geri aldı. -Bolşewik ihtilalinin çıkması üzerine Rusya savaştan çekildi. Osmanlılarla Brest-Litowsk antlaşmasını yaparak aldıkları yerleri geri verdi.

Kanal (Mısır) Cephesi

İngilizlerin sömürgeleriyle bağlantısını kesme

Osmanlılar, savaşı kaybedince Filistin’e geri çekildiler. İngilizlerde takip etti.

Savunma (Mudafaa) Cepheleri Cepheler Nedenleri Sonuçları Çanakkale (19 Şubat 1914)

İtilaf devletlerinin Rusya’ya yardım ulaştırmak istemesi -Osmanlılarla Almanların irtibatını kesmek -İstanbul’u alarak l. Dünya savaşını kısa sürede bitirmek

-Osmanlı devletinin savaşı kazanmasıyla savaş iki yıl daha uzadı. -En kanlı cephedir. -Rusya’ya yardım ulaşmadığından Bolşewik ihtilali oldu. -Bulgaristan, ittifak grubuna geçti. -19. Tümen komutanı Mustafa Kemal; Anafartalar, Arıburnu ve Conkbayır’da düşmanı durdurdu.

Irak (1914) İngilizlerin Irak petrollerine egemen olmak istemesi -Rusya’ya yardım ulaştırma ve Osmanlının Hindistan’a ulaşmasını engellemek istemesi.

-Osmanlılar, Kutulamara’da İngilizleri yendiler. -İngilizlerin takviye birliklerle tekrar saldırması üzerine savaşı kaybettiler. -Musul, kuşatma altındayken ateşkes imzalandı.

Hicaz-Yemen

-İngilizlerin Arap petrollerini almak ve Kızıldeniz sahiline egemen olmak istemesi.

-Bölgedeki Arapların İngilizleri desteklemesiyle İslamcılık (ümmetçilik) geçerliliğini yitirdi. -Osmanlı devleti yenilip Mondros’la bölge boşaltıldı.

Suriye-Filistin (1917)

Mısır cephesinde yenilen Osmanlı ordusuna son darbeyi vurmak.

-Filistin’de yenilen Osmanlı ordusu Suriye’ye çekildi. -7.Ordu komutanı Mustafa Kemal, Haleb’in kuzeyinde savunma önlemleri aldı. -Mondrosla birlikte bölge boşaltıldı.

Müttefiklere Yardım Cepheleri Galiçya-Romanya ve Makedonya Cepheleri

Bulgaristan ve Avusturya’ya yardım için Osmanlılar, Romanya ve Rusya ile savaştı.

Savaşı Osmanlılar kazandı. Romanya cephesi Bükreş antlaşması ile sona erdi.

41

Gizli Antlaşmalar

Gizli Antlaşmaların Nedenleri

Osmanlı Devletinin paylaşılması konusunda aralarında anlaşmazlığa düşmemek. Rusya’nın savaştan çekilmesini önlemek. İtalya’yı itilaf blokuna çekmek istemeleri.

Not: Rusya’nın savaştan çekilmesi üzerine gizli antlaşmalar dünyaya duyuruldu ve tam anlamıyla uygulanamadı. Gizli antlaşmaları İtilaf devletleri kendi aralarında yaptılar.

İstanbul (Boğazlar) Ant. (10 Nisan 1915)

Rusya ile diğer itilaf devletleri arasında yapıldı. Rusya’nın savaştan çekilmesini ve saf değiştirmesini önlemek istemişlerdir. Boğazlar, Marmara denizi ve çevresi ile Trakya verildi.

Londra Antlaşması (26 Nisan 1915)

İtalya ile itilaf devletleri arasında yapıldı. Amaç, İtalya’nın ittifak grubundan kendi yanlarına çekmekti. İtalya’ya 12 ada, Trablusgarp, Antalya ve çevresi verildi. İtalya, bu antlaşma ile itilaf grubuna geçti.

Scays – Picot Antlaşması (3 Ocak 1916)

İngiltere ile Fransa kendi aralarında yaptılar. Buna göre; Suriye, Antalya ve Adana bölgesi Fransa’ya Irak İngiltere’ye verildi. Musul ve Ürdün’ü kapsayan bölgede İngiltere ve Fransa’nın himayesinde bir Arap devletinin kurulmasına karar verildi.

Petrograt Sözleşmesi (Mart 1916)

Rusya’ya boğazlar ve çevresine ek olarak; Trabzon’a kadar tüm doğu Karadeniz kıyıları ile Erzurum, Van ve Bitlis’i kapsayan doğu Anadolu verildi.

Sen Jan do Maurienne Ant.

İtalya’ya ek olarak; Antalya, Konya, Aydın ve İzmir verildi. Not: İngiltere’nin daha sonra İzmir’i Yunanistan’a vermesi, İtalya ile İngiltere’yi karşı karşıya geltirdi.

Mac-Mahon Ant. İngiltere ile Araplar arasında yapıldı. Arapların İngilizleri desteklemeleri karşılığında onlara bağımsız bir Arap krallığı vaat edildi.

Savaş Sırasındaki Gelişmeler

Wilson İlkeleri (8 Ocak 1918) Nedenleri

Barış antlaşmalarının adil olmasını ve dünyada kalıcı bir barışı sağlamak amacıyla Amerikan Başkanı Wilson tarafından ortaya atıldı.

Maddeleri

-Gizli antlaşmalar yapılmayacak -Yenen devletler yenilen devletlerden toprak ve tazminat almayacaklar. -Milletler cemiyeti (Cemiyet-i Akvam) kurulacak -Her ulus kendi kaderini belirleme hakkına sahiptir. -Boğazlar, bütün devletlerin ticaret gemilerine açık olacak -Türklerin çoğunlukta olduğu yerlerde Türk egemenliği tanınacak

sonuçları

-İtilaf devletleri bu maddeleri çıkarlarına aykırı gördüklerinden sömürgeciliğin yerine manda ve himayeciliği getirdiler. -Osmanlılar, bu ilkelere güvenerek Mondros’u imzaladı. -Paris konferansında bu ilkeler saptırıldı. -Amerika, ilkelerine uyulmadığını görünce Avrupa siyasetinden uzaklaştı.

Mondros Ateşkes Antlaşması (30 Ekim 1918) Nedenleri: Müttefiklerinin savaştan çekilmesi üzerine Osmanlı da barış istedi. Maddeleri

-Boğazlar işgal edilecek -İtilaf devletlerinin güvenliklerini tehdit edici bir durum ortaya çıkarsa istediği yeri işgal edebilecek (7. Mad.) -Vilayeti Sitte (altı il) de bir kargaşa çıkarsa işgal edilecek. (24. Mad.) -Silah, cephane, liman, tershane, demiryolları ve haberleşmeye el konulacak. -Osmanlı orduları terhis edilecek

Özellikleri: 7. madde ile itilaf devletlerinin Anadolu’yu işgal etmek istediklerini anlıyoruz. -24. madde ile bu altı ilde Ermeni devleti kurmak istemektedirler. -Osmanlı devleti fiilen sona erdi. -Türk halkı bu antlaşmaya tepki göstererek milli mücadeleyi başlattı.

42

Paris Barış Konferansı(18 Ocak 1919) Nedenleri Yenilen devletlerin durumlarını görüşmek ve barış antlaşmaları hazırlamak. Aralarındaki

ihtilafları görüşmek Sonuçları İngiltere bu konferansta etkili oldu. İzmir, Yunanlılara verildi. Sömürgeciliğin yerini

mandater sistem aldı. Amerika, ilkelerinden taviz verildiği gerekçesiyle Avrupa siyasetinden uzaklaştı

l. Dünya Savaşını Bitiren Antlaşmalar

Versay Antlaşması (1919)

Almanya ile itilaf devletleri arasında yapıldı. Tazminat ve toprak alındı. Askeri sınırlamalar getirildi. Alsace-Loren Fransa’ya verildi.

Sen Germen Antlaşması (1919)

Avusturya ile yapıldı. Avusturya – Macaristan imparatorluğu parçalandı. Avusturya küçük bir devlete dönüştürüldü. Tazminat alındı.

Triyanon Antlaşması (1920)

Macaristan ile yapıldı. Macaristan bu antlaşma ile bağımsız oldu. Fakat küçük bir devlete dönüştürüldü. Savaş tazminatı alındı.

Neully (Nöyi) Antlaşması (1919)

Bulgaristan ile yapıldı. Toprak ve Tazminat alındı.

SEVR ANTLAŞMASI 10 Ağustos 1920 Nedenleri

-Osmanlı devletini paylaşmak - Osmanlılarla barış yaparak savaşı bitirmek Not: Osmanlı devleti ile İtilaf devleti arasında yapıldı.

Maddeleri

-İstanbul, Osmanlılarda kalacak -Boğazlar bir komisyon tarafından yönetilecek. -Doğu Anadolu’da bir Ermeni ve Kürt devleti kurulacak -İngilizler; Arabistan ve Irak, Fransızlar; Anadolu’nun güneyi ve Suriye; İtalya İçbatı Anadolu, Antalya, Rodos ve Oniki ada; Yunanistan Ege bölgesinin büyük bir kısmı, İzmir ve Ege adalarını aldı. -Asker sayısı azaltıldı. -Kapitülasyonlar devam etti ve tazminat istendi

Sonuçları

-Sevr anlaşması, Mebusan Meclisinde onaylanmadığından Kanun-i Esasiye göre hukuki değildir. -İmzalanmasına rağmen yürürlüğe girmemiştir. -Lozan antlaşması ile sevr geçersiz olmuştur. -Anadolu’da milli bilincin uyanmasına neden olmuştur.

l. Dünya Savaşının Sonuçları

Savaştan en karlı çıkan devlet İngiltere oldu. İmparatorluklar yıkıldı. (Osmanlı, Alman, Rus ve Avusturya), Yeni rejimler ortaya çıktı. (Komunizm, Faşizm ve Nazizm), Yeni silahlar kullanıldı. (Tank, denizaltı., kimyasal silah,uçak), Yeni devletler kuruldu. (Macaristan, Yugoslavya, Polonya, Litvanya, Ukrayna) Milletler cemiyeti kuruldu. Antlaşmalar adaletsiz olduğundan ll. Dünya savaşına neden oldu. Türkiye’de Kurtuluş savaşı başladı.

43

BÖLÜM 16: MONDROS’TAN SONRA OSMANLI DEVLETİ VE CEMİYETLER

İşgaller Musul’un İşgali (3 Kasım 1918)

Mondros’tan sonra ilk işgal edilen yer, Musul oldu. İngilizler, bölgenin petrol yataklarına egemen olmak amacıyla burayı işgal ettiler.

İstanbul’un İşgali (13 Kasım 1918)

İtilaf devletleri, Anadolu’nun işgalini daha kolay gerçekleştirmek ve azınlıkları desteklemek amacıyla İstanbul’u işgal ettiler. Bu İstanbul’un ilk işgaliydi. İstanbul’un resmen işgali ise 16 Mart 1920 yılında oldu.

İzmir’in İşgali (15 Mayıs 1919)

Paris Barış Konferansında İngiltere sömürge yolları üzerinde güçlü bir devlet istemediğinden, İtalya’nın da bölgede güçlü olmasını arzulamadığından, Yunanlıları kullanabileceğini düşündüğünden İzmir’i Yunanistan’a verdi. Bu olay, İngiltere ile İtalya’nın arasını açtı. İzmir’in işgali, milli bilincin uyanmasına ve Türklerin birleşmesine neden oldu.

Bristol Raporu (13 Ekim 1919)

Yunanlıların İzmir’de katliamlar yapması üzerine Amerikalı Amiral Bristol bölgedeki olayları araştırmak amacıyla gönderildi. Bristol, hazırladığı raporda Yunanlıların Türkleri katlettiğini ve Rumların çoğunluğu oluşturmadığından bölgenin Yunanlılara verilmeyeceğini belirtti. Bu rapor, Türklerin haklı olduğunu bütün dünyaya duyurmuş oldu.

İşgallere Tepkiler

İşgallere karşı ilk direniş, Adana Dörtyol’da Fransızlara karşı oldu. İlk kurşun, İzmir’de Hasan Tahsin tarafından Yunanlılar’a atıldı. Cemiyetler ve Kuvay-ı Milliye kuruldu. M. Kemal’in çağrısıyla işgallere karşı protesto, gösteri ve mitingler yapıldı.

44

CEMİYETLER Yararlı Cemiyetler

Doğu Anadolu Mudafa-i Hukuk

Doğu Anadolu’da bir Ermeni devletinin kurulmasına karşı çıkmıştır. Silahlı mücadeleyi savunmuştur. Göçe karşı çıkmıştır. En etkili cemiyettir. Merkezi İstanbul’dur.

Trabzon Muhafaza-i Hukuk-i Milliye

Trabzon ve çevresinin Rumlara verilmesini ve Pontus Rum devletinin kurulmasına karşı çıkmıştır. Merkezi Trabzon’dur. Etkili bir cemiyettir.

Trakya Paşaeli Mudafa-i Hukuk

Trakya’nın Rumlara verilmesine karşı çıktı. Merkezi Edirne’dir. Silahlı mücadeleyi savundu.

İzmir Mudafa-i Hukuk

Ege ve çevresinin Türklere ait olduğunu dünyaya duyurmak amacıyla kuruldu. Merkezi İzmir’dir. Fakat fazla etkili olamadı. Alaşehir kongresinden sonra faaliyetini İstanbul’a kaydırdı. Anadolu’ya silah ve cephane gönderdi.

Reddi İlhak Cemiyeti

İzmir’in Yunanlılara verilmesine karşı çıkmıştır. Balıkesir ve Alaşehir kongrelerinin toplanmasını sağlamıştır. Kuvay-ı Milliye’yi kurmuştur.

Kilikyalılar Cemiyeti

Adana ve çevresindeki Fransız ve Erimeni işgallerine karşı bölge halkını örgütlemeye çalışmıştır. Merkezi İstanbul’dur.

Milli Kongre Cemiyeti

Merkezi İstanbul’dur. Türklere yapılan haksızlıkları basın yayın yoluyla bütün dünyaya duyurmaya çalışmıştır. Kuvay-ı Milliye’nin isim babasıdır.

Zararlı Cemiyetler

Milli Varlığa Düşman Cemiyetler

Sulh ve Selameti Osmaniye Cemiyeti

Yurdun kurtuluşunun Padişah ve halifenin buyruklarına sıkı sıkıya uymakla mümkün olabileceğini savunmuştur. Meşrutiyet yanlısıdır.

Hürriyet ve İtilaf 1911 yılında mecliste İttihat ve Terakki partisine bir tepki sonucu kuruldu. Milli Mücadeleye karşı çıkmıştır.

Kürt Teali Cemiyeti Doğuda bir Kürt devletinin kurulmasını sağlamayı amaçlamıştır. Teali İslam Cemiyeti Ülkenin halifenin emirlerine uymakla kurtulacağını savunmuştur. Hilafet ve

ümmetçidir. İngiliz Muhipler İngiliz mandacılığını savunmuştur. Wilson Prensipleri Amerikan mandacılığını savunmuştur.

Azınlıkların Kurduğu Cemiyetler

Ermenilerin Kurduğu Cemiyetler

Ermeniler, Doğu Anadolu’da bağımsız bir Ermenistan kurmayı amaçlıyorlardı. Bu amaçla Hınçak ve Taşnak isimli örgütler kurmuşlardı. İtilaf devletlerinin desteğini almışlardı. Amerika, Ermeni sorununu incelemek amacıyla General Harlbort’u görevlendirdi. Harlbort,, Ermeniler’in hiçbir yerde çoğunluğu oluşturmadığını belirtti. Bu rapordan sonra Amerika Ermenileri desteklemekten vaz geçti.

Rumların Kurduğu Cemiyetler

Rumların temel amacı büyük bir Yunan devleti veya Bizans imparatorluğu kurmaktı. Ayrıca, Karadeniz bölgesinde Pontus Rum İmparatorluğu’nu tekrar kurmak istiyorlardı. Bu amaçla, Mavri Mira, Etnik-i Eterya, Pontus Rum Cemiyeti, Yunan İzci, Kızılhaç ve Göçmen Komisyonu isimli örgüler kurdular. Bunlardan en eskisi Etnik-i Eterya cemiyetidir. 1814 yılında kuruldu.

Yahudilerin Kurduğu Cemiyetler

Yahudilerin temel amacı Filistin’de bağımsız bir Yahudi devleti kurmaktı. Bu amaçla Makabi ve Alyans İsrailit isimli örgütler kurdular. Amacına ulaşan tek zararlı cemiyettir.

45

BÖLÜM 17: GENELGELER VE KONGRELER

Havza Genelgesi 25 Mayıs 1919 Nedenleri Askerlerin dağılmasını önlemek.

Milli Mücadeleyi başlatmak ve Halkı Bilinçlendirmek Alınan Kararlar

Askerlerin terhisini önleyerek kendine bağlamak Halktan miting ve gösteri yapmasını, işgalcilere protesto telgraflarını çekmelerini

istedi. Özellikleri ve Sonuçları

Milli Mücadelenin başladığının bir göstergesidir. İstanbul hükümeti Mustafa Kemal’i geri çağırdı. Fakat, M. Kemal buna uymadı.

Amasya Genelgesi 22 Haziran 1919 Nedenleri Milli Mücadeleyi halka mal etmek

Dağınık halde bulunan cemiyetleri birleştirmek Alınan Kararlar

Vatanın bütünlüğü ve milletin bağımsızlığı tehlikededir. (Mili mücadelenin gerekçesi)

Milletin istiklalini milletin azim ve kararı kurtaracaktır. (Yöntem) İstanbul hükümeti sorumlulukları yerine getirememektedir. Milli bir kurulun varlığı gerekmektedir. (Temsil Heyeti fikri) Sivas ve Erzurum’da bir kongre toplanacaktır.

Özellikleri ve Sonuçları

Kurtuluş savaşının amacı, gerekçesi ve yöntemi ilk kez açıklandı. Milli mücadelenin ilanının belgesidir. Türk milleti örgütlenmeye çağrılmıştır.

Not M. Kemal, İstanbul hükümeti tarafından 9.Ordu Müfettişi olarak Anadolu’ya gönderilmişti. Havza genelgesinden sonra 3. Ordu Müfettişliğine dönüştürüldü. Amasya genelgesi üzerine görevden alınınca M. Kemal askerlikten istifa etti.

Erzurum Kongresi (3 Temmuz – 7 Ağustos 1919) Nedenleri ☺ Doğu sorunlarını görüşmek

☺ Milli mücadeleyi örgütlemek Alınan Kararlar

☺ Milli sınırlar içerisinde vatan bir bütündür bölünemez. ☺ İstanbul hükümeti işgallere kayıtsız kalması durumunda geçici bir hükümet

kurulacak. ☺ Hükümeti milli meclis seçecek ☺ Meclis kuruluncaya kadar bu görevi Temsil heyeti yapacak ☺ Manda ve Himaye kabul edilemez. ☺ Milli iradeyi hakim ve milli kuvvetleri üstün kılmak esastır.


☺ Manda ve himaye ilk kez red edildi. ☺ Bölgesel bir kongre olmasına rağmen aldığı kararlar bakımından ulusaldır. ☺ Mustafa Kemal’in sivil olarak katıldığı ilk kongredir. ☺ Mustafa Kemal’in gücü artmıştır.

Not ☺ 15. Kolordu komutanlığının merkezinin Erzurum’da olması ve Erzurum’un Doğunun merkezinde olması nedeniyle tercih edildi.

46

Sivas Kongresi (-11 Eylül 1919) Nedenleri -Milli Mücadeleyi görüşmek

-Erzurum Kongresi kararlarını görüşmek -Milli Mücadeleyi halka mal etmek

Alınan Kararlar

-Erzurum kongresi kararları kabul edildi. -Misak-ı Milli esasları belirlendi. -Manda ve himaye kesin olarak red edildi. -Bütün cemiyetler Anadolu ve Rumeli mudafai hukuk cemiyeti adı altında toplandı. -Temsil heyeti kuruldu. -Ali Fuat Cebesoy batı cephesi komutanlığına atandı. -Mebusan Meclisinin toplanması istendi.


-Ulusal bir kongredir. -Mustafa Kemal’in liderliği kabul edildi. Temsil Heyeti başkanlığına getirildi. Temsil heyeti oluşturuldu. -Bütün cemiyetler birleştirildi.

Not Damat Ferit Paşa, kongreyi dağıtmak için Ali Galip Bey’i görevlendirdi. Fakat o bunu başaramayınca istifa etti. Milli Mücadelenin ilk siyasi başarısıdır.

Amasya Görüşmesi (11 Eylül 1919) Nedenleri -Ali Rıza paşa hükümetinin milli mücadeleye sıcak bakması Sonuçları -Manda ve Himayenin ret edilmesi

-Vatanın bütünlüğü ve istiklalinin korunması -Mebusan Meclisini toplanması -Seçimlerin serbestçe yapılması -Anadolu hareketini aciz gösterici müdahalelerde bulunulmaması -İtilaf devletleriyle görüşmelerde Temsil Heyetinin de fikrinin alınması

Sonuçları -İstanbul Hükümetinin Anadolu hareketini resmen tanıdığını ortaya koydu. -Meclisi Mebusan toplandı

47

BÖLÜM 18: KURTULUŞ SAVAŞINDA MUHAREBELER

Doğu Cephesi Savaşlar Doğu cephesinde Ermenilerle savaşıldı. Ermenilere karşı 15. Kolordu komutanı

Kazım Karabekir Paşa Doğu Cephesi komutanlığına atandı. İlk kurulan cephe doğu cephesidir. Savaşı kazandı.

Harlbour Raporu

Amerika, bölgedeki Ermeni sorununu araştırmak amacıyla Harlbour’u görevlendirdi. Harlbour, hazırladığı raporda, Ermenilerin çoğunluğu oluşturmadığı belirtti. Bunun üzerine Amerika, Ermenileri desteklemekten vaz geçti.

Gümrü Antlaşması (3 Aralık 1920)

Ermenistan, işgal ettiği yerleri boşaltmayı ve Sevri tanımayacağını kabul etti. Bu antlaşmayla Misak-ı Milli’yi tanıyan ilk doğulu devlet Ermenistan oldu. TBMM, ilk antlaşmasını Ermenistan’la yaptı. Sovyetlerden gelecek yardım için yol açıldı. 1878 Berlin Antlaşmasında kaybettiğimiz Kars ve çevresi geri alındı.

Gürcistan’la Ant.

Ermenilerle anlaşılması ve bölgeden çekilmeleri üzerin Gürcistan’la da bir antlaşma yapıldı. Bu antlaşma ile; Ardahan, Artvin ve Batum savaş yapılmadan alındı.

Güney Cephesi Savaşlar Güney cephesinde Fransızlara karşı savaşıldı. Burada Antep, Urfa, Maraş ve Adana

cephesi açıldı. Milli Mücadelede ilk direniş Adana-Dörtyol’da Fransızlara karşı oldu. Fransızlar, bölgedeki direniş karşısında buradan çekildiler. TBMM; bu illere ünvanlar verdi. İtala’nın işgal ettiği Antalya ve çevresinde ise; İtalya iyi davrandığından herhangi bir direniş olmadı.

Antlaşmalar Fransızlar, Ankara antlaşmasıyla bölgeyi tamamen boşalttılar. Batı Cephesi l. İnönü Savaşı (6-10 Ocak 1921)

Yunanlılar, sevri zorla kabul ettirmek ve milli mücadaleye son vermek amacıyla taaruza geçtiler. İsmet İnönü Yunanlıları yendi. TBMM’nin kurmuş olduğu düzenli ordunun ilk askeri başarısıdır. Halkın meclise olan güveni arttı. Çerkez Ethem isyanı bastırıldı. Teşkilatı esesasi anayasası ve İstiklal Marşı kabul edildi. TBMM, Londra konferansına çağrıldı.

Londra Konferansı (23 Şubat 1921)

Yunanlılara zaman kazandırmak amacıyla düzenlendi. İtilaf devletleri Türkleri birbirine düşürmek için konferansa hem İstanbul ve hem de Ankara hükümetini çağırdılar. İstanbul hükümeti temsilcisi, bu oyuna düşmemek için kendi söz hakkını da Ankara hükümetine verdi. Mustafa Kemal, konferanstan bir sonuç alınamayacağını düşünmesine rağmen Türklerin barış yanlısı olduğunu ve Misak-ı Milli kararlarını dünyaya duyurmak için delege göndermişti. Milli egemenliğimize aykırı kararlar alındığı için konferans kararları kabul edilmedi. TBMM’nin katıldığı ilk uluslar arası konferanstır.

Afganistan’la Dostluk Ant. (1 Mart 1921)

TBMM’yi tanıyan ilk Müslüman devlet Afganistan’dır. Ayrıca, Ankara’ya ilk elçiyi de Afganistan gönderdi.

Moskova Antlaşması (16 Mart 1921)

Rusya ile yapılan ilk antlaşmadır. TBMM’yi tanıyan ilk Avrupalı ve büyük devlet Rusya’dır. Batum Gürcülere bırakılarak Misak-ı Milli’deki ilk taviz verildi. Doğu sınırı güvenlik altına alındı. Rusya’dan yardım sağlandı.

ll. İnönü Savaşı (23 Mart 1921)

Londra konferansı kararlarının kabul edilmemesi üzerine Yunanlılar saldırıya geçtiler. Savaşı İsmet İnönü kazandı.

Kütahya-Eskişehir savaşı (10-24 Temmuz 1921)

Yunanlıların saldırması üzerine Türk ordusu savaşı kaybetti ve Sakarya nehrinin doğusuna çekildi. Kurtuluş savaşındaki ilk yenilgidir.

Başkomutanlık Yetkisi (5 Ağustos 1921)

TBMM, yasama, yürütme ve yargı yetkilerinin tümünü Mustafa Kemal’e geçici olarak verip ondan ülkeyi kurtarmasını istemiştir. TBMM’nin M. Kemal’e ve M. Kemal’in kendine olan güvenini göstermektedir.

48

Tekalif-i Milliye Emirleri (8 Ağustos 1921)

Milli Yükümlülük de denilen bu kararlar; Mustafa Kemal tarafından ordunun ihtiyaçlarının karşılanması ve halktan destek almak amacıyla kanun olarak çıkartıldı. Uymayanlar, istiklal mahkemelerinde yargılanacaklar.

Sakarya Savaşı (23 Ağustos 1921)

Mustafa Kemal’in Milli Mücadele’de komuta ettiği ilk savaştır. Kurtuluş Savaşının son savunma savaşıdır. Savaşın kazanılmasıyla TBMM tarafından M. Kemal’e gazilik ve mareşallik ünvanları verildi. İtalya, Anadolu’yu boşaltmaya başladı. Fransızlarla Ankara antlaşması yapıldı.

Kars Antlaşması (13 Ekim 1921)

Doğu sınırlarımızla ilgili kalan son proplemler, Rusya’nın yönlendirmesiyle diğer bölge ülkelerinden olan Azerbeycan, Ermenistan ve Gürcistanla karşılıklı görüşmeler sonucu çözüldü. Doğu sınırımız bugünkü şeklini aldı.

Ankara Antlaşması (20 Ekim 1921)

Sakarya savaşının kazanılması üzerine Fransa ile yapıldı. Hatay hariç güney sınırımız çizildi. İskenderun’un Fransa’ya verilmesi Misak-ı Milli’de ki ikinci tavizdir. TBMM’yi tanıyan ilk itilaf devleti Fransa’dır.

Büyük Taaruz (26 Ağustos 1922)

Başkomutanlık Meydan Muharebesi de denir. Milli Mücadelenin son savaşıdır. Türkler taaruza geçmiştir. Düşmanın Dumlupınar da yenilmesi üzerine Anadolu’yu Yunan işgalinden kurtuldu. Kurtuluş savaşı sona erdi. Yunanlılar denize döküldü. İtilaf devletleri ateşkes önerdiler.

Mudanya Ateşkes Antlaşması (11 Ekim 1922)

İtilaf devleti ile TBMM arasında yapıldı. TBMM’yi İsmet İnönü temsil etti. Anadolu’nun ve İstanbul’un boşaltılmasına karar verildi. Lozan antlaşmasına zemin hazırladı. Milli Mücadele’nin silahlı aşaması sona erdi.

Lozan Antlaşması (24 Temmuz 1923) Alınan Kararlar

Doğu sınırı; Kars anlaşması ile, güney (Suriye) sınırı Ankara antlaşması ile çizilmiştir. Yunanistan ile Mudanya ateşkes antlaşması esas alındı. Ege adaları Yunanistan’a verildi. Karaağaç Yunanistan’dan tazminat olarak alındı. -Irak (Musul) sorunu İngiltere ile aramızda ikili görüşmelere bırakıldı. -Kapitülasyonlar tamamen kaldırıldı. -Osmanlı borçları, Osmanlılardan ayrılan devletler ve Türkiye arasında paylaştırıldı. -Boğazlar, başkanın Türk olduğu bir uluslar arası komisyona verildi. Ticaret gemilerine açık, savaş gemilerine kapalı tutuldu. -İstanbul’u itilaf devletleri boşalttı. -Patrikhanenin İstanbul’da kalmasına karar verildi. -Yabancı okullar, Türkiye’nin vereceği kararlara uyacaklar. -Bütün azınlıklar Türk vatandaşı sayıldı.

Sonuçları -Türkiye devleti resmen tanınmış olundu. -Geçerliliğini günümüze kadar koruyan bir antlaşmadır. –Kurtuluş Savaşının Askeri aşamasının bitip, siyasi aşaması başlamıştır. -Osmanlı devletinin resmen sona erdiği kabul edildi. -Sevr antlaşması geçerliliğini yitirdi.

Özellikleri Mustafa Kemal, Lozan’a giderken Saltanatı resmen kaldırdı. Lozan görüşmelerine İsmet İnönü başkanlık etti. M. Kemal özellikle Kapitülasyonlar ve Ermeni devleti kurulması konusunda taviz verilmemesini istiyordu.

Çözülemeyen Meseleler

Boğazlar, Musul ve Hatay sorunu. Borçların Fransa’ya ödenme biçimi. Türk ve Rumların değişmesi sorunu

49

BÖLÜM 19: CUMHURİYET DÖNEMİ

DEMOKRATİKLEŞME ÇALIŞMALARI

İslam Öncesi Türklerde

Orta Asya Türklerinde Kurultay bulunmaktaydı. Kurultayda kararlar çoğunluğa göre alınırdı. Bu açılardan kağan demokratik bir tutum sergilemişti. Fakat, kurultay üyeleri beylerden oluştuğundan tam anlamıyla demokratik değildi.

Osmanlılarda Osmanlılarda bütün devlet işlerin görüldüğü yere Divanı Hümayun denirdi. Divanı hümayunda son söz padişaha ait olduğundan bir danışma organı niteliğini taşır.

Mebusan Meclisi’nin Açılması (1876) Nedenler -1876 yılında l. Meşrutiyetin ilan edilmesi

-Fransız ihtilalinin etkisi ve Osmanlı Aydınlarının çabası -Osmanlıların azınlıklara haklar vererek onların isyan etmelerini önlemek istemeleri.

Sonuçlar -Seçimler dört yılda bir yapıldı. -Bütün azınlıklar mecliste temsil edildi. Not: 1877-78 Osmanlı – Rus savaşı nedeniyle meclis fesh edildi.

Ayan Meclisi (1876) Nedenler -Padişah’ın yönetimdeki katılımının sürdürülmek istenmesi Sonuçlar -Ayan Meclisi üyeleri Padişah tarafından ömür boyu görevde kalması koşuluyla seçildi.

-Anti demokratik bir uygulamadır. -Padişah’a bağlı bir kuruluştur.

Son Osmanlı Mebusan Meclisinin Açılması (12 Ocak 1920) Nedenler -Kurtuluş savaşında halkın desteğini kazanma

-Amasya görüşmesinde temsil heyeti ile İstanbul hükümetinin görüşüp karar vermesi -İtilaf devletlerinin meclisi kullanabileceklerini düşünmeleri -Erzurum ve Sivas kongresinde meclisin açılması için çağrıda bulunulması

Sonuçlar -Mebusan meclisi 28 Ocak 1920’de Misakı Milli kararlarını yayınladı. -Misakı Milli kararlarının yayınlanması üzerine İngilizler İstanbul’u (16 Mart 1920)’de resmen işgal ettiler ve Mebusan Meclisin’i kapattılar.

Misak-ı Milli Kararları (28 Ocak 1920) Nedenleri Son Osmanlı Mebusan Meclisi’nin bağımsızlık yanlısı olması Alınan Kararlar

Mondros Ateşkes antlaşması imzalandığında, işgal edilmemiş olan bölgeler Türk Yurdudur. Hiçbir şekilde ayrılık kabul edilmez bir bütündür.

Batı Trakya, Kars, Ardahan, Batum ve Arap memleketlerinde halk oylaması yapılacak İstanbul, Marmara ve Halifenin güvenliğinin sağlanması koşuluyla Boğazlar

uluslararası ticarete açık olacak Azınlık hakları, diğer ülkelerin Müslümanlara tanıdığı haklar kadar olacak Kapitülasyonlar hiçbir şekilde kabul edilemez (Kapitülasyonlara karşı yapılan ilk ciddi

tepkidir) Özellikleri Anadolu hareketinin ilk büyük başarısıdır.

Son Osmanlı Mebusan Meclisinin yaptığı en önemli çalışmadır Kurtuluş savaşının hedefi kesin olarak belirlenmiştir Misak-ı Milli ile hedeflenen yeni sınırlar çizilmiştir Misak-ı Milli, Türk ülkesinin sınırlarını çizmiştir

Sonuçları İngiltere, İstanbul’u resmen işgal ederek Mebusan Meclisini dağıttı. Bunun üzerine Mustafa Kemal, Ankara’da yeni bir Meclis açılması için seçimler yaptı. TBMM açıldı.

50

l. TBMM’nin Açılması (23 Nisan 1920) Nedenler -Mebusan Meclisinin kapatılmış olması

-Egemenliğin Türk halkına verilmek istenmesi -Milli Mücadele’de halk desteğini almak istemeleri

Sonuçlar -Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk meclisidir. -Kurucu bir meclistir. -Olağanüstü yetkilere sahiptir. -Meclis hükümeti sistemini getirmiştir.

Mustafa Kemal’in l. TBMM’ye Sunduğu Önergeler (24 Nisan 1920) Nedenler Mustafa Kemal, Meclisin açılmasından bir gün sonra hilafet ve saltanat ile ilgili

düşüncelerini gizli tutarak bir önerge sundu. Önerge Maddeleri

-Meclisin üstünde bir güç yoktur. -Padişah vekili veya geçici hükümet başkanı atanmayacaktır. (Meclisin sürekli olacağı vurgulanmıştır.) -Meclis başkanı hükümetin de başkanıdır. ( Meclis hükümeti sistemi oluştu.) -Meclis, yasama ve yürütme yetkisine sahiptir. (Güçler birliği ilkesi benimsenmiştir.) -Ülke işgalden kurtulduğunda padişah veya halifenin durumu görüşülecektir. (İleride saltanat ve hilafetin kaldırılacağı anlaşılmaktadır.)

ll. TBMM’nin Açılması (11 Ağustos 1923) Nedenler -Mecliste sert tartışmaların olması.

-Lozan görüşmelerinin sürmesi -Mecliste fikir birliğinin olmaması -Hükümetin oluşmaması

Sonuçlar -ll. TBMM inkılapçı bir meclistir. -Atatürk inkılaplarının çoğunu gerçekleştirdi. -Lozanı imzaladı.

51

PARTİLER l. Meclisteki Gruplar Özellikler l. Mecliste parti yoktu. Bunun yerine gruplar vardı. ll. Mecliste ise partiler bulunmaktadır.

Aşağıdaki partiler ll. Mecliste kurulmuştur. Gruplar Tesanüt Grubu: İttihatçılardan oluşmaktadır.

İstiklal ve Mudafai Hukuk: Mustafa Kemal yanlısı Halk Zümresi: Sol düşünceli Islahat ve Muhafaza-i Mukaddesat: Muhafazakar bir grup

Cumhuriyet Halk Partisi (9 Eylül 1923) Kuruluşu Mustafa Kemal, inkılapların halk arasında yayılması ve Meclisteki taraftarlarını

örgütlemek amacıyla kurdu. Özellikleri Ekonomide devletçiliği savunmuştur. Türkiye’nin ilk siyasi partisidir. Partinin kurucusu ve

ilk başkanı kendisi, ikinci başkanı İsmet İnönü’dür. Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası (17 Kasım 1924) Kuruluşu Mustafa Kemal ve inkılaplara muhalif olan kişilerce kuruldu. ( Islahat ve Muhafaza-i

Mukaddesat grubu tarafından) Kurcusu ve başkanı Kazım Karabekir’dir. Diğerleri; Refet Bele, Adnan Adıvar, Rauf Orbay ve Ali Fuat Cebesoy’dur.

Özellikleri Ekonomide Liberalizmi savundu. İnkılapların din ve geleneklerde yapılmamasını istedi. Partinin dini inançlara saygılı olduğunu belirtti. Şeyh Sait isyanının çıkması üzerine bu parti kapatıldı.

Not Türkiye’nin ilk muhalefet ve ilk kapatılan partisidir. Ayrıca, Türkiye’nin ikinci partisidir. Serbest Cumhuriyet Fırkası (12 Ağustos 1930) Kuruluşu Mustafa Kemal, mecliste bir muhalefet partisinin olmasını istediğinden Fethi Okyar’a bu

partiyi kurmasını istedi. Özellikleri Ekonomide Liberalizmi savundu. Kadınlara da sosyal hakların verilmesini istedi. Fakat,

partiye katılımların artması üzerine aynı yıl kendi isteği ile kapatıldı. Demokrat Partisi (1946) Kuruluşu Mecliste bir muhalefete ihtiyaç duyulması üzerine kuruldu. Kurucusu Adnan Menderes ve

Celal Bayar’dır. Özellikleri Liberalizmi savundu. Halkın gelenek ve dini inançlarına saygılı olunmasını savundu. 1950-

1960 arası iktidar oldu. Fakat, laiklikten taviz verdiği gerekçesiyle 1960 askeri darbesiyle kapatıldı. Adanan Menderes idam edildi.

Not Kapatılan ikinci partidir.

52

ANAYASALAR

İslam Öncesi Türklerde Hukuk

İslam öncesi Türklerde hukuk yazıya geçmediğinden devlet yazılı olmayan hukuka (Töre) göre yönetilirdi. Gelenek ve görenekler egemendi.

İslam Hukuku İslam hukuku; Şer’i hukuk ve örfi hukuk diye ikiye ayrılır. Şer’i hukuk; kaynağını İslam’dan, Kuran, Sünnet ve alimlerin içtihatlarından alır. Örfi hukuk ise; gelenek, görenek ve devletin ihtiyaç duyduğu durumlarda uyguladığı kurallardan alırdı.

Osmanlılarda Hukuki Gelişmeler

Osmanlılarda hukuki aşamalar şunlardan oluşur. 1- Kanunlar – Fermanlar: Padişahların ihtiyaç duyduğu durumlarda ortaya koyduğu

kurallar 2- İslam hukuku 3- Sened-I İttifak (1808): Padişah’ın yetkisi ilk kez sınırlandırıldı. 4- Tanzimat Fermanı (1839): Kanun üstünlüğü prensibi ilk kez kabul edildi. 5- Islahat Fermanı (1856): Azınlıklara verilen haklar genişletildi. 6- Meşrutiyet (1876): İlk anayasa ve meclis oluştu. Seçme ve seçilme hakkı verildi.

Nedenleri Özellikleri - Sonuçları Kanuni Esasi (1876 Anayasası)

-l. Meşrutiyetin ilan edilmesi -Avrupa’nın ve aydınların baskısı -Azınlıklara haklar verilerek isyan etmelerinin önlenmek istenmesi

-Türklerin tarihteki ilk anayasasıdır. -Meclis’in kurulması, Türklere seçme ve seçilme hakları verildi. -Herkesin kanun önünde eşit olduğu kabul edildi.

1909 Anayasası ll. Meşrutiyetin ilan edilmesinden sonra yapıldı.

Padişah’ın yetkileri azaltıldı, meclisin yetkileri çoğaltıldı Meclisi açma ve kapatma yetkisi meclise verildi. Not: Meşrutiyeti korumak amacıyla Padişah’ın yetkileri daraltıldı.

Teşkilat-ı Esasi (1921 Anayasası)

Mustafa Kemal; özellikle Egemenliğin halka verilmesini arzu etmekteydi. Ayrıca, yapılacak işlemlerin bir kurallar çerçevesinde yapılması istendi.

-Türkiye Cumhuriyetinin ilk anayasasıdır. -Olağan üstü şartlarda hazırlandığı için kısa ve özdür. -Geçiş dönemi anayasasıdır. -Milli egemenliğe dayalı bir rejim kuruldu. -Yasama, Yürütme ve Yargı yetkileri meclise verildi.

1924 Anayasası Cumhuriyetin kurulması ve değişen şartlar neticesinde yeni bir anayasaya ihtiyaç duyuldu.

-Devletin dini İslam’dır maddesi olduğundan laik değildir. Daha sonra kaldırıldı. -İlk kez kuvvetler ayrılığı ilkesi benimsendi -Beş kez üzerinde değişiklikler yapıldı. -En çok değişiklik yapılan anayasadır.

1961 Anayasası 1960 darbesini yapan askerler tarafından hazırlandı.

-Kuvvetler ayrılığı prensibini tam anlamıyla benimseyen ilk anayasadır. -Millet meclisi ve Senato’yu getirdiğinden 1876 anayasasına benzer. -Anayasa mahkemesi kuruldu. -Nisbi temsil sistemini getirdi.

1982 Anayasası 1980 darbesini yapan askerler tarafından hazırlandı.

-Kişi ve sosyal haklar sınırlandırıldı. -Milletvekilleri beş, Cumhurbaşkanı yedi yılda bir seçilmesi kuralı getirildi. -Cumhuriyet senatosu kaldırıldı.

53

Anayasal Organlar

YASAMA

Özellikleri Görevleri T

BM

M

-Seçimler beş yılda bir yapılır -30 yaşından gün alan her Türk vatandaşı Milletvekili olur. -Milletvekili olmak için en az ilkokul mezun olunmalıdır.

• Kanun ve kararname koyma, değiştirme ve kaldırma • Bakanlar kurulu ve Bakanları denetleme • Bütçe hazırlama ve para basılmasına karar verme • Savaş ilanına karar verme ve antlaşmaları onaylama • Olağanüstü hal, sıkıyönetim, seferberlik ve savaş halini

koyma • Af ilanına karar verme. Cumhurbaşkanı’nı seçme

YÜRÜTME

Özellikleri Görevleri

Cum

hurb

aşka

nı

• 40 yaşını doldurmuş üniversite mezunu olma

• TBMM üye tam sayısının üçte iki çoğunluğu ile seçilir.

• Bir defaya mahsus 7 yıl için seçilir. • Cumhurbaşkanı tarafsızdır. Seçildikten

sonra partisinden ve milletvekilliğinden ilişiği kesilir.

• Cumhurbaşkanının sorumluluğu yoktur. • Vatan hainliği dışında hiçbir suçtan

yargılanamaz.

• Gerektiğinde TBMM’yi göreve çağırma • Kanunları tekrar görüşmek üzere TBMM’ye

göndermek (Bütçe kanunları hariç) • Anayasa değişikliği ile ilgili kanunları halk

oyuna sunmak • Anayasa mahkemesine başvurma • TBMM seçimlerinin yenilmesine karar vermek • Başbakan ve Bakanları atamak • Uluslararası antlaşmaları onaylamak ve

yayımlamak • TBMM adına silahlı kuvvetlerin

kullanılmasına karar vermek • Bakanlar Kurulu’nun teklifi ile Genelkurmay

Başkanını atamak • Suçluların cezalarını hafifletmek veya

kaldırmak • Rektörleri, Yök, Anayasa mahkemesi,

Danıştay, Yargıtay, Askeri Mahkeme üyelerini seçmek

• Hakimler ve savcılar Yüksek Kurulu üyelerini seçmek

Baş

baka

n

Başbakan, Cumhurbaşkanı tarafından TBMM üyeleri arasında seçilir. Başbakan, bakanlar kurulunun tespit ettiği politikaları yürütür.

• Bakanlar Kurulu’nu seçer ve politikalarını uygular

• Bütün bakanlar, Başbakana karşı sorumludur • Hükümetin genel politikasını takip edip

gözetleme • Hükümet programının mecliste görüşülmesi

için gerekli olan faaliyetleri göstermek • Görev sırasında güven isteminde bulunma • Cumhurbaşkanı olmadığı zaman Milli güvenlik

Kurulu’na Başkanlık etme.

54

Bak

anla

r K

urul

u

• Hükümet (Bakanlar Kurulu) Başbakan ve bakanlardan oluşur.

• TBMM üyeleri arasından Başbakanca seçilir ve Cumhurbaşkanı tarafından atanır.

• Bakanlar kurulu, ülkenin genel siyasetini tespit eder.

• Hükümet programının ve genel politikasının yürütülmesini sağlama

• Kendi bakanlığına ait işlerin yürütülmesini sağlama

• Genel seçimlerden önce Adalet, İçişleri ve Ulaştırma Bakanları görevden çekilirler.

• Bakanlar, bütün yaptıklarından sorumludurlar

• Bakanlar ve Başbakan TBMM’ye karşı sorumludur

Yargı Normal Mahkemeler

Uyuşmazlıkla ilgili konuları çözer. Taraflar isterse yüksek mahkemeye itiraz edebilirler. Gerekirse düzeltilir.

Yüksek Mahkemeler

Normal mahkemelerin verdiği kararları kanunlara uygunluk yönünden inceler.

Anayasa Mahkemesi

• Kanunların, Kanunnamelerin ve TBMM iç tüzüğün Anayasa’ya uygunluğunu denetler.

• Anayasa değişikliliklerinin şekil bakımından inceleme ve denetleme • Cumhurbaşkanını, hükümet üyelerini, yüksek mahkeme üyelerini görevleri ile ilgili

suçlarından dolayı yüce divan olarak yargılama Yargıtay Normal mahkemelerce verilen ve kanununca başka bir mahkemeye bırakılmayan karar

ve hükümlerin son inceleme mercidir. Danıştay İdari yargı alanında en yüksek mahkemedir. Askeri Yargıtay

Askeri uyuşmazlıkları çözümleyen, askeri mahkemeler tarafından verilen karar ve hükümlerin son inceleme merciidir.

Uyuşmazlık Mahkemesi

Adli, idari ve askeri yargı mercileri arasıdaki görev ve hüküm uyuşmazlıklarının kesin olarak çözümlenmeye yetkili mercidir.

Askeri Yüksek İdare Mahkemesi

Askeri hizmete ilişkin idari işlem ve eylemlerden doğan uyuşmazlıkların yargı denetimini yapan mercidir.

Sayıştay Genel ve katma bütçeli dairelerin bütün gelir ve giderlerinin denetim, hesap ve işlemlerini yapar.

55

BÖLÜM 20: ATATÜRK İLKELERİ

Temel İlkeler İlkeler Tanım Özellikleri Karşılaştırma

Cum

huri

yetç

ilik

Bir devlet yönetim biçimi, bir devlet rejimidir. İlk kez, Roma İmp. Tarafından uygulandı.

Cumhuriyet rejiminde yöneticiler seçimle işbaşına gelir ve ömür boyu görevde kalmazlar. Cumhuriyet rejiminde kuvvetler ayrılığı ilkesi benimsenir.

Atatürkçülüğün siyasi yönü olan cumhuriyetçilikte egemenlik millete aittir. Milliyetçilik ve halkçılıkla bütünleşir.

Mill

iyet

çilik

Kişinin ait olduğu millet için çalışma ve bu bilinci diğer kişilere ulaştırmasıdır. Millet ise; aralarında dil, tarih, coğrafya ve ülkü bütünlüğü bulunan insan topluluklarıdır.

Milliyetçiliğin en önemli ilkesi millet olmaktır. Atatürk milliyetçiliğinde ırk esası değil vatandaşlık temel alınmıştır. Türk vatandaşı olan her kes Türk kabul edilmiştir.

Atatürk milliyetçiliği ırkçı değildir. Tam bağımsızlık ilkesine dayanır. Çağdaş uygarlık seviyesine çıkmayı amaçlar.

Hal

kçılı

k

Halkın kendi kendini yönetmesi, kanun önünde eşit olması, sınıfsız ve ayrıcalıksız bir toplum oluşturmasına halkçılık denir.

Halkçılık, Halkın belli bir zümre tarafından sömürülmesine ve sınıflara karşıdır.

Halkçılık, milliyetçilik ve cumhuriyetçilik ilkesinin doğal bir sonucudur.

Dev

letç

ilik

Devletin ekonomik hayatın içine girmesini savunur.

Devletin ekonomiye müdahale etmesini öngörür. Özel sektörün yapamayacağı büyük yatırımların devletin yapmasıdır.

Atatürkçülüğün ekonomik boyutudur.

Lai

klik

Din ve devlet işlerinin birbirinden ayrılmasıdır.

Devlet kurallarının dine değil akla ve bilime dayandırılmasıdır. Devlet halkın dini inançlarına karışmaz. Din; İnsanın vicdanına bırakılmıştır.

Atatürk’ün en çok tartışılan ve en önemli ilkesidir.

İnkı

lapçılı

k

Türk inkılaplarını korumayı ve sürekli yenileşmeyi, çağa ayak uydurmayı savunur.

Atatürk’ün cumhuriyeti gençlere emanet etmesi, sürekli yenileşmeyi amaçladığını göstermektedir.

56

BÜTÜNLEYİCİ İLKELERİ

İlkeler Tanım Özellikleri Milli Egemenlik Milletin kendi kendini yönetmesi ve

yönetecek kişileri seçmesidir. Cumhuriyetçilik ilkesini tamamlar.

Milli Bağımsızlık Devletin özgür olmasıdır. Atatürk’ün dış politikasının özelliği bağımsızlığa saygıdır. Bağımsızlığın milletçe benimsenmesidir.

Milli Birlik ve Beraberlik

Ülke bütünlüğü ve Milletin ayrılmazlığının savunulmasıdır.

Milliyetçilik ilkesini tamamlar.

Yurtta sulh, cihanda sulh

Yurtta huzur ve dünyada barışı amaçlar Atatürk’ün dış politikasının temel özelliğidir.

Akılcılık ve Bilimselcilik

Her şeyde aklı ve bilimi örnek almaktır. Laikliği tamamlar

Çağdaşlık ve Batıcılık Batıda bulunan çağdaş kurumların alınmasıdır.

Laikliği tamamlar

İnsan ve İnsanlık Sevgisi

İnsan topluluklarının mutluluğu savunulmuştur.

Özgürlük ve Bağımsızlık

Devletin bağımsızlığı ve milletin özgürlüğü savunulmuştur .

Milli Mücadelenin temel amacıdır.

ATATÜRK İNKILAPLARI

SİYASİ İNKILAPLARI Saltanatın Kaldırılması (1 Kasım 1922) Nedenleri Lozan Barış görüşmelerine Osmanlı hükümetinin de çağrılması.

Osmanlı Padişahının Sevr’i imzalaması Padişahın milli mücadeleye karşı olması

Özellikleri Saltanatın kaldırılması siyasi bir inkılaptır. Laikliğin ilk aşamasıdır. Ulusal egemenliğin gerçekleşmesi yolunda atılan önemli bir adımdır.

Sonuçları Vahdettin yurt dışına çıktı. Osmanlı saltanatı ve devleti sona erdi.

Cumhuriyetin İlanı (29 Ekim 1923) Nedenleri Devlet rejimi ve adı konusunda yaşanan belirsizlik ve tartışmalar.

Halifeyi devlet başkan olarak gören insanların olması 1923 yılındaki hükümet bunalımı Millet egemenliğinin en iyi sağlayan sistemin Cumhuriyet olması Milletvekilleri arasındaki kişisel çekişme Dış basında Türkiye aleyhindeki yazılar.

Özellikleri Devlet rejiminin adı kolundu. Atatürk ilkelerinden cumhuriyetçilik uygulandı. Ulusal egemenlik yolunda önemli bir adım adıldı. 1924 anayasasına devletin rejiminin cumhuriyet olduğu eklendi.

Sonuçları Meclis sisteminden kabine sistemine geçildi. Cumhurbaşkanı ve başbakanlık makamları oluştu. Bakanlar kurulu başbakan tarafından atanmaya başladı. Halifelik taraftarlarıyla mucadele başladı. İlk Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal, İlk başbakan İsmen İnönü ve İlk Meclis

başkanı Fethi Okyar oldu.

57

Halifeliğin Kaldırılması (3 Mart 1924) Nedenleri Saltanatın kaldırılmasıyla Osmanlı devletinin hukuken sona ermesi

Halifelik makam ve yetkilerinin 1921 anayasasıyla meclise bırakılması Eski rejim yanlılarının halife Abdülmecit etrafında toplanmaları. Halifenin kendisini meclisten üstün görmesi ve inkılaplar aleyhinde olması Devlet rejimi konusundaki tartışmaları sona erdirmek.

Özellikleri Halifeliğin kaldırılmasıyla inkılapların önündeki en büyük engel kalktı. Laikliğin gerçekleşmesi yolunda önemli bir adım adıldı. Ulusal egemenliğin gerçekleşmesi sağlandı. Devlet rejimi konusundaki tartışmalar son buldu.

Sonuçları Şer’iye ve Evkaf vekaleti kaldırılarak, diyanet işleri başkanlığı ve vakıflar genel müdürlüğü kuruldu.

Erkanı Harbiye-i Umumiye vekaleti kaldırılarak yerine Milli savunma bakanlığı ve Genel Kurmay Başkanlığı kuruldu.

Tevhidi tedrisat kanunu çıkartılarak medreseler kapatıldı. Osmanlı ailesi yurt dışına sürüldü.

Ankara’nın Başkent Olması (13 Ekim 1923) Nedenleri İstanbul’un boşaltılmasıyla başkentin neresi olacağının tartışılması

Ankara’nın Anadolu’nun merkezinde ve güvenilir olması. İstanbul’un başkent olmasının stratejik açıdan tehlikeli olması

Sonuçları Ankara’nın başkent yapılmasıyla bu konudaki tartışma sona erdi.

HUKUK ALANINDAKİ İNKILAPLAR Medeni Kanunun Kabulü (17 Şubat 1926) Nedenler Bu kanun İsviçre’den alındı.

Çağdaşlaşma alanında bir yenilik yapılmak istendi. Sonuçlar Kadın-Erkek eşitliği getirdi.

Tek eşle evlilik ve resmi nikah mecburiyeti sağlandı Kadınlara da boşanma ve istediği mesleği seçme hakkı verildi. Kadınların mirasta ve mahkemelerde erkeklerle eşit olması sağlandı Din ve mezhep ayrımı kaldırıldı Patrikhanelerin mahkeme ve din dışı işlerle uğraşmaları yasaklandı.

Hukuk Alanındaki Diğer İnkılaplar Nedenler Modern bir toplum yaratma Sonuçlar Kadınlara seçme ve seçilme hakkının verilmesi (5 Aralık 1934)

Batıdan diğer hukuki alanlarla ilgili kanunların alınması SOSYAL ALANDAKİ İNKILAPLAR Kılık-Kıyafet Kanunu (25Kasım 1925)

Batının her açıdan örnek alınmasını düşündüğünden M. Kemal Kastamonu gezisi sırasında başına şapka takarak bu konuda örnek oldu.

Tekke ve Zaviyelerin Kapatılması (30 Kasım 1925)

Akıl ve bilimin örnek alınması amacıyla bu kurumlar kapatıldı. Şeyh, derviş, dede ve mürid gibi kavramlar yasaklandı.

Miladi Takvimin Kabulü (26 Aralık 1925)

Batıyla ilişkilerin daha düzenli olması için bütün medeni dünyanın kabul ettiği bu takvim benimsendi. 1 Ocak 1926 yılından itibaren de uygulandı.

Kadın Haklarının Kabulü

Kadınlara seçme ve seçilme hakkı tanındı.

Pazarın Tatil Yapılması

Hafta sonu tatili cumadan pazara alındı. Böylece batıyla yapılan ticari ilişkiler daha düzenli hale geldi.

Ölçü ve Tartıların Değiştirilmesi (1 Nisam 1931)

Avrupa ağırlık ve metrik sistemleri benimsendi. Böylece ölçü ve tartıdaki kargaşa önlendi.

58

Soyadı Kanunun Kabulü (21 Haziran 1934)

Soyadı yasası kabul edilerek M. Kemal’e meclis tarafından Atatürk soyadı verildi. (25 Kasım 1934) Bu yasayla birlikte; ağa, hacı, hoca, molla, bey, beyefendi, paşa, hanımefendi ve hazretleri gibi unvanlar yasaklandı.

EĞİTİM VE KÜLTÜR ALANINDA YAPILAN İNKILAPLAR

Tevhid-i Tedrisat Kanunu (3 Mart 1924)

Bu kanunla medreseler kaldırılarak eğitim ve öğretim birleştirildi. Eğitimdeki ikililik sona erdi. Dini eğitimden milli eğitime geçildi. Maarif Teşkilatı kurularak bütün eğitim kurumları buraya bağlandı.

Harf İnkılabı (1 Kasım 1928)

Okuma ve yazma önündeki yazı engeli, latin alfabesinin benimsenmesiyle kaldırıldı. Eğitim ve öğretim yaygınlaştı. Okuma ve yazma oranı arttı. 28 Kasım 1928 uluslar arası rakamlar da kabul edildi.

Yeni Okulların Açılması

İstanbul Üniversitesi (1933), Ankara Hukuk(1925), Ziraat enstitüsü (1933), Dil-Tarih ve Coğrafya fak.(1936), güzel sanatlar akademisi ve devlet konservatuarı açıldı.

Türk Tarih Kurumunun Kurulması (15 Nisam 1931)

Türklerin tarihteki kökenlerinin araştırılması amacıyla kuruldu. Milliyetçilik düşüncesiyle alakalıdır.

Türk Dil Kurumunun Kurulması (12 Temmuz 1932)

Türk dilinin zenginliği ve güzelliğinin ortaya çıkarılması için kuruldu. Milliyetçilik düşüncesiyle alakalıdır.

EKONOMİK ALANDA YAPILAN İNKILAPLAR Tarım ve Kredi kooperatifleri (1929)

Ziraat okulları ve örnek çiftlikler devlet tarafından kuruldu.

l. Beşyıllık kalkınma planı (1933)

Bu planla amaç hızlı kalkınmayı sağlamaktı. 1933 yılına kadar başarıyla uygulandı. ll. Dünya savaşının çıkmasıyla devam edemedi.

Para- Kredi ve Ticaretin Geliştirilmesi

Ziraat kredi birlikleri, kooperatifleri, tarım ve orman yüksek okulları açıldı. Çiftçiye tohum ve fidan verildi.

Milli Ekonomi İlkesi 1922 yılında ekonomi politikası şöyle belirlendi: Sanayiyi canlandırma, kamu çıkarlarını ilgilendiren kurumları devletleştirme, madenleri işletme ve bütçeyi ekonomik yapıya uyumlu hale getirme.

İzmir İktisat Kongresi (18 Şubat 1923)

Yeni devletin ekonomik problemlerini görüşmek amacıyla İzmir’de bir kongre toplandı. Buna göre: Özel teşebbüsün desteklenerek yerli bir sanayinin kurulması. Özel sektöre kredi verecek bankanın kurulması. Önemli kurumların millileştirilmesi. Sanayiyi teşvik edici kanunların çıkartılması benimsendi.

Tarım ve Köy Politikası Hükümet, Türk köylüsünü kalkındırmak amacıyla şu önlemleri aldı: köylüyü ezici vergilerden kurtarma, köylünün üretim imkanlarını artırma. Köylünün bilgi ve görgüsünü artırma ve topraksız köylüye toprak verme.

Aşar vergisinin kaldırılması (17 Şubat 1925)

Köylüden ürün üzerinde alınan ve Türk köylüsünü ekonomik anlamda zayıflatan bir vergi olan Aşar vergisi kaldırıldı.

Kabotaj Kanunu (1926) Türk deniz ve limanlarından deniz taşımacılığı ve balıkçılık hakkının yabancılardan alınıp Türklere verilmesi demektir.

Teşvik- Sanayi Kanunu (28 Mayıs 1927)

sanayi özendirilerek özel sektörün sanayi alanında yatırım yapmaları sağlandı.

59

İNKILAPLARA TEPKİLER Şeyh Sait İsyanı (11 Şubat 1925) Nedenler İnkılapların halk arasında tepkiyle karşılanması

İngilizlerin kışkırtması Terakki Perver Cumhuriyet Fırkasının CHP aleyhtarlığı

Özellikleri Dini ve siyasi nitelikli ilk isyandır. Rejim karşıtıdır. Osmanlılardaki 31 Mart vakasına benzer.

Sonuçları Takrir-i Sükün kanunu çıkartılarak isyancılar istiklal mahkemelerinde yargılandılar.

Terakki Perver Cumhuriyet Fırkası kapatıldı. Musul, İngilizlere bırakıldı.

Mustafa Kemal’e Suikast Girişimi (16 Haziran 1926) Nedenler Mustafa Kemal karşıtları son çare olarak onu öldürmeyi seçtiler.

İzmir’e yapılacak seyahatte onu öldürmeyi planladılar. Özellikleri İsyancılarla alakası olduğu gerekçesiyle İttihat ve Terakki Fırkası önde

gelenleri tutuklandı. Sonuçları M. Kemal’in bir günlük gecikmesi ve Suikastçıları kaçıracak teknenin

sahibinin her şeyi itiraf etmesiyle suikast başarsız oldu. Menemen Ayaklanması (23 Aralık 1930) Nedenler Serbest Cumhuriyet Fırkasının kurulmasıyla rejim karşıtlarının

cesaretlenmeleri Derviş Mehmet’in Menemende Asteğmen Kubilay’ı öldürmesi

Özellikleri Dini, Siyasi ve Rejim karşıtıdır. Şeyh Said ve 31 Mart olayına benzer

Sonuçları Çok partili hayata geçiş durdu. Halkın henüz demokrasiye hazır olmadığı anlaşıldı.

60

BÖLÜM 21: Dış Politika

Nüfus Mübadelesi (Etabli)

Lozan Antlaşmasında Türk ve Rumların karşılıklı olarak değişimi kabul edilmişti. Yunanistan önceleri bunu kabul etmedi. Fakat Yunan Başbakanı’nın Türkiye’ye gelmesiyle bu sorun da çözüldü.

Yabancı Okullar Sorunu

Lozan’da Yabancı okullar Türkiye’nin denetimine bırakılmıştı. Türkiye, bunlardan Türkçe, Türk Tarihi ve Coğrafyası vermesini şart koştu. Kabul etmeyenler kapatıldı.

Irak ve Musul Sorunu

Musul Sorunu Lozan’da çözülmedi. 1926 Ankara antlaşması ile Türkiye Musul’u İngiltere’ye bıraktı.

Osmanlı Borçları Osmanlı borçlarının paylaştırılmasına karar verildi. Türkiye, Fransa’ya olan borçları ödeyecekti. Bu borçlar taksitlere bağlandı. 1954 yılında bu borçlar kapandı.

Milletler Cemiyetine Giriş (18 Temmuz 1932)

l. Dünya savaşını kazanan devletler tarafından kuruldu. Türkiye, Musul sorununu çözünce buraya davet edildi.

Balkan Antantı ( 9 Şubat 1934)

Türkiye, Yunanistan, Yugoslavya ve Romanya arasında yapıldı. Bu ittifakla; Türkiye’nin Balkan sınırı güvenlik altına alındı. ll. Dünya savaşının patlak vermesiyle bu ittifak sona erdi.

Montrö Boğazlar Sözleşmesi ( 20 Temmuz 1936)

Lozan Barış Antlaşmasında; Boğazlar, başkanın Türk olduğu uluslar arası bir komisyonun yönetimine bırakılmıştı. ll. Dünya savaşının başlaması üzerine Türkiye’nin isteği üzerine Boğazların yönetimi Türkiye’ye bırakıldı.

Sadabat Paktı (8 Temmuz 1937)

Türkiye, Irak, İran ve Afganistan arasında oluşmaktadır. Bu ittifakla Türkiye’nin doğu sınırlarının güvenliği sağlanmış oldu.

Hatay’ın Anavatana Katılması (30 Nisan 1939)

Ankara antlaşması ile Hatay Fransa’ya bırakılmıştı. Fakat Fransa, 1937 yılında Suriye ve Lübnan üzerindeki manda yönetimini kaldırdı. Türkiye’nin Milletler cemiyetine başvurması üzerine Hatay’a bağımsızlık verildi. (2 Eylül 1938) Hatay Meclisi Türkiye’ye katılmaya karar verdi. (30 Nisan 1939)

61

BÖLÜM 22: ll. DÜNYA SAVAŞI VE SONRASI

ll. DÜNYA SAVAŞI (1939-1945) Nedenleri l. Dünya savaşının getirmiş olduğu adaletsiz barış antlaşmaları

Avrupa’da gelişen komünizme karşı Almanya ve İtalya’nın tepki göstermesi İtalya’nın Habeşistan (1936) ve Arnavutluk işgali. Almanya’da silahlanmanın

başlaması Not: Almanya’nın Polonya’ya saldırısı ile savaş başladı.

Taraflar Mihver Devletler: Almanya, İtalya ve Japonya Müttefikler: İngiltere, Fransa, Rusya ve ABD

Sonuçları

ABD’nin Japonya’ya atom bombası atması ile savaş Müttefiklerin başarısı ile sona erdi.

ABD üstün konuma geldi. Dünya; doğu ve batı blokuna ayrıldı. Sömürgeler bağımsız oldu. Hindistan, Mısır, Pakistan ve Cezayir bağımsızlıklarını

kazandılar. İsrail Devleti kuruldu. (1948) Almanya ikiye ayrıldı

ll. Dünya Savaşından Sonra Türkiye

26 Haziran 1945’de Birleşmiş Milletlere ve 28 Şubat 1952’de NATO’ya katıldı. Aralık 1948’de UNESCO’nun kurucuları arasında yer aldı. Türkiye; 1950’de BM adına Kuzey Kore’ye karşı savaştı. Şubat 1954’de Irak ile Bağdat Paktı antlaşmasını imzaladı. Daha sonrada Pakistan, İran ve İngiltere bu pakta katıldı. 1958 yılında Bağdat Paktı, Irak’ın ayrılmasıyla Cento adını aldı.

1974 yılında Kıbrıs barış harekatını düzenledi. Bunun sonucunda Ege kıta ve hava sahanlığı sorunu çıktı.

ll.Dünya Savaşından Sonra Kurulan Uluslararası Örgütler Birleşmiş Milletler

Dünya barışının sürdürülmesi amacıyla ABD başkanı Rosvelt ile İngiltere başkanı Churchill arasında Ağustos 1941 yılında Atlantik bildirisi ile kuruldu. 1942 yılında 27 devlet daha katıldı. Beş daimi üyenin veto hakkı vardır. (ABD, İngiltere, Fransa, Rusya ve Çin)

Vesayat Konseyi

BM’ye bağlıdır. Kendi kendini yönetemeyen ülkelerin yönetimini üstlenir

UNESCO Birleşmiş Milletler; Eğitim, Bilim ve Kültür Kurulu adı altında, ulusların birbirleriyle yardımlaşmalarını gerçekleştirmek amacıyla kuruldu.

NATO ll. Dünya savaşından sonra Sovyetler Birliği’nin yayılmasını engellemek amacıyla kuruldu. Askeri bir örgüttür. Batı blokunun askeri örgütüdür.

Varşova Paktı

Doğu Bloku ülkelerin güvenliğini sağlamak amacıyla Sovyetler Birliği öncülüğünde kurulmuş olan bir askeri örgüttür. Sovyetlerin dağılmasıyla fesh edildi.

62

BÖLÜM 23: Milli Güvenlik

Milli Güvenlik Devletin tüm çıkarlarını ve her türlü iç-dış tehdide karşı savunulmasına milli güvenlik denir. Bakanlar kurulu Milli Güvenliği sağlar.

Milli Güvenlik Kurulu (MGK)

Milli güvenlik ile ilgili kararların alınmasında Bakanlar kuruluna danışmanlık yapar. Devletin güvenliği ile ilgili görüşleri Bakanlar Kurulunca öncelikle dikkate alınır.

MGK Üyeleri Cumhurbaşkanı, Başbakan, Kuvvet Komutanları, İçişleri, Dışişleri, Milli Savunma Bakanları. Başkanı Cumhurbaşkanı’dır. O, olmadığı zaman Başkan başkanlık eder.

Milli Güç Bir devletin milli çıkarlarını elde etmek için kullanabileceği maddi ve manevi unsurların tümüdür.

Milli Gücün Unsurları

1. Politik Güç 2. Askeri Güç 3. Ekonomik Güç 4. Psiko-Sosyal Güç 5. Nüfus Gücü 6. Manevi Güç, 7.Coğrafi Konum

Askerlik İle İlgili Temel Kavramlar Askerlik Türk vatanını korumak için harp sanatını öğrenme ve yapmaya askerlik denir. Askerlik Çağı

Askerlik çağı her erkek vatandaşın yirmi yaşına girdiği OCAK ayının birinci gününden başlar.46 yaşına girdiği Ocak ayının birinci günü sona erer.

Yükümlü Askerlik hizmetini yapmak mecburiyetinde olan erkek Türk vatandaşına yükümlü denir. Bakaya Kanuni mazereti olmaksızın celbe icabet etmeyerek sevkini yaptırmayanlar ile icabet

ederek sevkini yaptırdıkları halde kıtalarına katılmayanlara denir. Firar

Kıtasında veya vazifesinin gereği olarak bulunmak zorunda olduğu yerden izinsiz altı günden fazla uzaklaşmaya denir.

Saklı

20 yasına girmiş oldukları halde isimlerini nüfus idaresine yazdırarak nüfus cüzdanı almamış olanlara denir.

Yoklama Kaçağı

Kanuni mazereti olmaksızın kanuni zaman içerisinde son yoklamasını yaptırmayana denir.

BAYRAK • Bayrak, sebah sekizde göndere çekilr. Güneş batarken indirilir. • Bayrak; milli bayram, hafta sonu tatili ve tatil günlerinde, tatil müddetince kaldıktan

sonra, tatilin biteceği günün akşamı, güneş batarken indirilir. • Bayrak, yalnız milli bayram günlerinde evlere ve dükkanlara asılabilir. • Polis ve Jandarma karakolları, hükümet binaları, TBMM ve deniz araçları hergün

bayrak çekerler. • Bayrak; hava araçlarına çekilmez • Bayrak; çabuk çekilr, ağır ağır indirilir. • Türk bayrağı, diğer flama ve özel bayraklarla veya yabancı bandıralarla birlikte

çekilirken sağda bulunur. • Bayrak, resmi yerlerde törenle çekilir

Sancak • Her alayda bulunur ve Silahlı kuvvetlerin onurunu temsil eder. • Sancak, devlet başkanı ile yabancı devlet başkanlarından başka kimseyi selamlamaz. Savaşta düşman eline geçmemesi için komutan onu yok eder.

Fors

Emir ve komuta kademelerini ve komutanın mevcudiyetini belirten belirli ölçü, renk ve şekillerde yapılan sembollerdir.

Şerit Rozeti

Türk Silahlı Kuvvetleri mensuplarının başarılarını belirleyen ve Genel Kurmay’ca tespit olunan sembollerdir.

Sembol (Amblem)

Silahlı Kuvvetlerdeki birlik ile kurumları tanıtım ve taşıyan subay ile astsubayların hangi birlik veya kurumda görev yaptığını belirten bir özel işarettir.

Flama

Kara, Hava ve Deniz Kuvvetleri ile Jandarma Genel Komutanlığında; bölük, alay ve komutanlıklarda birliği tanıtmak amacıyla kullanılır.

Selamlama

Selamlama, her yerde ve her zaman yapılır. Görmemek mazeret değildir. Selam, el ve baş ile, yalnız baş ile, kılıç, boru, tüfek v.b. ile yapılır. Selam; sancağa, ülkemizi ziyaret eden yabancı devlet başkanlarına ve cenazelere karşı yapılır. Cumhurbaşkanı’na selam; ayakta ve cephe alarak verilir. Askerler; üstlerinden önce selam vermeye mecburdurlar. Selam, gecikmiş bile olsa verilir. Aynı rütbede olanlar veya birbirinin rütbesini tam olarak fark edemeyenler birbirini beklemeksizin selam verirler.

63

Savaş Çeşitleri Soğuk Savaş İki devlet arasında silahlı çatışma yaşanmaması, fakat gerginliğin olmasıdır. 1.Teknolojik Savaş Düşmana karşı ilmi ve teknik bilgiden yararlanmak ve düşmanın buna ulaşmasını

engellemek 2.Politik Savaş İki devlet arasında politik alanda yapılan savaştır. 3.Ekonomik Savaş Düşmanı ekonomik alanda zayıflatmak. Parasının değerini düşürmek 4.Psikolojik savaş Dost veya düşmanı manevi alanda etkilemek Sıcak Savaş İki devlet arasında askeri çatışmanın olmasıdır 1.Bölgesel (Sınırlı) İki devlet arasında bir genel savaşa varmayan askeri çatışmalardır. 2.Genel (Topyekün) Tüm milli güç unsurların milli hedefleri ele geçirmek için kullanılmasıdır. l. Ve ll.

Dünya savaşı gibi. 3. Özel Savaş a) Geyri Nizami Harp: Düşman işgali altında kalan halkın uyguladığı taktiktir.

(Gerilla, Kaçırma, Kurtarma ve yer altı faaliyetleri) b) Ayaklanmalara karşı koyma: Ayaklanmalara karşı alınmış olan yasal önlemler c) Psikolojik Savaş: Propaganda ve insan morali üzerinde etkili olma

Muharebe Türleri a) Taaruz: Düşmana saldırma b) Müdafa: Savunma c) Çekilme: Birliğin geriye doğru veya düşmandan kaçmak için ayrılması

Diğer Kavramlar Olağanüstü Hal

Doğal afet ve ağır ekonomik bunalımın yaygınlaşması. Şiddet olayların yaygınlaşarak kamu düzenin bozulması üzerine Bakanlar Kurulu’nun kararı ile ilan edilir.

Sıkıyönetim Olağanüstü hal ilanı ile kurulan yönetimlerden daha ciddi ve daha kapsamlı (büyük) hallerde kurulan yönetimlerdir. Özgürlükler askıya alınır.

Seferberlik Ülkenin maddi ve manevi tüm güçlerinin ve kaynaklarının barış durumundan sefer durumuna geçirilmesidir.

Sivil Savunma

Savaş zamanında halkın can ve mal güvenliğinin korunması amacıyla l.Dünya savaşından sonra kurulmuştur. Sivil savunma teşkilatı içişleri bakanlığına bağlıdır.

Jandarma’nın Görev ve Sorumlulukları : İçişleri bakanlığına bağlıdır. Askeri Görevleri - Yurdu korumak ve suçluları yakalamak

- Yoklama kaçağı, bakaye, firar ile saklıları aramak - Tutuklama emrini uygulamak - Seferberlik ilanını duyurmak - Yasak bölgelere yabancıları sokmamak - Askeri inzibatlara yardım etmek

Adli Görevleri - Suçluları aramak - Cumhuriyet savcılarının emriyle hazırlık soruşturması yapmak - Hapishaneleri dışardan korumak - tutukluları sevk etmek. Mahkemelerin disiplinini sağlamak - İcra memurlarına yardım etmek

İdari Görevleri - Genel güvenliği ve asayişi korumak - Sınırlarımızdaki kaçakçılığı önlemek

64

Polisin Görev ve Sorumlulukları Siyasi Görevleri • Emniyet ve asayişi ile istihbaratı sağlamak

• Devlet kuvvetlerine ve Hükümete saldıranları yakalamak Adli Görevleri • Suç delillerini toplamak ve suçluyu yakalamak

• Suçlu hakkında gerekli soruşturmayı yapar, sanık ve suç delillerini yargı organlarına teslim eder.

İdari Görevleri • Irz, can ve mal güvenliğini sağlamak • Bir suçun işlenmesini engellemek • Yangın, su baskını, yer sarsıntısı gibi afetlerde olay yerinde tedbirler almak. • Koruma altında olan şahıs ve binaya olabilecek saldırıları engellemek • İzinli toplantı,Geçit, tören ve gösterilerde düzeni sağlamak

Trafikle ilgili Görevleri

• Sürücülerin kurallara uyup uymadığını denetleme • Trafiği düzenleme“Kaza tesbit Tutanağı” düzenleme ve yaralılara yardım etme • Araçların tescil ve plakalarını verme

Documents

BÖLÜM 2: TARİHE GİRİŞ Tarihin Tanımı İ şteki her türlü ...trprom-file.s3.amazonaws.com/455_tarih.pdf1 bÖlÜm 2: tarİhe gİr