32
BIENA-BUALU BIA KULONGA LUMINGU LUA DIA 3-9/6 Dibala dia Bible dikuambuluishe bikole DIBEJI 7 ˙ MISAMBU: 114, 113 LUMINGU LUA DIA 10-16/6 D ˆ ıyi dia Nzambi dikuambuluishe ne wambuluishe nadi bakuabu DIBEJI 12 ˙ MISAMBU: 37, 92 LUMINGU LUA DIA 17-23/6 “Nukebe mua kumanya malu adi ne mushinga wa bungi” DIBEJI 22 ˙ MISAMBU: 70, 98 LUMINGU LUA DIA 24-30/6 ‘Kanutshioki nansha’ DIBEJI 27 ˙ MISAMBU: 129, 63 34567 15/4/2013

w13 04/15-SHdownload.jw.org/files/media_magazines/da/w_SH_20130415.pdfselangane kukadi bidimu muanda mukulu badi ba-leja muvua kulomba malu kampanda masunguluke mu masambila kubambuluishe

Embed Size (px)

Citation preview

BIENA-BUALUBIA KULONGA

������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������

LUMINGU LUA DIA 3-9/6

Dibala dia BibledikuambuluishebikoleDIBEJI 7 ˙ MISAMBU: 114, 113

������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������

LUMINGU LUA DIA 10-16/6

Dˆıyi dia Nzambi

dikuambuluishe newambuluishe nadibakuabuDIBEJI 12 ˙ MISAMBU: 37, 92

������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������

LUMINGU LUA DIA 17-23/6

“Nukebe muakumanya malu adi nemushinga wa bungi”DIBEJI 22 ˙ MISAMBU: 70, 98

������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������

LUMINGU LUA DIA 24-30/6

‘Kanutshioki nansha’DIBEJI 27 ˙ MISAMBU: 129, 63

3456715/4/2013

Tshibumba tshia Nsentedi ki ntshia kupana to. Dipa-

tuka diatshi ngumue wa ku midimu idi yenzeka pa

buloba bujima ne makuta adi bantu bafila ku budisui-

le bua kulongeshangana Bible. Mvese yonso ya mu

Genese too ne ku Malaki mmiangatshila mu Muka-

nda wa Nzambi (MNZ ), ya mu Matayi too ne ku Bua-

kabuluibua mmiangatshila mu Bible—Nkudimuinu

wa bulongolodi bupiabupia (Matayi-Buakabuluibua).

MMM udi uleja Mukanda wa Mvidi Mukulu (Katoli-

ke). NW udi uleja Les Saintes´

Ecritures — Traduction

du monde nouveau — avec notes et r´

ef´

erences mu

Anglais.

The Watchtower (ISSN 0043-1087) is published semi-

monthly by Watchtower Bible and Tract Society of New

York, Inc.; L. Weaver, Jr., President; G. F. Simonis, Secre-

tary-Treasurer; 25 Columbia Heights, Brooklyn,

NY 11201-2483, and by Watch Tower Bible and Tract

Society of South Africa NPC, 1 Robert Broom Drive East,

Rangeview, Krugersdorp, 1739. � 2013 Watch Tower

Bible and Tract Society of Pennsylvania. Bukenji buonso

mbua bafundi. Printed in South Africa.

34567 April 15, 2013Vol. 134, No. 8 Semimonthly TSHILUBA

BIENA-BUALU BIA KULONGA����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������

ˇ Dibala dia Bible dikuambuluishe bikole

ˇ Dˆıyi dia Nzambi dikuambuluishe ne

wambuluishe nadi bakuabu

Paulo wakafunda ne: “Dˆıyi dia Nzambi didi ne muoyo ne

bukole.” (Eb. 4:12) Kadi bukole ebu budi mua kutuambuluishaanu tuetu balonge D

ˆıyi dia Nzambi difundisha ku nyuma wende

ne tuetu batumikile malongesha adimu. Biena-bualu ebi bidibileja mushindu muimpe wa kulonga Bible ne mutudi muakulekela meji a Nzambi atulombola mu mudimu wetu ne munsombelu wetu.

����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������

ˇ “Nukebe mua kumanya maluadi ne mushinga wa bungi”

ˇ ‘Kanutshioki nansha’

Tudi ne diakalenga dia kuikala mu bulongolodi buimpebua Nzambi bua mu diulu ne pa buloba. Kadi, mmunyi mutudimua kueleshangana nabu diboko mu malu adibu buenza lelu?Tshiatuambuluisha bua kuenda pamue ne bulongolodi buaYehowa ne bua kubenga kutshioka ntshinyi? Biena-bualu ebinebiandamune nkonko eyi.

BIENA-BUALU BIKUABU����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������

3 Bakadifila ne muoyo mujima mu Mexique����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������

17 Bidimu 50 mu mudimu wa bumpanda-njila

pabuipi ne Tshijengu tshia Arktike����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������

32 Utu mumanye anyi?

EPAL

TSHIZUBU: Mu bisumbu bia bungi,bana betu badi badisangisha pa d

ˆıba

7:30, peshi kumpala kua dˆıba edi bua

kuya mu mudimu wa buambi. Badi be-nza muabu muonso bua kuyisha bantumu njila padi mpunga umueneka

BUNGI BUA BANTU

26 620 809� � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � �

BUNGI BUABAMANYISHI

1 667

BUNGI BUAMALONGA A BIBLE

3 265

Mu bidimu bitanu bishale, bungi buabamanyishi mu N

´epal mbuvule bia pa

lukama 14 tshidimu tshionso

BUNGI BUA BAMANYISHI

BUNGI BUA MALONGA A BIBLE

3 000

2 000

1 000

0201

2

2011

2010

20

09

20

08

20

07

20

06

20

05

�����������������������������������������������������������������������������������

BIDI bienza disanka bua kumona mudiBantemu ba bungi batshidi bansongabapepeja nsombelu wabu bua kuvudijamudimu wabu wa buena Kristo. (Mat.

6:22) Mmalu kayi adibu bashintulule mu nso-mbelu wabu? Nntatu kayi itubu bapeta? Buakuandamuna nkonko eyi, tuakulayi bua bamueba kudibu badi benza mudimu mu Mexique.

“TUVUA NE BUA KUSHINTULULA

AMUE MALU”

Dustin ne Jassa ba mu´

Etats-Unis bavua ba-selangane mu ngondo wa 1 mu 2007. Matukumakese pashishe, bakasumba buatu buvuabubajinga munkatshi mua matuku a bungi ne ba-kasombamu munkatshi mua tshidimu tshijima.Bavua basuike buatu buabu pabuipi ne Astoriamu tshimenga tshitambe buimpe tshia Oregonmu

´Etats-Unis, tshidi tshinyunguluka kudi d

ˆıtu

didi pa tukunakuna ne kudi mikuna mibuikilakudi neje pabuipi ne Mbuu wa Pasifike. Dustinudi wamba ne: “Wewe mutangile miaba yonsomu tshimenga etshi neumone ne: ntshimpe be!”Dustin ne mukajende bavua bamone ne: bavuane nsombelu mupepele ne bavua beyemene Ye-howa. Bavua bela meji ne: ‘Tudi basombele mubuatu bua metre matue ku 8, tuenza mudimum

ˆeba makese, tubuela mu bisangilu bia muaku-

lu muenyi ne imue misangu tuenza mudimu wabumpanda-njila buambuluishi.’ Kadi bakalua ku-mona ne: bavua badishima. Dustin udi wambane: “Pamutu pa tuetu kuenza midimu ya mu tshi-sumbu, tuvua tupitshisha d

ˆıba dia bungi mu di-

longolola buatu buetu. Tuvua bamanye ne: tuetubasue kuteka Yehowa pa muaba wa kumpala, tu-vua ne bua kushintulula amue malu.”

BAKADIFIL ANE MUOYOMUJIMA

mu Mexique

Dustin ne Jassa

315/4/2013

4 TSHIBUMBA TSHIA NSENTEDI

Jassa udi wamba ne: “Kumpala kua tuetu kuselanga-na, mvua musombele mu Mexique ne mvua mbuelamu bisangilu mu tshisumbu tshia muakulu wa Anglais.Mvua musue kuenza mudimu muaba eu ne mvua nedijinga dikole dia kupinganamu.” Bua Dustin ne Jassakukoleshabu dijinga diabu dia kuya kuenza mudimumu ditunga dikuabu, bakatuadija kubala mu ntendele-lu wabu wa mu d

ˆıku miyuki ya bamue bana betu ba ba-

lume ne ba bakaji bavua baye kuenza mudimu miabaivua madimi matoke bua kunowa. (Yone 4:35) Dustinudi wamba ne: “Tuvua basue kupeta disanka dia bue-na divuabu nadi.” Pavua balunda ba Dustin ne Jassabavua mu Mexique babambile ne: kuvua kasumbu ka-piakapia kavua dijinga ne diambuluisha, bakangata di-pangadika dia kuya. Bakalekela midimu ivuabu benza,kupanyishabu buatu buabu ne kuyabu mu Mexique.

“BUALU BUTAMBE BUIMPE

BUTUVUA KATUYI BANJI KUENZA”

Dustin ne Jassa bakasombela mu tshimenga tshia Te-com

´an tshidi pabuipi ne Mbuu wa Pasifike kadi ntanta

wa kilometre 4345 ku Sud kua Astoria. Dustin udi wa-mba ne: “Pamutu pa tuetu kuikala ne kapepe kimpene kumona mikuna mimpe, tudi mu luya lua dikema netudi tumona mitshi ya bimuma bia mpusu (anyi citron)misangu ya bungi.” Ku ntuadijilu, kabavua bapete mu-dimu to. Bu muvuabu kabayi ne makuta, bavua ba-dia nkunde ne losa misangu ibidi ku dituku munkatshimua mbingu ya bungi. Jassa udi wamba ne: “Anu pa-tuvua katuyi mua kukokesha kabidi bua kudia biaku-dia ebi, balongi betu ba Bible bakatuadija kututuadila

mangaya, bibote, bipapayi ne bibuta biule tente ne bi-muma bia mpusu.” Mu bungi bua matuku, bana betuaba bakapeta mudimu uvuabu benzela ku Enternetemu tulasa tua miakulu tua mu Ta

¨ıwan. Makuta avuabu

bapeta ku mudimu eu akabambuluisha bua kukumba-ja majinga abu a ku dituku ne dituku.

Dustin ne Jassa badi bumvua bishi bua nsombeluwabu mupiamupia eu? Badi bamba ne: “Luendu lutu-vua benze elu luvua bualu butambe buimpe butuvuakatuyi banji kuenza. Malanda etu ne Yehowa, ne adipankatshi petu babidi mmakole kupita mutuvua belemeji. Dituku dionso tudi tuenza malu a bungi pamuebu mudi kuya mu buambi pamue, kuyukila bua mu-shindu utudi mua kuambuluisha balongi betu ba Bi-ble ne kulongolola bisangilu. Katuena tusamisha ka-bidi mutu bua amue malu mutuvua tuenza kumpalato. Mpindieu tudi tumvua bimpe kupita kumpala mu-layi udi mu Musambu wa 34:8 wa ne: ‘Teta, ulabule,umvue ne: Yehowa udi muakane.’ ”

TSHIDI TSHISAKA BANTU BA BUNGI

BUA KUDIFILA KU BUDISUILE

Bana betu ba balume ne ba bakaji basele ne bajike ba-pite pa 2900 mbaye kuenza mudimu mu Mexique mumiaba idibu dijinga dinene ne bamanyishi ba Bukale-nge. Ba bungi ba kudibu badi ne bidimu pankatshi pa20 ne 40. Bua tshinyi Bantemu bonso aba mbitabebua kuenza mudimu mukole eu? Pavuabu bele bamueba kudibu lukonko elu, bakatela malu manene asatu.Mmalu kayi au?

1) Amelia ne Levi, 2) Racquel ne Phillip,3) Essly, 4) Leticia ne Hermilo, 5) Ver

´onica,

6) Adam ne Jennifer

1

2 3

15/4/2013 5

Bua kuleja mudibu banange Yehowa ne bantu nabu.Leticia uvua mutambule ne bidimu 18 udi wambane: “Pangakadilambula kudi Yehowa, ngakafika ku diu-mvua ne: kuenza nunku kuvua kundomba bua kumue-nzela mudimu ne muoyo wanyi wonso ne anyima wa-nyi yonso. Nunku bua kuleja mundi munange Yehowane muoyo mujima, mvua musue kufila d

ˆıba dianyi ne

makanda anyi onso bua kumuenzela mudimu.” (Mˆako

12:30) Hermilo wakalua kusela Leticia, uvua ne bi-dimu 20 ne bia mu njila pavuaye muye bua kuyishamuaba uvuabu dijinga ne bamanyishi ba Bukalengeba bungi. Udi wamba ne: “Ngakamona ne: kuambu-luisha bantu bua kupetabu bulelela kuvua mushi-ndu muimpe wa kuleja mundi munange bantu nanyi.”(M

ˆako 12:31) Nunku, wakumbuka mu tshimenga tshia

Monterrey tshivua ne bubanji bua bungi, muvuaye we-nza mudimu ku banke ne muikale ne nsombelu mui-mpe ne kuyaye mu katshimenga kakese.

Bua kuikala ne disanka dilelela ne dia kashidi. Matukumakese panyima pa Leticia mumane kutambula, wa-kaya ne muanetu wa bakaji mukuabu uvua mpanda-njila kukadi bidimu bia bungi mu tshimenga kampa-nda tshia kule, bakayishamu mu ngondo mujima.Leticia udi uvuluka wamba ne: “Biakankemesha biko-le. Mushindu uvua bantu bitaba mukenji wa Bukale-nge utuvua tubayisha wakansankisha bikole. Ku nde-kelu kua ngondo au, ngakadiambila ne: ‘Ke tshindimusue bua kuenza mu nsombelu wanyi etshi.’ ” Biamuomumue, pavua Essly, muanetu wa bakaji utshi-di mujike, udi ne bidimu 20 ne bia mu njila mumo-ne bamanyishi bikale ne disanka, biakamusaka bua

kuya kuenza mudimu muaba uvuabu dijinga dikole nebamanyishi. Patshivuaye mu tulasa tua bikadilu, wa-kapetangana ne Bantemu ba tshisumi bavua bayishemiaba ivuabu dijinga dikole ne bamanyishi. Udi wa-mba ne: “Pamvua mumone disanka divua nadi banabetu aba, biakansaka bua kuikala ne nsombelu wabuena wabu.” Bana betu ba bakaji ba bungi mbitabepabu bua kuenza malu anu bu Essly. Nunku, kudi banabetu ba bakaji batshidi bajike bapite pa 680 badi be-nza mudimu muaba udibu dijinga dikole ne bamanyi-shi mu Mexique. Badi tshilejilu tshimpe kudi bansongane bakulumpe kabidi.

Bua kuikala ne nsombelu wa disanka ne udi ne tshi-patshila. Pavua Essly mujikije tulasa tuende tua bika-dilu, bakamuanyishila bua kutungunuka ne tulasa tuainiversite kayi ufuta. Bansonga nende bakamukanka-mija bua kuitaba ne kuikala ne tshidibu bamona ne:nsombelu muimpe, mmumue ne: kuikala ne dipolo-ma dia iniversite, mudimu muimpe, mashinyi ne kue-nza ngendu. Kadi kakalonda mibelu yabu to. Essly udiwamba ne: “Bamue balunda banyi bavua bena Kristobavua bakeba malu aa, ne ngakamona ne: kabatshi-vua kabidi badifila mu malu a mu nyuma to. Ngaka-mona kabidi ne: bu muvuabu badifila bikole mu malua mu bulongolodi ebu, bavua bapeta anu tunyinga-nyinga mu malu avuabu benza. Mvua musue kuenze-la Yehowa mudimu ne muanyi muonso mu bunsongabuanyi.”

Essly wakalonga kabidi midimu ivua mimuambului-she bua kupeta makuta avuaye mua kudiambuluisha

4 5

6

6 TSHIBUMBA TSHIA NSENTEDI

nawu pavuaye wenza mudimu wa bumpanda-njila. Pa-shishe wakaya muaba uvuabu dijinga dikole ne bama-nyishi ba Bukalenge. Wakadienzeja bua kulonga mua-kulu uvuabu bakula kudi ba-Otomi ne ba-Tlapaneco.Padiye wela meji bua bidimu bionso bisatu bidiye mu-yishe mu miaba ya kule udi wamba ne: “Kuenza mu-dimu muaba udi dijinga dikole nkumpeteshe disankane nsombelu wa nsongo. Nkukoleshe kabidi malandaanyi ne Yehowa.” Phillip ne Racquel, mulume ne mu-kaji badi ne bidimu 30 ne bia mu njila ba mu

´Etats-Unis

badi bitaba bualu ebu. Badi bamba ne: “Malu adi endaashintuluka ne lukasa mu bulongolodi ebu ne bantuba bungi mbamone ne: kabena ne nsombelu muimpeto. Kadi kuenza mudimu muaba utudi tupeta bantu babungi badi bateleja mukenji wa mu Bible kudi kutupe-sha nsombelu muimpe. Tudi ne disanka dia bungi.”

MUSHINDU WA KUPITA NE NTATU

Bushuwa, bantu badi benza mudimu muaba udibu di-jinga ne bamanyishi ba bungi badi ne yabu ntatu. Lu-mue lua ku ntatu eyi mmushindu wa kupeta makutaa kudiambuluisha nawu. Bua kulutantamena, udi nebua kuikala mudiakaje bua kushintulula malu bilonde-shile muaba uudi uya. Ver

´onica udi mpanda-njila ku-

kadi matuku a bungi udi wamba ne: “Mu umue mua-ba umvua muye kuyisha, mvua ndamba ne mpanyishabiakudia bia mushinga mukese bivua kabiyi binga-ngata d

ˆıba dia bungi. Muaba mukuabu, mvua mpa-

nyisha bilamba ne nkosa nsuki. Mpindieu, ndi nko-lopelangana mu nzubu ne ndongesha bantu batshidibaluilaku baledi, mbalongesha mua kuyikilabu nebana babu.”

Wewe muye kusombela muaba wa kule, mbikole buakuibidilangana ne bilele bia bena muaba au. Ke tshi-vua tshifikile Phillip ne Racquel pavuabu bayisha mua-ba uvuabu bakula muakulu wa Nahuatl. Phillip udiwamba ne: “Bilele bietu ne bia muaba au bivua bishi-langane bikole.” Tshivua tshibambuluishe bua kuibidi-langana ntshinyi? Udi wamba kabidi ne: “Tuvua tuta-mba kuimanyina pa malu mimpe atuvua tumona benaNahuatl benza bu mudi: bena mu m

ˆeku abu bavua ba-

lamatangane bikole, bantu bavua bambilangana bule-lela munkatshi muabu ne bambuluishangana bikole.”Racquel udi pende wamba ne: “Tuakalonga malu a bu-ngi muaba au ne kudi bana betu ba balume ne ba ba-kaji ba muaba au batuvua tuenza nabu mudimu.”

TSHIUDI MUA KUENZA BUA KUDILONGOLOLA

Wewe musue kuya miaba ya kule idibu dijinga ne dia-mbuluisha, tshiudi mua kuenza bua kudilongolola

ntshinyi? Bana betu ba balume ne ba bakaji bakadi be-nze midimu eyi badi bamba ne: Kumpala kua kuya, anjikupepeja nsombelu webe ne udienzeje bua kuikala nedisanka. (Filip. 4:11, 12) Tshiudi mua kuenza kabidintshinyi? Leticia udi wamba ne: “Mvua mbenga midi-mu ivua indomba bua kuyenzela muaba umue matu-ku a bungi. Mvua musue kuikala mudiakaje bua kuyamuaba kayi onso ne d

ˆıba kayi dionso.” Hermilo udi wa-

mba ne: “Ngakalonga bua kulamba, kusukula bilambane kubikoma.” Ver

´onica udi wamba ne: “Pamvua kue-

tu ne baledi banyi ne bana betu mvua nkolopa mu nzu-bu, mvua mulonge mua kulamba bia kudia bia mushi-nga mukese kadi bivua bidisha mubidi. Mvua kabidimumanye mua kulama makuta.”

Levi ne Amelia badi bafumine mu´

Etats-Unis ne ba-selangane kukadi bidimu muanda mukulu badi ba-leja muvua kulomba malu kampanda masungulukemu masambila kubambuluishe bua kudilongolola buakuya kuenza mudimu mu Mexique. Levi udi wambane: “Tuakenza makumi bua kumanya bungi bua maku-ta atuvua mua kutula munkatshi mua tshidimu tshi-jima muaba utuvua tuya ne kulomba Yehowa mu di-sambila bua atuambuluishe bua kupeta makuta aa.”Munkatshi mua ngondo ya bungi, bakakumbaja ma-kuta avuabu balombe mu disambila au ne kuyabu nelukasa luonso. Udi wamba kabidi ne: “Yehowa uvuamuandamune disambila dituvua benze, nunku tuvuane bua kuenza tshituvua bambe.” Amelia udi pendewamba ne: “Tuvua tuela meji ne: netusombe anu buatshidimu tshimue, kadi tudi muaba eu kukadi bidi-mu muanda mutekete ne katuena basue kumbukato. Kusombela muaba eu nkutuambuluishe bua kumo-na mudi Yehowa nkayende ututabalela. Dituku dionsotudi tumona buimpe buende.”

Disambila divua diambuluishe padi bikole Adam neJennifer, mulume ne mukaji ba mu

´Etat-Unis badi be-

nza mudimu mu tshisumbu tshia Anglais mu Mexique.Badi balomba bantu ne: “Kuindidi pakana malu to. Ika-la usambila bikole bua dijinga diudi nadi dia kuenzamudimu muaba mukuabu ne enza malu bilondeshilebiudi ulomba. Pepeja nsombelu webe, fundila Betelewa mu ditunga diudi musue kuya ne wewe mumanekumanya tshidi tshikengela, ndaku.”� Wewe mue-nze nunku neupete nsombelu muimpe wa mu nyumamatuku adi alua.

� Bua kumanya malu makuabu, bala tshiena-bualu tshia ne:“Kanuenaku mua ‘kuya mu Makedonia’ anyi?” tshidi mu Mudimu

wetu wa Bukalenge wa ngondo wa 8 wa 2011.

“NTUngela Yehowa tuasakidila mu dinda dionso bua mu-diye ungambuluisha bua kumvua Bible.” Muanetu wa ba-kaji ukadi mukulakaje ke uvua muambe meyi aa. Ukadimubale Bible mujima misangu 40 ne udi utungunuka nekumubala. Muanetu wa bakaji mukuabu utshidi nsongawakafunda ne: dibala dia Bible ndimuambuluishe bua ku-mona ne: Yehowa mmuntu mulelela. Nunku, mmuseme-ne bikole pabuipi ne Tatuende wa mu diulu. Udi wambane: “Tshivua muanji kupeta disanka dia nunku mu nso-mbelu wanyi to.”

2 Mupostolo Petelo wakakankamija bantu bonso buabikale “ne dijinga dikole dia mabele adi kaayi manyangu-ke adi mu dıyi.” (1 Pet. 2:2) Aba badi bakumbaja dijingaedi padibu balonga Bible ne batumikila malongesha adi-mu badi ne kondo ka muoyo kimpe ne mbamanye buatshinyi badi ne muoyo. Badi bakolesha bulunda buabu nebantu bakuabu badi banange Nzambi mulelela ne bamue-nzela mudimu. Aa ke malu adi atusaka bua ‘kusanka buamikenji ya Nzambi.’ (Lomo 7:22) Kadi kudi kabidi masa-nka a bungi atudi mua kupeta. Amue a kudiwu mmasa-nka kayi?

3 Paudi ulonga bikole bua kumanya Yehowa ne Muane-nde, dinanga diebe kudibu ne kudi bantu nebe didi die-nda dikola. Dimanya dijalame dia Bible nedikuambului-she bua kumona muikala Nzambi mua kusungila bantubadi bamutumikila pabutulaye bulongolodi ebu. Udi upe-ta lumu luimpe lua kuambila bantu bakuabu paudi uyi-sha. Yehowa neakubeneshe paudi ulongesha bantu maluaudi mulonge pauvua mubale Dıyi dia Nzambi.

BALA NE ELANGANA MEJI

4 Yehowa ki mmusue bua batendeledi bende baba-le Dıyi diende lubilu lubilu to. Wakambila Yoshua ne:

1-3. Mmasanka kayi atudi tupeta patudi tubala Bible ne tutumi-kila malongesha adimu?4. Kubala Bible ‘ne dıyi dia panshi panshi’ kudi kumvuija tshi-nyi?

DIBALA DIA BIBLEDIKUAMBULUISHEBIKOLE

“Ndi nsanka buamikenji ya Nzambi.”—LOMO 7:22.

KEBA MANDAMUNA

�����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������

Kubala ‘ne dˆıyi dia panshi

panshi’ nekukuambuluishe

mushindu kayi?

�����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������

Udi mua kumanya mvese ya

mu Bible iudi mua kuambuluisha

nayi bantu bakuabu mushindu

kayi?

�����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������

Kubala Bible bimpe menemene

kudi kukukuba ku tshinyi?

7

8 TSHIBUMBA TSHIA NSENTEDI

‘Mukanda eu wa mikenji yanyi kawumukimukana muebe; [kadi uwubale ne dıyidia panshi panshi, NW ] munya ne butu-ku.’ (Yosh. 1:8; Mus. 1:2) Mukenji eu udi-ku umvuija ne: udi ne bua kupuekesha dıyipaudi ubala meyi onso, kubangila ku Gene-se too ne ku Buakabuluibua anyi? Too. Kadiudi umvuija ne: udi ne bua kubala mu mu-shindu udi mua kukuambuluisha bua kue-la meji. Paudi ubala Bible ‘ne dıyi dia panshipanshi,’ nebikuambuluishe bua kutuma mejiku malu kampanda adi nangananga ne mu-shinga kuudi ne adi mua kukuambuluisha.Paudi upeta biambilu, mvese anyi malu a nu-nku, uabale bitekete bitekete, pamuapa dıyidiumvuika kakese. Nunku biudi ubala bidimua kukutua ku muoyo. Bua tshinyi bidi nemushinga? Bualu kumvua bimpe mibelu yamu Bible nekukusake bua kuyitumikila.

5 Kubala ne dıyi dia panshi panshi kudikuambuluisha paudi ubala mikanda ya muBible iudi kuyi muibidilangane nayi. Tuko-nkononayi bilejilu bisatu. Tshia kumpala,fuanyikijabi ne: muanetu wa balume kampa-nda utshidi nsonga ukadi mutuadije kubalaBible ne mufike mu mukanda wa muprofeteHoshea. Padiye ubala ne dıyi dia panshi pa-nshi nshapita 4 mvese wa 11 too ne wa 13, udiwanji kuimana. (Bala Hoshea 4:11-13.) Buatshinyi? Mvese eyi mmikoke ntema yendebualu uvua mudienzeje bua kukandamenabantu bavua bamusaka bua kuenda masandimu kalasa. Padiye wela meji bua mvese eyi,udi udiambila ne: ‘Yehowa udi umona malumabi adi bantu benza nansha mu musokoko.Tshiena musue kumunyingalaja to.’ Muanetuwa balume eu udi wangata dipangadika diakushala mukezuke mu bikadilu ku mesu kuaNzambi.

6 Mu tshilejilu tshibidi, muanetu wa baka-ji udi ubala mukanda wa muprofete Yoele neufika mu nshapita 2 mvese wa 13. (Bala Yoe-le 2:13.) Padiye ubala mvese eu ne dıyi dia pa-

5-7. Fila tshilejilu tshidi tshileja mudi kubala Dıyidia Nzambi ne dıyi dia panshi panshi mua kukua-mbuluisha bua a) kushala mukezuke mu bikadi-lu; b) kuenzela bantu malu ne lutulu ne bulenga;c) kueyemena Yehowa nansha paudi mu ntatu.

nshi panshi, udi wela meji bua mudiye muakuidikija Yehowa udi ne ‘dinanga ne udi ufui-langana luse, kayi ukuata tshiji lukasa ne udine luse lujalame lukumbane.’ Udi wangatadipangadika dia kudienzeja bua kulekela bi-pendu ne meyi mabi atuye wamba bayendene bantu bakuabu.

7 Tshisatu, fuanyikijabi ne: tatu kampandamuena Kristo mmujimije mudimu wende neudi uditatshisha bikole bua mukajende nebana bende kuikalabu bimpe. Udi ubala nedıyi dia panshi panshi Nahuma 1:7 ne: Yeho-wa ‘mmumanye bantu badi banyemena kudi-ye’ ne udi ubakuba anu bu “tshinyemenu mudituku dia ntatu.” Meyi aa adi amukolesha.Udi umona mudi Yehowa umutabalela ne di-nanga, ne udi ulekela kuditatshisha bikole.Pashishe udi ubala mvese wa 15 ne dıyi diapanshi panshi. (Bala Nahuma 1:15.) Muane-tu wa balume eu udi umona ne: yeye uyishalumu luimpe padiye mu ntatu, udi uleja ne:udi bushuwa umona Yehowa bu tshinyeme-nu tshiende. Bu mutshidiye ukeba mudimuwa kuenza, udi utua mudimu wa buambi wamunkatshi mua lumingu nyama ku mikolo.

8 Malu mimpe atudi bakonkonone aa ngamu mikanda ya mu Bible itu bamue bantubamona bu mikole bua kumvua. Paudi ubalamukanda wa Hoshea, wa Yoele ne wa Nahu-ma ne dijinga dia kumanya, neujinge kuba-la mvese mikuabu idimu ne dıyi dia panshipanshi. Malu adi baprofete aba bafunde nea-kupeshe meji a bungi ne neakukoleshe biko-le. Kadi netuambe bishi bua mikanda mikua-bu ya mu Bible? Dıyi dia Nzambi didi anubu buloba budi ne mabue a mbongo. Umbu-la bimpe buloba ebu. Eyowa, bala Bible muji-ma ne tshipatshila tshia kupeta buludiki buaNzambi ne bua kukoleshibua.

DIENZEJA BUA KUMVUA

9 Nansha mudibi bimpe bua kubala tshitu-pa kampanda tshia mu Bible dituku dionso,udi kabidi ne bua kumvua malu audi ubala

8. Londa mu tshikoso bualu bua mushinga buudimupete pauvua udibadila Bible.9. Tudi mua kuvudija dimanya dietu dia disua diaNzambi mushindu kayi?

15/4/2013 9

ne kupeta dimanya. Nanku, wenze mudimubimpe ne mikanda idi bulongolodi bua Yeho-wa bupatule bua kuenza makebulula a maluadi atangila bantu, miaba ne a amue maluaudi ubala. Peshi wewe kuyi mumanye mudidilongesha kampanda dia mu Bible mua ku-kuambuluisha, udi mua kulomba mukulu ka-mpanda anyi muena Kristo kansanga muko-le mu nyuma bua akuambuluishe. Tuangatetshilejilu tshia muena Kristo wa mu bidimulukama bia kumpala uvua mudienzeje buakumvua bimpe malongesha kampanda buakumona mudibi ne mushinga. Dına diendedivua Apolo.

10 Apolo uvua muena Kristo muena Yudauvua “mumanye Mifundu minsantu bikole”ne uvua “usaba ne nyuma.” Mukanda waBienzedi udi wamba bua bualu buende ne:

10, 11. a) Mmunyi muvuabu bambuluishe Apolobua kuakaja mushindu uvuaye uyisha? b) Tshilejilutshia Apolo tshidi tshitulongesha tshinyi? (Bala ka-zubu ka ne: “Malongesha ebe atu apetangana nengumvuilu utudi nende lelu anyi?”)

“Uvua wakula ne ulongesha malu a Yezu anumu owu, kadi uvua mumanye anu batismowa Yone.” Apolo uvua ulongesha dilongeshadivua ditangila batismo ne lumvu lua kalekayi mumanye. Pavua Pisikila ne Akila ba-mumvue uyisha mu Efeso, bakamumvuija“njila wa Nzambi bimpe menemene.” (Bien.18:24-26) Bualu ebu buakambuluisha Apolomushindu kayi?

11 Pakajikija Apolo kuyisha mu Efeso, wa-kaya mu Akaya. “Pakafikaye, wakambului-sha bikole bantu bavua balue bena kuitabujaku ngasa wa Nzambi; bualu uvua ujadiki-la bena Yuda kumpala kua bantu ne bukolebuonso muvuabu mu dipanga, pavuaye ulejamu Mifundu minsantu ne: Yezu uvua Kris-to.” (Bien. 18:27, 28) Katshia anu tshikondoatshi, Apolo uvua mua kulongesha bimpetshivua batismo wa bena Kristo umvuija. Bumuvuaye mumvue malu bimpe, “wakambu-luisha bikole” bantu bapiabapia bua kuyakumpala mu ntendelelu mulelela. Bualu ebubudi butulongesha tshinyi? Anu bu Apolo,

Tudi basue kulongesha malu adi apetangana ne mushinduutudi tumvua bulelela bua mu Bible lelu bua tupeteshe bantubakuabu dimanya dilelela. Nunku, udi mua kuandamuna nko-nko idi ilonda eyi mushindu kayi?

ˇ Pavua Yezu muakule bua “bantu ba mu tshikondo etshi” muMatayi 24:34 uvua wakula bua banganyi?—Tshibumba tshiaNsentedi tshia dia 15 ngondo 4 wa 2010, dibeji dia 10-11.

ˇ Ndˆıba kayi dienzeka mudimu wa kutapulula “mikoko ne

mbuji” udibu baleje mu Matayi 25:32?—Tshibumba tshiaNsentedi tshia dia 15 ngondo wa 10 wa 1995, dibeji dia 21-23.

ˇ Anu mudibu baleje mu Luka 21:26, ndˆıba kayi dikale

‘bantu ne bua kuminyina bua buˆowa ne dindila dia malu adi

alua pa buloba bujima’?—Tshibumba tshia Nsentedi tshia dia15 ngondo 2 wa 1994, dibeji dia 19-20.

Tuetu tubala Bible dituku dionso bikole ne tudilongelayi bi-mpe, netufike ku diambuluisha bantu bakuabu bua kuenda mubutoke bua Yehowa budi buenda buvula budiye ufila ku diambu-luisha dia D

ˆıyi diende.—Nsu. 4:18.

MALONGESHA EBE ATU APETANGANA NENGUMVUILU UTUDI NENDE LELU ANYI?

Bavua bambuluishe Apolobua kuyisha bantu mu

mushindu muimpe

10 TSHIBUMBA TSHIA NSENTEDI

tudi tudienzeja bikole bua kumvua malu atu-di tubala mu Bible. Kadi padi muena Kristokampanda udi ne dimanya dia bungi utulejamutudi mua kuyisha bimpe, tudi ne bua ku-dipuekesha ne kuitaba diambuluisha diendene dianyisha. Tuetu benze nanku, netuakajemudimu wetu wa tshijila.

AMBULUISHA BAKUABU NE BIUDI ULONGA

12 Anu bu Pisikila, Akila ne Apolo, tudimua kuambuluisha petu bantu bakuabu.Patu dikankamija diebe diambuluisha muntuudi wanyisha bulelela bua kutantamena luta-tu ludi lumupangisha bua kuya kumpala, utuumvua bishi? Peshi wewe muikale mukulu,utu umvua munyi padi muena Kristo kampa-nda ukuela tuasakidila bua mibelu yebe yamu Bible ivua mimuambuluishe pavuaye mulutatu? Kakuyi mpata, kuenza mudimu neDıyi dia Nzambi bua kuambuluisha bantu ba-kuabu bua kuakajabu nsombelu wabu kudikupetesha disanka.� Tangila muudi mua kue-nza bualu ebu.

13 Bua bidi bitangila ntendelelu mulelelane wa dishima, bena Isalele ba bungi ba mutshikondo tshia Eliya kabavua ne luseke lu-vuabu to. Mibelu ivua Eliya mupeshe bantuabu idi mua kuambuluisha mulongi wa Bibleudi kayi wangata dipangadika dia kuya ku-mpala mu nyuma. (Bala 1 Bakelenge 18:21.)Tumonayi tshilejilu tshikuabu: Bikala mu-ntu kampanda udi wanyisha bulelela utshinatshidi balunda bende anyi bena mu dıku die-nde mua kuamba, udi mua kukolesha dipa-ngadika diende dia kuenzela Yehowa mudi-mu wewe mumueleshe meji ne meyi adi muYeshaya 51:12, 13.—Bala.

14 Bulelela, Bible udi ne meyi a bungi adi

� Bulelela, katuena tupesha bantu mibelu ya mu Biblebua kubenzeja malu ku bukole anyi kubapisha to. Tudi nebua kuikala ne lutulu ne kuenzela mulongi wa Bible malune bulenga anu mutu Yehowa utuenzela.—Mus. 103:8.

12, 13. Fila tshilejilu bua kuleja mudi kuenza mu-dimu bimpe ne Bible mua kuambuluisha balongiba Bible bua kuya kumpala.14. Tshidi mua kukuambuluisha bua kuvulukamvese ya mu Bible iudi nayi dijinga bua kuambu-luisha muntu ntshinyi?

mua kukankamija, kubela ne kukolesha ba-ntu badi bamubala. Kadi udi mua kudiebejane: ‘Ndi mua kupeta mvese indi nayi dijingamushindu kayi?’ Bala Bible dituku dionso neelangana meji bua malu audi ubala. Wewewenza nunku, neumanye mvese ya mu Dıyidia Nzambi idi nyuma wa Yehowa mua ku-kuambuluisha bua kuvuluka paudi nayi diji-nga.—Mako 13:11; bala Yone 14:26.�

15 Lomba Yehowa meji anu bu mukalengeSolomo bua wenza mudimu wa Nzambi bi-mpe. (2 Kul. 1:7-10) Anu muvua baprofete bakale benze, ‘konkonona ne disuminyina neenza makebulula ne muoyo mujima’ mu Dıyidia Nzambi bua kumanya bimpe Yehowa nedisua diende. (1 Pet. 1:10-12) Mupostolo Pau-lo wakakankamija Timote bua kudidisha ne“meyi a ditabuja ne a dilongesha dimpe.”(1 Tim. 4:6) Wewe muenze nunku, newika-le mukumbane bua kuambuluisha bantu ba-kuabu mu nyuma, ne neukoleshe kabidi dita-buja diebe.

BUKUBI BULELELA BUTUDI TUPETA

MU DˆIYI DIA NZAMBI

16 Bena Yuda ba mu tshimenga tshia Be-loya tshia mu Makedoniya bavua ne tshile-le tshia ‘kukonkonona meyi a mu Mifunduminsantu bimpe menemene dituku dionso.’Pavua Paulo muyishe bena Yuda aba lumuluimpe, bakafuanyikija malongesha endene dimanya dia Mifundu minsantu divuabunadi. Mbipeta kayi biakamueneka? Bantu babungi bavua batuishibue ne: uvua ulonge-sha bulelela, “bakalua bena kuitabuja.” (Bien.17:10-12) Bualu ebu budi buleja ne: kubala

� Udi mua kuenza tshinyi wewe muvuluke miaku yamu mvese kampanda kadi kuyi muvuluke mukanda,nshapita ne mvese? Wewe mutangile miaku eyi mu tshi-kebelu tshidi ku ndekelu kua Bible, mu ditadi dia Watch-tower Library peshi mu concordance wa Traduction dumonde nouveau, udi mua kupeta mvese.

15. Tshidi mua kukuambuluisha bua kumvua bi-mpe menemene Dıyi dia Nzambi ntshinyi?16. a) Mmunyi muvua ‘kukonkonona meyi a muMifundu minsantu bimpe menemene dituku dio-nso’ kuambuluishe bena mu Beloya? b) Kubala Bi-ble dituku dionso kudi ne mushinga kutudi buatshinyi?

Bible dituku dionso kudi kukolesha ditabujadietu kudi Yehowa. Ditabuja edi anyi ‘dindi-la dishindame dia tshitudi batekemene’ didine mushinga tuetu basue kupanduka bua ku-buela mu bulongolodi bupiabupia.—Eb. 11:1.

17 Paulo wakaleja ne: tudi dijinga ne di-tabuja, dinanga ne ditekemena. Wakafundane: “Buetu tuetu bana ba dituku, tulame bie-ledi bietu bia meji bimpe, bamane kuvua-la tshibuikilu tshia pa tshiadi tshia ditabujane dinanga ne bavuale tshifulu tshia diteke-mena dia lupandu.” (1 Tes. 5:8) Musalayi udine bua kukuba bimpe muoyo wende kudi ba-luishi. Bia muomumue, muena Kristo udi nebua kukuba muoyo wende wa mu tshimfua-nyi ku bukole budi nabu bubi. Padi mutende-ledi wa Yehowa ne ditabuja dikole mu mila-yi ya Nzambi ne munange Nzambi ne bantunende, udi ukuba muoyo wende wa mu tshi-mfuanyi. Kakulekela tshintu nansha tshimuetshinyanga malanda ende ne Nzambi to.

18 Paulo wakakula kabidi bua tshifulu anyi“ditekemena dia lupandu.” Tshikondo atshi,musalayi uvua kayi ukuba mutu wende uvuamua kufua bipepele mu mvita. Kadi yeye netshifulu tshimpe, bavua mua kumuasa mike-ta ku mutu kayiyi imuenzela bualu. Tudi tu-kolesha ditekemena dietu mu malu adi Ye-howa wenza bua kutusungila patudi tulongaDıyi diende. Ditabuja dikole didi dituambu-luisha bua kukandamena batontolodi ne “bi-yukiyuki bia tshianana” bidibu nabi bidi budisama dia tshiambu. (2 Tim. 2:16-19) Ditabu-ja dietu neditukoleshe kabidi bua kukanda-mena bantu badi batusaka bua kuenza maluadi Yehowa mukandike.

TSHIATUAMBULUISHE BUA KUPANDA

19 Bu mutudi tuenda tusemena bikole kunshikidilu, tudi ne bua kueyemena Dıyi dia

17, 18. a) Ditabuja dikole ne dinanga didi muakukuba muoyo wa mu tshimfuanyi wa muena Kris-to mushindu kayi? b) Mmunyi mudi ditekemenaditukuba ku njiwu?19, 20. Tudi tuangata Dıyi dia Nzambi ne mushi-nga wa bungi bua tshinyi? Mmunyi mutudi tulejadianyisha bua Dıyi edi? (Bala kazubu ka ne: “Yeho-wa utu umpesha anu bindi nabi dijinga.”)

Yehowa bikole. Mibelu itudi tupetamu idiituambuluisha bua kulekela bikadilu bibine kuluisha majinga etu mabi. Neituko-leshe ne neitusake bua kutantamena mate-ta onso adi Satana ne bulongolodi buendebatuela. Malongesha adi mu Dıyi dia Yeho-wa neatuambuluishe bua kushala mu njilawa muoyo.

20 Uvuluke ne: Nzambi mmusue bua “ba-ntu ba mishindu yonso basungidibue.” Ba-tendeledi ba Yehowa badi munkatshi mua“bantu ba mishindu yonso” aba. Nansha ka-bidi bantu batudi tuambuluisha mu mudi-mu wetu wa kuyisha ne kulongesha. Kadi ba-ntu bonso badi basue kusungidibua badi nebua kupeta “dimanya dijalame dia bulelela.”(1 Tim. 2:4) Nanku, tudi ne bua kubala Biblene kutumikila malongesha adimu tuetu ba-sue kusungidibua mu matuku a ku nshikidiluaa. Bulelela, kubala Bible dituku dionso kudikuleja mutudi tuangata ne mushinga wa bu-ngi Dıyi dia Yehowa.—Yone 17:17.

‘YEHOWA UTU UMPESHAANU BINDI NABI DIJINGA’

Muanetu wa bakaji kampanda utshidinsonga wakafunda ne: “Mu malu mimpeonso adi Yehowa utuvuluija bua kuenza,aa adi atulomba bua kubala Bible ditukudionso mmangambuluishe bikole. Nga-katuadija kubala Bible pamvua mu tshi-dimu tshia ndekelu tshia tulasa tua bika-dilu, meme kujikija kumubala mu bidimubitue ku bibidi. Musangu au, mvua mu-pete mu D

ˆıyi dia Yehowa tshintu tshio-

nso tshimvua natshi dijinga bua kuma-nya tshia kuenza mu nsombelu wanyi.Mpindieu nkadi mbala Bible bua musa-ngu muibidi. Kadi ndi mumone ne: ndimbala malu antu tshiyi muanji kubala.Kubala Bible kudi kunsankisha bikoleanu muvuabi bua musangu wa kumpala.Kadi bua mpindieu ndi ne disanka diabungi. Bidi binkemesha bua mudi Yeho-wa umpesha anu bindi nabi dijinga.”

15/4/2013 11

12 TSHIBUMBA TSHIA NSENTEDI

PATU bakulu bakonkonona bua kumanya bikala mulongiwa Bible mukumbane bua kutuadija kuyisha, batu badie-beja ne: ‘Mulongi udi witaba ne: Bible n’Dıyi dia Nzambidifundisha ne nyuma wende anyi?’� Bua muntu udi mu-sue kulua muambi wa lumu luimpe, nansha bua batende-ledi bonso ba Nzambi, badi ne bua kuandamuna lukonkoelu ne: eyowa. Bua tshinyi? Tuetu tueyemena Dıyi dia Nza-mbi ne tuenza nadi mudimu bimpe mu buambi, netua-mbuluishe bantu bakuabu bua kumanya Yehowa ne ku-pandukabu.

2 Mupostolo Paulo wakaleja mushinga udi nawu Dıyidia Nzambi pavuaye mufundile Timote ne: “Tungunukamu malu auvua mulonge ne avuabu bakufikishe ku dita-ba.” “Malu” avua Paulo muambe au avua malongesha ma-lelela avua masake Timote bua kuitaba lumu luimpe. Ma-longesha aa adi kabidi akolesha ditabuja dietu lelu, ne adiatungunuka ne kutuambuluisha bua kuikala bena “mejibua kupeta lupandu.” (2 Tim. 3:14, 15) Tutu tutamba ku-tela meyi a Paulo adi mu mvese udi ulonda bua kuleja ba-ntu ne: Bible mmukanda wa Nzambi, kadi tudi tupeta ma-longesha makuabu mu meyi adi mu 2 Timote 3:16. (Bala.)Tukonkononayi bimpe mvese eu. Kuenza nunku nekutua-mbuluishe bua kuikala bajadike ne: malu onso adi Yeho-wa utulongesha ‘mmakane.’—Mus. 119:128.

DIDI “DIAMBULUISHA BUA KULONGESHA”

3 Yezu wakambila bena Isalele ne: “Ndi nnutumina ba-

� Bala mukanda wa Bulongolodi budi buenza disua dia Yehowa, dibejidia 79.

1. Tudi ne bua kueyemena bikole Dıyi dia Nzambi bua tshinyi?2. Tudi ne bua ‘kutungunuka mu malu atuvua mulonge’ buatshinyi?3-5. a) Tshisumbu tshia bantu tshiakenza tshinyi pavua Petelomuenze muyuki mu Pentekoste? Bua tshinyi? b) Bantu ba bungiba mu Tesalonike bakitaba bulelela bua tshinyi? c) Ntshinyi tshi-tu tshikemesha bantu patutu tuyisha lelu?

D ˆIYI DIA NZAMBI

DIKUAMBULUISHENE WAMBULUISHENADI BAKUABU

‘Ndi mbala meyi ebeonso audi ungambilane: adi makane.’—MUS. 119:128.

NEWANDAMUNE MUNYI?

�����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������

Mmunyi muudi mua kuenza

mudimu bimpe ne Bible paudi

ulongesha bantu bakuabu?

�����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������

Ntshinyi tshivua Paulo musue

kuamba pakakulaye bua “kulula-

mija malu”?

�����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������

Ntshinyi tshidi bakulu ne baledi

mua kuenza bua “kunyoka mu

buakane”?

profete ne bena meji ne balongeshi.” (Mat.23:34) Yezu uvua wakula bua bayidi be-nde bavuaye mulongeshe bua kuyisha bantune Dıyi dia Nzambi. Mu Pentekoste wa 33,mupostolo Petelo uvua umue wa ku “balo-ngeshi” aba, wakenza muyuki kumpala kuatshisumbu tshia bantu mu Yelushalema, ku-telaye mvese ya bungi ya mu Mifundu yatshiena Ebelu. Pavua bantu bumvue muvuaPetelo mumvuije mvese ayi, ‘biakabalenga kumuoyo.’ Bakanyingalala bua mibi yabu. Ba-ntu binunu bitue ku bisatu bakalomba Nza-mbi luse ne kuluabu bena Kristo.—Bien.2:37-41.

4 Mulongeshi mukuabu uvua mupostoloPaulo, wakayisha lumu luimpe kule ne Yelu-shalema. Tshilejilu, wakayisha bantu bavuabatendelela mu nsunagoga mu tshimengatshia Tesalonike tshia mu Makedoniya. Mu-nkatshi mua mbingu isatu, dituku dionso diaNsabatu, Paulo “uvua welangana nabu meji amalu a mu Mifundu minsantu, umvuija neufila bijadiki bia mu Mifundu minsantu ne:bivua bikengela bua Kristo akenge ne abishi-bue ku lufu.” Mbipeta kayi biakamueneka?‘Bamue ba ku bena Yuda bakalua bena kui-tabuja’ anu muvua “musumba munene wabena Greke” muenze.—Bien. 17:1-4.

5 Mushindu udi batendeledi ba Nzambibayisha ne Bible udi ukemesha bantu babungi. Pavua tatu kampanda wa mu di-tunga dia Suisse muteleje muvua muane-tu wa bakaji kampanda umubadila mve-se, wakamuebeja ne: “Udi mu tshitendelelukayi?” Yeye kumuandamuna ne: “Meme neutudi nende eu, tudi Bantemu ba Yehowa.”Tatu au kuambaye ne: “Mvua anu mua ku-manye ne: nnuenu, bualu pa kumbusha Ba-ntemu ba Yehowa, mbena mu tshitendelelukayi tshikuabu badi mua kulua kuanyi ekubua kumbadila Bible?”

6 Mmunyi mutudi mua kuyisha bimpe me-nemene ne Bible? Wewe ne diakalenga dia

6, 7. a) Mmushindu kayi udi bantu badi balonge-sha mu tshisumbu mua kuenza mudimu bimpe neBible? b) Kuenza mudimu bimpe ne Bible patuditulonga ne bantu Bible kudi ne mushinga bua tshi-nyi?

kulongesha mu tshisumbu, bala mvese ka-mpanda misunguluke. Pamutu pa kutelameyi a mu mvese mukana peshi kumubadilamu dibeji kampanda dipatula ku ordinaterepeshi kumubadila mu biamu, bulula Bibleubadilamu, ulombe bantu bua benze pabunanku. Umvuije bantu mvese mu mushinduudiyi mua kubambuluisha bua kusemenapabuipi ne Yehowa. Pamutu pa wewe kufi-la bilejilu bidi bikole bua kumvua anyi kulo-nda malu anu bua kusekesha bantu patupu,umvuije bantu Dıyi dia Nzambi.

7 Mmalu kayi atudi mua kuvuluka patu-di tulonga Bible ne bantu? Katuena ne buakulonga ne muntu malu adi mu mikandayetu, kadi katuyi tubala mvese idimu to. Tu-lombe mulongi bua abale mvese idibu bafilene tumuambuluishe bua kuyumvua. Mushi-ndu kayi? Katuena ne bua kumvuija mvesenkayetu bienze bu badi benzela mulongi waBible muyuki to, kadi tudi ne bua kumulo-mba bua aleje mudiye uyumvua. Pamutu pakumuambila malu adiye ne bua kuitaba anyitshidiye ne bua kuenza, tudi ne bua kumue-la nkonko mimpe yamuambuluisha bua ku-mvua bimpe malongesha a mu Bible.�

DIDI ‘DIAMBULUISHA BUA KUBELA’

8 Misangu ya bungi tutu tumona ne: “ku-bela” anyi kunyoka mmudimu wa bakulu.Bushuwa, bakulu badi ne mudimu wa ‘kube-la bantu badi benza bubi.’ (1 Tim. 5:20; Tito1:13) Kadi kudibela nkayetu kudi ne mushi-nga. Paulo mmushile bena Kristo tshilejilutshimpe tshia kuikala ne kondo ka muoyo ka-toke. (2 Tim. 1:3) Nansha nanku, wakafundane: “Ndi mmona mu mubidi wanyi mukenjimukuabu uluangana ne mukenji wa mu mejianyi, uya nanyi ku bupika bua mukenji wabubi.” Tuetu bakonkonone meyi a Paulo aa,netumvue muvuaye ne bua kuluangana buakukandamena bubi buvua munda muende.—Bala Lomo 7:21-25.

� Pavua Yezu ulongesha, uvua utamba kuebeja bantune: “Nudi nuela meji kayi?” Pashishe uvua windila dia-ndamuna.—Mat. 18:12; 21:28; 22:42.

8. Paulo uvua uluangana ne tshinyi?

15/4/2013 13

14 TSHIBUMBA TSHIA NSENTEDI

9 Paulo uvua udienzeja bua kukandame-na butekete kayi? Kavua muleje buteketebuvuaye nabu to, kadi wakafundila Timo-te ne: uvua “mupange bukalanga.” (1 Tim.1:13) Kumpala kua Paulo kuluaye muenaKristo, uvua ukengesha bena Kristo bikole.Wakaleja muvuaye umvua pakambaye ne:‘Mvua mubakuatshile tshiji tshikole.’ (Bien.26:11) Paulo wakamanya mua kukanda tshi-ji tshiende, kadi imue misangu uvua nebua kuluangana bua kukanda meji ne meyiende. (Bien. 15:36-39) Ntshinyi tshivua tshi-muambuluishe?

10 Pavua Paulo mufundile bena Kristo bamu Kolinto mukanda, wakaleja tshivuayewenza bua kudibela. (Bala 1 Kolinto 9:26,27.) Wakenza amue malu bua kukandamenabutekete buende. Bidi bimueneka ne: uvuaukeba mibelu ya mu Mifundu minsantu, ulo-mba Yehowa bua amuambuluishe bua kuyi-tumikila ne pashishe wenza muende muonsobua ayitumikile.� Tshilejilu tshiende tshidimua kutuambuluisha bualu tudi petu tulua-ngana ne meji etu mabi.

11 Katuena ne bua kuela meji ne: tudi muakulekela kuluangana ne butekete buetu to.Kadi tudi ne bua ‘kutungunuka ne kuditeta’bua kujadika ne: tudi bushuwa mu njila mu-lelela. (2 Kol. 13:5) Patudi tubala mvese bumudi Kolosayi 3:5-10, tudi mua kudiebeja ne:‘Ndiku ndienzeja bua kushipa majinga mabiandi nawu anyi? Peshi ndi mutuadije kuna-nga malu mabi? Pandi ku Enternete, ndikungumbusha ne lukasa site mubi anyi? Peshindi nkeba anu site idi ne malu mabi?’ Ku-tumikila mibelu idi mu Dıyi dia Nzambi mu

� Mu mikanda idi Paulo mufunde mudi malu a bungiadi atukankamija bua kukandamena meji a kuenza bubi.(Lomo 6:12; Gal. 5:16-18) Tudi mua kuamba ne: uvua mu-tumikile pende mibelu ivuaye mupeshe bantu bakuabu.—Lomo 2:21.

9, 10. a) Mbutekete kayi buvua Paulo mua kui-kala nabu? b) Ntshinyi tshivua Paulo mua kuika-la pamuapa muenze bua kutshimuna mvita ivuayenayi?11. Mmunyi mutudi mua ‘kutungunuka ne kudite-ta’ bua kumanya ni tudi bushuwa mu njila mule-lela?

malu a nunku nekutuambuluishe bua ‘ku-shala batabale ne kulama bieledi bietu biameji bimpe.’—1 Tes. 5:6-8.

DIDI ‘DIAMBULUISHA BUA

KULULAMIJA MALU’

12 Muaku wa mu tshiena Greke udibu ba-kudimune ne: “kululamija malu” udi umvui-ja “kuakaja, kulengeja, kulongolola anyi ku-vuija kabidi tshintu tshimpe.” Imue misangu,tudi ne bua kululamija malu ne bakuabu badikabayi bumvue bimpe malu atudi bambeanyi atudi benze. Tshilejilu, bamfumu ba bi-tendelelu bena Yuda bakamba muvua Yezuwenzela “balambuishi ba bitadi ne benji bamalu mabi” malu mimpe. Yezu wakabanda-muna ne: “Bantu badi ne makanda a mubidikabatu dijinga ne munganga to, anu badi ba-sama. Ndayi nulonge tshidi meyi aa umvui-ja: ‘Ndi musue luse, tshiena musue mula-mbu.’ ” (Mat. 9:11-13) Wakumvuija bantu dıyidia Nzambi ne lutulu ne bulenga. Nunku, ba-ntu bavua badipuekesha bakamanya muvuaYehowa ‘Nzambi wa luse ne dinanga, kayiukuata tshiji lubilu, muule tente ne luse lu-jalame ne bushuwa.’ (Ekes. 34:6) Bu muvuamuana wa Nzambi uditatshisha bikole bua“kululamija malu,” bantu ba bungi bakitabalumu luimpe.

13 Tshilejilu tshia Yezu tshidi tshitulo-ngesha mushindu utudi mua kuambului-sha bantu bakuabu. Muntu udi ne tshiji udimua kuakula mu mushindu mubi wambane: ‘Ndi musue bua tulengejangane nebe.’Kadi kuenza nunku kakuena kumvuanganane lungenyi ludi mu 2 Timote 3:16 to. Bi-ble kena utuanyishila bua kuamba bakua-bu meyi adi abatapa ku muoyo to. Anu bu‘muele wa mvita,’ kuamba muntu meyi mabikudi kumunyingalaja ne misangu ya bu-ngi kakutu kuambuluisha muntu to.—Nsu.12:18.

12, 13. a) Tudi ne bua kuikala ne tshipatshila kayipatudi ‘tululamija malu’ ne muntu? Mmunyi mu-tudi mua kuidikija tshilejilu tshia Yezu mu bua-lu ebu? b) Mmeyi a mushindu kayi atudi katuyimua kuamba patudi ‘tululamija malu’ ne bantu ba-kuabu?

15/4/2013 15

14 Mmushindu kayi utudi mua “kululamijamalu” ne lutulu ne bulenga? Fuanyikijabi ne:mulume kampanda ne mukajende badi ba-lomba mukulu kansanga bua abambuluishebua kujikija bilumbu bidibu nabi misanguyonso. Tshidi mukulu mua kuenza ntshinyi?Kena mua kutua ku tshia umue wa kudibu to,kadi udi mua kubelesha meji ku diambului-sha dia meyi a mu Bible, pamuapa udi muakuenza mudimu ne aa adi mu nshapita 3 wamukanda wa Nsapi wa disanka mu dıku. Padimukulu wenda uyikila nabu, mulume ne mu-kajende eu badi mua kumona mibelu idi yo-nso wa kudibu mua kutumikila bikole. Padimatuku apita, mukulu udi kabidi mua kuko-nka bua kumanya mudi malu enda mu dıkuadi, udi mua kufila kabidi mibelu mikuabupadibi bikengela.

15 Mmushindu kayi udi baledi mua “kulu-

14-16. a) Mmushindu kayi udi mukulu mua “ku-lulamija malu” bua kuambuluisha bantu bakuabubua kujikijabu bilumbu? b) Bua tshinyi “kululami-ja malu” bilondeshile Bible kudi ne mushinga pau-di ukolesha bana?

lamija malu” mu mushindu udi wambuluishabana babu bua kukola mu nyuma? Fuanyiki-jabi ne: udi musue kuambuluisha muanebewa bakaji wa tshitende bua kulekelaye balu-nda babi. Tshia kumpala, udi ne bua kukebamua kumanya malu onso bimpe. Pashishe,wewe mumone bualu kampanda bubi, udimua kuyikila nende, pamuapa udi mua kue-nza mudimu ne amue malu a mu mukandawa Les jeunes s’interrogent — Reponses pratiques,volime 2. Padi matuku apita, udi kabidi muakuyukila nende. Udi mua kumona lungenyiluende padiye uyisha anyi padiye usomba nebena mu dıku bakuabu. Wewe muleje mua-nebe lutulu ne bulenga, neamone muudi mu-munange ne muudi umutabalela. Pamuapanebimusake bua kutumikila mibelu yebe nekulekela balunda babi.

16 Tudi mua kukankamija bantu badi badi-tatshisha bikole bua makanda abu a mubi-di, badi batekete mu mikolo bualu mbajimijemudimu anyi badi kabayi bumvue dilonge-sha kampanda dia mu Bible patudi tubenzelamalu ne lutulu ne bulenga. Kuenza mudimu

Padi baledi benza mudimu bimpe ne Bible bua “kululamija malu” ne banababu, badi babambuluisha bua kuepuka tunyinganyinga tua bungi(Bala tshikoso tshia 15)

16 TSHIBUMBA TSHIA NSENTEDI

ne Dıyi dia Nzambi bua “kululamija malu”kudi kupetesha bantu ba Yehowa masanka abungi.

DIDI ‘DIAMBULUISHA BUA

KUNYOKA MU BUAKANE’

17 “Dinyoka dionso kadiena dimueneka budidi disankisha dıba didibu badifila, kadi dididinyingalaja; pashishe didi dipatula dimu-ma dia buakane didi ne ditalala kudi bantubadidi dilongeshe.” (Eb. 12:11) Bena Kristobakulumpe ba bungi badi bitaba ne: dinyo-ka divuabu babapeshe kudi baledi babu ba-vua bena Kristo divua dibambuluishe. Patu-di tuitaba dinyoka didi Yehowa utupesha kudiambuluisha dia bakulu bena Kristo, tudi tu-shala mu njila wa muoyo.—Nsu. 4:13.

18 Mmunyi mudi bakulu ne baledi mua ku-longa bua kufila dinyoka? Yehowa udi ulo-mba bena Kristo bua kunyoka “mu buaka-ne.” (2 Tim. 3:16) Nunku, tudi ne bua kulondameyi manene a mu Bible patudi tufila dinyo-ka. Tudi tupeta dimue dia ku meyi aa muNsumuinu 18:13 udi wamba ne: ‘Biakudimu-na muntu dıyi kayi muanji kuteleja matshidiambedi, bualu ebu budi bulua bupote nebundu kudiye.’ Nunku, padi bakulu basuekuyukila ne muntu udibu bumvue ne: mmue-nze bubi bunene, badi ne bua kuanji kukebabua kumanya bimpe tshilumbu etshi ne ku-peta bijadiki. (Dut. 13:14) Ke bobu kushishakumunyoka “mu buakane.”

19 Dıyi dia Nzambi didi kabidi dilomba ba-kulu bena Kristo bua kunyoka bantu “ne lutu-lu.” (Bala 2 Timote 2:24-26.) Bulelela, muntuudi mua kupendesha Yehowa ne kunyingala-ja bantu bende badi kabayi ne bualu. Kadimukulu udi ufiika munda padiye ubela mu-ntu wa nunku kakumuambuluisha to. Padibakulu bidikija ‘bulenga bua Nzambi,’ badi

17. Bua tshinyi tudi ne bua kuitaba dinyoka?18, 19. a) Bua tshinyi mubelu udi mu Nsumuinu18:13 udi ne mushinga wa bungi bua “kunyoka mumuakane”? b) Padi bakulu baleja bantu badi benzebubi lutulu ne dinanga, ntshinyi tshitu tshitambakuenzeka?

mua kufikisha muntu udi muenze bubi ku di-nyingalala.—Lomo 2:4.

20 Padi baledi bakolesha bana babu “nemibelu ne didimuija bia Yehowa,” badi nebua kutumikila meyi manene a mu Bible.(Ef. 6:4) Tatu kena ne bua kunyoka muane-nde anu bualu mmumvue ne: mmuenze bua-lu kampanda bubi to. Ki mbimpe mu dıkudia muena Kristo muikale muntu udi ukuatatshiji tshikole, tshimufikisha ku dienza malune tshikisu to. Bu mudi “Yehowa muikale nedinanga dikole ne luse,” baledi badi ne buakudienzeja bua kuidikija ngikadilu mimpeeyi padibu banyoka bana babu.—Yak. 5:11.

DIPA DIA MUSHINGA MUKOLE

DIA KUDI YEHOWA

21 Mutendeledi wa Nzambi kampanda wa-kaleja bua tshinyi uvua munange mikenji yaYehowa. (Bala Musambu wa 119:97-104.) Pa-vuaye mulonge mikenji eyi, wakapeta mejine dimanya. Kutumikila mibelu ivua mu mi-kenji eyi kuakamuambuluisha bua kubengakuenza bilema bivua bantu bakuabu benze.Buende yeye, kulonga Dıyi dia Nzambi ku-vua kumusankisha bikole. Uvua mudisuikebua kutumikila Nzambi ne malongesha endeavua mamupeteshe masanka a bungi.

22 Utuku wangata “Dıyi dionso didi muMifundu minsantu” ne mushinga anyi? Kudiambuluisha dia Dıyi edi, udi witabujane muoyo mujima ne: Nzambi neakumbajemalu adiye mulongolole. Mibelu idi mifundi-sha ku nyuma wa Nzambi idimu idi itulamabua katuenji bubi budi bufikisha ku lufu. Udimua kuenza nadi mudimu bimpe bua kua-mbuluisha bantu bakuabu bua babuele munjila wa muoyo ne bashalamu. Patudi tuenze-la Yehowa Nzambi wetu udi ne dinanga nemeji a bungi mudimu, tuenzayi mudimu bi-mpe ne “dıyi dionso didi mu Mifundu minsa-ntu.”

20. Mmeyi kayi manene adi baledi ne bua kutumi-kila padibu banyoka bana babu?21, 22. Ntshiambilu kayi tshidi mu Musambu wa119:97-104 tshidi tshileja bimpe mushindu uudiudiumvua bua Dıyi dia Yehowa?

MALU A MU NSOMBELU

Bidimu 50 mu mudimuwa bumpanda-njilapabuipi ne Tshijengutshia Arktike

MUYUKI MULONDA KUDI AILI NE ANNIKKI MATTILA

“Mbipepele bua wewe kuenza mudimu wabumpanda-njila bualu baledi bebe bonso babidibadi mu bulelela, ne badi mua kukuambuluisha.”Ke mutuakambila mulunda wetu kampanda uvuampanda-njila. Wakatuandamuna ne: “Kadi numanyene: tuetu bonso tudi ne Tatu umue.” Diandamunadiende diakatulongesha bualu bua mushinga ebu:Tatuetu wa mu diulu udi utabalela batendeledibende ne ubakolesha. Bushuwa, malu adimatufikile adi aleja mudi bualu ebu bulelela.

F I N L A N D E

Sodankyl¨a

Pello

Kemi

Kalajoki

Oulu

Kuusamo

HELSINKI

Tshijengu tsh

ia

Arktike

Annikki ne Aili mu mudimu wabu

18 TSHIBUMBA TSHIA NSENTEDI

TUDI baledibue dikumi mu dıku dia baledi bavuababidime ne bamunyi ku Nord kua tshimenga tshiaOstrobothnia mu Finlande. Tutshivua bana pakenze-ka Mvita mibidi ya buloba bujima. Nansha mutu-vua muaba wa kilometre nkama ya bungi ne mia-ba ivua mvita yenzekela, tuvua ne buowa bua maluavua enzeka. Pavuabu bele bombe mu tshimengatshia Oulu ne tshia Kalajoki, tuakamona muishi mu-kunze ubanda muulu. Baledi betu bakatuambila buatuikale tusokoma patuvua tumona ndeke ya mvi-ta ipita muaba utuvua. Nunku, pakatuambila tutue-tu Tauno bua mparadizu pa buloba muikale kamuyimalu mabi, biakatulenga bikole.

Tauno wakalonga bulelela bua mu Bible pavua-ye ne bidimu 14 ku diambuluisha dia mikanda yaBalongi ba Bible. Pakatuadija Mvita mibidi ya bulo-ba bujima, wakabenga bua kuenza mudimu wa bu-salayi bua kondo kende ka muoyo kalongesha kudiBible, nunku bakamuela mu buloko. Bakamukenge-sha bikole mu buloko amu. Bualu ebu buakakoleshadipangadika diende dia kuenzela Yehowa mudimu,ne pakamulekelabu wakenza mudimu wa buambine tshisumi tshia bungi. Tshilejilu tshiende tshimpetshiakatukankamija bua kubuela mu bisangilu bivuaBantemu benza mu musoko uvua pabuipi netu. Tu-vua kabidi tubuela mu mpuilu ne mpungilu nanshamuvuabi bitulomba bua kudienzeja bikole bua kula-ma makuta makumbane a kufuta njila. Tuvua tute-lela bena mutumba bilamba, tukuna matungulu netupola tumuma tua tumpulumanje. Bu mutuvua nemudimu wa bungi mu budimi buetu, misangu ya bu-ngi katuvua tubuela bonso mu mpuilu ne mpungilu

umue to, bamue bavua baya, bakuabu baya mu uvuaulonda.

Bulelela butuvua balonge budi butangila Yeho-wa ne malu adiye mulongolole buakakolesha di-nanga dietu kudiye, tuetu kuangata dipangadikadia kudilambula kudiye. Mu 1947, tuetu bonso ba-bidi tuakatambula bua kuleja mutuvua badilambulekudiye. (Annikki uvua ne bidimu 15 ne Aili ne bidi-mu 17) Yayetu Saimi wakatambula pende tshidimuatshi. Tuakalonga kabidi Bible ne yayetu Linnea uka-vuabu basele. Yeye ne bena mu dıku diende baka-lua pabu Bantemu ba Yehowa. Patuakatambula, tua-kangata dipangadika dia kuikala kuangata mudimuwa bumpanda-njila buambuluishi ku musangu ne kumusangu.

TUDI TULUA BAMPANDA-NJILA

Mu 1955, tuakaya mu tshimenga tshia Kemi tshi-vua ku Nord menemene. Nansha mutuvua tuetu bo-nso babidi tuyisha bikole, tuvua anu basue kuluabampanda-njila kadi tuvua tutshina bualu katuvuane mushindu wa kudiambuluisha to. Tuakela mejine: tuvua mua kuanji kulama ndambu wa makuta.Ke dıba dituvua bayikile ne muanetu wa bakaji utu-di batele ku ntuadijilu. Bualu ebu buakatuambului-sha bua kumona ne: bua kuenzela Yehowa mudimuwa pa buawu kabiena bikengela anu tuikale ne ma-kuta anyi batuambuluishe kudi bena mu dıku dietuto. Tshidi ne mushinga wa bungi nkueyemena Tatue-tu wa mu diulu.

Tshikondo atshi, tuvua ne ndambu wa makutamakumbane bua kudiambuluisha nawu mu ngondo

Kumbukila ku dia bakaji: Matti (tatu), Tauno, Saimi, MariaEmilia (mamu), V

¨ain

¨o (muana), Aili ne Annikki mu 1935

Kumbukila ku dia bakaji: Eeva Kallio, SaimiMattila-Syrj

¨al

¨a, Aili, Annikki, ne Saara Noponen mu 1949

15/4/2013 19

ibidi. Nunku mu ngondo 5 wa 1957, tuakalomba buakuya kuenza mudimu wa bumpanda-njila mu tshi-menga tshia Pello mu Laponie, ku mutu kua Tshije-ngu tshia Arktike bua ngondo ibidi, kadi tuvua anune buowa. Pakajika ngondo ibidi, tutshivua anu nemakuta etu au, ke tuetu kulomba bua kuenza ngo-ndo ibidi mikuabu. Pakajika kabidi ngondo ibidi eyi,makuta etu atshivua anuku, tuakajadika ne: Yeho-wa uvua ne bua kututabalela. Kukadi mpindieu bi-dimu 50 bitudi benze mu mudimu eu, kadi maku-ta etu atuvua balame atshidi anuku. Patudi tuvulukamalu onso aa, tudi tumona anu bu ne: Yehowa uvuautukuata ku tshianza utuambila ne: ‘Kanutshinyi, ne-nnukuatshishe.’—Yesh. 41:13.

Mu 1958, mutangidi wetu wa tshijengu wakatua-mbila bua tuye kuenza mudimu bu bampanda-njilaba pa buabu mu tshimenga tshia Sodankyla muLaponie. Tshikondo atshi, kuvua anu muanetu wabakaji umue uvua Ntemu mu tshimenga atshi. Uvuamulonge bulelela mu mushindu udi ukemesha. Mua-nende mutekete wa balume uvua muye ne balongibabu mu Helsinki uvua tshimenga tshikulu tshia di-tunga dia Finlande. Pavuabu bendakana mu tshime-

nga etshi, muanetu wa bakaji mukuabu ukavua mu-kulakaje wakamupesha Tshibumba tshia Nsentedi bumuvuaye ku ndekelu kua mulongo ne kumulombabua atshipeshe mamuende. Ke tshiakenza muana eu,ne mamuende wakamona ne: uvua mupete bulelela.

Tuvua tufutshila nzubu uvua kuulu kua tshiapukampanda tshia mabaya. Tuvua tuenzela bisangilumu nzubu au. Ku ntuadijilu, tuvua tubuela mu bi-sangilu anu tuetu babidi, muanetu wa bakaji au nemuanende wa bakaji. Tuvua tubala pamue malu a ku-longa. Pakapita matuku, tatu kampanda uvua mulo-nge Bible ne Bantemu wakalua kuenza mudimu mutshiapu etshi. Yeye ne bena mu dıku diende baka-tuadija kudisangisha netu. Mu bungi bua matuku,yeye ne mukajende bakatambula. Muanetu wa balu-me eu wakatuadija kulombola bisangilu. Bamue ba-ntu balume bavua benza mudimu mu tshiapu etshibakatuadija pabu kubuela mu bisangilu ne kuitaba-bu bulelela. Bidimu bibidi pashishe, kasumbu ketukakadiunda ne tuetu kuenza tshisumbu.

NTATU

Tuvua ne lutatu lua kuya kuyisha ntanta mile. Mumuvu wa luya, tuvua tuya ku makasa, ku makalune pamuapa ku matu bua kufika muaba uvua ba-ntu mu teritware wetu. Makalu etu avua atuambului-sha bikole. Tuvua kabidi tuya nawu mu mpuilu nempungilu, tuya nawu bua kumona baledi betu ba-vua mu kilometre nkama ya bungi. Mu muvu wa ma-shika, tuvua tuangata bise mu dinda menemene buakuya mu musoko bua kuyisha ku nzubu ne ku nzu-bu. Patuvua tujikija musoko umue, tuvua tuya mu

Kukadi mpindieu bidimu 50bitudi benze mu mudimu eu,kadi makuta etu atuvuabalame atshidi anuku

Luendu bua kuya mu mpungilu mu Kuopio mu 1952.Kumbukila ku dia bakaji: Annikki, Aili, Eeva Kallio

Kaisu Reikko ne Aili mu buambi

20 TSHIBUMBA TSHIA NSENTEDI

mukuabu. Neje ivua ya bungi, ne misangu mikua-bu ivua ijika njila. Misangu ya bungi tuvua tuendelamu njila ivua tubalu tua matempu tupitshila mu tshi-kondo tshia neje. Imue misangu neje ivua ijika njilaivua bantu bakuabu bapitshile, ne patuvua tufika mumuvu wa printemps, neje ivua ikepa ne tutuadija ku-pitshilamu.

Bu muvuaku mashika makole ne neje tuvua tu-vuala bizaku bia mashika. Tuvua tuvuala sheshetemile ya bantu bakaji ne tuvuala kabidi sheshete ya bi-tupa mikolo ibidi anyi isatu, pashishe tuvuala biku-mba. Kadi, neje ivua yuula mu bikumba tente. Pa-tuvua tubanda ku nzubu wa kuulu, tuvua tukopolabikumba ne tututula neje ivuamu. Patuvua tuendelamu neje, nshingu ya bizaku ivua italala. Pashishe pa-vuayi italala bikole, ivua yenza mabue, ilua bu ka-tshiamu. Mamu mukuabu wakatuambila ne: “Nudine ditabuja dikole bua munudi bitabe bua kupatu-ka mu mashika a nunku.” Tuvua bende kilometre 11bua kufika ku nzubu au.

Bu mutuvua tuenda ntanta mile, tuvua imue mi-sangu tusomba ku nzubu ya bantu ba miaba ituvuatuya. Pavua dıba diya, tuvua tutuadija kulomba bantumuaba wa kulala. Nzubu yabu kayivua anu mimpeto, kadi benayi bavua bantu bimpe ne bakididianga-nyi. Bavua batupesha muaba wa kulala ne biakudia.Misangu ya bungi tuvua tulala pa biseba bia nyamaya mbudi, ya mibuabua anyi ya ours. Misangu mi-kuabu tuvua tulala muaba muimpe ndambu. Tshileji-lu, mamu mukuabu uvua ne nzubu munene wakayanetu mu nzubu wende wa benyi uvua kuulu mu-vua bulalu buimpe buadija tshilamba tshitoke tshi-piatshipia. Misangu ya bungi tuvua tuyikila ne bena

mu nzubu malu a mu Bible too ne butuku. Mu umuemuaba, mulume ne mukajende bakalala mu ditu-mba dia nzubu, tuetu mu dikuabu. Tuvua bayikilenabu malu a mu Bible butuku bujima too ne patshia-tshia. Mulume ne mukajende au bavua anu bela nko-nko ya bungi.

MUDIMU UDI NE DIFUTU

Laponie nditunga dimpe kumona kadi didi ne bu-loba buatuke, buimpe buadi budi bushintuluka bilo-ndeshile mivu. Kadi tuetu tuvua tumona bantu ba-vua bitaba Yehowa bikale bimpe be! Munkatshi muabantu bimpe batuvua bayishe muvua benji ba maba-ya bavua balue mu kamponya ka bakoshi ba mitshimu Laponie. Imue misangu, patuvua tuetu bana babakaji babidi tubuela mu nzubu, tuvua tusanganamubantu balume ba bungi. Bantu balume bavua ne ma-kanda a bungi aba bavua bitaba mukenji wa mu Bi-ble ne bangata mikanda ne disanka.

Tuakapeta malu mimpe a bungi. Dimue dituku,dıba dia mu bise divua ne minite itanu kumpala, nu-nku tuakapangila bise. Tuakangata dipangadika diakuangata bise uvua uya mu musoko mukuabu. Katu-vua banji kuya mu musoko au kumpala to. Patua-kafika ku nzubu wa kumpala, tuakapeta nsongakajimukuabu wakatuambila ne: “Nuafiki, mvua anu mu-nuindile.” Tuvua tulonga Bible ne yayende. Nsonga-kaji eu uvua mulombe yayende bua atuambile tuyekumutangila anu dituku adi. Kadi, katuvua bapetemukenji au to. Tuakatuadija kulonga nende Bible nekulonga kabidi ne balela bende bavua pabuipi ne-nde. Matuku makese pashishe, tuakasangisha bantubonso aba kaba kamue bua kulonga ne bantu batue

Tuetu babidi mu buambi dituku dia mashika makole Bamue ba ku bantu batuvua balongeshe Bible

ku 12. Katshia anu pine apu, bantu ba bungi ba mudıku adi bakalua Bantemu ba Yehowa.

Mu 1965, bakatutuma kabidi mu tshisumbu tshi-tudi mpindieu tshidi muinshi mua Tshijengu tshiaArktike. Tshikondo atshi, tshivua anu ne bamanyi-shi bakese. Ku ntuadijilu, bivua bimueneka bikolebua kuenza mudimu mu teritware eu. Bantu bavuabanange malu a Nzambi bikole ne batuangata mumushindu mubi. Nansha nanku, bantu bakuabu ba-vua banemeka Bible, nunku tuvua ne mushindu wakuyukila nabu bimpe. Ku kakese ku kakese, tuaka-dienzeja bua kumanya bantu, bidimu bu bibidi pa-nyima, bivua bipepele bua kutuadija kulombola ma-longa a Bible.

TUTSHIDI ANU NE TSHISUMIMU MUDIMU WA BUAMBI

Lelu, katuena ne bukole bua kupitshisha meba abungi mu mudimu wa buambi to, kadi tutshidi anutuenza mudimu eu pabuipi ne dituku dionso. Tuaka-peta mushindu wa kuyisha bantu lumu luimpe muteritware wetu uvua munene pavua muana wa tu-tuetu mukankamije Aili bua kulongaye mua kuende-sha mashinyi. Aili wakapeta mikanda ivua imuanyi-shila bua kuendesha mashinyi mu 1987 pavuaye nebidimu 56. Tuakapeta kabidi diambuluisha dikuabupavuabu bibake Nzubu wa Bukalenge mupiamupia

bualu tuakaya kubuela mu nzubu uvuabu balamaka-je ku Nzubu wa Bukalenge.

Didiunda ditudi bamone didi ditupesha disankadia bungi. Patuakatuadija mudimu wa bumpanda-njila ku Nord kua Finlande, kuvua anu bamanyishibakese mu tshijengu tshinene atshi. Mpindieu tshije-ngu tshimue ntshienza ne bisumbu bia bungi. Misa-ngu ya bungi bitu bienzeka ne: mu mpuilu anyi mpu-ngilu, muntu kampanda alue kudimanyisha kutudiutukonka bituikala tutshidi bamumanye. Imue misa-ngu tuvua mua kuikala tulombola dilonga dia Biblekuabu patshivuaye muana. Lutete lutuvua bakunekukadi bidimu bia bungi luvua lukuame bimuma.—1 Kol. 3:6.

Mu 2008, tuvua bakumbaje bidimu 50 mubumpanda-njila bua pa buabu. Tudi tuela Yehowatuasakidila bua mutudi bakankamijangane bua ku-nanukila mu mudimu wende wa mushinga. Tuvuane nsombelu mupepele, kadi katuvua bapangile tshi-ntu musangu nansha umue to. (Mus. 23:1) Bivua bibimutuvua banji kuelakana kumpala. Tudi ne disankabualu Yehowa mmutukoleshe mu bidimu bionso ebianu mudiye mulaye mu Yeshaya 41:10 ne: ‘Nenkuko-leshe bulelela, nenkukuatshishe; bulelela, nenkuja-dike ne tshianza tshianyi tshia balume tshia buakanebuanyi.’

Tudi tuyisha nansha matukuadi mvula iloka

22 TSHIBUMBA TSHIA NSENTEDI

PETELO, Yakobo, Yone ne Andele bakavua bashale nka-yabu ne Mfumuabu. Malu avua Yezu mubambile bua di-butuka dia ntempelo akabatonda bikole. (Mako 13:1-4)Nunku, bakamuebeja ne: “Utuambile, malu aa neenze-ke dıba kayi? Ntshimanyinu kayi tshialeja ne: ukadikune tshia ku nshikidilu kua ndongoluelu wa malu eu?”(Mat. 24:1-3) Yezu wakatuadija kubambila malu avua nebua kuenzeka avua ne bua kushintulula nsombelu wabantu ne avua aleja kabidi matuku a nshikidilu wa bulo-ngolodi bubi bua Satana. Kudi bualu bumue buvua bu-koke ntema ya bayidi ba Yezu. Pakabambila Yezu buamalu mabi avua ne bua kuenzeka bu mudi mvita, biyolebia nzala ne divulangana dia malu mabi, wakakula kabi-di bua bualu kampanda buimpe buvua ne bua kuenzekamu matuku a ku nshikidilu. Wakamba ne: “Nebayishelumu luimpe elu lua Bukalenge pa buloba bujima budibantu basombe bua luikale bujadiki kudi bisamba bio-nso, pashishe, nshikidilu nealue.”—Mat. 24:7-14.

2 Bayidi ba Yezu bakavua bayishe lumu luimpe lua Bu-kalenge ne Kristo. (Luka 8:1; 9:1, 2) Bavua mua kuika-la bavuluke muvuaye mubambile ne: “Bia kunowa bidibia bungi, kadi bena mudimu mbakese. Nunku, lomba-yi Mfumu wa dinowa bua atume bena mudimu mu di-nowa diende.” (Luka 10:2) Kadi, mmunyi muvuabu muakuyisha “pa buloba bujima budi bantu basombe” ne ku-fila “bujadiki kudi bisamba bionso”? Bena mudimu ba-vua ne bua kufumina kuepi? Bayidi aba kabavua muakuikala bele meji bua mushindu wa dikema uvua meyiadi mu Matayi 24:14 mua kukumbana to.

3 Tudi mu matuku adi meyi a tshiprofete a Yezu endaakumbana. Bantu miliyo ya bungi mbadisangishe bua

1, 2. Mmulayi kayi udi utangila matuku a ku nshikidilu uvuamua kuikala mukoke ntema ya bayidi ba Yezu? Bua tshinyi?3. Mmunyi mudi meyi adi mu Luka 21:34 akumbana lelu? Nnko-nko kayi itudi ne bua kudiela?

“NUKEBE MUAKUMANYA MALUADI NE MUSHINGAWA BUNGI”

“Nukebe mua kumanyamalu adi ne mushingawa bungi.”—FILIP. 1:10.

MALU A MUSHINGA

�����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������

Tshikena kumona tshia Yeshaya,

tshia Yehezekele ne tshia Danye-

le bidi bitupesha dieyemena

kayi?

�����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������

Ndilongesha kayi ditudi tupeta

patudi tukonkonona malu adi

tshitupa tshia bulongolodi bua

Yehowa tshia pa buloba tshiteke

pa muaba wa kumpala?

�����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������

Tshiena-bualu etshi ntshi-

kuambuluishe bua kuangata

dipangadika kayi?

15/4/2013 23

kuyisha lumu luimpe lua Bukalenge pa bu-loba bujima. (Yesh. 60:22) Kadi Yezu uvuamuleje ne: bivua mua kukolela bamue buakudifila mu mudimu eu mu matuku a kunshikidilu aa. Bavua ne bua kushala mu di-tanaji ne ‘kunema bujitu.’ (Bala Luka 21:34.)Tudi tumona mudi meyi au enda akumba-na. Bamue batendeledi ba Nzambi kabenabateka malu a mushinga pa muaba wa ku-mpala to. Bualu ebu budi mua kumuene-ka mu mapangadika adibu bangata bua mi-dimu ya kuenza, kulonga tulasa tua bungi,kuditua mu dikeba dia bintu bia ku mubidine dıba didibu bapitshisha mu manaya nemu dijikija lutetuku. Bakuabu badi batshio-ka bua ntatu ne tunyinganyinga tua ku ditu-ku ne dituku. Diebeja ne: ‘Ntshinyi tshintumeme ngenza? Ndiku nteka disua dia Nza-mbi pa muaba wa kumpala mu nsombeluwanyi anyi?’

4 Bena Kristo ba mu bidimu lukama biakumpala bavua ne bua kudienzeja biko-le bua kuteka malu a mu nyuma pa muabawa kumpala. Mupostolo Paulo wakamonane: bivua bimpe bua kulombela bena Kristoba mu Filipoyi Nzambi bua ‘bakebe muakumanya malu adi ne mushinga wa bungi.’(Bala Filipoyi 1:9-11.) Anu bu Paulo, bantuba bungi ‘bakaleja dikima dia kuakula dıyidia Nzambi kabayi batshina.’ (Filip. 1:12-14)Mu mushindu wa muomumue, bantu ba bu-ngi lelu badi bayisha Dıyi dia Nzambi nedikima. Kadi, kukonkonona malu adi bulo-ngolodi bua Yehowa buenza mpindieu kudi-ku mua kutuambuluisha bua kuteka mudi-mu wa kuyisha udi ne mushinga wa bungipa muaba wa kumpala anyi? Eyowa. Mutshiena-bualu etshi netukonkonone maluadi Yehowa mulongolole bua mulayi udi muMatayi 24:14 kukumbanawu. Bulongolodibuende mbutambe kudifila mu bualu kayi?Kumanya bualu ebu kudi mua kutusaka tue-tu ne bena mu dıku dietu bua kuenza tshi-

4. a) Ntshinyi tshivua Paulo mulombe mu disa-mbila bua bena Kristo ba mu Filipoyi? Bua tshinyi?b) Netukonkonone tshinyi mu tshiena-bualu etshine mu tshialonda? Bua tshinyi?

nyi? Mu tshiena-bualu tshialonda netumonetshidi mua kutuambuluisha bua kutungunu-ka ne kuenza mudimu wa Nzambi ne kue-nda pamue ne bulongolodi bua Yehowa.

TSHITUPA TSHIA BULONGOLODI

BUA YEHOWA TSHIA MU DIULU

5 Kudi malu a bungi avua Yehowa mu-benge kufundisha mu Dıyi diende. Tshile-jilu, kavua muleje malu a bungi bua mudibuongo ne bintu bidi mu tshibuashibua-shi bienza mudimu to, nansha muvua maluaa mua kutusankisha bikole. Kadi Yehowauvua muleje malu adi atuambuluisha buakumvua disua diende ne bua kuenza malumu diumvuangana ne disua edi. (2 Tim.3:16, 17) Bidi bituenza disanka bua mudi Bi-ble utuleja amue malu adi atangila tshitupatshia bulongolodi bua Yehowa tshidi katshi-yi tshimueneka. Patudi tubala malu adibubaleje a mu diulu adi Yehowa mulongololeadi mu mukanda wa Yeshaya, wa Yehezeke-le, wa Danyele ne wa Buakabuluibua, bidibitusankisha bikole. (Yesh. 6:1-4; Yeh. 1:4-14, 22-24; Dan. 7:9-14; Buak. 4:1-11) Mbie-nze anu bu ne: Yehowa udi umbusha tshila-mba tshidi tshijika mu diulu ne utuanyishilabua kumona bidi bienzekamu. Udi utuma-nyisha malu aa bua tshinyi?

6 Yehowa mmusue bua tuikale bamanyene: tudi tuenza tshitupa tshia bulongolo-di buende bua mu diulu ne bua pa bulo-ba. Tshitupa tshia bulongolodi bua Yehowatshia mu diulu tshidi tshienza mudimu mu-kole bua kukumbaja disua dia Yehowa. Tshi-lejilu, Yehezekele wakamona tshitupa tshiabulongolodi bua Yehowa tshidi katshiyi tshi-mueneka tshileja kudi tshidiendelandelatshinene tshia mu diulu. Tshidiendelande-la etshi tshivua mua kuya ne lukasa ne ku-kudimuka musangu umue kuditshi tshisuakuya. (Yeh.1:15-21) Bu muditshi ne nkata idiinyunguluka, tshidi mua kuya ntanta mule.

5, 6. a) Bua tshinyi Yehowa uvua muleje mu tshi-kena kumona tshitupa tshia bulongolodi buendetshia mu diulu? b) Ntshinyi tshivua Yehezekelemumone mu tshikena kumona?

24 TSHIBUMBA TSHIA NSENTEDI

Yehezekele wakamona kabidi mu lupitapitamu tshikena kumona Muendeshi wa tshidie-ndelandela etshi. Yehezekele wakamba ne:‘Ngakatangila tshintu bu tshiamu tshiku-nze tshinonoke, bu tshimfuanyi tshia kapiakanyunguluke nseke yonso. Etshi tshiaka-di tshimfuanyi tshia butumbi bua Yehowa.’(Yeh. 1:25-28) Bualu ebu buvua mua kui-kala bukemeshe Yehezekele bikole. Waka-mona muvua Yehowa ulombola bulongolodibuende ku diambuluisha dia nyuma wende.Tshilejilu etshi tshia mudi tshitupa tshia bu-longolodi bua Yehowa tshia mu diulu tshie-nda tshidi tshitukemesha bikole.

7 Danyele wakamona pende malu a bungiatudi ne bua kueyemena. Wakamona Yeho-wa, “Wa Kale wa matuku a bungi” musombemu nkuasa wa bukalenge uvua ne ndimi yakapia. Nkuasa eu uvua ne nkata. (Dan. 7:9)Yehowa uvua musue bua Danyele amanye

7. Mmunyi mudi tshikena kumona tshia Danyeletshitupesha dieyemena?

ne: bulongolodi buende budi buenza malukampanda bua kukumbaja disua diende.Danyele wakamona kabidi muntu ‘mukua-bu mufuane muana wa muntu,’ mmumuene: Yezu uvuabu bapeshe bukokeshi buakulombola tshitupa tshia bulongolodi buaYehowa tshia pa buloba. Bukokeshi budibubapeshe Kristo ebu kabuena anu bua bidi-mu bikese patupu to. Kadi mbua ‘tshiende-lele, budi kabuyi mua kujimina, bukalengebuende mbukalenge budi kabuyi mua ku-butudibua.’ (Dan. 7:13, 14) Bualu ebu budibutusaka bua kueyemena Yehowa ne ku-manya malu adiye wenza. Mmupeshe Mua-nende Yezu ‘bukokeshi, butumbi ne bu-kalenge’ bualu mmukumbane. Yehowa udiweyemena Muanende. Nunku, tudi petumua kueyemena bukokeshi bua Yezu.

8 Bikena kumona bia tshitupa tshia bu-

8. Malu avua Yehowa muleje Yehezekele ne Yesha-ya mu bikena kumona avua mabasake bua kuenzatshinyi? Adi atusaka petu ku dienza tshinyi?

longolodi bua Yehowa tshidi katshiyi tshi-mueneka bidi bitusaka ku dienza tshinyi?Anu bu Yehezekele, malu adi Yehowa we-nza adi atukemesha ne atusaka ku didi-puekesha. (Yeh. 1:28) Kuelangana meji buamalu adi atangila bulongolodi bua Yeho-wa kudi kutusaka ku dienza bualu kampa-nda anu bu Yeshaya. Pavuaye mupete mpu-nga wa kuambila bantu bakuabu malu adiYehowa wenza, wakakuata nende mudimukayi welakana to. (Bala Yeshaya 6:5, 8.) Ye-shaya uvua mujadike ne: uvua mua kutanta-mena lutatu kayi luonso ne diambuluishadia Yehowa. Bia muomumue, malu makeseatudi bamone adi atangila tshitupa tshia bu-longolodi bua Yehowa tshidi katshiyi tshi-mueneka adi ne bua kutukemesha ne ku-tusaka ku dienza bualu kampanda. Bidibitukankamija bua kumanya ne: tshitupatshia bulongolodi etshi tshidi tshitungunu-ka ne kuya kumpala bua kukumbaja disuadia Yehowa.

TSHITUPA TSHIA BULONGOLODI

BUA YEHOWA TSHIA PA BULOBA

9 Yehowa mmuteke bulongolodi kampa-nda pa buloba ku diambuluisha dia Muane-nde budi buenza mudimu pamue ne tshitu-pa tshia bulongolodi buende tshidi katshiyitshimueneka. Bua tshinyi bivua bikengelakuikale bulongolodi kampanda budi bu-mueneka bua kukumbaja mudimu udibubaleje mu Matayi 24:14? Tukonkononayimalu asatu.

10 Bua kumpala, Yezu uvua muleje ne: ba-yidi bende bavua mua kuyisha “too ne kuntengu ya buloba.” (Bien. 1:8) Buibidi, bivuabikengela bulongolodi kampanda bua kufilabiakudia bia mu nyuma ne kulama bantubavua benza mudimu eu. (Yone 21:15-17)Buisatu, bavua ne bua kulongolola malu buabantu badi benza mudimu wa kuyisha lumuluimpe badisangishe pamue bua kutende-lela Yehowa ne kulonga mushindu wa ku-

9, 10. Bua tshinyi bidi bikengela bua kuikale tshi-tupa tshia bulongolodi bua Yehowa tshidi tshimue-neka?

kumbaja mudimu eu. (Eb. 10:24, 25) Diku-mbaja mudimu eu kadivua mua kuenzekaku mpukapuka to. Bua bayidi ba Kristo ku-kumbajabu mudimu eu, bavua ne bua ku-wulongolola bimpe.

11 Mmunyi mutudi tuleja ne: tudi tutuamalu adi bulongolodi bua Yehowa bulongo-lole nyama ku mikolo? Umue mushindumunene, nkueyemena bantu badi Yehowane Yezu bateke bua kutulombola mu mudi-mu wa kuyisha. Kudi midimu ya bungi lelupa buloba ivua bantu badi batangila mudi-mu wa buambi mua kuenza. Kadi ntshinyitshidi tshitupa tshia bulongolodi bua Yeho-wa tshia pa buloba tshiteke pa muaba wakumpala?

MBADIFILE MU “MALU ADI

NE MUSHINGA WA BUNGI”

12 Pa buloba bujima, mbateke bakulubena Kristo badi bakumbane bua kutangi-la ne kutungunuja mudimu wa kuyisha Bu-kalenge miaba idibu basombele. Padi banabetu aba bangata mapangadika, badi bake-ba buludiki budi mu Dıyi dia Nzambi, be-nza bua dikale ‘muendu ku makasa abu nemunya muteme mu njila wabu’ ne balombaYehowa ne muoyo mujima bua abalombole.—Mus. 119:105; Mat. 7:7, 8.

13 Anu bu bantu bavua balombola mu bi-dimu lukama bia kumpala, bakulu badi ba-tangila mudimu wa kuyisha lelu mbadifile“mu mudimu wa dilongesha dıyi dia Nza-mbi.” (Bien. 6:4) Badi basanka bikole buamudi mudimu wa buambi uya kumpalamiaba idibu basombele ne pa buloba bu-jima. (Bien. 21:19, 20) Kabena belela ba-ntu mikenji mipitepite bungi to. Kadi badibalonda Dıyi dia Nzambi ne buludiki buanyuma wa Nzambi padibu balongolola maluadi ne mushinga bua kutuma mudimu wa

11. Tudi tuleja ne: tudi tutua malu adi bulongolodibua Yehowa bulongolole nyama ku mikolo mushi-ndu kayi?12, 13. Bakulu batu bakumbaja mudimu wabumushindu kayi? Bua tshinyi bualu ebu budi butu-kankamija?

15/4/2013 25

26 TSHIBUMBA TSHIA NSENTEDI

kuyisha kumpala. (Bala Bienzedi 15:28.)Padi bana betu badi batangila mudimu wabuambi benza nunku, badi bafila tshilejilutshimpe kudi bena Kristo bonso badi mu bi-sumbu bidibu. —Ef. 4:11, 12.

14 Bantu ba bungi kabatu bamona mu-dimu mukole utu wenzeka misangu yonsobua kulongolola malongesha atu mu mika-nda yetu, malu atutu tulonga mu bisangilu,mu mpuilu ne mpungilu to. Bantu binunubia bungi badi benza mudimu wa budisui-le bua kukudimuna biakudia bia mu nyu-ma ebi mu miakulu mitue ku 600 bua bantuba bungi bafike ku dimanya “malu mane-ne a dikema a Nzambi” mu miakulu yabu.(Bien. 2:7-11) Bana betu ba balume ne ba ba-kaji batshidi bansonga badi benza mudimubua kupatula mikanda yetu ne kuyilamaka-ja ku diambuluisha dia biamu bidi bipatulamikanda ya bungi ne lukasa. Nunku batubatuma mikanda eyi mu bisumbu too ne biamiaba ya kule menemene.

15 Mbalongolole malu a bungi bua ku-tuambuluisha bua kuteka mudimu wa ku-yisha lumu luimpe pa muaba wa kumpa-la mu tshisumbu tshitudi. Tshilejilu, benabudisuile ba bungi batu benza mudimu wakuibaka Nzubu ya Bukalenge ne ya Mpui-lu, bambuluisha miaba idi bipupu bienzekepeshi miaba idi bantu dijinga ne luondapulua lukasa, balongolola mpuilu ne mpungi-lu, balongesha mu tulasa tua Nzambi nebenza midimu mikuabu. Batu benza midi-mu yonso eyi bua tshinyi? Bua kutungunu-ja mudimu wa lumu luimpe, kuambuluishabantu badi benza mudimu eu bua kuikala-bu bimpe mu nyuma ne kutuma ntendele-lu mulelela kumpala. Tudiku mua kuambane: tshitupa tshia bulongolodi bua Yehowatshia pa buloba ntshidifile mu malu adi nemushinga wa bungi anyi? Eyowa, bidi na-nku.

14, 15. a) Mbalongolole malu kayi bua kutumamudimu wa kuyisha lumu luimpe pa buloba bu-jima kumpala? b) Utu umvua munyi paudi utuamudimu wa kuyisha Bukalenge nyama ku mi-kolo?

WIDIKIJE BULONGOLODI BUA YEHOWA

16 Tutuku imue misangu tukeba tshiko-ndo tshia kuela meji bua malu adi bulo-ngolodi bua Yehowa buenza anyi? Bamuebena Kristo mbakebe dıba dia kuenza ma-kebulula ne kuelangana meji pa malu aapadibu benza ntendelelu wa mu dıku anyipadibu badilongela pa nkayabu. Patudi tu-longa bikena kumona bivua Yeshaya, Yehe-zekele, Danyele ne Yone bamone, tudi tu-mvua disanka dia bungi. Mukanda wa LesTemoins de Jehovah : Predicateurs du Royaumede Dieu ne mikanda mikuabu peshi ma-tadi bidi mu muakulu wenu nebikuambu-luishe bua kumanya bulongolodi buetu bi-mpe.

17 Kuelangana meji pa malu adi Yeho-wa wenza ku diambuluisha dia bulongolo-di buende kudi kutuambuisha. Tuikalayi ba-disuike pamue ne bulongolodi buimpe ebubua kuteka malu adi ne mushinga wa bungipa muaba wa kumpala. Kuenza nunku ne-kutukoleshe bua tuikale badisuike anu buPaulo wakamba ne: “Bu mutudi ne mudi-mu eu bilondeshile luse luvuabu batuleje,katuena tuwulekela to.” (2 Kol. 4:1) Waka-kankamija kabidi benzejanganyi nende bamudimu ne: “Katulekedi kuenza malu mi-mpe nansha, bualu netupuole mu tshiko-ndo tshiakane tuetu katuyi batshioke.”—Gal. 6:9.

18 Kudiku malu atudi ne bua kushintulu-la tuetu nkayetu peshi mu dıku dietu buatuetu kukeba mua kumanya malu adi nemushinga wa bungi mu malu atudi tuenzadituku dionso anyi? Tudiku mua kupepejansombelu wetu anyi kukepesha meba atuditujikija lutetuku bua kudifila bikole mu mu-dimu wa kuyisha udi ne mushinga wa bungianyi? Mu tshiena-bualu tshialonda, netumo-ne malu atanu atuambuluisha bua kuendapamue ne bulongolodi bua Yehowa.

16. Mmalu kayi audi mua kukeba bua kulonga muntendelelu wa mu dıku anyi paudi udilongela?17, 18. a) Malu atudi balonge mu tshiena-bualuetshi mmakuambuluishe mushindu kayi? b) Nnko-nko kayi itudi ne bua kudiela?

BIDI bituenza disanka bua kumona ne: tudi mu tshi-tupa tshia bulongolodi bunene bua mu diulu ne pa bu-loba. Tshikena kumona tshidi mu Yehezekele nshapitawa 1 ne mu Danyele nshapita wa 7 bidi bileja mudi Yeho-wa wenza malu kampanda bua kukumbaja disua diende.Yezu udi ulombola tshitupa tshia bulongolodi bua Yeho-wa tshia pa buloba bua kutungunuja mudimu wa lumuluimpe, kuambuluisha bantu badi benza mudimu eu buakuikalabu bimpe mu nyuma ne kutuma ntendelelu mu-lelela kumpala. Bualu ebu budi butusaka bua kueyemenabulongolodi bua Yehowa.—Mat. 24:45.

2 Tutuku tuenda pamue ne bulongolodi buimpe ebuanyi? Disanka diebe bua bulelela didi dienda divula anyididi dikepela? Tuetu badiele nkonko eyi, tudi mua kumo-na ne: tukadi batuadije kutshioka peshi bajimije tshisumitshituvua natshi. Bidi mua kuenzeka nanku. MupostoloPaulo wakadimuija bena Kristo ba mu bidimu lukama biakumpala bua kuidikija tshisumi tshivua natshi Yezu. Pau-lo wakamba ne: kuenza nunku kuvua mua kubambului-sha bua kubenga ‘kutshioka ne kuteketa mu mioyo yabu.’(Eb. 12:3) Mu tshiena-bualu tshishale tuvua bakule buamalu a dikema adi bulongolodi bua Yehowa buenza lelu.Anu muvua tshilejilu tshia Yezu tshikolesha bena Kristoba mu bidimu lukama bia kumpala, tshilejilu tshia bu-longolodi bua Yehowa tshidi mua kutuambuluisha buakunanukila mu mudimu wa kuyisha ne kuikala ne tshi-sumi.

3 Kadi Paulo wakaleja ne: kudi malu a bungi atudimua kuenza tuetu katuyi basue kutshioka. Wakamba ne:tudi ne bua kudienzeja bua “kuenza malu mimpe.” (Gal.6:9) Nunku, tudi ne bua kuenza malu kampanda. Tuko-nkononayi malu atanu atudi ne bua kuenza atuambului-sha bua kushala bashindame ne kutungunuka ne kue-nda pamue ne bulongolodi bua Yehowa. Nunku tudi muakudiangatshila dipangadika mu malu atudi tuetu anyi

1, 2. Mmunyi mutudi tukolesha dieyemena dietu kudi Yehowapatudi tumona bulongolodi buende bua mu diulu ne pa buloba?3. Ntshinyi tshitudi ne bua kuenza bua kubenga kutshioka?Mmalu kayi atuamona mu tshiena-bualu etshi?

‘KANUTSHIOKINANSHA’

“Katulekedi kuenzamalu mimpe nansha.”—GAL. 6:9.

NEWANDAMUNE MUNYI?

�����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������

Nzambi mmutupeshe tshinyi bua

kutuambuluisha bua kunanga

bulelela bikole?

�����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������

Mmushindu kayi udi kuangata

ntendelelu wa Yehowa ne mushi-

nga wa bungi kutusaka bua

kubuela mu bisangilu?

�����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������

Tuetu basue kunanukila mu mu-

dimu wa Nzambi ne kulama

tshisumi tshietu, tudi ne bua ku-

ditatshisha bua kuenza tshinyi?

27

28 TSHIBUMBA TSHIA NSENTEDI

bena mu dıku dietu mua kuakaja mu nso-mbelu wetu.

KUDISANGISHA BUA KUKANKAMIJANGANA

NE KUTENDELELA

4 Kudisangisha mbualu bua mushinga wabungi butu batendeledi ba Yehowa benza.Yehowa utu udisangisha ne banjelu mu diu-lu. (1 Bak. 22:19; Yobo 1:6; 2:1; Dan. 7:10)Mu Isalele wa kale, tshisamba tshijima tshi-vua ne bua kudisangisha ‘bua buonso bua-bu bumvue, bayile lungenyi.’ (Dut. 31:10-12)Bena Yuda ba mu bidimu lukama bia kumpa-la bavua badisangisha mu nsunagoga buakubala Mifundu minsantu. (Luka 4:16; Bien.15:21) Pakatuadija tshisumbu tshia benaKristo, kudisangisha kuvua bualu bua mu-shinga wa bungi ne kutshidi kabidi ne mu-shinga mu ntendelelu wetu lelu. Bena Kris-to balelela badi ‘batabalelangana muntu nemuntu bua kusakangana ku dinanga ne kubienzedi bimpe.’ Tudi ne bua kutungunukane ‘kukankamijangana, tutamba kuenza nu-nku nangananga bu mutudi tumona ditukudia Yehowa dienda disemena pabuipi.’—Eb.10:24, 25.

5 Umue mushindu munene utudi mua ku-kankamijangana, nkuandamuna mu bisa-ngilu bietu. Tudi tuleja ditabuja dietu patokepatudi tufila mandamuna adi mu tshiko-so, tumvuija mvese kampanda, tufila tshileji-lu mu meyi makese tshidi tshileja lungenyikampanda lua mu mvese peshi tuandamu-na mu mishindu mikuabu. (Mus. 22:22; 40:9)Kakuyi mpata neumone ne: nansha muuka-di mubuele mu bisangilu kukadi bidimu biabungi, bidi bikukankamija bikole paudi ute-leja mandamuna adi bena Kristo nebe, banane bakulumpe bafila ne muoyo mujima.

6 Mmalu kayi makuabu adi asaka Nzambiwetu bua kuangata bisangilu bietu ne mu-

4. Bua tshinyi kudisangisha ntshitupa tshinenetshia ntendelelu mulelela?5. Tudi mua kukankamijangana mu bisangilu bie-tu mushindu kayi?6. Bisangilu bietu bidi bituambuluisha mushindukayi?

shinga wa bungi? Bisangilu bietu, mpuilu nempungilu bidi bituambuluisha bua kuikalane dikima dia kuyisha nadi ne kutantame-na buluishi anyi bantu badi kabayi batutelejamu teritware yetu. (Bien. 4:23, 31) Miyuki nemidimu mikuabu itubu benza mu bisangi-lu idi miangatshila mu Bible bidi bikoleshaditabuja dietu. (Bien. 15:32; Lomo 1:11, 12)Malongesha atudi tupeta ne mushindu utuditukankamijangana patudi tudisangisha buakutendelela bidi bituambuluisha bua kuikalane disanka dilelela ne bitupesha ‘ditalala mumatuku a dikenga.’ (Mus. 94:12, 13) Komi-te wa dilongesha wa Kasumbu Kaludiki udiutangila midimu ya kulongolola biakudia biamu nyuma bua kulongesha bantu ba Yehowapa buloba bujima. Tudi ne disanka dia bungibua malu adibu balongolole bua kutuambu-luisha bua kumvua malongesha mimpe mubisangilu bietu lumingu luonso.

7 Kadi kudi kabidi bualu bukuabu buamushinga wa bungi pa kumbusha malu mi-mpe atudi tupeta mu bisangilu bietu. Tshipa-tshila tshinene tshitudi tudisangishila ntshiakutendelela Yehowa. (Bala Musambu wa95:6.) Tudi ne diakalenga dinene dia kutu-mbisha Nzambi wetu muimpe. (Kolos. 3:16)Yehowa mmukumbane bua tuetu kumute-ndelela misangu yonso patudi tubuela mu bi-sangilu ne tufilamu mandamuna. (Buak.4:11) Nunku, kabiena bitukemesha padibubatukankamija bua ‘kubenga kulekela kudi-sangisha kuetu pamue bu mudi tshilele tshiabakuabu.’—Eb. 10:25.

8 Tudiku tumona bisangilu bia bena Kris-to bu mushindu udi utuambuluisha bua ku-tantamena ntatu too ne dıba diabutula Ye-howa bulongolodi bubi ebu anyi? Bikalabinanku, bisangilu nebikale munkatshi mua“malu adi ne mushinga wa bungi” atudi tue-nza mu nsombelu wetu. (Filip. 1:10) Katue-na mua kupumbisha bisangilu padiku kaku-yi bualu kampanda bunene menemene budibutupangisha to.

7, 8. a) Bisangilu bietu bitu ne tshipatshila kayitshinene? b) Bisangilu bidi bikuambuluisha mushi-ndu kayi?

15/4/2013 29

NUKEBE BANTU BIMPE

9 Kuyisha ne tshisumi kudi kutuambului-sha bua kuenda pamue ne bulongolodi buaYehowa. Yezu wakatuadija mudimu eu pa-vuaye pa buloba. (Mat. 28:19, 20) Katshia anudıba adi, kuyisha Bukalenge ne kuvuija ba-ntu bayidi nkulue mudimu munene udi bu-longolodi bua Yehowa buteka pa muaba wakumpala. Malu a bungi adi enzeka lelu adialeja ne: banjelu badi batua mudimu wetunyama ku mikolo ne batufikisha kudi bantubadi “badiakaje bua kupeta muoyo wa tshie-ndelele.” (Bien. 13:48; Buak. 14:6, 7) Tshitupatshia bulongolodi bua Yehowa tshia pa bulo-ba ntshidilongolole lelu bua kutua mudimuwa mushinga eu nyama ku mikolo. Tudiku

9. Bua tshinyi tudi tuamba ne: kuyisha mmudimuudi ne mushinga wa bungi?

petu bateke mudimu eu pa muaba wa ku-mpala anyi?

10 Kuikala ne tshisumi mu mudimu wabuambi kudi kutuambuluisha bua kunangabulelela bikole. Mona tshiakamba muanetuMitchel udi mukulu kukadi bidimu bia bu-ngi ne mpanda-njila wa pa tshibidilu. Udiwamba ne: “Ntu musue kuyisha bantu. Pa-ntu ngela meji bua tshiena-bualu kampandatshipiatshipia tshia mu Tshibumba tshia Nse-ntedi anyi mu Reveillez-vous ! yonso, bitu bi-nkemesha bua meji, dimanya ne mudi maluadimu mikale anu malelela ne kabayi bane-kesha to. Ntu musue kuya mu buambi buakumona tshidi bantu bandi nyisha benza, ne

10. a) Fila tshilejilu tshidi tshileja mutudi mua ku-tungunuka ne kunanga bulelela. b) Leja mudi mu-dimu wa buambi mukuambuluishe bua kubengakutshioka.

TSHITUPA TSHIA BULONGOLODI BUA YEHOWATSHIA PA BULOBA NTSHIENZA NE:

1. Kasumbu Kaludiki2. Komite ya filiale3. Batangidi bena ngendu4. Tusumbu tua bakulu5. Bisumbu6. Mumanyishi yonso

1

2

3

4

56

30 TSHIBUMBA TSHIA NSENTEDI

bua mundi mua kubajula dijinga dia kuma-nya bia bungi. Mudimu wa buambi udi unga-mbuluisha bua kuteka malu a mushinga pamuaba wa kumpala. Ndi ngenza bua malumakuabu onso kaangatshi dıba dindi mute-ke bua mudimu wa buambi to.” Bia muomu-mue, kuikala ne bia bungi bia kuenza mumudimu wa Nzambi nekutuambuluishe buakutungunuka ne kuya kumpala mu matukua ku nshikidilu aa.—Bala 1 Kolinto 15:58.

MALU ADI MU MIKANDA YETU

AKUAMBULUISHE

11 Yehowa udi utupesha bukole ku dia-mbuluisha dia mikanda idibu batupatuila.Kakuyi mpata, udi mua kuvuluka dimue di-tuku diuvua mubale mukanda kampanda,pashishe wewe kudiambila ne: ‘Ke bualu bu-mvua nabu dijinga menemene ebu. Bienzeanu bu ne: Yehowa mmufundishe bualu ebuanu buanyi meme.’ Kabitu bienzeka nankuku mpukapuka to. Yehowa udi utulongeshane utulombola ku diambuluisha dia mika-nda eyi. Muambe ne: ‘Nenkuyishe lungenyi,nenkuleje njila uudi ne bua kuendela.’ (Mus.32:8) Tudiku tudienzeja bua kubala mikandaitudi tupeta ne tuelangana meji bua maluadimu anyi? Kuenza nunku nekutuambului-she bua kutantamena ntatu ne kulama tshi-sumi tshietu mu mudimu wa Nzambi mumatuku makole a ku nshikidilu aa.—BalaMusambu wa 1:1-3; 35:28; 119:97.

12 Netuangate mikanda yetu ne mushingawa bungi tuetu bele meji bua mudimu udibubenza bua kuyipatula. Komite wa difunda waKasumbu Kaludiki udi utangila mudimu wakuenza makebulula, kufunda, kuakajilula,kufila bilejilu ne kukudimuna malu adi mumikanda yetu itu ipatuka ne atu mu site wetuwa Enternete. Filiale itu ipatula mikanda ituiyituma mu bisumbu bia miaba idiyi ne biakule. Batu benza mudimu wonso eu bua tshi-nyi? Anu bua kudisha bantu ba Yehowa mu

11. Bua tshinyi tudi ne bua kubala mikanda yetune kuelangana meji bua bitudi tubala?12. Tshidi mua kutuambuluisha bua kuangata mi-kanda yetu ne mushinga wa bungi ntshinyi?

nyuma bimpe. (Yesh. 65:13) Tuikalayi tudiane muoyo mujima biakudia ebi bidi bulongo-lodi bua Yehowa butupesha.—Mus. 119:27.

TUAKU MALU ADI BULONGOLODI

BULONGOLOLA NYAMA KU MIKOLO

13 Mupostolo Yone uvua mumone mutshikena kumona Yezu mubande pa kabalukatoke bua kutshimuna aba badi batombo-kele Yehowa. (Buak. 19:11-15) Ditabuja dietudidi dikola patudi tumanya ne: banjelu ba lu-lamatu ne bela manyi bakadi bajikije lubiluluabu pa buloba ne bapete difutu mu diu-lu badi balonda Yezu mu nyima. (Buak. 2:26,27) Tshilejilu tshiabu tshimpe tshidi tshitulo-ngesha ne: tudi ne bua kutua malu adi Yeho-wa mulongolole nyama ku mikolo.

14 Mu mushindu wa muomumue, musu-mba munene udi utua mudimu udibu benzakudi bela manyi batshidi pa buloba nyamamikolo. (Bala Zekaya 8:23.) Mmunyi muu-di mua kuleja ne: udi utua malu adi Yehowamulongolole nyama ku mikolo? Umue mu-shindu nkukokela bantu badi batulombo-la. (Eb. 13:7, 17) Dikokela ditu dituadijilamu tshisumbu tshitudi. Malu atutu tuambabua bakulu adiku aleja ne: tudi tubanemekabobu ne mudimu udibu benza anyi? Tutukutulongesha bana betu bua kunemeka bakulune bua kubalomba mibelu anyi? Kudi kabi-di mishindu mikuabu itudi mua kutua bulo-ngolodi buetu nyama ku mikolo. Tshilejilu,tutuku tuyukila mu dıku dietu bua mushi-ndu utudi mua kufila mapa bua kutua mudi-mu wetu wa kuyisha nyama ku mikolo anyi?(Nsu. 3:9; 1 Kol. 16:2; 2 Kol. 8:12) Tutuku tua-ngata ne mushinga diakalenga ditudi nadidia kuenza mudimu wa kulama Nzubu wetuwa Bukalenge ne mankenda anyi? Yehowaudi upesha bantu badi mu buobumue nebadi ne kanemu ka nunku nyuma wende.Nyuma wende eu neatuambuluishe bua ku-benga kutshioka mu matuku a ku nshikidiluaa.—Yesh. 40:29-31.

13, 14. Badi batua malu adi Yehowa mulongololenyama ku mikolo mu diulu mbanganyi? Tudi petumua kutua malu aa nyama ku mikolo pa bulobamushindu kayi?

15/4/2013 31

ENZA MALU ADI APETANGANA

NE LUMU LUIMPE

15 Bualu bua ndekelu, tuetu basue kuta-ntamena ntatu ne kuenda pamue ne bulo-ngolodi bua Yehowa, tudi ne bua kutungu-nuka ne kuenza malu adi apetangana nemukenji utudi tuambila bantu bakuabu pa-tudi ‘tukeba mua kumanya malu adi Muka-lenge wanyisha.’ (Ef. 5:10, 11) Bitu bitukolelabua kuenza malu mimpe bualu badi batu-luisha kudi Satana, bulongolodi ebu bubi nemubidi wetu. Bana betu, bamue ba kunu-di badi badienzeja bikole dituku dionso buakulama malanda abu ne Yehowa. Ke bualukayi Yehowa mmununange bikole. Kanule-kedi to. Kuenza malu adi apetangana ne di-sua dia Yehowa nekutupeteshe masanka abungi ne netuikale bajadike ne: ntendeleluwetu ki ngua patupu to.—1 Kol. 9:24-27.

16 Kadi tudi mua kuenza tshinyi tuetu be-nze bubi bunene? Tukebe diambuluisha nelukasa. Tuetu basokoke bubi ebu, netunya-ngakaje kabidi malu bikole. Vuluka ne: Da-vidi wakamba ne: pavuaye musokoke bubibuende, ‘mifuba yende yakavingutuka bua-lu bua kutua kuende kua mikemu dinda toone ku dilolo.’ (Mus. 32:3) Eyowa, kusokokamalu mabi atudi benze mu musokoko ne-kututshiokeshe mu lungenyi ne mu nyuma,kadi muntu “udi uwatonda, uwalekela, nea-fuidibue luse.”—Nsu. 28:13.

17 Tuangate tshilejilu tshia Anne.� PavuaAnne ne bidimu bipatshila ku 20, wakaluampanda-njila wa pa tshibidilu. Kadi pashi-she wakalua muena mpala ibidi. Bualu ebubuakamutonda. Udi wamba ne: “Kondo ka-nyi ka muoyo kavua kampisha. Mvua anumubungame misangu yonso.” Tshiakenzayentshinyi? Udi uleja ne: dimue dituku tua-kakonkonona Yakobo 5:14, 15 mu bisangi-lu. Anne wakamona ne: uvua dijinga ne

� Tudi bashintulule dına.

15. Tudi ne bua kudienzeja bua kuenza malu adiapetangana ne disua dia Yehowa bua tshinyi?16, 17. a) Tudi ne bua kuenza tshinyi tuetu benzebubi bunene? b) Tshilejilu tshia Anne tshidi muakutuambuluisha mushindu kayi?

diambuluisha ne wakaya kumonangana nebakulu. Udi uvuluka wamba ne: “Mvese ya-kambadishabu ivua anu bu buanga buvuaYehowa mumpeshe bua kungondopa. Kabi-tu bipepele bua kunua buanga to, kadi butubuondopa. Ngakatumikila mibelu ayi nemalu akalongoloka.” Kukadi bidimu nda-mbu bidi Anne mutuadijilule kuenzela Yeho-wa mudimu ne tshisumi ne kondo ka muoyokimpe.

18 Tudi ne diakalenga dinene dia kuika-la ne muoyo mu matuku a ku nshikidilu aane dia kuikala mu tshitupa tshia bulongo-lodi bua Yehowa bunene. Tuikale badisuikebua kubenga kupepeja diakalenga edi. Kadi,tuenzayi mudimu pamue bu bena mu dıkudimue, tuikalayi tubuela mu bisangilu misa-ngu yonso bua kutendelela pamue ne benamu tshisumbu, tukebayi ne muoyo mujimabantu bimpe badi mu teritware yetu ne tu-nangayi bikole biakudia bia mu nyuma bitu-di tupeta. Tudi kabidi ne bua kutua bantubadi batulombola nyama ku mikolo ne kue-nza malu adi mu diumvuangana ne mukenjiutudi tuambila bantu. Tuetu benze nunku,netuende pamue ne bulongolodi bua Yeho-wa ne katuakutshioka bua kuenza malu adimakane to.

18. Tudi ne bua kudisuika bua kuenza tshinyi?

Ambuluisha bakuabu bua bamanye ne:badi pabu mua kulua bena mu tshitupa tshiabulongolodi bua Yehowa bunene

w13 04/15-SH

YEZU uvua muambe ne: kakuvua mua kushala dibuedia ku ntempelo wa Yehowa pa mutu pa dikuabu to.Mulayi eu wakakumbana pavua tshiluilu tshia benaLomo tshilombola kudi Titus tshibutule Yelushalemamu 70. (Mat. 24:2) Pakapita matuku, amperere Julienwakalongolola bua kuibakulula ntempelo.

Bavua babikila Julien ne: amperere wa ndekelu wamu Lomo uvua kayi witabuja Kristo. Muana wa muana-bu ne Constantin munene eu wakalonga tulasa tuvua-bu babikila ne: tua bena Kristo. Kadi pakamutekabuamperere mu 361, wakabenga patoke malu avuayemulonge ne buena Kristo bubi bua mu tshikondo tshie-nde, kubengaye malu a Nzambi. Mikanda ya malu akale idi imubikila ne: “mutontolodi.”

Julien uvua mukine buena Kristo bikole. Bumuebualu buvua bumusake bua kuenza nunku buvua muakuikala ne: pavuaye ne bidimu bisambombo, wakamo-na baleji-mpala ba bukua buena Kristo bashipa tatue-nde ne balela bende. Bilondeshile bena malu a kale

a bitendelelu, Julien wakakankamija bena Yuda buakuibakulula ntempelo wabu wela meji ne: bualu ebubuvua mua kuleja ne: Yezu uvua muprofete wa dishi-ma.�

Julien uvua mulongolole bua kuibakulula ntempelo,katuena mua kuelesha mpata to. Bena malu a kalebadi bakokangana bua kumanya bikalaye uvua bushu-wa mutuadije kuibakulula ntempelo ne bikalaye mue-nze nanku, tshivua mua kuikala tshimanyike mudimueu ntshinyi? Kadi kudi bualu bumue budi bulelela. Ba-kashipa Julien kayi muanji kuenza bidimu bibidi mu bu-kalenge ne bualu buvuaye mulongolole buakimana.

� Yezu kavua muambe ne: kabavua mua kuibakulula ntempelonansha kakese to, kadi uvua muambe ne: bavua ne bua kumubu-tula anu muvuabi bienzeke mu 70.

UTU MUMANYE ANYI?

Bavuaku bibakulule ntempelo mu Yelushalemapanyima pa tshidimu tshia 70 anyi?

Mushindu uvuantempelo mu matukua Yezu kumpala kuakumubutulabu

Moske ke ukadi pamukuna wa ntempelo

Foto: Todd Bolen/BiblePlaces.com

sUdi mua kuambula tshianana

malu adi mu tshibejibeji etshi

ne adi mu mikanda mikuabu

mu site wa www.jw.org

Udi mua kubala kabidi Bible wa

Traduction du monde nouveau

ku Enternete