vo poseta na mirovnicite

СИНЕРГИЈА НА БОЈНОТО PОЛЕ

„ М А К Е Д О Н С К И Б Л Е С О К - 9 “

m a g a z i n n a m i n i s t e r s t v o t o z a o D B r a n a n a r e p u B l i k a m a k e D o n i j aM a g a z i n n a M i n i S T E R S T V O T O z a O D B R a n a n a R E p u B l i k a M a k E D O n i j a

Br. 51 cena: 50 den. noemvri 2013IS

SN

: 18

57-

671

0

АРМ - НАТО РАпОРТиРАње ОРужјE ВОеНА исТОРијА игРи и сиМулАции

„РЕНЏЕРИТЕ“ ПОВТОРНО НАЈДОБРИ

кипите на македонските „ренџери“, на Генералштабот на АРМ, на воени-те аташеи акредитирани во РМ, на НАТО-канцеларијата во Скопје и на

Министерството за одбрана, на 8 октомври, на стрелиштето „Стенковец“, се дружеа и гаѓаа со пиштол на цел оддалечена 10 метри. Секоја екипа имаше по 5 членови, а имаше и пробни гаѓања.Иако гаѓањето беше само повод за дружење, имаше и прогласување на победници. Најдобра се покажа екипата на „ренџерите“, пред екипите на Генералштабот и на воени-те аташеи. Во поединечна конкуренција не-прикосновен беше ренџерот Д.С. Патем ре-чено, за екипата на Министерството за од-брана гаѓаа и министерот за одбрана, Талат Џафери, како и поранешниот началник на ГШ на АРМ, генерал-потполковник Мирослав Стојановски. И двајцата постигнаа одлични резултати во гаѓањето, но тоа не беше до-волно за да се искачат на пиедесталот.

РАЗМЕНУВАЊА НА „ПРАВАТА“ ПРИ ВООРУЖЕН КОНФЛИКТ

ПРАВО ПРИ ВООРУЖЕН КОНФЛИКТ

БЛАГОДАРНОСТ...

вој мој прв уводник како главен и одговорен уредник на „Штит“,

пред сè им го посветувам на нашите мировници, на оние припадници на Армијата на Република Македонија кои повеќе од една деценија учеству-ваат и даваат придонес во мировни-те мисии надвор од територијата на Република Македонија. Сакам уште еднаш да им се заблагодарам на луѓето кои извршуваа и сè уште из-вршуваат сложени, дури и опасни по животот задачи во мисиите во Ирак, во Авганистан, во Босна и Херцего-вина и во уште некои земји. Претставниците на нашата држава, на нашето Министерство и на наша-та Армија никогаш не забораваат да ги споменат, но и да ги посетат овие војници кои често и на најголемите државни и верски празници се соо-чени со предизвиците во некоја да-лечна земја, далеку од татковината, далеку од најблиските и празнична-та трпеза или прошетка...Министерот за одбрана Талат Џа-фери во месец октомври (месецот на два големи празници, државен и верски: 11 Oктомври – Денот на се-народното востание на македонски-от народ и големиот верски празник Курбан Бајрам, празник на милоср-дието кај муслиманските верници) ги посети мировниците во Босна и Херцеговина и во Авганистан.„Нашите мировници се наши-те најдобри амбасадори кои нај-дос тојно ја претставуваат наша-та држава во светот“, изјави мини-стерот Талат Џафери при посета-та на нашите мировници, уште ед-наш потсетувајќи дека македонски-те мировници, покажувајќи ги сво-ите вештини и обученост во ми-сиите ширум светот се, всушност, најголемите промотори на нашата држава и нејзината армија. Од друга страна, пак, чувствувам за потребно во овој мој прв уводник да го споменам и да му се заблаго-дарам на нашиот колега Васил Ди-чевски, досегашен главен и одгово-рен уредник на списанието „Штит“, кој за некој ден ден заслужено ќе за-мине во пензија. Речиси од самиот почеток на формирањето на АРМ и на МО, Васе вредно ги бележе-ше сите настани, се грижеше како главен и одговорен уредник, прво на „Одбрана, па потоа и на „Штит“, секој број да излезе навреме, да бидат опфатени сите вести, наста-ни, но и други содржини поврза-ни со АРМ и МО. На нашиот колега од срце му посакувам да ужива во својата заслужена пензија, да шета по планините, да се восхитува на убавините на нашата Македонија, но и да напише некој добар текст за кој секогаш ќе има простор во наше-то и негово списание...

д-р Жанет Ристоска

„ШТИТ” ВИ ПРЕТСТАВУВА

ЛЕСЕН АМФИБИСКИ ТЕНК ZTD-05

НОВИ ПРЕДИЗВИЦИ ВО РАЗУЗНАВАЊЕТО

СЕМИНАР зА ПРОШИРУВАњЕ НА зНАЕњАТА зА ПЛАНИРАњЕ РАзУзНАВАчКИ ОПЕРАцИИ

ВИЗИЈА ЗА ЕУ

СВЕТ СО ДОБРО УПРАВУВАНИ ДЕМОКРАТСКИ ДРЖАВИ

ТРИГЕР ЗА НОВА СТУДЕНА ВОЈНААКТУЕЛНАТА ПОЛИТИчКА СВЕТСКА КРИзА ОКОЛУ ГРАЃАНСКАТА ВОЈНА ВО СИРИЈА

ПОСТСОВЕТСКИ „ЗАМРЗНАТИ КОНФЛИКТИ“

ПРОБЛЕМИТЕ ВО РЕГИОНОТ НА ЈУЖЕН КАВКАз

„TROPES V8.3“

ПРОГРАМСКИ ПАКЕТ зА АНАЛИзА НА ПОДАТОцИ И ТЕКСТ

14

24

33 4

38

40 26

42

54

Страница

Страница

СтраницаСтраница

Страница

Страница

Страница

Страница

Страница Страница

ШТИТ - Година V, број 51, ноември, 2013 година, излегува еднаш месечноИЗДАВАЧ - МИНИСТЕРСТВО ЗА ОДБРАНА НА РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА

ИЗДАВАЧКИ СОВЕТЕмил Димитриев (претседател)Генерал-мајор Насер Сејдини, Блерим Укали, полковник Мирче Ѓоргоски, д-р Жанет Ристоска,потполковник Мери Ринџова, проф. д-р Ѓорѓи Малковски

ГЛАВЕН И ОДГОВОРЕН УРЕДНИКд-р Жанет Ристоска

РЕДАКЦИЈАБилјана Иванова (технички, ликовно-графички уредник), Митко Василевски (новинар), Кристина Илиевска (новинар), Ксенија Митева-Котеска (лектор); Александар Атанасов (фотографии)

Печати: „ЕВРОПА 92“ – Кочани

АДРЕСА НА РЕДАКЦИЈАТАМИНИСТЕРСТВО зА ОДБРАНА - СПИСАНИЕ „ШТИТ“ул. „Орце Николов“ 116, 1000 СкопјеТелефони: 02 3128 276www.morm.gov.mk; E-mail: stit@morm.gov.mk

Содржина:

3

цЕНАТА НА ЕДЕН ПРИМЕРОК Е 50 ДЕНАРИГОДИШНА ПРЕТПЛАТА 600 ДЕНАРИ

жиро с-ка 05001001 1678720(повикување на број: 725939-10)даночен број: 4030990271748ТС 100000000063095

50

интервјуСО ПОЛКОвниК Д-р ОрЦе ПОПОвСКи, ДеКАн нА вОенАтА АКАДеМијА „ГенерАЛ МиХАиЛО АПОСтОЛСКи“ СКОПје

8Страница

4

лементарните непогоди, олице-творени преку разурнувачките ефекти на големите земјотреси, тајфуни, торнада и цунами бра-

нови, како и големите пожари и попла-ви, секоја година погодуваат голем број држави, уништуваат голем број домови, оставајќи зад себе пустош и илјадници загубени животи, уништена инфраструк-тура и загрозена безбедност во пого-дените држави. Техничко-технолошкиот развој, ползувањето на нуклеарната енергија и производството на опасни ма-терии, колку што придонесуваат за развој и благосостојба во една држава, толку сè повеќе стануваат и потенцијална опас-ност со несогледиви последици докол-ку се случи несреќа од невнимание или под дејство на некоја природна непого-да. земјотресите во Хаити, во Јапонија, во Турција, во Кашмир, во Кина, цунамито во Индонезија, во Јапонија, тајфуните во САД, но и хавариите во чернобил, во Бо-пал, во Фукушима итн., се само некои од примерите кои покажуваат колкава е нив-ната разурнувачка моќ и колкави се после-диците од ваквите настани во сите сфе-ри од општеството на погодените држа-ви и пошироко, а најмногу во поглед на загрозувањето на животот и безбедноста на луѓето. Ваквите немили настани ги ак-тивираат сите сили и потенцијали на по-годената држава во напорите да се по-беди стихијата и да се врати општество-то во нормала. Секоја држава во рамките на својот систем за безбедност и одбрана

ПРИРОДНА ОДГОВОРНОСТ НА ЗЕМЈИТЕ ОД РЕГИОНОТ

НАУЧЕНИ ЛЕКЦИИ ОД ОПЕРАЦИИ И ВЕЖБИ ПРЕДВОДЕНИ ОД EADRCC

EADRCC Е ГЛАВЕН ЦИВИЛЕН МЕхАНИЗАМ НА НАТО ЗА ОДГОВОР ПРИ КРИЗНИ СОСТОЈБИ ПРЕДИЗВИКАНИ ОД ЕЛЕМЕНТАРНИ НЕПОГОДИ ИЛИ ТЕхНИЧКО-ТЕхНОЛОШКИ ИЛИ ДРУГ ВИД НЕСРЕќИ И КАТАСТРОФИ ВО ЕВРОАТЛАНТСКАТА ОБЛАСТ. ЦЕНТАРОТ ГИ ВКЛУЧУВА ЗЕМЈИТЕ-ЧЛЕНКИ И ЗЕМЈИТЕ-ПАРТНЕРИ НА НАТО И Е АКТИВЕН И ПОСТОЈАНО ОПЕРАТИВЕН ПРЕКУ ЦЕЛАТА ГОДИНА. ТОЈ ФУНКЦИОНИРА КАКО „ClEARning hOuSE“ ЗА КООРДИНАЦИЈА НА БАРАЊАТА И НА ПОНУДИТЕ ЗА ПОМОШ, ГЛАВНО ВО СИТУАЦИИ НА ПРИРОДНИ КАТАСТРОФИ И КАТАСТРОФИ ПРЕДИЗВИКАНИ ОД ЧОВЕКОТ

5

ренот и секоја организација од своја над-лежност да помогне при справувањето и отстранувањето на последиците од кризната состојба. за намалувањето и елиминирањето на штетните дејства и по-следици од овие закани нашата држава остварува блиска соработка и содејство, пред сè со државите од регионот и на су-брегионално ниво преку размена на ин-формации за природните несреќи и пре-ку ангажирањето на силите за зашти-та и спасување за помош на други држа-ви. Но, доколку се јави потреба, постојат менаханизми во рамките на институци-ите на државата преку кои се побару-ва помош и се овозможува асистенција и помош од меѓународните тела и орга-ни. Исто така, секоја држава во мирнов-ременска состојба треба постојано да прави соодветни процени за можните загрозувања од вакви природни и друг вид несреќи, а исто така треба констант-но да презема вежбовни активности за оваа цел. Правилната изработка на доку-ментите за придвижување на механизми-те за барање помош, но и самите активно-сти на сите засегнати субјекти во случај на елементарна непогода од поголеми раз-мери, како што се големите шумски пожа-ри, катастрофалните земјотреси, поплави-те, несреќите, хавариите во индустриски-те објекти и слично се планираат и се веж-баат константно и во национални рамки во рамки на одделните одговорни инсти-туции и здружено на регионално или пови-соко мултиратерално рамниште преку со-одветни симулациски и теренски вежби, со цел и во реални услови да може да се од-говори на најсоодветен начин. Република Македонија континуирано се залага за координација и за развој на ка-пацитети и способности за управување со кризи од невоена природа, како на нацио-нална така и на регионална основа. Иску-ствата и научените лекции од учеството во меѓународните симулациски вежби ни се драгоцен ресурс во понатамошната обука, во координацијата, во разменувањето на информациите во справувањето со кри-зите, во согледување на слабостите и во надградбата на националниот систем за управување со кризи.Министерството за одбрана и Армијата на Република Македонија во текот на оваа година имаа повеќе активности по-светени токму на сегментот на кризниот менаџмент и цивилно-воената соработ-ка при големи цивилни несреќи. Ќе ја спо-менеме вежбата „здружен напор 13“, која се одржа во текот на месец јуни на Арми-скиот полигон (АП) ,,Криволак“ и цО ,,Пе-пелиште во центарот за обука (цО). На вежбата, покрај Армијата на Република Македонија како домаќин, учествуваа и армиите на САД, на Република Албанија, на Босна и Херцеговина, на црна Гора, на Словенија и безбедносните сили на Косо-во, како и претставници од центарот за управување со кризи, од Министерство за здравство, од Министерството за вна-трешни работи, од Дирекцијата за зашти-та и спасување и од црвениот крст. Веж-бата имаше цел да покаже на кој начин се координираат и содејствуваат професио-

нужно го третира и прашањето на зашти-тата и спасувањето, како и управувањето и координацијата на субјектите на систе-мот при вакви немили настани, и за таа цел се формираат посебни институции, сили и средства кои учествуваат во акци-ите и операциите за справување со еле-ментарните или техничко-технолошките и друг вид несреќи.Во Република Македонија, како посебен дел од системот за национална безбед-ност, е организиран и систем за заштита и спасување, како и систем за управување

со кризи. Овие системи се мошне тесно поврзани и комплементарни и нивните ак-тивности се насочени кон рано откривање и спречување на настанувањето на при-родните непогоди и техничко-технолошки несреќи, епидемии, епизотии, епифитотии и други несреќи во мир, во кризна, во во-нредна и воена состојба со кои се загро-зуваат животите на луѓето, природните богатства, животинскиот и растителниот

свет, добрата во општа употреба и пред-метите од особено културно и историско значење. Заштитата и спасувањето во Републи-ка Македонија се остваруваат на цен-трално и на локално ниво, а структур-ните елементи на системот за заштита и спасување и системот за управување со кризи го сочинуваат Дирекцијата за заштита и спасување и Центарот за управување со кризи. Армијата на Репу-блика Македонија не е надвор од систем-ските решенија за одговор при цивилни

несреќи и кризни состојби и нејзината уло-га е законски регулирана во Законот за управување со кризи и некои подзаконски акти, за што пишувавме во некои од прет-ходните броеви на „Штит“. Обемот на при-чинетите штети, како и загубата во човеч-ки животи и недоволниот број на основ-ни продукти, опрема и средства, често-пати ја алармираат меѓународната заед-ница да се вклучи во операциите на те-

6

налците од различни земји во една заед-ничка акција, којашто треба да даде од-говор на големите катастрофи. Вежбата беше базирана на сценарио за операции за справување со природни катастрофи и укажување хуманитарна помош, пред-водени од НАТО/ЕУ или ОН. целта беше да се демонстрира интероперабилноста помеѓу армијата, цивилните агенции и земјите од регионот. Во текот на вежбата се симулираше катастрофален земјотрес, при што беше демонстрирана интеропе-рабилноста помеѓу армијата и цивилни-те институции од Република Македонија, како и на армијата на САД и на земјите од регионот во справување со последици-те кои произлегуваат од земјотреси, како што се пожари, поплави и оштетување на инфраструктурата. Вежбата беше успеш-но изведена и високо оценета. Во рамките на Министерството за одбрана за оваа цел, министерот за одбрана Талат Џафери уште во месец април оваа годи-на оствари средба со Гинтер Бретшнајдер, директор на НАТО Евроатлантскиот ко-ординативен центар за реакција при еле-ментарни непогоди (EADRCC), на која ста-на збор за потребата од споделување мислења, практики и искуства во обла-ста на кризниот менаџмент, заштитата и спасувањето. Директорот на EADRCC,

ди, пат на исполнување на европските вредности“, посочи министерот Џафери при отворањето на Конференцијата во Охрид и додаде дека по 2004 година функциите заштита и спасување и кризен менаџмент се концентрирани во цента-рот за управување со кризи и Дирекцијата за заштита и спасување, секако со дефи-нирани правила околу начинот и форма-тот на употребата на Армијата, во соглас-ност со нејзината уставна функција. Во-едно, министерот Џафери го напомна и фактот дека земјите од регионот се мали земји кои поседуваат слични, но не и исти ресурси и капацитети, додавајќи дека ин-дивидуално никој не поседува капаците-ти за самостојно да се справи со кризи-те од невоена природа. Во тој контекст, министерот, како практичен пример и по-казател за успешна соработка од регио-нален аспект, го спомена и учеството на Армијата на Република Македонија и на Дирекцијата за заштита и спасување во активностите за справување со поплави-те во Република Албанија.Пред присутните високи претставници од Министерството за надворешни рабо-ти, центарот за управување со кризи и Дирекцијата за заштита и спасување, како и од НАТО и од земјите од Медитерански-от дијалог и Истанбулската иницијатива, помошникот-генерален секретар на Алијансата за операции, амбасадорот Сти-вен Еванс, посочи дека на конференцијата фокусот ќе биде ставен на два посебни елементи – фактот дека при одговор на катастрофи од невоена природа не тре-ба да се работи самостојно, туку дека најефикасен начин да се одговори на пре-дизвикот е да се настапи заеднички, како и потребата да се научат лекциите од ис-куството, зашто тоа по дефиниција ќе ги унапреди способностите и капацитетите за некое идно справување со катастрофи од овој тип.Амбасадорот Еванс на свеченото от во-рање на Конференцијата нагласи дека оваа практика на анализа на состојбите преку разработка на одделни теми во фор-

ма на научени лекции од вежбите е вове-дена од 2011 година, со цел доразвивање на НАТО воените практики, бидејќи иако НАТО, пред сè, е воено –политички сојуз, постои заедничка одговорност на воени-те и цивилните структури во поглед на по-мошта при хуманитарните операции пре-ку различни тела под надзор на EADRCC. Научените лекции имаат цел да обезбе-

Бретшнајдер, во разговорот со министе-рот за одбрана ја потенцираше важно-ста од анализата на изведените заеднич-ки вежби и презентација на научените лек-ции од вежбите изведени во тие рамки. Во таа насока тој ја искажа благодарноста што Република Македонија прифати да биде домаќин на Конференцијата на тема „Научени лекции од операции изведени од Евроатлантскиот центар за координација при катастрофи“.Конференцијата „Научени лекции од опе-рации изведени од Евроатлантскиот цен-тар за координација при катастрофи“ се одржа во Охрид од 14 - 17 октомври во организација на Министерството за одбра-на и центарот за управување со кризи на РМ. На оваа значајна НАТО конференција имавме чест да бидеме домаќини на прет-ставници од над 70 земји, експерти од ци-вилни институции надлежни за заштита и спасување и кризен менаџмент, претстав-ници на вооружените сили, на невладини-от сектор и на медиумите и, секако, НАТО експерти надлежни за организацијата и те-кот на една хуманитарна операција пред-водена од EADRCC . „Република Македонија од 1991 годи-на, со новата правна рамка одлучно тргна на патот на усвојување на европ-ските правила, процедури и стандар-

7

ции каде приоритетот е ставен на опера-циите предводени од EADRCC. Посебен панел беше проектиран за евалуација на изведените EADRCC-вежби, во поглед на надминување на слабостите при подго-товката и изведувањето на вежбовните активности. На одделен панел се дебати-раа искуствата и активностите кои треба да ги презема погодената држава во од-нос на остварување што побрза и пое-фективна меѓународна хуманитарна по-мош. Потполковникот Љупчо Белчоски од Армијата на Република Македонија имаше голем придонес во реализацијата на пане-лот посветен на цивилно-воената соработ-ка при хуманитарни несреќи и како моде-ратор и како дискутант, за што и посебно беше истакнат и пофален од страна на ам-басадорката на НАТО, Франческа Тадиоли. Се направи и значаен осврт на улогата на медиумите, посебно на комуникацијата во кризна состојба, а експерт од ББС обрна внимание и на сè поголемото значење на социјалните медиуми при кризни состојби. Се разглeдуваа и аспектите кои би овоз-можиле подобра координација помеѓу владиниот и невладиниот сектор, а посеб-но интересен беше панелот посветен на улогата на EADRCC и на НАТО во опера-циите за справување со НХБР-опасности и хазарди, при што е неопходна специ-фична опрема и обучен персонал кој знае и може да се справува со последиците од вакви хазарди. Во овој контекст, учеството на Република Македонија на вакви заеднички вежби и анализи претставува придобивка за држа-вата во поглед на аспирациите за членство. На последниот ден од конференцијата на тема „Научени лекции од операции и вежби извршени од Евроатлантскиот центар за одговор и координација при кризи – EADRCC“, покрај другите, свое обраќање имаше и директорот на цента-рот за управување со кризи, зулфи Ади-ли. Во своето обраќање пред учесници-те на конференцијата, директорот Адили ја нагласи важноста на проверката на нау-чените лекции од операции и вежби изве-дени од Евроатлантскиот координативен центар за одговор на кризи, како и при-мената на стекнатите искуства при идна-та соработка со цел надминување на сла-бостите и надградување на способности-те за брз и соодветен начин со цел да се справат со природните катастрофи што земјите не можат сами да ги решат. за крај уште еднаш ќе ја потенцираме важ-носта и значењето на унапредувањето на соработката на ова поле помеѓу земјите од регионот, бидејќи ваквите несреќи не застануваат пред границите и не бираат кога, каде и со колкав интензитет ќе се слу-чат или, како што појасни министерот за одбрана Талат Џафери: „Ниту една земја во регионот нема доволно сили да се спра-ви со сите ризици од невоена природа. Тие се природна одговорност на сите земји од регионот. Научените лекции од несреќите кои се случија покажуваат дека соработ-ката и помошта помеѓу земјите од запад-ниот Балкан е неопходна и оди во нагор-на линија, а целта е подобро менаџирање кое ќе доведе до побезбедна средина во која опстојуваат државите“.

д-р Жанет Ристоска

дат дека во иднина нема да грешиме и воедно сето научено ќе го споделиме со земјите-партнери и другите учесници. Пре-ку ваквите анализи НАТО ги демонстрира своите капацитети со кои помага да се ре-витализираат и реконструираат опште-ствата во погодените земји кои побара-ле помош. EADRCC е позитивен пример за координација во соработката помеѓу сите актери инволвирани во една хумани-тарна операција. Впрочем, воведувањето на вакви практични вежби е опфатено и во Партнерската цел 3781, донесена на 5.3.2012 година.Самата конференција траеше неколку де-нови и се одвиваше на паралелни пане-ли во неколку конференциски сали. Покрај проверка на научените лекции од опера-

ции и вежби изведени од Евроатлантскиот координативен центар за одговор на кри-зи, учесниците од повеќе земји ги анали-зираа досегашните искуства и плановите за идната соработка со цел да се надми-нат слабостите и да се надградат капаци-тетите и способностите за одговор на брз и соодветен начин и да се даде неопход-ната помош во земјите кои тоа го побара-ле, не можејќи сами да се справат со по-следиците од природните или друг вид ка-тастрофи од невоена природа. Бројноста на учесниците овозможи сите да бидат адекватно вклопени и вклучени во повеќе панели според професионалниот ангаж-ман и интерес. Се разгледуваше и се де-батираше улогата на НАТО, како воено-политички сојуз во хуманитарните опера-

ПОТВРДА И БЛАГОДАРНОСТ ЗА КОНФЕРЕНЦИЈАТА ВО ОхРИД На состанокот на Комитетот за цивилно планирање на вонредни состојби (CEPC) при НАТО, од страна на претседавачот, амбасадорката Франческа Тардиоли, заменик-помошник на генералниот секретар за операции, беше изкажано големо задоволство и благодарност за успешно организираната Конференција за научени лекции од учество во воени операции и вежби, одржана во Охрид од 15-17.10.2013 година. Овој настан од страна на Комитетот е оценет како еден од најдобрите наста-ни во последните години организирани на оваа тема, а како потврда на истиот е учеството на повеќе од 100 учесници, од кои 86 странски, преку кои беа прет-ставени 30 нации, 2 меѓународни организации (ОН и ОБСЕ) и една невладина организација. Амбасадорката Тардиоли ја истакна поддршката на министерот за одбрана на РМ, Талат Џафери, на заменик-министерот за надворешни работи, Зоран Петров, како и на директорот на Центарот за управување и кризи, Зулфи Адили, нивната посветеност, гостопримство и одличната организација на настанот. На честитките за одличната организација се придружиле и претставниците на Чешка, на Швед-ска и на Романија.Од страна на нашите претставници била искажана благодарност за позитив-ните импресии и била изразена надеж дека донесените заклучоци и препора-ки ќе претставуваат одлична основа за натамошно унапредување на кризниот менаџмент во земјите-членки и партнери на НАТО.

е да го освоиме врвот... да бидеме престиж-на институција која ќе биде пример за сите други. Треба да создаваме менталитет на по-бедници и ВА да стане високообразовна и научноистражувачка установа со регионален карактер. Вие сте дел од образовниот кадар на ВА речиси од самиот почеток. Потсетете нè накратко за развојот и проблемите со кои се соочуваше ВА во тој период?Историјата на развојот на високото вое-но образование во РМ датира од сами-те почетоци на нашата современа држав-ност. Во мај 1992 г. е формирано Одделе-ние за школство при ГШ на АРМ, за потоа во април во 1993 г. тоа да се трансформира во Установа за обучување на воени старе-шини со задача да го реши дошколувањето на питомците од поранешните воени шко-ли од Југославија, да подготви и да реализи-ра проект за формирање Воена академија. На 1.10.1994 г. започна да функционита Командно-штабната школа. На 7.06.1995 г. беше основана ВА со Закон за Воена академија, усвоен во Собранието на РМ. На 25 септември, по интензивни подготовки, за-почна со школување и првата класа на маке-донски питомци. Да се формира воена висо-кообразовна институција во тој период беше предизвик и за луѓето кои биле директно вклучени во процесот, но и за целата држа-ва во целост. Во тоа време формирањето на своја Воена академија беше израз на ви-сока свест за сопствена државотворност. Но, во исто време, тоа беше и финансиски и организациски предизвик за сите инвол-вирани. Од денешна перспектива, земајќи ги предвид бројните резултати и признанија

Именуван сте за декан на Воената ака-демија во текот на месец јули оваа годи-на. Имавте ли доволно време да направи-те адекватна евалуација и да започнете со работа во новата школска година, давајќи нови насоки, внесувајќи промени итн.?Моето поставување за декан доаѓа како кон-тинуитет на извршување на должноста про-декан за финансии и меѓународна соработ-ка, што ми овозможи добар увид во начинот на функционирање на Воената академија и ми помогна мошне брзо да го фатам „корми-лото“ во свои раце. Поради преземањето на должноста во период на почеток на учебна-та г., пред сè бев фокусиран кон успешното започнување на новата студиска година. От-како ќе ги завршиме уписите (вклучувајќи го тука и вториот циклус на студии), ќе следува-ат активности за подлабинска анализа на вна-трешното организациско функционирање на ВА и креирање на предлог-мерки за соо-дветни трансформации и подобрувања. ВА функционирала и функционира на завидно ниво, а ова несомнено го покажуваат пози-тивните коментари од бројните контроли од надлежните органи во Министерството за образование и наука, но секогаш може по-добро и поуспешно. Во следниот период ќе се фокусираме на анализа на моменталната структура на Академијата и на начинот на кој таа функционира и ќе се обидеме да ги уочи-ме и да ги подобриме и најмалите слабости. Тука мислам и на соодветната организаци-ска структура, но и на распоредувањето со-одветен кадар на соодветни работни места. ВА располага со одличен кадар во областа на организациските науки и менаџментот, кој ќе добие задача да направи анализа на пла-новите, структурата и процедурите на рабо-

СО ПОЛКОВНИК Д-Р ОРЦЕ ПОПОВСКИ, ДЕКАН НА ВОЕНАТА АКАДЕМИЈА „ГЕНЕРАЛ МИХАИЛО АПОСТОЛСКИ“ СКОПЈЕ

МОЈАТА ЦЕЛ Е ДА ГО ОСВОИМЕ ВРВОТ...

интервју

8

та. Планираме да се интензивира и подо-бри соработката со Министерството за од-брана, АРМ, Универзитетот „Гоце Делчев“, Дирекцијата за заштита и спасување, цен-тарот за управување со кризи, како и со други сродни високообразовни институции. Сигурен сум дека со поддршка на моите најблиски соработници, заедно со членови-те на ННС на ВА, и секојдневното несебич-но залагање и работење на администра-тивниот и логистичкиот персонал, ќе успе-еме да ја зацврстиме ВА како почитувана регионална високообразовна институција.

Како нејзин сегашен декан, која е Ваша-та конкретна визија за развојот на ВА?Ќе настојувам ВА да се развие во беспре-корно организирана, максимално функ-ционална и ефикасна високообразовна институција. Место на кое преку првиот, вториот и третот циклус на студии и други форми на настава најстручно ќе се едуци-раат и ќе се обучуваат питомци, студенти и старешини. Сакам ВА да стане место каде ќе се создаваат и ќе се доедуцираат одлич-ни и стручно подготвени офицери за актив-ниот и идниот резервен состав и менаџери за управување со кризи и заштитата и спасувањето. Сакам сите ние од ВА да се посветиме на создавањето кадри кои ќе бидат способни да се наметнат како лиде-ри во својата професија. Моја цел е ВА низ едукативната, научноистражувачка, апли-кативна, советодавна и творечка дејност да стане водечка институција во државата во областа на оперативната вештина во до-менот на одбраната, кризниот менаџмент и напорите за воспоставување и одржување на светскиот мир и безбедност. Мојата цел

кои секојдневно ги добиваат младите офице-ри, кои своето школување го стекнале на ВА, можам со мирна совест да кажам дека то-гашната генерација која го водела и разви-вала военото високо образование успешно ги пребродила сите предизвици и успеала да креира квалитетни офицери, кои денес слу-жат за пример, не само во регионот туку и во земјите на НАТО.

Воената академија се рестартираше во декември 2008 г. Како дојде до оваа про-цена и кои беа активностите што се презе-маа во таа насока?Во интензивниот процес на реформи во АРМ, во напорите за членство во НАТО, беше констатирана несразмерност во бројноста на активни офицери во рамките на хиерархиската структруктура на Армијата. Анализите покажаа дека не постои соодвет-на пресметка за потребите од пополнување со нов офицерски кадар т.е дека има го-лем вишок на млад командирски кадар. Ток-му поради тоа во 2003 г. беше донесена по-литичка одлука да не се врши упис на нови питомци. Освен тоа, се стави под прашање и вработувањето на актуелните питом-ци. Тоа беа едни од најтешките денови во функционирањето на Академијата. Школу-вавме питомци кои знаеја дека нема да би-дат вработени во Армијата. Сигурен сум дека сите се сеќаваат на зачудувачката слика, кога новите потенцијални офицери со проте-стен марш го искажаа своето незадоволство. Но, со тешки напори се успеа да се најде какво-такво решение за сите кои беа дел од тие последни генерации пред мораториу-мот. По прекинот на школувањето на редов-на генерација на питомци во прв циклус на студии (иако ВА продолжи да функционира во други форми на едукација на офицерите), следуваше период на анализи и креирање на точни проекции за движењата на офицер-скиот кадар во годините што следуваат. Се направи математички пресметана динамика за потребниот број офицери кои се потреб-ни на Армијата на годишно ниво за да се од-ржува пирамидата. Во неа беа пресметани и офицерите кои одат во пензија и офицери-те кои се унапредуваат на нови должности и добиваат повисоки чинови и тие кои поради разни причини ја напуштаат Армијата. Така, во 2008 г., на наше големо задовол-ство, Владата на РМ донесе одлука за рестартирање на процесот на школување на офицери во прв циклус на студии. Ова слободно може да го наречеме второ формирање на ВА. Оваа одлука внесе нов елан во нашето функционирање, што мо-жеше да се забележи уште на самиот поче-ток. Веднаш почнавме со поинтензивни оби-ди, освен на домашна сцена, да се докаже-ме и како квалитет и во регионот. Искрено, мислам дека тоа е еден од најважните прав-ци кои мораме да го развиваме и во кој лежи соодветното искористување на нашите капа-цитети во регионален контекст.

На ВА се школуваат питомци за потребите на АРМ. Посочете ни некои од можности-те за образување во рамките на програма-та и наставните катедри кои се дел од ВА?Нашата примарна дејност во рамките на првиот циклус е едукацијата на кадри за Армијата, како и за двете владини институ-ции (Центарот за управување со кризи и Дирекцијата за заштита и спасување). Петте катедри за воените науки и вештини, за при-родните и военотехничките науки, за логи-стика, за општествени науки и за безбедност,

кризен менаџмент и заштита и спасување, се носечките столбови на наставниот и научно-истражувачкиот сегмент на ВА. Младите пи-томци низ процесот на едукација се стекну-ваат со знаења од меѓународното право, од домашната и меѓународната безбедност и други слични предменти, тие стекнуваат и основни знаења од математиката, физи-ката, хемијата, електротехниката и другите фундаментални науки.Секако, овие базични знаења им се само почетна основа на оние кои во третата г. ќе се одлучат за некој од ро-довите (врски, артилерија, АБХО и сл.), кои бараат подлабоко изучување на определени научки. Мора да се споменат и предметите лидерство и раководење, воена психологија, социологија, воена андрегогија и сл. Сакам да нагласам дека голем удел во успешноста на градањето на идните воени лидери имаат и старешините од Центарот за обука на питом-ци при Командата за обука и доктрини. Сме-там дека засега целиот овој склоп функцио-нира задоволително, но како што најавив, во периодот што следува ќе направиме подла-бински анализи и ќе тежнееме да направиме модификации и подобрување секаде како што ќе сметаме дека има потреба од тоа, бидејќи секогаш може подобро, а и наша цел, како што претходно напоменав, не е просеч-носта туку врвот!

Една од клучните дејности на ВА освен во едукација на нов офицерски кадар е и едукација на постојниот. Кажете ни како сте задоволни од овој процес?Покрај останатите дејности, ние постоиме за да создаваме и до го доедуцираме офицер-скиот кадар во Армијата. За таа цел го има-

ме првиот циклус на студии, но и останаите форми на доедукација на активните офице-ри. Тука влегува сегментот од вториот ци-клус на студии – специјализацијата за ко-мандни и штабни должности, но и двата кур-севи кои по рестартирањето почнаа успеш-но да фукнционираат: Курсот за команди-ри на чети и Курсот за штабни должности во баталјон се едукациите кои АРМ ги прифати како задолжителни за офицерите пред нив-ното унапредување и поставување на нови-те должности. Свесни сме дека претходната програма во практиката покажува одредени слабости кои треба да се подобрат. ГШ е под-готвен да разговараме и да анализираме, а ние сме отворени да ги слушнеме нивните сугестии и заеднички да креираме програми кои најдиректно ќе одговрат на потребите на офицерите кои ќе бидат поставени на новите должности. Неодамна е формирана работа група која ќе го започне овој процес и во раз-умен рок ќе излезе со предлог-измени кои ќе

го направат континуираното образование на офицерите многу пофокусирано и практич-но насочено кон нивните реални должности и работни задачи.Тука несомнено мора да се истакне и важноста на специјализацијата. Во оваа прилика сакам да информирам дека специјализацијата успеавме да ја вградиме во регуларниот систем за едукација во рам-ките на вториот циклус. Така, секој офицер што има завршено специјализација за ко-мадни и штабни должности има можност со полагање на определен број дополнителни предмети и изработка на магистерски труд, покрај специјализацијата, да заврши и маги-стерски студии и да се стекне со звање ма-гистер. Тоа беше одличен и многу мудар по-тег на претходниот декан, на продеканот за настава и НИР и луѓето што беа вклучени во акретидатацијата на програмите. Сега вое-ната едукација не е парасистем на едукација туку валидна едукација, призната и од на-шиот и од меѓународниот европски кредит трансфер-систем.

Катедрата за безбедност, кризен менаџ­мент и заштита и спасување е единствена од овој вид во Републиката. Проекцијата беше да се школуваат цивилни кадри за потребите на Дирекцијата за заштита и спасување и на Центарот за управување со кризи, но и оваа година немаше упис на студенти. Каде е проблемот?ВА секоја година упатува повик до Дирек ци-јата за заштита и спасување и до Центарот за управување со кризи за декларирање на своите потреби за школување кадри. Во по-следните две генерации тие не покажаа ин-терес. Оваа г., една група студенти дипло-мираа во овие две насоки. Свесни сме дека школувањето на кадар за овие два сегмен-ти за првпат се организира во нашата земја и дека ќе треба време да се воспостави ре-довна практика за школување и соодвет-но искористување на кадарот кој го поми-нал ова насочено и квалитетно образова-ние. Ќе бидам храбар и ќе кажам дека до-сегашната практика беше во овие институ-ции да се вработуваат кадри со секаков вид образование, дел од тоа поблиску до нив-ниот домен на работа, а дел и без големи допирни точки со дејсноста во која функци-онираат. Тоа беше разбирливо до оваа го-дина, кога навистина немаше кадар кој е од конкретната област. Но, сега веќе тој ка-дар го имаме, дипломирани стуручни мла-ди луѓе кои четири години се едуцираат за функционирање во системите за заштита и спасување и управување со кризи. Сигу-рен сум дека овие институции ќе ги препо-знаат овие кадри и брзо ќе ги вработат и ќе им дадат можност да ја демонстрираат својата стручност. Во периодот што следу-ва ќе иницираме средби со надлежните од овие две институции за да поразговараме за нивните идеи околу едукациите на кадри во рамките на овие програми. Сигурни сме дека ќе успееме да им ја ислустрираме важ-носта да ја искористат можноста која ја нуди ВА со едукација на наменски персонал. Под-готвени сме да разговараме и за адаптации на програмата доколку се појави таква по-треба, но уверени сме дека ќе успееме да ги одржиме овие насоки во „живот“, бидејќи тоа го покажуваат не само реалните без-бедносни потреби, туку и нашите аспирации за станување дел од колективните систе-ми, каде јасно се истакнува дека овие два системи мора да бидат екипирани со стру-чен и наменски образован кадар, а ние како институција веќе го имаме тоа развиено.

9

10

ни институции од земјата и од странство. Иако дејствуваме во научна област во која има неколку високообразовни институции од земјава, ние секогаш сме се труделе да игра-ме фер и да оставиме простор за сите. Так-виот пристап ќе го задржиме и во идинина, со тенденција на отворање кон надвор. Ние сме дел од регионалната, европската и свет-ска образовна структура и така и треба да размислуваме. Македонија е мала, но светот е голем, во него има доволно програми, сту-денти и финансии за проекти и истражувања. Но, клучен е квалитетот. Тој што е квалитетен и што вложува, ќе нема проблем да сорабо-тува со реномирани професори и факултети. Тој што е квалитетен нема само да бара, туку и ќе носи проекти, активности и финансии за институцијата. Тоа е она што јас ќе го барам од моите наставници и вработени.Во оваа прилика би сакал да истакнам еден многу важен настан кој покажува дека ВА почнува да станува сериозен партнер во областа на меѓународната соработка во полето на едукацијата. Во период од 20-26 октомври во Охрид, ВА во соработка со Правниот факултет од Љубљана, беше домаќин на НАТО Регионалната школа за сајбер-одбрана. Овој проект е спонзориран од Програмата на НАТО „Наука, мир и без-бедност“ и претставува прв ваков проект кој е доделен на земја којашто не е членка на НАТО. Горди сме на ова постигнување и во оваа прилика им оддавам признание на сите колеги кои се дел од овој меѓународен проект. Во исто време, ова нека биде при-мерот кој сите треба да нè насочи каде да ги фокусираме нашите напори и начин на дејствување.

Имате потстраница на официјалниот сајт на МО, имате лице определено за одно-си со јавноста, дали се развива и издавач-ката дејност во ВА, во каква состојба е би-блиотеката, имате ли доволно персонал и средства за развој и на тие дејности?Да, ВА има одредени капацитети во обла-стите кои ги наведовте. Но, тука има простор за унапредување. Би ја истакнал потребата од соодветно просторно решавање на би-блиотеката. Таа има солиден фонд на книги, но потребно е подобрување на просторни-те капацитетни, обновување на библиотеч-ниот фонд со нова и современа литература, имлементација на информатички системи за полесно пребарување и други аспекти кои ќе го подобрат функционирањето.Кога станува збор за издавачката дејност, морам да признаам дека во моментов по-ради мораториумот, наставниот кадар вле-зе во фаза кога не беше дефинирана него-вата иднина и голем дел од луѓето заминаа во други институции. Останатите не беа фо-кусирани многу кон издавачка дејсност. Од друга страна, недостасуваа и финансии за редовно издавање на литература. Но, за среќа, целиот тој период е зад нас. Во мо-ментов на ВА има високомотивиран и во го-лема мера подмладен наставен кадар кој до-колку соодветено се насочи да го искористи ентузијазмот на младите и искуството на по-возрасните колеги може да креира одлична литература. Среќен сум што е зголемен обе-мот на научни трудови кои моите колеги ги објавуваат на бројни меѓународни конфе-ренции и во списанија во земјава и во стран-ство. Тоа е добар знак дека многу брзо и из-давачката дејност ќе си го заземе своето за-служено место.

д-р Жанет Ристоска

Во врска со актуелното прашања за за-јакнување на регионалната соработка помеѓу земјите од Западен Балкан и по-широко, ВА дава можност за школување на питомци и од други земји. Каде се пер-спективите на ВА во тој поглед?Една од клучните стратегиски цели на ВА е станување на препознатлив бренд за реги-онална високообразовна институција. здра-вите темели се удрени од самиот почеток, но останува интензивно да се продолжи со работа во оваа насока. Буквално од првиот ден на моето доаѓање на оваа позиција јас дадов насоки и со колегите почнавме интен-зивни активности во насока на исполнување на поставената цел. Во неколку генерации на ВА се школуваат питомците од црна Гора, Босна и Херцеговина и Косово. Тоа засега

многу успешно се реализира. Но, во иднина ќе работиме на квантитативно, но и на ква-литативно зголемување на оваа соработ-ка. Работиме на тоа бројот на земјите кои школуваат свои питомци на ВА да се зголе-ми, да се зголеми и бројот на питомците од земјите кои се веќе присутни, а истовремено да ја збогатиме и да ја подобриме настава-та за оваа категорија студенти. Една од иде-ите е да вклучиме и професори и експерти во предавањата по одредени предмети од нивните земји, со што ќе го доближиме кон-текстот на системот во кој тие подоцна ќе работат. Секако, тоа би значело размена и предавања на наши професори или учество во заеднички научноистражувачки проекти, што несомнено е една од клучните содржини на европскиот кредит трансфер-систем. Ве-рувам во тоа дека науката не познава грани-ци и работам на тоа преку Академијата ова верување да стане стварност. Од друга стра-на, мислам дека едукацијата е еден од сег-ментите во кои НАТО-концептот за „паметна одбрана“ – „smart defense“, веќе е реалност. Македонската Воена академија е примерот преку кој регионот заеднички ги искористува капацитетите и креира стручни и висококва-лификувани НАТО-офицери.

Воената академија е препознатлива и по Летниот кампус кој се организира секоја година. За што станува збор? Меѓународниот проект „Летен кампус“ е иницијатива која ја одразува нашата подгот-веност за соработка. Тој почна да се реализи-ра во првата година од рестартирањето на ВА. Тоа е одличен проект кој на едно место ги собира младите питомци и им овозможува несекојдневно искуство на функционирање (настава, обука и извршување на вежбов-ни активности) во мултинационален состав. Уште од „мали“ нозе питомците преку Летни-

от кампус почнуваат да го чувствуваат „вку-сот“ на работење со луѓе од различни култу-ри и нации. Според неговата содржина, Кам-пусот има оригинален концепт кој спојува ака-демски предавања од реномирани експерти, обука за спроведување на мерки и постап-ки од сферата на примена на воените еди-ници за превенција од конфликти, соодветно дејствување во мировни мисии во региони во кои има конфликти, како и преземање на дејства во постконфликтиниот перидот т.е. во градењето на демократијата и јакнењето на нормалното општествено живеење. И, на крајот, како круна, се изведува заеднич-ка вежба, во која питомците пред очите на највисоките претставници од нивните земји рамо до рамо практично го демонстрираат наученото. Дел од Летниот кампус е богата-

та програма на културно-забавни и спортски активности. Тим од ВА е во интензивни разго-вори со претставниците од САД во земјава, со цел сродна високообразовна институција од САД да биде и коорганизатор на Кампу-сот. Работите се движат во одлична насока. Доколку успееме, целата активност ќе пре-мине на повисоко ниво на функционирање. Верувам дека ние тоа можеме да го реализи-раме. Останува да вложиме напор и да го по-кажеме тоа на дело.

Се очекуваат првите магистри произле-зени од акредитираните студии од ii ци-клус на ВА, ќе има ли и докторски студии на ВА?Изработката на поголем дел од магистер-ските трудови на првата генерација студен-ти на втор циклус на студии е во завршна фаза. Им изразувам благодарност и пофал-би на сите вклучени во овој процес. Среќен сум што успешно го реализираме овој про-цес на едукација. Ова искуство ни даде са-модоверба да се фокусираме на подготов-ката на студиската програма за докторски студии. Почнати се одредени подготовки за овој сегмент. Свесни сме дека тоа треба да биде навистина сериозна програма, бидејќи создавањето на доктори на науки е нависти-на одговорен процес. Наскоро ќе почнеме со креирањето на програмата, и очекуваме со-работка и поддршка од сите релевантни ин-ституции.

Професорите од ВА често учествуваат во дебатите и конференциите организирани на теми од безбедноста и одбраната. Как-ва е соработката на ВА со другите факул-тети и образовни институции од земјата и од странство?ВА важи за институција која одржува одлич-на соработка со сите факултети и образов-

инистерот за одбрана Та-лат Џафери и заменикот на началникот на ГШ на

АРМ, генерал-потполковник На-сер Сејдини, на 30 октомври остварија средба со медицински-от тим на АРМ кој во наредните шест месеци ќе учествува во пет-наесеттата ротација на мисијата АЛТЕА во Босна и Херцеговина. На средбата присуствуваа и ди-ректорот на ГШ на АРМ, генерал-мајор Димче Петровски, замени-кот на командантот на Бригада-та за логистичка поддршка, ко-мандантот на Военомедицински-от персонал и клучен персонал од МО и ГШ на АРМ.

11

инистерот за одбрана на РМ, Талат Џафери, во поче-токот на октомври ги посе-ти припадниците на контин-гентот од Армијата на Ре-

публика Македонија во рамки на ЕУФОР-АЛТЕА во Босна и Херце-говина.

на Република Македонија, пред-водена од претседателот на Со-бранието, Трајко Вeљаноски, ги посети македонските мировни-ци кои се дел од силите ИСАФ во Авганистан. Во таа прилика мини-стерот Џафери ги поздрави ма-кедонските мировници и им по-рача дека тие, со сето она што го прикажуваат, ја креираат сли-ката за Армијата на Република Македонија, со што несомнено стануваат најдобрите амбасадо-ри на Република Македонија во меѓународната заедница.за време на посетата, висока та делегација од Република Ма ке-донија оствари средби со воениот врв на силите, односно командан-тот на ИСАФ, генералот Џозеф

за време на посетата на меди-цинскиот тим во кампот Бутмир во Сараево, министерот Џафери посочи дека македонските миро-вници во континуитет ги покажу-ваат своите вештини и способно-сти, што недвосмислено укажува на мисијата на АРМ како постојан придонесувач кон глобалниот мир, стабилност и безбедност. Ми-нистерот Џафери положи цвеќе на споменикот на трагично заги-натите припадници на АРМ во хе-ликоптерската несреќа кај Катла-новско Блаце. за време на празничниот викенд, од 11 до 13 октомври, делегација од Министерството за одбрана, предводена од министерот Талат Џафери, како и од Собранието

Данфорд, со најстариот цивилен претставник на НАТО во Авгани-стан, амбасадорот Мауриц Јохемс, и со заменик-командантот на си-ли те, генералот-потполковник Џон Лоример. Во рамки на посе-тата, министерот Џафери оства-ри средба и со министерот за од-брана на Авганистан, Бисмила Кан Мохамади, на која стана збор за моменталната состојба во оваа средноазиска земја, како и за пла-новите за натамошен развој и демократизација. Министерот Мо-хамади му се заблагодари на ми-нистерот Џафери за придонесот на македонските мировници во напорите за етаблирање на ми-рот и демократијата во овој дел од светот.

ВО ПОСЕТА НА МИРОВНИЦИТЕ

инфо

НОВ МЕДИЦИНСКИ ТИМ НА АРМ ВО АЛТЕА

Република Македонија.Медицинскиот тим на АРМ е со-ставен од 10 лица, стручен меди-цински и помошен персонал, чија задача во рамките на мисијата

Министерот Џафери изрази за-доволство од досегашната рабо-та на медицинскиот тим на АРМ во мисијата АЛТЕА, при што на-гласи дека професионалното извршување на задачите во на-редните шест месеци ќе биде гла-вен предуслов за продолжување со успешното претставување на АРМ и Република Македонија во мисијата на ЕУ. Генералот Сејдини истакна дека медицинскиот тим на АРМ во изминативе шест го-дини на најдобар начин ги покажа способностите и интероперабил-носта на АРМ во рамките на АЛ-ТЕА, но и дека даде огромен при-донес во афирмацијата на АРМ и

АЛТЕА е обезбедување на оп­шта медицинска помош за потре­бите на силите на ЕУФОР кои се сместени во кампот Бутмир кај Сараево.

Учеството на АРМ во мисијата АЛТЕА како дел од сили­те на ЕУФОР е од огромно значење за афирмацијата на Р. Ма кедонија, но и за промоција на оперативни­те способности на АРМ во делот на са нитетското обез­бе ду ва ње.

12

ретседателот на Република Македонија и врховен командант на вооружените сили, д-р Ѓорге Иванов, по повод 11 Октомври

- Денот на народното востание, ги посети припадниците на АРМ на издвоениот објект на АРМ, „Солунска Глава“. За време на посетата претседателот Иванов беше придружуван од началникот на ГШ на АРМ, генерал-потполковник Горанчо Котески. Посетата беше искори-стена за обиколка на објектот и за запознавање со условите за жи-вот и работа, со должностите и обврските на припадниците на АРМ, кои задачите на овој издвоен објект ги извршуваат непрекинато во исклучително сложени услови. По повод 11 Октомври – Денот на народното востание, делегација на АРМ предводена од началникот на ГШ на АРМ, генерал-потполковник Горанчо Котески, во Прилеп положи венец со свежо цвеќе на споме-никот на Методија Андонов-Ченто во Прилеп. Во рамките на одбележувањето на празникот, во центарот на При-леп беше поставена изложба на борбени средства, техника и опре-

ма на АРМ, каде граѓаните на Прилеп и на Р. Македонија имаа можност да се запозна-ат со материјално-техничките средства, борбените вози-ла и вооружувањето на АРМ. На изложбата беа прикажани боречки вештини и вежби со спуштање по јаже од страна на припадниците на Полкот за специјални операции на АРМ, како и службените кучиња.Во чест на празникот, деле-гации на МО и ГШ на АРМ во Скопје положија венци со

свежо цвеќе на партизанските гробишта, на гробот на поранешни-от претседател Борис Трајковски, на поранешниот претседател Киро Клигоров и на гробот на генерал Михаило Апостолски на градски-те гробишта во Бутел, како и на споменикот на Методија Андонов-Ченто и на споменикот на хероите во центарот на Скопје.

епублика Македонија е посве­тена на можноста да придоне­

се во новата мисијата во Авгани­стан предводена од НАТО по 2014 г., акцентираше министерот за од­брана на Република Македонија, Талат Џафери, на Состанокот на министрите за одбрана на зем ји­те­контрибутори во силите ИСАФ во Авганистан, кој се одржа во се­диштето на Алијансата во Бри­сел. АРМ располага со експер­ти за обука и советување во об­ласта на воената полиција, врски­те, разузнавањето и други обла­сти, додаде министерот и посочи дека тоа би се реализирало во со­гласност со потребата на Авгани­стан и во согласност со нашите на­ционални капацитети и способно­сти. Република Македонија, рече

ОДБЕЛЕЖАН ДЕНОТ НА НАРОДНОТО ВОСТАНИЕ

САЈБЕР-ОДБРАНАТА – РЕАЛНА ПОТРЕБА

д 21 до 26 октомври во Охрид се одржа НАТО-регионалната шко-ла за сајбер-одбрана во коорганизација на ВА „Генерал Михаи-ло Апостолски“ и Правниот факултет од Љубљана, Републи-

ка Словенија. На школата учествуваа над 50 учесници од: Албанија, Бугарија, Босна и Херцеговина, Македонија, Србија, Словенија, Хрват-ска и Црна Гора. „Современите безбедносни консидерации од обла-ста на информатичката технологија им создаваат сериозни маки на професионалците, на експертите и на академиците кои се занимава-

ат со безбедноста и безбедносните прашања. Република Македонија е соочена со предизвикот и потребата за инкорпорирање на совре-мените технологии во секоја сфера на модерното живеење. За да се оствари оваа цел, мора да се следат тековните трендови во сајбер-одбраната“, истакна министерот за одбрана на РМ, Талат Џафери, на отворањето на НАТО-регионалната школа за сајбер-одбрана. Допол-нително, во контекст на моменталната состојба на полето на сајбер-безбедноста во Република Македонија, министерот Џафери посочи дека истата е на потребното ниво. Сепак, како што рече министерот, имајќи го предвид развојот на технологијата и на новите системи, ние и сега и во иднина мора да инкорпорираме нови и развојни безбед-носни мерки. На свеченоста по повод успешното завршување на регионалната школа за сајбер-одбрана, државниот секретар во МО, Сашо Стефа-носки истакна дека „Оваа конференција уште еднаш силно ја потврди нашата посветеност кон евроатлантските интеграции. Со користење на Програмата на НАТО-наука за мир ние сме во состојба да постигне-ме позитивни резултати и да стимулираме уште попосветен пристап. Исто така, со овој настан се истакнува и зголемената работа на Вла-дата на РМ во областа на креирање на e-Влада и целосен пакет на проекти кои ќе следат во оваа област“.

енералштабот на АРМ го по-сети делегација на Атлант-

скиот совет на Канада. Домаќин на делегацијата беше директорот на ГШ на АРМ, генерал-мајор Дим-че Петровски. На средбата, гости-те од Канада беа запознаени со трансформацијата на АРМ, со ре-формите во одбраната и со уче-ството на АРМ во мировните ми-сии. Генералот Петровски искажа благодарност за поддршката која РМ ја добива од Канада на патот кон полноправното членство во НАТО, притоа нагласувајќи дека

во изминативе петнаесетина годи-ни, околу 300 припадници на АРМ се школувале во различни центри за обука во Канада, оценувајќи ја меѓуармиската соработка со Во-оружените сили на Канада како успешна. Делегацијата од Кана-да на разговорите покажа голем интерес за трансформацијата на АРМ и за достигнувањето на стан-дардите на НАТО, при што беше искажана подготвеност за поната-мошно зајакнување на соработка-та со Канада на полето на одбра-ната.

ДЕЛЕГАЦИЈА НА АС НА КАНАДА ВО ПОСЕТА НА ГШ

ачалникот на Генералштабот на АРМ, генерал-потполковник Горанчо Коте-

ски, беше во дводневна официјална посе-та на ВС на Р. Литванија, каде домаќин му беше НГШ на ВС на Р. Литванија, генерал-потполковник Арвидас Поциус. Ова е прва официјална посета на НГШ на АРМ на ВС на Р. Литванија. На средбата беше разгледана билатералната воена со-работка и нејзиното проширување помеѓу двете армии, искуствата од трансформацијата и учеството во меѓународните мировни опера-ции и можностите за користење на капацитетите за обука. За време на престојот во Вилнус, генералот Котески се сретна и со министерот за одбрана на Р. Литванија, Јоузас Олекас, а го посети и Полкот за обу-ка на копнените сили и Механизираната пешадиска бригада „Железен волк“. На средбите во Вилнус се разговараше и за соработка во доме-нот на заштитата на воздушниот простор (Air policing), по примерот на балтичките земји, како и за развојот на концептот за резервни сили, при што од страна на домаќините е покажан интерес за организирање за заедничка обука и користење на капацитетите за обука.Началникот на ГШ на АРМ ја оцени како исклучително значајна, потврдувајќи го придонесот и посветеноста на Р. Македонија и АРМ кон Европската безбедносна и одбранбена политика, имајќи предвид дека Литванија е членка на ЕУ и претседавач со Советот на ЕУ.

ПОСЕТА НА НГШ НА ЛИТВАНИЈА

ПРОДОЛЖУВАМЕ СО ПРИДОНЕСОТ КОН МЕЃУНАРОДНИОТ МИР

ачалникот на Генералштабот на АРМ, генерал-потполковник Го-ранчо Котески, се сретна со началникот на штабот на КФОР, бри-гаден генерал Давид Ајкок. На средбата беше искажано задовол-

ство од соработката на АРМ со силите на КФОР, особено во делот на поддршката на оваа мисија на НАТО за која во АРМ во изминативе го-дини функционира Координативниот центар за поддршка на земјата-домаќин. За време на престојот во ГШ на АРМ, генералот Ајкок оства-ри официјална средба и со директорот на ГШ на АРМ, генерал-мајор Димче Петровски, на која беше разговарано за унапредувањето на со-работката на АРМ со КФОР и за работата на Координативниот центар за поддршка на земјата-домаќин, чија основна мисија е директна под-дршка на мисијата КФОР.

СРЕДБА НА НГШ СО НШ НА КФОР

министерот Џафери, во последна-та деценија континуирано придо-несува во меѓународните мисии, посебно во мисиите предводени од НАТО, каде од 2002 г. до денес, во меѓународните операции биле распоредени околу 50% од вое-ниот персонал на АРМ. Како што додаде министерот, нашата држа-ва и идната година планира да го задржи истото ниво на придонес во меѓународните мировни опе-рации како и оваа година“.

ЗАЕДНИЧКА ВЕЖБА „Б-9“рипадниците на Полкот за специјални операции (пСО) на АРМ (еден тим од Баталјонот за специјални намени), од 20 до 26 октомври учествуваа на меѓународната заедничка вежба „Б-9“

која се одржа во Република Србија. На вежбата, покрај припадни-ците на пСО од Армијата на Република Македонија и припадници на Војската на Србија како домаќин, учество зедоа и припадници-те на специјалните сили од ч Босна и Херцеговина, Бугарија, Грција, Романија, Турција и црна Гора. Вежбата се одржа во рамките на „Б-9“-иницијативата на началниците на генералштабовите на армиите од земјите на Балканот, а на вежбата претходеа темелни и детални подготовки од стра-на на армиите-учес-нички, проследени со неколку планирачки конференции. На Де-нот за високи гости, Армијата на Републи-ка Ма кедонија ја прет-стави командантот на пСО, полковник Васко Ѓу рчиновски.

ОТВОРЕНИ ЗА СОРАБОТКА

епублика Македонија и Mи­нистерството за одбрана се секогаш отворени за побли­

ска и поактивна соработка со сите земји­партнери и на наше голе­мо задоволство лабораторијата за изучување на грчкиот јазик, од нејзиното отворање во 2007 г., па сè до денес, функционира не­пречено“, рече министерот за од­брана, Талат Џафери, на свече­носта која се одржа во Воената академија на РМ, каде беа доде­лени и првите сертификати на де­сетемина вработени во МО и во АРМ кои го завршија курсот по напредно познавање на грчкиот јазик, а на која присуствуваше и амбасадорот на Република Грција во Скопје, Харис Лалакос. „Пристапот на двете земји кон можноста за реализирање на ја­зичната обука, укажува на тоа де ка сме максимално посвете­ни, и е сигнал дека е возможно да се пробиваат определени барие­ри “, додаде министерот Џафери. Тој, притоа, нагласи дека Репу­блика Македонија и понатаму ќе остане фокусирана на развојот

на меѓусоседските односи кои се база за натамошно унапредување и раст на двете земји.Дваесет и осум вработени во МО и во АРМ го изучуваат грчкиот јазик, на основно и на напредно ниво.

ОД АКТИВНОСТИТЕ НА ОРОРМ

ЕДНОДНЕВНА ОБУКАВо рамките на годишните про-грами за обучување на младите резервни офицери и подофице-ри на ОРОРМ, на 28 септември во регионот на Штип (стрелиш-тето „Пенуш“ и касарната „Јане Сандански“), беше реализирана еднодневна обука – подготвител-но гаѓање со АП 7,62 мм на реден број 1 и технички собир за 150 ре-зервни офицери и подофицери од источниот и од повардарски-от дел на Македонија. Извршни-от одбор на ОРОРМ се опреде-ли при реализацијата на годиш-ните програми за едукација и обука, покрај младите резервни офицери и подофицери, врз до-броволна основа да ги вклучува и матурантите од средните учи-лишта и студентите од држав-ните и од приватните универзи-тети. Во практичната обука на стрелиштето „Пенуш“ учесници-те беа запознаени со безбеднос-ните мерки на стрелиштето, со тактичко-тех нич ките карактери-стики на АП 7,62 мм и со начинот на ракувањето со АП 7,62 мм.

По успешно завршеното гаѓање, во касарната „Јане Сандански“ во Штип беше организиран технички собир на кој учесниците на обука-та се запознаа со дел од военотех-ничките средства и со оружјето со кое располага Вториот баталјон на 1.МПБР со кој командува пот-полковник Стојанче Тодоров. ДОСТОИНСТВЕНО ЧЕСТВУВАЊЕБитката кај с. Кленоец на хра-брите бранители на слободната територија на Копачка и на Дебар-ца на 6 октомври 1943 година, со надмоќните сили на фашистички-от окупатор, во историската нау-ка и во колективната меморија на генерациите од тој период, прет-ставува величествена епопеја за храброста и нескршливиот сло-бодарски дух на македонски-те партизани. Не случајно коман-дантот на Главниот штаб на НОВ и ПОМ, генералот Михаило Апо-столски, во далечната 1972 годи-на, потсетувајќи се на овој настан и на пролеаната крв за слобода-та, битката кај Кленоец ја нарече

ОБИКОЛКА НА ЕДИНИЦИТЕачалникот на Генерал-штабот на АРМ, генерал-потполковник Горанчо Ко-

тески, во текот на октомври из-врши обиколка на единиците кои се сместени во ЗОК, одно-сно во гарнизоните во Штип и во Прилеп. Посетата на начал-никот на ГШ на АРМ се одвива во рамките на планот за оби-колка на гарнизоните на АРМ, чија реализација започна со по-сетата на Здружената опера-тивна команда (ЗОК) во гарни-зонот во Куманово, а се плани-ра до крајот на месец ноември началникот да ги посети сите гарнизони во АРМ.Во рамките на посетата на ка-сарната „Јане Сандански“ во Штип, припадниците на АРМ кои извршуваат редовни зада-чи во единиците од гарнизонот

„Втор Мечкин Камен“. На 70-го-дишнината од овој настан, кај спомен-обележјето во близина на с. Кленоец се одржа голем наро-ден собир на кој учествуваа не-колку стотини граѓани од населе-ните места во Копачијата, од Ки-чевско, од Охридско, од Демир-хисарско и од Гевгелиско, меѓу кои и голем број на резервни офицери, борци и младинци, со единствена цел, да им оддадат почит на храбрите бранители кои своите млади животи ги положија пред олтарот на татковината за слободна и посреќна иднина на идните генерации.

Живко Трајановски

КОНДИЦИОНЕН РЕКРЕАТИВЕН МАРШ

о рамките на планираните ак-тивности со годишниот план

и програма во месец октомври, вработените од Командата на КОД и од Центарот за изработка на доктрини, упатства и научени лекции (ЦИДПУНЛ), реализираа кондиционен рекреативен марш. Маршот за прв пат се реализи-раше во рамните предели на оп-штината Лозово во должина од 9 км. Убавото време и бројноста на учесниците придонесоа да поми-не брзо одредената релација во заеднички разговори и дружење. Ова дружење заврши со заед-нички ручек во мотелот-ресторан во с. Лозово.

ЗМО ВО ПОСЕТА НА ШТИПСКАТА КАСАРНА

аменик-министерот за од-брана, Емил Димитриев, бе-ше во посета на касарната

„Јане Сандански“ во Штип, каде што ги прими децата од градин-ката „Гоце Делчев“ од Пробиш-тип. Во оваа прилика тој го ис-такна значењето на соработката помеѓу АРМ и цивилните структу-ри, нагласувајќи дека ваквите по-сети се во функција на градење на љубовта кон татковината од најмала возраст. Децата од гра-динката „Гоце Делчев“ од Про-биштип имаа можност да се дру-жат со припадниците на АРМ и да разгледаат дел од опремата и просториите во кои се одвива жи-вотот и работата во оваа касарна.

13

Штип, од страна на НГШ на АРМ беа информирани за актуелната состојба во АРМ, како и за наред-ните планови и задачи. НГШ на АРМ во гарнизонот во Штип беше придружуван од: командантот на зОК, генерал-мајор Методија Ве-личковски, командантот на 1.ме-ханизирана пешадиска бригада, бригаден генерал Павле Арсоски, дел од началниците на секции од ГШ на АРМ и од командантот на гарнизонот во Штип. Од страна на НГШ на АРМ беше констатирано дека функционирањето и уреде-носта на касарната „Јане Сандан-ски“ е на потребното ниво и дека условите во кои се наоѓа, на при-

падниците на АРМ им овозможува-ат нормално одвивање на животот и работата. Началникот на ГШ на АРМ, генерал-потполковник Горанчо Котески, на 22 октомври го посети и гарнизонот во Прилеп. Ова е прва официјална посета на генералот Котески на ка-сарната „Мирче Ацев“ во Прилеп по нејзиното реактивирање на по-четокот од оваа година. Тој, на при-падниците на АРМ кои се дел од оваа касарна, им оддаде признание за постигнатите резултати, како и за напорите за унапредувањето на условите за живот и работа во гар-низонот во Прилеп, кои тие ги да-доа во изминатите девет месеци.

14

ботилницата имаше и амбасадорот на Австрија во Република Македонија, д-р Томас Мајкл Баер, кој ги пренесе иску-ствата на Република Австрија во оваа сфера. Темите кои беа опфатени на работилни-цата беа насочени кон политичките и во-ени лица кои имаат одлучувачка моќ, од-носно оние кои директно се инволвирани во оперативното планирање, како и прав-ните советници во министерствата за од-брана и генералштабовите на армиите. На оваа значајна работилница во текот на двата дена од нејзиното одржување учесниците активно дебатираа и раз-менуваа искуства во однос на повеќе теми поврзани со правото при воору-жен конфликт и пошироко. Се дебатира-ше за разликата помеѓу меѓународните и немеѓународните вооружени конфлик-ти. Посебно беа евалуирани ситуации-те на внатрешни немири и тензии, како и апликабилните закони во различни услови. Беше посочено и на историски-от развој и на генезата на апликабил-ните закони во немеѓународните воору-жени конфликти и легалниот статус во немеѓународните вооружени конфлик-ти. Посебен панел беше посветен на планирањето и извршувањето на опера-ции во немеѓународните вооружени кон-фликти. Мошне значајно беше тоа што се дебатираше и се разгледуваше начинот на воведување на законските регулати-ви апликабилни за немеѓународните во-оружени конфликти. Темите кои беа оп-

о перидот од 14 до 17 октомври, во организација на Министерството за одбрана на РМ, во Домот на АРМ во Скопје се одржа дводневна рабо-

тилница на тема: „Право при вооружен конфликт“. На оваа работилница активно учество зедоа претставници од Министерството за одбрана, Министерството за надво-решни работи, Министерството за вна-трешни работи, од Армијата на Републи-ка Македонија, професори од државните и приватните високообразовни институ-ции, како и од Воената академија „Гене-рал Михајло Апостолски“ – Скопје. Работилницата беше отворена од стра-

ПРАВО ПРИ ВООРУЖЕН КОНФЛИКТ

РАЗМЕНУВАЊА НА „ПРАВАТА“ ПРИ ВООРУЖЕН КОНФЛИКТ

на на државниот секретар во Министер-ството за одбрана, г. Сашо Стефаноски, при што од негова страна беше потенци-рано значењето на оваа работилница во имплементирањето на правните проце-дури при конфликти, но и при мировни мисии во кои учествува Армијата на Ре-публика Македонија. Државниот секре-тар Сашо Стефаноски, покрај значењето на меѓународното право при вооружен конфликт, ја потенцираше и улогата на Министерството за одбрана во подго-товката на војниците кои се испратени во мировни мисии. Покрај државниот се-кретар на Министерството за одбрана, свое обраќање на отворањето на ра-

15

фатени во рамките на оваа работилница и кои ги посочивме погоре, имаа за цел да се подигне свеста на сите политички и воени нивоа и да се овозможи учесни-ците да реагираат во нивната сфера на одговорности во координација со прин-ципите и правилата на меѓународното хуманитарно право, апликабилно во немеѓународните вооружени конфликти.Во однос на значењето на работилница-та „Право при вооружен конфликт“, про-фесорот Александар Дончев, декан на Факултетот за детективи и безбедност при Универзитетот ФОН, истакна дека оваа работилница е многу значајна не само за вооружениот состав, туку уште повеќе и за цивилниот состав. Тој дода-де дека на работилницата беше разгова-рано за дистинкцијата помеѓу цивилите и борците, цивилните и воените објекти, за спроведување на меѓународното ху-манитарно право, односно потреба-та цивилното население да биде запо-знаено со правата и обврските и начи-нот на постапување при воени конфлик-ти, без разлика дали се работи за вна-трешен или меѓународен конфликт и како најзначајна ја истакна дискусијата за подигнување на свеста на командно-

то, на извршното и на цивилното населе-ние, односно дека истите треба да имаат информации за правилата и принципите кои мора да се почитуваат или, пак, не се дозволени. Професорот Башким Селмани од Држав-ниот универзитет во Тетово истакна дека на оваа работилница се дискутираа теми кои досега и не биле многу дискути-рани, како на пример правото при воору-жен конфликт од аспект на човековите права, кои се човековите права, кои се полициските права и кои се правата на армијата. Се дискутираше и за конфлик-тната ситуација која има многу последи-ци, која тешко се решава, осврнувајќи се притоа на тоа дека и ние на Балканот

имаме многу искуство со последици од војните.Сите ние коишто земавме учество на оваа работилница имавме можност да ги споделиме своите искуства како пе-дагози и аналитичари со врвните ана-литичари и експерти од оваа област, како од цивилната сфера така и од ис-куствата на генерали на армијата. Лич-но сметам дека сите придобивки произ-лезени од оваа работилница треба да се објават во јавноста, преку медиумите и на предавањата на универзитетите со цел да се ограничат и да се спречат сите појави во општеството со кои се кршат основните човекови права, како на при-мер случаите со тепачките на ученици-

те во автобусите и на други јавни ме-ста и слично. Меѓународното хуманитар-но право треба да се вклучи и во програ-мата на средните училишта за да можат учениците да се развиваат во насока на тоа дека, иако се тие малолетни и мла-ди, сепак нивните дела влијаат негатив-но врз иднината на државата. Амбасадорот на Австрија во Република Македонија, д-р Томас Мајкл Баер, цело-сно се согласи со сите забелешки и заклу-чоци од овие наши дискусии и вети дека во иднина ќе креираат слични проекти на ниво на универзитетите, средните учи-лишта и основните училишта.Генералот Карл Едлингер од Министер-ството за одбрана и спорт на Републи-ка Австрија, кој воедно и ја водеше це-лата работилница, во своето финално обраќање ги замоли учесниците да про-должат со проширувањето на нивни-те знаења, но и да ги споделуваат сво-ите знаења колку што е можно повеќе со сите инволвирани и заинтересирани, а со тоа тие стануваат „амбасадори на меѓународно право“ и истовремено при-донесуваат кон мирот и безбедноста на земјата и регионот. Генералот Едлингер и министерот за од-

брана, г. Талат Џафери, во своите зав-ршни обраќања имаа заеднички став во однос на тоа дека ваквите работилници во иднина треба почесто да се организи-раат, и тоа на регионално ниво.Работилницата беше свечено затворена од страна на министерот за одбрана, г. Талат Џафери, кој го искажа своето задо-волство од сработеното на работилни-цата, а воедно упати и благодарност до Амбасадата и до Министерството за од-брана и спорт на Австрија за одржување на ваков тип работилница, која за првпат се организира во соработка со Републи-ка Австрија.

д-р Илбер Села

На оваа работилница се дискутираа теми кои досега и не биле многу дискутирани, како на пример правото при вооружен конфликт од аспект на човековите права, кои се човековите права, кои се полициските права и кои се правата на армијата. Се дискутираше и за конфликтната ситуација која има многу последици, која тешко се решава, осврнувајќи се притоа на тоа дека и ние на Балканот имаме многу искуство со последици од војните.Сите ние коишто земавме учество на оваа работилница имавме можност да ги споделиме своите искуства како педагози и аналитичари со врвните аналитичари и експерти од оваа област, како од цивилната сфера така и од искуствата на генерали на армијата.

16

стражителите на ОН собираа при-мероци на местото каде што пад-наа ракетите во источниот дел на предградието на Дамаск. САД

тврдат дека имаат докази дека бил упо-требен боен отров „сарин“ за да се убијат повеќе од 1.400 цивили при нападот во Сирија, извршен на 21 август годинава.Aко тоа е така, тогаш американските на-пади врз Сирија би можеле да се фоку-сираат на воените бази, но тие исто така би можеле да ги уништат и резервите на хемиското оружје со помош на оружје за уништување на оружје за масовно уништување. Од 1998 година, Пентагон развива оружје за уништување на хеми-ско оружје без негово ширење. Американските воени воздухопловни сили неколку години развиваат оружје со цел уништување на складовите со хе-миско или биолошко оружје, без нивно растурање или ослободување во окол-ните области.Ова оружје има цел да ја ограничи ко-латералната штета и ефекти. Се работи за муниција (авиобомби) од типот PAW, (PAW - Passive Attack Weapon) односно за оружје за пасивен напад и за авиобом-бите од типот „Crash Pad“. Овие оружја може да се носат со авиони, како што се борбените авиони Ф-15 или Ф-22 и бом-бардерите Б-2 или Б-1. Најверојатно, Во-еното воздухопловство ќе го распореди ова оружје на авионите Б-2 или Ф-22 за да ги искористат нивните предности во избегнувањето на радарите со помош на стелт-технологијата и со оглед на на-

сокоразорен експлозив и 190 kg бел фос-фор. Дизајниранa e за напад врз скла-дови со хемиско или биолошко оружје. Со употреба на експлозивот PBX-109 за фрагментација на боевата глава се врши пробивање на складовите, а со бели-от фосфор, кој гори со брзина од околу 2.700 ° C, се уништува хемиското, одно-сно биолошкото оружје. Саринот, на при-мер, е запалив и високите температури брзо ќе го уништат. Ова оружје би тре-бало да биде способно за уништување на хемиски и биолошки агенси без да се предизвика контаминација на околината.Бомбата „CBU-107“ спаѓа во таканаре-чените оружја за пасивен напад (PAW

предните одбранбени противвоздушни системи со кои располага Сирија.Дали овие оружја би можеле да се кори-стат доколку се нареди напад врз Сирија? Претставниците на Военото воздухо-пловство на САД не коментираат дали овие оружја би биле дел од оружјето кое би се употребило при евентуалниот на-пад врз Сирија. Началникот на здружени-от генералштаб на САД, генералот Мар-тин Демпси, не понуди никакви специфи-ки во однос на деталите од планирањето или тековните размислувања, но истак-на дека одредени сесии, состаноци и размислувања се во тек.„здружениот штаб продолжува со соста-ноци и планирање со цел да му се обезбе-ди најдобар можен воен совет и опции на претседателот. Би било несоодветно да се шпекулира за тоа каква одлука може претседателот да донесе и кои воени оп-ции може да се користат за поддршка на таа одлука. Американската војска остану-ва на ставот дека ќе обезбеди голем број на воени способности, како што ќе наре-ди претседателот“, истакна Скот Меклни, портпарол на здружениот генералштаб.Авиобомбата „CrashPad“ или „Blu-119/B“, е бомба која развива висока темпера-тура, дизајнирана за горење на хеми-ските агенси пред тие да можат да би-дат штетни. Авиобомбата е развиена во 2002 година и првпат е употребена за поддршка на операцијата „Слобода за Ирак“ во 2003 година. Оружјето се со-стои од 900 kg тешка бомба од класата „Мк 84“, со околу 66 kg на „PBX-109“, ви-

КАКО САД МОЖЕ ДА ГО УНИШТИ ХЕМИСКОТО ОРУЖЈЕ НА СИРИЈА?

ОРУЖЈЕ ЗА УНИШТУВАЊЕ СКЛАДОВИ СО ОРУЖЈЕ ЗА МАСОВНО УНИШТУВАЊЕ

- Passive Attack Weapon), и е намене-та за уништување на складови со хеми-ско оружје, без употреба на експлозив. Оружјето за пасивен напад, или „PAW“, вклучува исфрлање на прачки, пенетра-тори од челик и волфрам со различни димензии, за да се создаде кинетичка енергија без користење на експлозиви. Ова оружје е наменето за напад на цели каде експлозивната сила е непожелна, како што се складови и цистерни за го-риво или објекти за складирање на хе-миско или биолошко оружје во цивилни области. Ова оружје за првпат е употре-бено за уништување на антени на Мини-стерството за информации во Ирак, за време на операцијата „Слобода за Ирак“ во 2003 година.Идејата е да се постигнат стратегиски вредни ефекти на бојното поле, без да мора да се оштетат или да се нападнат големи делови на инфраструктурата на нападнатата земја или област. Исфрле-на со голема брзина, 450-килограмската бомба се распрснува и во вид на дожд паѓаат повеќе од 3700 челични и волф-рамови прачки на вкупна површина со пречник од околу 60 метри. Прачките-пенетратори, кои се со димензии од не-колку сантиметри до неколку десети-ци сантиметри, можат да онеспособат непријателски резервоари за гориво, ан-тени или хеликоптери, без смртоносни последици врз луѓето.Аналитичарите тврдат дека доколку оружјето биде исфрлено од доволно ви-сока височина и има можност да пату-ва со доволна брзина – тоа може да ги уништи резервите на хемиско оружје без дополнителна контаминација. Кога ќе се погоди нешто со голема брзина, исклу-чително брзо се добива неверојатна то-плина во затворен простор, која може да претвори во пареа сè што е во таа об-ласт. Според нив, можноста да се генери-ра потребната топлина која ќе биде до-волна за горењето или неутрализирање на штетните агенси е суштински елемент за успехот на ова оружје. Затоа, за да се процени ефективноста на ова оружје, прво мора да се утврди потребната тем-пература за брза неутрализација. Пентагон има и ново тајно оружје за неутрализирање на местата каде се скла-дирани хемиски или биолошки оружја: ракетни топки. Тоа се шупливи сфери на-полнети со ракетно гориво, кои кога ќе се запалат, согоруваат сè околу себе со голема брзина, уривајќи ѕидови и врати, претворувајќи ја целата зграда во пекол. Креаторите ги нарекуваат „запаливи ки-нетички огнени топки“. Пентагон не сака да зборува за нив, но одредени објавени документи покажуваат дека огнените топки биле подложени на тестови врз подземни бункери.Постојат голем број бомби кои би може-ле да уништат лабораторија, а бомбите за уништување на бункери може да се справат со зајакнати подземни објекти. Но, уништувањето на оружјето за масов-но уништување со експлозиви не е до-бра идеја. Користењето на високоразур-нувачки експлозиви веројатно ќе го ра-

простории. Се претпоставува дека оваа бомба во периодот до 2008 година е произведувана во мали количини и дека сè уште се работи на подобрување на оваа технологија.Кинетичките огнени топки може да бидат ефектен начин за безбедно уништување на хемиско или биолошко оружје за ма-совно уништување. Тие, исто така, мо-жат да бидат ефикасни и против нукле-арни објекти, при што можат ефикасно да уништуваат низ целиот комплекс, без притоа да предизвикаат ширење на ра-диоактивноста. Помали полнења со огнени топки биле предложени и за ракети и гранати за рач-ни фрлачки за тактичка употреба. Позна-то е, бидејќи во моментот не се распола-га со тактички опции за справување со сомнителни хемиски или биолошки ла-боратории управувани од страна на те-рористите или други, дека постои за-интересираност за полнење на 84 mm ракети за SMAW (Shoulder-Launched Multipurpose Assault Weapon), рачните ракетни фрлачки. Mоже да се најдат и други употреби на ог-нените топки како „технологија за ниска колатерална штета“. Боева глава, пол-на со огнени топки нуди начин да се из-бркаат сите станари на зградата, без таа да предизвика рушење и оштетување на околните структури. Нема експлозија, нема фрагментација. Се разбира, запа-ли вото оружје може да предизвика ме-диумски и политички реакции, но досе-гашната зголемена употреба на термо-

шири на еден широк простор, а тоа е ток-му она што треба да се избегне.Полнењето на бомбaта „BLU-119/B“ е комбинација на експлозив и запалива материја која е поефикасна отколку бом-ба со експлозив, но не е многу безбед-на. Експлозијата предизвикува преголем притисок и ослободува опасен материјал. Сепак, без никаков експлозив запали-вите материи нема да бидат соодветно дисперзирани. Но, запаливите материи, исто така, мора да ја одржуваат темпе-ратурата подолго време, за да се осигура уништувањето. Тоа значи вжештување на целата структура за само неколку се-кунди. Постоечките запаливи материи имаат тенденција да горат силно и брзо.Едно од решенијата е замена на стандар-дниот експлозив или на запаливите мате-рии со полнење од кинетички огнени топ-ки. Кинетичката огнена топка е шуплива сфера со дупка на неа. Кога внатрешно-ста ќе се запали, дупката делува како ра-кетна млазница. Кинетичките огнени топ-ки произведуваат издувни гасови со ис-клучително висока температура кои ја за-греваат околината со температура од над 500 степени целзиусови за неколку се-кунди. Нивните случајни рикошетирања гарантираат дека тие ќе го исполнат секој простор кои тие го заземаат и се способ-ни за ширење низ структури со повеќе простории.Овој проект е завршен во 2006 година, со бомбата „BLU-109“, која била испол-нета со полнење од огнени топки, а која била тестирана врз бункери со повеќе

17

Во Белград, компанијата „Југоимпорт СДПР”, на саемот за одбранбени систе-ми и опрема, „Партнер 2013”, за првпат го претстави новото повеќенаменско оклоп-но возило „Лазар 2“ (8х8). При развојот на возилото „Лазар 2“ во голема мерка се ко-ристени искуствата и техничките решенија применети кај концептното оклопно воз-ило „Лазар“. Но, за разлика од концепт-возилото „Лазар“ кое припаѓа на класа-та MRAP, новото возило „Лазар 2“ припаѓа на класата MRAV. Оклопот на „Лазар 2“ овозможува кружна заштита од проекти-ли со калибар од 14,5 mm, односно според НАТО STAnAg кореспондира со ниво на за-штита level iV. Возилото „Лазар 2“ е развиено според западната воена филозофија за градба на оклопни возила. Односно, на возилото главниот влез му е од задната стра-на во облик на рампа во која има вградени 2 врати кои се отвораат странично, а кај позицијата на возачот има плус една помала врата, додека моторот е поставен напред од десната страна. Возилото поседува независна суспензија на секое тркало што овоз-можува одлична проодност по земјен терен. За подобра прегледност и свесност на бо-иштето (по примерот на MRAP возилата), за десантното одделение на бочните страни од возилото се поставени по 5 оклопни стакла, а под нив пушкарници за дејствување од внатрешноста. Војниците во транспортниот дел се седнати со грб едни кон други, а за нивни потреби на кровот од возилото се поставени и два отвори. На централниот горен дел од возилото се поставува борбена купола, односно по желба на купецот на возилото може да се постави управувана борбена станица и борбена купола со екипаж кои може да се опремат со автоматски оружја со калибар од 12,7 mm до 30 mm и про-тивоклопни ракети. Инаку, за потребите на возачот на возилото се вградени 5 камери од кои две го покриваат предниот дел, две бочните страни и една задниот дел од воз-илото. Според желбата на купецот, во возилото се вградува и радиокомуникациски си-стем, климатизација, АБхО-заштита, различни сензорски системи (оптички, термал-ни...) и друго. Првиот купец на повеќенаменското оклопно возило „Лазар 2“ (8х8) е Па-кистан, кој набави 3 возила за изведување процена, а доколку ги исполни потребите, постои интерес за лиценцирано производство.

Следеќи го светскиот тренд во развојот на новата генерација БВП-возила, турската компанија за наменска индустрија „Отокар“ самостојно го разви, го дизајнираше и го произведе повеќенаменското оклопно гасенично возило „Tulpar“, кое може да се ко-ристи како БВП или ОТ. Ова возило на јавноста за првпат беше презентирано во мај 2013 г. на саемот за оружје „Defense Exebition iDEF 2013“. Возилото претставува модер-на платформа која се карактеризира со голема мобилност, добра модуларна оклоп-на заштита, современа електроника, голема бојна моќ и друго. Според производите-лот, од возилото може да се развијат различни специјализирани верзии, како на при-мер: БВП, ОТ, антитенковска верзија, минофрлачка верзија, ПВО-верзија, инженери-ско возило, извидувачко возило, амбулантно возило, командно возило и др. Градбата и распоредот на возилото „Tulpar“ е стандарден, а влегувањето/ излегувањето во воз-илото се изведува преку хидраулично управувана рампа поставена на задниот дел, во која е интегрирана врата. Композитниот оклоп поставен на возилото обезбедува круж-на заштита од проектили со калибар 14,5 mm, додека на одредени зони од возило-то, оклопот може да обезбеди заштита и од панцирни проектили од 25 mm. Но, по по-треба може да се постави и дополнителен оклоп со цел зголемување на заштитата од проектили со поголеми калибри. Возилото е опремено со најновата генерација на ди-гитален систем за контрола на огнот, со електрооптички системи кои овозможуваат дејствување во сите временски услови, преку ден и ноќ, вграден е климатизер, систем за АБхО заштита,а како опција за вградување се нуди и дополнителен агрегат, опре-ма за C4i и друго. Како погон во возилото се вградува турбо дизел-моторот „Scania Di 16“ со моќност од 810 ks. За борбено дејствување на возилото можат да се поставува-ат различни модели на далечински управувани борбени станици на кои се поставува-ат митралези со калибар од 7,62mm и 12,7mm и топови со калибар од 25mm и 30mm. На БВП-верзијата се очекува да се вгра-ди стабилизираната борбена станица „Mizrak-30“, која е опремена со 30 mm топ и коаксијален митралез со калибарод 7,62 mm и лансери на димни кутии. По желба на куполата може да се додадат и ласери за противоклопните ракети uMTAS со до-стрел од 8 km. За потребите на команди-рот и нишанџијата, „Mizrak-30“ е опремена и со два стабилизирани нишани со вграде-ни CCD-камери.

Ивица Дамески

ПОВЕќЕНАМЕНСКО ОКЛОПНО ВОЗИЛО „ЛАЗАР 2“

18

баричко оружје покажа дека ова не треба да биде пречка.Сегашната технологија на кинетички ог-нени топки се чини дека ќе остане на ли-стата на тајни оружја. Затоа, сите што во-дат лаборатории за хемиско или биолош-ко оружје, под претпоставка дека никој нема да ризикува да ги нападне, треба да се плашат.Секој напад со оружје за пасивен напад ќе вклучи и планирање со симулациска-та алатка на американските воздухоплов-ни сили, наречена „Serpent“ или „Змија“. Оваа алатка комбинира модели на ефек-ти од експлозијата, распрснувањето во ат-мосферата и стапката на неутрализација

на хемиски агенси за да предвиди мо-дел на „колатерални опасности“ од напа-дот на целта со складови со хемиско или биолошко оружје, со различен спектар на оружја. Деталите за целта, а исто така и процената на ефектите од нападот вед-наш штом ќе се случи, се врши со употре-ба на минијатурни беспилотни летала кои се ослободуваат од опашката на бомбата неколку секунди пред ударот. Ова би тре-бало да обезбеди итно предупредување ако се појави облак од токсичен чад. Вкупната количина на хемиското и био-лошкото оружје во Сирија се процену-ва дека варира од неколку стотици па до неколку десетина илјади тони, а нивната разместеност на десетици локации, така што целата идеја за нивно уништување е сомнителна. Нивното уништување не може да биде сеопфатно и со експлози-ите може да се ослободи смртоносен гас со фатален исход, дури и ако се направи доволно топлина.Некои експерти забележуваат дека ком-понентите за сарин може да се чуваат од-делно, бидејќи тој обично се меша крат-ко време пред да се употреби, така што со бомбардирањето на складовите може да се предизвика нивно мешање. Затоа, далеку подобар избор, ако постои наме-ра да се уништи хемиското оружје, е да се оди на терен, да се пронајде и да се за-плени оружјето, а потоа да се демонтира и безбедно да се уништи.

Александар Стојчевски

ОКЛОПНО ГАСЕНИЧНО ВОЗИЛО „TulPAR“

19

д фабриката и леталиштето не-далеку од Милано, за првпат на 3 февруари 2001 година, полету-ва нов тип на хеликоптер познат

како „AgustaWestland 139“ (AW139). Тој е нова генерација на хеликоптери, со поставување нови стандарди, во соглас-ност со најновите строги барања во по-глед на перформанси и безбедност. Воз-духоплов со одлични способности со широк спектар на работни услови на оперирање, вклучувајќи т.н. „hot and high“ услови. Оригинално дизајниран и развиен заеднички од страна на „Agusta“ (Италија) и „Bell“ (САД), хеликоптерот е продаден како Agusta-Bell AB139. Соработката помеѓу „Agusta и Bell“ за-почнува во 1952 година и продолжува со дизајн и производство на: „Agusta-Bell 204“ (1961 година), „Agusta-Bell 205“ (1966 година), „Agusta-Bell 206“ (1968 го-дина), „Agusta-Bell 212“ (1971 година) и „Agusta-Bell 412“ (1981 година) со негова-та модификација „Griffon“ во 1983 година.Во 1997 година, италијанскиот произво-дител на хеликоптери „Agusta“ започ-на програма за развој и замена за „Bell Huey“-семејството на хеликоптери. Исти-те би биле изградени во многу големи ко-личества од страна на „Bell“-хеликоптер и под лиценца од „Agusta“. Потенцијалниот пазар предвидувал производство и про-дажба на околу 900 хеликоптери. Во 1998 година, „Bell“ и „Agusta“ потпишуваат до-говор за заедничко вложување, обеди-нети во „Bell/Agusta Aerospace Company“ (BAAC). Договорот предвидувал да се

integrated avionics systems, maintenance and ground procedures, crew resource management, aircraft performance и aircraft publications.

КараКтеристиКи на хелиКоптерот„AgustaWestland 139“ е среден, транспор-тен, повеќенаменски, двомоторен хели-коптер. Хеликоптерот се карактеризира со дизајнерски црти карактеристични за со-времените хеликоптери. За посадата, пат-ниците и техничкиот состав е предвиден максимален комфор со можност за влез од двете страни, а резервоарите за гори-во се наоѓаат веднаш зад товарната каби-на. Опашниот мотор е поставен на високо издигната позиција од безбедносни причи-ни. Стојните тркала се зајакнати и се вовле-кувачки. Со цел намалување на трошоци-те, цивилната и воената варијанта на хели-коптерот имаат 90% исти делови. Врева-та што ја произведува хеликоптерот е за 5 децибели помала од стандардите, како

развијат два воздухоплови: еден конвен-ционален хеликоптер (AB139) и тилтро-тор воздухоплов („Agusta“ и „Bell/Agusta BA609“), сличен на „Bell Boeing V-22 Osprey“. Хеликоптерот е редизајниран во AW139 кога „Bell“ се повлече од проектот. AW139 стана еден од највлијателните производи на „AgustaWestland“ и последователно на тоа е развиен во две варијанти на сред-ни хеликоптери: воено-ориентиран AW149 и хеликоптер за потребите на цивилниот пазар AW189.Од септември 2012 година, „Agusta Westland“ воведува програма за теорет-ска обука без неопходно присуство на кандидатите. Системот „Distance Learning Portal“ овозможува успешен тренинг на пилотите. Наставата ги покрива неопход-ните предзнаења, кои би се надградиле во компанијата на Instructor-led Type Rating Ground School. Предметите достапни пре-ку далечинско учење вклучуваат: general description of the aircraft, introduction to

повеќенаменски двомоторен хеликоптер

AW139

20

резултат на композитни лопатки на глав-ниот ротор со нов аеропрофил. Во декем-ври 2004 година, AW139 беше оценет како хеликоптер со помали оперативни трошо-ци и поголема продуктивност од кој било друг хеликоптер во класата од 5-8 тони. Хеликоптерот има пет краци на главниот ротор изработени од титаниум и компози-тен материјал. Може да се превезуваат 15 патници сместени во три реда во товар-ната кабина и товар до 2500 kg. AW139 е дизајниран за лесно и брзо одржување со намален број на делови, лесен пристап до критичните системи со проширена компо-нента на животниот циклус. Најкарактеристични мисии за кои се кори-сти овој хеликоптер се: Law Enforcement, Emergency Medical Service, Anti-Drug Patrols, Illegal Migrant Interdiction, Maritime and Offshore Oil Operations, Fisheries Enforcement, Executive Transport и Search аnd Rescue. Како варијанти кои се употре-буваат се: AB139 (оригинална италијанска продукција), AW139 (изграден во Италија и САД), AW139M (воена варијанта) и HH-139A (го користи „Italian Air Force“ за мисијата Search-аnd Rescue).Во 2006 година, компанијата започну-ва со развој на AW149 воена верзија на овој хеликоптер. Тој е со посилни мото-ри, а стојниот трап е зајакнат. Трупот е продолжен, со што е овозможено транс-портирање на 12-18 потполно опремени војници и поседува поголем карго-простор. Борбените верзии се опремени со оклоп, сигнализатори за озраченост како и моду-ларно вооружување. Варијантата AW149 како „Multi-Role Battlefield Helicopter“,

ГЕНЕРАЛНИ КАРАКТЕРИСТИКИ

ПОСАДА 1 до 2 члена

ДОЛЖИНА 13.77 m (17.57 m AW149)

ВИСИНА 12.180 mm

ТЕЖИНА НА ПРАзЕН ХЕЛИКОПТЕР 3.622 kg

МАКСИМАЛНА ТЕЖИНА НА ПОЛЕТУВАњЕ 6.400 kg (8.600 kg AW149)

МАКСИМАЛНА БРзИНА 310 km/час

КАПАцИТЕТ 15 патници (18 патници AW149)

МАКСИМАЛЕН ДОЛЕТ 1.061 km

ПЛАФОН НА ЛЕТ 6.100 метри

МОТОРИ 2 × Pratt & Whitney Canada PT6C-67C turboshaft engine, 1.679 KS секој (3.358 KS вкупно)

21

„AgustaWestland“ ја објави за време на Farnborough Air Show во 2006 година. Компанијата прими повеќе нарачки, од кои преку 200 хеликоптери се испорачани до јануари 2009 година. Хеликоптерот изобилува со современа опрема и системи, и тоа за: гасење пожар, метеоролошко извидување, специјална опрема за барање и спасување, систем за носење надворешен товар, дигалка за спасување од непристапни места, си-стем за двојно скокнување на специјалци со јажиња, звучен систем итн. Напредната авионика вклучува: FLIR-camera, Downlink Transmission Capability (Air-to-Ground), Satellite Based Augmentation System (SBAS), Health and Usage Monitoring System (HUMS), Thermal Imaging аnd High-Definition Low Light Sensors, Maritime Automated Identification System (AIS), GPS Integrated Moving Map Display, SAR Radar, NVG Cockpit Lighting, Nightsun, TAC Radios, Four Axis Autopilot, Emergency Flotation System, Direction Finding Equipment, LCD- покажувачи („glass“ кокпит опремен со че-тири колор дисплеја), Store Management System (SMS), Traffic Collision Avoidance System (TCAS) и Full Ice Protection System (FIPS) кој овозможува летови во позна-ти временски услови проследени со заледување. За обука и тренинг придо-несува напредниот симулатор (Full Flight Simulator). Simplex Aerospace Fire Attack System развиен од страна на јапонците, преку Multi Function Display (MFD), му овоз-можува на пилотот полесно маневрирање и контрола над операциите во процесот на полнење вода и гасење пожари. Со ова значително се зголемува безбедноста при мисиите за гасење пожари. Со лансирањето на AW139, компанијата целосно го приспособи својот тек. „Тоа го промени нашето однесување како компанија“, изјави Spagnolini, новиот из-вршен директор на „AgustaWestland“.

СоработкаВо текот на 2006 година, беше објавено дека „Japan Coast Guard“ го селектира-ла AW139 за замена на својата флота хе-ликоптери „Bell 212“. „AgustaWestland“ ја објави соработката со Јапонија за продажба на хеликоптерите AW139 за оперирање во следните служби: Japan National Police Agency, Tokyo Metropolitan Police Department, Japan Coast Guard, Kansai TV, Saitama Prefecture и Fire and Disaster Management Agency. Со ова бројот на хеликоптерите се зголемува на повеќе од 30, од кои 10 се веќе во служба на Tokyo Metropolitan Police Department. „AgustaWestland“ отвори нов регионален бизнис со седиште во Токио во 2008 годи-на, како резултат на поддршката на својот растечки бизнис во Јапонија. Хеликоптери-те за Japan National Police Agency (JNPA) се очекува да влезат во употреба во текот на 2014 година.Во јуни, 2010 година, „Agusta“ ја објавува соработката со рускиот „Rosvertol“ (произ-водител на хеликоптерот Mi-28) за изград-ба на линија во Tomilino, Московски регион. „Russian Helicopters“ и „AgustaWestland “(Finmeccanica Company) потпишаа мемо-

рандум за разбирање за планирани 20 хе-ликоптери за руската федерација. Сора-ботката оди и понатаму со основање за-едничка компанија „HeliVert,“ за изработка на една серија на AW139 во фабрика во регионот на Москва.US Department of Homeland Security пре-ку својата програма US Air Forces Common Vertical Lift Support Platform (CVLSP), ќе ги користи хеликоптерот за мисиите: SAR (Search and Rescue), Law Enforcement and Transport. Сепак US Coast Guard се-уште ја оперира флотата на Eurocopter MH/HH-65 Dolphins за мисијата SAR. Во 2007 година во Филаделфија, САД се от-вора втората производствена линија на „AgustaWestland Aerospace“.Од минатата година, „Egyptian Air Force“ изврши набавка на овој тип на хеликоп-тер за мисијата „Search and Rescue“. Воз-духопловите се карактеризираат со изво-нредни способности на т.н. „High and Hot Conditions“, интегрирана авионика, ком-плетен систем за заштита од заледување, овозможувајќи на посадите извршување мисии во најсложените временски услови. „AgustaWestland“, согласно договорот од јануари 2013 година, ќе го обезбеди „Azerbaijan Airlines“ со 10 нови хеликоп-тери во вкупна вредност од 115.000.000 €. Ова е прв пробив на компанијата на азербејџанскиот пазар. Хеликоптери-те ќе се користат за: Offshore Transport Operations, Emergency Medical Services, Search аnd Rescue и Vip Transport.Полицијата и дел од цивилните структу-ри во Кина, хеликоптерот AW139 го ко-ристат за повеќе мисии, меѓу кои: Law Enforcement, Disaster Relief, Fire Fighting, Water Pollution Monitoring, VIP, Utility и Passenger Transport.„Swedish Maritime Administration“ со дого-вор од ноември, 2012 година, порачува ва-ков тип со опрема за мисијата „Search and Rescue“ (SAR). Првите испораки се очеку-ваат пролетта 2013 година. Шведската по-морска администрација е надлежна за по-морски и воздухопловни SAR-услуги во Шведска и ќе оперира од 5 бази во целата земја. Со воведувањето во употреба, овој хеликоптер од средината на 2013 година, ќе го замени досегашниот „Sikorsky S-76“.Понатаму, „Irish Air Corps“ започнал со при-емот на првите AW139 во текот на 2007 година и замена на „Aerospatiale Alouette III“. Не само воениот сектор е зантересиран за овој хеликоптер, тука е и „Brunei Shell Petroleum“-компанијата која хеликопте-рите и симулаторот (Full Flight Simulator) ги испорачуваат преку „AgustaWestland Malaysia“.Како заклучок вреди да се напомене ста-тистиката која вели дека речиси 180 корис-ници од над 50 земји во светот порача-ле околу 660 AW139-хеликоптери. Воору-жените сили на Ирска, Катар, Австралија, Обединетите Арапски Емирати, Италија и Египет се само дел од оние кои ги кори-стат хеликоптерите AW139. Ваков тип на хеликоптер е повеќе од корисен и за маке-донските воени и цивилни власти.

Драган Павловски

Возилото за разминирање „PEROCC“ е изработено од компанијата „Пирсон ин-женеринг“ (Pearson Engineering), која e специјализирана за изработка на системи за деминирање. Возилото е всушност мо-дифициран комерцијален тежок натовару-вач на тркала на компанијата „Caterpillar“.Целта на компанијата е да обезбеди воз-ило за расчистување на патишта, способ-но за откривање и отстранување на експло-зиви од патот, истовремено обезбедувајќи максимална безбедност за неговиот трич-лен екипаж. Моторот на возилото е сместен назад, окло-пената кабина за екипажот е монтирана на шасијата, возачот е сместен напред, опера-торот на далечински управуваната воору-жена станица „Protector RCWS“ е сместен во средината, а на највисоката позиција на возилото е сместен командантот на возило-то, кој на овој начин има најдобар панорам-ски поглед.Нивото на заштита на екипажот е поголемo од нивото 3 според СТАНАГ 4569. Напред, пред тркалата, се наоѓа дводелен систем со валјаци, кои го расчистуваат патот за само-то возило бидејќи задниот централен еле-мент овозможува расчистување на прео-станатиот централен дел. Валјаците се от-порни на експлозии и секој може да гене-рира до 550 кг потисна сила. Во случај на експлозија, валјаците може брзо да се за-менат. Механичката рака монтирана на возилото е способна да испитува сомнителни области и предмети. Таа, исто така, може да се кори-сти и за подигање на товар од 1.500 кг, роти-ра 360 О и има дофат до 7,5 м. На неа може да се монтираат бројни најразлични алатки, од рипер, дигалка, копач, механичка рака, па сè до георадар кој ги проследува сликите до операторот и командантот на возилото.Работењето на сите системи - валјаците, механичката рака и вооружената стани-ца - може да се контролира од екипажот сместен во оклопната кабина. Просторот за складирање на возилото e така конфигури-рано за да се обезбеди место за резервни сетови на валјаци и тркала, овозможувајќи

нивна брза поправка, односно замена.Возачот го контролира возилото и работи со системот валјаци и со механичката рака. Операторот на вооружената станица е пози-циониран веднаш зад возачот и ракува со вооружената станица. Командантот седи на највисоката позиција во задниот дел на ка-бината со цел да има подобра прегледност. Сите членови на екипажот имаат одличен круг на видливост и истовремен пристап до сликата од индиректните набљудувачки ка-мери.

Александар Стојчевски

ВОЗИЛО ЗА ДЕМИНИРАЊЕ „PEROCC“

22

егендарниот американски лесен ед-номоторен хеликоптер „Бел 206“ (Bell 206) е нераскинливо поврзан со историјата на македонската ави ја ција. Токму со овој тип на летало во далеч-

ната 1970 г. беа удрени темелите на совреме-ната македонска ави јација, а денес со „Бел 206“ во рамки на Центарот за обука на пи-лоти (ЦОП) се создаваат и идните пилоти на македонското воено воздухопловство. Хеликоптерот „Бел 206“ сам по себе заслу-жува еден поширок осврт, но во оваа при-года нема да навлегуваме во подетаљно анализирање на ова летало туку накратко ќе се осврнеме на неколку значајни настани од историјата на неговата служба во корист на македонската држава.

„Бел 206“ во служБа на македонската полицијаПрвите чекори насочени кон соз да вањето на современата македонска авијација беа направени во далечната 1970 г. кога на то-гашната Хеликоптерска единица на маке-донската милиција беше испорачан еден нов, произведен по лиценца во Италија, ле-сен едномоторен хеликоптер „агуста-бел АБ.206А џетренџер 1“ (Agusta-Bell AB.206A JetRanger I). Со испораката на ова лета-ло, Републичкиот секретаријат за вна-трешни работи на СР Македонија стана втор полициски оператор на хеликоптер на територијата на поранешна Југославија, веднаш зад соодветната институција во то-гашна СР Словенија. По приемот во служ-ба на македонските безбедносни сили ова летало кое носеше фабрички идентифика-циски број 8175 и регистарска ознака „јенки-јуниформ-хотел-алфа-новембер“ (YU-HAN), започна максимално да се користи за кон-

клучително сложени временски услови. При­тоа, хеликоптерот бил неповратно уништен, а пилотот, за среќа, поминал само со помали повреди (пресечено уво), успешно заздравел и за краток временски период им се вратил на своите секојдневни работни задолженија.Кратко време по хеликоптерската не сре­ќа на Шар Планина, со парите добиено од осигурувањето, Републичкиот секретаријат за внатрешни работи на СР Македонија кај италијанскиот производител на хеликопте­ри „Агуста“ (Agusta) нарача нов хеликоптер од типот „Агуста­бел АБ.206Б џетренџер 2“ (Agusta­Bell AB.206B JetRanger II). Овој хеликоптер кој носеше фабрички иден­тификациски број 8365 беше внесен во југословенскиот регистар на воздухопло­ви на 1 септември 1973 г. под регистарската ознака „јенки­јуниформ­хотел­браво­делта“ (YU­HBD). Иницијално, ле талото беше испо­

тинуирано извршување на цел спектар раз-лични задачи од доменот на Републичкиот секретаријат за внатрешни работи (РСВР). Притоа, вниманието особено беше насоче-но кон набљудување на граничните појаси со соседните Бугарија, Грција и Албанија, а не беа запоставени ниту рутинските полициски и хуманитарни операции од интерес за СР Македонија и Југословенската федерација.Но, за жал, есента 1972 г. првиот и во тој мо-мент единствен македонски хеликоптер не-повратно беше загубен во несреќа која се случи за време на поддршка на операција за реконструкција на монструозно убиство кое се беше случило во реонот на селата Урвич и Јеловјане, под Шар Планина, во близина-та на Тетово. Според очевидци, несреќата на хеликоптерот АБ.206А-1 се случила во оној момент кога леталото со опашниот ротор удрило во дрво при обид да полета во ис-

ПИШУВАЊЕ НА ИСТОРИЈАТА СО „БЕЛ 206“

„БЕЛ“ НА МАКЕДОНСКОТО НЕБО

насловна фотографија: Хеликопте-рот аБ.206Б-2. првиот Хеликоптер кој го развеа знамето на репуБлика македонија и првиот македонски Хеликоптер заведен во Z3-регистарот на македонски воздуХоплови (фото: игор Божиновски)

1. првиот „Бел 206“, испорачан на Центарот за оБука на пилоти, со македонска военоиден-тификаЦиска ознака „401“, амБлемот на Цоп и ознаката на македонското воено воз- дуХопловство (фото: игор Божиновски)

2. Хеликоптер аБ.206Б-2, со-лунска глава, пролетта 1991 г. (фото: архива игор Божиновски)

3. вториот „Бел 206“, испорачан на Центарот за оБука на пилоти на 2 јули 2013 г. (фото: кристијан алингер)

4. третиот „Бел 206“ на Центарот за оБука заБележан во Белгија на 28 август 2010 г. (фото: стефан де сутер)

рачано и оперираше со ниски скии кои подоцна беа заменети со нови скии од повисок тип.Во процесот на дезинтеграција на СФР Југославија за Македонија пре-судна улога одигра Министерство-то за внатрешни работи (МВР), кое беше единствената организирана и апсолутно лојална сила на која во тој период можеше да смета маке-донската држава. Во тие турбулент-ни времиња МВР на располагање го имаше само хеликоптерот АБ.206Б-2 кој се користеше за кон-тинуирано набљудување на актив-ностите и повлекувањето на моќната „федерална“ армија од нашата земја.Хеликоптерот АБ.206Б-2 влезе во историјата како прв македонски хели-коптер на кој беше аплицирано зна-мето на Република Македонија. На 21 април 1994 г. хеликоптерот уште ед-наш се запиша во историјата на ма-кедонската авијација кога на трупот на леталото конечно беше аплицира-на и националната регистерска озна-ка „зулу-три-хотел-хотел-алфа“ (Z3-HHA), со што полицискиот АБ.206Б-2 стана првиот македонски хеликоптер заведен во Z3-регистарот на маке-донски воздухоплови.Во независна Македонија полициски-от АБ.206Б-2 доживеа неколку ви-зуелни промени. Па, така, за време на редовно сервисирање во овла-стен сервисен центар во Велика Британија кај леталото беше изврше-на замена на старата светлосинa шема на боење со нова и помодер-на темносина шема на боење, а сето тоа во пакет со освежување и на ентериерот на леталото. Пара-лелно со развојот на хеликоптерска-та единица на МВР, денес веќе по-зната под името „Јастреби“, дојде и до ослободување на хеликоптерот АБ.206Б-2 од главнината на активно-стите на МВР и негово насочување кон кондиционирање на постојните и обука на нови пилоти за потре-бите на МВР. Со неодамнешната пререгистрација на леталата на МВР хеликоптерот АБ.206Б-2 доби нова регистарска ознака – „мајк-алфа-папа-севен-севен-фајв-зиро“ (MAP-7750). Првиот лет со оваа регистрација хеликоптерот АБ.206Б-2 го изве-де на 26 април 2012 г. Една од по-следните задачи која успешно беше завршена со полицискиот хеликоп-тер АБ.206Б-2 беше преобуката за летање со воздухоплов тип „Бел 206“ за четири инструктори на Цен-тарот за обука на пилоти, процес кој успешно беше завршен во декември 2012 г.На 1 септември 2013 г. се навршува-ат јубилејни 40 години од моментот кога полицискиот АБ.206Б-2 стапи во служба во Македонија и на нејзините граѓани. И покрај тоа што се работи за временски мошне стар хеликоп-тер, може да се забележи дека исклу-чителното внимание кое на леталото му го придава хеликоптерската еди-ница на МВР и неговото непрекина-тото сервисирање и модернизирање во овластени сервисни центри при-донеле полицискиот хеликоптер АБ.206Б-2 денес да биде во изво-

хеликоптер носи фабрички иденти-фикациски број 4090, произведен е во САД во 1990 г. а од страна на „Елбит системс“ (Elbit Systems) беше купен на комерцијалниот пазар во Белгија каде летал под регистарската ознака N73LV.До крајот на 2013 г. на ЦОП ќе му биде испорачан и последниот, чет-врти хеликоптер „Бел 206Б-3“, кој веќе е набавен, но е испратен во овластен сервисен центар заради ре-довно сервисирање и боење во ид-ната стандардна шема за леталата на ЦОП кон која наскоро ќе бидат прил-способени и другите досега испора-чани хеликоптери. Во меѓувреме, со трите хеликоптери „Бел 206“ продол-

жува обуката на идните македонски пилоти. Во тој контекст, особено ин-тересно е да се забележи следниот историски момент: на 25 јули 2013 година својот прв самостоен лет со хеликоптер го изведоа четворицата кадети на ЦОП од првата историска генерација. Овие кадети го започнаа школувањето во втората половина на 2012 г. И, според предвидената динамика, на почетокот на 2014 г. ќе бидат промовирани во пилоти на ма-кедонското воено воздухопловство со чин поручник. Во согласност со договорот меѓу Министерството за одбрана и „Елбит системс“, четири-те хеликоптери „Бел 206“ ќе станат македонска сопственост во 2019 го-дина.

Игор Божиновски

нредна состојба, а визуелно да изгле-да како сосема ново летало.

„БЕЛ 206“ ВО СЛУЖБА НА ЦЕНТАРОТ ЗА ОБУКА НА ПИЛОТИПаралелно со јубилејот на полициски-от хеликоптер АБ.206Б-2 во овој текст ќе се осврнеме уште на два настани од историска важност за Македонија. Имено, во текот на јули 2013 г. на центарот за обука на пилоти му беа испорачани уште два хеликоптери „Бел 206“, со што флотата на цОП се зголеми на три летала од тој тип. Првиот „Бел 206Б џетренџер 3“ (Bell 206B JetRanger III) долета на Петро-вец од Ирска на 22 ноември 2012 г. и имаше аплицирана ирска регистарска ознака EI-MER. По завршувањето на приемот на ова летало кое носи фа-брички идентификациски број 4513, ирската регистрација беше заменета со македонска военоидентификаци-ска ознака „401“. Вториот „Бел 206Б-3“ пристигна во цОП на 2 јули 2013 г. по копнен пат т.е. качен на камион. Ова летало е произведено во 1995 г. и беше купено на комерцијалниот пазар во Германија каде истото опе-рирало под регистарската ознака D-HTRI. заради историска референ-ца ќе наведеме дека овој хеликоптер носи фабрички идентификациски број 4331, а по приемот во цОП ја доби македонската военоидентифи-кациска ознака „402“. Третиот „бел 206Б-3“ долета во цОП на 15 јули 2013 година, а кусо потоа започна да оперира под македонската воено-идентификациска ознака „403“. Овој

23

24

„Штит” ви претставуваГОЛЕМАТА ВОДЕНА ГРАНИЦА СО КОЈА РАСПОЛАГА КИНА, ТЕНЗИИТЕ СО ТАЈВАН, НЕДОРАЗБИРАЊАТА СО ЈАПОНИЈА ОКОЛУ МОРСКАТА ГРАНИЦА И НЕСТАБИЛНОСТА НА КОРЕЈСКИОТ ПОЛУOСТРОВ ПРИДОНЕСЕ КИНЕСКАТА АРМИЈА ДА ЗАПОЧНЕ СО РАЗВОЈ НА СОВРЕМЕНИ БОРБЕНИ СРЕДСТВА ЗА ВОЕНАТА МОРНАРИЦА И МОРНАРИЧКИТЕ ДЕСАНТНИ ЕДИНИЦИ. ЕДНО ОД НИВ Е И ЛЕСНОТО АМФИБИСКО ГАСЕНИЧНО БОРБЕНО ВОЗИЛО ZBD-2000, ВРЗ ЧИЈА ОСНОВА СЕ РАЗВИ ЦЕЛА ФАМИЛИЈА АМФИБИСКИ БОРБЕНИ ВОЗИЛА. ОДНОСНО, РАЗВИЕНИ СЕ СЛЕДНИТЕ ВЕРЗИИ: ZBD-2000, ОКЛОПЕН ТРАНСПОРТЕР ОПРЕМЕН СО ТЕЖОК МИТРАЛЕЗ 12,7 mm; ZBD-CCV, КОМАНДНО ВОЗИЛО; ZBD-ARV, ВЕРЗИЈА ЗА ИЗВЛЕКУВАЊЕ И ПОПРАВКИ; ZTD-05, ЛЕСЕН АМФИБИСКИ ТЕНК СО ТОП ОД 105 MM; ZBD-05 АМФИБИСКО БОРБЕНО ВОЗИЛО НА МОРНАРИЧКАТА ДЕСАНТНА ПЕШАДИЈА, ОПРEМЕНО СО АВТОМАТСКИ ТОП ОД 30 mm И ДВА ЛАНСЕРИ ЗА ПРОТИВОКЛОПНИ НАВЕДУВА РАКЕТИ И ДР. МОМЕНТАЛНО, ФАМИЛИЈАТА ВОЗИЛА ZBD-2000 СЕ НАЈБРЗИТЕ НА ВОДА СЕРИСКИ ПРИЗВЕДУВАНИ БОРБЕНИ ВОЗИЛА ВО СВЕТОТ. ИНАКУ, РЕАЛИЗАЦИЈАТА НА ПРОЕКТОТ ZBD-2000 Е ИЗВЕДЕН ОД КОМПАНИЈАТА „hunAn JiAnglu MAChinERy gROuP”, КОЈА Е ДЕЛ ОД КИНЕСКАТА КОРПОРАЦИЈА ЗА НАМЕНСКА ИНДУСТРИЈА „nORinCO”. ВОЗИЛАТА ОД ФАМИЛИЈАТА ZBD-2000 ЗА ПРВПАТ ЈАВНО СЕ ПРИКАЖАНИ ВО 2006 ГОД.ВО ОВОЈ ТЕКСТ ќЕ ЈА ПРЕТСТАВИМЕ ВЕРЗИЈАТА ZTD-05. ОКЛОПНОТО ТЕЛО НА ZTD-05 Е ИЗРАБОТЕНО ОД ЗАВАРЕНИ ЧЕЛИЧНИ ПЛОЧИ КОИ ВО ПРЕДНИОТ ДЕЛ ОБЕЗБЕДУВААТ ЗАШТИТА ОД ПРОЕКТИЛИ СО КАЛИБАР ОД 12,7 mm, А ДРУГИТЕ СТРАНИ ОД 7,62 mm И ШРАПНЕЛИ ОД ГРАНАТИ. ПРЕДНИОТ ДЕЛ ОД БОРБЕНАТА КУПОЛА ОБЕЗБЕДУВА ЗАШТИТА ОД ПАНЦИРНИ ПРОЕКТИЛИ СО КАЛИБАР ОД 25 mm НА ДАЛЕЧИНА ОД 1.000 m. ПРЕДНИОТ ДЕЛ НА КОНСТРУКЦИЈАТА Е ЗАКОСЕН И НА НЕГО Е ПОСТАВЕН ДВОДЕЛЕН БРАНОБРАН КОЈ СЕ АКТИВИРА ПРИ ПЛОВЕЊЕ НА ВОДА, ДОДЕКА БОЧНИТЕ СТРАНИ И ЗАДНАТА ОКЛОПНА ПЛОЧА СЕ ПОСТАВЕНИ ПОД ПРАВ АГОЛ. ВО ПРЕДНИОТ ДЕСЕН ДЕЛ ОД КОНСТРУКЦИЈАТА Е ПОСТАВЕН ТУРБО-ДИЗЕЛ МОТОРОТ BF8M1015C, СО МОќНОСТ ОД 585 ks, ДОДЕКА ОД ЛЕВАТА ПРЕДНА СТРАНА Е ПОЗИЦИЈАТА НА ВОЗАЧОТ. ПОРАДИ СТАБИЛНОСТ НА КОНСТРУЦИЈАТА, БОРБЕНАТА КУПОЛА Е ПОСТАВЕНА ПОМЕЃУ СРЕДНИОТ И ЗАДНИОТ ДЕЛ ОД КОНСТРУКЦИЈАТА.

Во задниот дел од конструкцијата се наоѓа просторот на десантното борбено одделение за сместуВање 4 лица, кое може да се користи и за носење на дополнителен тоВар (наместо Војници). на задниот дел е постаВена десантната Врата која се отВора бочно. надВорешно, на крајот од конструкцијата, е постаВена стабилизирачка подВижна плоча „флапс”, која се спушта при плоВење Во Вода и при десантирање на борбеното одделение, а се користи и како дополнителна заштита на задниот дел. Во задните бочни делоВи од конструкцијата се Вградени дВа канали за Вода, секој опремен со хидромлазен елисен придВижуВач, кои оВозможуВаат Возилото на Вода да постигне брзина од 45 km/h. инаку, оклопната конструкција е постаВена на 2х6 потпорни тркала кои поседуВаат торзиона суспензија, додека прВото, Второто и шестото потпорно тркало имаат и хидраулични амортизери. од опрема Во ZTD-05 има Вградено GPS, уред за абхо-заштита, систем за аВтоматско гасење пожар, дигитализиран систем за контрола на огнот кој е состаВен од балистички компјутер, днеВни нишански уреди за нишанџијата и командирот на Возилото, ласерски далечиномер, пасиВни системи и термална камера за борбено дејстВо Во ноќни услоВи.како глаВно оружје Во борбената купола е Вграден стабилизираниот топ со калибар од 105 mm. десно од топот е постаВен коаксијалниот митралез „TyPe-86“ 7,62x54 mm, додека кај десниот отВор од куполата за протиВВоздушна одбрана е постаВен тешкиот митралез „QJC-88“ 12,7x108 mm. топот користи неколку ВидоВи на гранати и тоа He, HeAT и APFSDS-T, со кои прецизно може да деJстВуВа до 2.000 m. но, Врз осноВа на рускиот наВедуВан проектил 9м117 „бастион”, кинеската наменска индустрија за топот разВи и ракетен проектил со полуаВтоматско ласерско наВедуВање со кумулатиВна боеВа глаВа, со кој прецизно се дејстВуВа до далечина од 4 до 5 km. инаку, со топот може да се дејстВуВа и при плоВење на Возилото. осВен оружјето, на борбената купола се постаВени и 2х4 лансери на димни гранати со калибар од 76 mm.

Ивица Дамески

1. Десантна врата2. Отвор за довод на воздух3. Метална корпа за оставање помошни

средства која истовремено врши заштита од кумулативни проектили

4. Внатрешност на борбената купола5. Отвор на куполата6. Антена7. Тежок митралез QJC-88 12,7x108 mm8. Лансери на димни гранати со калибар

76 mm9. цевка за издувни гасови на моторот10. Отвор за возачот11. Три перископи за возачот12. Стабилизиран топ со калибар од 105

mm13. Гасна кочница на топот14. Хидрауличен механизам за движење

на бранобранот15. Дводелен бранобран16. Погонско тркало17. заштитна метална завеса

Лесен амфибиски тенк ZTD-05

1

2

3

22232425

26

27

25

Лесен амфибиски тенк ZTD-05

ТАКТИЧКО- ТЕхНИЧКИ КАРАКТЕРИСТИКИ НА ZTD-05

ЕКИПАЖ 4 лица + 4 десантно одделение

ДОЛЖИНА 7,8 m

ШИРОчИНА 3,2 m

ВИСОчИНА 2,8 m

ТЕЖИНА 26 тони

ПОГОН Турбо-дизел BF8M1015C, со моќност од 585 кс

СПЕцИФИчНА СИЛА 25 ks/тон

ПАТНА БРзИНА 70 km/h

БРзИНА НА ВОДА 45 km/h

АВТОНОМИЈА НА ДВИЖЕњЕ НА КОПНО 500 km

АВТОНОМИЈА НА ДВИЖЕњЕ НА ВОДА 120 km (претпоставка)

ПРЕДЕН НАКЛОН 60%

БОчЕН НАКЛОН 30%

ВЕРТИКАЛНА ПРЕПРЕКА 70 sm

РОВ 2 m

ОРУЖЈЕ Топ со калибар од 105 mm, коаксијален митралез Type-86 7,62x54 mm и тежок митралез QJC-88 12,7x108 mm

18. Потпорно тркало19. Турбо-дизел мотор „BF8M1015C“ со

моќност од 585 ks20. Противпожарен систем21. Корпа на борбената купола22. Простор за сместување на борбено

одделение од 4 лица, кој може да се користи и за носење на дополнителен товар наместо војници

23. Канал за вода од хидромлазните елисни придвижувачи

24. Мрзливец25. заден отвор на каналот на

хидромлазните елисни придвижувачи

26. Хидрауличен механизам за движење на стабилизирачкиот флапс

27. задна стабилизирачка подвижна платформа „флапс”, која се спушта при пловење во вода и при десантирање на борбеното одделение

4

56

78

9 1011

12 1314

15

1617181920

21

26

ако земја-потписничка на Кон вен ци-јата за забрана на касетна муниција потпишана во Осло во 2008 година, Република Македонија има преземе-

но обврска за ослободување од резерви-те на касетна муниција со која располага Армијата на Република Македонија. за таа цел, Владата на Република Ма-ке донија има донесено одлуки за пот-пишување на Меморандум за раз би рање со невладината организација „Норвешка народна помош“ („Norwegian People’s Aid“ - NPA), во февруари 2013 година. Со ова започнува практичната реализација на про-цесот за целосно ослободување од овие резерви на касетна муниција. Како партнер во овој процес, НПА ја даде неопходната стручна и техничка помош, до-

дека процесот беше кофинансиран од стра-на на МО на РМ, Канцеларијата за надво-решни работи на Република Германија и норвешкото Министерство за надворешни работи. Проектот беше реализиран во неколку фа-зи, од кои првите две фази беа реализира-ни во комплексот Делаборачница, во скла-дот за материјали од класа 5 - муниција „Еребино“, при што беше извршена делум-на делаборација (раздвојување) на касетна-та муниција на:– фурда (метален и дрвен отпад), со цел нив-

но рециклирање и– боеви елементи (запалки, иницијални дело-

ви, примарни и основни полнења).Во периодот од 10 септември до 15 октом-ври, на армискиот полигон „Криволак“ беше

реализирана последната фаза од проектот за уништување на касетната муниција со која располага АРМ.Во текот на оваа фаза беше уништена це-локупната количина на делаборираните боеви елементи од касетната муниција со која располагаше Армијата на Република Македонија, односно 1000 парчиња мини за минофрлач 120мм М93 и 1448 парчиња авиобомба со диспанзер БКФ АО 2,5 РТ.Мините за минофрлач 120 мм М93 прет-ставуваат вооружување развиено на по-четокот на 90-тите години од минатиот век, во просторите на бивша Југославија, додека авиобомбата со диспанзер БКФ АО 2,5 РТ, е од руско потекло и е една од најраспространетите касетни муниции во светот.

УНИШТУВАЊЕ НА КАСЕТНА МУНИЦИЈА

ВНИМАНИЕ, БОМБА!

ЕОД-тимовите на Армијата на Република Македонија постојат од самото нејзино формирање, со тоа што до 2007 г. исти-те функционираат под називот Коми-сии за пронаоѓање и уништување на не-експлодирани убојни средства, додека под називот ЕОД-тимови официјално се формирани со наредба на началникот на Генералштабот во 2007 г. Со ова е при-фатена меѓународната терминологија во именувањето на персоналот кој ра-боти на уништувањето на расходувана муниција, како и на отстранувањето на неексплодирани убојни средства. Во 2007 г., во Воената академија „Гене-рал Михајло Апостолски“ во Скопје е реа-

лизиран стручно-специјалистички курс за уништување на неексплодирани убојни средства, кој го завршуваат припадници од различни единици на АРМ од повеќе гарнизони. Од овие лица се формира-ни три тимови со по седум припадници, како и ракувач кој ја должи опремата со која располагаат овие тимови. Во те-кот на 2012 г. тимовите се проширени со дополнителни шест лица кои, исто така, претходно имаат завршено соодветна обука во Скопје и во центарот за ЕОД во Босна и херцеговина. ЕОД-тимовите редовно се ангажира-ат за уништување на неексплодира-ни и затаени убојни средства, после

реализирањето на боеви гаѓања на по-лигоните на АРМ. Покрај ова, тие до-сега имаат реализирано и повеќе по-големи активности од доменот на уништувањето на стара, неперспектив-на или забранета муниција и МЕС. Како еден од најзначајните проекти беше уништувањето на противпешадиски-те мини, проект кој поради својата обе-мност се реализираше во три наврати, и тоа во 2002 г., во 2003 г. и во 2006 годи-на. Во текот на 2008 година се реализи-раше проектот за уништување на про-тивавионските ракетни системи „Стрела 2М“, а во 2011 година и уништувањето на противоклопните системи „Штурм“.

КРАТКА ИСТОРИЈА НА ЕОД-ТИМОВИТЕ НА АРМ

27

Уништувањето беше реализирано на при-временото место за уништување со метод на детонација „Мушанци“, кое е во склоп на армискиот полигон „Криволак“. Го реали-зираа припадниците на македонските ЕОД-тимови („Ex plo sive Ordinance Disposal“) - ти-мовите за пронаоѓање и уништување на не-експлодирани убојни средства. Според изработената стандардна опера-тивна процедура (СОП) од страна на НПА и стручни лица од АРМ, уништувањето беше реализирано во пет „отворени фугаси“. Самиот процес на уништување се изведе во две фази, во согласност со Меморандумот

за разбирање, и во две групи беа ангажира-ни сите припадници на ЕОД-тимовите.Во првата фаза беа уништени мините за минофрлач 120мм М93, додека во втора-та фаза беа уништени бомбичките од авио-бомбата БКФ.Тимовите секојдневно и професионално ја извршуваа оваа активност без оглед на вре-менските и метеоролошките услови, кои поради големиот временски интервал на одвивањето на активноста, се движеа од ек-стремно жешки температури во септември, до мошне студени на почетокот на октом-ври, а честопати и во услови на кал по некол-куте врнежи кои ги имаше во овој период.Со оваа активност припадниците на ЕОД тимовите ги проширија и ги дополнија сво-ите искуства во уништувањето на стара и неперспективна муниција, а воедно и први во светот ја воведоа технолошката постап-ка за безбедно уништување на авиобомба-та со диспенсер БКФ и бомбата АО 2,5 РТ, која во моментот ја има во вооружувањето на повеќе земји во светот.Во текот на уништувањето ЕОД-тимовите беа посетени и од страна на учесниците на работилницата „Менаџмент и уништување на муниција“, која беше одржана во Репу-блика Македонија во периодот од 7 до 11 октомври, во рамките на SHADOW концеп-тот на НПА.Како верификација на завршувањето на оваа активност, на 25 октомври беше реали-

зиран и Ден на високи гости, на кој се органи-зира завршното уништување на крајните ко-личини од касетната муниција.На денот на високи гости присуствуваа по ве-ќе високи претставници од МО и АРМ, воени аташеи од неколку странски амбасади, прет-ставници од невладини организации, како и амбасадорот на Република Германија во Ре-публика Македонија, г-ѓа Гудрун Штајнакер.Со завршувањето на оваа активност, Ре-публика Македонија, односно Армијата на РМ, се ослободи од сите резерви на касет-на муниција, со што во целост се исполнија одредбите од конвенцијата во Осло.

Ване Трајков

Мините 120мм во себе содржат секоја по 23 помали бомбички кои поради сама-та конструкција на мината не можат да се раздвојат секоја поединечно, туку во про-цесот на делаборацијата им е отстранет само стабилизаторот и погонскиот дел – барутот, а контејнерот со бомбичките оди на уништување како цела единица.Заради постигнување на оптимална ефи-касност при уништувањето и заради спречување на разлетување („kick out“) на какви било остатоци при детонацијата, овие мини се уништуваат така што се користат добиените празни метални буриња од диспанзерот за авиобомбата БКФ, во кој се редат по седум мини и по неколку буриња во секоја „фугаса“. При ова уништување е користен методот на

поврзување на сите буриња од една фу-гаса во таканаречен „прстен“ од детона-торски фитиљ, кој понатаму се вооружу-ва и се активира со помош на бавногор-лива запалка или со електрична детона-торска каписла број 8. Истиот принцип на уништување е приме-нет и во втората фаза од уништувањето на бомбичките АО 2,5 РТ. Уништувањето на овие бомбички е во извесен степен по-комплицирано поради самиот факт дека од наведената количина од 1448 диспан-зери, од кои секој содржи по 12 бомбич-ки, со делаборацијата се добиени 17376 парчиња од овие бомбички. Сите овие бомбички поединечно се редат по 36 парчиња во едно буре и повторно по не-колку буриња во една фугаса.

КРАТКА ТЕхНОЛОШКА ПОСТАПКА

28

ашиот избор покажа дека во АРМ има место само за најдобрите меѓу најдобрите, а тоа сте вие. Убеден сум дека вашите семејства се гордеат со

вас и со вашиот избор да бидете идни офице-ри во служба на Армијата“, им порача мини-стерот за одбрана на РМ, Талат Џафери, на питомците од 17.класа студенти од првиот циклус на студии во учебната 2013/2014 го-дина во Воената академија. На свеченоста во Воената академија на РМ по повод свечена-та заклетва на питомците-студенти од први-от циклус на студии во учебната 2013/2014 г., покрај другите, присуствуваа и началникот на ГШ на АРМ, генерал-потполковник Горан-чо Котески, заменик-министерот за одбрана Емил Димитриев, државниот секретар Сашо Стефаноски и деканот на Воената академија, полковникот Орце Поповски, како и роднини и пријатели на питомците.„Во наредните четири години, преку прак-тична и теоретска настава според светски-те стандарди ќе се здобиете со современи знаења од воената професија, односно че-кор по чекор вашите професори ќе ве во-ведуваат и ќе ви ги откриваат вештините

на командувањето. цврсто сум уверен дека со посветеност, напорна работа и несомне-на дисциплина, ќе успеете да ги реализирате сите поставени задачи за време на вашето образование на Воената академија“, нагласи министерот Џафери. „Во јули оваа година, како министер за одбра-на ја имав честа да ја промовирам 13-тата класа на високоедуцирани и мотивирани пот-поручници на Воената академија или прва класа по рестартирањето на Академијата во 2009 година. После четири години и вие ќе бидете промовирани во потпоручници, со што ќе започне вашиот професионален ра-ботен ангажман во Армијата на Република Македонија, во Армијата на Босна и Херцего-

вина, во Косовските безбедносни сили на Ре-публика Косово и во Армијата на црна Гора“, додаде министерот Џафери.Министерот Џафери се осврна и на по зи-цијата на Армијата на РМ, која од 2002 г. при-донесува во меѓународните мировни опера-ции, ука жувајќи на тоа дека обврска на ид-ните офицери е достојно да ја претставу-ваат армијата, дома, во НАТО, во ЕУ и во ООН-операциите, односно секаде каде што ќе се укаже прилика за најдобри амбасадори на мирот на Република Македонија.На свеченоста се обрати и деканот на Вое-ната академија, полковникот Орце Попов-ски, кој потсети дека пред питомците стојат тешки денови во кои професорите ќе бара-ат знаење, а командирите дисциплина. „за да успеете ќе морате неизмерно да се тру-дите и да имате само една цел – да стане-те одлични офицери и лидери“, посочи дека-нот Поповски.Свечена заклетва дадоа 31 питомец, од кои 26 од Република Македонија, по двајца од црна Гора и од Косово, како и еден од Босна и Херцеговина.

Р.Ш.

Свечена заклетва на питомците-студенти од првиот циклус на студии во учебната 2013/2014 година

МЕСТО САМО ЗА НАЈДОБРИТЕ

29

СИНЕРГИЈА НА БОЈНОТО ПОЛЕ

„МАКЕДОНСКИ БЛЕСОК-9“акедонски блесок 9“ претставува про-должение на серијалот вежби и се ба-зира на измислено сценарио за опе-рации за одржување на мирот пред-

водени од НАТО, а делегирани од страна на ОН. Вежбата имаше цел да го покаже до-стигнатиот степен на интероперабилност и да обезбеди преглед на борбената готов-ност на декларираните единици за употре-ба во НАТО-предводени операции.„Формирањето сили направени за конкрет-на задача, како исклучително сложена фор-ма, е предизвик и за многу поголеми и по-современи армии и претставува врв на организацијата на една војска. АРМ успеа

тоа да го направи двапати за помалку од еден месец и од премногу скромност не кажуваме што можат да направат нашите офицери“, изјави генерал-мајорот Методија Величковски на брифингот за новинарите пред започнувањето на вежбата „Македон-ски блесок-9“. На вежбата учествуваа 1.300 учесници, а за директор на оваа значајна вежба беше назначен потполковникот зоран Илов. Сце-нариото предвидуваше 33 настани и 60 ин-циденти, со преземени максимални безбед-носни мерки од можни евентуални ризици.На чинот на свеченото отварање на „Маке-донски блесок-9“, пред учесниците на веж-

НА АРМИСКИОТ ПОЛИГОН „КРИВОЛАК“ И ЦЕНТАРОТ ЗА ОБУКА „ПЕПЕЛИШТЕ“ ВО ПЕРИОДОТ ОД 14 ДО 18 ОКТОМВРИ БЕШЕ ИЗВЕДЕНА ВОЕНА ТАКТИЧКО-ТЕРЕНСКА ВЕЖБА „МАКЕДОНСКИ БЛЕСОК 9“. НА ВЕЖБАТА ПРЕТхОДЕА НЕКОЛКУМЕСЕЧНИ ИНДИВИДУАЛНИ И КОЛЕКТИВНИ ПОДГОТОВКИ, СО ЦЕЛ ДА СЕ ИЗВРШИ ОБУКА И ИЗВЕЖБУВАЊЕ ВО РАЗНИ СИТУАЦИИ, ВО СОГЛАСНОСТ СО ЛИСТАТА НА ЗАДАЧИ НА НАТО ПРИ ИЗВЕДУВАЊЕ НА ОПЕРАЦИИТЕ ЗА ПОДДРШКА НА МИРОТ

30

бата се обрати заменикот на командантот на здружената оперативна команда (зОК), бригаден генерал доц. д-р Мухамет Рацај, кој истакна дека реализацијата на вежба-та ,,Македонски блесок - 9“ за Армијата на Република Македонија претставува зада-ча од врвен приоритет, од што ќе произ-лезе самооценувањето Ниво 2 на Средна-та пешадиска баталјонска група и НАТО-оценувањето Ниво 1 на Лесната маневар-ска болница. Воедно, тој истакна дека висо-ките оценки кои ги добиваме во континуи-тет од НАТО при извршувањето на мировни-те мисии, но и за успешно изведените вежби за оценување на декларираните единици, се најголемата гаранција дека и оваа, од многу аспекти комплексна вежба, ќе ја реализира-ме со успех.Во согласност со сценариото, вежбата се ре-ализираше во четири фази и заврши на 18 октомври со првичниот брифинг за постигна-тото оценување. ОЦЕНУВАЊЕ НА ЛЕСНАТА МАНЕВАРСКА БОЛНИЦА ВО СКЛОП НА ВЕЖБАТА „МАКЕДОНСКИ БЛЕСОК - 9“На 15 октомври 2013 година во центарот за обука „Пепелиште“, во рамките на вежба-та „Македонски блесок - 9“, започна проце-сот на оценување НАТО 1 на Леснaта мане-варска болница. Според Концептот за опера-тивна способност се оценуваше интеропера-билноста на болницата, што е главен преду-слов за спроведување на следните нивоа на оценувања во согласност со овој концепт. Оценувањето НАТО 1 го реализираше НАТО-оценувачки тим, под раководство на дирек-торот на оценувачкиот тим, полковник Вик-тор Украинец. Со цел успешна реализација на активноста, тимот за оценување учеству-

ваше и во планирачкиот процес на вежбата, во изработката на сценариото на вежбата и листата на настани и инциденти. Според сценариото на вежбата се оценува-ше имплементацијата на стандардните опе-ративни процедури при MASCAL (ситуација кога има масовен број на сериозно повре-дени): укажување на прва помош, прием, тријажа, хируршки третман, стабилизирање во лесната маневарска болница и меди-цинска евакуација по воздушен пат, докол-ку е неопходен третман од повиско ниво на здравствена заштита.Посебно треба да се истакне употребата на шминка за реално прикажување на повреди-те со методот „Мулаж“, за што беа ангажи-ран посебен тим на шминкери за реализација на таа активност.

Во рамките на вежбата „Македонски блесок - 9“, на 15 октомври 2013 година, учесниците на вежбата спроведoa хуманитарна акција, како дел од планираните активности во склоп на вежбата, за донација во Државното средно училиште (ДСУ) за образование и рехабилитација „Искра“ – Штип.

Донацијата од АРМ, која се состои од една целодневна маренда од целокупното раководство на

вежбата и Полската болница, во име на учесниците на вежбата „Македонски блесок – 9“, беше врачена од страна на делегација од учесници на вежбата. На доделувањето на донацијата присуствуваа и претставници од локалната самоуправа и претставници од локалните медиуми.

Директорката на ДСУ „Искра“ од Штип изрази задоволство и

ДОНАЦИЈА ВО ДСУ„ИСКРА“ – ШТИП ВО СКЛОП НА ВЕЖБАТА „МАКЕДОНСКИ БЛЕСОК - 9“

31

Во обиколка на активностите на вежбата на полигонот Криволак беше началникот на ГШ на АРМ, генерал-потполковник Горанчо Ко-тески, командантот на зОК, генерал-мајор Методија Величковски и командантот на 1.мпбр, бригаден генерал Павле Арсоски.НАТО-оценувањето ниво 1 е од големо значење за лесната маневарска болница и за АРМ, од причина што првпат се оценува единица од овој тип, која е декларирана за упатување во мисиите предводени од НАТО, од ЕУ или од ОН.

ОЦЕНУВАЊЕ НА СРЕДНАТА ПЕШАДИСКА БАТАЛЈОНСКА ГРУПА (СПБГ)На 16 октомври 2013 година во раните утрински часови, декларираната Средна пе-шадиска баталјонска група (СПБГ) успешно изведе марш од касарната „Боро Менков“ во Куманово до Армискиот полигон (АП) „Криво-лак“, со што вежбата „Македонски блесок 9“ влезе во завршна фаза. Припадниците од 1. механизирана пешадиска бригада (1.мпбр) маршот го изведоа со формирање на конвој од над 180 моторни возила, како една од првите борбени постапки со која започна оценувањето на оваа единица, во согласност со Концептот за оценување на НАТО.До крајот на денот СПБГ на АП „Криволак“ се оценуваше преку решавање на повеќе наста-ни и инциденти, извршувајќи ги следните за-дачи: блокада на пат, постапки при наоѓање на експлозивна направа, ескортирање и на-пад на конвој, формирање на постојана и мобилна контролна точка, мобилна и изви-дувачка патрола, постапки при артилери-ски напад на база, воздушен напад, кордон и пребарување, реакција на контаминирано земјиште, евакуација на повредени и заболе-ни (MEDEVAC, CASEVAC) и други. Во исто вре-ме продолжи и оценувањето НАТО 2 на Лес-ната маневарска болница (ЛМБ) која се одви-ва во цО„ Пепелиште“.До крајот на денот беше завршен и проектот од доменот на цивилно-воената соработка за еколошко уредување на просторот, со кој е предвидено припадниците на Инженериски-от баталјон од 1. мпбр да го отстранат отпа-дот во околината на селото Криволак, со цел создавање на почиста и поздрава животна средина.

ТАКТИЧКА ВЕЖБА СО БОЈНО ГАЃАЊЕ (ТВБГ) НА ТЕМА „ЗАСИЛЕН МЕхАНИЗИРАН ПЕШАДИСКИ БАТАЛЈОН ВО НАПАД“На 17 октомври во рамките на вежбата на Армискиот полигон (АП) ,,Криволак“ за Денот за високи гости се изведе тактичка вежба со боево гаѓање ,,засилен механизиран пешади-

благодарност за хуманоста на припадниците на АРМ, при што на претставникот од раководството му беше врачена рачно изработена ракотворба.

Врачувањето на донацијата претставува потврда на цивилно-воената соработка на Армијата на Република Македонија со локалното цивилно население, со што уште еднаш на дело беше потврдена нивната хуманост.

32

ски баталјон во напад“. На Денот за високи гости присуствуваа: претседателот на Репу-блика Македонија и врховен командант на вооружените сили д-р Ѓорге Иванов, мини-стерот за одбрана Талат Џафери, начални-кот на ГШ на АРМ, генерал-потполковник Горанчо Котески, заменикот на министе-рот за одбрана Емил Димитриев, коман-дантот на здружената оперативна коман-да на АРМ, генерал-мајор Методија Велич-ковски, пратеници од Собранието на Репу-блика Македонија, претставници на Владата на Република Македонија, воените аташеи акредитирани во Република Македонија, претставници на Канцеларијата за врски на НАТО, градоначалникот на општина Штип и други високи гости.

Тактичката вежба со бојно гаѓање беше из-ведена со декларираните единици кои се дел од СПБГ, како и други родовски единици и единици за логистичка и борбено-сервисна поддршка. Учесниците на вежбата на АП ,,Криволак“, покрај практичната примена на тактиките и процедурите за изведување офанзивни борбени дејства, демонстрираа врвна обученост во извршување на раз-лични гаѓања од пешадиско и артилериско вооружување, како и ефикасна блиска воз-душна поддршка на СПБГ. По вежбата, претседателот Иванов им од-даде признание на учесниците на вежба-та за покажаните резултати, при што ис-такна дека Армијата може да извршу-ва најкомплексни офанзивни и борбени

АРМ – единственА АРМијА во Регионот и во евРопА, оценетА до ниво нА оценувАње нА боРбенА бАтАлјонскА гРупАНа 18 октомври 2013 година заврши самооценувањето Ниво-2 на Средната пе-шадиска баталјонска група (СПБГ) и НАТО-оценувањето Ниво-1 на Лесната маневар-ска болница (ЛМБ), во согласност со Концеп-тот за оперативни способности. Во согласност со планот и сценариото за реализација на вежбата, СПБГ од 1.ме-ханизирана пешадиска бригада во текот на оценувањето ги реализираше следни-те активности: ескортирање на хуманита-рен конвој со реакција на импровизира-на експлозивна направа, воспоставување на набљудувачница, обезбедување на база со контрола на толпа и прегово-ри, патролирање и воспоставување на привремена контролна точка, кордон и пребарување, патрола со реакција на им-провизирана експлозивна направа, постап-ка во случај на пешадиски и артилериски на-пад на база и MEDEVAC, како и изведување на офанзивни операции. Лесната маневар-ска болница (ЛМБ) се оценуваше во стандар-дните оперативни процедури за укажување прва помош, прием, тријажа, хируршки трет-ман и стабилизирање. Во согласност со концептот за оперативни способности, командантите на декларира-ните единици (СПБГ и ЛМБ) добија оценка за своите единици за извршување на мисија надвор од територијата на Р. Македонија, самостојно или во состав на повисока еди-

ница. Оценувањето го изврши национален тим за оценување составен од искусни и сертифицирани оценувачи. Воедно, 17 октомври беше и последниот ден од самооценувањето, со што практично и заврши вежбата „Македонски блесок - 9“.На 18 октомври единиците се вратија во своите гарнизони.Оваа вежба беше една од најсложените и најголемите досега, со оглед на бројот на учесниците (околу 1300 припадници на АРМ), но со примена на искуствата и науче-ните лекции стекнати од досегашните вежби и учествата во мисиите во Авганистан и во Ирак, вежбата беше успешно реализирана и ја постигна очекуваната цел.

Часлав Стојмановски

дејства кои се во согласност со сите НАТО-стандарди.Началникот на ГШ на АРМ, генерал-потполковник Горанчо Котески, нагласи дека денес беше изведена најголемата и најкомплексна вежба на АРМ од нејзиното формирање, заради учеството на сите родо-ви и видови во Армијата, притоа оценувајќи ја вежбата со многу висока оценка. „Јас сум војник на Република Македонија, мисијата ми е број еден, никогаш нема да се откажам, никогаш нема да прифатам пораз, никогаш нема да оставам паднат другар, јас сум борец и член на тимот“ беа зборовите со кои беше испратен претседателот и врхо-вен командант Ѓорге Иванов од полигонот „Криволак“.

33

оврзано со иницијативата „Black Sea Rotation Forces“ и Програма-та за здружени контакт-тимови на САД за фискалната 2013 година,

во периодот од 16 до 20 септември 2013 година, се одржа семинар од областа на разузнавањето, во касарната „Panzer“, во непосредна близина до населеното место Бублинген (2 km) и градот Штутгарт (18 km) во ФР Германија. На семинарот учеству-ваа тројца припадници од Армијата на Ре-публика Македонија, како и претставници од Р. Србија (3), Р. црна Гора (2), Р. Бугарија (3) и Р.Романија (3), а семинарот беше ор-ганизиран од страна на Маринскиот кор-пус на армијата на САД, при командата на САД во Европа.Семинарот имаше цел размена на инфор-мации помеѓу партнерските нации во ко-алициска средина на ниво „некласифи-цирано“ и проширување на знаењата за планирање на разузнавачки операции, со користење на апликациите од разузна-вачката подготовка на оперативната око-лина (РзПОО) – Intelligence Preparation of the Operational Environment (IPOE) и елементите од разузнавачкиот циклус (Intelligence cycle). Исто така, запознавање на ВС на партнерските нации со тактики-те, техниките и стандардните оператив-ни процедури за разузнавање во НАТО за време на коалициските операции.Темите на семинарот беа обработувани преку теорeтско изнесување од страна на предавачите, потоа следуваше панелна дискусија во групи по зададено сценарио во која се разменуваат практични иску-ства за време на извршување на мировни-те мисии низ кризните региони на светот.Во текот на семинарот беа изучени постап-ките на персоналот за разузнавање во те-кот на ПДВО во мултинационална среди-на, при што преку теоретскиот дел и панел-ните дискусии се дојде до заклучок дека ПДВО не е унифициран во НАТО-земјите и дека целта која треба да се постигне е иста, но начините за постигнување на цел-та незначително се разликуваат.Како дел од разработените теми беше и пре земањето мерки за откривање и на па-ѓање на непријателска мрежа за изработ-ка на ИЕН. Овде се даде акцент на мерките кои би требало да се преземат за да се от-крие одредена група која делува на тере-

нот преку организирање и подметнување на ИЕН. Како пример се напомена дека не е дозволиво еден инцидент со ИЕН да биде занемарен и да не биде целосно ис-тражен со цел да се навлезе во трагите на сторителот.за време на семинарот, припадник од Ма-ринскиот корпус на САД од центарот за инкомпонирани компјутерски системи, ги наведе начините на минимизирање на заканата при пристигнување на сопстве-ни сили на нова локација. На семинарот беше разгледана безбедноста на приста-ништата пред да пристигнат пријателски бродови на пристаништата. На местото каде што треба да пристигнат сопстве-ните сили се преземаат следните актив-ности: се испраќа претходница на разу-знавачи и тие ја согледуваат непосред-ната опасност (постоење на криминални групи, болести, омраза кон пријателските сили итн.); информациите најчесто се до-биваат од официјалните државни инсти-туции, разговор со локалното население, следење на јавните медиуми, визуелно набљудување на теренот итн.; анализа на постоечката инфраструктура (дали истата дава можности за непречено делување на сопствените сили); известување на одго-ворното лице за состојбата на теренот и донесување на одлука врз основа на до-биените сознанија.Постапките од оваа тема би требало да се земат предвид пред распоредување на силите во нова мутинационална мировна мисија во странство, односно преземање на мерки за испраќање на тим од разузна-вачи кои би ја утврдиле оперативната сре-дина, би ги дефинирале влијанијата на око-лината и би ја утврдиле заканата со крајна цел – извршување поквалитетни подготов-ки пред започнување на мисијата, а со тоа и по безбедно изведување на зададената задача. Проширување и потврдување на сознанијата би можело да се изведе и пре-ку одржување на билатерални или мулти-латерални соработки.Како тема која беше разработена и врз основа на која беа дадени одредени пред-лози за превенирање на зголемениот број на трговија со луѓе, меѓу кои и мож-ната имиграција на лица од кризните ре-гиони и нивно гравитирање на просторот на земјите кои учествуваа на семинарот,

Семинар за проширување на знаењата за планирање разузнавачки операции

НОВИ ПРЕДИЗВИЦИ ВО РАЗУЗНАВАЊЕТО

беше темата на која ни ги прикажаа си-стемите за регистрирање и откривање на идентитетот (Biometric). Таквите системи се исполнуваат со податоци од лицата кои престојуваат на одредено место (земање на отпечатоци и скенирање на зеница) и отпечатоци земени од местата каде се случиле инциденти. При скенирање со так-ви уреди при влез во објект, во база или на контролна точка, може да се открие при-суство на радикални лица во мирновре-менските локации или локациите за време на извршување на мировни мисии, докол-ку навремено се изврши ажурирање, раз-мена и надополнување на базата со пода-тоци.Како актуелен проблем во светот беше нагласено и справувањето со сајбер-те ро-риз мот, односно континуираниот развој на информатичката технологија и можно-ста таа да биде употребена од страна на терористичките организации. Беше нагла-сена и сложената постапка за да се напра-ви упад во таквите системи – маш нет мре-жи (Mash Net Networks), со цел да се уви-дат намерите на непријателските сили, а со тоа да се делува на превентивен начин. Следејќи ги актуелностите во светот за интензивирањето на одбраната од сајбер-тероризам, на Балканот се преземаат и превентивни мерки за изградба на систем за одбрана и стратегија за одбрана од овој вид тероризам. Потребно е безбедносни-те институции во земјата да ги следат но-вите трендови на сајбер-тероризмот, а во-едно да бидат подготвени и да заземат за-еднички став и изградба на стратегија и на систем за одбрана од еден таков евентуа-лен напад.Таквиот тренд на одржување на семинари од доменот на разузнавањето во рамките на коалицијата за борба против терориз-мот ќе се следи и во иднина. Споделување на искуствата во текот на мировни-те мисии, подобрување на начинот на делување на разузнавачките операции и унифицирање на постапките во различ-ни ситуации, се едни од круцијалните еле-менти за успешно водење на разузна-вачките операции и за совладување на потенцијалниот непријател.

Драган Ристов

34

ПЕТТИ ФУТСАЛ КУП ЗА МИР- Скопје 2013

МИНИСТЕРСТВОТО ЗА ОДБРАНА И АРМ – ДОМАЌИНИ НА МЕЃУНАРОДЕН ВОЕН СПОРТСКИ ПРОЕКТ

Македонија да бидат земја-домаќин на Пет-тиот футсал куп за мир 2013 година.Носител на оваа активност беше Советот за меѓународни воени спортови во МО и ГШ на АРМ, кои во координација со ЗНГШ на АРМ, генерал-потполковник Насер Сејдини, и одговорните за футсал во АРМ, ескор-ти од ВП 4803 Скопје, претставници од ВП 3562 Скопје и активното учество на воени-от оркестар, многу успешно и професио-нално го организираа и го реализираа Пет-тиот футсал куп за мир кој се реализира во Скопје, Република Македонија. Поддршката од министерот за одбрана и од началникот на ГШ на АРМ беа како ге-нератор за севкупниот персонал вклучени во реализацијата на проектот, да ја прет-стават Армијата на Република Македонија, Министерството за одбрана и Република на Македонија во најдобро светло.Членовите од Фудбалската федерација на Македонија крајно професионално ги водеа сите натпревари со делегати од

инистерството за одбрана во 2005 година упати барање да биде приме-но како членка во најголемата светска воена спортска организација, МСВС (Меѓународен совет за воени спорто-

ви – CISM), во понатамошниот текст: МСВС (CISM) со постојано седиште во Брисел, а по-тоа добивме и одговор дека сме примени како 127-та членка на CISM. Денес оваа светска спортска фамилија брои 133 земји-членки. Основниот услов да се биде членка на оваа светска воена спорт-ска организација (CISM) е земјата да биде членка на Обединетите нации и да има своја армија. Проектот ,,Футсал куп за мир” започ-на како идеја на генералниот секретар на МСВС (CISM), со поддршка на највисоките авторитети од Брисел, на одржаниот семи-нар ,,Спорт за мир” во 2007 година за време на 4.Воени олимписки игри во Индија.Проектот беше оценет како силна ини ци ја-тива за градење на мирот преку спортот и се надополнува основната порака на МСВС (CISM), ,,Пријателство низ спорт”.Бордот на директори на CISM со одлука-та во Монако во 2009 година ја започ-на реализацијата на проектот и за нејзино прво одржување беше избрана Републи-ка Србија, која во април 2009 г. беше земја-домаќин и притоа започна Првиот футсал куп за мир со армиите од сите земји кои беа составен дел на поранешна Југославија.Потоа домаќини-организатори беа воору-жените сили на Хрватска во 2010 година, во-оружените сили на Словенија во 2011 година и во 2012 година домаќини беа вооружени-те сили на црна Гора, кога на свечен начин беше примено и знамето на МСВС (CISM) и започна процесот АРМ, МО и Република

35

ФФМ и ФИФА-футсал судии од Република Македонија, кои оставија силен впечаток кај сите шефови на делегации од поранеш-на Југославија, но и кај претставникот на МСВС (CISM) од Брисел, бразилскиот морна-рички полковник Пауло Рикардо Линс Бар-боса, главен менаџер на проектот ,,Спорт и мир” во штабот во Брисел.Началникот на Генералштабот на Армијата на Република Македонија, генерал-потполковник Горанчо Котески, во својот го-вор се обрати со зборовите ,,Денес сме со-брани за да покажеме дека спортот во арми-ите во светот претставува значаен сегмент во обуката, но исто така дека низ различни-те форми и содржини претставува значајна алатка за развивање на пријателството, другарството и зближување на народите од различни нации”, што остави значајно место кај претседателот на МСВС (CISM) во Брисел, кој експресно му се заблогодари и му испрати ,,Писмо на благодарност” за ис-кажаните зборови и успешната реализација на проектот.Министерот за одбрана, господин Талат Џафери, во својот говор се обрати до сите присутни со зборовите ,,Ве уверувам дека Министерството за одбрана и АРМ ги сле-дат сите чекори за одржување, негување и унапредување на меѓународните стан-дарди, а со тоа оддаваме почит и кон ова најголемо светско воено спортско семејство кое, пред сè, има за цел да разви-ва ‘Пријателство низ спорт’, а истовремено старешините и војниците психофизички да се подготвуваат за поддршка и одржување на мирот во светот.“Министерот за одбрана, господин Та-лат Џафери, Петтиот футсал куп за мир 2013 година го прогласи за отворен, по са-кувајќи им среќа на натпреварувачите во натпреварувањето во насока на раз ви-вањето и негувањето на основната порака МСВС (CISM) ,,Пријателство низ спорт”, со по-рака во наредниот период купот да се про-шири и за земјите од Југоисточна Европа, со потполна афирмација на пријателството низ спортот, а со тоа ќе се одржува и мирот низ спортот.Претставникот од МСВС (CISM) во Бри-сел, заедно со шефовите на делегации од: Република Словенија, Република Хрват-ска, Република Босна и Херцеговина, Ре-публика црна Гора и домаќинот Републи-ка Македонија, беа примени од страна на државниот секретар во Министерството за одбрана, господин Сашо Стефановски, кој во позитивна и гостопримлива атмосфера им посака срдечно добредојде и ги запозна

гостите со реформите во Министерството за одбрана, како и со чекорите кои ги прави-ме за влез во НАТО.Исто така, тој го потенцираше севкупниот придонес на АРМ и Министерството за од-брана во сите мировни мисии кои се во на-сока на поддршка, градење, одржување и стабилизација на мирот во светот.Покрај екипите од: Република Словенија, Ре-публика Хрватска, Република Босна и Хер-цеговина, Република црна Гора и домаќинот Република Македонија, беше присутен како гостин и главниот менаџер на проектот ,,Спорт и мир” во штабот во Брисел и офи-цер од безбедносните сили на Косово.Во четиридневно натпреварување, дру-жење и заеднички престој во Скопје, во ап-солутно позитивна атмосфера, но и голем спортски жар, со голема неизвесност и прес-врти се добија и победниците. Првото ме-сто го освои екипата од Република Хрват-ска, второто место екипата од Република

Босна и Херцеговина, третото место еки-пата од Република Србија, четвртото ме-сто екипата од Република црна Гора која се очекуваше да биде во финалето бидејќи во својот состав имаше професионални спор-тисти - војници во футсал, петтото место екипата од Република Словенија и, послед-ното шесто место, екипата од Република Македонија.На крајот, после успешното доделување на признанијата за најдобрите, кои беа поделе-ни од страна на генерал-мајор Величковски Методија, во неизмерно позитивна атмос-фера и создадено силно поле на соработка помеѓу сите присутни, Петтиот футсал куп за мир 2013 година беше затворен и знаме-то беше предадено на МСВС (CISM), на ше-фот на делегацијата од Босна и Херцегови-на, кој има обврски да го организира Шести-от футсал куп за мир 2014 година во Босна и Херцеговина со истите земји-учеснички.

Полковник м-р Борко Симоски

36

е активен придонесувач за мирот и безбедноста на меѓународната сце-на. Преку своите опера-

ции за управување со кризи, Алијансата ја демонстрира и својата подготвеност да дејствува како позитивна сила за проме-на, имајќи го предвид нејзиниот капацитет да одговори на безбедносните предизви-ци на 21 век. Од својата прва голема ми-ровна операција на Балканот во раните 1990-ти, темпото и разновидноста на опе-рациите на НАТО се зголемија. НАТО е ан-гажиран во мисиите кои го покриваат це-лиот спектар на управување со кризи – од борбени и мировни мисии, до обука и логи-стичка поддршка, па сè до надзор и хума-нитарна помош.Денес околу 110.000 воен персонал е ан-гажиран во мисиите на НАТО во светот, успешно управувајќи комплексни опера-ции на копно, во воздух и поморски опера-ции, односно во сите видови на животна-та средина. Овие сили во моментов рабо-тат во Авганистан, во Косово, на Медите-ранот, на Африканскиот Рог (Североисточ-на Африка, понекогаш Сомалиски Полуо-стров) и во Сомалија. На пример, во декем-ври 1992 година министрите за надвореш-ни работи на НАТО изјавија дека се подгот-вени да ги поддржат мировните операции раководени од Советот за безбедност на Обединетите нации, кој ја има примарната одговорност за меѓународниот мир и без-бедност. Министрите ги разгледаа мерки-те преземени од страна на земјите-членки на НАТО во однос на мировните опера-ции, санкциите и ембаргото, било тоа да се индивидуални мерки на земјите или заед-

ОПЕРАЦИИТЕ И МИСИИТЕ НА АЛИЈАНСАТА

нички на Алијансата, со што ја поддржуваа резолуцијата на Обединетите нации која се однесуваше на конфликтите во пора-нешна Југославија.

МОМЕНТАЛНИ ОПЕРАЦИИ И МИСИИ– Авганистан – претставува најзначајната посветеност на Алијансата до денешен да-тум. Воспоставени со мандат на ООН во 2001 година, Меѓународните безбеднос-ни сили за помош – ИСАФ (International Security Assistance Force - ISAF) се под НАТО лидерство од август 2003 годи-на. ИСАФ во моментов се состои од око-

лу 102.000 војници, припадници на 50 раз-лични земји распоредени низ Авганистан. Мисија на ИСАФ е да се прошири улога-та на авганистанската централна власт со цел да се создаде поволна средина за функционирање на демократските инсти-туции и воспоставување на владеењето на правото. Исто така, мисијата има цел да спречи Авганистан уште еднаш да ста-не засолниште за терористите. Во при-лог на реконструкцијата, преку своите 28 Провинциски тимови за реконструкција - Provincial Reconstruction Teams (PRTs) рас-поредени низ целата земја, ИСАФ има за

Создавањето и развојот на НАТО (8)

37

цел воспоставување професионални Ав-ганистански национални безбедносни сили - Afghan National Security Forces (ANSF), со цел да им овозможи на Авганистанците да ја преземат одговорноста за безбедноста на својата земја. До крајот на 2014 година, ќе се изведе постепена транзиција на одго-ворноста за безбедноста од ИСАФ-трупите на авганистанската армија и полиција. Во текот на тој период, ИСАФ сè повеќе ќе се насочи кон обука и советодавна улога, но ќе продолжи да ја поддржува земјата и во борбени операции заедно со авганистан-ските сили кога ќе биде потребно. По 2014 година, НАТО-поддршката на Авганистан ќе се фокусира на тренинг, советување, помош и придонес за да се одржат Авгани-станските национални безбедносни сили.– Косово – додека Авганистан остану-ва примарен НАТО-оперативен театар, Алијансата не се откажа од своите други обврски, особено на Балканот. Денес око-лу 5.500 сојузнички војници работат во Ко-сово, како дел од НАТО на Косово (NATO’s Kosovo Force - KFOR). Од јуни 1999 година со цел да стави крај на раширеното насил-ство и хуманитарната катастрофа, трупи-те на КФОР продолжија да го одржуваат силното присуство на целата територија. По прогласување на косовската независ-ност во февруари 2008 година, НАТО се согласи дека ќе продолжи со своето при-суство врз основа на Резолуцијата 1244 од Советот за безбедност при ООН. НАТО помогна да се создадат професионал-ни и мултиетнички Косовски безбедносни сили - Kosovo Security Force, кои лесно ќе бидат вооружени сили, одговорни за без-бедносните задачи кои не се соодветни за полицијата. Во меѓувреме, напредок е постигнат и во ЕУ, која го спонзорираше дијалогот помеѓу Белград и Приштина. – Средоземно Море – следење на опера-циите на НАТО не се ограничени само во зоните на конфликт. Како последица на терористичките напади од 11 септември 2001 година, НАТО веднаш почна да пре-зема мерки за спротивставување на за-каната од меѓународниот тероризам. Со воспоставување на поморска операција за надзор т.н. Активен напор – Active Endeavour во октомври 2001 година, НАТО додаде една нова димензија во глобалната борба против тероризмот. Предводени од НАТО-поморските сили, операцијата „Ак-тивен напор“ е фокусирана на откривање и одвраќање терористички активности во Средоземното Море. – Брегот на Африка – мисијата против пи-ратите, операцијата „Ocean Shield“, спро-ведена од страна на НАТО, беше одобре-на на 17 август 2009 година од Северноат-лантскиот совет, со цел да придонесе кон меѓународните напори за борба со пират-ството во оваа област. На Африканскиот Рог се наоѓаат државите Еритреја, Џибути, Етиопија и Сомалија со население од околу 90,2 милиони жители.– Африканска унија – поддршка на Унијата надвор од Евроатлантскиот реги-он од страна на Алијансата продолжува со поддршката на Африканската унија, АУ (African Union) во мировните мисии на аф-риканскиот континент. Од јуни 2007 годи-на, НАТО помогна на мисијата на АУ во Сомалија - AU Mission in Somalia (AMISOM) преку обезбедување поддршка со воз-душно префрлање АУ-мировници. Север-

НАТО во Босна и херцеговина. Со рас-падот на Југославија во април 1992 го-дина, започна насилен конфликт. Али јан-сата одговори со спроведување на ем-барго за оружје од страна на ООН и со спроведување на зона за забранети лето-ви, исто така прогласена од страна на Со-ветот за безбедност. НАТО ги ангажираше своите воздухопловни сили во борбени операции за првпат во нејзината историја. Беа спроведени две операции: операцијата „Deadeye“, која започна на 30 август и која беше насочена против босанските српски воздушни сили. Оваа операција не успеа да резултира со повлекување на босан-ските Срби, при што следуваше втора-та операција „Deliberate Force“, која беше насочена кон командите и контролите на инсталациите и муницијата. Оваа воз-душна кампања беше клучен фактор во донесување на страните на преговарач-ка маса и до потпишување на Дејтонскиот мировен договор кој се случи во декем-ври 1995 година. НАТО веднаш распоре-ди 60.000 војници во т.н. Implementation Force (IFOR). Во декември 1996 година доаѓа до распоредување на 32.000 при-падници на силите за стабилизација СФОР - Stabilisation Force (SFOR). Во подобрена-та безбедносна ситуација, во декември 2004 година, Европската унија распореду-ва нова сила наречена операција АЛТЕА, во чиј состав зедоа учество и припадници на Армијата на Република Македонија.

НАТО во Република Македонија. НАТО во Република Македонија одговори на барањето од македонската Влада за по-мош при ублажување на етничките тен-зии. Алијансата спроведува три последо-вателни операции во периодот од август 2001 година до март 2003 година. Прво, операцијата „Неопходна жетва“ („Essential Harvest“) ги разоружа групите на етничките Албанци на територијата на Македонија. Продолжението е операцијата „Килибарна лисица“ („Amber Fox“), која обезбеди зашти-та на меѓународните набљудувачи кои го надгледуваа спроведувањето на мировни-от план. На крај, операцијата „Сојузничка хармонија“ (Allied Harmony) беше лансира-на во декември 2002 година за да обезбе-ди консултантски елементи на Владата во обезбедувањето стабилност на целата ма-кедонска територија.

Драган Павловски

ноатлантскиот совет се согласи да ја про-шири својата поддршка за период од шест месеци, и тоа го има направено во некол-ку наврати.

ОПЕРАЦИИ ЗА ВРЕМЕ НА СТУДЕНАТА ВОЈНАКога НАТО-алијансата е основана во 1949 година, една од нејзините основни улоги била да дејствува како моќен фактор на заплашување против секаков вид воена агресија. Во оваа улога, успехот на НАТО се гледа во фактот дека во текот на цели-от период на Студената војна, НАТО-силите не биле инволвирани во еден воен ангаж-ман. Со крајот на Студената војна во поче-токот на 1990-тите години, доаѓа до голе-ми промени на меѓународната безбедност со појавата на нови закани. НАТО, од ис-клучиво одбранбена улога доби сè поголе-ма, проактивна улога во меѓународната за-едница. Пред ангажирање во својата прва голе-ма операција на Балканот, НАТО спроведе неколку други воени операции:– Operation Anchor guard, времетраење од 10 август 1990 година до 9 март 1991 година. Откако ирачките сили извршија инвазија врз Кувајт на 2 август 1990 го-дина, НАТО во воздушниот простор на Турција распореди воздухоплови за рано предупредување. Ова беше со цел да се следи кризата и да се обезбеди покрие-ност на југоисточна Турција во случај на на-пад од Ирак за време на Првата заливска криза / војна.– Operation Ace guard, времетраење од 3 јануари до 8 март 1991 година. Како одго-вор на турското барање за помош со цел да се спречи заканата од Ирак за време на Првата заливска криза / војна, НАТО рас-пореди пакет на воздушни мобилни сили и противвоздушна одбрана за Турција.– Operation Allied goodwill i & ii, вре-метраење од 4-9 февруари и од 27 фев-руари до 24 март 1992 година. По распа-дот на Советскиот Сојуз во декември 1991 година и распадот на нејзиниот централ-но контролиран економски систем, НАТО ì помогна на меѓународната хуманитар-на операција со експерти, тимови за ху-манитарна помош и медицински советни-ци во Русија и заедницата на независни држави.– Operation Agile genie, времетраење од 1-19 мај 1992 г. за време на пе риодот на растечка тензија на западот со Либија, Со-ветот за безбедност воведе санкции со цел да се предизвика Либија да ги преда-де осомничените во бомбашкиот напад на авионот на „Пан ам“ над градот Локерби во Шкотска во 1988 година. НАТО обезбе-ди зголемена покриеност на централниот Медитеран и следење на воздушните при-стапни правци од Северна Африка.

ЗАВРШЕНИ ОПЕРАЦИИ И МИСИИВо овој контекст ги ќе наведеме основни-те карактеристики на дел од завршени-те операции и мисии на НАТО-алијансата, а во наредните броеви на списанието ќе бидат опишани детали за секоја мисија по-себно (операците во Босна и Херцегови-на, во Македонија, операциите во Втора-та заливска војна, односите НАТО и Ирак, земјотресот во Пакистан, ураганот „Ке-трин“, мисијата во Судан и операциите на НАТО во Либија).

38

СВЕТ СО ДОБРО УПРАВУВАНИ ДЕМОКРАТСКИ ДРЖАВИ

земаат следните закани: Тероризмот (големи штети; поткопување на отвореноста и толеранцијата во опште-ствата на ЕУ-земјите; насилен религиозен ек-стремизам; логистичко базирање на ќелии на Ал Каеда во Англија, Италија, Германија, Шпанија и Белгија). Пролиферација на оружје за масовно уништување (трка за ОМУ, посебно во Сре-ден Исток; опасност од развој на биолош-ки оружја; напади со радиолошки и со хеми-ски оружја; ширење на ракетна технологија; располагање со ОМУ од страна на терори-стите)Регионални конфликти (Кашмир; регионот на Големите Езера; Корејскиот Полуостров, Сре-ден Исток)Пропаѓањето на некои држави (Сомалија, Либерија, Авганистан). Организираниот криминал кој предизвику-ва поткопување на социјалниот поредок и владеењето на правото (шверцување на дро-га/90% на хероинот шверцуван во земјите од ЕУ потекнува од Авганистан, а парите со-брани од ова се користат за формирање на приватни армии; трговија со илегални еми-гранти, трговија со луѓе/200.000 жени дис-трибуирани преку балкански криминални мрежи од севкупно 700.000 во светски рам-ки, трговија со оружје и поврзаност на исто-то со тероризмот; трговија со драги камења, мало и средно оружје; пораст на поморско-то пиратство). Второто поглавје е посветено на страте-гиските цели каде се идентификувани три стратегиски цели: Справување со заканите. Како одго-вор на нападите од 11 септември ЕУ има воспоставено неколку заеднички меха-

емајќи го предвид стремежот на Ре-публика Македонија за членување во Европската унија, а посебно фактот дека ваквото настојување стои висо-

ко на нејзината надворешнополитичка аген-да, како и фактот дека и во самиот момент Р. Македонија активно учествува во мировни мисии на ЕУ (како што е мисијата во Босна и Херцеговина – АЛТЕА), од голема важност е познавањето на моменталните состојби со безбедносните политики и стратегија на оваа организација. Важечки до кумент на ЕУ кој се однесува на безбедносните политики кои ги сублимира генералните аспекти за стратеги-ското сфаќање на безбедноста во нејзината целост претставува Европската безбеднос-на стратегија од декември 2003 година, на-речена „Безбедна Европа во подобар свет“. Документот е претставен на 14 страници текст сместен во три поглавја: Безбеднос-но опкружување – Глобални предизвици и клучни закани; Стратегиски цели и Имплика-ции во политиката. На самиот почеток е да-ден вовед каде може да се издвојат две кон-статации: Ниту една земја денес не може сама да се соочи со сите предизвици на новото време, односно денешните ком-плексни проблеми, како и определбата за споделување на одговорноста за глобал-ната безбедност, посебно заради улогата на глобален „играч“ во градењето на подо-бар свет, земајќи ја пред вид големината на самата унија (25 земји-членки во тој момент – 2003 г., со над 450 милиони популација), како и учество во свет ското производство на ниво на една четвртина. Во првото поглавје – Безбедносно оп кру-жу вање/Глобални предизвици и клучни закани, даден е и осврт на сфаќањето на

глобализацијата како еден од главните ак-туелни предизвици. Истата може да биде видена низ различни перспективи: еднаш како можност за развој, другпат како причи-на за фрустрација и неправда. Развојот пот-тикнат од глобализацијата го има зголемено обемот на не/државните групи кои можат да играат меѓународна улога, и на тој начин е зголемена и европската зависност и ранли-вост во поглед на меѓународно поврзаната инфраструктура во транспортот, енергијата, информациите и други полиња. Овде се кон-статира дека во периодот после 1990 годи-на речиси 4 милиони луѓе имаат загина-то во војни од кои 90% се цивили. Преку 18 милиони луѓе во светски рамки ги имаат напуштено нивните домови како резултат на воени конфликти. Важно е да се напоме-не дека како значајни предизвици се спомну-ваат и нивото на светската сиромаштија и недостатокот на храна. Речиси 3 милијарди луѓе живеат со приход помал од 2 евра на ден, а 45 милиони луѓе годишно умираат од глад. Натпреварот за природни ресурси, по-себно водата за пиење која во следните де-кади ќе биде дополнително ограничена за-ради ефектите на глобалното затоплување, со голема доза на веројатност ќе предизви-каат натамошни турбуленции и миграциски движења во различни региони. Во поглед на земјите од ЕУ, посебно е значаен фактот за идентификувана енергетска зависност, односно фактот дека ЕУ е најголем светски увозник на гас и нафта или некаде 50% од дневната потрошувачка за овие суровини. Се очекува овој процент да порасне на 70% во 2030 година, и тоа со увоз од заливските земји, од Русија и од Северна Африка. Во поглед на заканите, централно место за-

ВИЗИЈА ЗА ЕУ

39

низми со САД (усвојување на European Arrest Warrant; преземање на мерки за на-пад на финансирањето на тероризмот и потпишување на договор за заедничка прав-на асистенција со САД). Исто така, ЕУ има усвоено Акциона програма која предвиду-ва јакнење на меѓународната Агенција за атомска енергија, како и мерки за зацврсте-на контрола на извозот, илегалниот транс-порт и набавки. ЕУ има преземено неколку интервенции за помош со справување со ре-гионалните конфликти, како и на „кревките“ држави да застанат на свои нозе, вклучувајќи го тука Балканот, Авганистан и ДРК. Тука по-себен акцент зазема јасната апологија на ставот дека првата борбена линија често-пати ќе биде надвор од ЕУ. Ова произле-гува оттаму што во ерата на глобализација заканите кои доаѓаат од далеку се загрижу-вачки исто толку како и оние кои доаѓаат од непосредното опкружување. Уште еден интересен момент претставува јасното детектирање на начинот на справување со тероризмот, кој вклучува заеднички спој од мерки за разузнавање, полициски, правни и воени средства и др. Градење на безбедност во соседство-то. Во овој дел се вели дека и во ерата на глобализација географијата е важана, па от-таму успешното управување на границите од страна на земјите-соседи на ЕУ е од голе-ма важност за самата унија. Како круцијален став се спомнува тоа што проширувањето на ЕУ не треба да предизвика нови ли-нии на поделба во Европа. Од друга стра-на, постоењето на соседи кај кои се случува-ат насилни конфликти или, пак, слаби држави каде цвета организираниот криминал, дис-функционалните општества и општества со експлодирачки пораст на популација, соз-дава проблем за безбедноста на Европа. за соочување со овие проблеми треба да се создаде „прстен“ од добро управувани земји во Источна Европа, како и во зоната на Медитеранот. Најдобра илустрација на вак-виот пристап е видлива на Балканот каде со заеднички напори со НАТО, Русија и САД, (не)стабилноста на регионот веќе не е закана за појава на поголеми конфликти. Од другите региони, од посебен интерес се регионот на јужниот Кавказ, Арапско-израелскиот кон-фликт (солуцијата „две држави“ која долго време е поддржана од Европа, во конкретни-от момент, значи 2003 година, е широко при-фатена), чие решавање е стратегиски прио-ритет за Европа и истото се гледа како за-еднички напор на ЕУ, САД, ООН и Русија. Во поглед на Медитеранскиот регион, ЕУ ќе се залага за континуиран ангажман со меди-теранските партнери во рамки на процесот „Барселона“, и тоа првенствено преку сора-ботка на економско, културно и безбедносно поле. ЕУ ќе развие и проширен ангажман со арапскиот свет. Во поглавјето Меѓународен поредок за-снован на ефективен мултилатерализам се констатира дека голема е зависноста на глобалната безбедност и глобалниот про-сперитет од постоењето на еден ефика-сен мултилатерален систем, а се мисли на една право-пропорционална позитивна спрега. Во таа насока, уште се додава дека развојот на едно силно интернационално оп-штество, развојот на добро функционирач-ки меѓународни институции и развојот на еден поредок кој фундира на владеењето на правото, преставуваат важни цели на ЕУ. Во продолжение на овој дел се набројуваат неколку меѓународни организации кои се важни за вака замислениот меѓународен

унија од 25 земји-членки (состојба 2003 годи-на) кои трошат повеќе од 160 милијарди евра за секторот одбрана, се утврдува ниво на амбиција за истовремено водење на некол-ку операции. Едно многу важно залагање на ЕУ во овој дел се однесува на определба-та за поддршка на ООН во нејзините напо-ри за одговор на заканите по меѓународниот мир и безбедност, посебно во делот во крат-корочното менаџирање на кризните ситуа-ции. За успешно остварување на оваа опре-делба ЕУ треба да гради способност за пре­вентивно дејствување. Во продолжение се дава објаснување на три генерални тенден-ции поврзани со безбедносните способности на ЕУ:1. Да се биде поспособен. Овде, во кратки црти, без наведување на поконкретни пла-нови изразени во бројки, се спомнува од-бранбената димензија, а во тој контекст и формирањето на одбранбена агенција, и нешто што заслужува внимание – одво­ју вање на поголеми ресурси за одбрана­та. Овде влегува и заложбата за градење на појаки дипломатски капацитети, и тоа со комбинација на ресурсите на земјите-членки и институциите на ЕУ. Во делот на можниот спектар на мисии се вели дека истите може да вклучат активности како што се на пример операциите за разоружување, поддршка на трети земји во нивната борба против теро-ризмот, како и поддршка на трети земји во реформите на безбедносниот сектор. На крајот на овој дел се подвлекува значењето на перманентната соработка со НАТО, оце-нето како едно успешно стратегиско пар-тнерство, а тука посебно се нагласува ангаж-манот во рамките на процесот „Берил плус“ . 2. Да се биде покохерентен. Според напиша-ното, се насетува незадоволство од момен-талната ситуација во координирањето на различните инструменти и капацитети, а одделно се спомнуваат: европските програ-ми за асистенција и европските фондови за развој, како и воените и цивилни капаците-ти на земјите-членки. Истата агенда треба да биде проследена со дипломатски напори, развојни програми, трговски политики и по-литики за заштита на околината итн. Подо-брата координација помеѓу надворешните активности и политиките во областа на сег-ментот правда и внатрешни работи е од осо-бено значење во борбата против терориз-мот и организираниот криминал.3. Работа со партнерите. За успешно спра-вување со заедничките закани предвидено е заедничко ангажирање во мултилатерал-ни рамки со меѓународни организации, како и партнерство со клучните актери. Посебно е важно партнерството со САД кое треба да се остварува на една ефективна и баланси-рана основа. Од другите земји и региони кои се спомнати како важни, посебно место за-зема Русија како идентификуван стратегиски партнер кој е важен за безбедноста и проспе-ритетот на ЕУ. Врски треба да се одржува-ат и со соседните земји од Средниот Исток, партнерите во Африка, Латинска Америка и Азија, а стратегиско партнерство треба да се гради со Јапонија, Кина, Канада и Индија. Ако се земе предвид фактот дека разгле­дуваната Безбедносна стратегија на ЕУ е донесена во 2003 година, може слобод­но да се каже дека овој период од 10 го­дини логично побарува одредени измени, посебно заради промената на бројот на земји­членки во Унијата и заради закани­те и предизвиците идентификувани како нови, односно актуелни.

м-р Робертино Чонтев

поредок и воедно играат важна улога во остварувањето на претходно утврдените цели: ООН, WTO (тука посебно е забележлив позитивниот став на ЕУ за членество на Кина и амбициите за членство на Русија во оваа организација), НАТО, ОБСЕ, СЕ, Африкан-ската унија, ASEAN (ЕУ е втор трговски пар-тнер на ASEAN во 2006 со 11.7%, односно по-сле Кина) и MERCOSURE. ЕУ е прв трговски партнер на MERCOSURE, опфаќајќи 20% од севкупната трговија. Уште една меѓународна организација е спомната и е дадено посеб-но значење, а тоа е Меѓународниот кримина-лен суд - ICI. Безбедноста може да се подо-бри со мерки на градење на доверба и со ре-жими на контрола на вооружувањето. Многу важен елемент во делот на квали-тетот на меѓународното општество за-зема квалитетното управување од стра-на на владите. Најдобра заштита на без-бедноста се обезбедува со постоење на еден свет со добро управувани демократ-ски држави. Во согласност со овој доку-мент, најдобри мерки за зајакнување на меѓународниот поредок се следните: под-држани социјални и политички реформи; справување со корупцијата и злоупотреба-та на моќта; етаблирање на владеењето на правото и заштита на човековите права. Во овој дел може да се издвојат три позначајни ставови. Првиот се однесува на тоа дека трговските и развојните политики може да бидат значајна алатка за промовирање на реформите. Другата премиса преставува видувањето дека светот во кој ќе постои

можност и правда за секого ќе обезбеди по-голема сигурност за ЕУ и нејзините граѓани. Третиот став оди на иста линија со политики-те на САД, односно во поглед на земјите кои излегуваат надвор од вака промовираното меѓународно општество, од кои некои про-мовираат изолација, а други перманентно го кршат меѓународното право, доколку обиди-те за нивна реинтеграција со обезбедување на поддршка од ЕУ не вродат со плод, исти-те треба да разберат дека заради ваквиот нивен однос постои и цена која треба да се плати – што ги вклучува и нивните одно-си со ЕУ. Третиот дел е насловен Импликации во по-литиката за Европа. Најнапред се конста-тира дека ЕУ има постигнато прогрес во постигнување на кохерентна надворешна политика и ефективен кризен менаџмент (не-што што е демонстрирано на Балканот и по-далеку). Во овој дел исто така се потенци-ра дека е потребно да се развие стратегиска култура која ќе овозможи рана, брза и, кога е неопходно, робусна интервенција. Како

40

АКТУЕЛНАТА ПОЛИТИЧКА СВЕТСКА КРИЗА ОКОЛУ ГРАЃАНСКАТА ВОЈНА ВО СИРИЈА

на малите држави. Ерата на империјализам на мултинационалните компании започ-нува со технолошкиот развој и потребата на веќе ограничените ресурси и суровини. Исцрпувањето на енергетскиот и минерал-ниот биланс гравитира околу подрачјето на Блискиот Исток и црниот континент Африка. Па, така, интересите на големите (мулти)национални компании се судираат во арапскиот свет, што резултира со хро-нични конфликти и војни. Кога станува збор за Африка, приматот на доминација е оставен на економскиот џин Кина, наспро-ти традиционалната присутна Франција. Едуцирањето на сиромашното население во специјализираните кинески училишта се покажа како најисплатлива инвестиција за кинеската економија. Со тоа обезбедија еко-номско и културно присуство, како и бројни научно-истражувачки проекти од областа на технолошкиот развој, што им овозможу-ва на кинеските компании десет години по ред да бележат највисок економски развој, особено од техничко-технолошката област. Исто така, склучени се многу договори за ексклузивни ископувања на минерали и репроматеријали кои се гарант за долгоро-чен технолошки развој. Па, како резултат на тоа, Кина го направи и големиот скок во на-предокот за „освојување” на космосот.

„Викиликс“ и „АрАпскАтА пролет“Појавата на „Викиликс“ го промовира-ше прашањето за владеење на меѓу-на родното воено право, особено во случа ите на цивилни жртви во Ирак и во затворот во Гватемала. И во двата слу-чаи имаме експлицитни медиумски сцени

ведоци сме на нова политичка пара-дигма во комплексните меѓународни политички односи за прашања уреде-ни со Повелбата на ОН. Но, и покрај

тоа, времето покажува дека сложените прашања се решаваат на начин кој е леги-тимен но не и легален, правно уреден со до-машното право, но не и со меѓународното право, а решенијата претставуваат груби импровизации во кои вообичаено невино-то население или „најслабата карика” е „па-ричка за поткусурување во дилот” на голе-мите сили. за таа цел во следниов текст ќе анализира-ме и ќе говориме за актуелната политичка светска криза околу граѓанската војна во Сирија. Севкупните меѓународни политички

односи се обременети со империјализмот, кој уште од неговиот зародиш не е проме-нет во однос на целите и последиците, само е осовременет во делот на прагматиката. Па, така, на една страна ја имаме американ-ската империја со помалиот брат Англија, на друга страна ја имаме Русија и Кина и, секако, најдоминантната земја во Европа, Германија. Потребата од империјализмот е поврзан со потребата за опстанок. Низ годините империјализмот еволуирал од освојување на територии, па асимилација на населе-ние и квинслишки марионетски влади, па сè до денес, кога е ерата на владеење на мултинационалните компании кои ги упра-вуваат политичките курсеви на големите и

ТРИГЕР ЗА НОВА СТУДЕНА ВОЈНА

41

и сведоштва за нечовечко однесување кон цивили и беспомошни заробеници. Во едно, „Викиликс“ го најави и почетокот на „Арапската пролет“ со објавување на бројни документи за коруптивноста на то-талитарните режими на арапските лидери. Тоа беше искористено за иницирање на регионално востание на Блискиот Исток и во Африка, што резултираше со (не)на-силни протести и смени на владејачките режими. Светот аплаудираше на романти-чарските протести на обесправеното на-селение против своите лидери-тирани. за жал, набргу светот го виде другото лице на „обесправените поданици”. Светските мајнстрим-медиуми во живо ги пренесоа народните егзекуции и содомизам врз ли-банскиот претседател Гадафи, притворот на „западниот фараон“ Мубарак, а тира-нинот го заменија демократски избрани исламски влади. Овие радикални исламски влади (многу од нив не ја криеја својата блискот со терористичките организации меѓу кои и Ал Каеда) го започнаа проектот за креирање на калифатот, што во 21 век би дошло како оксиморон на регионалната глобализација. Имено, овој спој на верски општествен систем светот го доживеа како западна верзија на општествен систем, но адаптиран за арапскиот свет. Ако зам колата ја замени кока колата, стратегиските играчи, сега олицетворени како тирани беа заменети со нови лојални фараони со сопствени капри-ци и апетити (зам колата е арапска варијанта на кока кола, добиена по изворот зам зам пронајден од пророкот Мохамед во пусти-ната). Епидемијата (не)насилни протести не ја одминаа и модерна Турција, па следеше плоштадот „Тахрир“ каде демократот Ердо-ган „врескаше за светски заговор против“ економски силната Турција (Токму турскиот премиер Таип Ердоган се залагаше за сме-на на диктаторските режими како праведен чин изнуден од незадоволното население). Истовремено, (не)пријателството со соседен Израел го замени заедничкиот економски интерес и непријател Сирија. Граѓанската војна во Сирија започна по истата шема на спонтано организирање на незадоволното и обесправено население, што кулминираше со кр вава граѓанска војна со бројни цивилни жртви што, според некои хуманитани ор-ганизации, изнесува и повеќе од сто илјади жртви.

ВОЈНАТА ВО СИРИЈА – ГЕНЕЗААко направиме опус на војната во Сирија може да се види дека генезата на пробле-мот е во повеќедецениското владеење на династијата Асад со мултирелигиската и конфесионална држава Сирија. Па, така, семејството Асад припаѓа на кланот ала-вити, а поголем дел од населението се сунити, иако мал дел од населението се и христијани, Друзе и незначителен број на Маронити, кои поголем дел живеат во со-седен Либан (Алавити се муслимани но преставуваат конфесија која е околу 12% од сириското население. Нивното учење е различно од шиитското и сунитското во однос на потеклото на пророкот Моха-мед. Исто така според нивното учење до-зволено е консумирањето на алкохол и се рангира како умерено религиско учење). Династијата Асад владее речиси четири децении со население кое повеќе од две третини припаѓаат на друга конфесија што имплицира револт и незадоволство.

е тоа што мајката на принцот Бандар Бин Султан не од кралско семејство. Принцот Бандар Бин Султан е школуван во Вашинг-тон и важи за најлојален човек на амери-канската разузнавачка заедница. Исто така, тој е шеф на разузнавачката служба во Саудиска Арабија, која под влијание на Британија се смета дека го формира не-когаш мошне популарното Муслиманско братство кое влијаеше за соборување на египетскиот режим. Подоцна истото беше повторно соборено со воен удар поради уште понасилното владеење. Принцот Бан-дар бин Султан, војната во Сирија и смената на власта сака да ја искористи за сопствена промоција и помош од Западот за да биде избран за крал на Саудиска Арабија. Улога-та на Иран е одбранбена, имајќи предвид дека сојузничка Сирија е браникот на Иран (исто како што е Иран за Русија) од запад-ната моќ. Одамна Иран е спонзор на воени-те палестински движења и Хезболах како најекспонираното воено движење (особено популарно по 34-дневната војна во Либан кога ја порази легендарната ИДФ – израел-ска армија) на Блискиот Исток. На тој начин Иран ги чува сопствените граници и енер-гетски извори од непријателските сили – За-падот и соседните арапски држави. На дијадемата на пирамидата се наоѓаат мултинационалните корпорации и нивните непосредни извршители, големите сили со своите моќни армии. Многу често на интер-нет-порталите може да се прочита за тоа дека претседателите на големите држави се под притисок да донесат штетни и не-популарни одлуки со кои го трошат својот морален кредибилитет, па оттука се на-

метнува прашањето зошто е тоа така кога дури и обичните смртници го забележуваат тоа, а што останува од мегаломанските PR-центри, чија цел е постојано унапредување на политичкиот рејтинг на претседате-лот. Интригантно е што светската научна јавност постојано медиумски го потсетува американскиот претседател Обама дека е добитник на Нобелова награда за мир, што би било оксиморон наспроти хуманитарни војни со многу човечки жртви. Затоа сè по-често во јавноста циркулираат дебати и дис-кусии за „невидливите креатори” на овие војни, од кои наспроти страдањата на не-вините жртви, со добивка се стекнуваат во-еноиндустрискиот комплекс, енергетскиот систем и, секако, финансиерите на политич-киот естаблишмент.

м-р Игор Гелев

Владеењето на сите овие диктаторски ре-жими е детерминирано од традиционал-носта, обичаите и бавниот општествено-политички развој. Како резултат на тоа, владејачките режими имаат облик на дик-таторско владеење поради избегнување на племенските борби, што би било помал об-лик на граѓанска војна. Од друга страна, пак, тоа предизвикува концетрација на моќта во мал број на луѓе, а аналогно на тоа значи и нерамномерна економска распределба на државното богатство. Оттука доаѓа до оп-штествен сецесионизам на одредени еко-номски неразвиени делови кои инклинираат кон некој друг диктаторски режим во некоја соседна држава чиј мотив во „големата сли-ка” е од друга природа. Многу од овие стра-далници не знаат за кого и зошто воопшто се борат. Личната причина секако е економ-ската немаштија, но добивките од таа борба ги добива некој трет, додека положбата на борецот останува непроменета.

ПОЛИТИЧКО БЕЗБЕДНОСНО ОПКРУЖУВАЊЕКога би се анализирале сите актери во при-казната за Сирија би се констатирало дека тоа би наликувало на пирамида, каде што основата би ја сочинувале директните учес-ници во конфликтот, а тоа се владејачкиот режим на чело со семејството Асад на една страна и исламските бунтовници со озлогла-сената „Ал Нусра“ и Обединетата сириска опозициска војска на друга страна. Следно-то ниво се регионалните актери како што е Турција, која ги поддржува силите кои се борат против сирискиот режим (воено не се инволвира, освен што собори сириски воен хеликоптер кој го наруши воздушниот простор на Турција), политички, економски и со снабдување на вооружување на сири-ските бунтовници. Причината за тоа е што се загрозени одредени турско-израелски економски позиции околу премостувањето на патот на нафтата и плинот. Имајќи предвид дека и во Саудиска Арабија режи-мот е монархија, слично како и во Сирија, религијата е сунити, како и во Сирија, немаат економски проблеми од аспект на соседна Сирија се наметнува прашањето која е при-чината за финансирање на сириските бун-товници. Улогата на Саудиска Арабија спо-ред одредени мејнстрим-центри е контрола на арапскиот свет. Мошне голема улога има и саудискиот принц Бандар Бин Султан кој е најстар син на веќе починатиот саудиски крал Фароук. Наследникот ќе се бира од околу 5.000 принцови, од кои 40 влегуваат во потесен избор. Проблемот за наследник

42

пРОБЛЕМИТЕ ВО РЕГИОНОТ НА ЈУЖЕН КАвКАЗ

претседател Борис Јелцин беше мошне коо-перативен со САД и со ЕУ. Во исто време, посебно после 11 септември 2001 година, Западот беше фокусиран, пред сè, на војната против тероризмот. Но, со оглед на тоа дека e најкраткиот пат измеѓу Европа и Азија, а уште повеќе заради бо-гатството со нафта и природен гас, Јужен Кавказ сè повеќе добива на меѓународно значење, дури станува едно од клучните ме-ста на судир на интересите на Русија и За-падот. Во таа смисла, „замрзнатите кон-фликти“ се еден од главните инструменти за одмерување на силите, бидејќи Русија исти-те ги користи за спречување на јакнењето на влијанието на Западот во овој регион, пред сè на ширењето на НАТО. Регионот на Црно Море и Јужен Кавказ до-бива геополитичко значење главно зара-ди својата стратегиска локација и богатство-то со природни ресурси. Отсекогаш овој ре-гион играл важна улога заради својата гео-графска лоцираност. Во овој регион живеат многу етнички и религиски групи кои долго време насилно се држени заедно од страна на репресивните влади, пред сè во рамките на руската империја, а потоа и во Советски-от Сојуз. Непријателствата меѓу различните народи конечно експлодирале после распа-дот на Советскиот Сојуз во 1991 година, што резултираше со краткотрајни и доста крва-ви војни на многу места на подрачјето на Јужен Кавказ. Создавањето нови независни држави не доведе до никакво решение ток-му заради фактот дека различните етнич-ки групи останале растурени на многу места во регионот, без оглед на новодефинирани-те државни граници. Како резултат на тоа, дезинтеграцијата на Советскиот Сојуз дове-де, од една страна, до безбедносен вакуум, а

о распадот на Советскиот Сојуз од пред 20, па и повеќе години, независ-носта за 15 одделни нации или земји и нејзините 300 милиони жители значе-

ше ветување за слобода и надеж за проспе-ритет. Но, независноста, исто така значеше и страв и несигурност за некои сепаратистички насилства изродени од дотогаш потиснатиот национализам. Ниеден друг регион во све-тот не се мачи со сепаратистички конфлик-ти повеќе од Јужен Кавказ, каде Ерменија, Азербејџан и Грузија сè уште се борат со „замрзнатите конфликти“. Овие конфликти ја спречуваат регионалната соработка, напо-рите за блиски односи со соседните „големи сили“ и го забавуваат прогресот на регионот. Регионот на Јужен Кавказ, покрај проб ле-мите има голем потенцијал како енергет ски и трговски коридор. Тој лежи на кон вер ген-ци јата на историските големи сили, Русија, Турција и Персија, кои имаат оставено голем и длабок печат на културата и историјата на регионот. Јужен Кавказ исто така лежи на ра-бот од Каспискиот басен, богат со нафта и природен гас. Тоа богатство го привлекува вниманието на Европската унија, на САД и на Кина. заради тоа регионалната нестабил-ност претставува опасност за создавање на конфликт кој би можел да се прошири и над-вор од регионот, вовлекувајќи во него една или повеќе регионални или надворешни „го-леми сили“.„замрзнатите конфликти“ на Јужен Кавказ, и покрај тоа што се работи за стратегиски мно-гу важен регион, до неодамна не беа во фо-кусот на интересирањата, пред сè, не во „за-падната“ политика. Во текот на 90-тите годи-ни од минатиот век, западот не сакаше да влегува во отворен конфликт со Русија око-лу тие прашања, бидејќи тогашниот руски

ПОСТСОВЕТСКИ „ЗАМРЗНАТИ КОНФЛИКТИ“

ИЗРАЗОТ „ЗАМРЗНАТ КОНФЛИКТ“ ИМА МОШНЕ ШТЕТЕН КАРАКТЕР ЗА САМИТЕ КРАТКИ, НЕПРЕДВИДЛИВИ И ЕКСПЛОЗИВНИ КРИЗНИ СОСТОЈБИ. СЕПАК, ИАКО Е ЈАСНО ДЕКА Е НЕСООДВЕТЕН, ВО ГОЛЕМА МЕРКА И ПОНАТАМУ СЕ КОРИСТИ. ПРИФАќАЊЕТО НА ИЗРАЗОТ „ЗАМРЗНАТ КОНФЛИКТ“ БИ МОЖЕЛ ДА ДОВЕДЕ ДО ЛИЦЕМЕРЕН ПРИСТАП КОЈ ПОКАЖУВА ДЕКА СИТУАЦИЈАТА Е „ЗАМРЗНАТА“, ДОДЕКА ПОСТКОНФЛИКТНИТЕ ПОСЛЕДИЦИ СЕ ВИДЛИВИ И СЕ РАЗВИВААТ ИЛИ, ПАК, „НОЕВСКИ“ ПРИСТАП, СПОРЕД КОЈ СЕ ПРЕТВОРАМЕ ДЕКА НЕ ЈА ГЛЕДАМЕ НЕПОСРЕДНАТА ОПАСНОСТ ИЛИ, ПАК, СЛИЧЕН ПРИСТАП, КОЈ ПРЕТПОСТАВУВА ДЕКА ДОКОЛКУ КОНФЛИКТОТ НЕ Е НЕПОСРЕДНО ПРЕД ПОВТОРНА ЕРУПЦИЈА ТОГАШ ТОА Е ПРОБЛЕМ НА НЕКОЈ ДРУГ

43

на друга страна, до раст на национализмот и националистички барања. Новоформирани-те, а сè уште неконсолидирани и нестабилни влади не се способни да обезбедат целосна интеграција на сите етнички групи во рамки-те на своите територии. Покрај економските тешкотии, меѓу на род-ниот организиран криминал, особено тр-го вијата со наркотични средства, оружје и луѓе и понатаму се карактеристични за овој регион. Тероризмот и понатаму е присутен на подрачјето на Кавказ, иако владите на Азербејџан и Грузија се мошне посветени на антитероризмот. Поголемиот број пробле-ми од оваа природа тргнуваат од чеченија каде борбата со терористичките организа-ции е особено карактеристична. Обидите за атентати на шефови на држави и останатите официјални лица, но и ликвидација на цели фракции и етнички групи се исто така карак-теристични за овој регион.Напорите на меѓународната заедница, пред сè напорите на ОБСЕ и на ООН, овие кон-фликти конечно да се разрешат, досега не доведоа до значителни резултати. Отсу-ството на транспарентност, неуспесите да се воспостави владеењето на правото и демо-кратските институции, неуспесите да се из-градат соодветни безбедносни механизми, се основните и мошне значајни проблеми за новите независни држави.Многу непријателства и понатаму тлеат, а исто така присутен е и стравот од забрзана-та милитаризација и вооружување на регио-нот. Разните етнички групи можат да го про-воцираат меѓународниот мир и безбедност, особено кога се работи за терористичките акти. Меѓутоа, важно е да се забележи и тоа дека богатството со природни ресурси прет-ставува важен фактор за привлекување на инвеститори со оглед на тоа дека овој регион претставува раскрсница и можен коридор за снабдување на Европа со неопходните енер-гетски горива.

ИСТОРИЈАСо територијата на денешен Јужен Кавказ, до крајот на 18 и почетокот на 19 век главно владееле Персија и Турција, а потоа ги потис-нала царска Русија. Бидејќи низ историјата, овој регион бил под власт на големите сили, имињата на областите Азербејџан, Ерменија, Нагорно Карабах, Грузија и Абхазија, во вре-мето на Персија и на Отоманската Империја, повеќе биле како административни едини-ци, а за време на царска Русија како држав-ни целини. Грузија, Ерменија и Азербејџан се создадени дури во 1918 година, после Октом-вриската револуција во Русија. Како независ-ни држави постоеле само неколку години, до 1921 година, кога повторно биле окупирани од болшевиците и инкорпорирани во Совет-скиот Сојуз. Болшевиците национализмот го користеле како привремен, транзициски феномен кој е ефикасен за остварување на непосред-ни политички цели, односно правото на на-родите за самоопределување било кори-стено за слабеење на империјализмот и за промоција на пролетерската револуција. за консолидација на социјализмот, Ленин за-висел од поддршката на неруските народи, па затоа бил принуден на правење одре-дени отстапки кон нив. Проценувале дека ако неруските нации не добијат право на самоотцепување тоа може да го охрабри

ник „Новаја газета“ во 2008 пишуваа дека „Јужна Осетија не е ниту територија ниту држава ниту некаков режим, туку група на-силници од генерали и осетиски бандити за правење на пари во конфликтот со Грузија“. Овие територии и натаму остануваат погод-ни за организирање на криминални активно-сти. Тоа ќе биде така сè додека постојат кон-фликтите, дозволувајќи да не се воспоставу-ваат меѓународните безбедносни стандарди и владеење врз основа на меѓународните за-конски норми.Сите овие конфликти водат потекло од со-ветската националистичка политика од вре-мето на Сталин, кога биле повлечени вештач-ките граници, поделувајќи ги етничките групи и мешајќи ги едни со други. Во некои случаи, цели етнички групи биле насилно преселу-вани во Сибир или во Централна Азија, и на кои сè до времето на Никита Хрушчов, не им било дозволено враќање назад. Таквата на-редба за депортација во Сибир или во Цен-трална Азија, била прекината после смртта на Сталин. Оваа политика имала цел да ги ослабне на-ционалните и етнички врски и да ја поттик-не лојалноста кон мултинационалната совет-ска држава. Перестројката на Михаил Горба-чов едноставно ги запечатила долго посто-ечките конфликти, без да најде средства за нивно мирно разрешување. Така исцртани-те граници од времето на Советскиот Сојуз се одговорни за тензиите помеѓу Русија и Украина околу Кримскиот Полуостров и де-лот од источна Украина, и таа национална по-литика довела до сепаратистички конфликти во севернокавкаските републики на Руската Федерација.

м-р Симеон Митрев

борбениот национализам со што би се спре-чило воспоставувањето на социјализмот.Во 1922 година, Сојузот на Советските Социјалистички Републики бил составен од четири држави: Русија, Украина, Белорусија и Транскавкаската Федерација која ја сочи-нувале Азербејџан, Ерменија и Грузија. Пет-те централноазиски републики: Узбекистан, Туркменистан, Таџикистан, Казахстан и Кир-гистан, статусот на републики го стекнале год 1925-1936 година. Пред тоа биле авто-номни области во рамките на Русија. Кога е создадена Транскавкаската Федерација во 1922 година (Ерменија, Азербејџан и Грузија), Абхазија имала статус на посебна република на исто ниво како и Грузија. Но, во 1931 го-дина, Сталин го одзел тој статус и ја припо-ил кон Грузија. Слична била ситуацијата и со Нагорно Карабах кој прогласил независност во времето кога Азербејџан била независна држава од 1919 до 1920 година. Ако се на-вратиме на почетокот на конфликтите, се чини дека Нагорно Карабах ја има најсилната аргументација за признавање на неговото барање за независност, како правно издржа-но, бидејќи Нагорно Карабах направил сè во согласност со советските закони. Имено, во април 1990 година, Врховниот совет на СССР освоил мошне важен закон со кој им дал исти права на сите автономни републики, како и на советските социјалистички републики, вклучувајќи го и правото на отцепување од Советскиот Сојуз или од републиките во чиј состав веќе се наоѓале. Тоа е законот на којшто денeс се повикува и чеченија. Пробле-мот со Абхазија е што барањето за независ-ност го поднела после колапсот на Советски-от Сојуз во 1991 година.Транскавкаската федерација во 1936 година е поделена на три републики. Абхазија, по-малку од една година била република во рам-ките на СССР, после тоа со посебен договор е поврзана со Грузија, и на крај станала ав-тономна република во границите на Грузија. Северна и Јужна Осетија најпрво биле една држава, а потоа се поделени на две. Грани-ците во регионот често се менувале, но не во согласност со демографските критериуми туку во согласност со интересите на моќните центри . Распаѓањето на Советскиот Сојуз од 1989-1992 година беше проследено со неколку мали војни помеѓу етничките групи, барајќи независност од новите држави кои стекнаа независност од Москва. Нагорно Карабах, Молдавскиот регион Транс нистриа и двете грузиски покраини Аб хазија и Јужна Осетија, останаа во една состојба на таканаречени „замрзнати кон-фликти“. за многумина во светот Нагор-но Карабах, Транснистриа, Абхазија и Јужна Осетија останаа како признати територии на Азербејџан, Молдавија и Грузија. Но, секоја од овие територии имаат прогласено неза-висност и воспоставено „де факто“ избрани влади и, останаа делумно независни со над-ворешна поддршка, главно од Русија.Постоечката „статус кво“ или „ни војна ни мир“ ситуација, дозволува консолидација на сепаратистичките режими, охрабрувајќи ги нивните трансформации во ефективни неза-висни држави. Слабите влади и корупцијата овозможија тргување со оружје и бело робје и делови од тие сепаратистички територии станаа сигурни засолништа на „трговците“.Некои колумнисти во рускиот дневен вес-

44

Еволуција на воените науки преку револуционерни промени во воените работи

се јавуваат со свесност за постоење на аномалијата (недостаток или нарушување). Појава на нова теорија настанува кога оби-дот да се реши проблемот со постоечката наука континуирано резултира со неуспех. Неуспехот води кон криза која може да се реши на три возможни начини. Прво, „нор-малната“ наука да понуди решение кое не-како ќе го смири проблемот, макар и при-времено; второ, проблемот му се препи-шува на недостатокот на областа од по-требни алатки, методи и средства за да се реши; и трето, се нуди ново решение кое ќе ја затресе постоечката парадигма и започ-нува борба со неа (конфликт на парадигми). Доаѓа до научна револуција која претставу-

лијанието на револуционерните во-ени работи и на реформите во во-ените работи се особено важни во изучувањето на воените науки

бидејќи директно влијаат врз начинот на војување и со тоа врз развојот на опера-тивната вештина. Но, во што лежи суштина-та на еволуцијата на војувањето и како на-вистина оперативните планери периодич-но ја менуваат доктрината, научно може да се објасни и да се сфати преку теоријата на парадигмите. Оваа теорија ја предложил То-мас Кун во 1962 година во делото „Структу-ра на научната револуција“, каде за првпат го предложил денес општо прифатениот термин за „поместување на парадигмата“, со која се објаснува механиката на развојот на науката преку револуционерни промени. Оперативната вештина и развојот на док-трината на една војска исто така поминува-ат низ овој механизам на „поместување на парадигма“, каде промените ги идентифи-куваме како реформи во воените работи, а можат да бидат предизвикани поради про-мените во оперативното опкружување, по-литиките во регионот, новите технолошки изуми и оружја и слично.Според теоријата на Кун, за да постои про-грес во која било наука, не е доволна само акумулација на индивидуални откритија и изуми, туку одвреме-навреме се потреб-ни револуционерни промени. Секоја нау-ка се обидува да ги реши проблемите од својот домен преку утврден збир на знаења и практика. Но, вистинската наука започну-ва кога ќе се појават првите аномалии како резултат на неможноста одреден проблем

да се реши со помош на постоечките пра-вила и процедури. за да се пронајде реше-ние, потребно е изнаоѓање на нов пристап во науката, кој се нарекува „поместување на парадигмата“. Поместување на парадигми-те се периодични револуции кои настанува-ат во науката неопходни за да постои про-грес. Кога доаѓа до поместување на пара-дигмата во една наука, тоа значи драстич-но менување на нејзината природа, делумно или во целост. Се појавува сосема нов начин за тоа како се гледаат работите во таа наука.Секоја наука за да функционира мора да поседува одреден збир на утврдени науч-ни знаења. Успешната транзиција од една во друга парадигма преку револуционерни промени е вообичаен пат за напредување на науката. Практикантите на одредена нау-ка ја базираат својата работа и истражување на исти стандарди и правила во рамките на воспоставената парадигма. Поради ова рет-ко постои несогласување околу мислењата, бидејќи постоечката парадигма ја води гру-пата во одредена област преку воспоставе-ните критериуми. затоа „нормалната нау-ка“ се обидува да пронајде решенија на про-блемите со однапред одредено знаење, како сложувалка. Секое неконвенционал-но размислување вон рамките на воспоста-вената парадигма е обид таа да се скрши, а за тоа да се стори потребна е нова радикал-на теорија со нови правила и стандарди, која во однос на постоечката е револуционерна и често не само што ја надополнува, туку и ја отфрла.Откритието на нови, но веќе постоечки фак-ти, како и изум на потполно нова теорија,

ВО НОВА ПАРАДИГМА, СО НОВА ДОКТРИНА

45

ва некумулативен развој со кој старата пара-дигма е заменета или станува дел од новата некомпатибилна парадигма. Ова не е мало поместување во сфаќањето, туку фундамен-тално некомпатибилна, каде разликите не можат да се спојат. Прифаќањето на новата парадигма често наметнува редефинирање на науката во одредена област. Се пишува-ат нови книги, научниците се преобратува-ат, а старата парадигма се отфрла и остану-ва во историјата на науката како фаза која е надмината.Концептот за „револуционерни воени рабо-ти“ првпат го предложил британскиот исто-ричар Мајкл Робертс во 1955 година. Тој за-клучил дека одредени воени изуми и оружја така влијаат врз тактиката и доктрината, што предизвикуваат нов начин на војување кој е поефикасен од стариот. Примери за рево-луционерни воени работи предизвикани со новите оружја се: развојот на митралезот и артилеријата кои довеле до растресит распо-ред на војските; тенкот и авионот довеле до „блицкриг“; тешките авиони овозможиле док-трина на стратегиско бомбардирање; ласе-рот и „паметните бомби“ довеле до прециз-но бомбардирање, мрежното поврзување на компјутерите придонело за поефикасно командување и контрола и слично.Од друга страна, концептот за „реформи во воените работи“, кој за првпат е предло-жен од советските воени теоретичари, се разликува во интензитетот на тие промени, бидејќи не само што влијаат врз начинот на војување, туку тоа се крупни, историски про-мени кои структурно го менуваат опште-ството, па дури и природата на војната. Нокс и Муреј во „Динамика на воените револуции“ идентификуваат пет големи реформи во во-ените работи од 17 век до денес: 1.Создавање на модерните национални држави (појава на професионални војски и дисциплинирање на воената моќ); 2.Француската револуција (општа мобилизација и симбиоза на полити-ката и војната); 3.Индустриската револуција (снабдување и мобилност на големи воени формации); 4.Прва светска војна (изумите кои произлегоа ја обликуваа војната во текот на целиот век) и 5.Ерата на нуклеарно оружје (политика на воздржување поради страв од тотално уништување). Од 90-тите години на минатиот век па наваму, овој концепт го ко-ристи армијата на САД за да го замисли ид-ното војување преку анализи и претпостав-ки како новите технолошки и организациски промени на војските во светот ќе влијаат врз идната војна.Според теоријата за парадигмите, сите нау-ки, па и воените, започнуваат со периодот

ени паради покажуваат дека и во наредни-те 20 години ќе продолжат да се потпираат на авионите од 4. генерација. За да дојде до револуција во воените работи, треба сите да ја прифатат новата парадигма како „нормал-на наука“. Ниту технолошките иновации не се доволни за да предизвикаат револуција во воените работи, ниту вторите се доволни за да дојде до реформи кои историски ќе го сменат оп-штеството. Како навистина ќе се трансфор-мира војувањето ќе кажат идните воени те-оретичари - историчари. Која ќе биде след-ната револуција во воените работи, тешко може да се предвиди. Доминантна е идејата на армијата на САД за „мрежно фокусира-но војување“, поттикната од експлозивни-от напредок на компјутерите и софтверот. Но, исто како и „стелт“-технологијата, докол-ку не биде интегрирана од останатите војски во светот, најверојатно нема да дојде до дра-стична промена во парадигмата (начинот на војување). Оперативната вештина во вистин-ска смисла може да се практикува само со противник кој има слични капацитети и мож-ности. Пример за ова е што САД и државите од НАТО, со најсовремено оружје и опрема, сè уште не можат да излезат на крај со Тали-банците, а војната во Авганистан трае подол-го од двете светски војни заедно.Оперативните планери треба да знаат како научно да ја објаснат оперативната веш-тина и потребата од промени во доктрина-та. Заглавување во постоечката парадигма и тврдоглавоста кон промени можат да би-дат катастрофални. За разлика од останати-те науки, доцнење на новата парадигма во воените науки има стратегиски ефекти. До-

бар пример за ова е игнорирањето на Шарл де Гол, кој во 1934 година кога бил потпол-ковник, објавил книга во која предупредил дека единствен спас од Германците во ид-ната војна е итно формирање на мобилни оклопни дивизии. Книгата била критикува-на од генералите на Петен кои се залагале за дефанзивна војска, така што во Франција се продале само 700 примероци. Истата кни-га била продадена во 7000 примероци во Германија, а лично Адолф Хитлер бил запо-знаен со содржината. Една година подоц-на, во 1935 година, Германците ги формираа првите три панцер-дивизии. Не може да по-стои приспособување на оперативната веш-тина кон промените на опкружувањето, без да се скршат старите парадигми.

Ѓорѓи Вељовски

наречен „фаза пред парадигмата“, или прво-битна состојба која постои само еднаш. Спо-ред ова, фаза пред парадигмата во воени-те науки е периодот пред Густав Август, кога војувањето било импровизација и спроведу-вано од страна на платенички војски. Куно-виот термин за „нормална наука“ ја опишу-ва фазата кога почнува да постои „доми-нантна парадигма“ која започнала да биде прифаќана како нормална. Тоа претставу-ва првата реформа во воените работи во 17 век, со создавањето на модерни национални држави. Оттогаш па наваму, на одредени пе-риоди, започнуваат да се појавуваат „анома-лии“ или нови воени изуми и социјални про-мени кои постоечката парадигма или так-тика и организација на војската не може да ги реши. Кога овие аномалии повеќе не мо-жат да ја поддржат постоечката парадигма, се појавува „криза“ или потреба од фунда-ментална промена, која ја идентификуваме како „промена на парадигмата“ или нов на-чин на војување. за да се направат тие фун-даментални промени и за да се надмине кри-зата, потребни се нови, револуционерни изу-ми. Одличен пример за ова е измислувањето на тенкот во Првата светска војна како сред-ство да се пробие западниот фронт. Источ-ниот фронт, каде не постоел континуиран фронт, не предизвикал доволна „криза“ за да поттикне таква иновација. Тенкот прет-ставува револуционерен изум кој заедно со останатите нови оружја го променил начинот на војување т.е. предизвикал промена во па-радигмата. Кога ќе настанат промени во воената нау-ка (тенкот и авионот ќе се појават на боиш-тето), резултатот е нова парадигма (тенкот и

авионот ќе бидат прифатени од сите војски како стандардно и неопходно оружје), т.е. се појавува нова доктрина која се прифаќа како „нормална наука“. Парадигмите во воените науки не можат да се контролираат и да се планираат, а дискутабилно е дали можат и да се предвидат. Иако може да се дизајнираат нови оружја, тоа не секогаш значи дека тие автоматски ќе предизвикаат „промена во па-радигмата“, што ќе води кон револуција во воените работи. Иако се сметаше дека ави-оните изработени со „стелт“ (невидлива) технологија фундаментално ќе ја променат воздухопловната моќ, тоа засега не се слу-чи (од 1983 година кога првпат стана опера-тивен Ф-117). Причината за ова е што освен САД, никој не ја прифати оваа технологија како стандардна, и иако Русија и Кина развија свои „стелт“ авиони, нивните последни во-

46

КОМАНДУВАЊЕ И КОНТРОЛА ВО ВОЕНИТЕ ОПЕРАЦИИ (3)оглед на тоа воениот командант задолжи-телно мора да има способност да ги доне-се најдобрите одлуки кои би ги намалиле ри-зиците за воената организација со која ко-мандува. Затоа, военото раководење има свои особености во однос на системот за управување со другите организации.

Командант

„По сè што е кажано и направено, најбарана е квалитетната одлука на командантот, тој мора да биде во можност да издава раз-умни команди и да управува со нивната имплементација. Неодлучноста и колебли-воста се фатални за кој било старешина, кај главниот командант тоа е криминал“.

Feldmarsal Bernard Law Montgomery, Memoirs, xxi 1958

Со оглед на тоа, командантот е дел од систе-мот на командување и контрола, а не само

истемот на командување и контрола му помага на командантот да пронајде соодветен начин на дејствување за постигнување на посакуваните цели. Командувањето е суштински елемент

на овој систем и е во функција на авторите-тот и одговорноста. Командувањето е ав-торитет кој командантот на вооружените сили го применува законски врз потчинети-те, врз основа на чинот или должноста. Ис-тото го вклучува авторитетот и одговорно-ста за ефикасно користење на расположи-вите ресурси, планирањето на активности, организирање, насочување, координирање и контролирање на воените сили за остварување на поставените задачи. Исто така вклучува одговорност за здравјето, благосостојбата, моралот и дисциплината на потчинетите во ланецот на командувањето, подредените вработени.НАТО го дефинира командувањето како „овластувања дадени на воениот коман-дант за управување, координација и кон-трола на воените сили“ /Public Diplomacy division NATO. (2003). AAP-6 - NATO glossary of terms and definitions. Belgium. Brussels/. Командувањето и контролата се во интеракција. Функциите на командувањето и контролата се гледаат со поврзано-ста на луѓето, опремата, комуникациите, објектите и процедурите кои ги ангажирал командантот за планирање, насочување, координација и контрола на силите и операциите за постигнување на целта. Командувањето и контролата се однесува-ат и на процесот и на единицата со која ко-мандантот одлучува што мора да се напра-ви и дали неговата одлука е спроведена. Бидејќи и самиот е дел од единицата, тој

има широки овластувања за дефинирање на почетната и крајната состојба на единица-та со која командува. Командантот ги води, ги насочува и ги мотивира своите подреде-ни. Военото командување ја вклучува веш-тината на донесување одлуки, водење, мотивирање и поттикнување на подредени-те да дејствуваат, како и за спроведување на задачите. Военото управување бара визија за саканата состојба, разбирање на воени-те науки, концепти, вештини и доктрини. Тоа бара и способност за процена на луѓето и на ризиците, како и постојано преиспитување на ситуацијата. Командантот мора добро да ја разбира динамиката на процесите кои се случуваат не само во неговата команда, туку и надвор од неа. Добар лидер мора да има способност да избере план за акција и жел-ба за истата да ја постигне. Карактеристич-но за членовите на воената организација е изложувањето на опасни ситуации и со

КОМАНДАНТОТ КАКО ДЕЛ ОД СИСТЕМОТ НА КОМАНДУВАЊЕТО И КОНТРОЛАТА ВО ВОЕНИТЕ ОПЕРАЦИИ

47

негов корисник. Уметноста и вештина на командување е во тоа навремено да се от-крие и да се искористи несигурноста на про-тивникот и да се донесе во ситуација која не би можел да ја претпостави. Со други збо-рови, сопствената контрола на несигурност во просторот и времето треба да се искори-сти за неконтролирано однесување на него-виот противник и дестабилизација во обла-ста на спроведување на операцијата. (Ѓозо К. 2010 г.,Оперативни системи на бојното поле - оперативно опкружување, Скрипта од предавања за предмет: Оперативна вешти-на, Воена академија „Генерал Михаило Апо-столски»- Скопје).Командантот е темел на системот на коман-да и контрола. Командантот го води проце-сот на командување и контрола на процесот и има крајна одговорност за спроведување на задачата. Тој го користи својот автори-тет врз организацијата на подредени ко-манданти кои, пак, користат информации за донесување одлуки и ги координираат луѓето и ресурсите за постигнување на заед-ничката цел. Командантот е поврзан со свои-те потчинети со систем на команда и контро-ла преку кои се собираат, се обработуваат, се испраќаат и се заштитуваат информаци-ите. Овие информации се важни за коман-дантите на сите нивоа, така што тие можат подобро да се запознаат со противникот и со областа каде се изведуваат операциите, со цел да се донесе извршна одлуки и да се постигне доминација над спротивставените сили. Иако денешната технологија предвиду-ва целосна визуелизација на областа каде се

изведува операцијата, командата е чисто ин-телектуална човекова активност во која гла-вен субјект е командантот со сите негови не-достатоци и доблести. Елементот на лично водење во системот на команда игра важна улога која ниту еден командант не смее да ја заборави. Карактеристики, одлики што треба да ги има командантот: интелигенција и мудрост, жел-ба и волја, оригиналност, смелост-храброст, самодоверба, одлучност, решителност, ста-билност, сталожененост, иницијативност (да поседува иницијатива), да издава брзи и ис-правни наредби, брзо да ја сфати ситуацијата и правилно да одлучува, да е одговорен, да предвидува и да пресметува ризик и да пре-зема ризик, да поседува други морални од-лики (чесност, правичност, карактер, интегри-тет...), да е урамнотежен, избалансиран и кон-

авторитет. Авторитетот кој произлегува од законот и воените регулативи оди заедно со прифаќањето на неговите одговорности кои не можат да бидат пренесени. Но, командан-тот својот авторитет го извлекува од два из-вори: службен и личен. Службениот автори-тет е во функција на ранг или позицијата и е во согласност со законот. Личниот автори-тет е во функција на влијание на харизма-та на командантот во системот со кој коман-дува. Личниот авторитет се стекнува со не-себична посветеност на системот под негова команда, чесен однос кон работата, бројните искуства кои ги поседува и со покажување на личен пример. Командантот, како главен ав-торитет на системот, лично е одговорен за постигнатите резултати од системот. Тој има моќ и овласувања за одлучување за почето-кот на активностите, а во согласност со тоа и одговорност за успехот или неуспехот. Важ-на карактеристика на системот на водење и команда е во тоа што овластувањето може да се делегира за разлика од одговорноста. Употребата на командувањето во прв ред се однесува на процесот на планирање и одлучување. Процесот мора да биде во исто време да биде динамичен и повеќедимензионален и ќе мора да одобру-ва одлуки во врска со моменталните опе-рации, тие да се одвиваат истовремено со планирање и одлучување на идни опера-ции. Времето и информациите кои се на располагање се главните фактори во овој процес, а секогаш постои потреба да се до-бие навремена одлука наспроти процесот на донесување одлуки на противникот, ако

треба да се добие или повторно да се врати иницијативата. Затоа, командантите и нив-ните штабови мора да имаат цел да рабо-тат во рамките на времетраењето на циклу-сот на донесување одлуки за непријателот. Меѓутоа, употребата на командувањето ќе биде ставено под знак прашање доколку от-суствува барем една од трите најважни со-ставни делови: информацијата, контролата и врските. Со други зборови, на командантот му се потребни информации за да донесува одлуки, контрола за да ги координира и над-гледува дејствата на единиците и нивните средства и врски за да пренесува и објавува информации, со што командантот има мож-ност да продолжи да донесува и да импле-ментира одлуки за исполнување на заеднич-ки цели.

Кемо Ѓозо

зистентен, да им дава насока на луѓето, да им дава правец на настаните, постојано лично да се усовршува и образува, пожртвуваност и безгрижност, да се приспособува на екипна-та, тимската работа во единицата, да го краси говорништво и способност за убедување, да е креативен и иновативен (со творечка спо-собност за новитети), да поседува интуиција, харизматичност и да може да ги предвидува настаните од делокругот на командувањето и контролата. (Горенаведените карактеристи-ки да не го одредуваат редоследот на прио-ритет и значењето на водството . Савевски, з.,2012 г. Карактеристики што треба да ги има командант според доктрината на Вооруже-ните сили на Република Турција. Предавање на Курсот за штабни офицери по предме-тот Лидерство во тактички единици, Воена академија Скопје)Командување во воена средина подраз-бира способност за управување, односно мотивација на вработените за постигнување на заеднички цели, развој на внатрешната кохезија и чувство кон заедништво. Коман-дантот има клучна улога во управувањето на С2. Тој го води процесот и е најодговорен за постигнување на целта, го користи авторите-тот во организацијата, каде постојат и други нему подредени команданти, тој е поврзан со систем кој собира, обработува, пренесува, и ги штити информациите. Тој за поддршка на процесот на донесување одлуки ги користи сите достапни информации, земајќи ги пред-вид комплексноста на системите и моментал-ната технологија. Командувањето и контролата, како процес

и како систем обезбедуваат согледување на природата на воениот проблем со кој се со-очува воената организација. Со системот на командувањето и контролата се создава сли-ка за непријателот, за неговите способности, намери и слабости и се согледува сопствена-та ситуација и сопствените слабости. Систе-мот на командување и контрола му пома-га на командантот да ги постигне посакува-ните цели и да пронајде соодветен начин на дејствување.

УПОТРЕБА НА КОМАНДУВАЊЕТО Командување значи овластување кое му е доделено на некој поединец за насочување, координирање и контрола на воените сили. Командантот го употребува тоа овластување преку своите потчинети врз основа на него-вото назначување и врз основа на неговиот

НАЧЕЛО КАРАКТЕРИСТИКИДУХ НА СЛУЖБАТА Посветеност и издржливост

ПОСЛУШНОСТ И ПОчИТУВАњЕ Отвореност, непристрасност и лојалностТАТКОВИНА И чЕСТ заедништвото и духот на единицата

УГЛЕД И ИСКРЕНОСТ чест, име и влијаниеРАСУДУВАњЕ И ДОНЕСУВАњЕ ОДЛУКИ здрав разум, инстинкт и храброст

ОДГОВОРНОСТ Совесност, искреност, трезвеност и испланираност

СВЕСТ зА САМИОТ СЕБЕ Скромност, луцидност и верба во себеВЛАСТ ВРз СЕБЕСИ Самоконтрола, адаптибилност и

иновативностМОТИВАцИЈА Педантност, иницијатива, оптимизам и

пример за другитеЕМПАТИЈА Разбирање, политичко знаење и лидерство

СОцИЈАЛНИ ВЕШТИНИ Влијание, комуникациски вештини, лидерство, кохезија, управување со конфликти и грижа за подредените

48

СПЕЦИЈАЛНИ ОПЕРАЦИИ ВО ВТОРАТА СВЕТСКА ВОЈНА: „ОПЕРАЦИЈАТА ХИМЛЕР“

Човекот кој ја почна Втората светска војна

мански тајни служби, љубезно го вове-де генералот Јошт во пространиот ра-ботен кабинет на СС-генералот Рајнхард Хајндрих. Хајндрих во нацистичките кру-гови беше познат под прекарот „пес-чувар на Третиот рајх“ и тој епитет во-општо не беше „неоправдан“. Тој норди-ски тип, со благи монголски црти, спор-тист, интелигентен и брз, за кратко време се вивна во врвот на нацистич-ката хиерархија и стана заменик на СС-рајхфирерот Хајрих Химлер, што во пре-вод беше четвртиот човек по важност во скалилата на Третиот рајх. Јошт сè уште не беше ја спуштил раката со која поздра-ви, а генералот Хајндрих му покажа да

август 1939 година, четврток. Небото над Берлин печеше како на екваторот, а бели-те облаци мируваа како све-

тот да престанал да се движи. Широка-та пространа бетонска зграда на улицата „Принц Албертштрасе“ број 8 беше адре-са која поголемиот број цивилни „обични смртници“ ја заобиколуваа во широк лак. А, причината беше едноставна. На таа адреса беше сместена Главната упра-ва за безбедност на рајхот, централна-та политичко-полициска тајна служба на нацистичка Германија. Овде беше кон-центриран сиот „мозок“ на злосторнич-ката машинерија која светот некогаш ја има видено. Оттука се коваа плановите за „конечните решенија“ – пригоден на-зив за масовни уништувања на цели на-роди, раси и нации. Од ова место се пот-тикнуваа луцидните идеи за ариевската раса и новиот светски поредок и се ко-ваа судбините на милиони невини луѓе ширум целиот свет. Главната управа за безбедност на рајхот (RSHA), во сушти-на беше заедница на повеќе разузнавач-ки, контраразузнавачки и безбедносни служби, како и служби специјализирани за оперативно-техничко и електронски разузнавање. Секако, „под капата“ на RSHA се наоѓаше и целокупниот полици-ски состав. Но, она што го создала ток-му оваа служба неколку месеци подоц-на, комплетно ќе го засени нејзиниот престиж и име и ќе ја стави во втор план. Токму оваа заедница на тајни служби ќе ги создаде институциите како Гестапо

( Германската тајна државна политич-ка полиција), СС и неговите СС-борбени трупи и СС-казнените единици, концен-трационите логори и друго. „Децата“ на оваа служба ќе ги бие зол глас од кој ни-когаш нема да се ослободат. Пред ка-бинетот на моќниот шеф на Управата за безбедност на рајхот, СС-генералот Рајнхард Хајндрих, стрпливо чекаше СС генерал-мајорот на полицијата Хеинз Јошт. Јошт беше началник на Шеста-та управа, што значеше дека ја водеше надворешната политичка разузнавачка служба. Точно во 11 часот СС-потполковникот Герч, аѓутантот на шефот на сите гер-

49

седне во длабоките кожни црни фотелји. „Јошт, почна генералот Хајндрих, ве по-викав заради најважната задача што во моментов стои пред Главната управа за безбедност на рајхот. задача која имам намера да ви ја поверам на вас!“. Шоки-ран од ваквата вест и сè уште затечен, генералот Јошт праша која е задачата? Тогаш како гром од ведро небо одек-наа зборовите на „песот-чувар на Трети-от рајх“: „Фирерот одлучи да ја напад-неме Полска и ти треба да команду-ваш со првата акција што ќе ја испро-воцира војната!“. Вака најблиску може да се опише разговорот на врвните ак-тери во опасната авантура која се оди-гра на сцената на целиот свет нарече-на Втора светска војна. за кратко време генералот Јошт со своите соработници го осмислил и го изработил оперативни-от план со коден назив „Акција Химлер“. Планот предвидувал перфидна игра која би требало да даде рационално оправдување пред германскиот парла-мент (Рајхстаг), како и пред домашната и светска јавност за германската инвазија на Полска. Тесниот круг на луѓе кои ра-ботеле на планот, освен главниот иде-олог и планер, СС-генералот Рајнхард Хајндрих, биле и генералот Јошт, ше-фот на Гестапо, генералот Хајндрих Ми-лер, и човекот кој бил избран непосред-но да ја раководи на терен – СС-мајорот Алфред Наујокс. замислата била една

специјална диверзантска група на Геста-по, облечена во полски воени унифор-ми, со полско вооружување, да „исцени-ра“ упад на полската армија на герман-ска територија, да изврши напад над германска патрола и да зароби една германска радиостаница каде на пол-ски јазик би бил одржан говор за наци-стичка Германија. Најважно е тоа што во говорот би бил објавено дека „Полска објавува војна на Германија“. Со тоа на нацистичката пропагандна машинерија би се дало доволна потисна сила и аргументи да ја разгори омразата и да подготви терен за општонародно одобрување на планираната инвазија врз Полска. Веќе во вторник, на 15 ав-густ, генерал-мајорот Јошт заминал на

Глајвиц, германско гратче крај кое мину-ва граничната линија со Полска. Пред да биде фингиран нападот на радиостани-цата во Глајвиц, во близина на населено-то место се стрелани заробеници дове-дени од концентрационен логор и обле-чени во германски униформи, но и во ци-вилна облека, за да се прикаже „теророт“ на полската војска врз Германците.Веднаш потоа групата насилно упадна-ла во радиостаницата во Глајвиц, каде агент на Гестапо одржал националистич-ки говор на полски јазик, објавувајќи дека Полска ќе ја нападне Германија. Групата се повлекла и операцијата „Хим-лер“ е завршена. За само неколку часа Адолф Хитлер ја издал наредбата за на-пад на Полска, и германските оклопно-механизирани единици, користејќи ја до-тогаш невидената стратегија „блиц криг“, на 1 септември длабоко навлегле на пол-ска територија. На 17 септември полска-та влада ја напуштила земјата, а Гер-манците ставиле под контрола 185.000 квадратни километри од полската територија. Со тоа ја започнале луцидна-та авантура која ќе одземе милиони жи-воти и после која светот повеќе никогаш нема да биде ист.Воената наука од тој ден го запишала СС-мајорот Алфред Наујокс од Гестапо како „човекот кој ја почна Втората светска војна“.

Владимир Јовановски

прием кај адмиралот Вилхем Канарис, шеф на германската военоразузнавач-ка служба „Абвер“, единствената про-фесионална вистинска разузнавачка институција, чија единствена мана била тоа што е создадена многу години пред нацизмот да се воздигне во Германија, што во превод кај нацистите значело дека не може „сосема“ да се верува. Но, адмиралот Канарис бил авторите-тен и ценет како еден од најдобро ин-формираните луѓе во Германија, а него-вата „Абвер“ била способна и ефикасна шпионска машинерија. Колку и да сака-ле да ја држат воената служба подале-ку од оваа акција, планерите на Гестапо морале да побараат помош од Абвер, пред сè во обезбедувањето на ориги-нални полски воени униформи и оружје што во моментот ги имала само таа. Адмиралот Канарис, како стар и иску-сен разузнавач, не избрзал и првин се консултирал со неговиот шеф по вое-на линија, генерал -полковникот Вил-хелм Кајтел, началник на Врховната ко-манда на германската армија- Вермах-тот. Гестапо за неколку дена ја добил по-требната опрема, како и лажни полски идентификациски исправи. Во 20 часот на 20 август доцна во вечерта почнала операцијата „Химлер“ . Мала група на агенти на службата за безбедност „СД“ и СС Гестапо, водени лично од СС-мајорот Алфред Наујокс, облечени во полски во-ени униформи се појавиле во местото

50

Разговор со Зоран Димов, атлетичар кој го донесе ултрамаратонот во земјава, а со поддршка од АРМ и планинското трчање

НАЈТЕ

ШКАТ

А

ЖИВОТН

А

БИТК

А

КАКО ЗАПОЧНА УСПЕШНАТА ПРИКАЗНА НА ЗОРАН ДИМОВ?Јас почнав да трчам од свои 15-16 го-дини, а активно од 17-18 години, одно-сно некаде во 1979/80 година, кога во Велес се изгради атлетската патека на Градскиот фудбалски стадион. Тогаш се формираше Атлетскиот клуб „Борец“ и јас почнав активно да се занимавам и да се натпреварувам во атлетика. Од 1980 година па сè досега, до 2013 година, ак-тивно трчам и се натпреварувам, одно-сно 33 години, од кои долги години како член на АК „Изгрев“ од Велес.Кога започнав имаше младинска, се-ниорска конкуренција на домашни и меѓународни турнири. Тогаш беа такви времиња, имаше повеќе пари за спор-тот, па одевме на подготовки во Мав-рово и во Дојран. Немаше некои врвни

тренери, па ние атлетичарите морав-ме сами да се снаоѓаме за да стекне-ме искуства, знаења и да учествуваме на натпревари. Но, бевме многу упор-ни, а имавме и пријатели од балкански-те земји, па така во соработката со нив имавме размена на искуства и знаења и успеавме да се избориме за своето место на светските атлетски патеки.

КОЈ БЕШЕ ПРВИОТ ПОГОЛЕМ НАТПРЕВАР НА КОЈ ИМАШ УЧЕСТВУВАНО?Се сеќавам дека мојата прва официјална патека што сум ја истрчал беше во 1983/84 година во Кумровец, Хрват-ска. Патеката беше на 26 километри. Учествуваа атлетичари од цела то-гашна Југославија, а се одржуваше во сеќавање на починатиот претседа-тел на СФРЈ, Јосип Броз Тито, во него-

ЗОРАН ДИМОВ Е СПОРТИСТ НА ВЕЛЕС ЗА 2012 ГОДИНА, А ВО МАЈ ОВАА ГОДИНА УЧЕСТВУВАШЕ НА СП ВО ДАЛЕЧИНСКО ТРЧАЊЕ ВО ПОЛСКА, КОГА ЗА 24 ЧАСА ИСТРЧА 188 КИЛОМЕТРИ. ТОЈ Е ПРВИОТ ВЕЛЕШАНЕЦ КОЈ ИСТРЧА НА АВСТРАЛИСКИОТ УЛТРАМАРАТОН НА 100 КИЛОМЕТРИ. ВОЕДНО Е РЕДОВЕН УЧЕСНИК НА МАРАТОНСКАТА МЕМОРИЈАЛНА ТРКА ОД СТРУМИЦА ДО СКОПЈЕ, КОЈА СЕКОЈА ГОДИНА СЕ ОДРЖУВА ВО ЧЕСТ НА ПОКОЈНИОТ ПРЕТСЕДАТЕЛ БОРИС ТРАЈКОВСКИ. НА ДРЖАВНОТО ПРВЕНСТВО НА СКОПСКИОТ МАРАТОН ВО 2012 ГОДИНА ГО ОСВОИ ТРЕТОТО МЕСТО. САМО НЕКОЛКУ ДЕНОВИ ОТКАКО НА ГРАДСКИОТ СТАДИОН ВО ВЕЛЕС ТОНСКИ ГО СНИМАВМЕ РАЗГОВОРОТ ЗА „ШТИТ“, ОВОЈ ВРВЕН АТЛЕТИЧАР И ВРВЕН МАКЕДОНСКИ УЛТРАМАРАТОНЕЦ, НАСТРАДА ВО СООБРАќАЈНА НЕСРЕќА ВО КОЈА СЕ ЗДОБИ СО ТЕШКИ ПОВРЕДИ НА ДВЕТЕ НOЗЕ. ОТТОГАШ 50-ГОДИШНИОТ ЗОРАН ДИМОВ, ИНАКУ ВРАБОТЕН КАКО ПОШТАР ВО „МАКЕДОНСКИ ПОШТИ“ ВО ВЕЛЕС, Е НА ДОМАШНО ЛЕКУВАЊЕ И САМИОТ, СО ПОДДРШКА ОД СЕМЕЈСТВОТО, ЈА ВОДИ СВОЈАТА НАЈТЕШКА ЖИВОТНА БИТКА - ПОВТОРНО ДА ИМ СЕ ВРАТИ НА ПАТЕКИТЕ КОИ ЗА НЕГО ЖИВОТ ЗНАЧАТ. МУ ПОСАКУВАМЕ ДЕН ПОСКОРО, КАКО И МНОГУПАТИ ДОСЕГА ВО ЖИВОТОТ, ДА БИДЕ ПОБЕДНИК ВО ОВАА ЗА НЕГО НАЈГОЛЕМА ЖИВОТНА БИТКА.ОВА Е РАЗГОВОРОТ ШТО ГО ВОДЕВМЕ СО НЕГО ПРЕД НЕСРЕќАТА, А ИМАМЕ САМО ЕДНА ЕДИНСТВЕНА ЖЕЛБА, ДА ЗАКРЕПНЕ И ДА ГИ ОСТВАРИ СИТЕ ПЛАНОВИ ЗА КОИ НИ ЗБОРУВАШЕ ВО ОВА ИНТЕРВЈУ

мало место блиску до највисокиот пла-нински врв Гросглокнер во Австрија. Таму беше и првото учество на македон-ската репрезентација на светско планин-ско трчање. Тогаш имавме и еден прет-ставник од АРМ, потполковник Драган Неделковски, кој сега е во пензија и кој е вториот заслужен за донесувањето на планинското трчање во Македонија. Тогаш во 2005 г. на самиот почеток со негова помош ја развивав соработка-та со АРМ.Тој ми помогна да се форми-раат и екипи во планинско трчање и са-мата АРМ потоа многу помогна да се формира и Лига за планинско трчање. Имавме по десетина кола. Секое коло на секои две недели трчавме на раз-лична планина во Македонија. Освен учесници-претставници од АРМ кои за-едно со нас се натпреваруваа, АРМ ни даваше и логистичка поддршка, како обезбедување на превоз до местото на натпреварите,обезбедување на шато-ри за сместување и други потреби. Во АРМ увидоа дека планинското трчање е многу важно за припадниците на АРМ и затоа ја надоградуваа својата екипа со нови кадри. Така, моментално, АРМ има една врвна екипа во планинско трчање со одлични пласмани. Сега АРМ учеству-ва и на државните првенства и на свет-ски првенства на армиите од цел свет и освојува солидни резултати. Атлетиката и трчањето се едни од главните спортови за одржување на кондицијата на припадниците на АРМ, бидејќи е многу важно тие освен психич-ки да бидат и физички подготвени, а ат-летиката е број 1 за кондиционата под-готвеност, не само за секој спортист, туку и за секој припадник на АРМ.

КаКо семејството гледа на твоите аКтивности?За атлетиката најпрво се заинтерси-ра сопругата Оливера која долги годи-ни со мене трчаше на атлетските па-теки. Од најмала возраст на патеки-те е и ќерката Стефани, сега студент по економија.Таа е мојата гордост и врвен атлетичар на АК „Изгрев“ од Ве-лес. Со своите 20 години е рекордерка на Македонија на трчање маратон на 24 часа. Но, најважно е дека ме бодри на долгите маратонски трки, ми носи хра-на, постојано е покрај мене и кога ми е тешко таа трча покрај мене, давајќи ми сила да издржам.

Ова е разговорот со маратонецот Зо-ран Димов. Семејството, и денес, кога ја води најтешката битка, е постојано крај него. На Зоран му посакуваме многу среќа, и овојпат, како и многупа-ти досега, да биде упорен и истраен и повторно да успее, зашто тој е гордо-ста на македонскиот маратон и ултра-маратон, гордост и пример на маке-донскиот спорт.

Антоанела Димитриевска

операција на коленото и за кратко вре-ме над сите очекувања на лекарите се вратив на патеката без посебен тренинг. Тоа е одличен успех и се надевам дека наредната година ќе ми биде уште по-добра. На 27 јули годинава учествував и на вториот меѓународен Панчевачки соко маратон во Србија, кој е ноќен ма-ратон со старт во 20 часот. На патека-та на 42 километри со 66 учесници од Македонија, Србија, Унгарија, Хрватска и Словенија, го освоив највисокото, прво место. Посериозна проверка на мојата кондиција ќе имам на 5 и 6 октомври на ултрамаратонот во Белград на 24 часа, а во план е учество и на други светски познати маратони и ултрамаратони во повеќе земји.

КАКО ГО ДОНЕСЕ ПЛАНИНСКОТО ТРЧАЊЕ СО ПОДДРШКА НА АРМ?Освен ултрамаратонот, го донесов и планинското трчање во Македонија. Во 2005 година успеав да соберам екипа и да отидеме во Австрија во Хајлигенблут,

51

виот роден град Кумровец. Овој нат-превар беше еден од најпознатите и најпрестижните во тоа време и на него учествуваа неколку десетици илјади натпреварувачи. Потоа се редеа маратони и маратони. Така дојдов до бројката 102 маратони, а веќе имам и 40 ултрамаратони. Ултра-маратон е секој маратон подолг од 42 километри.Стручњаците обично препо-рачуваат атлетичарот во годината да истрча два до три маратони, бидејќи ул-трамаратоните се подолги, треба да се истрча еден маратон, максимум два. Минатата година истрчав 4 маратони и 9 ултрамаратони. Најкраткиот ултра-маратон беше 60, а најдолгиот ми беше 200 километри. Најдолго имам истрча-но 212 километри на патека покрај езе-рото Балатон во Унгарија. Трчав на оваа патека на овој светски познат ултрама-ратон три години по ред, 2009, 2010 и 2011 година.Се трча еден круг на пате-ката околу езерото, а секоја година уче-ствуваа помеѓу 270 и 350 атлетичари во индивидуална конкуренција. Го освоив високото 24 место. Со ова, воедно, јас засега сум единствениот од Македонија кој истрчал толку за 24 часа.

КолКу ултрамаратони имаш истрчано?Имам истрчано петнаесетина ултрама-ратони на сто километри. Првиот беше во Подгорица, во Црна Гора во 2000 го-дина и на 100 километри го освоив ше-стото место. Во 2001 година го освоив третото место,а во 2004 година го осво-ив и првото место, што значи и победа на 100 километри, а исто така, таму во Подгорица имам победено и двапати на 50 километри. На маратонот во Бел-град на 12 часа последните три години сум секогаш на прво место. Последен натпревар на којшто учествував година-ва е во Холандија на Светското првен-ство на 24 часа во градот Стенвек во Холандија, каде истрчав 188 километри, што за мене е одлично постигнување со оглед на тоа што пред пет месеци имав

ПИОНЕР НА ПЛАНИНСКОТО ТРЧАЊЕ ВО МАКЕДОНИЈА

ОСВЕН УЛТРАМАРАТОНОТ, ГО ДОНЕСОВ И ПЛАНИНСКОТО ТРЧАЊЕ ВО МАКЕДОНИЈА. ВО 2005 ГОДИНА УСПЕАВ ДА СОБЕРАМ ЕКИПА И ДА ОТИДЕМЕ ВО АВСТРИЈА ВО хАЈЛИГЕНБЛУТ, МАЛО МЕСТО БЛИСКУ ДО НАЈВИСОКИОТ ПЛАНИНСКИ ВРВ ГРОСГЛОКНЕР ВО АВСТРИЈА. ТАМУ БЕШЕ И ПРВОТО УЧЕСТВО НА МАКЕДОНСКАТА РЕПРЕЗЕНТАЦИЈА НА СВЕТСКО ПЛАНИНСКО ТРЧАЊЕ. ТОГАШ ИМАВМЕ И ЕДЕН ПРЕТСТАВНИК ОД АРМ, ПОТПОЛКОВНИК ДРАГАН НЕДЕЛКОВСКИ, КОЈ СЕГА Е ВО ПЕНЗИЈА И КОЈ Е ВТОРИОТ ЗАСЛУЖЕН ЗА ДОНЕСУВАЊЕТО НА ПЛАНИНСКОТО ТРЧАЊЕ ВО МАКЕДОНИЈА.

52

„Вие не носите срам. Вие се побунивте, ризикувајќи ги вашите животи за слободата, правдата и честа.“

вој испис на меморијалниот споменик на германскиот отпор од Втората свет-ска војна, кој се наоѓа во Берлин, им од-дава признание на сите оние Германци кои наспроти масата, се спротивстави-ле на едно галопирачко зло на своето

време – Хитлеровата политика. Меѓу нив е и Клаус фон Стафенберг, организатор и пред-водник на неуспешниот воен удар од 20 јули 1944 г., со кој неколкумина воени челници и германски политичари се обиделе да ја неу-трализираат актуелната наци-политика, да ја преземат власта во Германија и да стават крај на петгодишната војна и на логорите. Таа операција е позната под името „Валкири“.

Раѓањето на идејатаЗемајќи ја предвид репутацијата на ком-позиторот Ричард Вагнер како промотор на антисемитски и расистички стереотипи, не е изненадувачки што децении по него-вата смрт, тој прераснува во идол на наци-следбениците. Во неговата музика, тие го гле-дале отелотворувањето на идејата за гер-манската нација. Токму по Вагнеровата опера „Валкири“ (митолошките девојки кои одбира-ле кој ќе живее, а кој ќе умре во војна), Хитлер го именува и планот кој треба да го зашти-ти високото воено и политичко раководство на Германија, во случај на негов евентуален атентат и продирање на сојузничките сили во Берлин. На тој начин, би се оневозможи-ло обезглавување на Рајхот. Но, што се случу-ва кога некој ќе смисли генијална идеја, да го уништи непријателот со сопственото оружје? Токму тоа го прави Том Круз во улога на бун-товниот полковник Клаус фон Стафенберг, кога доаѓа до идеја да го сврти планот „Валки-ри“ против неговиот творец, самиот Хитлер.

Неуспешниот заговор за атентат на Хитлер

„Валкири“

Стафенберг, иако млад, го осетил забот на војната. Неговата служба во северна Африка го остава хендикепиран, со една ампутирана рака, отстранети два прсти од другата и без едно око. Сепак, физичката пречка не само што не е причина да се тргне од војната, туку дополнителен мотив, откако е унапреден и прераспределен во околината на Берлин. Но, како што војната тече, а германските сили се намалуваат, тој е свесен дека се ближи крајот на големината и славата на неговата земја. Сојузниците ги притискаат нацистичките сили, а овие од ден на ден се сè послаби. Во раце-те на Хитлер, водена од неговата слепа поли-тика, земјата оди директно во пропаст. За па-триот како Клаус Стафенберг, војник на кого татковината му е врв на приоритетите во жи-вотот, тоа е неприфатлив развој на настани-те. Едноставно мора да направи нешто. Колку

што го сака Рајхот и е подготвен да жртвува сè во негова одбрана, толку го презира Хит-лер и го обвинува за пропаста која е на по-видок. За него фирерот станува примарен непријател. Отпорот полека се организира, но, како што е случај со повеќето воени ак-ции, ретко кога работите течат по планот.

Рајхот, пРед сÈДа се промени власта и да се предаде војната, нема да биде лесна работа. Не е до-волно само Хитлер да биде убиен, туку и него-вите најблиски соработници, заедно со сили-те на СС, мораат да бидат спречени. Слушајќи го Вагнер на грамофонот, на Стафенберг му

се расветлува клучна идеја: да го модифику-ва и искористи планот „Валкири“, кој предви-дува активности за регрутирање на резерв-ната војска во одбрана на Берлин и на вла-стодршците, доколку на Хитлер му се слу-чи нешто непосакувано. Што ќе се случи ако членови на отпорот го убијат Хитлер и ја убе-дат резервната војска дека неговата смрт е резултат на воен удар токму од страна на СС, кои го предале фирерот со цел да ја пре-земат власта? Тогаш должноста на резерви-стите би била да ги заробат сите припадни-ци на оваа единица. Сè додека мислат дека се борат за својот лидер, а не дека прават воен удар, отпорот ќе има шанса да ја оства-ри својата цел и да ја неутрализира Хитлеро-вата војска.Планот е брилијантен но, сепак, отпорот е силен колку и неговата најслаба алка. Иако

Клаус Стафенберг не успева да го убие ли-дерот со бомбата која ја поставува, тоа не е главната причина за пропаѓањето на операцијата. Најголемата вина останува во бавната реакција на соработниците на пол-ковникот, нивното двоумење и нерешител-ност. Не само што ги загрозуваат животите на учесниците во акцијата, туку и иднината и постоењето на нивната земја. Како светла нишка во целата ситуација е токму главниот карактер, кој ниту во еден момент не стану-ва жртва на страв и двоумење, и покрај фак-тот што неговото семејство ќе треба да ја плати цената на евентуален неуспех. Во кон-текст на ова, еден од припадниците на отпо-

рот ќе напише: „Моралната вредност на човекот е во онаа точка во која тој е подготвен да го даде животот за неговите убедувања.“ Клаус Стафен-берг фрла ново светло на германски-от народ и општата перцепција за нивната пасивност, отвора една нова перспектива од која гледаме дека во масовното заведување со нацистич-ки идеи, еден дел од луѓето останале имуни на фанатизмот.

Посмртно ПризнаниеУште на самиот почеток, режисерот прави претопување со нарацијата на Том Круз со специфичниот германски акцент и јазик, во трансформација на англиска нарација. На тој начин се задржува извесна автентичност на филмското предание, а гледачи-те ги става во поблиска и подирек-тна позиција во однос на дејството,

Стафенберг заслужува почит, при-зната по неговата егзекуција и падот на нацизмот. Филмот, преку негови-от карактер, ги редефинира поими-те патриот и предавник и дава едни нови репери по кои се раздвојуваат. На свој начин, режисерот Брајан Син-гер, ни покажува дека понекогаш дејствувањето кое изгледа дека е на-сочено против својот народ и него-виот лидер, може да биде најголем израз на хероизам. Поинаку кажа-но, конкретно, со зборовите на Хер-ман Тресков пред неговото само-убиство: „Ќе нè знаат како злочин-ци, но јас знам дека го одбравме ви-стинскиот пат. За неколку часа, пред Бога, знам дека можам да го оправ-дам она што го направивме против Хитлер, непријателот на Германија, не пријателот на светот.“

Елена Ѓорѓиевска

53

Оваа рубрика ја посветуваме на ВОЈНИКОТ – чОВЕКОТ кој е прв на удар на виорот наречен војна – чОВЕКОТ кој е високо мотивиран да ја брани своината, татковината и идеите – чОВЕКОТ кој е физички и психички подготвен на највисоко ниво – чОВЕКОТ кој оставил дел од својата душа дома кај своето семејство – чОВЕКОТ кој, на крај, сепак, е само чОВЕК.И затоа тој е инспирација за многу уметнички филмски дела кои оставиле силен впечаток на неутралната широка публика, ја разбранувале нашата закоравена емотивност и ни покажале колку сурова е всушност војната и како таа делува на луѓето.Во следните броеви на ШТИТ ќе се осврнеме на некои од тие филмови без некоја посебна амбиција да бидеме филмски критичари. Сакаме само да ви пренесеме дел од нашите чувства, да ви покажеме дека една војничка, човечка судбина може да ги промени нашите ставови за вредностите во животот, а посебно да истакнеме колку тој тежок, исполнет со труд, кал и пот војнички живот е достоен за ПОчИТ.

сервирајќи им дијалози разбирливи за многумина. Моментите на моќна симболика не се изоставени, особено потенцира-на во сцената во канцеларијата на Фром, кога Клаус Стафенберг намер-но го избегнува познатиот поздрав „Heil Hitler”, а по опомената која му е упатена, тој се врти кон Фром, гласно поз дравувајќи со испружена рака, која можеме да видиме дека е ампутира-на. Оваа сцена алудира на една „хен-дикепирана почит“ кон Хитлер, на ли-цемерниот однос на овој човек кон национал-социјализмот, на неговата квази лојалност на политиката на ли-дерот. Од друга страна, неговиот ин-валидитет е физички доказ за посве-теноста на полковникот кон својата земја, личен исказ дека ни во најмала смисла не е предавник на Рајхот.Во двата часа од времетраењето на овој филм, од првата па сè до последната сцена, проследуваме дејство кое е фокусирано, контину-ирано, со визуелни слики кои верно го следат сценариото, поткрепени со солидна глума на актерската екипа. Сето ова создава една синеастичка комплетност која зрачи со блага до-кументаристичка нијанса. Главниот фокус е ставен на дејството, на опи-сот на настаните, а на сметка на тоа е жртвувано градењето на ликовите. Емотивната компонента, како соста-вен дел кој недостасува за да даде дополнителна тежина на филмот, ре-чиси целосно отсуствува.Како што знаеме од историски из-вори, операцијата на германскиот отпор била уште еден од 20-те неу-спешни обиди да се убие Хитлер од „пријателска“ рака. Сепак, акцијата на

Режија: Bryan Singer

Улоги: Tom Cruise, Kenneth Branagh, Bill Nighy, Tom Wilkinson, Carice van Houten, Thomas Kretschmann, Terence Stamp, Eddie Izzard

Сценарио: Christopher McQuarrie, Nathan Alexander

Музика: John Ottman

Времетраење: 120 минути

Земја: САД

Година: 2008

Награди: „Бамби“ и BMI награди, 7 номинации за наградите „Сатурн“, номинација за визуелни ефекти за VES награда

53

54

о претходниот број говоревме за електронското следење на кому-никациите од страна на мистери-озната НСА и британскиот GHQE

што предизвика реакција од речиси сите држави чиишто граѓани биле предмет на овие активности. Во текстот накрат-ко го објаснивме принципот на следење на комуникациите и филтрирање на по-датоците со времено „замрзнување” и складирање на податоците за истите да бидат користени во даден временски пе-риод. Секако дека понатаму следат низа постапки и техники кои ги издвојуваат податоците како сурогат податоци за понатаму да бидат анализирани, рас-членувани и споредувани, сè со цел – добивање готов аналитички продукт. Сето тоа се обезбедува со комплексни и „набилдани” софтвери кои по пат на низи и повторување ја вршат обработка-та на стотици милиони корисници, одно-сно нивните електронски комуникации. Сето ова изгледа грандиозно и импре-сивно, каво што е и впрочем. Затоа, во продолжение на текстот ќе говориме за еден минијатурен софтверски пакет (којшто заради користење на илустра-циите ќе користиме постара верзија), кој обезбедува семантичка анализа на текст и на друг вид податоци. Конкретно, за случајов ќе говориме за „Tropes V8.3“ – англиската верзија. Имено, со овој софтвер ќе се интерпре-тира можноста од анализа, компарација, мерење на фреквенција и конекција на податоци (пишан текст) со цел добивање на краен аналитички продукт. Ваков вид на софтвери можат да се најдат слобод-ни во сајбер-просторот и претставуваат едноставна информатичка алатка при некое научно истражување, обработка на податоци, техника на анализа на сод-ржина на документи во методологија при научно истражување, и претставува еден симплифициран софтвер со кој може да се примени OSINT во разузнавање. Разузнавањето од отворени извори е најприменлива категорија на собирање на сурогат-податоци кои понатаму подле-жат на анализа, компарација, мерење на фреквенција, конектирање и добивање на готов аналитички производ. Секако дека оваа категорија има свои недоста-

ПРОГРАМСКИ ПАКЕТ ЗА АНАЛИЗА НА ПОДАТОЦИ И ТЕКСТ

„TROPES V8.3“

тоци како што се автентичноста на пода-тоците, (не)можноста од насочување на информацијата, подложност на скриена порака, немање-имање кредибилитет на информација, замајување и слично, но затоа постојат методи и техники за нив-на проверка. Програмскиот пакет Tropes V8.3 опфаќа 6 фази на обработка на текст:Логичка поделба на прости реченици. Поделбата е по принципот на едностав-ни реченици кои можат да комуницира-ат меѓусебно, се задржува логичката це-лина и се прави спрега со содржината на текстот. Граматичко, синтаксичко и семантич-ко толкување на зборовите, особено во новинарски текстови каде што еден збор може да има повеќе варијации на значење.Овде станува збор за поделба на збо-ровите по неколку групи и нивно класифицирање на веќе толкуван збор според смислата на реченицата. Притоа се земаат варијантите од протолкувани-от поим и истите се синтетирираат со секој збор од групата.

ИДЕНТИФИКУВАЊЕ НА ЕКВИВАЛЕНТНИ КЛАСИВо идентификување на еквивалентни класи станува збор за препознавање на зборови или група на зборови и нив-но систематизирање во класи по прин-ципот на сродност. На пример, зборови-те татко и мајка ги систематизира во кла-сата семејство. зборовите комунизам и демократија, ги систематизира во класа-та политички систем. зборовите мини-стер и премиер, ги систематизира во кла-

сата влада. Класите семејство, политички систем и влада ги систематизира во ре-ферентна група општество или држава.

СТАТИСТИЧКА И КОГНАТИВНА АНАЛИЗАПрвиот вид на текстуална анализа е ста-тистичка анализа на фреквенцијата на категориите и подкатегориите на одре-дени издвоени зборови од текстот. Следната анализа е статистичко по-врзување на еквивалентните класи со зборовни категории.Следи анализата која е посложена и оп-фаќа процес на геометричка анализа група на фреквенции категоризирани како епизоди. Когнитативна-дискурзивна анализа е онаа која овозможува детектирање на најкаректеристичните делови од текстот кој е предмет на анализа. Сите добиени податоци можат да бидат интерпретирани во графики и да бидат ставени како неграфички леери за ната-мошна обработка на текстот.

ИДЕНТИФИКУВАЊЕ НА НАЈКАРЕКТЕРИСТИЧНИ ДЕЛОВИ ОД ТЕКСТПрограмскиот пакет има низа алатки кои овозможуваат идентификување на најкарактеристичните делови од текстот. Притоа, идентификувањето е по две ка-тегории: стилови и сетинзи.Стиловите можат да бидат:– аргументирани – кога од повеќе места

од текстот има фактографски опис на нештата кои се случуваат – причинско-последично;

– наративен – раскажувачки стил;

РЕФЕРЕНТНА ГРУПА КЛАСА ЗБОР

држава семејство мајка

држава семејство татко

држава политички систем комунизам

држава политички систем демократија

држава влада министер

држава влада премиер

ПРОГРАМСКИ ПАКЕТ ЗА АНАЛИЗА НА ПОДАТОЦИ И ТЕКСТМаја Ржанова

55

– дескриптивен – опишување, иден ти фи­кување на некој или нешто. Исто така може да биде и опис на настан.

Сетинзите содржат:– динамичност на темпото на текстот,

односно интерпретирање на екс­

стиловите и сетинзите, со елаборација на значењето на секој збор, група на зборови или, пак, делови на текстот, се овозможува и графички приказ на це-локупната активност. Тоа претставува предност, особено кога станува збор за дел од текст. Со графичкиот приказ лесно се забележува спрегата на зборо-вите или групата на зборовите со дру-ги зборови, а истовремено во лентата за елаборација има текстуално логично објаснување со варијанти.

Прикажување на резултатиПрикажувањето на резултати може да биде визуелно, статистички и елабора-тивно. Целокупниот приказ се наоѓа на левата страна од апликативниот прозо-рец (Слика бр.1). Следен чекор во анализата на текстот е дефинирањето на класите. Имено, за да се изврши одредена анализа потреб-но е претходна подготовка на одреде-ни параметри, бидејќи премногу ком-плексно е интерпретирањето на резул-татите доколку претходно не се наме-стат параметрите за конкретна анали-за. Па, така, потребно е дефинирање на класите, што значи дека на софтве-рот му даваме параметри кои екви-валентни класи да ги земе предвид при анализа на одреден дел од текст. Истовремено, како индикатори за класифицирање може да му се зададат параметри да бидат сите сродни збо-рови чија фреквенција (повторување) е минимум 3, или, пак, за погенерално кластрирање да биде група на зборови (класа), која е минимум со фреквенција 3. Така се добива погенерална слика, иако толеранцијата за грешка се зголе-мува. Тоа би значело дека колку е пови-соко нивото на кластрирање исто толку се губи во деталите, и обратно, колку е пониско нивото на кластрирање, толку се зголемува базенот на податоци кои не можеме да ги кластрираме.

Во следниот број на „Штит“ ќе про-должиме со елаборација на програм-скиот пакет „Tropes V8.3“, за тоа како се прават епизоди и како се гради сценарио.

пресијата во текстот;– инволвирање на носителот на тек-

стот со сопствена експресија, иден ти-фикување на главната идеја или цел на текстот.

Исто така, покрај идентификување на

„TROPES V8.3“

Табела 2: КЛАСТРИРАЊЕ ПО ЗАДАДЕНИ ПАРАМЕТРИ

Слика 1: ГРАФИЧКИ ПРИКАЗ НА РЕЗУЛТАТИ ОД АНАЛИЗА НА ОДРЕДЕН ДЕЛ ОД ТЕКСТ

риказната која 70-тина години се рас-кажува во Вратничкиот крај во Те-товско за паднатиот американски авион од Втората светска војна и

спасувањето на пилотите многу ме заинте-ресира кога првпат ја слушнав и, секако, не ме остави рамнодушен. Имав прилика из-ворно да ја слушнам од жителите на село Вратница кога во 2008 година Воздухо-пловната бригада помогна со хеликоптери-те Ми-17 да се постави водоводот за село-то. Да бидам искрен во тоа време мислев дека приказната е „компатибилна” со пило-тите кои ги транспортираа цевките за водо-водот и дека на тој начин домаќините сака-ат да ни возвратат за напорот што го вложу-ваме за водоводот. Дел од сомнежите сека-ко се должат и на „едукативната празнина“ во моето образование каде што воздушни-те операции на сојузниците над балканските држави за време на II светска војна не беа интересни или ако нешто имало секако тоа се случувало во другите братски републи-ки. Постарите читатели верувам се сеќаваат на филмовите од југословенска продукција каде што како по правило сојузничките ави-они паѓале секаде само не на територијата на Република Македонија. Приказната за овчарот од Вратница кој ги спасува американските пилоти за вре-ме на Втората светска војна секако допре-ла и до американскиот амбасадор во Репу-блика Македонија, кој во 2004 година ја по-сетил Вратница и зборувал со овчарот (Ан-гелко Томовски), кој во тоа време бил на 12-годишна возраст, отишол до местото на несреќата и заедно со другарите успеале да симнат од дрво еден од повредените члено-

56

Спасувањето на екипажот од урнатиот авион во текот на Втората светска војна на падините на Шар Планина

ПО

СЛЕД

НИ

ОТ

ЛЕТ

НА

„НАШ

АТА

ЉУБО

В”

57

ви од екипажот на авионот. Според кажувањата на дедо Ангелко, авио-нот се урнал во август 1943 година, оставајќи шест мртви и тројца прежи-веани. Барајќи низ архивите на Ми-нистерството за одбрана на САД, Ам-басадата на САД во Скопје не успе-ва да го пронајде во евиденцијата урнатиот авион или потврда за ур-нат авион во 1943 година на наша територија. Повторно во февруари 2013 година Амбасадата на САД се ангажира, и по две посети на селото, преку интервјуа со локалното населе-ние ( чии информации се базираа на црковната евиденција), утврдуваат дека денот на несреќата всушност е 26 август 1944 година и местото на паднатиот авион е над селото Врат-ница на местото наречено Слбица, на надморска височина од 1500 метри.Амбасадата на САД во понатамош-но истражување претпоставува дека се работи за бомбардер од типот B-24 Liberator, авион кој се урнал на територијата на Македонија враќајќи се од мисија во Романија на тој да-тум. Воздухопловното аташе на Ам-басадата на САД успева да набави три извештаи за исчезнати екипажи (“Missing Aircrew Reports”) и врз осно-ва на нив утврдува дека се работи за авион со сериски број 42-78240, еви-денциски број 240 и кодно име „OUR LOVE“ („НАША ЉУБОВ“), чија судби-на наликува на приказните на села-ните од Вратница. Постои голема сигурност дека се работи за авио-нот „НАША ЉУБОВ“. Амбасадата на САД во Скопје започнува да ги кон-тактира роднините на екипажот пре-ку интернет и успева да се поврзе со четири од деветте семејства на чле-новите на екипажот. Врз основа на разговори, слики и извештаи доби-ени од членовите на семејствата, со сигурност се потврдува дека се ра-боти за авионот со сериски број 42-78240, евиденциски број 240 и кодно име „OUR LOVE“ („НАША ЉУБОВ“), кој се урнал над Вратница на 26 ав-густ 1944 година. Едно писмо од Во-ениот секретаријат на САД со датум 29 мај 1947 година, дури и ја споме-нува Вратница по име како место на загинувањето на членови на летачки екипаж на вооружените сили на САД. На 5 септември 2013 година Амба-садата на САД организира посета на местото на паднатиот авион во Вратница, заедно со амбасадорот на САД, г. Пол Д. Волерс, проф. д-р Марјан Димитријевски од Институтот за национална историја на Републи-ка Македонија, претставници од Воз-

духопловната бригада на АРМ, жите-ли на Вратница и други. Во текот на искачувањето до самото место, при разговорите со професорот и локал-ните жители на Вратница, како и при проучувањето на декласифицирани-те документи добиени од Амбасада-та на САД во Скопје, успеав да разбе-рам што се случувало на тој ден и как-ва била судбината на американскиот екипаж и нивната „најголема љубов“. Дента на 26 август 1944 годи-на авионот „Б-24 Либератор“ со кодно име „OUR LOVE“, „НАША ЉУБОВ“, враќајќи се од бомбардер-ска мисија над Романија е нападнат од страна на 5 авиони-ловци Ме-109 (Messerschmitt Bf 109) за после 5 минути да надлета над силна про-тиввоздушна артилерија. Во дирек-тниот напад на авионите загинува-ат копилотот, потпоручник Џон Ед-вардс и опашниот стрелец, наред-ник Вилијам Родс, додека авионот е погоден и почнуваат проблемите со моторите кои резултираат со губење на височина. Првиот пилот, поруч-никот Едвин Кеселбег, не можејќи да го одржува авионот на зададена-та височина, после некое време се одвојува од групата и донесува од-лука за слетување на одбран терен кој обезбедува принудно слетување со најмала штета. Прелетувајќи ги де-ловите на јужна Србија ја здогледал Шар Планина и висорамнината над Вратница која, според негова проце-на, била добар терен за слетување, далеку од бугарските власти во По-лошката Котлина, каде понатаму со сопствени сили ќе се префрлат до сојузниците во Албанија и во Италија. Во текот на понирањето авионот наг-ло почнал да губи височина и водите-лот на екипажот наредил сите да го напуштат авионот. Како резултат на големата брзина и големата произве-дена центрифугална сила при падот на авионот, дел од екипажот успе-ва да скокне од авионот, додека дел останува заробен во авионот и заги-нува на самото место. Од вкупно 9 членови на екипажот само 3 членови ја преживуваат мисијата, останатите 6 не успеваат.Преживеани:Поручник Едвин Кеселбег (Edwin Kieselbash) - пилот. Скокнал со падо-бран. Поручник Ричард Мек Кули (Ri chard McCauley) - бомбардер. Скокнал со падобран.Наредник Едвард Амбросини (Ed-ward Ambrosini) - радиооператор. Скокнал со падобран.Загинати:Потпоручник Џон Едвардс (John Edwards) - копилот. Загинал во напа-дот на авионите „Ме-109“.Наредник Дејв Коблиц (Dave Kob litz) - воздухопловен инженер. Загинал при скок со падобран.Наредник Брус Тутхил (Bruce Tuthill) - стрелец од горната купола. Заги нал во авионот. Тој не успеал да скокне со падобран.Наредник Харолд Викен (Harold Viken) - стрелец од носната купола. Загинал при скок со падобран.

1. ФотограФија на дел од членовите на екипажот на „нашата љубов“

2: ФотограФија на авионот и на екипажот со евиденциски број 240

3: писмо до Фамилијата викен од канцеларијата задолжена за загинати припадници на армиските сили на сад

4: дејство на сојузничко воздухо-пловство 1944 г. (зборник на документи, третиот рајх и македонија, марјан ди--митријевски, ини)

5: извештај за исчезнатиот екипаж („Missing Aircrew reports”)

6: остатоци од авионот со сериски број 42-78240, „our Love “

58

Наредник Вилием Родс (William Rhodes) - стрелец од опашната купола. Загинал во нападот на авионите „Ме-109“.Наредник Вилис Стивенсон (Willis Stevenson) - стрелец од стомачната купола. Загинал во авионот. И тој не успеал да скок-не со падобран.По падот на авионот во 11:45 часот наутро на самото место први пристигнуваат не-колкумина овчари кои помагаат да се сим-нат загинатите со падобрани од околните дрва и да се соберат сите загинати и пре-живеани од авинот. Согласно документи-те добиени од Американската амбасада во Скопје, Вратничани, преживеаните 3 члено-ви на екипажот ги заштитуваат од бугар-ските окупаторски сили, но сепак истите биле пронајдени и во текот на денот паѓаат во заробеништво на Бугарската армија и се транспортираат во Скопје каде што при-стигнуваат во вечерните часови. Загина-тите 6 членови на екипажот селаните од Вратница како што им ветиле на Американ-ците ги закопуваат во дворот на црквата во Вратница на самиот влез од левата стра-на и почиваат таму до ослободувањето на Македонија. Во текот на 1947 година Ам-басадата на САД во Југославија ги ексху-мира гробовите во црквата и ги пренесува на Американските воени гробишта во Бел-град каде што со текот на годините родни-ните ги пренесуваат остатоците на нивните најблиски во САД. Преживеаните 3 члено-ви на екипажот се пренесуваат во затворот во Шумен, Бугарија каде што ја дочекуваат капитулацијата на Бугарија на 8 септември 1944. Во текот на септември се ослободени и предадени на сојузниците кога е и напра-вен првиот извештај од страна на преживе-аниот поручник Ричард Мек Кули (Richard McCauley) на 14 септември 1944 година. Денес на самото место на падот не може да се забележи никаков знак за трагедијата на 6 американски членови на екипажот и авионот „Нашата љубов”. После 69 години местото изгледа како секое друго и беше тешко да се најдат остатоците од авио-нот со голо око. Со текот на годините се-ланите деловите од авионот ги користе-ле за најразлични потреби, а дел од мета-лот веројатно е продаден како старо желе-зо. За пронаоѓање на остатоците користев-ме детектори за откривање на метал, така што успеавме да извадиме ситни метални остатоци. Најголемиот пронајден и зачуван метален материјал е дел од стојниот трап за слетување на авионот, кој благодарејќи на дождовите и ерозијата на земјиштето го пронајдовме 500 метри пониско од ме-стото на падот. Истиот беше затрупан со камења и земја и поради тоа беше тешко да се извади и да се транспортира без до-полнителна опрема. За да се разбере пошироката слика за стра-тешките операции на сојузниците на Бал-канскиот Полуостров, потребно е да се знае дека во годините 1943-1944 од Вто-рата светска војна се интензивираат воз-душните операции против силите предво-дени од нацистичка Германија. За таа цел во базите на Блискиот Исток од страна на американската воздухопловна команда се префрлени ескадрили на авионите „Б-24 Liberator“, бомбардери со долг стратеш-ки дострел со носивост од 6 тони убојни средства. Стратешката цел на дел од воз-душните сили била уништување на нафте-ните полиња во и околу местото Плоешти, Романија, инфраструктура од извонредно

со 10-член екипаж, кои биле придружувани од ловците „П-38 Молња“.Според извесни сознанија, над небото на Македонија се соборени околу десетина американски авиони со вкупно околу сто-тина членови на посадите. Од нив, поло-вината се загинати при рушењето на ави-оните, а половина се спасени. Од спасените членови на посадите половината биле за-робени од бугарските власти, а половината биле спасени од единиците на НОВ и ПОМ.Заробените американски членови на екипа-жите од страна на бугарските власти биле префрлани во затворот за американски пи-лоти во Шумен.Спасените пилоти и другиот екипаж од страна на единиците на НОВ и ПОМ, биле препраќани кај британските мисии при НОВ и ПОМ или, пак, во британските мисии при НОВ на Албанија. Оттаму биле упатува-ни на импровизирани аеродроми каде се спуштале британски авиони кои ги транс-портирале во базата во Бари, Италија.Операцијата за спасување на пилотите и на останатите преживеани членови на еки-пажите била организирана од страна на сојузниците под шифра „Морнарско јаже” (Halyard), и таа била предвидена да се врши на целата територија на Балканот, вклучи-телно и во Македонија. Оваа операција ја спроведувала специјална единица под име-то Единица за спасување на воздухоплов-ни екипажи (ACRU-Aircraft Rescue Unit), која успеала од територијата на Југославија да спаси 2350 американски пилоти и членови на посадите.Приказната за паднатиот американски ави-он, секако е дел од големите воздушни опе-рации на сојузниците против нацистичка Германија и нејзините сателити на Балка-нот. Самиот случај ја потврдува стратеш-ката положба на територијата на Републи-ка Македонија со нејзиното опкружување и распоредот на силите во текот на Втората светска војна. Динамиката на операциите, како и флуктуирањето на граничните ли-нии на завојуваните страни, секогаш биле дополнителен проблем при навигацијата и одредувањето на пријателските терито-рии. Дека над Македонија не постоел „без-воздушен простор” и дека над нејзиното небо се одвивале прелети за големи воз-душни операции и воздушни битки, до-каз се над десетина паднати авиони во те-кот на Втората светска војна, како и голе-миот број на загинати и преживеани чле-нови на сојузнички екипажи. Македонски-от народ, како во случајот со нашите врат-ничани, ја докажува својата хуманост и па-триотизам со давањето помош на прежи-веаните, која е пресудна за животите на тројца Американци. Во случајот со послед-ниот лет на „Нашата љубов”, судбината не била дарежлива кон загинатите 6 членови на екипажот, но затоа преживеаните 3 чле-нови на „Our Love”, и покрај заробувањето, брзата капитулација на Бугарија на 8 сеп-тември 1944 г. им носи слобода и враќање во Соединетите Американски Држави. Спо-ред кажувањето на вратничани, неколку го-дини по завршувањето на војната, еден од преживеаните членови на екипажот се вра-тил во Вратница да си го земе подобранот кој му останал тука. Истиот тој падобран подоцна го употребил за обука на негова-та ќерка.

Полковник м-р Кире КолевскиПроф. д-р Марјан Димитријевски

значење за нацистичка Германија.Најпознатата воздушна операција во тоа време се случила на 1 август во 1943 годи-на, во операција „Tidl Wave“ („Бран на пли-ма“), со учество на 178 бомбардери „Б-24“ и 1751 членови на екипажи кои полетувале од базата во Бенгази, Либија, се движеле на север низ Средоземното Море до остро-вот Крв, таму свртувале кон исток и летале над Албанија, Северозападна Македонија, Јужна Србија до нивните цели во Романија и до нафтените полиња во Плоешти. Само 88 авиони „Б-24“ се вратени во Либија, од кои 55 имале значителна штета. При самата операција загубите се 53 ави-они, 440 загинати и 220 заробени члено-ви на екипажи. Од страна на силите на фа-

шистичката коалиција учествуваат авиони на Германија, на Романија и на Бугарија со вкупни загуби од 2 ловечки авиони,16 заги-нати и 50 повредени.Сојузничките процени за успехот на напа-дот изнесувале загуби од 40 % од рафи-нирачките капацитети во рафинериите во Плоешти, од кои некои рафинерии биле во голема мера недопрени. Поголем дел од штетата била поправена за неколку неде-ли, по што нето-излезот на гориво бил дури и поголем од пред бомбардирањето. Во септември, Сојузничкиот комитет за про-цена на резултатите од бомбардирањето дава извештај дека операцијата „Tidl Wave“ не придонела за намалување на производ-ството на нафта“ во Плоешти. Со оглед на големите и неизбалансирани загуби на луѓе и воздухоплови, како и ограничената ште-та на целите, операцијата „Tidl Wave“ се смета за стратешки неуспех на американ-ското воздухопловство.По заземањето на Јужна Италија од сојузниците, се создале услови и солидна основа за стационирање на американските и на британски бомбардери во тамошните бази. Тие полетуваат од базите во Фоџа и во Бари и преку Јадранско Море, Албанија, Македонија, Србија, вршат големи бом-бардерски операции на инфраструктура-та во Романија, особено во Букурешт. Во втората половина на 1944 година, Плоеш-ти речиси целосно престанува со работа, со што нацистичка Германија го губи својот најголем снабдувач со нафта. Во текот на Втората светска војна над не-бото на Македонија најголем дел од аме-риканските соборени авиони биле од типот „Б-24 Либератор” и „Б-17 Летечка тврдина”

Уба

ви

ни

те н

а М

акед

они

ја

Етно-животот на Маловишта

ден од неколкуте национални пар-кови во Македонија е и национал-ниот парк Пелистер. Овој национа-лен парк поседува прекрасна при-рода и ендемични видови од фло-

рата и фауната, но едно од поубавите зна-менитости на овој национален парк е се-лото Маловишта. Ова село е единствено-то населено место во националниот парк и брои околу 300 постојани жители (бројот се зголемува за време на одмори, викен-ди и сл. ) Селото Маловишта се наоѓа на 18 километри од Битола и до него може да се стигне од страната на патот меѓу Бито-ла и Охрид. Маловишта без сомнение е едно од најубавите села во овие краишта на Македонија. Некогаш било малечко гратче со околу 4.000 жители. Денес поголемиот дел од жителите се иселени и населението го сочинуваат претежно постари лица кои со огромна радост ги дочекуваат сите по-сетители на нивното село и се гостоприм-ливи домаќини. Овој крај е одличен за сите алпинисти и луѓе кои сакаат да вдишат чист воздух и да уживаат во убавините на недопрената природа. Во селото има око-лу 200 грла добиток, има и коњи, што го прави амбиентот уште пооригинален и по-возбудлив. На зима, особено, пејзажите го земаат здивот, а во близина на ова село има и неколку реки и водопади кои сведо-чат за богатиот воден потенцијал на овој крај. Како и да е, низ цела Македонија среќаваме чудеса на природата, но она што е главна карактеристика на ова село е нејзиниот де-мографски карактер. Ова село е изградено уште од античко време и секогаш со мно-зинско влашко население. Власите остави-ле силен белег особено со својата каракте-ристична архитектура на која може да по-завидат старите градби дури и од поголе-мите македонски „варош”-маала. Куќите во ова планинско село се градени во сти-лот на старите влашки мајстори, а нивната распореденост е исто така интересна, како кај повеќето планински села.Ова село има повеќе цркви кои се изгра-дени од пред неколку векови, а во црквата „Св. Ана“, има и конаци кои се одлични за манастирски туризам. Ден-денес власта, а особено влашката заедница, води актив-на кампања за обновување на животот во прекрасното Маловишта и враќање на стариот сјај, а и враќање на населението кое некогаш било во голем број.

Климент Ѓоргоски

51