4

r

d. d.DISSERTATIO CHEMICA,

DE

ORIGINEOLEORUM

IN

VEGETABILIBUS,qvam,

SUFFRAG. AMPLISS. FACULT. PHILOSOPH.in regia äcademea upsaliensi,

PMSIDEV1R0AMPUSSIMO Atque CELEBERRIMO,

DnoJOH.GOTSCHALKWALLERIO,

Phil. et Medic. DUCTORE, Chem. Metale. etPharmac. PROF. Reg. et Ord, Acad Imp. Nat.

Cur. et Reg. Acad. Holmens. SOCIO.PRO GRADU PHILOSOPHICO,

PUBLIC0 EXAM1M MODESTE SUBMITTIT,alumnus regius',

GEORGIUS ROTHMAN, med. stud.SMOLANDUS

IN AUDITORIO GUSTAVIANO,die xxvi. marth anni mdcclxi.

H. A. M. S.

U P S A LI JE.c

artes Vegetabilium] quas dicunt3 confticutivas, quse, chemica bo¬ll rum corporum analyb, produci

gofTunt, & ex quibus ceterse,quxplantis infunt, componuntur &derivantur, funt Salyioleum\ a-yqua &terrae quibus, fi placec,

addi peted Spirituofmi iftud, in plerfsqne odorife-rtim, & in omnibus, vim plante peculiarem fpecifr«cans, licet non fe-m per nidore vel fragrantia fenfus affi-ciat, quod a BQERHAAWIO aliisque SpiritusR c£torappellatur a). Scilinum ab illis qbtinetur, diverlumin diverfa plantarum fpecie; generaliter autem lo-quendo, ed vel acidum, idque aut apertum autoccul-tum, vel alcalinum, vel effentiaJe, vel okofum] quseomnia muldpliei inter le iunt differentia. Ex oleoyScquidem eJJ'entiali, cum acido combi&ato & coagulato,

vel

a) BOERH. Chym. p. 2. pag> 22.

£ ) ?( &vel etiam fpontanea in aere per evaporationem fufcep-ta craf?itudine,cum pauxillo terreflri, öricur Refina,Balfa?nus, Ceray ad qus, camphoracea etiam corporareferri pofTunt. Prsterea, ab oleis, terra & acido mix-tis, fit corpus gummofum vel mucilaginofmn ; fapo-naceimi vero, ab Oleo &

Principes harum partium, fen partes conftituti-vas, Spiritum y Sal, Oleum & Terram, lion a terraminerali vel communi aqua, immediate, vel, ut in iis*dem prsexiftentes, habere pcffunt Vfegetabtfia, fiqui-dem nec in terra, nec in aqua reperiantnr, ac prstereavegetabilia, differenti fpiritu, ofeo, fale & terra turgen-1tia, in lina eademque terra minerali, ab una eademqueaqua communi irrigata crefcant, quod certe non eveni-ret, nominatafi principiaterrs & aquis immediate fua

^ 1 deberentprimordia. In ipfisitaque vegetabilibusfuamagnofcant originem, neceffe eft. Qoa vero ratfoné-olea iu Vegetabilibus fuam habere podint originem,1breviffimahac opella,dum explicare conftituimus, B.L. benignam nobis pollicemur cenfuram, fperanteshinoy tam reliquarum partium vegetabilium, quamoleorum in animalibus exiftentium origines explicarifimiliter poffe.

: §. II.Oleum eft corpusfluidim, lentum, inflatmna•

bile, cum aqua per fe non perfette mifcibile. Eiusmodivero liquores e tribus NatursRegnis quum ob-tineamus, maxime naturalis emergit eorum diviho,in olea Mineralia, VegetabiliaSf Anhnalia, Ad mi¬neralia olea pertinenc Napbta & Petroleum, de qui-

A 2 - bus

»■ ) 4 ( JK"bus conful&tur Celeberrimi Dorn. Praßdis Minerdlo-gi# §, 98 ; quar non, nifi difficillime, (olvuntur Spiri-tu vini. Caetera hujus Regni olea, prioribbs nativisad-modum fimilia, producta liint deßiüatione, e Bitumi•nibus vel Lithantrace b), Indolem vero fi fpeöe-mus QUorumVegetabilium, eadem triplicia depre->hendimus 1:0 Unduofa, Pingvia 2:0 JEtherea, Effentialia, 3:0 Empyrevmatica, Festida. Unciuojhlila, crajjlora funt, /erc inodora, fpiritu vini difficul-ter folubilia, plerumque frigore cito congekfcentia,vel in craflam coniiflentiam abeuntia; tempore vero&calore randda fiunt, acria, ingrato & lereßica. Obtinentur ha:c ipfa, vel Expreßione> eaquevel frigida vel calida , unde olea sxprejfa ; vel Infu-fione unde olea infufa cj; vel Decodione unde oleacoda funt appellata. Mtherea olea f. Effentialia, te-nuiora funt ideoque fluidiora, minas pingvia, gra tocolorc & odore; folvunturfpiritu vini, traflu vero

tern-

I) Oleum Vitrioli & Tartariper deliquiam olei nomen*quod gratis acceperunt, nuilo jure tueri pofTunt.

r) LUDOLFF. 900. Siquidern vero hsec clea parumvelnihil »nterdum participant de oleo plantas, quum ole¬um atlfufum poros plantae potius obftruat, ut oleum,plantis inexiftens nonextrahi queat, praefiatfine dubiomethodus KUNKEL1I, qui goffypium oleo amygd. velolivar, irrbutum in vafe vitreo ftratificavit cum vege»tabili contufo» ex quo oleum defiderabatur ,& vitrumdeinde radiis folaribus expofuit, vel digeftioni > usquedum color mutatus fuit. Sed hoc? eadem lana,bisve!ter repetendum«,

» ) 5 ( $

temporis odorem perdunt ac tenuitatem, & abeoncvel in falinmn quoddam corpus oleofum, vel cam*phortim, vel refinam. Ejusmodi nancifcimur oleayelleni exprejjione, ut écorticibus quorundamfru&uum,vel defiiüatione, caque aut per afcenfum aut ad latusaiit per defcenfum; unde olea ftillatitia. Empyrevma-tica deniqae fequüntur, quac crajfa funt, tenacia] in-grato colore atque fapore & odore acri; tempore a-beunt in piceam naturam. Eliciuntur vero eadem de-flillatione, caloris nempe gradu ultra aquae bullientisaudio; unde & elucet, olea empyrevmatica nihil aliud"ffe, quam olea vel pingvia vel ejjentialia, igneadu•fta, adeoquehaec duo tantum in vegetabilibus efle na-tiva d). Ex partibus Animalium omnibus, praci.pue vero ex illorum fangvine & pingvcdine, deßil-latione provenit oleum crqjjum, festidum, quod cre-bris vero reStificationibus ad fluidicatem & limpidi*tatem redigi -polettdettru&o, maximam partem,tetri odore.

§. III.Exigit iam noftri inftituti ratio, ut demonttre*

mus, unde oléum fin genere, componatur. luxta ana-lyfin chemrcarri, deprehendimus illud conftare ma¬teria inflammabili combinata cum aqua inediantefa-lino.principio. Quibus principiis accedit, in oleiseflencialibus, perceptibile illuÅ principium fpirituo-fum: totam mattam fpecifkans. De partibus olei pri*mum nominatis, materia fcilicet phfogiftica & aqua,

A 3 - nulla

å) Elemens de Cbymie par MACQUER p, s. Ch; XI,

nulla unquam exticit controverfia, utpote quaj oleo-rum inßammabiiitate, fluiditate, nec non aqua, percleflillationem ab iisdem abftra£h, fatis fe rnanife-ftant. Maximam vero partem in oJeis aquam eonfli-euere exinde concludirnus, quod olea,ulcra binas ter-tias partes, in aquam refolvi poffint, fi accendancur,vel arte chemica, fupra calcem cohobentur. Ad Aci-dwn quod lpe£lat, negat id GERIKE <?). oleis eflen-tialibus inelTe; nec ejus meminit in horum oleorumrelolutione /). Cxterum, acidi in omnibus oleis prae«fentia, chemicorum experimentis, extra omnem du-bitationem pofita eft, Novimus etenim, a fale alcalicum oleis quibusdam eflentialibus diu triturato, pofteavero aqua foluto & debite tra&ato, produci fal neu•triivij fimiliter St, nonnuIFa tnetalla St pr^eferttm cu•pruni in oleis corrodi, seque acab acidis; ut reticea-mus, in oleis, diu fi aflervantur, Cryßallos gene-rari falinas acidas g). Non plura vero, ad oleumproducendum, quamnominata prineipia requiri in fe-quenti §. demonftrare connbimur.

§• IV,_ Chemicam artem, oleum quoque faäitium fup-peditare in Oleo Vini aperte conipicitur. Vocacur

hoc aliis nominibus oleum vitrioli dulce; oleum dul-ce atheremn, 8t 2 nonnullis Naphta. Producitur ve¬ro id fola mixeura liquoris Ipiricuofi 8t acidi mineralis,

fcili.

e) Fund, Cbytn. Rat. §, 94J.f) Ibidem §. 906.g) macquer l9 c.

5K ) M #fcilicet, Spiritus vini ReclificatiJJimi & olei Vitrioli ]deblco modo deftillata. ProcelTum integrum heic tra*dimtis, a pluribus licet auöoribus defcriptum, nequid ad rem illudrandam * aliaco in exemplo poflitdefiderari:

Rc. 1:0 Spiritus vini Reciificatijjimi quantumplacet, in vafe retorto 2:0 affundatur eidem olei vi*trioli ana, fucceflive. 3:0 adglutinetur vasrecipiens,ac ponanmr (7c mixta in digeflione per 6, 8 dies velultra. 4:0 pollca leni calore in Balneo arenas inflitua-tur defbllatio eodem caloris gradu, usque dum odorpercipiatur Sulphureus. Hocce vero odore percep-to, vas recipiens eft commutandum, ac poftea ta in¬din deftillandum, quamdiu vapor cum fumo adlcen-dit* Tali operatione obtinentur: 1:0 Spiritus fra-grantis odoris & faporis, qui eft fpiritus vini fummedepuratus & dephlegmatus, cum tenniflima parte a-cidi vitriolici mixtus. 2:0 Spiritus fragrantior, Na*phta vel JEther appellatus, priori N:o 1. innatans.*In altero vero vafe recipiente, reperitur phlegma for-titer fulphureum acidum, cum Oleo quod interdumalbo interdum viridis faspe flavo eft colore, acphlc-,gmati interdum innatat, interdum vero fubmergitur.Hoc oleum purum eft oleum vini, ac ab omni phle-gmate, mediaute cleo vitrioli depuratum. Oleum au-tem verum efte,inde probamus, quod 1:0 pingue,2:0 Aqua non mifcibik, 3:0 inflammabile, 4:0 Spi-ritu VinifoluMe fit. Hoc oleum vero, ab acido cuminflammabili fpiritu combinato 7 prüduftnm effe, ipfafatis indicant ingredientia.

$• Vi

$ ) 8 ( JK

§• v.Ex allato in priori §. experimento, elucet zfpi-

tituofa quadam mareria ac falina acefcente vel acidagenerari pofle oka vera, per fe & feparacim exifteh-tia, idque foia digeflrione &■ calore accedente; conclu-dimus ergo, citra oppoflti formidinem, nacuram Ami-li uti via, ad olea in vegecabilibus producenda. Hanenoftram fententiam ulterius confirmare poflumus exvariis circa vegetabilia obfervationibus faflis. Extracontroverflam namque poflrum eft, in vegetabili-bus dari fpirituofum, quod vel odore folo percipipoceft; id ipfnm &efle oleaconcomitans, ipfaque ve¬getabilia eo magis fpirituofa, quo aromatica magis& oleéia fuerint, unde Se in immaturis plantis ac re-centibus, in quibus parum vel nihil reperitur de fpi-rituofo principio, in illis femper minor olei quoquequantitas deprehendirur, abundanria vero fucci velaufleri vel acerbi vel acidi. Generato autem oleo,eodemque fuis in Ioculamentis feparato, in feminibuspraecipuc maturis, parum :aut nihil percipimus fpiri-tuofi, dum & aliam olea induunt fere nacuram. Ma¬xima itaque cognatio inter fpirituoium ac oleofumfa-tis eft manifefta, å qua, hoc in cafu, tuto concluderépoflumus ad dependentiam unius ab altero. Acidumvero fimul adefle, omnes, in qualibet planta fere prse-fentes, fucci fuo tefhmtur fapore. vel acido, vel dulcivel auftero vel acerbo; confirmant & experimenta chc-mica cum fuccis minus fapidis inflituta. Adfuntita¬que Spirituofum & acidum a quibut, fola accedentedigeßiöne & calore, generari potefi} fine dubio^

SK )9< ?K

igmeratur oleum, m Vegetabilibus per feIfens.

Obs.GERIKE in£/. £bym. Rat. J.-p25.'Spirfeuo*fum in vegetabilibus dari contendic Spiritui perfermentationem paraco aequale.

% VI.Spiritmfum vero -ipfum quod in Experiment®

?(■§. 4.) adhibitüm fuit, quod & fimiliter fere in ve¬getabilibus repericur; quum nihil aliud efle poflic*quam oleum attenuatum aquamixtum, ord in is ratiojärn portulat, ut paullo uberius explicemus undenamfpirituofum in plantis hofpitans, fen undenam il-Jud oleum attenuatum , habito ad prima ejus incuna»bula refpe&ufit derivandum. Id ipfum vero per for*meritationem quandam naturalem, in omni femine ger-minante ac planus pnecipue maturefcentibus prüfen-tem, produci, ut jam prolixius demonflremus, mi-mis neceflarium ducimus, quum alii, ante hsec,hancfermentationern fatis demonftrarint. Sed, ut nullafcrmentatio produci poteftfine requifitis materialibus,quemadmodam in Chemia Phyfica demonftratur, itanobis heic folum indicandum ed, eadem principia quasad fermentationem ipirituofam requiruncur, inomniquoque femine vegetabili effe prasfentia, ut eorundemanalyfisrndicat jprseterea, tam in aére , quam in ipfaterra, abundantem parcicularum inflammabilium daricopiam, unde pingviffimae arbores, pimu, abiesrjuni'perus in fterilifiimo crelcentes fundo fuas hahentline dubio refinofas & oleofas partes. A materia veroiipjusmodi inßammabili in aere & terra hofpitante

B com-,

$ ) 10 ( $eombinata cum particulis aquofis, mcdiantc acido,getterari fpirituofum féu oleofum attenuatum , acce-(fénte motu intrinVeco fermentatoriop nü'lum efbdu-bium. Hoc ipfam indicat cmnis aqua Itagnans, o-mnis & aqua tempore asflivo efflorefcens. Hinc abaquis piuvialibus immo-nivalibus, aeri expofltis, &fpirituofum 3z oleofum obtineri potefb prout expe»rimentis BORR ICH II, HIERNERI, ELLER I , aliöv-rumque ac quotidiana obfervatione eviäum eft. Spi-rituofum itaque in plantis exijhns , feu prima oleifiamina, partim å principiis materialibns in femineexißentibus, partim ab inßmmmbili materia aeredvel terreßri, cmri aqua, mediante principio falino,per motum intrinfecmn feu fernientaioriiini, com-binata , fnam häbéfit onginem.

Diverfitas vero hujusfpirituofi zJ oleofi in Ve-getabilibus exiftentis, pendere videtur, vel ex diver-!a mixtnra partium conftituetot ium-vel ex diverfitatcprincipii lalini, unde diverfam in fingulis, fpirituofumbocce, naneifeieur naturam. Novimus etenim abacidoJalis communis cum materia infl'ammabili com-binato, alliaceum produci oäorem; acidkim Vitri&liodore magis grato& faperearomatieo, imbuere oleum ;c fpiritu vin i fa&um, qui & alium odorem fufeipit afpirituNitri, alium a fpiritufalisr alium ab aceto; ii-militer, Metalla acidis jfanfta, odorem exhibere no¬vimus,dWagratiorent ut Aurum fulminans accenfum*adia ierrum, ut ferrum. Pratterea, aromatie-a, fragran-tia corpora, mixta acidts.e. g. Succo citri, odoremfufcipere-fortiorem} mixta akalinis vero,minorem,&fic porro. VII.

JK ) " C »

§. VII.Acidum in Vegetabilibus prsefens fuam habere

originem partim a Principiis in femine exiftentibus,^quse fua fub germiinatione & fermentatione protra&aacidam induunt naturam,ut fapor acidulus, in feminefoiia protrudende, indicat; partim ab aqua fimplici-ter radiis folaribus expofita, vel alias ubicunque ftag-nante, materia inflammabili inpraegnata, euivisfacis eftnotum, ac ab experimeruis chemicis laepius a pluri-mis repeticis, manifeflum.

VIII.Ex his concludimus, ab aqua& inflammabili ma*

teria,velextrinfeca vel inmnfeca,acidum quoddam pro-duci, indiverfis plantis diver(um{§ 7.;. Ab aqua in¬flammabili & acido generato poftmodummotu fermen-tativo coadunatis, generari oleofum feti Ipirituofuui(§. 6J, quod, diuturniori'quafico&ione vel digeflio-ne cum acido, feparatum ac perfe exiflens prabet o-leum 5.) & fic fuccefftve naturam progredi, lentisgreflibus,afimplicioribusad magis compoflta corpora.

Obs.KüLlIEL in Tr. de Fertilitate terr. Thes.XXexiftimatolea generari ab imgvinofa materia in terrafertili pradente, combinata cum materia inflamma¬bili; fed pingviflimaearbores, quse in fterili crefcuncterra,inquanulla adeft ungvinola materia, quae,deeetero, eft accidentalis ac lolum adventitia in omniterra, evertunr hanc hypothefln KülbelianamJOH. GOTL. LIFDENFROST. in Tratt, de

Ajuaf cotrim. ([ualitatibiis, exiftimat, particulas a*quofas efle trigefies majores quam oleolas, olea ita-B 3 qus

& ) '2 ( &

que fuam habére originern ab aqua cum phlogißo comb!-tista, ac per fermentatimem attenuata, ideoque & nihilaliud efie , quam aquam in mimtiffimas partes divifam acquaß atkobolifatam.

Sed, eatenus hane adpröbainus theoriam, quatenusoriginern oleorumab aqüa & inflamniabiif principio, perfermentationem combinatisac attenuatis, deduxit 5 qua¬tenus vero nullamrnentionem principii fecit [alini,quodneceflario tamen, & ad fermentationem |llam» & ad fpi-tituofum exindeproduétum, & ad oieofutn requiritur,ea¬tenus infufficientem ejus efle theoriam, luculenter patefc-

§. ix.Ab olefs Vegetabilium quomodo pingvedines amma*

lium produci poffunt, curiofo experimento docuit HOM¬BERG in Mem. de la Acad. R. de Paris /7/p. NempeiRc.Limatura Martis uncia Jemif, humeftetur fpiritu vini,dein affundafur oleum olivarum ad eminentlam quatuor velquinque digitorum. Huic mixturas fuperaffunchntur fpiri-tus Nitri imciee duss fic, more folito, folvitur ferrum,ceque ac absque oiei additione fieri fölet. Hoc autemfa&o,folutio ad refrigerandum fl collocetur, ioco frigldiori, coa-gulatur oleum olivarum in jebtim, mixturas innatans, quodpoftea feparari poteff, & eft vera pingvedo [ebacea, quam-vis naturali paullo acrior. Hiac elucet convenientia pin-gvedinisanimalium cum oleis,ad ejusdemqueoriginern,

paullo majorem tantum acidi copiam requiriac fortlorem nexum partium*

s. D. G.