VİCDANİ RET HAKKINDA

SIK SORULAN SORULAR

Vicdani Ret Derneğiwww.vicdaniret.org

Türkiye’de kimler askerlik yapmak zorundadır? Bunun dayanağı nedir?

Anayasanın 72. Maddes-ine göre “Vatan hizmeti her Türk’ün hakkı ve ödevidir. Bu hizmetin Silahlı Kuv-vetlerde veya kamu kesi-minde ne şekilde yerine getirileceği veya getirilmiş sayılacağı kanunla düzen-lenir.” Askerlik Kanunu’nun 1. Maddesine göre ise “Tür-kiye Cumhuriyeti tebaası olan her erkek, … asker-lik yapmağa mecburdur.” Yani askerlik zorunludur ancak bu yükümlülük sad-ece “erkek” vatandaşlara yüklenmiştir.

Vicdani Ret nedir?

Vicdani Ret kısaca, kişinin dini inancı, siyasi görüşleri veya ahlaki değerleri ned-eniyle askerlik yapmayı, orduya katılmayı reddetme-sidir. Türkiye’de “vicdani ret hakkı” diye bir hak var mıdır?

TC anayasasında veya yasalarında, vicdani ned-enlerle askerlik yapmayı reddetmek bir hak olarak düzenlenmemiştir. Ancak Anayasa’nın 24. Maddes-ine göre “Herkes, vicdan, dinî inanç ve kanaat hür-riyetine sahiptir. … Kimse, … dinî inanç ve kanaatler-

inden dolayı kınanamaz ve suçlanamaz.” Anayasanın 25. Maddesine göre ise “Herkes, düşünce ve ka-naat hürriyetine sahiptir. Her ne sebep ve amaçla olursa olsun kimse, … düşünce ve kanaatleri sebebiyle kınanamaz ve suçlanamaz.”

Vicdani ret hakkı, temel insan hakları arasında yer alan din ve vicdan özgürlüğünden doğan bir haktır. Bu nedenle de, vicdani ret hakkının Anayasal dayanağı olarak Anayasa’nın 24 ve 25. mad-desi esas alınmaktadır.

Buna karşın, vicdani retçiler-in askerlikten muaf tutulmak için başvurabileceği bir me-kanizma bulunmamaktadır.

Uluslararası sözleşmelerde “vicdani ret hakkı” düzenlenmiş midir? Bunların Tür-kiye bakımından bağlayıcılığı var mıdır?

Türkiye’nin taraf olduğu İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi’nin (İHAS) 9. Maddesinde ve Me-deni ve Siyasal Haklar Sözleşmesi’nin (MSHS) 18. Maddesinde Düşünce, Vicdan ve Din özgürlüğü hakkı düzenlenmiştir.

İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi’ne (İHAM) göre “düşünce”, “din” ve “vicdan” kelimeleri ile ifade edilen değerler, belli bir düzeyde kudret, ciddiyet, bütünlük ve öneme sahip görüşler ile dini, felsefi, ideolojik in-ançlar; bir bütün olarak her türlü kanaat, inanç, görüş, felsefi öğreti gibi bireyin fikir ve düşünce dünyasında, iç âleminde yer alan kanısıdır.

Sözleşmede belirli bir düzeyde soyut olarak düzenlenen hakkın ko-ruma kapsamı, sözleşme organlarının işlem ve yorumlarıyla belirlenmekte-dir. Örneğin İHAS’ta düzen-lenen hakkın kapsamı ko-nusunda İHAM kararları ile somutlaşmaktadır.

İHAM 2011 yılında verdiği Bayatyan v. Ermenistan kararında, vicdani ret hakkının sözleşmenin 9. Maddesinde yer alan din, düşünce ve vicdan özgürlüğünden doğduğunu kabul etmiştir. Bu kara-rda sonra Mehmet Tarhan, Halil Savda, Yunus Erçep ve Feti Demirtaş’ın Türkiye aleyhine gerçekleştirdiği başvurularda da mahkeme, başvuruculara vicdani ret hakkı tanınmamasının sözleşmenin 9. Mad-desinin ihlali olduğuna hükmetmiştir.

Mahkeme ayrıca vicdani retçilerin sonu gelmez

yargılamalara maruz kalmasının sözleşmenin 3. Maddesinde düzenle-nen “İnsanlık Dışı Ceza Ve Muamele Yasağının” ihlali olduğuna, vicdani retçilerin Askeri Mahke-melerde yargılanmasının ise sözleşmenin 6. Mad-desinde düzenlenen Adil Yargılanma Hakkının ihlali olduğuna hükmetmiştir.

Anayasa’nın 90. maddes-ine göre sayılan sözleşme hükümleri kanunların üzerindedir ve kanun-lar sözleşmedeki bu hak-lara aykırı ise kanun hükmü uygulanmamalı, sözleşmeye göre işlem yapılmalıdır. Yani Uluslar arası insan hakları huku-kunun tanıdığı vicdani ret hakkını, Türkiye de vatandaşlarına tanımak zorundadır.

O halde, vicdani ret hakkımı kullanmak için ne yapmam gerekiyor?

Hukuksal olarak vicdani ret hakkının varlığı ka-bul edilse de, bu hakkın kullanımına ilişkin yasal düzenleme yapılması ger-ekmektedir. Türkiye’de ise böylesi bir yasal düzen-leme bulunmamaktadır. Vicdani ret hakkının yasala-rla düzenlendiği ülkelerde vicdani ret başvurusu, bunun için oluşturulmuş komisyonlara veya

yetkilendirilmiş kurumlara yapılır. Bu komisyon ya da kurumlar, başvuruyu kabul ettiğinde, kişi belirli bir süre sivil kamu hizmeti yaparak askerlik hizmetinden muaf tutulur.

Türkiye’de böylesi bir düzenleme olmadığı için vicdani ret hakkı kapsamında zorunlu ask-erlikten muaf tutulma (ve eğer kabul ediyorsanız sivil kamu hizmeti) isteğinizi bağlı bulunduğunuz ask-erlik şubesine veya ask-erlik şubenizin bağlı olduğu Askeralma Bölge Başkanlığı’na veya doğrudan Milli Savunma Bakanlığı’na bir dilekçe ile bildirebilirsiniz.

Peki şu ana kadar bu şekilde başvurup bu haktan yararlanan kimse var mı?

Hayır, yukarıda sayılan ku-rumlara başvurulduğunda, bu konuda yasal düzen-leme olmadığı gerekçesi-yle başvurular reddedi-lmekte ve kişiye askerliğini yapması gerektiği ihtar edilmektedir. Bu nedenle bu başvuru yolu pratik bir fay-da sağlamasa da zorlana-bilecek bir başvuru yoludur. Ret kararına karşı Askeri Yüksek İdare Mahkemesine başvurarak kararın iptalini talep edebilirsiniz.

Anayasadaki ve ulusüstü

sözleşmelerdeki düzen-lemeler, bütün kamusal makamlar gibi mahkemeleri de bağladığından mahke-melerin kararı iptal etmesi gerekir. Askeri Yüksek İdare Mahkemesi tarafından bu karar ret edilmediği tak-dirde ise Anayasa Mahkem-esine bireysel başvuru gerçekleştirebilirsiniz.

Sonuç alınmayacağı bu kadar açıkken, bu yolları tüket-meye ne gerek var, doğrudan Anayasa Mahkemesi’ne başvuramaz mıyız?

Gerçekten de vicdani ret hakkının kullanılabilmesi için kanunda öngörülmüş herhangi bir idari veya başvuru yolu yoktur.

Bu nedenle, hakkın kullanılabilmesi için etkili bir başvuru yolu olmadığı için “Hak Arama Özgürlüğü” ihlal edildiğinden; hem de bu suretle Din Veya Vicdan Özgürlüğü ihlal edildiğinden bahisle Anaya-sa Mahkemesi’ne bireysel başvuru gerçekleştirilebilir.

Vicdani retçi olduğum için, askere gitmediğimde başıma neler gelir?

Vicdani retçi olsun ya da olmasın, askerlik yükümlülüğü altında bulu-nan kişiler, bu yükümlül-üklerini yerine getirmedikleri takdirde bazı yaptırımlarla karşı karşıya kalabilirl-er. Örneğin yoklamasını yaptırmayan kişi “yoklama kaçağı”, sevk edildiği halde birliğine katılmayan kişi ise “bakaya” olarak nitelendi-rilir. Bu kişiler hakkında arama kararı verilir ve GBT kayıtlarına işlenir.

Mesai saatleri içerisinde yakalanırsanız askerlik şubesine götürülerek, bura-da işlemlerinizi yaptırmanız veya birliğinize gitmeniz gerektiği tebliğ olunur ve serbest bırakkılırsınız. Eğer mesai saatleri dışında yakalanırsanız o halde yakalamayı yapan polis

size 15 gün içinde ask-erlik şubesine giderek işlemlerinizi yaptırmanız gerektiğine ilişkin tebligat imzalatır. Yakalandıktan sonra ise ilk etapta idari para cezasıyla karşı karşıya kalırsınız.

Para cezası kesinleşmesine rağmen aynı şekilde hareket ettiklerinde sivil mahke-melerde “yoklama kaçağı” veya “bakaya” suçundan yargılanabilirler.

Vicdani retçiyim ancak askerlik şubesi beni bakaya-yoklama kaçağı olarak nitelendirip hakkımda idari para cezası verirse ne yapmalıyım?

Yoklama kaçağı veya ba-kaya olmanızdan dolayı idari para cezası kesil-irse, bu cezaya karşı 15 gün içerisinde Sulh Ceza Mahkemesine bir dilekçe

ile başvurarak itiraz edebil-irsiniz. Dilekçenizde vicdani retçi olduğunuzu ve bu-nun anayasal-sözleşmesel dayanaklarını da belirt-meniz gerekecektir.

Sulh ceza mahkemesinin 3.000 TL ve daha az idari para cezaları için verdiği kararlar kesindir. 3.000 TL’nin üzerinde olması halinde başvurunuz red-dedilirse bu karara karşı 7 gün içerisinde o mahkem-eye vereceğiniz bir dilekçe ile itiraz edebilirsiniz.

Bu takdirde mahkeme kararını düzeltmezse Asliye Ceza Mahkemesi itirazınızı inceleyip karar verecektir. Asliye Ceza Mahkemesinin kararı kes-indir. Eğer itirazınız red-dedilip kesinleşirse, 30 gün içerisinde Anayasa Mahkemesine “din/vicdan özgürlüğünüzün” ihlal edildiğinden bahisle birey-sel başvuru yapabilirsiniz.

Hakkımda verilen idari para cezası kesinleştikten sonra aynı şekilde gitme-meye devam eder-sem ne olur?

İdari para cezası kesinleşmesine rağmen git-memeye devam ederseniz bu kez sivil mahkemede hakkınızda Yokla Kaçağı veya Bakaya kalmak suçlamasıyla ceza davası

açılabilir. Bu aşamada verdiğiniz bütün ifadel-erde ve savunmalarınızda vicdani nedenlerle asker-lik yapmayı reddettiğinizi bu sebeple de askere alınmaya yönelik işlemleri yaptırmadığınızı belirtiniz. Savcılığa ve mahkemeye avukatınızla birlikte gidiniz ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin bu konudaki kararlarını bu makamlara sununuz.

İdari para cezası kesebilir veya askere gitmediğim için hakkımda dava aça-bilirler. Peki beni zorla askeri birliğe götürebilirler mi?

Hayır. Kendiniz gitmediğiniz sürece hiçkimse sizi bir ye-rden alarak askeri birliğe götüremez. En fazla asker-lik şubesine götürebilirler. Askerlik şubesi ise, size süre vererek sizi serbest bırakmak zorundadır. Süre sonunda askere gidip git-memek sizin kararınıza kalır. Gitmek istemediğiniz takdirde, tekrar tekrar ba-kaya konumunda kalma hakkınız var.

Vicdani retçiler hangi suçlarla yargılanıyorlar?

Vicdani retçiler, askere gitmedikleri için “yokla-ma kaçağı” veya “bakaya kalmak” suçlamalarıyla

karşı karşıya kalırlar. Eğer kişi askerliğe başladıktan sonra vicdani retçi olduğu için askerliğe ilişkin ver-ilen emirleri yerine get-irmezse “emre itaatsiz-lik” suçlamasıyla, eğer birliği terk ederse “firar” suçlamasıyla karşılaşır.

Vicdani Ret hangi ülkelerde uygulanmaktadır?

Türkiye hariç Avrupa Kon-seyi ülkeleri ve Avrupa Birliği üyesi ülkelerden, zorunlu askerliğin olduğu ülkelerin tamamında, vicdani retçiler için alter-natif kamu hizmeti seçeneği sunulmaktadır. Böylece vicdani retçi, askerlik yer-ine kamusal, sivil, barışçıl hizmetlerde çalışmakta ve bu şekilde askerlikten muaf tutulmaktadır.

Avrupa Konseyi üyesi ül-kelerin büyük çoğunluğunda ise zorunlu askerlik bulunmamaktadır, bu ned-enle vicdani ret hakkına da gerek duyulmamaktadır.

Vicdani Ret’in yasal bir karşılığı var mıdır?

Türkiye Anayasası’nda vicdan ve din özgürlüğü yer almasına rağmen, Askerlik Kanunu’yla askerlik, tüm erkek vatandaşlar için zo-runlu kılınmıştır. Bu yasa vicdani retçileri görmezden

geldiği gibi, hükümet de vicdani retçilerin askerlikten muaf tutulmasına ilişkin bir düzenleme yapmamakta di-retmektedir.

Türkiye mahkum olduğu tüm AİHM kararlarına ve Avrupa Konseyinin bu konuda yasal düzenleme yapma yönündeki sis-tematik taleplerine karşın, vicdani retçilerin yasal statüsüne ilişkin bir düzen-leme yapmamaktadır. An-cak Anayasa’nın 90. mad-desi gereğince uluslararası sözleşmeler kanunun üz-erindedir. Bu nedenle de kamu otoriteleri sözleşmeye uygun davranmak ve vicda-ni ret hakkının varlığını ka-bul edip buna göre işlem tesis etmek zorundadırlar.

Dünyadaki ilk vicdani retçiler kimlerdir?

Vicdani ret, esas olarak, bireyin savaşa karşı geliştirdiği bir tavır olarak, savaşlar kadar eski bir tar-ihe de sahiptir. “Dünyanın ilk bilinen vicdani retçisi Maximilian’dır. Kuzey Afrika da Numidiya ülkesinden 21 yaşında bir genç, Roma or-dusuna çağırıldığında, in-atla askeri servise katılmayı reddetti ve Romalılar tarafından idam edildi.”

Tarihin bilinen bu ilk örneğinde de olduğu gibi karşı çıkışların ilk gerekçe-si, genel olarak, dinlerde-

ki “insan yaşamını sona erdirmenin kötü olduğu” inancına dayanmıştır. Ask-erlik yemininde “imparator devletin başıdır” şeklindeki ifadeden dolayı Yahudiler Roma ordularında asker olmayı reddettiler. Bu ned-enle de Roma, onları asker-likten muaf tutmuştur.

Ancak bütün bunlara ve hat-ta tanrının “öldürmeyiniz” emrine rağmen Yahudilik de aynı İslamiyet gibi, pasif bir geleneğe sahip olmamıştır.

Budizm de savaşa karşıdır ve güce karşı hiç bir direnme de göstermediği halde, vicdani reddin kökleri esas olarak Hristiyan pasi-fizmine dayanır. İlk Hristi-yanlar Roma ordusunda yeralmışsa da çoğu savaşı reddetmiştir.

Türkiye’deki ilk retçiler kimlerdir?

1989 sonunda Sokak Dergisi’nin yapmış olduğu bir kampanya ile vicdani retlerini açıklayan Tayfun

Gönül ve Vedat Zencir ilk vicdani retçiler olmuştur. “Halkı Askerlikten Soğutma” madde 155′ten sivil mahke-mede yargılanmışlar, Tayfun Gönül 3 ay ceza almış ve cezası paraya çevrilmiştir.

Halkı Askerlikten Soğutma suçu nedir?

Geçmiş yıllarda vicdani ret açıklayanlara veya vicdani retçilere destek açıklamalrı yapanlara karşı kullanılan, 2013 yılında yapılan yasa değişikliğiyle büyük oranda uygulama olanağı ortadan kalkan ve bir tehdit olmak-tan çıkan TCK 318. Mad-desi şöyledir:

“(1) Askerlik hizmetini yapanları firara sevk ede-cek veya askerlik hizmetine katılacak olanları bu hizmeti yapmaktan vazgeçirecek şekilde teşvik veya telkinde bulunanlara altı aydan iki yıla kadar hapis cezası ver-ilir.

(2) Fiil, basın ve yayın yolu ile işlenirse ceza yarısı oranında artırılır.”

Kadınlar neden vicdani ret açıklıyor?

Kadınlar da reddedi-yor. Çünkü; Savaşın kendisi cinsiyetçidir ve erkeklere zorunlu askerliğin m e ş r u l a ş t ı r ı l m a s ı n ı n kökeninde yatan temel se-

bep militarizmdir. Askere alınanlar erkekler olsa dahi kadınlar hayatlarının her alanında militarizmle besleniyor, terbiye ediliyor, savaşa hazır hale getirili-yorlar.

Oğlunu, sevdiklerini, kardeşlerini ‘feda etmeye’ gönüllü, bedenleri her gün farklı yollarla sömürülen, erk, ata, şeref, namus, mil-let kelimelerinin ayaklar altına aldığı kadınlar da ret açıklıyor.

Çünkü, çocukken oyun-cak silahlarla tanışıyor, öğrenciyken her sabah nizami sıraya sokularak türklükle terbiye edili-yor, beden eğitimi ve milli güvenlik derslerinde sınıf arkadaşlarıyla ‘askere hazırlanıyor’, gerekirse bu millet için ‘gözünü kırpmadan’ canından geçeceğine söz verdirtili-yorlar.

15 Mayıs’ın özel bir anlamı var mı?

15 Mayıs’ın “Dünya Vicda-ni Retçiler Günü” olması, 1993′te, Ören-Milas’da, 40 ülkeden 90 katılımcıyla “8. Uluslararası Vicdani Retçiler Toplantısı”nda, kararlaştırıldı.

Aslında günün hiçbir anlamı yoktu. Yalnızca takvimin boş bir günüydü.

Vicdani Ret Derneği ne zaman kuruldu?

Vicdani Ret Derneği, 15 Mayıs 2013 tarihinde kuruldu.

Vicdani Ret Derneği’nin amaçları neler?

Tüzüğümüzde de yer alan amaçlarımızdan bazıları şunlardır:

-Kendisini vicdani retçi olarak tanımlayan; ahlaki, siyasi, dini ya da başka gerekçelerle veya hayat görüşü nedeni-yle askerlik yapmak istemeyenlere karşı uygulanmakta olan sosyal, ekonomik, siyasi, hukuki vb. her türlü baskı ve yıldırmaya karşı mücadele eder. Onlarla dayanışma içinde olur ve maddi, manevi, hukuki her türlü desteği sunar.

- Zorunlu askerlik sistemini reddedip kaçanların, “kaçak” ya da “firari” olarak suçlanıp cezalandırılmalarının veya başkaca askeri suçlamalarla yargılanmalarının,

- Askerlik yapmakta olan kişilerin, “askeri eğitim” ya da “disiplin” adı altında maruz kaldıkları her türlü baskı, dayak ve işkencenin,

- Kamuoyuna da yansıyan “intihar”, kaza” ya da “şehit” adı verilen şüpheli asker ölümlerinin son bulması,

- Hiçbir hukuki norma uygun olmayıp, herhangi bir sivil denetim mekanizmasına tabi olmayan askeri yargının ve adeta bir toplama kampını andıran askeri cezaevler-inin ortadan kaldırılması için mücadele eder.

Ben de derneğe üye olabilir miyim?

Elbette. Tüzüğümüzde belirttiğimiz amaçlarımızı benim-seyen herkes, derneğimize üye olabilir, faaliyetlerimize katılabilir.

www.vicdaniret.org

Vicdani Ret Derneği

Vicdani R

et D

erneğiw

ww

.vicdaniret.org

Vicdani ret'tin toplumsallaşm

a mücadelesinin bir adım

ı olarak kuru-lan Vicdani R

et Derneği, zorunlu askerliğin reddi yönünde kam

pan-yalar yapar, 'kaçak' ya da firari'' olarak suçlananlarla dayanışır, vicdani retçilerin yargılandıkları 'halkı askerlikten soğutm

a, 'emre itaatsizlik' gibi

davalarında hukuki destek sağlar, kışlalarda yaşanan dayak, kötü mua-

mele, şüpheli asker ölüm

lerinin hukuki süreçlerini takip eder, bunların asıl sorum

lusu olan militarizm

in ortadan kaldırılması için kam

uoyu yaratır, savaşın bütün unsurlarına, ordulara, silah üretim

ve transferlerine, militer

yapı ve organizasyonlara karşı çıkar.