ŞİDDETİN YENİ GÖSTERİM ARACI OLARAK SOSYAL MEDYA

Cengiz Erdal1

Fraidun Anıq2

ÖZET

İnternetin iletişimde kullanılmasıyla birlikte içerikler ve bilgiler özellikle sosyal medya

kullanıcıları tarafından, paylaşımın bu ortamların temelini teşkil etmesi nedeniyle

oldukça hızlı bir şekilde paylaşılır hale gelmiştir. İnternet üzerinden bu paylaşımlar öyle

bir hal almıştır ki klasik medyada editörler tarafından yapılan içerik denetimleri sosyal

medya ortamlarında yapılamamasından dolayı her yaştan birçok kullanıcı şiddet

içerikleri haberlere ve özellikle bunların görsellerine sürekli olarak maruz kalmaktadır.

Bu araştırma sosyal medya kullanıcılarının internet ortamında yaptıkları paylaşımlarda

nelere dikkat ettiklerini, şiddet içeriklerini paylaşma ve başkaları tarafından

paylaşılanlara maruz kaldıklarında ne gibi duygular hissettiklerini ve bu paylaşımlara ne

gibi önceliklerin sebep olduğunu ortaya koymaya çalışmaktadır. Araştırma sonuçlarına

göre, özellikle kadın kullanıcılar için hem sosyal medyanın haber kaynağı olarak önemi,

hem de sosyal medyadan haber içerik ve haber alma/edinme tercihleri erkeklere oranla

daha fazladır.

Anahtar Kelimeler: Sosyal medya, Şiddet, İnternet, Ağ Toplumu

ABSTRACT

Ever since internet started to be used for daily communication amongst people, all sort

of contents and information has been sharing among users of social media platforms as

the sharing is the foundation of virtual environment. As a result of rapid sharing the

users, who are from various age groups, have to expose especially contents of violence

related news and their visuals continuously. This research tries to reveal information

1

21 Doç. Dr., Sakarya Üniversitesi İletişim Fakültesi Halkla İlişkiler ve Reklamcılık Bölümü Öğretim Üyesi. cengizerdal@sakarya.edu.tr2 Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Halkla İlişkiler ve Reklamcılık Anabilim Dalı Tezli Yüksek Lisans Öğrencisi, fraidun.aniq1 @ gmail.com

1

sharing motivations of social media users over the internet and to figure out their

feelings before they share as well as when they are exposed to contents of violence from

other users in their networks together with their priorities of sharing of those contents.

According to the findings of the research, both the importance of social media as news

resource and preference of learning the news from social media are higher for women

than men.

Key Words: Socail media, Violence, Internet, Network Society

1. GİRİŞ

İnsanın olmazsa olmaz ihtiyaçlarında birisi iletişim kurmak, duygu ve düşüncelerini

diğerleriyle paylaşabilmektir. Bu nedenle bu işlevi yerine getiren iletişim araçları

insanın kendisini ifade edebilmesi, çevresi ile iletişimde bulunması, yaşadığı toplum ve

dünyadan haberdar olabilmesi için oldukça önemlidir. İçinde bulunduğumuz çağa adını

veren iletişim, teknolojik gelişmelerin desteğiyle çağımızı şekillendirmeye devam

etmektedir.

Çağımızın getirdiği imkanlardan en önemlisi hızla gelişen teknoloji ve teknolojik

gelişmelerin bir ürünü olan internettir. İnternetin haberleşeme ve iletişimde sebep

olduğu gelişmeler çok kısa bir zamanda insanların iletişim tarzlarının değişmesine yol

açmıştır. Özellikle web 1.0’dan sonra web 2.0’a geciş ile her bir kullanıcı ve sosyal

medyada sahip olduğu ağ, 7/24 işleyen birer etkileşimli iletişim merkezi gibi

işlemektedir. İnternetin ve sosyal ağların aktif kullanıcı haline getirdiği insanlar için

iletişim, sosyalleşmenin sanal ortamlar üzerinden gerçekleşmesi ile çok popüler bir

yaşam tarzı haline gelmiştir. Üyesi olduğumuz ağlara bağlantıyı sağlayan akıllı

telefonlar ve tabletler gibi bilgi iletişimi teknolojisi araçları insanların hayatlarının

vazgeçilmez bir parçası haline dönüştüren iletişimdeki bu devrim ile birlikte internet

insanların günlük hayatının vaz geçilmezleri arasına girmiştir. Öyle ki akıllı

telefonlarımız yanımızda olmadığında veya pilleri bittiğinde, yani sosyal ağımıza

ulaşamadığımızda kendimizi oldukça yalnız hissetmekte ve bir an önce tekrar

bağlantıya geçmedikçe kendimizi arkadaşlarımızdan uzak, bambaşka bir dünyada gibi

ve eksik hissetmekteyiz.

2

Sosyal medya günümüzde insanların çok sık kullandığı ve iletişim ihtiyacının yanı sıra

birçok bilgi ihtiyacını karşıladığı bir ortam olarak dikkat çekmektedir. Bu ortamın

kullanım sıklığı artıkça kullanım amaçları da çeşitlilik arz etmektedir. Sosyalleşme için

bir toplanma alanı olarak iletişime geçmekten paylaşmaya kadar, pazarlamadan satın

alamaya kadar, haberleri okumaktan gündemi paylaşmaya kadar geniş bir ihtiyacı

karşılamaktadır. Bu özellikleri nedeniyle kurumsal şirketlerin hedef kitlelerine ulaşması

ve onların ihtiyaç ve alışkanlıklarını anlamak için önemli imkanlar sunmaktadır.

Nalçaoğlu’na göre; internet görsel ağırlığı günümüzün egemen medyası haline

gelmesini sağlamıştır. Sarkastik biçimde “dot.com girişimi” olarak adlandırılan yapının

çöküşü ve web 2.0’ın kendine sağlam bir yer edinmeye başlaması ile birlikte, İnternet

görselliğinin kullanım biçimleri de değişmeye başlamıştır. Kimilerince “devrim” olarak

adlandırılan bu yeni görsellik kipi, bireysel benlikleri öne çıkarıp geleneksel medyanın

mesaj üreten ve mesajı alan taraflar arasında yarattığı aralığı daraltmakta, onlar

birbirlerine yaklaştırmaktadır (Nalçaoğlu’ndan aktaran, Binark, 2007: 46).

İletişimdeki internet devrimi ile birlikte hayatına başlayan internet gazeteciliği ve

özellikle bireysel gazetecilik önemli gelişmelerden sayılmakta ve bu gelişim insanların

dünyanın her hangi bir yerinde gerçekleşen bir olaya anında ulaşmasını sağlamaktadır.

Bir gazetecinin ulaşmasının zaman alacağı haberleri bu bireysel gazeteciler akıllı cep

telefonu gibi bilgi iletişimi teknolojisi araçları sayesinde anında olay yerinden sosyal

medya aracılığı ile görüntülü olarak dünyaya servis edebilmektedirler. Bireysel

gazetecilerin takipçilerini bir olaydan anından haberdar etmesi ve onlar için bilgiye

ulaşımı kolaylaştırmasına rağmen çoğu kez neyi, nasıl yayınlayacaklarını yani

habercilik kuralları ve etiğini bilmediklerinden yayınladıkları haberler ve görsellerin

şiddet içerikleri nedeniyle internet kullanıcıları ve sosyal medya takipçilerine bilmeden

dahi olsa zarar verebilmektedirler.

Bireyler olarak içinde yaşadığımız ve birer üyesi olduğumuz toplumlar bile internet ve

sosyal ağların neden olduğu iletişimdeki gelişmeler ile birlikte adeta bir dünya vatandaşı

olma olgusunun gelişmiş bir anlatım tarzı olan ağ toplumu olarak adlandırılmaya

başlanmıştır. Ağ toplumundaki bireylerin iletişim tarzları ve bilgiye ulaşım şekilleri de

değişeme uğramıştır. Klasik iletişim araçları ile ağ toplumu iletişim araçları arasındaki

en önemli fark, bir arada olmak gerekmeden sanki yüz yüzeymiş gibi anlık etkileşimli

3

iletişimin sağlanması ve dolayısıyla bilginin şimdiye kadar hiç olmadığı kadar hızlı bir

şekilde bir yerden başka bir yere aktarılması, depolanması, geri çağrılabilmesi ve bir

araya getirilebilmesidir.

İletişim araçlarının var olduğundan beri insanlar üzerindeki gücü ve etkisine yönelik

tartışmalar iletişim çağında iletişim araçlarının çok daha yoğun olarak kullanılmasıyla

birlikte daha da artmıştır. Özkan’a göre iletişim, insanlar ve gruplar arasında meydana

gelmekte ve sosyal bir çerçevede gerçekleşmektedir. İletişimde amaç sadece “bilgi

vermek” değildir, iletişim aynı zamanda “yönlendirmeyi, iknayı ve duygulara hitap

etmeyi” de kapsamaktadır. (Özkan, 2004: 28). İletiştim araçlarının ceplerimize kadar

girmiş olmasıyla birlikte bilgi ve içeriklerin internet destekli ortamlar aracılığıyla bu

kadar yoğunlukla dolaşımda olması kullanıcılar olarak bizlerin şiddet görselleri gibi

bazı istenmedik içeriklere eskiye göre çok daha fazla maruz kalmamamıza sebebiyet

vermektedir. İnternetin ne kadar ciddi olarak hayatımıza girdiğini ortaya koyan bazı

istatistikleri paylaşmak durumun geldiği noktayı ortaya koymak anlamında faydalı

olacaktır. Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TUİK) 2015 yılı araştırmasının verilerine

göre; Bilgisayar ve internet kullanım oranları 2015 yılı Nisan ayında 16-74 yaş

grubundaki bireylerde sırasıyla %54,8 ve %55,9 olmuştur. Bu oranlar erkeklerde %64

ve %65,8 iken, kadınlarda %45,6 ve %46,1’dir. Bilgisayar ve internet kullanım oranları,

2014 yılında %53,5 ve %53,8 olarak gerçekleşmiştir. Türkiye genelinde internet erişimi

olan hanelerin oranı 2015 yılı Nisan ayı itibariyle %69,5’tir. Buna karşı yine aynı

dönem itibariyle hanelerin 25,2’sinde masaüstü bilgisayar, %43,2’sinde taşınabilir

bilgisayar ve %96,8’inde ise cep telefonu veya akıllı telefon bulunmaktadır. 2015

yılının ilk çeyreğinde Türkiye’deki internet kullanıcıları interneti en çok (%80,9) sosyal

medyaya bağlanmak için kullanmaktadır. Kullanıcılar İkinci olarak ise kullanıcılar

interneti en fazla çevrimiçi haber, gazete ve dergi okumak için kullanmaktadır. İnternet

ayrıca %62,1 oranı ile kullanıcıların kendi oluşturduğu metin, görüntü, fotoğraf, video,

müzik vb. içerikleri herhangi bir web sitesinde paylaşılması için kullanılmaktadır. Yine

aynı araştırmaya göre, Son 3 ay içerisinde İnternet kullanan bireylerden İnterneti hemen

her gün veya haftada en az bir defa kullanan bireylerin oluşturduğu düzenli internet

kullanıcı oranı ise, 2015 yılının ilk üç ayında %94,2 olmuştur (TÜİK, 2015). Şekil 1’de

4

yıllar itibariyle internet erişimi olan haneler, 16-74 yaş gruplarına ait bilgisayar ve

internet kullanım oranları yer almaktadır.Şekil 1 – Türkiye Bilgi Toplumu Temel göstergeleri 2007-2015 (TÜİK, 2015)

2. LİTERATÜR İNCELEMESİ

İnternetin iletişim için yoğun olarak kullanılmaya başlamasıyla birlikte bazı

tedirginlikler de ortaya çıkmaya başlamıştır. Bunlardan en önemlisi, iletişim araçları var

olduğundan beri gündemde olan şiddet ve onun iletişim araçlarında gösterim

şekilleridir. Trend’e göre, internetin iletişimde kullanılmaya başlanmasıyla birlikte yeni

iletişim araçları da ortaya çıkmıştır. Bu araçların başlıcaları, online gazeteler, sosyal

medya araçları, bloglar ve online oyunlar olarak sayılabilir. Yeni iletişim araçlarının

ortaya çıkmasıyla birlikte şiddete veya şiddetin görsellerine maruz kalınan medya

ortamlarında artış olmuştur. Trend, medyada şiddet konusunda tedirgin olan kimselerin

birçok zararlı içeriklerin kaynağı olan internet konusunda da kaygılandıklarını

belirtmektedir (Trend’den aktaran Erdal, 2012: 54).

Medya araçlarından maruz kaldığımız şiddeti daha iyi anlamak konuyu için biraz

incelemekte fayda olduğunu düşünüyoruz. Şiddet, farklı şekillerde bilinmekte ve şiddet

ile ilgili çeşitli tanımlamalar bulunmaktadır. Bunlar arasında, başkasının izni olmadan

onun hakkına sahip olmak, fiziki veya ruhsal olarak başkasına zarar vermek, toplumun

ortak kullanan veya bireysel kullanan eşyalara zarar veriş, saldırganlık, saldırı, savaşlar

açmak, suçsuz yere başkalarını cezalandırmak vb. Genel olarak şiddet, birisine fiziksel

veya ruhsal olarak zarar vermek anlamında kullanılmaktadır. Şiddet terimi bir yandan

olgular ve eylemleri; diğer yandan da gücün duygunun veya bir doğa unsurunun

5

varoluşunu belirlemektedir ve bu, doğanın veya bir tutkunun şiddetidir. İlk anlamıyla

şiddet, huzur karşıtıdır (Michaud, aktaran Erdal, 2012: 40).

Şiddetin geleneksel medyadaki gösterimi yeni medya diye adlandırılan sosyal medya

ortamlarının çok yoğun olarak kullanılması nedeni ile daha artmış ve yaygınlaşmış

olduğundan kontrol edilmesi nerede ise imkansız hale gelmiştir. Binark, günümüzde

giderek gündelik yaşamın her alanında yaygın kullanım pratikleri bulan, gündelik

yaşam pratiklerini farkında olmazsak da köklü bir şekilde dönüştüren, toplumsal

yaşamın bir takım gerekleri nedeniyle kullanım yoğunluğu gederek artan, bedenin bir

uzantısı haline gelen bilgisayar, internet ortamı, diğer bir deyişle tüm dijital

teknolojilerin yeni medya başlığı altına toplanmakta olduğunu belirtmektedir (Binark,

2007: 21).

Geleneksel medyadaki şiddeti içerikli haberler editörler tarafından kontrol edilerek

buzlama ve sansür gibi önlemler alınabilmekte iken, sosyal medyadaki paylaşımların bu

şekilde bir filtreden geçirilebilmesi mümkün olmamaktadır. Bu durum anlık ve

kontrolsüz iletişimin bir bedeli olarak karşımıza çıkmaktadır. Özellikle sosyal medya

kullanıcılarının takipçileri tarafından daha çok beğenilen ve yorum yapılan gönderiler

paylaşmaya çalışması bu konun daha az önceliğe sahip olmasına neden olmaktadır.

Sosyal medya ortamlarında şiddet içerikli haberlere ve görsellere maruz kalınmasının

bir diğer nedeni ise hızlı paylaşım, anında paylaşım ve herkesten önce paylaşayım

yapma gayretidir.

Şiddetin insanlar üzerindeki etkilerine yönelik çalışmalara göre, şiddet içerikli haberler

ve görseller maruz kalma süresi artıkça insanlar tarafından bu içerikler normal olarak

karşılanmaya başlanmakta ve zamanla davranışlarını da etkilemektedir. Haberlerde

kadına yönelik şiddeti, cinayetleri meşrulaştıran ve olağanlaştıran ifadeler kullanılırken,

yaşanan şiddet olayları mağdur ya da suçlunun ifadesinden aynen alınarak, açık açık

aktarılmakta, şiddet yeniden ve yeniden farklı biçimlerde uygulanmaktadır (Keyif,

2015). Bu konuda Amerika'da son 30 yılda yapılan araştırmalar birbiri ile tutarlı

sonuçlar ortaya koymakta olan araştırmalara göre, medya yolu ile şiddete tanık olan

çocuklarda saldırgan davranışlarda artış görülmektedir. Buna ek olarak kişilerin şiddete

6

karşı duyarsızlaştığı, şiddet yaşayan kişiye empati gösteremediği, yaşanan şiddeti

hayatın normal bir parçası olarak algıladığı ve genel endişe ve korku düzeylerinin arttığı

gözlemlenmiştir. (Tüter, 2015). Peki, şiddetin görsellerine maruz kalma durumlarında

kaçınmak için ne yapmalıyız? Çağımızda bilgi iletişimi teknolojisi araçları aracılığı ile

kullanıcılar olarak bizler bilgi bombardımanı altında yaşamakta ve ister istemez

özellikle sosyal medyada şiddetin görsellerine maruz kalmaktayız. Bu durum şiddet

içerikli haberler ve görsellerden korunamayacağımız anlamına gelmemektedir. Biz her

şeyden önce en savunmasız maruz kalan kısım olarak çocuklar ve gençlerimizin internet

ortamındaki aktivitelerine ve sosyal medyada takip etiği kişilere dikkat etmeli ve bu tür

içerikler paylaşan kişi veya kuruluşları takip etmemelerini sağlamaya çalışmalıyız.

Diğer önemli husus ise, her ne kadar zor da olsa çocuklarımıza internet bağlantısı olan

her tür bilgi iletişimi araçlarını bizim olmadığımız ortamlarda kullandırmamaya gayret

etmeliyiz. Bu tür içeriklerden etkilenmelerini önlemek ve ayrıca internete bağımlı hale

gelmemeleri için çocuklara günlük internet kullanım zaman sınırı koymak da ayrıca

faydalı olabilecek tedbirlerdendir.

Psikolog Güneri, haberlerde, yaşanan şiddeti en ince detaylarına kadar aktarmanın

mağdura şiddeti yeniden yaşattığını ve bu anlatımın ilgiyi arttırmak uğruna

kullanıldığını belirtmektedir (Güneri’den aktaran Keyif, 2015). Şiddet içerikli haberleri

ve görselleri azalması ve azaltılması için, medya mensupları ve sosyal medyada haber

ve gündemleri yayınlayan kişiler, herkesten büyük bir sorumluluğa sahiptirler.

Eşsizoğlu’na göre; Medya, şiddet olaylarının veriliş biçimi, verilirken kullanılan

cümleler, görüntüler, görüntülerin sıralanış biçimiyle şiddeti yeniden etkili hale

getirerek, şiddetin kendini yeniden üreten ve tekrarlayan bir kavram halini almasını

sağlamaktadır. Eğer şiddet toplumda bir sorun çözme yöntemi, bir ilişki kurma yöntemi

olarak benimsenmişse medya, şiddet içerikli haber yayınlarken haberleri verme

biçimlerinde daha dikkatli olmak zorundadır (Eşsizoğlu, 2012).

3. ARAŞTIRMANIN AMACI

Bu araştırmanın amacı sosyal medyadaki şiddet görsel ve haberlerinin paylaşımlarının

kullanıcılar üzerindeki etkilerini ve bu içeriklerin ilgili kullanıcılar tarafından paylaşım

nedenlerini ortaya koymaya çalışmaktır. Ayrıca, şiddet içerikli haberlerin diğer içerik ve

7

haberlere göre kullanıcılar açısından önemi ve sosyal medyanın bir haber edinme ortamı

olarak kullanıcılar için öncelik derecesi de tespit edilmeye çalışılacaktır. Araştırmada

cevapları aranacak olan araştırma soruları (AS) aşağıda belirtilmiştir:

AS 1: Kullanıcıların sosyal medyayı kullanımını ve yaptıkları paylaşımları

etkileyen unsurlar ile kullanıcıların sosyal medyadaki haber içerik ve haber

alma/edinme tercihleri arasında bir ilişki var mıdır?

AS 2: Kullanıcıların sosyal medyayı kullanımını ve yaptıkları paylaşımları

etkileyen unsurlar ile kullanıcılar için sosyal medyanın haber kaynağı olarak

önemi arasında bir ilişki var mıdır?

AS 3: Kullanıcıların sosyal medyayı kullanımını ve yaptıkları paylaşımları

etkileyen unsurlar ile kullanıcıların sosyal medyayı bireysel gazeteci olarak

kullanımları arasında bir ilişki var mıdır?

AS 4: Kullanıcılar için sosyal medyanın haber kaynağı olarak önemi ile

kullanıcıların sosyal medyadaki şiddet içerikli haberleri normal karşılamaları

arasında bir ilişki var mıdır?

AS 5: Kullanıcılar için sosyal medyanın haber kaynağı olarak önemi ile

kullanıcıların sosyal medyayı bireysel gazeteci olarak kullanımları arasında bir

ilişki var mıdır?

AS 6: Kullanıcılar için sosyal medyanın haber kaynağı olarak önemi ile

kullanıcıların sosyal medyadaki haber içerik ve haber alma/edinme tercihleri

arasında bir ilişki var mıdır?

AS 7: Kullanıcıların sosyal medyayı bireysel gazeteci olarak kullanımları ile

kullanıcıların sosyal medyadaki şiddet içerikli haberleri normal karşılamaları

arasında bir ilişki var mıdır?

AS 8: Kullanıcıların sosyal medyadaki şiddet içerikli haberleri normal

karşılamaları ile kullanıcıların sosyal medyayı kullanımını ve yaptıkları

paylaşımları etkileyen unsurlar arasında bir ilişki var mıdır?

3.1. Araştırmanın Önemi

Bugüne kadar iletişim alanında sosyal ağlar, bloglar ve pazarlama gücü, yeni pazarlama

ve sosyal medya pazarlaması, sosyal medya araçları ve medyadaki şiddet ile ilgili

birçok araştırma yapılmıştır. Ancak günümüzde çok yaygın bir şekilde uygulama alanı

8

bulan bireysel gazetecilik ve kurumsal uygulamalar olarak internet gazeteciliği

isimlerini alan yeni medya gazeteciliğinin neden olduğu sanal ortamda şiddetin

gösterimi ile ilgili araştırmalara halen ihtiyaç duyulmaktadır.

Şiddet haberleri ve görsellerinin medya üzerinden paylaşımı medyanın var olduğundan

bugüne önemli bir sorun olarak karşımıza çıkmaktadır. Yeni medya ortamları ile birlikte

sosyal ağlarda bu çeşit içeriklerin paylaşımının kontrol edilmesi imkansızlaşmaktadır.

Yeni iletişim araçlarından sosyal medya ortamlarının son derece sık kullanımı sonucu

bu ortamlarda paylaşılan ve kullanıcıların istemeden maruz kaldığı şiddet haberleri ve

içeriklerinin paylaşım ve tercih edilme nedenlerine ilişkin detaylı bilgilerin bilimsel

olarak ortaya çıkarılması yeni medya ortamlarında kullanıcıların alışkanlıklarının

belirlenebilmesi için önem taşımaktadır. Bu çalışma, iletişim alanında çok önemli bir

yeri olan sosyal medyada şiddet görsellerinin paylaşım nedenleri ve bunun

kullanıcılarda yarattığı duyguları ortaya koymaya çalışmaktadır.

3.2. Araştırmanın Metodolojisi

Araştırmanın evreni internet ve sosyal medya kullanıcıları, örneklemi ise, sosyal

medyayı en çok kullanan grup olarak düşünülen gençler olması sebebiyle Sakarya

Üniversitesi öğrencileri olarak belirlenmiştir. Araştırmada birincil araştırma

yöntemlerinden 5’li Likert ölçeği ile hazırlanan anket kullanılmıştır. Anket, rastgele

seçim yöntemiyle seçilen Sakarya Üniversitesi öğrencilerine uygulanmıştır.

Araştırmanın sonuçları SPSS programında değerlendirilmiş ve elde edilen sonuçlar

yorumlanmıştır.

3.3. Araştırmanın Kısıtlılıkları

Bu çalışmanın örneklemi Sakarya Üniversitesi öğrencileri olup, çalışma bu örneklem

çerçevesinde 2015-2016 bahar yarıyılı final sınavları öncesinde gerçekleştirilmiştir.

3.4. Araştırmanın Bulguları

3.4.1. Açıklayıcı Bulgular

Demografi: Araştırmaya katılanların %49’u kadın, %51’i erkeklerden oluşmaktadır.

Katılımcıların %83’ü 17-24, %15’i ise 25-34 yaş grubundan oluşmaktadır.

9

Sosyal medya: Katılımcıların %40’ı günde 1-3 saatlerini, %23’ü ise3-5 saatlerini sosyal

medyada geçirdiklerini belirtmişlerdir. Katılımcıların %71’i sosyal medya hesaplarını

aktif olarak kullandıklarını belirtmişleridir. Gündemle ilgili öğrendiğim

haberlerin/gelişmelerin hepsini sosyal medyadaki takipçilerimle paylaşırım diyenlerin

oranı %25’dir. Sosyal medyadan paylaştığım haberler şiddet görselleri içerse dahi

paylaşırım diyenlerin oranı %14’dür. Şiddetin görsellerini rahatsız edici bulanların oranı

%61’dir. Sosyal medyadaki şiddet içerikli haberleri ve görselleri okumayı/incelemeyi

diğer haberlere göre daha çok tercih ederim diyenlerin oranı %19’dur. Sosyal medyada

yayınlanan/paylaşılan haberlerin görsel ağırlıklı olmasını tercih edenlerin oranı %68’dir.

Sosyal medyadaki şiddet içerikli haber ve görsellerin beni rahatsız etmesinden

çekinmeden okur ve incelerim diyenlerin oranı %41’dir. Benim için en önemli haber

alma kaynağı sosyal medyadır diyenlerin oranı %44’dür. Sosyal medyadan uzak

kaldıkça gündemden de uzak kaldığımı düşünürüm diyenlerin oranı %51’dir. Kendimi

gelişmelerle ilgili öğrendiğim haberleri sosyal medyadan hemen paylaşmak zorunda

hissederim diyenlerin oranı %16’dır. Sosyal medyaya bağlanmak yüz yüze

göremediğim arkadaşlarımı görme isteğimi giderir diyenlerin oranı %34’dür. Sosyal

medyada paylaşım yaptıkça kendimi daha çok sosyalleşmiş hissederim diyenlerin oranı

%20’dir. Sosyal medya paylaşımlarımın beğenilmesi ve yeniden paylaşılması benim

için önemlidir diyenlerin oranı %36’dır. Sosyal medyada fikir önderi olduğunu

düşündüğüm kişileri takip ederim diyenlerin oranı %68’dir. Sosyal medyada bir haber

ne kadar çok beğenilmiş ve paylaşılmışsa ben de kendimi o haberi o kadar çok

beğenmek/paylaşmak zorunda hissederim diyenlerin oranı %13’dür. Sosyal medya

benim sosyalleşme ihtiyaçlarımı gideren vazgeçilmez bir ortamdır diyenlerin oranı

%18’dir. Her gün sosyal medyada orijinal veya dikkat çekici bir haber paylaşmak için

kendimi zorlarım diyenlerin oranı ise %9’dur.

3.4.2. Güvenilirlik ve Faktör Analizi Bulguları

Güvenilirlik testleriyle birlikte soruların hangi kategorilere dahil olduğunun ortaya

konabilmesi için faktör analizi gerçekleştirilmiştir. KMO değeri kabul edilebilirdir

(KMO: 0,841). Aynı zamanda Barlett’s testi de verinin faktör için uygun olduğunu

göstermiştir (p=0.000).

10

Tablo 2: Her Faktör için Rotasyonlu Faktör Matriksleri ve Cronbach’s Alpha

Değerleri

Faktör Adı Öge Bileşen*Cronbach's Alpha Değerleri

Eigen Değerleri

Açıklanan Toplam Varyans

Faktör-1 Kullanıcıların sosyal medyayı kullanımını ve yaptıkları paylaşımları etkileyen unsurlar

S22 Sosyal medyada bir haber ne kadar çok beğenilmiş ve paylaşılmışsa ben de kendimi o haberi o kadar çok beğenmek ve/veya paylaşmak zorunda hissederim.

,772

,805 4,86 18,01

S23 Sosyal medya benim sosyalleşme ihtiyaçlarımı gideren vazgeçilmez bir ortamdır. ,759

S19 Sosyal medyada paylaşım yaptıkça kendimi daha çok sosyalleşmiş hissederim. ,722

S24 Her gün sosyal medyada orijinal veya dikkat çekici bir haber paylaşmak için kendimi zorlarım. ,682

S18 Sosyal medyaya bağlanmak yüz yüze göremediğim arkadaşlarımı görme isteğimi giderir.

,560

S20 Sosyal medya paylaşımlarımın beğenilmesi ve yeniden paylaşılması benim için önemlidir. ,559

Faktör-2 Kullanıcılar için sosyal medyanın haber kaynağı olarak önemi

S16 Sosyal medyadan uzak kaldıkça gündemden de uzak kaldığımı düşünürüm. ,731

,727 1,77 13,20

S15 Benim için en önemli haber alma kaynağı sosyal medyadır. ,707

S7 Günde kaç saatinizi sosyal medyada geçiriyorsunuz? ,677

S8 Sosyal medya hesaplarımı aktif olarak kullanırım ,605

Faktör-3 Kullanıcıların sosyal medyayı bireysel gazeteci olarak kullanımları

S9 Gündemle ilgili öğrendiğim haberlerin/gelişmelerin hepsini sosyal medyadaki takipçilerimle paylaşırım.

,809

,636 1,74 9,83S10 Sosyal medyadan paylaştığım haberler şiddet görselleri içerse dahi paylaşırım. ,690

S17 Kendimi gelişmelerle ilgili öğrendiğim haberleri sosyal medyadan hemen paylaşmak zorunda hissederim.

,595

Faktör-4 Kullanıcıların sosyal medyadaki şiddet içerikli haberleri normal karşılamaları

S14 Sosyal medyadaki şiddet içerikli haber ve görsellerin beni rahatsız etmesinden çekinmeden okur ve incelerim.

,787

,511 1,16 9,17

S12 Sosyal medyadaki şiddet içerikli haberleri ve görselleri okumayı/incelemeyi diğer haberlere göre daha çok tercih ederim.

,702

Faktör-5 Kullanıcıların sosyal medyadaki haber içerik ve haber alma/edinme tercihleri

S13 Sosyal medyada yayınlanan/paylaşılan haberlerin görsel ağırlıklı olmasını tercih ederim. ,731

,348 1,11 8,94S11 Şiddetin görselleri rahatsız edicidir.

S21 Sosyal medyada fikir önderi olduğunu düşündüğüm kişileri takip ederim.

,557

,529

11

Genel 0,815

* Not: Çıkarım Metodu: Kaynak Bileşen Analizi, Rotasyon Metodu: Kaiser Normalleştirme ile Varimax, Rotasyon 7

tekrar ile yakınsanmıştır.

Faktör analizi sonucunda anket hazırlanırken belirlenen tüm faktörlere ulaşılmıştır. Elde

edilen faktörler aşağıda belirtilmiştir;

Faktör 1: Kullanıcıların sosyal medyayı kullanımını ve yaptıkları paylaşımları

etkileyen unsurlar.

Faktör 2: Kullanıcılar için sosyal medyanın haber kaynağı olarak önemi.

Faktör 3: Kullanıcıların sosyal medyayı bireysel gazeteci olarak kullanımları.

Faktör 4: Kullanıcıların sosyal medyadaki şiddet içerikli haberleri normal

karşılamaları.

Faktör 5: Kullanıcıların sosyal medyadaki haber içerik ve haber alma/edinme

tercihleri.

Güvenilirlik değeri tekrarlanan ölçümlerde aynı sonuçlara ulaşma derecesini

gösterdiğinden araştırmada güvenilirliğe ihtiyaç duyulur. Bunu gerçekleştirmek için

Cronbach’s Alpha hesaplanmıştır. Cronbach’s Alpha’nın 0,70’in üzerinde olması

durumunda anket güvenilirliği sağlanmış olur. Araştırma anketinin genel Cronbach’s

Alpha değeri 0,815’dir.

3.4.3. Çıkarımsal İstatistik Bulguları

Araştırmanın bu aşamasında hipotez testleri uygulanmıştır. Faktörler ve onların temelini

oluşturan anket soruları Likört ölçekle ölçülmüştür. Korelasyon analizi için Spearman

sıralama korelasyon katsayısı hesaplanmıştır. Gruplar arası farkların testi için

parametrik olmayan Mann-Whitney U ve Kruskal-Wallis H testleri kullanılmıştır.

3.4.4. Faktör 1:

“Kullanıcıların sosyal medyayı kullanımını ve yaptıkları paylaşımları etkileyen

unsurlar” ile “Kullanıcılar için sosyal medyanın haber kaynağı olarak önemi” arasında

önemli (p=0,000) pozitif bir ilişki (r=0,394) vardır. Kullanıcıların sosyal medyayı

kullanımını ve yaptıkları paylaşımları etkileyen unsurlar artıkça kullanıcılar için sosyal

medyanın haber kaynağı olarak önemi de aynı oranda artmaktadır (AS 2).

12

“Kullanıcıların sosyal medyayı kullanımını ve yaptıkları paylaşımları etkileyen

unsurlar” ile “Kullanıcıların sosyal medyayı bireysel gazeteci olarak kullanımları”

arasında önemli (p=0,000) pozitif bir ilişki (r=0,379) vardır. Kullanıcıların sosyal

medyayı kullanımını ve yaptıkları paylaşımları etkileyen unsurlar artıkça kullanıcılar

sosyal medyayı bireysel gazeteci olarak kullanımları da buna paralel olarak artmaktadır

(AS 3).

“Kullanıcıların sosyal medyayı kullanımını ve yaptıkları paylaşımları etkileyen

unsurlar” ile “Kullanıcıların sosyal medyadaki haber içerik ve haber alma/edinme

tercihleri” arasında önemli (p=0,000) pozitif bir ilişki (r=0,201) vardır. Kullanıcıların

sosyal medyayı kullanımını ve yaptıkları paylaşımları etkileyen unsurlar artıkça

kullanıcıların sosyal medyadaki haber içerik ve haber alma/edinme tercihleri de aynı

oranda değişime uğramaktadır (AS 1).

Faktör 2:

“Kullanıcılar için sosyal medyanın haber kaynağı olarak önemi” ile “Kullanıcıların

sosyal medyayı bireysel gazeteci olarak kullanımları” arasında önemli (p=0,000) pozitif

bir ilişki (r=0,301) vardır. Kullanıcıların sosyal medyada bireysel gazetecilik amacıyla

paylaşımları artıkça kullanıcılar için sosyal medyanın haber kaynağı olarak önemi de

aynı oranda artmaktadır (AS 5).

“Kullanıcılar için sosyal medyanın haber kaynağı olarak önemi” ile “Kullanıcıların

sosyal medyadaki şiddet içerikli haberleri normal karşılamaları” arasında önemli

(p=0,000) pozitif bir ilişki (r=0,200) vardır. Kullanıcılar için sosyal medyanın haber

kaynağı olarak önemi artıkça sosyal medyadaki şiddet içerikli haberlerin normal

karşılaması durumu da artış göstermektedir (AS 4).

“Kullanıcılar için sosyal medyanın haber kaynağı olarak önemi” ile “Kullanıcıların

sosyal medyadaki haber içerik ve haber alma/edinme tercihleri” arasında önemli

(p=0,000) pozitif bir ilişki (r=0,281) vardır. Kullanıcıların sosyal medyadaki haber

içerik ve haber alma/edinme tercihleri artıkça kullanıcılar için sosyal medyanın haber

kaynağı olarak önemi de aynı oranda artış göstermektedir (AS 6).

“Kullanıcılar için sosyal medyanın haber kaynağı olarak önemi” sorusuna verilen

cevaplar açısından “Cinsiyet” grupları arasında önemli bir fark vardır. Cinsiyetiniz

13

(p=0,000) sorusuna “Kadın” cevabını verenler kesinlikle katılıyoruma en yakınken

(220,94), “Erkek” cevabı verenler kesinlikle katılmıyoruma en yakındır (179,31).

3.4.5. Faktör 3:

“Kullanıcıların sosyal medyayı bireysel gazeteci olarak kullanımları” ile “Kullanıcıların

sosyal medyadaki şiddet içerikli haberleri normal karşılamaları” arasında önemli

(p=0,000) pozitif bir ilişki (r=0,259) vardır. Kullanıcıların sosyal medyayı bireysel

gazeteci olarak kullanımları artıkça kullanıcıların sosyal medyadaki şiddet içerikli

haberleri normal karşılamaları durumu da aynı oranda artış göstermektedir (AS 7).

3.4.6. Faktör 4:

“Kullanıcıların sosyal medyadaki şiddet içerikli haberleri normal karşılamaları” ile

“Kullanıcıların sosyal medyayı kullanımını ve yaptıkları paylaşımları etkileyen

unsurlar” arasında önemli (p=0,044) pozitif bir ilişki (r=0,101) vardır. Kullanıcıların

sosyal medyayı kullanımını ve yaptıkları paylaşımları etkileyen unsurlar artıkça

kullanıcıların sosyal medyadaki şiddet içerikli haberleri normal karşılama durumları

daha olası olmaktadır (AS 8).

3.4.7. Faktör 5:

“Kullanıcıların sosyal medyadaki haber içerik ve haber alma/edinme tercihleri”

sorusuna verilen cevaplar açısından “Cinsiyet” grupları arasında önemli bir fark vardır.

Cinsiyetiniz (p=0,039) sorusuna “Kadın” cevabını verenler kesinlikle katılıyoruma en

yakınken (210,52), “Erkek” cevabı verenler kesinlikle katılmıyoruma en yakındır

(189,12).

4. SONUÇ VE ÖNERİLER

Sosyal medya bireyler için önemli bir haber kaynağı haline gelmiştir. Özellikle kadın

kullanıcılar için hem sosyal medyanın haber kaynağı olarak önemi, hem de sosyal

medyadan haber içerik ve haber alma/edinme tercihleri erkeklere oranla daha fazladır.

Kullanıcıların sosyal medyayı haber kaynağı olarak önemsemeleri ve onu bireysel

gazetecilik için kullanmaları yaptıkları paylaşımları etkileyen unsurlar olarak dikkat

çekmektedir. Kullanıcıların sosyal medyadaki haber içerik ve haber alma/edinme

tercihleri onların sosyal medyayı kullanımını ve yaptıkları paylaşımları etkileyen

unsurlar arasında yer almaktadır. Bu bulguya göre, şiddet içerikli haberlerin tüketicisi

olan bir kişi paylaşımlarında da bu içeriklere yer vermektedir. Aynı zamanda sosyal

14

medyada geçirilen zaman ve yapılan paylaşımlar kullanıcıların haber tüketim

alışkanlıklarının değişmesine neden olmakta ve sosyal medya ortamlarının sürekli

değişen ve gelişen dinamik bir yapıya sahip olması kullanıcıları da etkileyerek buna

ayak uydurmalarına sebebiyet vermektedir. Sosyal medyanın dinamik yapısı nedeniyle

kullanıcıların sosyal medyadaki haber içerik ve haber alma/edinme tercihlerinin

değişmesi veya çeşitlenmesi kullanıcılar için sosyal medyanın haber kaynağı olarak

önemini de artırmaktadır. Bu durum, kullanıcılar açısından diğer haber alma araçlarına

göre sosyal medyayı tercih etmeleri için bir cazibe yaratmaktadır.

Kullanıcıların sosyal medyayı bireysel gazeteci olarak kullanımları, onlar için sosyal

medyanın haber kaynağı olarak önemini artırmaktadır. Sosyal medyayı haber kaynağı

olarak gören kullanıcılar ise sosyal medyadaki şiddet içerikli haberleri normal

karşılamaktadırlar. Bu bulgu, şiddet ve içeriklerinin kullanıcılar tarafından haberlerin

kaçınılmaz bir parçası olarak kabul ediliyor olması durumunu ortaya koymaktadır. Bu

durum da kullanıcıların yaptıkları şiddet içerikli haber paylaşımlarını sorgulamadan,

çekinmeden yapmalarına neden olmaktadır.

Kullanıcıların sosyal medyayı kullanımını ve yaptıkları paylaşımları etkileyen unsurlar

artıkça kullanıcıların sosyal medyadaki şiddet içerikli haberleri normal karşılama

durumları daha olası olmaktadır. Dolayısıyla TV üzerine yapılan izleme alışkanlıklarını

içeren “Ekme kuramı” bulgularında olduğu gibi, sosyal medyada da geçirilen vakit

artıkça şiddet içerikli haberlere alışılması ve bunların doğal karşılanması söz konusu

olmaktadır. Bu nedenle kullanıcıların sosyal medyada geçirdikleri zamana dikkat

etmeleri, şiddet içeriklerinin paylaşılmasının ve yayılmasının azalmasını sağlamak için

oldukça önemlidir.

KAYNAKÇA

Binark, M. (2007). Yeni Medya Çalışmaları. Ankara: Dipnot yayınları.

Erdal, C. (2012). Medyanın Efendisi Şiddet. İstanbul: doruk Barış Matbaa-Mücellit

Erkuş, A. (2009). Davranış Bilimleri İçin Bilimsel Araştırma Süreci. (2. Baskı). Ankara:

Seçkin Yayıncılık

Erdoğan, İ., Alemdar, K. (2002). Öteki Kuram: Kitle İletişimine Yaklaşımların Tarihsel

ve Eleştirel Bir Değerlendirilmesi. Ankara: Pozitif Matbaacılık.

15

Eşsizoğlu, A. (2012). Medya Haber Yayınlama Biçimlerine Dikkat etmeli.

http://www.haberler.com/medyanin-siddet-icerikli-haberleri-yayinlamasi-4018642-

haberi Erişim Tarihi: 24 Mayıs 2016.

Keyif, Ö. Ş. (2015). Medyanın Haber Dili, Şiddet Uygulayanı Cesaretlendiriyor.

http://www.birgun.net/haber-detay/medyanin-haber-dili-siddet-uygulayani-

cesaretlendiriyor-75555.html Erişim Tarihi: 22 Mayıs 2016.

Özkan, A. (2004). Siyasal İletişim. İstanbul: Nesil Yayınları.

Rigel, N., Batuş, G., Yücedoğan, G., Çoban, B. (2005). Kadife Karanlık. İstanbul: Su

yayınevi

TÜİK. (2015). Hanehalkı Bilişim Teknolojileri Kullanım Araştırması, 2015.

http://www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=18660 Erişim Tarihi: 27 Mayıs 2016.

Tüter, G, Ö. Medyada Yer alan Şiddetin İnsanlar Üzerindeki Etkileri.

http://www.dokudanismanlik.com/makaleler-medyada-yer-alan-siddetin-insanlar-

uzerindeki-etkileri.php Erişim Tarihi: 27 Mayıs 2016.

16