EVROPSKA MONETARNA UNIJA

Osnove i teorija monetarnih integracija● Monetarne asocijacije ili unije su sistemi u kojima se kreiraju i striktno provode monetarne politike i odluke monetarnih vlasti. Dobre monetarne politike su uslov za opšti ekonomski rast i progres. ● Monetarna politika Evropske unije je fundamentalna zajednička politika. Ona je viši oblik integracije koji u svojoj šemi klasifikuje i Balassa. Evrosistem predstavlja vrhunsko integraciono dostignuće moderne epohe. Institucionalno konstituisanje Evropske monetarne unije (EMU) se dogodilo u završnom razdoblju evolucije Evropske unije.Problemi poslije finansijske krize (2008), a kasnije i dužnički problemi Evrozone i cijele Evropske unije samo jedan od težih perioda kada jačaju i EMS, i evro. Bez obzira na probleme, Unija povećava svoj ekonomski i politički uticaj kod važnih svjetskih organizacija, posebno Svjetske banke, MMF, EU, OECD itd.

Krugman i teorija evropskih integracija.

Krugmanov grafikon (dijagram) koristi i gubitaka monetarne unije

● Koristi i gubitke (troškove) od monetarnih integracija predstavlja postotak outputa duž ordinate, dok je stepen integracija na apscisi predstavljen učešćem intratrgovinske razmene unije u nacionalnom outputu.

1

Grafikon modifikacije Krugmanovog grafikona.

Grafikon: Koristi i troškovi monetarnih integracija

● Nesporni su pozitivni efekti i zbog rasta globalne tražnje za evropskom valutom, do koje dolazi zbog odluka mnogih država da dio deviznih rezervi konvertuju u evro. Zbog rasta globalne tražnje za evrom, postepeno jača ekonomski i geopolitički položaj Evropske unije i Evrozone. ● Pretpostavke i uslovi za uspješno funkcionisanje EMU:

Mora postojati jedinstvena valuta i konvertibilnost valuta zemalja članica. Potrebno je prihvatiti učešće na integrisanom tržištu kapitala EU. Jedinstven pristup međunarodnom finansijskom tržištu. Monetarnu politiku vode centralna banka, sistem centralnih banaka, a

fiskalni sistemi se moraju značajno harmonizovati. Ravnoteža monetarnih agregata. Obaveza harmonizacije ekonomskog i političkog sistema itd.

Teorijske osnove monetarne politikeTroškovi odricanja od fleksibilnog deviznog kursa. Potrebu za posjedovanjem vlastite valute motiviše samostalnost u utvrđivanju deviznog kursa, odnosno njegove promjene i regulacije. Nacionalne vlasti koriste promjene kurseva radi očuvanja makroekonomske stabilnosti i amortizovanja problema koje donose krizni periodi. Ekonomisti su uočili da promjene kurseva apsorbuju tzv. asimetrične šokove, pa se nacionalne vlade teško odriču kreiranja devizne politike i deviznih kurseva.

2

Monetarna integracija oduzima ovo pravo, a time i šanse za ublažavanje periodičnih ekonomskih šokova. Grafikon pojednostavljenog AD-AS modela pokazuje aktivno upravljanje politikom deviznog kursa u različitim prilikama:

Grafikon: Uloga deviznog kursa u neutralizaciji šokova

Grafikon: Prilagođavanje deflatornom šoku (slučaj fleksibilnih cijena i zarada)

● Grafikon prikazuje primjer šoka na strani tražnje koji dovodi do pada outputa (za ΔY). To djeluje na promjene početnog stanja AD-AS. Krivu AS determiniše nominalna zarada. Padom nominalnih zarada kriva AS se pomjera udesno ka AS', što prati rast outputa.

3

Grafikon: Monetarna politika u IS-LM modelu

Ideje, nastanak i istorijski razvoj EMS i EMU● Istorija monetarnih integracija na evropskom tlu zadire u duboku prošlost. Već je stari Rim, pravno i vojno uređena država, teritorijalno i ekonomski integrisao cijelo carstvo (na evropskim i dostupnim istočnim teritorijama). ● Evrointegracije počinju Pariškim ugovorom (1951), i nastavljaju se Rimskim ugovorom (1967) o formiranju EEZ. Ideja o EMU je promovisana na samitu u Hagu (1969), prije sloma sistema iz Breton Vudsa i ukidanja zlatne konvertibilnosti dolara. EEZ se morala osigurati od većih valutnih fluktuacija (model "zmije u tunelu"). Iniciran Vernerovim izvještajem, Evropski savjet (1979) odlučuje o stvaranju Evropskog monetarnog sistema (EMS). On predstavlja odgovor na krizu sistema iz Benton Vudsa. Zajednica želi monetarnu stabilnost i napuštanje dolarske dominacije. Želeći da sačuva stabilnost kurseva valuta u EMS, Unija postavlja slijedeće ciljeve:- Stabilnost deviznih kurseva između zemalja članica Unije.- Dalje unapređenje integracija.- Rast konvergencije između privreda zemalja članica Unije.- Stabilizacija međunarodnih ekonomskih odnosa.- Borba protiv inflacije, odnosno očuvanje cjenovne stabilnosti.

Novi plan realizacije monetarne unije je dobila Komisija guvernera centralnih

4

banaka članica Zajednice (predsjedavanje Žaka Delora). Predviđa tri faze stvaranja Evropske monetarne unije (EMU).U prvoj fazi (1990-1994) treba stvoriti jedinstveno evropsko tržište i uvesti punu slobodu kretanja rada, usluga i kapitala. Ukidanje restrikcija bi liberalizovalo kretanje kapitala. Intenzivira se kooperacija centralnih banaka članica. To su periodi veće nezaposlenosti, recesija, javnih deficita, valutnih nestabilnosti itd. Druga faza (1994-1998) počinje Ugovorom iz Mastrihta (1992), kada je određen datum pristupanja članica EMU. Da bi članice mogle ući u EMU, morale su ispuniti kriterijume konvergencije. Zbog pomoći manje razvijenim zemljama (Španiji, Grčkoj, Portugalu i Irskoj), uspostavlja se kohezioni fond u koji su uglavnom preusmjereni postojeći fondovi. U Frankfutru se osniva Evropski monetarni institut (EMI-European Monetary Institute). Odlučeno je da jedinstvena valuta bude evro (1995). Usvojena je dinamika uvođenja zajedničke valute. Konačno, formirana je Evropska centralna banka (Europan Cenral Bank, ECB) sa sjedištem u Frankfurtu.U trećoj fazi (1999) je uspostavljena EMU. Izvršeno je nepovrano fiksiranje kurseva nacionalnih valuta prema evru (1998) i ustanovljena vrijednost evra. Do kraja 2002. godine evro postaje jedinstvena valuta EMU, a ECB preuzima ingerencije monetarne politike. Od ECB i centralnih banaka članica stvoren je ESCB.

Početke evrointegracija pedesetih godine prošlog vijeka prate osnivanje EPU (Evropske platne unije) i kliring među članicama. Jača regionalna saradnja, a stare članice nastoje "parirati" američkom dolaru. Deficiti u EPU se "prebijaju" a zemlje deficitari ih automatski pokrivaju kreditima određenim u okviru kvota za svaku zemlju. Transakcije je obavljala Banka za međunarodne obračune. Već 1958. godine EPU prestaje sa radom, jer je uspostavljena konvertibilnost za desetak evropskih valuta. Sedamdesetih godina se događaju fundamentalne promjene. Članice EEZ (1973) se udružuju protiv dolarske dominacije. Utvrđene su granice fluktuacija za evropske valute +/-2,25% dogovorenih pariteta. Te godine se uspostavlja Evropski fond za monetarnu saradnju, a slijedeće, evropska obračunska valuta kojom se izračunavaju poravnanja u EIB, Evropskom fondu za razvoj itd.

5

Mastriht i zajednička monetarna politika EU. Uspjeh EMS ubrzava stvaranje monetrane unije (MU). Jer, EMS nije bio uspješan samo u stabilizaciji nominalnih deviznih kurseva, već je djelovao antinflaciono. Fiksiranje kurseva u odnosu na njemačku marku je značilo da članice prihvataju njemačku inflaciju. Ali, one su mogle redefinisati paritete, koristeći instrumente kontrole tokova kapitala ili tzv. kapitalnu kontrolu, i izbjeći striktno praćenje njemačkog modela.

Značaj sastanka u Madridu. Na sastanku u Madridu (1995) je planirano osnivanje MU do 1.1.1999. Odluka se morala donijeti do sredine 1998. godine prema podacima iz perioda do 1997. godine, koji su bili relevantni za ulazak u EMU. U Madridu je odlučeno da se evropska valuta zove evro, pri čemu je procijenjeno da se nova valuta fizički uvodi u opticaj 2002.

Treći period integracija počinje 1999. godine, nepovratnim fiksiranjem kurseva prema evru i promjenama eksterne valutne politike.

Tabela 9.1: Nepovratno fiksiranje kurseva prema evru1 Evro (€) Zemlje EU1,95583 DEM Njemačka13,7603 ATS Austrija6,55957 FRF Francuska166,386 ESP Španija0,787564 IEP Irska1936,27 ITL Italija40,3399 LUF Luksemburg2,20371 NLG Holandija40,3399 BEF Belgija200,482 PTE Portugal5,94573 FIM Finska340,75 GRD Grčka

Izvor: Evropska centralna banka, Monthly Bulletinnkfurt, 1999.Nepovratno fiksiranje je izvršeno 31. decembra 1998.Kursevi valuta evropskih zemalja su prikazana u tabeli X.X. Kasnije, ERM mijenja ERM II (članice su Grčka i Danska). U ERM II limiti dozvoljenog fluktuiranja prema evru su +/- 15%.

6

Evro se izborio za status globalne valute, koji se stiče ispunjavanjem uslova:- Odsustvo državne kontrole. - Postojanje jake države (kao npr. SAD). - Postojanje zlatne, srebrne ili monetarne podloge. - Postojanje dugoročnog povjerenje u valutu.

Članice Evrozone. EMU je "de facto" profunkcionisala početkom 1999. Tabela: Status članica EU u EA (2015)

Članice Evrozone Nečlanice Evrozone Države članice izvan Evrozone

Belgija Bugarska DanskaNjemačka Češka Republika Velika Britanija

Irska MađarskaGrčka Poljska

Španija RumunijaFrancuska Švedska

Italija HrvatskaKipar

LuksemburgMalta

Holandija Austrija

PortugalijaSlovenijaSlovačkaFinska

EstonijaLatvija

Litvanija

Tabela 9.3: Demografski i makroekonomski pokazatelji EAKriteriji za uvođenje zajedničke valute iz Mastrihta. Prilikom uvođenje zajedničke valute postojali su slijedeći uslovi:

7

- Fleksibilnost cijena i nadnica.- Mobilnost faktora proizvodnje.- Odgovarajući stepen otvorenosti nacionalne ekonomije.- Sličnost stopa inflacije.- Diverzifikacija proizvodnje i potrošnje.- Integracija finansijskih tržišta, fiskalna i politička integracija.

Javni deficiti u EMU do izbijanja finansijske krize. Javni deficit poslije krize.

Prednosti i nedostaci monetarne unije. Prednosti EMU su:- Eliminišu se troškovi intervalutarnih transakcija. - Eliminišu se problemi komparacija cijena i izrade kalkulacija (ponuda).- Smanjuju se rizici prilikom inostranih ulaganja.- Lakše se prevazilaze makroekonomski problemi, a posebno pitanje inflacije.- Stabilne i transparentne cijene utiču na internu i eksternu konkurentnost

(posebno na međunarodnim tenderima).

Nedostaci EMU su:- Visoki troškovi konverzije.- Gubi se monetarni suverenitet, i posebno, fleksibilni devizni kurs. - Ograničenja koja proističu iz Pakta za rast i stabilnost (ograničeni fiskalni

deficiti).

Evrosistem je dio ESCB čija je misija čuvanje cjenovne stabilnosti, finansijska stabilnost tržišta, i nastavak finansijskih integracija. Zadaci Evrosistema su : - Vođenje monetarne politike (ECB i NCB vrše emisiju novca u Evrozoni). - Devizne operacije, devizni kurs i likvidnost. - Funkcionisanje platnog sistema. - Upravljanje deviznim rezervama.

Problemi funkcionisanja ERM

8

Početkom 1972. godine članice EZ su pokušale limitirati dozvoljena odstupanja svojih valuta od +/-2,25%. Očekujući pristupanje Velike Britanije, Norveške, Danske i Irske u EZ (učesnici modela nazvanog monetarna zmija (Snake)) traže rješenja za valutnu stabilnost. Prvih godina monetarna zmija loše funkcioniše, a neke zemlje, kao Velika Britanija i Irska ubrzo po pristupanju napuštaju sistem.

Grafikon 9.7: Monetarna zmija

● Mehanizam razmjene stranih valuta (Exchange Rate Mechanism (ERM)) je bio okosnica monetarnog jedinstva. Monetarna prilagođavanja su razmjenu valuta činila različitom u odnosu na druge sisteme. Broj zemalja, ekonomska snaga i interakcija njihovih privreda traže brz i optimalan protok roba i kapitala. Na sistem su uticale i odluke zemalja izvan evrovalutnog sistema (Švedska, Norveška i Finska). Granice tolerancije su se kretale u rasponu od +/-2,25%. Ministri finansija (1992) su za skoro sve članice odobrili fluktuacije do +/-15%. Bilo je i izuzetaka. Prva zemlja koja je koristila izuzeće, bila je Italija. U početku je mogla koristiti stopu promjena do +/-6%, ali je kasnije (1990) prihvatila raspon +/-2,25%. Njemačka marka. Kako je marka došla u vodeću poziciju? Prije svega, posjedovala je moć intervencije prema američkom dolaru (snagu joj daje Bundesbanka). Slabije valute nisu podnosile strategijske valutne intervencije, što je često vodilo valutnim problemima. Funkcija kontrole kapitala.

9

Evropska centralna bankaTeorijsko-doktrinarni aspekti razvoja ECB Izbor između dva modela bankarstva.

Grafikon: Odnos prosječne stope inflacije i indeksa političke nezavisnosti

Grafikon 9.10: Nezavisnost i odgovornost centralnih banaka

Pravni aspekti funkcionisanja ECB

10

Formalno pravni aspekti funkcionisanja ECB. Prema članu 105. Sporazuma iz Mastrihta osnovni zadatak ECB je održavanje cjenovne stabilnosti. U tom članu se, pored ostalog, navodi da "će bez predrasuda prema cjenovnoj stabilnosti ECB podržavati opštu ekonomsku politiku Zajednice, kako bi doprinjela uspjehu Zajednice kao što je utvrđeno u članu 2." Kako član 2. definiše ciljeve iz sfere zaposlenosti, tako su i ECB-u implicitno nametnuti sekundarni ciljevi. No, primarni zadatak monetarne institucije je cjenovna stabilnost evropskog ekonomskog prostora, što traži makroekonomske i političke pretpostavke. Instrumenti za održavanje cjenovne stabilnosti su uglavnom opšteprihvaćene mjere koje su empirijski dokazane na sličnim problemima u najrazvijenijim svjetskim privredama.

Shema: Organizaciona struktura Evrosistema

11

EVROSISTEM

Savjet guvernera

Izvršni odbor ECB

Guverneri nacionalnih centralnih banaka

Nacionalne centralne banke

Evropska centralna bankaECB

Nacionalne centralne bankeEvropska cnetralna

bankaECB

Ciljevi i funkcionisanje ECBKljučni (primarni) zadaci i odgovornost ECB su:

Definisanje politike Evrosistema (monetarna, cjenovna stabilnost, inflatorni rizici). Prvi zadatak je čuvanje cjenovne stabilnosti i stvaranje uslova za finansijsku stabilnost. Inflacija treba biti ispod, ali blizu 2% uz održavanje likvidnosti bankarskog sektora.

Odlučivanje, koordiniranje i nadgledanje operacija monetarne politike. Izdavanje novčanica (planiranje štampanja i emisije evra, sigurnost i kvalitet

novčanica i sprječavanje krivotvorenja). Intervencije na deviznim tržištima, tj. kupovina i prodaja vrijednosnih papira

(ponekad i sa pojedinim NCB). Poslovi međunarodna kooperacije. Usvajanje internih akata, smjernica i instrukcija za Evrosistem i van

Evrosistema.

Uz primarne ciljeve, ECB brine o strategijskom i taktičkom menadžmentu deviznih rezervi, nadgleda finansijske rizike (posebno rizike vrijednosnica), priprema zakonske izvještaje (mjesečni bilten, konsolidovani sedmični izvještaj Evrosistema, godišnje izvještaje i dr.), upravlja IT sistemima i nadgleda nacionalne i institucije u EU.

Saglasno principima decentralizacije, odgovornost i zadaci NCB u okviru Evrosistema se svode na slijedeće:

Emisija evra u koordinaciji sa ECB (novčanice evra u opticaj puštaju NCB). Upravljanje vlastitim deviznim rezervama. Upravljanje deviznim rezervama (obračun transakcija za ulaganje u devizne

rezerve ECB). Transakcije, tj. obezbijeđenje komercijalnih banaka sa novcem centralne

banke. Kontrola platnog sistema. Prikupljanje statističkih podatka. Obavljanje određenih aktivnosti izvan ESCB

Ukupno uplaćeni kapital od strane cb iz Evrozone iznosi 7,619,884,851 evro: Učešće NCB iz Evrozone u kapitalu ECB

Nacionalne centralne banke Kapitalni ključ, ili Uplaćeni

12

učešće u kapitalu (%)

kapital (000 €)

Banque Nationale de Belgique (Belgija) 2.5 268,222Deutsche Bundesbank (Njemačka) 18.0 1,948,209Eesti Pank (Estonija) 0.2 20,871Central Bank of Ireland (Irska) 1.2 125,646Bank of Greece (Grčka) 2.0 220,094Banco de España (Španija) 8.8 957,028Banque de France (Francuska) 14.2 1,534,899Banca d'Italia (Italija) 12.3 1,332,645Central Bank of Cyprus (Kipar) 0.2 16,378Latvijas Banka (Latvija) 0.3 30,537Lietuvos bankas (Litvanija) 0.4 44,729Banque centrale du Luxembourg (Luksemburg)

0.2 21,975

Central Bank of Malta (Malta) 0.1 7,015De Nederlandsche Bank (Holandija) 4.0 433,379Oesterreichische Nationalbank (Austrija)

2.0 212,506

Banco de Portugal (Portugalija) 1.7 188,723Banka Slovenije (Slovenija) 0.3 37,400Národná banka Slovenska (Slovačka) 0.8 83,623Finlands Bank (Finska) 1.3 136,005

U k u p n o: 70.4 7,619,885Izvor: https://www.ecb.europa.eu/ecb/orga/capital/html/index.en.html

Instrumenti monetarne politike ECBEvropska centralna banka koristi slične instrumente monetarne politike:

Operacije na otvorenom tržištu, Kreditne pogodnosti.

13

Politiku rezervi likvidnosti.

● Preko operacija na otvorenom tržištu, odnosno kupovinom i prodajom vrijednosnih papira, ECB upravlja kamatnim stopama i likvidnošću tržišta novca. Operacije na otvorenom tržištu ECB se odnose na: glavne operacije refinansiranja, dugoročne operacije refinansiranja, operacije finog prilagođavanja i strukturne operacije. ECB odlučuje koje će instrumente i uslove koristiti.

Politiku obaveznih rezervi (minimum reserves) reguliše čl. 19 Statuta ESCB i ECB, po kome je ECB ovlaštena da članicama naloži držanje minimalnih rezervi kod ECB i nacionalnih centralnih banaka. Minimalne obavezne rezerve utvrđuje Savjet guvernera. One su i izvor prihoda ECB, i različite su za svaku članicu Unije. Na obavezne rezerve nacionalne centralne banke plaćaju kamatu (tzv. stopu remuneracije) u visini kamatne stope ECB za glavne operacije refinansiranja. Politikom minimalnih rezervi se postižu slijedeći ciljevi:

Stabilizacija kamatnih stopa na tržištu novca u cilju amortizovanja šokova bankarskog sistema koji se odnose na likvidnost.

Kontrola monetarne ekspanzije.

Dakle, politikom minimalnih rezervi se stabilizuju kamatne stope, održava likvidnost, i vrši kontrola kreditne ekspanzije. Navedene aktivnosti su u funkciji realizacije primarnog cilja ECB, a to je održavanje cjenovne stabilnosti u EA i EU, što u velikoj mjeri doprinosi stabilnosti evra.

Tabela: Instrumenti monetarne politike ECBOperacije monetarne

politikeVrsta

transakcijaDospijeće Učestalost Procedura

ponudeOPERACIJE NA OTVORENOM TRŽIŠTU

14

Glavne operacije refinansiranja

Reverzne transakcije

Dvije sedmice Sedmično Standardna ponuda

Operacije refinansiranja u

dugom roku

Reverzne transakcije

Tri mjeseca Mjesečno Standardna ponuda

Operacije finog prilagođavanja

Valutni swap

Nestandardizirani

Neredovno

Bilateralni dogovori

Direktna kupovina

Nestandardizirani

Neredovno

Bilateralni dogaovori

Strukturne operacijeReverzne

transakcijeStandardizira

no i nestandardizir

ano

Redovno i neredovno

Standardna ponuda

Direktna kupovina

- Neredovno

Bilateralni dogovori

USTALJENE KREDITNE POGODNOSTI (STANDING FACILITIES)

Kreditne pogodnosti za nepredviđene

okolnosti

Reverzne transakcije

Prekonoćne Uz odobrenje

Druge strane

Depozitne pogodnosti

Depoziti Prekonoćne Uz odobrenje

Druge strane

POLITIKA REZERVI LIKVIDNOSTI

Provodi se putem minimalne i obavezne rezerve. Obračunava se krajem mjeseca.

Zajednička evropska valuta evro● Evro je zvanična valuta jednog od najjačih ekonomskih blokova svijeta. Razvijena ekonomija i geopolitički značaj u širem regionu, zajedničko tržište i evro su odrednice Evropske unije i Evrozone na geopolitičkoj sceni. ● Ekonomska i politička moć Evropske unije raste, a evro postaje značajna svjetska moneta. ● U borbi da preuzme dominanaciji među svjetskim valutama, evru najveće tečkoće stvaraju: svjetska recesija, kriza u Ukrajini, neriješeni odnosi sa Rusijom, a posebno dužnička kriza Evrozone.

15

● Pored toga, Rusija i Kina, uz podršku ostalih članica BRIKS žele preuzeti veće učešće u ukupnim svjetskim plaćanjima, nudeći vlastite valute kao zamjenu za globalne rezervne valute. Prema podacima SWIFT-a kineski juan je u martu 2015. godine sa 2,03% zauzimao peto mjesto od najčešće korištenih valuta u međunarodnoj trgovini (u februaru je bio na sedmom mjestu sa 1,81%, dok u međunarodnim plaćanjima u decembru 2014. godine učešće juana iznosi 2,17%). Tako kineska valuta potiskuje kanadski i australijski dolar. Kako MMF svakih pet godina razmatra sistem "specijalnog prava vučenja" (Special Drawing Rights/SDR), zbog pozicioniranja u međunarodnoj razmjeni juan bi mogao biti proglašen za službenu rezervnu svjetsku valutu. Trenutno se MMF usklađuje prema kursu američkog dolara, evra, jena i funte sterlinge. Kina je već uputila službeni zahtjev MMF-u za dodijelu "specijalnih prava vučenja", a pozitivna odluka MMF bi mogla u potisnuti funtu sterlingu i jen (Financial Times, 2015).

● Dolar je još uvijek vodeća globalna valuta, pri čemu se ni snaga američke privrede, ni dolar ne smiju relativizovati. ● Prema ISO standadima (4217) "EUR" je skraćenica a "evro" je njen pun naziv. Evro se obiljležava sa grčkim slovom € (epsilon) i simbolizuje prvo slovo riječi Evropa. Poprečno postavljene linije simbolizuju stabilnost evra. Banknote... Evropski novac kroz istoriju.

268-301, Rimski imperator Dioklecijan reformiše kovanje novca i uspostavlja zajedničku valutu u obliku prvobitnog zlatnog standarda.

Oko 755, Pipin Mali, Franački kralj uvodi srebrni denier, novac koji do kraja srednjeg vijeka služi kao evropska novčana jedinica.

Oko 775, kralj Mersije u srednjoj Engleskoj kuje srebrne penije (kasnije sterlinge).

1251-1252, Italijanski gradovi-države Venecija, đenova i Firenca, trguju zlatom sa sjevernom Afrikom, pa kuju zlatnike za širu upotrebu.

XIII vek, italijanski bankari koriste mjenice i stvaraju sistem od Engleske do Kaspijskog mora.

Oko 1460, Venecija i Milano kuju teže srebrnjake, a slične kovanice se pojavljuju u Švajcarskoj, Njemačkoj, Francuskoj i Engleskoj.

1661, banka iz Stokholma prva uvodi papirnu novčanicu. 1789-1796, u vrijeme revolucije vlada Francuske uvodi papirne obveznice koje koristi i kao platežno sredstvo.

1797-1821, Engleska banka obustavila isplate u zlatu u zamjenu za papirni novac.

16

1865, Francuska, Belgija, Italija, Švajcarska, Grčka i Bugarska uspostavljaju Latinsku monetarnu uniju, standardizujući kovnice. Njemačka i Italija nakon ujedinjenja usvajaju jedinstvenu valutu.

1872, Danska, Norveška i Švedska stvaraju Skandinavsku monetarnu uniju. 1873, Njemačka, Francuska i Sjedinjene Države usvajaju zlatni standard.

(Engleska 1821). Krah zlatnog standarda 1914. 1928, Evropa se vraća zlatnom standardu, koji krahira zbog Velike depresije.

Do 1936 evropske valute se nisu vezale za zlatne rezerve. 1944, u Breton Vudsu usvojeni dolarski zlatni standard i fiksni režim

kurseva. 1958, stvorena je EEZ sa konačnim ciljem uspostavljanja monetarne unije. 1971-1973, Međunarodni monetarni sistem odbacuje fiksne kurseve.

Valutna stabilnost EZ se ostvaruje sistemom snake, ili "zmije u tunelu". 1979, uspostavljen EMS koji od članica zahtijeva zaustavljanje fluktuacija.

Uvodi se ECU, knjigovodstvena jedinica EZ. 1989, Komisija donosi dokument III-faznog procesa stvaranja ekonomske i

MU. 1990, prva faza EMU; ukida se većina ograničenja u prometu kapitala

između članica. 1991, u Mastrihtu je dogovoren nacrt Sporazuma o EU i uslovima za

jedinstvenu evropsku valutu do 1999. 1994, osnovan Evropski monetarni institut; počinje druga faza

uspostavljanja MU. Mart 1998, Komisija preporučuje usvajanje evra od 1.1.1999. (Njemačka,

Francuska, Italija, Španija, Portugalija, Irska, Belgija, Holandija, Austrija, Finska i Luksemburg).

● Iz istorijskog pregleda se može zaključiti: zajednička novčana jedinica je kao želja i cilj većine evropskih zemalja mnogo starija od uvođenja evra. ● Dvadeseti vijek obilježava ideja zajedničke evropske valute. Prve ideje 1929. godine je nudio Gustav Štreseman, da bi poslije četrdeset godina (1969) Evropska komisija inicirala stvaranje MU. Tokom 1970. godine Vernerov plan je bio prirodni nastavak tih procesa. Ipak, plan se nije realizovao zbog problema

17

izazvanih naftnim šokovima i "padom" Bretton-Woodsa (i objavom da SAD više ne garantuju konverziju eksternih dolara u zlato). ● U Vernerovom izveštaju (1970) se predlaže da se do 1980. stvori MU.● Delorov komitet aktuelizira monetarne integracije. U Mastrihtu se potpisuje Ugovor o EU (TEU).

Koristi od uvođenja evra.

Danas, bez obzira na eksterne šokove i krize u segmentima svjetske ekonomije, Evropska unija kroz monetarnu politiku želi ostvariti dva važna cilja: - povećati spoljnu konkurentnost, i - afirmisati evro kao vodeću svjetsku valutu.

Glavne prednosti i nedostatci od uvođenja evra su: ● Prednosti uvođenja e v ra - redukcija visokih troškova finansijskih transakcija; - eliminisanje mogućih rizika izazvanih valutnim nestabilnostima i neželjenim

razlikama u kursevima nacionalnih valuta; - integracija finansijskih tržišta i transparentna politika cijena, te cjenovna

stabilnost; - uloga svjetske valute i prednosti koje ta uloga donosi.

Svjetske finansijske rezerve se sve više transferišu u evro. Ove i druge prednosti uvođenja evra imaju povoljan uticaj na ekonomije evropskih zemalja. Evro poboljšava makroekonomsku i društvenu situaciju, ne samo u Evropi, već i globalno.

● Nedostaci uvođenja e v ra - Odustajanje od vlastite monetarne politike i kreiranja deviznog kursa;- Najveći nedostatak evra su ogromni troškovi uvođenja. - Integracija monetarnog sektora stvara gubitke radnih mjesta u monetarnim

institucijama i sporednim djelatnostima. - Neracionalno ponašanje i fiskalna probijanja od strane nekih vlada.

18

SB

A

DD1

deviznikurs

Iznos devizaS1 S2

K2

K1

Prijete li nove krize?

Evro i dolar: partneri i/ili rivali?

Grafikon: Ravnotežni devizni kurs

Pri kursu K1 u tački A su izjednačene ponuda i tražnja za devizama, pa je platni bilans u ravnoteži. Rast tražnje za devizama pomjera tražnju iz D u D1, odnosno u tačku V u kojoj je platni bilans uravnotežen, ali pri novom kursu.

Kvantitativna analiza. Odnos evra sa dolarom i dr. valutama.

Finansijska kriza u SAD i funkcionisanje Evropske monetarne unije

Grafikon: Rast realnog BDP

19

Izvor: Eurostat i Haver Analytics

● Iz grafikona se vidi da su prije izbijanja krize Grčka i Irska imale brži rast od prosjeka EA i Njemačke. Od 2008. godine, Evrozona i Njemačka stagniraju, a Grčka i Irska bilježe pad ekonomske aktivnosti. Kriza iz SAD je podstakla problem dužništva, koji je veoma brzo eskalirao u dužničku krozu Evrozone.

Grafikon: Cijene nekretnina u odabranim zemljama Evrozone

Napomena: I kvartal 1998=100. Izvor: Hiebert and Vansteenkiste (2009).

Shema: Prenošenje krize iz Amerike na tržište Evrope

20

Izvor: Watt Andrew, The Economic and Financial crisis in Europe: addressing the causes and the repercussions, EEE Policy Brief, No. 3 – 2008.

EU i kriza iz SAD. Finansijska integracija Evrozone je omogućila lako prenošenje kriza iz zemlje u zemlju, pa je ranije kreiran sistem osiguranja finansijske stabilnosti koji će uz solidarnost članica, osigurati:

Fiskalnu održivost. Privredni rast. Makroekonomsku i monetarnu ravnotežu. Dugoročnu stabilizaciju finansijskog sektora.

Stoga već poslije prvog "naleta" krize Evropska unija i Evrozona donose hitne antikrizne mjere:

Intervencije na makroekonomskoj stabilizaciji. Finansijsku pomoć. Fiskalnu konsolidaciju.

● Evropska unija je usvojila više fundamentalnih programa i planova od kojih se izdvajaju: Evropski fond za finansijsku stabilnost (European Financial Stability Facility - EFSF), Evropski mehanizam za finansijsku stabilnost, (European

21

Financial Stability Mechanism - EFSM), Evropski ekonomski plan oporavka, velike procedure za deficit, program pomoći za Grčku i Irsku, programe za ostale ugrožene zemlje i druge mjere. ● Unija se opredijelila za dugoročne mjere i trajne antikrizne mehanizme: jači nadzor i uvođenje evropskih stabilizacionih mehanizama zasnovanih na reformama pakta za stabilnost i rast (Stability and Growth Pact - SGP). ● Predviđaju se i: čvršći fiskalni okviri članica, integrisan i efikasniji nadzor fiskalnih sistema, te oštrije komunitarne sankcije.

Krizni mehanizmi i paketi pomoći MMF.

U saniranje finansijske i dužničke krize je uključena i ECB koja je smanjila kamatne stope i donijela mjere u dva programa:

Program pojačane kreditne podrške. Program tržišta hartija od vrijednosti.

Globalna finansijska kriza se nastavlja na dužničku krizu. Njihovo trajanje se ograničava na četiri perioda/faze:

period finansijskih tenzija, period intenziviranja krize, period privremenog poboljšanja na finansijskim tržištima, i posljednja faza je kriza državnog duga (dužnička kriza).

Period finansijskih tenzija.Intenziviranje finansijske krize.

U trećem kvartalu 2008. godine se donose mjere tzv. pojačane kreditne podrške: Produžavanje ročnosti povećanjem likvidnih sredstava za dugoročno

refinansiranje, čime su u određenoj mjeri smanjena problemi refinansiranja bankarskog sistema EA.

Evrosistem uvodi tender procedure za raspodjelu sredstava po fiksnoj stopi za refinansiranja, uz neograničen pristup centralnih banaka prema tim sredstvima (pomoć za kratkoročnu likvidnost).

22

Evrosistem je privremeno osigurao likvidnost u stranim valutama, a najviše u US$ (valutni svop ugovori1). Ova mjera pomaže bankama koje su imale velike deficite dolara.

Lista kolaterala prihvatljivih od strane Evrosistema tokom finansijske krize je proširena, pa banke koriste veći dio sredstava za dobijanje likvidnih sredstava od centralnih banaka.

U okviru Programa kupovine pokrivenih obveznica, Evrosistem od maja 2009. do juna 2010. godine kupuje evroobveznice emitovane u EA za 60 mlrd evra, čime se oživljava gotovo zamrlo tržište pokrivenih obveznica.

Period privremenog poboljšanja uslova na finansijskom tržištu.

● Kriza državnog duga. Početkom 2010. godine se javljaju nove teškoće. Kriza državnih dugova donosi probleme tržištima vladinih obveznica nekih članica Evrozone. Spred desetogodišnjih obveznica nekih članica i obveznica Njemačke brzo raste. Razlozi za ovo su briga za održivo finansiranje javnog sektora u tim zemljama. Stoga Evrosistem pokreće Program tržišta HoV za intervencije i poboljšanje likvidnosti tržišta javnih i privatnih dužničkih HoV Evrozone. Na zahtjev MMF i EU, sredinom 2010. godine ECB ukida limit minimalnog kreditnog rejtinga za kvalifikovanost kolaterala za obveznice Grčke. Tako ECB, uz cjenovnu stabilnost kao osnovni statutarni zadatak, pomaže i solventnost banaka, kako bi se pod korektnim uslovima osigurali krediti za realni sektor i stanovništvo.

Poslije hitnih mjera, bilo je neophodno donijeti dugoročne mjere koje bi učvrstile trend pozitivnih makroekonomskih kretanja. Jer, iako ima znakova ekonomske stabilizacije, Evropska unija, a posebno Evrozona se suočava sa novim iskušenjima. Stoga su neophodne mjere, ali i dalji razvoj institucija praćen regulatornim reformama. U tom smislu, preporuke ECB na jačanju makroekonomske stabilnosti se svode na slijedeće:1 Valutni svop štiti od deviznih rizika. To je ugovaranje istovremene kupovine i prodaje dvije valute u dva perioda. U prvoj transakciji klijent kupuje-prodaje jednu, a banka prodaje-kupuje drugu valutu (datum izvršenja je na spot valuti). U drugoj, klijent prodaje-kupuje jednu, a banka kupuje-prodaje drugu valutu. Datum valute druge transakcije je datum u budućnosti. Kurs po kome se ugovara prva transakcija je spot kurs, dok se druga transakcija ugovara na forvard (terminskom) kursu. Kamatni svop je razmjena jednog kamatnog toka za drugi bez istovremene razmjene glavnice. Kamatni svop je instrument zaštite od kamatnog rizika.

23

Sprovođenje fiskalne konsolidacije i održive javne finansije. Promocija održivog rasta i otvaranje novih radnih mjesta. Unaprijeđenje koncepta kriznog menadžmenta. Poboljšanje ekonomskog upravljanja. Jačanje finansijskog sektora.

Kako bi održala likvidnost Evropska unija preko EFSM, početkom četvrtog kvartala 2011. godine prvi put emituje obveznice sa dospjećem dužim od 10 godina (4 mlrd evra na 15 godina i 3% kamate). Naveća tražnja za obveznicama je zabilježena u Evropi (čak 92%). Obveznice su najviše kupovane u najrazvijenijim zemljama, Njemačkoj, Francuskoj i Velikoj Britaniji. Međutim, ovome su se oštro suprostavili evroskeptici, pa je došlo do sudskih epiloga. Jedan od njih je i tužba njemačkih evroskeptika Federalnom ustavnom sudu Njemačke, koji su smatrali da je kupovina evroobveznica neustavna i nezakonita. Poslije nekoliko godina, Evropski sud pravde u Luksemburgu (2015) je presudio da je program ECB (iz 2012) o kupovini obveznica država Evrozone usklađen sa propisima Evropske unije. Program kupovine državnih obveznica na sekundarnim tržištima ne izlazi iz okvira ovlašćenja ECB, čime je odbačena žalba grupe njemačkih evroskeptika, koji su od Federalnog ustavnog suda Njemačke zahtijevali da utvrdi je li program ECB u mandatu banke ili suprostavljen zabrani monetarnog finansiranja, tj. štampanja novca (u cilju otplate dugova članica Evrozone). U prvoj fazi, njemački sud se 2014. godine djelimično složio da ima elemenata koji ukazuju da program izlazi iz mandata ECB i krši zabranu monetarnog finansiranja. Ipak, sud je predmet proslijedio Evropskom sudu pravde koji je smatrao da se osnivačkim ugovorima Evropske unije omogućava da ESCB kupuje obveznice.

● Tokom 2012. godine i poslije, članice Evrozone se moraju pridržavati rigoroznih mjera: očuvanju budžetske ravnoteže i fiskalne discipline, provođenju poreskih reformi u funkciji rasta, zaposlenosti i konkurentnosti, te reformama socijalnog sektora saglasno održivoj fiskalnoj politici. ● Ostvarenje ciljeva od emisije zajedničkih obveznica Evrozone zahtijeva čvršće ekonomske i fiskalne integracije, koje moraju pratiti i reforme brojnih institucija.

24

Obveznice Evrozone. Plan ekonomskog oporavka Evropske unije koji je početkom 2015. izložio predsjednik Evropske komisije Žan-Klod Junker podrazumijeva pomoć za razvoj industrije. Dakle, osnova plana Žan-Klod Junkera je ekonomski opravak realnog sektora Evropske unije. U naredne tri godine investicije od gotovo 315 mlrd evra bi mogle pomoći otvaranje oko 1,3 miliona novih radnih mjesta. Plan ima efekat mutiplikatora, jer se planira da svaki evro novca iz fondova EU bude pretvoreno čak u 15 evra od privatnih investitora. Plan podrazumijeva da se budžetski novac koristi kao garancija za privlačenje privatnih investicija. Plan je ambiciozan, i ako uspije, u međunarodnoj ekonomiji bi mogao preokrenuti ekonomske trendove u Evropskoj uniji.

Aktuelna pitanja krize u Grčkoj. Sredinom jula 2015. godine lideri Evrozone su postigli dogovor da Grčka ostane članica zone evra, i da uz reforme i drastične uštede dobije od Evropske unije podršku od preko 80 mlrd evra. Cilj je, da se oporavi privreda Grčke, a da država može otplaćivati dug od 250 mlrd evra. Važno je da Sporazum o hitnoj podršci i ukupnom programu podrške sadrži neke olakšice i prolongiranje rokova otplate dugova. U manjoj mjeri su zadovoljeni polazni zahtjevi Grčke za održivo restrukturiranje ukupnog duga. Iako je riječ o istorijskom dogovoru Grčke, EU i EA, stanje u toj zemlji će još dugo opterećivati evropski monetarni sistem, pa čak i stabilnost evra.

Fiskalna konsolidacija i održivost javnih finansija. Fiskalna konsolidacija je neophodna zbog potrebe za smanjenjem duga kojeg determiniše "planirana" granica od 60% BDP. U ovom trenutku nije jasno kako će se taj teško ostvarivi cilj realizovati, iako se većina mjera odnosi na usporavanje javnog zaduživanja.

Uticaj krize na reformisanje monetarnog sistema: stvaranje bankarske unije● Krugman je i prije krize upozoravao na svu pogubnost različitosti bankarskih sistema i uslova poslovanja većih evropskih banaka. Bankarska unija "zaokružuje" ekonomsku i monetarnu uniju, i omogućava centralizaciju legislative u EU (za banke u EA i članice koje nisu u EA a žele joj pristupiti). BU počiva na tri stuba:

Zajedničkom nadzoru banaka. Zajedničkom osiguranju depozita.

25

Jedinstvenom sistemu za rješavanje problema u bankama (bank resolution).

Zbog posljedica krize već tokom 2012, i 2013. se ubrzavaju aktivnosti na izgradnji bankarske unije koja prevazilazi okvire navedenih institucionalnih stubova. Konstrukcija novog sistema finansijske stabilnosti se politički veže za bankarsku uniju. Njemačka, kao "promoter i glavni finansijer" EU preferira sporije, ali dublje integracione procese kako bi izbjegla plaćanje previsokih troškova.

U aprilu 2014. godine Evropski parlament je izglasao direktivu koja garantuje pravo na osnovni bankovni račun za sve građane EU (EPA). Direktiva otvara mogućnosti za lakše otvaranje i prebacivanje računa iz jedne u drugu banku, dok se od banaka traži da jednostavno prikažu cijene svojih usluga kako bi klijenti lakše odabrali odgovarajuću banku. Time je i zvanično uspostavljena bankarska unija. Bankarsku uniju čine: - Jedinstveni nadzorni mehanizam, i - Mehanizam jedinstvenog rješenja, koji reaguje prema potrebi (može da

stabilizuje ili ugasi spornu banku prije nego što ona nanese štetu ekonomiji neke članice).

Bankarska unija doprinosi uklanjanju ranijih "neželjenih" veza banaka i država. U tom kontekstu ovim promjenama se želi postići slijedeće: - jače banke trebaju biti otpornije na udare i sposobnije za upravljanje

rizicima; - banke moraju osigurati dovoljne kapitalne rezerve i nivo likvidnosti; - banke trebaju rješavati probleme bez direktnog učešća fiskalnog sistema, tj.

bez novca poreskih obveznika (gubitke trebaju rješavati akcionari, povjerioci banke, te fond za rješavanje problema kojeg finansira industrijski sektor);

- eliminiše se rascjepkanost, koja je bila štetna za EA i dovodila do problema nalaženja povoljnih kredita za realni sektor, ugrožavala rast, zaposlenost i konkurentnost;

- da evropske banke ne budu "evropske za života, ali nacionalne u smrti" jer će biti uključene u jedan evro-mehanizam, odgovoran za efikasno funkcionisanje i eventualne probleme bankarskog sektora.

26

Rekapitulacija mjera za sprječavanje novih kriza. U kontekstu sprječavanja novih kriznih situacija i budućnosti EMU interesantno je nekoliko momenata:

Jači i nezavisan supervizor je garancija da će banke primjenjivati donešena pravila.

Uvode se strožiji bonitetni zahtjevi za otpornije banke. Paket tzv. kapitalnih zahtjeva za banke (CRD IV) sadrži Direktivu IV, Uredbu o kapitalnim zahtjevima (MEMO/13/690) i nove globalne standarde o kapitalu banaka (poznatije kao paket Basel III) koji prelaze u zakonodavni okvir Evropske unije.

Uvodi se pravovremeno planiranje za banke u kritičnoj situaciji. Finansijski sektor EU dobija snažan zakonski okvir i za periode kada banke uđu u probleme. Okvir za krize banaka (MEMO/14/297) od njih zahtijeva sastavljanje planova oporavka i opis mjera održivosti, ako bi se njihovo stanje pogoršalo, kao i planova za izlazak iz problema.

Tzv. rane intervencije uvode pravovremene korektivne mjere u slučaju problema. Ako se u bankarskoj uniji ocijeni da je ugrožena održivost banke, ESB kao supervizor nadzire ranu intervenciju i koordinira sa ovlašćenim tijelima za rješavanje problema.

Ako dođe do nepopravljivog pogoršanja finansijske situacije u bankama, štite se deponenti i poreski obveznici.

Mehanizam rješavanja problema vlastitim sredstvima se odvija kroz: rekapitalizaciju, otpis obaveza i/ili njihovu realokaciju u vlasnički kapital radi nastavka poslovanja. Kada banka riješava probleme svojim sredstvima, ona prvo mora otpisati sve uloge akcionara, a nakon toga se iz vlastitih sredstava rješavaju druge obaveze. Dakle, gubitke će prvo podnijeti akcionari i drugi vlasnici instrumenata. Međutim, štedni ulozi manji od 100.000 evra su u svakom trenutku potpuno zaštićeni. Očigledno je, da odgovornost za pokriće gubitaka banaka u najvećoj mjeri snose privatni ulagači u banke i bankarski sektor.

Promijenjena su i pravila državne pomoći u kriznim periodima. Komisija je prilagodila privremena pravila javne podrške finansijskim institucijama za periode kriza. Ključno je jačanje principa "podjele opterećenja." Prije rekapitalizacije ili zaštite imovine banke su dužne utvrditi plan

27

restrukturiranja ili likvidacije.

Mijenja se podjela opterećenja: u slučaju manjka kapitala, dioničari i povjerioci nižeg isplatnog ranga prvi snose gubitke (prije odobrenja javnih sredstava).

● Mnogi smatraju da bi Unija trebala prerasti u Sjedinjene države Evrope, ali je u današnjim geopolitičkim okolnostima taj cilj teško ostvariv. ● Zato što nije obezbjedila funkcionisanje faktorskih tržišta, javljaju se i određeni problemi: nedovoljno efikasna alokacija svih resursa na cijelom području Unije, razlike u troškovima rada i kapitala itd.● Želje za većim uplitanjem ECB u finaniranje funkcija zajedničkog tržišta i zahtijevi za deficitarnim finansiranjem postoje od njenog konstituisanja. Kriza i problemi dužništva su ih aktuelizirali, jer uvijek ima lobija zainteresovanih za inflatorno finansiranje. ● Mnogi argumenti objašnjavaju svu kompleksnost monetarne sfere i implikacije na realnu ekonomiju. Zbog toga "finu regulaciju" monetarne politike vrše centralne banke, ili sistem centralnih banaka.

Grafikon: Stope inflacije u EMU do izbijanja krize 2008/2009

Izvor: Izvor: EUROSTAT, News release, Euroindicators, 50/2009, 2009.

Novi izazovi i promjene u svjetskom monetarnom sistemu

Šangajska organizacija. Jedan primjer saradnje je Šangajska organizacija (Shaghai Cooperation Organization - SCO), formirana 1996. godine kao Šangaj 5 (Kina, Rusija, Kazahstan, Kirgistan, Tadžikistan), a 2001. godine joj se pridružuje i Uzbekistan. Zemlje Šangajske Organizacije imaju 40% svjetske populacije, a drže

28

čak 26% svjetske proizvodnje zlata. Kako cijene zlata u svijetu kontinuirano rastu, ove zemlje bi u mogle u trgovinskim transakcijama zamijeniti dolar sa zlatom. Sa novim članicama, SCO bi brojala preko 3 milijarde ljudi, a jedan od najvažnijih ciljeva bi mogao biti izbacivanje dolara iz međusobnih transakcija. Ovo bi imalo posljedice i na međunarodnu poziciju evra. Ipak, iako se alternative razmatraju, Kina još uvijek ne razmišlja o novoj svjetskoj valuti.

● Dugoročno, i Rusija želi stvoriti zajedničko valutno područje, koje će konkurisati američkom dolaru. Ambicije Rusije su dodatno podstaknute krizom u Ukrajini.

Azijska Infrastrukturna Investiciona Banka (AIIB). Zbog velike krize u Grčkoj i Evrozoni, u Pekingu je gotovo neprimjetno osnovana Azijska Infrastrukturna Investiciona Banka (AIIB), čiji je cilj građevinska ekspanzija u Aziji. I Rusija je (iako neotuđivi dio Evrope) postala predstavnik Azije u bordu banke i treći po veličini partner sa 5,92% udjela (uz Kinu i Indiju sa 20,06% i 7,5%). Rusija će se pridružiti AIIB, kineskom pandanu za MMF i WB. Osnivači su i Francuska, Velika Britanija, Njemačka, Australija, Novi Zenland i dr. (uprkos protivljenju SAD). Dokument o osnivanju AIIB je usvojen u Pekingu (29.6.2015), od strane 300 delegata iz 57 zemalja osnivača. Učešće Rusije u AIIB će biti 6,5 mlrd dolara.Početni upisani kapital Banke od 50 mlrd je povećan na 100 mlrd dolara. Banka će ulagati u puteve, železnicu, elektrane i telekomunikacione mreže u Aziji.

Nova razvojna banka (NDB). Krajem jula 2015. godine članice BRIKS-a su i formalno pokrenule rad Nove razvojne banke (NDB) u Šangaju. Inače, Sporazum o osnivanju ove banke zemlje BRIKS-a su potpisale u junu 2014. godine u brazilskom gradu Fortaleza. Banka će kreditirati izgradnju infrastrukturnih projekata u zemljama u razvoju. Mnogi ovu banku smatraju alternativom WB i MMF, iako grupa BRIKS tvrdi da im nova banka neće biti konkurent. Banka će imati početni kapital od 50 mlrd dolara, koji će već prvih godina biti dupliran. Prve pozajmice se očekuju početkom slijedeće godine, a najveći dio sredstava će obezbijediti Kina.

29